I HC QUC GIA THNH PH H CH MINH

TRNG I HC KHOA HC T NHIN

KHOA MI TRNG 10KMT

C S MI TRNG T
TI

T XM
GVHD: Ths. Nguyn Trng Ngn
Nhm thc hin: nhm 5
1. Trng Tm Chung

1017031

2. H Th M Li

1017152

3. Ng Ngc Ngn

1017169

4. Nguyn Th Kim Ngn

1017172

5. Nguyn L Phng Nguyt

1017184

6. Phan Minh Nht

1017196

7. on Ngc Qunh Nh

1017202

t xm

C s mi trng t

Nhm 5

8. Hunh Phan

1017205

9. Trn Hng Phc

1017211

10. Nguyn Th Thanh Thy

1017280

11. Nguyn Trn Kim Xun

1017347

Trang 2

t xm

Nhm 5

MC LC
MC LC...................................................................................................................................3
Cc n v t...................................................................................................................10
t xm bc mu (Xb) - Haplic Acrisols (ACh).............................................................10
Cu to phu din: ...........................................................................................................11
t xm c tng loang l (Xl) - Plinthic Acrisols (ACp)..............................................13
t xm gly (Xg) - Gleyic Acrisols (ACg)...................................................................15
t xm Feralit (Xf) - Ferralic Acrisols (ACf)................................................................17
t xm mn trn ni (Xh) - Humic Acrisols (ACu)......................................................27
THOI HA.............................................................................................................................29
TI LIU THAM KHO..........................................................................................................33

C s mi trng t

Trang 3

t xm

I.

Nhm 5

GII THIU CHUNG

-

t xm (acrisols) bao gm nhng loi t xm thc s v t loang l

vng, pht trin trn nn ph sa c, k c t bc mu do qu trnh ra
tri t xm lm tch t tng th 2 cc oxit kim loi kim v kim th.

t xm l loi t km mu m, phu din ton ct, thnh phn c gii

t ct pha n tht nh nn t c mu xm.

Nhm t ny rt ph bin vng i ni, ngoi ra cn gp vng gip

ranh gia i ni vi ng bng (vng bn sn a) v vng ph sa c.

Phn b ch yu
o

ng bng sng Hng: Bc Ninh, Bc Giang, Vnh Phc, Ph

Th, ngoi thnh H Ni.

ng Nam B: Long Thnh, Vnh Cu, H Nai, TP.Bin Ha,

Nhn Trch ( ng Nai ); Bn Ct, Tn Uyn, th x Th Du
Mt; Bnh Long, ng Ph (Bnh Phc ); Hc Mn, G Vp,
Qun 12, Tn Bnh, Qun 1, Qun 3, Bnh Tn, Bnh Chnh, C
Chi (TP.H Ch Minh ); G Du, Trng Bom, Trng Bng, Dng
Minh Chu, Ha thnh, Bn Cu. Tn Bin, Chu Thnh (Ty
Ninh ), B Ra - Vng Tu.

Ty Nguyn gp pha Ty Bc Bun M Thut c Lc

C din tch ln nht nc ta, vi tng din tch: 19.970.642 ha.

Chim din tch ln nht, nhng kh nng canh tc ca t xm li rt

hn ch. Do , vic nghin cu v tnh cht, vic s dng v ci to t
xm l rt cn thit.

II. NGUN GC
-

Do cc acid nhiu ct sinh ra (hoa cng, cm thch, sa thch, trng

thch).

Hoa cng:
Thnh phn chnh l SiO2 (72.04%)
Cm thch:
C s mi trng t

Trang 4

t xm

Nhm 5

Thnh phn ch yu l canxit (dng kt tinh ca cacbonat

canxi, CaCO3).
Sa thch ( ct kt):
Thnh phn gm cc ht ct ch yu l fenspat v thch anh c
gn kt bi xi mng silic, canxi, oxit st...
Trng thch (Porphyry):
mc ma bao gm nhiu ht ln ca nhng tinh th, chng hn
nh Quartz hoc Feldspar.
Quartz: SiO2
Feldspar: Kali, natri hoc Calci hoc hn hp nhng nguyn t
ny.

III.
-

HNH THNH
t xm c hnh thnh v pht trin trn nhiu loi m khc nhau nh
phin st, bin cht, granit, macma

Cc qu trnh hnh thnh t xm:

vng gip ranh gia ng bng v trung du min ni, a hnh dc

thoi. Ni y, qu trnh ra tri cc ht keo, st, cht dinh dng

din ra mnh m, phong ha t thnh t xm.
Cc qu trnh tch lu Fe, Al; tch lu cht hu c v mn, ho chua.
S khai thc rng trng trt nhng vng nhit i thng dn
n s thoi ha t v lm gim ph nhiu.
Trng la lu i vi tp qun canh tc lc hu.

t xm trn nn ph sa c:
Ph sa c c hnh thnh trn ng bng chu th sau c nng ln.
Tri qua qua cc qu trnh phong ha ph sa c hnh thnh nn t xm ngy
nay.
Cc qu trnh phong ha bao gm:
Qu trnh ra tri: do lng ma ln nn qu trnh ra tri cc cht
khong v hu c din ra mnh m.
Cc qu trnh tch ly:
Qu trnh to khong st kaolionit vo ma ma

C s mi trng t

Trang 5

t xm

Nhm 5

KalSi3O8 + 2H+ + 9H2OAl2Si2O5(OH)4 + 4H2SiO4 + 2K+

Vo ma kh cc ion ca Fe tri ln ri b cc dung dch t hp th.
Qu trnh tch ly mn. Nh sinh vt sng trong t to nn lp mn cho
t nhng do tc ra tri qu ln nn lng mn trong t cn li rt t.

IV. TNH CHT CHUNG

1. L tnh
-

Vt liu c mu nu vng, gn ln n mt chuyn sang mu xm.

a. Thnh phn c gii

t xm ni chung c thnh phn c gii nh (ct pha, ct)

- C t l cp ht trung bnh v mn t 40-45%, cp ht st chim 20-25%

v c s gia tng st theo chiu su.
b. Thnh phn khong st:
Kaolinit l ch yu. Trong t xm ng mn cn thy Vermiculit vi s
lng t.
-

Thnh phn khong st ny lm cho kh nng hp th trao i cation

km. Cng vi lng mn tng mt thp, t l st thp nn t xm d b
ngho dinh dng trong qu trnh canh tc.

c. Dung trng ca t
t c cu trc km, d b cht. Dung trng t 1,44g/cm3 t rng n
1,53 g/cm3 t trng cao su.
-

d. Kh nng gi nc:
-

Km, do thnh phn c gii nh

- tr m cc i lin quan ti hin trng s dng t, nhng ni c

thm canh hay cn rng th kh nng gi nc kh hn.

Loi t

su

Acrisols

0 20

C s mi trng t

Dung trng
(g/cm3)
1,01 1,55

T trng

xp (%)

2,56 2,83

41,1 64,3
Trang 6

t xm

(t xm
Feralit trn
phin thch st)
Acrisols
(t xm
Feralit pht
trin trn
gnai)
Acrisols
(t xm
Feralit pht
trin trn ph
sa c)

C s mi trng t

Nhm 5

20 40
40 60
60 80
80 100
0 20
20 40
40 60
60 80
80 100

0,94 1,48
1,25 1,49
1,25 1,56
1,27 1,63
1,05 1,43
1,24 1,30
1,35 1,36
1,20 1,31
1,30 1,31

2,64 2,88
2,64 2,75
2,64 2,72
2,65 2,70
2,65 2,73
2,69 2,70
2,67 2,73
2,69 2,74
2,69 2,74

61,7 67,4
41,7 53,2
40,9 53,7
39,5 51,9
46,3 59
49,4 54,0
49,4 52,8
51,0 55,0
52,0 52,8

0 15
20 60
60 100

1,08 1,55
1,52 1,78
1,40 1,76

2,62 2,64
2,65 2,70
2,58 2,73

41,0 58,7
32,8 43,7
33,3 48,7

Trang 7

t xm

Nhm 5

Loi t

su (cm)
0-20
20-40
40-60
60-80
80-100
100-150
0-20
20-40
40-60
60-80
80-100
0-20
20-40
40-60

Acrisols
(Vng pht
trin trn
gnai)
Acrisols
(Nu vng
trn ph sa
c)
Acrisols
(Trn vi)

% theo trng lng

Nc ht m m ho tr m
(Why)
cy
cc i
12,6
19,3-31,3
35,0-38,0
13,5
19,2-23,4
30,9-35,7
14,1
22,1
36,6
14,5
21,5
36,2
15,0
23,9
36,7
14
22,6
35,8
6,2-9,7
9,1-16,0
25,0-36,0
6,4-10,0
10,4-16,7
21,0-34,0
6,6-11,0
10,7-18,0
26,0-36,0
7,0-11,0
12,3-21,0
26,0-37,0
8,0-12,0
17,6-23,0
26,0-38,0
18,9
22,4-30,0
30,2-40,0
21,2
23,8
29,6
22,5
25,7
30,0

Phm vi
nc hu
hiu
15,7-16,9
7,5-16,5
14,5
14,7
12,8
13,2
16,0-20,0
11,0-17,0
15,0-18,0
13,0-16,0
9,0-5,0
7,8-10,0
5,8
4,3

.
2. Ha tnh
-

y l nhm t c tng B tch st (Argic) vi dung tch hp thu di

24mc/100g st v no baz di 50%, ti thiu l mt phn ca tng B
ca lp t 0-120cm, khng c tng E nm t ngt ngay trn mt tng c
tnh thm chm.

Lng hu c thp.

t chua, pH t 3 4.5.

Kh nng trao i cht km.

Qu trnh khong ha cht hu c rt mnh lit. Trong vng mt nm vi

m 80 85%, nhit 35 37oC, khong ha hon ton cc xc b ng
thc vt.

Qu trnh mn ha li rt chm, v cht hu c trung gian rt t. M nguy c

ra tri lun thng trc nn tng lng mn v cc acid mn rt thp, nu
c mn th li ch yu l acid fulvic, rt t acid humic.

Qu trnh laterite li thng xy ra khi v tr v iu kin d dng tch ng

trong cc tng nc ngm, nng m li hay tri st theo ma.

C s mi trng t

Trang 8

t xm

Nhm 5

Qu trnh xi mn lun xy ra vng t xm trin i. Ngc li, qu trnh

tch ng mn th cc cht ra tri t trin i xung vng trng, thung lng
ca cc loi t xm tch ng, gley.

3. Sinh tnh

Do iu kin dinh dng v kt cu t, hot ng ca vi sinh vt v ng

vt trong t rt km.

V. PHN LOI
Trong bng phn loi t 1996, nhm t xm c 5 n v:
- t xm bc mu in hnh (Xb)

- Haplic Acrisols

(ACh)

- t xm c tng loang l (Xl)

- Plinthic Acrisols

(ACp)

- t xm gly (Xg)

- Gleyic Acrisols

(ACg)

- t xm Feralit (Xf)

- Ferralic Acrisols

(ACf)

- t xm mn trn ni (Xh)

- Humic Acrisols

(ACu)

C s mi trng t

Trang 9

t xm

Nhm 5

Cc n v t
t xm bc mu (Xb) - Haplic Acrisols (ACh)

Din tch: 1.791.021 ha

Phn b: t xm bc mu ch yu pht trin trn t ph sa c, macma
axit v ct, gp trung du v min ni pha Bc, cc tnh min Trung, Ty Nguyn,
ng Nam B.
Mu cht v m gm ph sa c, ct v macma axit (granite)
Lp t trn mt (tng canh tc) c mu trng hoc xm trng l tng c trng
ca t xm bc mu, tng ny cn c tn gi l tng bc mu. Tng bc mu c thnh
phn c gii nh, kt cu km hoc khng c kt cu, rt ngho cc cht dinh dng,
chua v thng b kh hn.

Tnh cht t
Tnh cht vt l: t c thnh phn c gii nh, dung trng 1.30-1.50g/cm3. t
trng 2.65-2.7 g/cm3. xp 43-45%. Sc cha m dng rung 27-31%. m
ho cy 5-7%. m hu hiu 22-24%. thm nc lp t mt 68mm/gi.
Lp t su 25mm/gi
Tnh cht ha hc: Phn ng ca t chua va n rt chua( pHKCl ph bin t
3,0- 4.5), ngho cation kim trao i( Ca2++Mg2+< 2mc/100g t). no baz v
dung tch hp ph thp. Hm lng mn tng t mt t ngho n rt

C s mi trng t

Trang 10

t xm

Nhm 5

ngho( 0.5-1.5%). Mc phn gii cht hu c mnh( C/N<10). Cc cht tng s

v d tiu u ngho.
i din: i din cho n v t ny l phu din BL4, o ti x Chn Thnh,
huyn Bnh Long, tnh Sng B. a hnh i ln sng, t trng cy iu.
Cu to phu din:
0-19 cm: mu xm trng (10 YR 67/2M); ct pha; kh; cht; kt cu ht
nh, nhiu r cy iu; ln t than ci
nh; chuyn lp r v mu sc.
19-68 cm: mu xm vng (10 YR 67/3M); kh; ct pha; cht; nu bp th
ti; t r cy; kt cu ht to, cc hoc
tng, c hang kin mi.
68-150 cm: mu nu xm vng (10 YR
8/6M); m; tht nh; hi cht; kt cu
tng n ht.
Nhn chung, tng t mt c thnh
phn c gii nh, kt cu km, d b
cht, b, thng b kh hn.
t c phn ng chua t n rt chua,
bin ng t 3,0-4,5, ch yu t

Hnh 17.1. Hnh thi t xm bc mu in

hnh. (Ngun: Cc loi t chnh Vit NamVin Th nhng - Nng ho)

4,0-4,5, hm lng
,
trao
i rt thp. Cc cht dinh dng tng
s v d tiu rt thp, hm lng mn
trong t thp, tng mt thay i t 0,5
-1,5 %, mc khong ho din ra
mnh (t l C/N<10).
Tng B t cc tiu chun ch yu ca
B.Argic: c t nht 8% st, hm lng
st tng B.Argic ln hn tng trn 1-2

ln ...

C s mi trng t

Trang 11

t xm

Nhm 5

su
tng
t
(cm)

pH

Cht tng s (%)

D tiu
(mg/100g
t)

CEC
(ll/100g
t)

Cation
trao i
(ll/100g t)

H2O

KCl

OM

P2O5

K2O

P2O5

0-19

4,40

3,79

1,34

0,11

0,01

0,03

1968

4,44

3,80

0,91

0,09

0,01

68100

4,38

3,77

0,34

0,04

100150

4,40

3,70

0,38

0,04

BS
(%)

K2O

St

Ca2+

Mg2+

H+

1,35

6,1

4,5

1,1

0,5

0,7

0,03

1,00

4,5

4,4

0,7

0,4

0,01

0,03

1,05

5,6

4,3

0,8

0,01

0,03

1,00

4,5

4,0

0,9

Thnh phn
c gii (%)
Ct

Limon

St

36

67,4

15,0

17,6

1,5

25

55,0

16,6

28,4

0,6

1,8

34

50,6

18,8

30,6

0,3

1,8

31

49,0

21,4

29,6

Hng s dng: t xm bc mu c nhc im l chua, ngho dinh dng,

thung b kh hn v xi mn mnh. Tuy nhin do a hnh bng, thoi, thong kh,
thot nc, t nh d canh tc nn loi t ny thch hp vi nhu cu sinh trng, pht
trin ca nhiu cy trng cn nh khoai lang, sn, u , rau qu, la cn, cy n qu,
cao su, u,

C s mi trng t

Trang 12

t xm

Nhm 5

t xm c tng loang l (Xl) - Plinthic Acrisols (ACp)

Din tch 221.300 ha

Phn b: ch yu gp vng gip ranh gia ng bng vi vng trung du Bc
B, t c hnh thnh ch yu trn ph sa c. Cc a phng gp nhiu loi t ny
l Sc Sn, ng Anh - H Ni, M Linh - Vnh Phc, Vit Yn, Tn Yn, Hip Ho Bc Giang...
Thnh phn: Thnh phn khong ca t ph bin l thch anh, kaolinit,
haloizit, gtit. Thnh phn tng s ch yu l SiO2 v cc Sesquioxyt.
Hnh thi: V hnh thi, lp t mt c mu xm trng hoc xm, tng B c cc
vt loang l vng, vng , c c tnh plinthic in hnh. Thnh phn c gii thay i
rt r theo chiu su phu din, tng mt l ct pha hoc tht pha ct, tng B thng l
tht mn hoc tht pha st.
Tnh cht t
Tnh cht vt l: Mt s tnh cht vt l nc ca t( tng t mt): thnh phn
c gii t nh n trung bnh. Dung trng 1.4-1.6. T trng 2.6-2.7. xp trung bnh<
40%. Sc cha m cc i 28-31%. m cy ho 11-13%. Phu din t thng c
tng kt von ong su hn 50cm.
Tnh cht ha hc: t c phn ng chua va, n rt chua( pH ca KCl= 3C s mi trng t

Trang 13

t xm

Nhm 5

4.5). Ngho mn(<1%). no baz v dung tch hp th thp. Ngho cc cht dinh
dng tng s v d tiu.
i din: i din cho n v t ny l phu din A4 o ti x Bc Hng
huyn ng Anh, thnh ph H Ni. t trng la, khoai ty, khoai lang.
Cu to phu din A4
0-15 cm:

Xm trng (5YR 8/2M); ct pha tht; ht nh, ri; nhiu r la; hi

m; chuyn lp r.

15-26 cm:

Xm nu (5YR 7/2M); tht pha ct; cc nh, cht; cn t r la;

chuyn lp r.

26-59 cm:

Xm vng (5YR 7/4M); tht pha ct; cc to, cht; chuyn lp t t.

59-122 cm:

Loang l vng (5YR 8/4M); st pha tht; cc to; hi m.

Bng 17.2. S liu phn tch ho hc phu din A 4

su
tng t
(cm)

pH

H2O

Cht tng s (%)

KCl OM

D
tiu CEC
Thnh phn
(mg/100g (ll/100g t) gii (%)
t)

P2O5 K2O

P2O5 K2O t

St

Ct

Limon St

0-15

6,64 6,0

1,40 0,11 0,05

0,54 1,8

3,1

8,14

21,27 68,2 21,7

10,1

15-26

6,80 6,2

0,92 0,07 0,05

0,06 1,6

2,5

7,26

18,42 48,2 31,6

20,2

26-59

6,35 5,8

0,61 0,05 0,03

1,24 1,6

2,0

11,80 19,90 29,5 36,5

34,0

59-122

6,10 5,5

0,54 0,04 0,03

1,18 1,2

2,0

11,32 22,46 16,5 33,0

50,5

Hng s dng: n v t ny hin c s dng gieo trng nhiu loi cy

khc nhau nh la, ng, khoai lang, sn, thuc l, lc, u , cc loi rau... Trn t
xm loang l ngi dn thng trng 1 v la, 1 v mu hoc trng 2 v mu.

C s mi trng t

Trang 14

t xm

Nhm 5

t xm gly (Xg) - Gleyic Acrisols (ACg)

Din tch: 101.471 ha

Phn b: gp cc huyn ng Anh, Sc Sn- thnh ph H Ni, M LinhVnh Phc, Vit Yn - Bc Giang...
t xm gly c hnh thnh t t xm bc mu v c s dng gieo trng
la nc trong thi gian di.
Tnh cht t
Tnh cht vt l: Tng t mt c mu xm trng khi kh, tng B ca phu din
c cc c tnh gleyic v plinthic, c tnh gleyic chim u th.
t c thnh phn c gii nh tng canh tc (ct pha tht hoc tht pha ct),
khng c kt cu hay kt cu km bn, cc tng pha di c thnh phn c gii nng,
kt cu cc hoc tng.
Tnh cht ha hc: Hm lng cc cht dinh dng trong t ngho, t c
phn ng chua hoc rt chua. Nu so vi 2 n v ACh v ACp th n v ACg c hm
lng cht hu c trong t c kh hn, tuy vy ACg cng l n v t c nhiu tnh
cht km nc ta.
i din: i din cho n v t ny l phu din HN3 o ti x Hin Minh,
huyn Sc Sn, thnh ph H Ni. cao tuyt i >10 m. a hnh bc thang, thot
nc tt. t trng 2 la 1 mu.

Cu to phu din HN3

C s mi trng t

Trang 15

t xm

Nhm 5

0-25 cm:

mu xm trng (10 YR 7/1M); c t m vng nu (7,5 YR 6/7M)

m; nhiu r la; chuyn lp r v mu sc.

25-33 cm:

xm vng (10 YR 3/2 M); c m vng (7,5 YR 6/8M); cn t r

la,;hi m; cc to; gly trung bnh; chuyn lp t t.

33-70 cm:

mu loang l vng (10 YR 6/8 M) v xm hi xanh (10 YR

7/1M); st pha; cht b; do; kin trc tng; gly trung bnh.

70 - 110 cm: mu xm xanh xen t vt loang l vng; st pha; t; c mch

nc ngm; gly trung bnh.

Hnh thi phu din cho thy, cc tng t di tng mt thng b gly ho
cc mc khc nhau.

su
tng
t
(cm)

pH

Cht tng s (%)

D
tiu
(mg/100g
t)

CEC
(ll/100g
t)

Cation trao i
(ll/100g t)

H2O

KCl

OM

P2O5

K2O

P2O5

K2O

St

Ca2+

Mg2+

H+

0-25

4,65

4,0

1,29

0,09

0,06

0,50

2,5

4,6

4,8

13,0

1,05

0,48

0,54

2533

4,70

4,4

0,75

0,06

0,02

0,70

2,0

3,7

3,7

10,0

1,15

0,77

3370

4,42

3,7

0,33

0,03

0,01

0,10

1,5

3,0

9,8

25,0

1,44

70110

4,15

3,4

0,32

0,03

0,01

0,60

1,5

2,8

14,6

37,6

1,06

BS
(%)

Thnh phn
gii (%)

Ct

Limon

St

39

51,6

40,2

8,2

0,22

59

45,4

43,8

10,8

0,15

2,22

44

30,2

41,0

28,8

0,76

2,28

25

26,4

35,8

37,8

Bng 17.3. S liu phn tch l ho hc phu din HN3

Hng s dng: n v t ny hin ti c s dng gieo trng cc cy hng

nm nh la, ng, khoai lang... Nng sut cy trng thp v khng n nh. Hiu lc
cc loi phn bn trn n v t ny cao.

C s mi trng t

Trang 16

t xm

Nhm 5

t xm Feralit (Xf) - Ferralic Acrisols (ACf)

Din tch: 14.789.505 ha

Phn b: gp hu ht cc tnh trung du v min ni nc ta.
Hnh thnh v phn loi
min Bc, t xm Feralt gp cao t 25 m n 900 m, min Nam
cao t 50 - 900 m, vng cao nguyn gp cao 1000 m, nhng gii hn v cao l
tng i. phm vi cao nu trn, bt k m no cng b ph hu hnh thnh
nn t xm Feralit, do vy t xm Feralit c tnh cht bin ng mnh tu thuc vo
m.
Trong bng phn loi t Vit Nam nm 1976, t xm Feralit nm trong nhm
t vng (t Feralit).
t xm Feralit c hnh thnh l kt qu ca mt s qu trnh hnh thnh v
bin i din ra trong t nh: Qu trnh tch lu cht hu c v mn; qu trnh ra tri,
qu trnh tch lu tng i Fe, Al.
S tch lu hu c v mn tng A (lp t mt) lm cho t c mu nu, nu
xm, xm, xm vng. Qu trnh ra tri dn ti s tch lu st tng B v t b ho
chua do mt cc cht kim v kim th. Qu trnh tch lu tng i Fe, Al din ra in
hnh nn tng B c mu vng, vng , vng. Kt qu nh lng tng B cho thy
tng B t cc tiu chun ca B.Argic theo phng php phn loi nh lng ca FAO
-UNESCO.
Qu trnh tch lu Fe, Al l mt qu trnh in hnh din ra trong t vng nhit
i v cn nhit i. Khi nghin cu qu trnh tch lu Fe, Al vng nhit i, cc nh
khoa hc t chia thnh 2 qu trnh: qu trnh tch lu tng i v qu trnh tch
lu tuyt i.
+ Qu trnh tch lu tuyt i Fe, Al: y l qu trnh hnh thnh kt von v
ong trong t. Ngoi st nhm c sn trong t cn c st, nhm di chuyn t ni khc
C s mi trng t

Trang 17

t xm

Nhm 5

n tch lu li theo 2 ng chnh l nc ngun v nc ngm. Trong nc ngun

(chy t di su trong lng Tri t nn thng nng) v nc ngm c cha nhiu
, khi lp t mt b kh hn, nc ngm di chuyn t di ln pha trn
s b
oxy ho thnh
tch lu trong t dng
hoc
. mc
nh to thnh nhng m loang l vng hoc cc kt von vng mm, trong
phn loi theo FAO-UNESCO c gi l t c c tnh plinthic. mc in hnh,
to thnh kt von st v ong, trong phn loi theo FAO UNESCO gi l t c c tnh Ferric. Da vo hnh dng v nguyn nhn to kt von
m chia ra: Kt von trn, kt von hnh ng, kt von c gng, kt von gc nai v kt von
gi. Kt von trn c nhn gia v oxyt st to thnh nhng vng cu ng tm xung
quanh nhn thng do kt ta t dung dch tht. Kt von st c mu nu en, en, nu
kt von en mm l kt von
. Kt von hnh ng thng rng gia. Kt von gi
l cc mnh hay cc khong vt c oxyt st bao bc xung quanh.
ong c 3 loi: t ong, ht u v phin. Thnh phn chnh ca
ong l oxyt v hydroxit st. ong t ong rt rn chc thng gp vng i thp tip
gip vi ng bng thuc cc tnh Vnh Phc, Bc Giang, Thi Nguyn, H Ty... S
xut hin kt von v ong l du hiu ca s thoi ho t.
+ Qu trnh tch lu t tng i Fe, Al (cn gi l qu trnh Feralit): St v
nhm c tch lu trong t do s ra tri cc cht khc. Cc cht c trong t u b
ra tri, nhng cc hp cht st v nhm (dng oxyt v hydroxit) kh b ra tri hn
nn theo thi gian t l tng i ca chng chim thnh phn ch yu trong t. Qu
trnh Feralit din ra phc tp, trc tin cc khong vt v b phong ho to cc
khong th sinh l cc loi keo st, tip mt phn keo st b ph hu to thnh cc
hp cht n gin hn nh cc Oxyt Fe, Al, Si... v cc loi mui. Cc cht kim, kim
th b ra tri d nht, mt phn SiO2 cng b ra tri... nhng cc hp cht ca Fe, Al
b ra tri t nn dn dn chim t l chnh trong t. Cc nh khoa hc t da vo t
l SiO2/Al2O3, SiO2/Fe2O3 v SiO2/R2O3 nh gi qu trnh Feralit, t l cng
nh (theo V.M. Fritland qu trnh Feralit c SiO2/R2O3 2) th qu trnh Feralit din
ra cng mnh.
Qu trnh Feralit din ra rt in hnh vng i ni Vit Nam hnh thnh
nn t Feralit c mu vng, vng hay vng.
Cng vi qu trnh Feralit, mt phn st b ra tri t tng A xung tch lu
tng B. Nhng kt qu nghin cu gn y cho thy hu ht t vng Vit Nam c
tng B.Argic nn nm trong nhm t chnh Acrisols (theo gio s V Cao Thi v
cng s, khong 90 % din tch t Feralit Vit Nam nm trong nhm Acrisols).
t xm Feralit hnh thnh trn nhiu loi m khc nhau nn c tnh cht bin
ng rt mnh v ph thuc kh cht ch vo m.
Da vo m v qu trnh bin i, t xm Feralit c chia thnh 5 n v
ph sau:
- t xm Feralit pht trin trn st v bin cht (Xfs)
C s mi trng t

Trang 18

t xm

Nhm 5

- t xm Feralit pht trin trn macma axit (Xfa)

- t xm Feralit pht trin trn ct (Xfq)
- t xm Feralit pht trin trn ph sa c (Xfp)
- t xm Feralit bin i do trng la nc (Xfe)

C s mi trng t

Trang 19

t xm

Nhm 5

Mt s n v ph ca t xm Feralit
Do din tch ca t xm Feralit rt ln, thy r s bin ng tnh cht ca
t, phn ny m t mt s n v ph ca t trn m khc nhau:
a. t xm Feralit pht trin trn phin st (Xfs):
Din tch: 6.876.430 ha
Phn b: Vit Bc, Ty Bc, Trng
Sn, Ty Nguyn...
m: st, phin bin cht,
gnai, phin mica...
y l n v ph c din tch ln
nht trong t xm Feralit.
Cu to phu din:
Phu din c 3 tng A, B, C; tng
B tch st v c c tnh ca B.Argic
kh in hnh.
i din: Phu din TQ9 o ti x
Yn Nguyn, huyn Hm Yn, tnh
Tuyn Quang, m phin st, dc
chung 20-250, t trng ch, thot
nc tt.

Hnh 17.2. Hnh thi t xm

Ferralit trn phin st

0-25 cm: mu vng (5 YR 5-4/2M),

tht pha st; m, khng cht, cc
b, xp, nhiu r cy; chuyn
lp r v cht.

25-65 cm: mu vng (2,5 YR 5/6M), tht nng; m; hi cht; cn nhiu r cy; cc
ln; chuyn lp khng r.
65-125 cm: mu (2,5 YR 5/8M); tht nng pha st; m; rn chc; cu trc tng ln;
cn t r cy.
Tnh cht t:
Tnh cht vt l: t ny c thnh phn c gii trung bnh v nng, thng c
kt cu cc, lp t mt kh ti xp. dc thay i t 15-30o, tng dy xung quanh
1m.
C s mi trng t

Trang 20

t xm

Nhm 5

Tnh cht ha hc: Hm lng mn kh, nhng cc cht dinh dng khc nh
ln v kali tng s v d tiu mc ngho, ring t trn phin thch mica c hm
lng kali tng s v d tiu mc kh. Phn ng ca t chua v rt chua, no baz
< 50 %.

Bng 17.4: S liu phn tch l, ho hc phu din TQ9

su
tng
t
(cm
)

pH(KCl)

Cht tng s (%)

025

4,45

2,80 0,27 0,09

2565

4,48

65125

4,72

CEC
(ll/100g
t)

Cation trao
(ll/100g t)

Ca2+

i BS
(%)

Thnh phn c gii

(%)

Mg2+

Al3+

0,38 11,2 21,3 1,8

0,2

9,00

19,5 38,88 28,60

32,52

0,99 0,13 0,05

0,50 7,9

15,1 1,4

0,1

10,98 20,4 28,84 25,94

45,22

0,56 0,09 0,05

0,62 5,3

9,0

0,3

6,48

52,60

OC

P2O5

K2O

St

1,6

Ct

39,3 37,6
2

Limon

9,78

Hng s dng: n v t ny c din tch kh ln hin ang c s dng

rt c hiu qu trong sn xut nng lm nghip. Cc cy cng nghip c ch, tru, s,
sn; cc cy n qu c da, cam, qut... u pht trin tt. Cn thc hin tt cc bin
php chng xi mn, cc m hnh nng lm kt hp hn ch s thoi ho t.

C s mi trng t

Trang 21

St

t xm

b.

Nhm 5

t xm Feralit pht trin trn macma axit (Xfa)-Ferralic Acrisols:

Din tch: 4.464.747 ha

Phn b: gp nhiu tnh nh: Lo Cai, Lng Sn, Vnh Phc, Ngh An,
Qung Tr, Qung Nam, Ty Nguyn...
m: ch yu l granit, riolit,
phoocphia thch anh.
Cu to phu din:
Phu din in hnh c 3 tng A, B,
C.
i din: Phu din QT14 o gn
cu Dakrong, huyn Hng Ho, tnh
Qung Tr. cao ni o phu din
400 m, sn dc 25 o. Thm thc vt
gm c tranh, sim mua, lau lch. m
granit.
0-20 cm: mu nu vng (10 YR 4/6M);
ct pha; hi cht; nhiu r c
tranh; ri rc; chuyn lp r v
mu sc.

Hnh 17.3. Hnh thi t xm Feralit

trn granit

20-50 cm: mu nu vng (7,5 YR

5/4M); ct pha; m; cht; ht
thch anh nh (khong 20 %);
cn t r cy; chuyn lp t t
v mu sc..

50-110 cm: mu nu vng ti (7,5 YR

5/6M); ct pha limon; m; cht;
ht thch anh nh 30-50 %; cu trc ri rc; cn t r cy.
Tnh cht t:

Tnh cht vt l: t ny c thnh phn c gii nh, thng c kt cu km

hoc khng c kt cu, tng t mng do d b ra tri.

C s mi trng t

Trang 22

t xm

Nhm 5

Tnh cht ha hc: Hm lng mn thp, P2O5 tng s v d tiu thp, K2O
tng s v trao i thp, t c phn ng chua v rt chua, n v t ny km hn n
v Xfs.
Bng 17.5. S liu phn tch l, ho hc phu din QT14

su
tng
t
(cm)

pH(KCl)

0-20

Cht tng s (%)

CEC
(ll/100g
t)

Cation trao i BS
(ll/100g t)
(%)

Thnh phn c
gii (%)
Ct

Limon

St

OM

P2O5

K2O

St

Ca2+

Mg2+

Al3+

3,5

0,98

0,07

0,08

0,48

19

3,04

1,12

0,44

50

82,9

14,0

3,2

2050

4,4

0,89

0,05

0,09

0,37

20

2,40

1,64

0,52

45

85,4

12,2

2,4

50115

4,4

0,41

0,05

0,08

0,30

19

2,32

1,84

0,60

40

80,6

17,4

2,0

Hng s dng: n v t ny c s dng trng nhiu loi cy nh ch,

s, hi, qu, ng, khoai, sn, la nng... v trng rng. c bit cn thc hin tt cc
bin php chng xi mn v cc m hnh nng lm kt hp.

C s mi trng t

Trang 23

t xm

Nhm 5

c. t xm Feralit pht trin trn ct (Xfq) - Ferralic Acrisols (ACf)

Din tch: 2.651.337 ha

Phn b: Bc Giang, Bc
Ninh, Vnh Phc, Ngh An, Qung
Bnh, cc tnh Ty Nguyn...
m: ct kt cc loi, quczit,
phin silic
Tnh cht t
Tnh cht vt l: n v t
ny c mt s tnh cht chung nh
sau: thnh phn c gii nh, t l ct
trong t cao, t khng c kt cu
hoc kt cu rt km. Tng t mng,
dy thng <1 m.
Phu din t in hnh cng
c 3 tng A, B, C; trong tng B v
tng C cha nhiu tinh th thch anh
cn sc cnh.
Tnh cht ha hc: Hm
lng mn thp, xp x 1 % lp t
Hnh 17.4. Hnh thi t xm Feralit pht trin
mt, P2O5 tng s v d tiu rt thp
trn ct (Ngun: Cc loi t chnh Vit
(0,02 -0,06% v 0,5-8,4 mg/100g t),
Nam- Vin Th nhng - Nng ho)
K2O tng s v trao i thp v trung
bnh. t c phn ng rt chua,
pHKCl t 3,8 - 4,3. Tm li t xm Feralit pht trin trn ct c nhiu tnh cht kh
ging t xm Feralit pht trin trn macma axit.
Hng s dng: Nhng ni c dc nh c th dng vo sn xut nng
nghip, cn li nn trng rng.

C s mi trng t

Trang 24

t xm

Nhm 5

d. t xm Feralit pht trin trn ph sa c (Xfp) - Ferralic

Acrisols (ACf)
Din tch: 455.402 ha
Phn b: Ni tip gip gia ng bng vi trung du v min ni. Pha Bc gp
cc tnh Vnh Phc, H Ty... Pha Nam gp ng Nam B nh tnh ng Nai, Ty
Nguyn gp c Lc.
Cu to phu din:
i din: i din cho n v t l phu din D.54 o ti x Tn Tin, huyn
Krng Pc, tnh c Lc. t trng lc,
ng, iu. a hnh ln sng, thot
nc tt, dc 8o.
0-30 cm:

Mu nu xm (7,5 YR
3/2M); m; tht pha ct;
kh xp; b ti, ht ri;
ranh gii
tng t r
rng. Chuyn lp r v
mu sc, t t v cht
v xp.

30-50 cm:

Mu nu vng (7,5 YR
5/4M); m; cht; tht pha
limon; xp; rt b; kt cu
ht nh.

50-80 cm:

Mu nu vng (7,5 YRR

5/4M); tht pha limon; m;
xp; b; kt cu ht ti;
chuyn lp t t.

80 - 120 cm: Mu nu vng (7,5 YR

6/6M); tht pha limon; m;
xp; b; kt cu ht ri.
Hnh 17.5. Hnh thi t xm Feralit trn ph
sa c (Ngun: Cc loi t chnh Vit NamVin Th nhng - Nng ho)

C s mi trng t

nhng vng khc nhau cu to nn

phu din c nhng nt khc nhau kh
r. V d: pha bc, trong tng B
thng c kt von st, thm ch gp
Trang 25

t xm

Nhm 5

ong, iu ny chng t trong t din ra c qu trnh tch lu tuyt i Fe. Nhng

bng chng v ngun gc ph sa c, l tch c cn li trong t thng l tng cui
si trn nhn c kch thc khc nhau v c thnh phn khng ging gc.
Tnh cht t:
Tnh cht vt l: t c thnh phn c gii nh, kt cu km hoc khng c kt
cu, tng t mt d b ra tri hay xi mn nn hm lng cp ht st tng di cao
hn tng t mt.
Tnh cht ha hc: t c phn ng chua, no baz thng <50 %.
Hm lng mn thp xp x 1%, P2O5 tng s v d tiu rt thp, K2O tng s
v trao i cng rt thp.

Bng 17.6. S liu phn tch l, ho hc phu din D.54

su
tng
t
(cm)

pH(KCl)

0-30

Cht tng s (%)

CEC
(ll/100g
t)

Cation trao BS
i
(%)
(ll/100g
t)

Thnh phn c gii

(%)

Ct

Limon

St

P2O5

K2O

St

Ca2+

Mg2+

4,16

0,64

0,08

0,02

0,15

6,18

17

1,6

0,2

33,1

73,64

17,14

9,22

3050

4,12

0,47

0,08

0,02

0,19

3,21

17

1,8

0,2

35,4

70,36

15,00

14,64

5080

4,08

0,19

0,06

0,02

0,23

6,17

16

1,8

0,2

35,8

68,40

15,24

16,36

80125

4,08

0,12

0,06

0,02

0,20

6,60

17

2,0

0,8

45,5

66,96

13,48

19,56

Hng s dng: Trn t ny hin c s dng vo sn xut nng lm

nghip vi hng lot cc loi cy trng khc nhau nh ch, ng, khoai, la nng, c
ph... v trng rng.

C s mi trng t

Trang 26

t xm

Nhm 5

t xm mn trn ni (Xh) - Humic Acrisols (ACu)

Din tch: 3.139.285 ha
Phn b: Gp cao >700-2000 m
m ch yu l macma axit, phin cc loi v ct kt....
Hnh thnh v phn loi
cao >700 m, cng ca qu trnh Feralit gim dn theo cao, tuy
nhin tng B vn din ra qu trnh tch lu st kh in hnh d to nn tng B.Argic.
Mt khc, khi cao tng th nhit gim v m tng, to iu kin thun li cho
s tch lu mn. Kt qu ca nhng qu trnh trn hnh thnh t xm mn trn ni.
n v cht ny ng vi nhm t mn vng trn ni cao trong bng phn loi t
theo pht sinh ca Vit Nam.
Trn bn t t l 1/1.000.000 n v t ny c chia thnh:
- t xm mn trn ni pht trin trn phin st (Xhs)

Humic Acrisols (ACu)

- t xm mn trn ni pht trin trn philit (Xhp)

Humic Acrisols (ACu)

- t xm mn trn ni pht trin trn macma axit (Xha)

Humic Acrisols (ACu)

i din: Ly n v t xm mn trn ni pht trin trn macma axit i din

cho t xm mn trn ni.
Cu to phu din t:
i din cho n v t ny l phu din LC25 o ti nh o Fanxipan, huyn
Sa Pa, tnh Lo Cai, rng t nhin, dc 20o.
0-25 cm:

mu xm thm (7,5 YR 4/1M); tht pha limon; kt cu ht c ng

knh 1-2mm, kh xp; chuyn lp t t.

25-42 cm:

mu xm thm; tht pha limon; kt cu vin ng knh 1-2mm;

khng cht; kh xp (15-40 %); chuyn lp t t theo mu sc.

42-60 cm:

mu xm; tht pha limon; kt cu ht ng knh 1-2mm; b; kh xp.

>60 cm:

gp gc ti.
Tnh cht t

C s mi trng t

Trang 27

t xm

Nhm 5

Tnh cht vt l: Thay i thu thuc vo gc v v tr khc nhau. Nu

m l phin st th t c thnh phn c gii nng, nu l macma axit t c thnh
phn c gii trung bnh v nh.
Tnh cht ha hc: Hm lng mn trong t cao, ln tng s cao, ln d tiu
giu, kali tng s v trao i thay i tu thuc vo m. t pht trin trn phin
philit c hm lng kali tng s v d tiu rt cao.
Phn ng chua v chua t.
Bng 17.7. S liu phn tch l, ho hc phu din LC25

su
pH(KCl)
tng
t
(cm)

Cht tng s (%)

D
tiu CEC
(mg/100g
(ll/100g
t)
t)

Cation
BS
trao
i (%)
(ll/100g
t)

Thnh phn c gii

(%)

P2O5

K2O

P2O5

K2O

t St

Ca2+

Mg2+

Ct

0-25

5,02

8,73 0,40 0,24

0,09

17,0

5,5

12

23

3,7

1,8

50

58,36 19,26

22,38

2542

4,45

7,76 0,43

0,25

0,08

16,0

4,2

10

20

2,8

1,1

44

57,84 18,62

23,54

4260

4,82

6,96 0,32 0,27

0,07

12,6

3,0

15

1,6

1,6

35

64,08 14,48

21,44

OM

Limon St

Hng s dng: t xm mn trn ni hin c s dng trng rng l ch

yu, ngoi ra c th trng mt s cy trng nng nghip nh la nng, ng, cc loi
cy n qu hoc trng c chn nui. Ch chng xi mn, bo v t.

C s mi trng t

Trang 28

t xm

Nhm 5

THOI HA
Do trng cc loi cy nng nghip khng ng k thut
V d: Tn Chu Ty Ninh

Ngy
mu

ly

Thc b

Phu din TB.16a

Phu din TB 16b

14/4/1978

22/4/2007

ang trng khoai m

Sau 21 nm trng khoai m,

nay nng sut thp,b hoang, c
tranh mc.

Tng t (cm)
0 20

Xm en, mn th, ct
Bc trng, khng mn, ct
pha, t kt cu, hi m
khng kt cu, ri rc, kh

21 - 43

Xm nht, c m r
Xm trng,tht nh, c nhiu
st, t mn, tht nhe, khng
vt loang l tch ly st, nhm
c cc ht latterit .

44 - 75

Xm hi nu, nhiu vt loang

Nn xm trng, loang l tich
l vng.
ly Fe,

76 - 120

Nu vng, tht TB, m.

Mu vng sm, khng mn,
c kt cu., khng thy
c nhiu vt von
mu t

- Thoi ha do phn ha hc v thuc bo v thc vt (s dng qu nhiu thuc

lm t nhim c, khng s dng khng cung cp tr li cc cht dinh dng
ly t t.
- Chn nui, chn th gia sc qu mc lm t b nn cht, suy gim thm thc vt
gim che ph t.
- t rng, cht ph rng tng lng xi mn, gim che ph, gim kh
nng thm ngm ca t v c bit lm tng qu trnh ferralit t b kt von.

C s mi trng t

Trang 29

t xm

t.

Nhm 5

Khai thc , qung, ct, khong sn.

Qu trnh th ha lm thay i kt cu t, gia tng cht thi vo mi trng

nhim nc ngm s gia tng cc cht gy nhim mi trng t.

* T nhin: trt l, ma ln gy xi mn ch cao v 1 lng vt liu chuyn
xung vng thp thay i kt cu t.
t xm trn ph sa c rt d b ra tri, xi mn.
i lng th hin s thoi ha ca t xm trn ph sa c:
-T trng: ph thuc vo thnh phn khong v ha hc. T trng cng tng chng t
t cng ngho hu c, du hiu thoi ha t.
-Dung trng: ph thuc thnh phn c gii,trng thi kt cu, hm lng cht hu
c. t b thoi ha thng b nn cht.
- pH: t xm trn ph sa c thng b farrelit ha, t b chua. Do pH gim.
Nn bn vi ci to v ngn chn qu trnh chua ha ca t.
-Cht hu c: l ch tiu quan trng trong t, t trng la c hm lng hu c
cao nht do bn phn hu c nhiu v xc thc vt.
-Hm lng kim loi nng trong t: t b nhim cht c do thuc tr su. Cc
loi thuc tr su v c c sn xut bng cc kim loi bao gm cc hp
cht arsenate-Cu - v Flo, cn c Pb v Hg ( hin nay t dng v qu c). Cc kim loi
nng ny khi vo t thng lng ng rt lu lm nhim c t, cy trng, lm cht
vi sinh vt trong t, nu xung cc tng di s lm nhim nc ngm nh
hng n sc khe con ngi. Mt khc do chn lp rc thi khng hp l lm tng
hm lng cht thi trong t.
Vi c im nc ta, t i ni chim 3/4 ton lnh th li nm trong
vng nhit i, ma nhiu v tp trung, nhit khng kh cao, cc qu trnh khong
ho din ra rt mnh trong t nn t xm trn ph sa c d b ra tri, xi mn, ngho
cht hu c v cht dinh dng dn n thoi ho t. t b thoi ho rt kh c
th khi phc li trng thi mu m ban u.
-

C s mi trng t

Trang 30

t xm

Nhm 5

VI. GII PHP

nh gi chung:

t xm trn ph sa c thng c tng t dy, thnh phn c gii nh,

d thot nuc, thch hp vi nhiu loi cy trng cn. Tuy nhin, do
ngho cht dinh dng nn phi u t phn bn cao mi t nng sut.

D tr thnh t bc mu do canh tc khng ng k thut dn n si

mn hay ra tri cht dinh dng.

Qu trnh ra tri ny, mt mn, mt keo mn, keo st s mt kh nng

gi dinh dng bc mu. Khi t b bc mu, khi kh s nng, khi
c ngp nuc s tr nn nn cht, lng t nhanh, kh cm cy m xung.

no Baz km, t chua,ngho, mn, d ra tri cc ht keoChnh v

vy pht trin bn vng trn t xm thi chng ta cn phi a ra mt s
bin php ci to. Nhm ci thin cc tnh cht vt l, ha hc, sinh ha hc ca
t.
Di y l mt s bin php pht trin bn vng ca t xm:
Bin php
Lm rung bc thang

Cng
trnh:

Nng
hc:

Tc dng
Hn ch tc dng chy ra tri.

Thm cy n qu

Tng che ph, hn ch dng

chy.

Xy dng b vng, b tha

Khng cho nc chy trn b. Gi

cho lng mn khng b ra tri v
cc ht keo st khng b mt i.

Xy dng h thng mng mng

Cha nc nhm phc v cho vic

ti tiu hp l nhm gip t khng
b mt nc nhiu.

Canh tc theo ng ng mc.

Cy su kt hp bn phn hu c v
N,P,K.

Hn ch dng chy
Tng ph nhiu, to mi trng
thun li cho vi sinh vt hot ng.

Bn vi.

Gim chua cho t.

Lun canh,xen canh,gi v cy trng.

Hn ch s bc mu.

C s mi trng t

Trang 31

t xm

Nhm 5

Trng cy thnh bng( di).

iu ha dinh dng v phc hi

ph nhiu ca t.

Canh tc nng lm kt hp.

Tng che ph,hn ch tc

dng chy.

Trng cy bo v t.

Tng che ph.

Tm li mun pht trin bn vng trn cc vng t xm th chng ta cn phi

lm tt cng tc ci to t, v lun canh mt cch hp l m bo v mt thi gian
khng c thm canh tng v qu mc. ch c nh vy chng ta mi c th m bo
c cho qu trinh pht trin lu di v em li hiu qu kinh t cao trn loi t ny.
Cch s dng t xm trn ph xa c:
Do c hnh thnh a hnh dc thoi, d thot nc, Thnh phn c gii nh,
cy ba, nn t xm bc mu thch hp vi nhiu loi cy trng cn.
Mt s loi cy trng c trng trn t xm bc mu nh: khm, m(sn), trng
rng.

I.

Trng m trn t xm

Trng khm trn t xm

Trng rng trn t xm

C s mi trng t

Trang 32

t xm

Nhm 5

TI LIU THAM KHO

1.

Ti nguyn Mi Trng t Vit Nam

L Huy B

2.

S dng hp l t bng bin php thy li

Nguyn Vn

Chu T. Thm,

im
3.

Hin tng si mn t

Phan T.
v bin php phng chng
4.

Li, Nguyn Vn T

Cng mt s t liu khc t Internet

C s mi trng t

Trang 33