Kentseldonusumbourdieu Bildiri

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI
Kumru lgn (Doktora rencisi T), Julia Strutz (Doktora rencisi KU Leuven), Erbatur avuolu (Y. Do. Dr. MSGS)
7. TRKYE EHRCLK KONGRES HERKES N KENT, HERKES N PLANLAMA: AKILLICA, ADALETLE, YENDEN Oturum: Yeniden - Kentsel Muhalefet
KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI ZET
2000li yllarla birlikte Trkiye neoliberal kapitalizm ile btnleip, bu sistemin aklc sreleri ile tantka; bata byk kentlerdekiler olmak zere birok yerlemenin ad Kentsel Dnm ile anlmaya balamtr. Geni toplum kesimlerini huzursuz eden, bir ksmn ise imdiden yerinden eden bu sreler karsnda kamuoyu, Kentsel Dnm taraftarlar ve kartlar olarak ikiye blnrken; Kentsel Dnm kartlar arasnda da srecin farkl okumalarna tanklk etmekteyiz. Kentsel Dnm basks altndaki mahallelerde srece olan tepkiler isyan ve direniten, mzakere ve pazarla, boyun eme ve kabullenmeye dek ok eitli biimler alrken; her yerele ve mcadele biimine zg yeni deneyim ve ykler ortaya kmtr. Ancak bu srelerin kuramsal deerlendirmesi, yani Kentsel Dnm karsnda ortaya kan tepkilerin nasl ve hangi koullarda ortaya kt, hangi benzerlik ve farkllklar rettii ve bunlarn gerekeleri kuramsal bir dzeyde yeterince sorgulanmamtr. Bourdieucu bir okuma bize Kentsel Dnm basks altndaki mahallelerdeki g yapsn ve ilikileri anlamada farkl bir ereve sunabilecei dncesi ile tercih edilmitir. Bu alma; Marksist mekn kuramlar ile Kentsel Dnm srecini okumay, Pierre Bourdieunun temel kavramlarn kullanarak oluturulacak bir kuramsal ereve ierisinde Kentsel Dnm basks altndaki mahallelerin farkl mcadelelerde ortaya kan hikayelerini deerlendirmeyi ve bugne kadar sorulagelmi ancak tatmin edici bir cevap retilemeyen sorular iin yeni cevaplar retmeyi hedeflemektedir. ncelemelerini Alan kavramyla adlandran Bourdieu bize alann snrlar genileyip daralabilen veya deforme edilebilir, iktidar ya da sermaye biimlerine gml konumlar arasndaki tarihsel bantlar btn olduunu syler ve yine kurallar belirli ancak deitirilebilen bir Oyundan bahseder. Game theorye kar Bourdieuun oyun alan ierisinde yer alan Aktrler; sahip olduklar Maddi Sermaye, Sembolik Sermaye ve Kltrel Sermayeyi stratejik olarak kullanabilirler. Kiilerin biriktirdikleri bu sermayelerin kompozisyonu ise zaman iinde bir Habitusu gelitirmektedir. Habitus; bireylerin benlerine zihinsel ve bedensel alg, beeni ve eylem emalar biiminde konulmu bir tarihsel bantlar btndr ve aktrlerin gemiten bugne biriktirdikleri gerek ve simgesel deerler, nyarglar, fikirlerle dolu bagajlardr. Aktrlerin oyun alanndaki varl, konumlar bu habitusa gre deiir. Aktrler; kendilerini ifade etmek, merulatrmak, alandaki yerlerini salamlatrmak veya geniletmek zere eitli stratejiler gelitirir ve kimi zaman da oyunun -1-

kurallarn ve Doxa (sabit fikir) denilen genel kabulleri yapbozumuna uratmay denerler. Oyun alanndaki g ilikileri ve karar sreleri kukusuz aktrlerin habituslar ile bu taktik ve stratejilerin performansna gre ekillenmektedir. Aktrlerin (eyleyicilerin) habituslaryla birlikte alanda igal ettikleri konumlarn korumak ve deitirmek zere yaptklar eylemliliklerin tm oyundur. Alann yapsn deitirmeye almak veya oyun oynamak mcadelenin kendisi iken, alann yapsn belirleyen ey ise oyuncular arasndaki kuvvet ilikilerinin anlk durumudur. Kentsel Dnm basks altndaki mahallelerde dnm ve yerinden edilme tehdidine kar gelitirilen farkl tepkileri Bourdieucu kavramlarla okumak bizlere yeni imkanlar sunacaktr: Tahakkm yaplarnn yeniden retimi ve dnmnde zellikle devletin meru simgesel iddet tekeline dikkat eken Bourdieuda toplum; ynetenler ve ynetilenler diye monolitik yaplara blnmemitir. Bourdieu, toplumsal eitsizliklerin dzeltilemeyecei biimindeki kaderci retorie de inanmaz. Ezen-ezilen ilikilerindeki ve hiyerarilerindeki eitliliklere dikkat ekerken, snfsal konumlarn tesindeki ayrmalar da iaret eder ve bylece Marxn snf analizini derinletirmi olur. Bu alma kapsamnda incelenecek yerel mcadele pratiklerinde; toplumsal rol ve konumlarn nasl yeniden retildii, alan iindeki birey ve gruplarn habituslarna, konumlarna, taktik ve stratejilerine gre hiyerarik konumlarnn nasl deitii, toplumsal adalet ve dayanma pratiklerinin gelitirilmesindeki frsatlarn neler olduu aklanmaya allacak ve farkl mcadele pratikleri asndan ev, mahalle ve bir arada yaama pratiklerinin ne anlam ifade ettii, bu anlamlarn neye gre farkllat correspondence analiz yntemiyle ortaya konmaya allacaktr. Anahtar Kelimeler: Kentsel Dnm, Oyun, Alan, Aktrler, Habitus, Doxa, G likileri, Snf, Stat, Sembolik Sermaye, Kltrel Sermaye, Taktik, Strateji, Simgesel iddet
-2-

Kumru lgn (Doktora rencisi T), Julia Strutz (Doktora rencisi KU Leuven), Erbatur avuolu (Y. Do. Dr. MSGS) Ampirik aratrmadan yoksun teori botur, teoriden yoksun ampirik aratrma krdr. Immanuel Kant Ampirik gerekliin zgnlne dalnmadka, toplumsal dnyann engin mant idrak edilemez Pierre Bourdieu
1. AMA ve YNTEM
Kentsel Dnm basks altndaki mahallelerde yaanan sreleri ve g ilikilerini anlamaya dayal bu aratrma, sorunun snfsal niteliini yadsmakszn ve tam da srecin ideolojik boyutunu vurgulamak ve ideolojinin gndelik pratiklere ikin mekanizmalarn, anlam, simgeler ve sylem zerindeki mcadelelerle birlikte sergilemek amacyla, mdahil bir bilgi ve mesul bir bilim [Bourdieu, 2002] retebilmek iin Bourdieucu kavramlar kullanmaktadr. Kentsel Dnm srelerini aktivist olarak izleyen bir grubun srdrd bu aratrma Kentsel Dnm basks altndaki eitli mahallelerde ska karlalan durumlar, benzer deneyimleri, yanda ya da muhalif sylemdeki genel kabulleri sorgulamak ve derinletirmek niyetiyle, seilen bir mahalle zerinde younlatrm bir almann sonularn aktarmaktadr. Aratrma zellikle son 5 ylda yaanan, tartlan Kentsel Dnm deneyim ve sylemlerinden yola kmakla birlikte 3 zgn aama ile zenginletirilmitir. lk aama Bourdieunun teorik erevesini mekn zerinden dnmek ve Trkiyedeki Kentsel Dnm tartmalar balamnda kavramsallatrmak olmutur. Kentsel Dnm bir Alan olarak ve bu alan zerindeki mcadeleyi bir Oyun olarak okuyan bu yaklam, bu oyunu anlamak iin Bourdieunun Aktrler (eyleyiciler/agent), Sermayeler, Habitus (yatknlklar), Doxa (sabitfikir), Ilisio, Strateji, Sembolik iddet, Beeni (taste) gibi dier kavramsallatrmalarn kullanmaktadr. Bylece Kentsel Dnm basks altndaki mahallelerde mcadele pratiklerindeki farkllklarn, mahalle iindeki ilikilerin, dayanma geleneinin ve eitli hiyerarilerin bu mcadeleye etkileri, alandaki egemenlerin taktikleri karsnda retilen dil ve pratikler ile mcadele srasnda mahalleler ile eitli biimlerde iliki kuran uzman ve aktivistlerin mahalle ile etkileimine dair sreler aklanmaya allmtr. kinci aama bu kavramsallatrmay test etmek zere, deneyimli bir toplumsal muhalefet aktr ve kent aktivisti ile yaplan 4 saatlik bir rportajda Bourdieucu mekn okumasna ilikin sorularn mahalle deneyimleri zerinden sorulmas ve cevaplarn sylemsel analizine dayanmaktadr. Bu analizde konumacnn anlatlarnda dile getirdii rnekler ve nermeler, Bourdieunun kavramsal dnyasndaki karlklar asndan dnlm ve Kentsel Dnm basks altndaki mahallelerde yaanan sreler, mahallenin kendi iindeki ve daryla olan g ilikileri, mahallelerin bir toplumsal mekn olarak sahip olduu meknsal habituslar ve buna bal olarak farkllaan direnme pratikleri, bu yerel mcadele pratiklerinde; toplumsal rol ve konumlarn nasl yeniden retildii, alan iindeki birey ve gruplarn habituslarna, konumlarna, taktik ve stratejilerine gre hiyerarik konumlarnn nasl -3-

deitii, toplumsal adalet ve dayanma pratiklerinin gelitirilmesindeki frsatlarn neler olduu aklanmaya allmtr. Grme metninin analizinde mahalleler Ev Algs, Mahalle Algs, Dayanma Pratikleri, Mcadele Pratikleri ve Mekn Sahiplenme Kapasiteleri olarak 5 temel kategori zerinden yorumlanmtr. Son aama ise stanbulda Kentsel Dnm basks yaayan mahallelerden birinde yaplan ve 850 haneyi kapsayan bir genel aratrmann mtekabiliyet (correspondence) analiziyle yorumlanmasna, yaplan 14 derinlemesine grmenin sylemsel analizine dayanmaktadr. Mtekabiliyet analizi konutun yapm yl, kalitesi, tapu durumu, mlksahiplii/kiraclk, memleket, rgtllk ve mahalle derneine bak gibi oklu kriterleri bir arada dnme frsat salamtr. Derinlemesine grmelerde ise mlk sahibi, kirac, gelir, snf, stat, kken, inan, eitim, cinsiyet, ya, yaam biimi, beeni, politik eilim, rgtllk, g, mahallede oturulan blge, konut tr, tapu durumu ve mahallede yaama sresi gibi farkl zelliklerin temsiliyeti dnlerek seilen 14 mahalleli ile grlm ve bu grme metinleri de Ev Algs, Mahalle Algs, Dayanma Pratikleri, Mcadele Pratikleri ve Mekn Sahiplenme Kapasiteleri balklaryla ilikilendirilmitir. Aratrma srecine 30 kadar aratrmac alan almas ve analizci olarak destek vermi, daha kk bir ekip aratrmay youn tartmalarla derinletirmi ve nihayet 3 kiilik bir grup metni kaleme alma grevini stlenmitir. Bu balamda, almann asl sahibi Dayanmac Atlye ekibine ve tm grmecilerimize teekkrlerimizi sunuyoruz1.
Pelin Ergenekon, Mert Arslanalp, rem biolu, Tuba Mensur, Uur Dndar, Gizem Kyg, Mina akmak, Gkhan Karabulut, Ceyhan ln, Ekin Bozkurt, Esra Arslan, nder lkay ve aratrma srecine katlan dier arkadalara katklarndan dolay teekkr ederiz.
-4-

2. BOURDIEUCU MEKN OKUMASI

Bourdieunun teorik dnyas son yllarda sosyal bilimler iinde giderek daha fazla aratrmacnn ilgi ve eletirisine mahzar olmakta ve adeta bir yeniden kefedilme yaanmaktadr. te yandan Bourdieunun meknsal olarak okunmas ya da mekn almalarnda Bourdieunun kullanlmas ok da yaygn deildir [Hillier & Rooksby, 2005]. Oysa Bourdieunun son kitab olan Ekonominin Toplumsal Yaps (Social Structure of Economy) [2005], Fransadaki inaat sektr araclyla meknn yeniden retilmesi zerine dorudan bir analiz olup konutun bir tketim nesnesi olarak nasl ina edilip, arzulandn, retildiini, pazarlandn ve tm bu srelerde devletin ve sektr aktrlerinin rollerine dikkat ekmektedir. Bourdieu kendi teorik dnyas iinde fizik ve sosyal mekn ayrmakszn dnr ancak eitli ipular vermekle birlikte habitus ile habitat arasnda dorudan bir balant kurmaz. Buna ramen toplum ve meknn karlkl olarak birbirini yeniden reten zellii nedeniyle toplumsal mekn kavramn kullanmay anlaml buluyoruz. alma, yeni Bourdieucu mekn almalarndan da faydalanarak, Kentsel Dnm bir alan olarak ele alrken habitusun meknla ilikisi konusunda bir katkda bulunmay amalamaktadr. Sosyal bilimlerin mekn kefetmesinin ardndan, zellikle habitus kavram meknsallatrlmaya allmtr. Habitus kavram ii snfnn niye ii konutlarnda, elitlerin niye villalarda yaamak istediini anlamak [Friedmann 2005] ve soylulatrma srelerini aklamak zere [Podmore 1998] kullanlmtr. Uzun zaman boyunca bir ehirde ya da bir mahallede yaayan insanlarn mekna dair bir habitus biriktirdikleri ve zellikle krsal alandan ehre gelenlerde bir yerleimsel (residential) habitus gzlendii [Dirksmeier 2006] ortaya konmu, hatta her ehri, dier ehirlerden ayran farkl bir habitusu olduu [Berkin 2008] meknn belleine yaplan atflarla daha gl biimde dile getirilmeye balanmtr. Mekn artk herhangi bir yer, bo bir kutu deildir. stelik kapitalizm tam da meknn bu zellii zerinden kendini yeniden retmektedir. Ancak, devlet ve piyasa aktrlerince uzunca bir sredir yeniden datm arac olarak kullanlagelmi olan meknn [avuolu, 2004], politik zneler tarafndan snf mcadelesinin bir alan olarak grlmesi, zellikle Trkiye iin grece yeni bir sretir. Alan, Oyun ve lisio ncelemelerini Alan kavramyla adlandran Bourdieu iin toplum bir bireyler toplam deildir, bireylerin bulunduu konum ve bireyler arasndaki ilikilerin uzamdr toplumsal analizde sz konusu olan. Bourdieu bize alann, snrlar genileyip daralabilen veya deforme edilebilen, iktidar ya da sermaye biimlerine gml konumlar arasndaki tarihsel bantlar btn olduunu syler ve alan mcadele ile ilikilendirerek yine kurallar belirli olan ancak deitirilebilen, yeni oyuncularn katlmna ak, ina halinde bir Oyundan bahseder. Yani her alan, nihai snrlar alann iindeki mcadelelerin konusu olan dinamik snrlardan oluan
-5-

potansiyel olarak ak bir oyun mekn oluturur. Bu almada Kentsel Dnm bir Alan, Kentsel Dnm alanndaki mcadele srelerini ise Oyun olarak ele alyoruz. Bourdieucu bir analizde 3 nokta; i) alann iktidar ile ilikisi, yani iktidar asndan alann tad nem, ii) alandaki aktrlerin birbiriyle ilikisi ve iii) alandaki aktrlerin davranlarn belirleyen habituslar incelenmelidir. Trkiyede 2000li yllar sonrasnda inaat sektr ve Kentsel Dnmn ulusal ekonomik kalknma ve sosyal dnm srelerindeki artan rol geni kabul grmektedir ve ayr bir almann konusudur [Bkz. Birikim Dergisi, no: 270, naat Dosyas]. Ancak Kentsel Dnm alannn iktidar asndan yeri ve nemini belirlemek zere, stanbul bata olmak zere birok kentin masaya yatrlm ve srekli rant reten bir harita olduu, bu rantn toplumun en sradan yesi tarafndan dahi algland ve bu bol dll oyunun stanbulun ta topra altn sznde billurlat aklda tutulmaldr. Bu alma ile amalanan alann yaps ve oyuncularn eylemlerine odaklanmaktr. Alandaki oyuncular arasndaki mcadelenin ana eksenini, alann snrlarna ve alanda nelerin hangi hiyerari iinde deer tadna/tayacana ilikin rekabet belirlemektedir. Tabii ki her oyunda olduu gibi kabul edilmi ancak deitirilebilecek kurallar, eitli stratejiler ve kazananlar iin dller bulunmaktadr. te Illusio, oyundaki bu olas dllerin cazibesine kaplmaktr. Oyuna younlamak, oyun tarafndan ele geirilmek, oyunun abalamaya dediini sanmak, ya da daha basit sylemek gerekirse, oyunun oynamaya dediini dnmektir [Bourdieu & Wacquant, 2007: 105]. Oyunlar stratejiktir. Her mcadeleye ve her mcadele anna zel muhtemel farkl yaklamlar vardr. yi bir stratejiyi neyin oluturduunu, phesiz, oyunun kurallar kadar, kiinin rakibinin gl ve zayf yanlarn deerlendirebilmesi ve bir oyun anlayna sahip olmas belirler [Calhoun, 2007: 78]. Nitekim Kentsel Dnm alannda da gerek merkezi ve yerel ynetimlerin, gerek inaat irketlerinin, gerekse mahalleli ve mahalleyi destekleyen kent aktivistlerinin farkl motivasyonlarla, deiik sermaye hrslaryla, ya da mevcut konumlarn koruma gdsyle oyunu iinde bulunmaya deer grdklerini ve deien koullara zg stratejiler gelitirdiklerini grrz. Verili durumda Kentsel Dnm oyun alan ve kurallar hakim medya, iktidar, neoliberal ekonomi ve rant retmeye ak sreler tarafndan domine edilmektedir. Bu srete zellikle deprem korkusu ve tapulu mlk sahibi olma hayalinin dayanlmaz hafiflii vurgulanarak Kentsel Dnm toplumun geni kesimlerince bir iyilik, hizmet veya modernleme atlm olarak deerlendirilmektedir. te yandan konutun sadece bir ev olmayp, hane bireylerinin tm asndan gelecek gvencesi olmas nemlidir. Birok kii iin hane halknn kent yaamna tutunmasnda mevcut durumun dahi srdrlemez hale gelme korkusu iten ie srmekte ve bugne kadar yaanan tahliye srelerinin yoksullatrc deneyimleriyle btnlemektedir. Kimi mahallelerde bu kayglar aka Kentsel Dnme bir kar k haline gelirken yereldeki
-6-

motivasyon ve tahayyln Kentsel Dnme eletirel olarak yaklaan akademisyen, aktivist ve aydnlarnkinden farkl olduu da grlebilmektedir. Aktrler ve Sermayeleri Game theorye kar Bourdieunun oyun alan ierisinde yer alan Aktrler; sahip olduklar ktisadi Sermaye, Toplumsal Sermaye ve Kltrel Sermayeyi stratejik olarak kullanabilirler. Aktrlerin sahip olduu toplam g bu sermayelerin btn ve para-prestijbilgi rneinde grlebilecei gibi birbirine tercme edilebilir bir kompozisyonu olan Simgesel Sermaye kavramyla temsil edilir. Simgesel sermaye hem doutan itibaren miras yoluyla edinilen para, unvan ve maharetleri hem de aile, okul ve dier toplumsal failler araclyla benimsetilen deer yarglar, dnme, sylem ve davran kalplarnn toplamdr. Kentsel Dnm basks altndaki mahallelere sz konusu olduunda yerel topluluklarn ounlukla alt-orta snf gmen ailelerden olutuu, eitim dzeyinin ok yksek olmad, gvenceli ilerde alma orannn dk olduu vb. koullar iinde doup var olmalarnn yan sra bu tr bir yerlemede yaama deneyiminin rettii temel deer, davran ve yatknlklara yani habituslara sahip olduklar, hatta bu farkllklarn bir mahalle iinde de eitli hiyerariler ve ayrmalar yaratt gzlenebilmektedir. Kentsel Dnm srelerinde mahallenin rant ile tanmas, mahallenin ve evlerin deiim deeri zerinden konuulmaya balamas, yani yaam alannn metalamas da bu hiyerari ve ayrmalar krklerken, komular, akrabalar ve aile iindeki ilikileri de son derece olumsuz etkilemektedir. ktisadi sermaye Marksist kuram iindeki parasal ve maddi retim aralarna karlk gelmekle ve esas neme sahip olmakla birlikte, toplumsal ilikileri belirleme de yalnz deildir. Alann durumuna gre dini, politik, brokratik, eitimsel, akademik vb. zellikleri n plana kabilen, kimi zaman salt miras yoluyla devralnan Kltrel Sermaye genellikle kt sembolik mallar, beceriler ve nvanlarla edinilir ve zellikle eitime bal olarak eitsizlikleri yeniden reten yetenekler ve kapasiteler gelitirir. Bir gruba yelikle kazanlan Toplumsal Sermaye ise az ok kurumsallam olan karlkl arkadalk ve tanma ilikileriyle kurulmu dayankl bir a ile ilintili gerek veya potansiyel kaynaklarn toplamdr [Aktaran Gker, 2007: 283, Bourdieu 1986: 249]. Simgesel sermaye dier sermaye trlerinden herhangi birinin, alg kategorileriyle kavrandnda brnd biimdir. Kii ve kurumlarn bu toplam sermayesi, sahip olunan sermayelerin genel yaps, miktarlar, birleimi, birbirine tercme edilebilme kapasiteleri ve zaman iindeki deiimi alan iindeki konumlar hakknda temel belirleyicidir [Wacquant, 2007: 62]. Gerek bir toplumsal mekndaki aktrlerin igal ettikleri farkl konumlar ve bu konumlara erime olanaklar, gerekse de yerin bellei anlamnda meknsal habitus alandaki sermayeler toplam ve sermayelerin yaps ile yakndan ilikilidir. Kentsel Dnm alannda da kimi zaman iktisadi, toplumsal ya da kltrel sermayesi yksek bir aktrn dierlerine grece stnlkler salad ve alan iindeki konumunu glendirdii eitli dzeylerde rastlanlan bir durum olmaktadr. rnein bir deneyimde ekonomik olarak
-7-

gl olmak belirleyici olabilirken, bir baka deneyimde eriilebilen sosyal a, etkili tandklarn varl, bir bakasnda ise bilgi dzeyi ve sylemsel g etkin sermaye tr haline gelmektedir. te yandan mlk sahipliinin dier sermayelere sahip olmak asndan nemli avantajlar salad, iktisadi sermayenin dier sermaye trlerine tercmesinin daha kolay yaplabildii allan mahallelerde yaygn olarak gzlenmitir. Nitekim tm aktrler alan iindeki simgesel sermayelerini korumak ya da oaltmak iin alrlarken alann yaps ve oyunun kurallar da etkin olan sermaye trne gre farkllamaktadr. Kiilerin veya gruplarn alan iindeki konumlar ve sahip olduklar sermayeler toplam bu habitustan bamsz deildir. Habitus Kiilerin biriktirdikleri bu sermayelerin kompozisyonu zaman iinde bir Habitusu gelitirmektedir. Habitus; bireylerin benlerine zihinsel ve bedensel alg, beeni ve eylem emalar biiminde konulmu bir tarihsel bantlar btndr ve aktrlerin gemiten bugne biriktirdikleri gerek ve simgesel deerler, nyarglar, fikirlerle dolu ve sadece fikirlerden ibaret olmayan bedene yerlemi hareketleri ve vcut dilini de ieren bagajlardr. Aktrlerin oyun alanndaki varl, konumlar bu habitusa gre deiir [Bourdieu & Wacquant, 2007: 25]. Habitus, kiinin veya kiiler kmesinin gemi tecrbelerinin iinde btnletii snf, dil, millet, etnisite, cinsiyet, aile gibi aidiyetlere ait kalc yatknlklar/eilimler btnn belirtir. Neyin onaylanp onaylanmadna, neyin ie yarayp yaramadna bakarak, kendimize zg yeni eylem biimleri, yaantlarmzdaki oyunlarla ilgili karakteristik davran biimi gelitiririz Sosyalleme srecinin gc, byk lde bedensel olarak, basite kim olduumuzun, dnyada nasl var olduumuzun bir paras olarak yaanr. Bu duygu habitustur [Calhoun, 2007: 103]. Kiiler statlerine uygun rolleri oynamay renirler. Ancak habitus bundan daha fazlasdr. O kurumlar ve bedenler arasndaki buluma noktasdr. Bilinlilik gerektirmeyen bir bilme biimi olarak Habitus toplumsal olarak ina edilmi, pratik olarak renilitir dolaysyla kalcdr, aktarlabilir ancak alkanlktan te yaratc bir kapasitedir ve yeniden retilebilir de [Bourdieu, 1997: 122]. Oyundaki her oyuncunun bir sonraki hareketi, bir sonraki oyunu, bir sonraki vuruu sezgileriyle kavrama kapasitesidir Habitus [Calhoun, 2007: 79]. Snfsal Habitus ve Meknsal Habitus Kukusuz deneyimler araclyla renilen bir sre, toplumsallam bir znellik olarak Snfsal Habitustan sz etmek de mmkndr, zira habitus doas gerei snfsal karakterlidir. Snfsal Habitus benzer konumu paylaanlarn kolektif bilincine karlk gelir, zira o bireylerin dnyay benzer biimde sunmalar ve belirli bir tarzda snflama yapmalar, semeleri, deerlendirmeleri ve davranmalarn mmkn klan bilisel ve duygusal bir rehber salar [Tatlcan & ein, 2007: 326]. Nitekim kiiler kendilerine sunulan nesnel artlar uzun ve karmak bir artlanma srecinin sonucunda iselletirdikleri iin habitus snfsal ve yar otomatik karakterlidir ve snf atlayan bireyler ou kez eski habituslarn tadklar iin -8-

fark edilirler; yeni bir snfa adaptasyon genellikle birka kuak srebilmektedir [nal, 2007: 173]. rnein egemen ile kurulan ilikide baz topluluklar nefret ya da gvensizlik hissini n planda tutarken baka habituslara sahip topluluklarn hayranlk ya da sayg hissi ile yaklatklar grlebilir ki bu normal karlanmaldr. Zira, bir konuma ulama biimi, habitusa kaytldr.() Toplumsal eyleyicilerin () alg ve beeni kategorilerinin kendileri de byk lde ina edildikleri iktisad ve toplumsal koullar tarafndan belirlenir [Bourdieu & Wacquant, 2007: 128]. rnein toplumsal tekiletirilme srelerinin daimi yesi olan Roman topluluklarnda egemene ynelik hrmet ve itaat tutumlarnn yaygnl bir tr meruiyet talebi olarak okunabilir. Snfsal habitus, o snfa ait olmakla doutan sahip olunan sermayeler ile o snf iinde yaamakla kazanlan her tr deer yargs, davran kalb, yetenek ve yatknlklar kadar yine o snfn meknsal habitusu yani meknn bellei, zgnl ve gelenekleriyle belirlenmektedir. Bu anlamda her bir mekn fiziksel, corafi, iklimsel vb. zelliklerin yan sra o mekn gml tarihsellikler, deneyimler ve ilikisellikler nedeniyle herhangi bir yer olmayp, zgndr. Meknsal habitusu var eden tam da bu zgnlklerdir. rnein, Kentsel Dnm basks altndaki mahallelerin bazlarnda adeta meknn ruhuna ilemi kkl bir direnme gelenei bulunduu, bu gelenein rettii deneyimlerin mekna kaznarak somutlat, mekna yeni gelen kullanclarn da bu meknsal bellek ve gelenekten etkilendii grlebilmektedir. Nitekim mahallede kendine ait mezarln bulunmas bakilik duygusu bakmndan son derece nemli rol oynamaktadr. Yine eitli genlik inisiyatifleri, spor kulpleri gibi mahalle aidiyetini glendiren yap ve organizasyonlar meknsal habitusun oluumuna katkda bulunmaktadr. alma boyunca ev ve mahalle algsnn meknsal habitusa bal olarak deitii gzlenmitir. Birok mahallede meknla kurulan ilikinin ou kez konut merkezli olacak ekilde mahalleye elektrik, yol, su, toplu tama gibi hizmetleri getirmek zere olduu, yerleim alannn gvenceye kavuturulmas esasl bir stratejik mcadele yerine konutu muhafaza etme ya da bytme esasl, eldeki tm zaman ve imknlarn da daha ok gelir elde etmeye younlatrld, dolaysyla sadece reel ve gncel bir tehdit karsnda tepki vermek zere bir araya gelinen durumsal bir mcadele pratii dikkat ekmektedir. Ancak meknsal habitusun ev merkezli olduu yerleimlerde bu bir araya geli de kolay ve sorunsuz deildir: Nitekim mahallelerdeki hemehri kahve ve derneklerinin yaygnl ou kez kardelik, dayanma ve klientalizmden ziyade kin, husumet, ayrma anlamna gelebilmektedir. ktidarn da ou kez bu ayrmalar cesaretlendiren politikalar taktik olarak kulland, tehdit karsndaki bir araya gelilerin de kerhen ve atlakl bir yaps olduu grlmektedir. Meknsal habitus mahalle merkezli olduunda Kentsel Dnm srelerine direni de farkllamaktadr: Kentsel Dnm ile yaanacak tahliye srecinde yitirilen sadece konut ise
-9-

bu konutun tazmin edilmesi ya da alternatif konut bulunmas mmkn olabilmekte, mekn ve tarihle kurulan ba zayf olduundan direni de bu kayba bal olarak gszlemektedir. Ancak tahliye ile ayn zamanda hanede yaayanlarn i, eitim, salk, ulam, konfor, dayanma ve komuluk ilikileri, alkanlklar, hatralar ve emekleri ksaca hayatlar yitirilecek ise tazmin edilmesi gerekenler ve direni miktar da doal olarak artmaktadr. Btn aktrler oyundaki toplam dl ve cezalara gre strateji ve oyun anlay gelitirmektedirler. Denilebilir ki, Kentsel Dnme kar direnen bir mahallede sahip klan hayat ve mahallenin kullanm deeri deiim deerine stn gelmedike direni baarl olamayacaktr. Doxalar Aktrler; kendilerini ifade etmek, merulatrmak, alandaki yerlerini salamlatrmak veya geniletmek zere eitli stratejiler gelitirir ve kimi zaman da oyunun kurallarn ve Doxa (sabit fikir) denilen genel kabulleri yap bozumuna uratmay denerler. rnein Kentsel Dnm alanndaki muhalif dil, srecin madurlarna kamusal meruiyet ve sembolik g kazandrmaya ynelik bir strateji olarak dnlebilir. Doxa, bir taraftan sorgulanmayan, doallam, zerine dnlmeyen, inan haline gelmi fikirlerin dnyas, te taraftan toplumsal dnyann bu sabitlemi fikirlerle tecrbe edilmesidir. nsanlarn sorgulamadan kabul ettikleri ve dahil olduklar snfn habitusu tarafndan artlandrlan pratikler de bu trden sabit fikirlerdir. Doxa, egemenin dnya grdr; nesnel yaplarn iselletirilmesine dayanr ve bu yaplarn, doal grlmesini salar ve bylece tahakkm altndakiler tarafndan sorgulanmakszn egemen snfn karlarna hizmet eder [Bourdieu, 2006: 120]. Konumuz asndan konut rneini ele alrsak, konutu bir yaamsal gvence, prestij simgesi ve gayrimenkul yatrm olarak kuran ve deiim deerine vurgu yapan egemen dil, konutu ev, yaam alan olarak kuran ve kullanm deerini n planda tutan dil karsnda iktisadi akl yaygnlatrarak doxay oluturur. Bir fikir, sorgulanmayan, sylemeye bile gerek olmayan konuma geldiinde doxalar. Nitekim merkezi ve yerel iktidarlarn Kentsel Dnm konusunda sadece mal sahiplerini muhatap aldklarn, hatta mal sahiplerinden kiracnn yaratabilecei sorunlar zme konusunda garanti istediklerini biliyoruz. Alan almasnda konutu mlk edinmenin hem mal sahipleri hem de kiraclar tarafndan nemli bir deer olarak dile getirildiini, mlk sahibi kirac ilikisinin de ou kez ek gelir mant zerinden profesyonelletiini, komuluk, dostluk, dayanma gibi deerler barndrmadn gryoruz. Mlk sahipliinin fetiletirilmesine hak sahipliiyle ilikilendirilmesine bal bu doxann yan sra, direni tr bir mcadelenin zm olamayacana dair bir inan da 1980 sonras politik atmosferinin bir rn olan yeni bir doxadr. Stratejiler Oyun alanndaki g ilikileri ve karar sreleri kukusuz aktrlerin habituslar ile bu taktik ve stratejilerin performansna gre ekillenmektedir. Aktrlerin (eyleyicilerin) habituslaryla birlikte alanda igal ettikleri konumlarn korumak ve deitirmek zere yaptklar
- 10 -

eylemliliklerin tm oyundur. Alann yapsn deitirmeye almak veya oyun oynamak mcadelenin kendisi iken, alann yapsn belirleyen ey ise oyuncular arasndaki kuvvet ilikilerinin anlk durumudur. rnein Kentsel Dnm basks altndaki mahallelerde Yktrmayacaz syleminin ilk tepki olarak yaygnlatrlmas ve Direni sinyali vererek pazarlk gcn artrma gibi yerel stratejilerin karsnda etnik, sosyal, snfsal, inansal farkllklar kkrtan taktikler grlebilmektedir. Yine, atarak ve direnerek kazanma geleneinin yaygn olmad topluluklarda mzakerenin daha ok tercih edilen bir strateji olduu grlmektedir. Bu noktada direnii sadece atmac pratikler olarak alglama hatasna dmemek gerekmektedir. Mevcut tehdide kar her itiraz direni olarak okumak mmkndr, ancak bu direniin devam ettirilen ve yeniden retilebilen ve oalabilen bir pratik izgiye sahip olup olmad belirleyici olmaktadr. Direnii tarif edip, formatlayarak her deneyime giydirmek ise dogmatik bir refleks olarak okunmaldr. Nitekim Kentsel Dnm basks yaayan hibir mahallede direnisiz, itirazsz, koulsuz bir teslimiyetten sz edilemeyecei gibi, direniin varl da mahallede hakim ideolojik grle, rnein sol gelenekle otomatik olarak birletirilmemelidir. Kentsel Dnm basks altndaki kiilerin ou kez sahici ve srekli bir direni yerine tazminat ykseltmek zere kabul edilebilir bir pazarlk marjn elde etmeye alyor olmalar birok aydn ve kent aktivistinde hayal krkl yaratabilmektedir. Oysa sermayenin meknda oalma taktiklerine kar yoksul mahalleleri direnii olarak mcadele alanna srmenin mant da eliiktir. Buradaki ranttan pay almaya alan mahallelinin durumu, toplu szleme, daha insanca i ve cret iin grev yapan iilerin snf bilinci ve snf mcadelesinden ok da farkl olmasa gerektir. Mahalleler neden direnmiyor sorusunun cevabn, Kentsel Dnm oyunundaki dier ceza ve dllere bal olarak aklamak gerekmektedir. Kentsel Dnm srelerinde atmadan uzlamaya dek eitlenen farkl direnme pratiklerinde gzlediimiz, halkla organik iliki iinde olan iktidarlarn, istek ve taleplere duyarsz kalmadklar, hatta yer yer son derece efkatli yaklamlar gelitirdikleri, Kentsel Dnmn neden olduu zararlar farkl klientelist ilikiler ve tampon mekanizmalar ile tazmin ettikleri, te yandan iinde bulunulan ve kanlmaz olarak sunulan formelletirme, modernletirme, depreme dayankl hale getirme gibi srelerde minimum zararla klacana dair gvenceler verdikleri ve tay sosyal devletten beklenilen seviyenin ok altna ekebildikleridir. Muhalefet partileri ve dier politik znelerin de bu tann seviyesine ilikin alternatifler retmekte ve baka trl bir Kentsel Dnm tahayyln icat etmekte etkili olduklarn sylemek ise gtr. Sembolik iddet ve Sylem Bourdieu egemen olann gerektiinde bavurduu bir ara olarak fiziksel iddetin yan sra ve daha da etkin bir ara olarak ve stelik eitsizlik yaplarn merulatran ve bylece salamlatran bir anlamlar sistemi dayatma anlamnda Sembolik iddete dikkat eker [Wacquant, 2007:56]. Aslnda sz konusu olan Gramscinin rzann retimi olarak
- 11 -

adlandrd ikna srelerinin aklanmasndan ibarettir. Buna gre maddi ve fiziksel iddetin yan sra, sorgulanmayan kategoriler, semboller, snflandrmalar, isimlendirmeler, kimlikler araclyla zihinsel ve sembolik bir iktidar da tesis edilmektedir. Devletin kaak binay ykma gcn elinde bulundururken, binada yaayan igalci, rant olarak kodlayan bir sylemi kullanmas sembolik iddete rnek olarak gsterilebilir. Yine bir mahallede ayn direni mcadelesindeki insanlar arasnda da sahip olduu sermaye miktar nedeniyle alan domine etmeye alan aktrn stratejisidir sembolik iddet uygulamas. Erkek egemen ve ataerkil kltrde bu trden sembolik iddete maruz kalanlar en ok kadn ve ocuklar olmaktadr. Dil ve sylem sembolik iddetin uygulanmasnda ve doxalarn doallamasnda nemli ilev grr. Bu nedenle Bourdieu zellikle dil ve sylemin rettii eitsizliklerin altn izer: Tahakkm eden, eitlik kaygsnn bir teminat olarak ezilenin dilini benimseyecek midir? Eer bunu yaparsa, bu tavrn benim alicenaplk stratejisi adn verdiim eye dnme ihtimali ok kuvvetlidir: Tahakkm eden, muhatabnn dzeyine "inmek" amacyla hakim konumundan geici ve gsterii bir biimde feragat ederken, aslnda varln srdren tahakkm ilikisinden onu inkr ederek yararlanr [Bourdieu & Wacquant, 2007: 138]. Kentsel Dnm alannda egemenin kulland dil ya da muhalif dili oluturan sylemlerin eitliini bu gzle incelemek ilgin sonular ortaya koyacaktr. Nitekim sermaye lehine bir ykm srecini uygulayan yerel politikaclar madurlara empati ve amorti niteliinde eitli imtiyazlar salarken genellikle yasa ve devlet politikasnn stnlne referansla ykmlar merulatrmakta ve madurun yaam alan zerine pazarlk yapma ansn elden brakmad bir diyalog kurmaktadrlar. Sylemin kuruluunda byk nem arz eden Medyann rol Kentsel Dnm alannda da belirleyicidir. Medya sz konusu mahalleleri atma haberi, yani daha kriminalize olmu grnrlkler dnda, haber yapmazken, mahallelerin de alternatif bir haber malzemesi rettiklerini sylemek kolay deildir. Hakim medyadaki muhabir, editr, ke yazarlarnn altklar medya grubunun yayn politikas yan sra snfsal durumu, yani habituslar da mahalle ile kurduklar ya da daha ok kurmadklar ilikide belirleyici olmaktadr. eitli duyarllklardan tr mahallelerdeki sreleri konu edinen alternatif muhalif medyada ise ou kez haber takibi ve bilgiyi derinletirme sorunlar yan sra, bu mahalledeki hayatlar ve maduriyetler de sadece birer haber malzemesi olarak alglanabilmektedir ki burada da baka bir yabanclama sz konusu olmaktadr. Ancak asl tehlike, mahalleli tarafndan medyada grnrln ve duyulmann, merulama ve baar olarak deerlendirilmesi olmaktadr. Kentsel Dnm basks altndaki yerlemelerin temel sorunlarndan biri kamu oyunda ve bizzat mahalleli tarafndan alglana ikindir. Modern konut ve kent tahayyl genellikle mahalledeki kullanm deerini ikincilletiren ve mahalledeki mevcut yaplamay gzden dren bir etki yapar. Giderek mahalleli iin kendi yaad yeri kendine hak grp grmeme meselesi haline bile dnebilir.
- 12 -

Syleme ilikin bir baka sorun da dardan gelen ve mahalle ile iliki kuran aydn ve aktivistlerin diline dairdir. Bu dardan sylem mahalledeki snf bilincini cesaretlendirmek adna tekelci rant sermaye, uluslararas kapitalizm vb. ifadelerle kardaki muhatab resmettiinde, aslnda mcadele srecinde heves ve diren krc bir rol oynamaktadr. Dahas bu dil genellikle tanmlanm, tarif edilmi, paketlenmi, direni biimlerini ve zmleri reten, teknik bir formasyona dayal, stelik aydn zihin emei, mahalleliyi ise emek youn direnilere ynlendiren bir iblm zerine kurulu, btncl ve kibirli bir politik dil olduundan ounlukla eitsizlik retir haldedir ve gerek bir inan uyandrmaz. nk toplum kendisiyle akli ve kalbi kurulan bir ilikiyle, srf akli kurulan bir ilikiyi tasnif edecek yetenektedir. Mahalleye dardan destek veren aydnlarn aslnda yabancs olduu bir mahalleye girmeleri, orada destek ve dinleyici bulmalar, hele ki gven kazanmalar hi de kolay olmamaktadr. Mahalle ile kurulan iliki gndelik hayat, dostluk ve dayanma pratiklerine dayanmayan, bilinlendirme, toplant yapma ve direni rgtlemeye dayal profesyonel bir iliki olduunda gerek bir etkileim olamamaktadr. Kent aktivistlerinin yerel toplulukla bu tr profesyonel iletiimin tesine gemedii durumda gven ilikisi olumamakta, hatta ou kez kendi evi yada mahallesi iin kendisinden daha kaygl grnen bu yabancya ynelik gvensizlik hissi daha hakim olmaktadr. Aktivistlerin gnll olarak emek verdii mahalleye iliin, mahallenin yeterince kymet bilir, dayanmac ve direnii olmamas nedeniyle hayal krkl yaadklar da sk rastlanlan bir durumdur. Bu sorunun almas toplumun deerlerinin anlalmas ve mcadelenin aktivistin deil yerelin deerleri zerine kurulmasna baldr. Beeni Bu noktada Habitusun bir uzants olarak Beeni kavramndan da sz etmek gerekmektedir. Beeni, snfsal kod, anlam ve tercihlerle ykldr ve yaam sluplatrma eilimine dnebilir, bu anlamda hi de masum olmayp snfsaldr. Beeni her ne kadar masum, doal ve kiisel bir olgu gibi grnse de, nesnel snfsal mevkii kapsar: st snf iin sanat mzesi, ii snf iin TV, eski st snf iin nazik ve mesafeli bir zarafet, yeni st snf iin grltl ve gsterii bir tketim, egemen iin opera, egemen olunan iin avangart tiyatro. Beeniler toplumsal bir nesnel snfsal mevkii hiyerarisini yanstan kltrel bir hiyerari iinde organize olduklar iin, beeniler arasndaki atmalar snf atmalardr [Turner 1998den aktaran Tatlcan & ein, 2007: 324]. Bourdieunun Ayrma [La Distinction (1979)] adl eserinde de gsterdii gibi beeni ncelikle tekinin beenisi dlayp kendini bir kimlik olarak kurar ve snfsal konumu pekitiren bir aidiyet yaratr. Kentsel Dnm basks altnda yaayan mahallelerdeki habituslarn iaret ettii beeni, eitli popler kltrel objelerin yan sra konut sz konusu olduunda billurlar ve ou kez modernlik etiketiyle ssl apartman dairesi hayalinde karlk bulabilmektedir.
- 13 -

Bu nedenle egemenin beeniyi ina ya da maniple etmek gibi taktiklerle kentsel dnm srelerinde etkili olduu sylenebilir. Nitekim medyann bu kltrel araclkta kusursuz bir rol oynad da sylenebilir. Bir Oyun Alan Olarak Kentsel Dnm Tm bu sihirli kavramlardan oluan Alann srekli bir mcadele alan olduu, bu alandaki mcadele, mhalefet ve diren ortadan kaldrld anda alann Althusserci bir ideolojik ya da bask aracna dnecei sylenebilir. Bu nedenle aydnlarn Kentsel Dnm alanna birer oyuncu olarak girmeleri ve organik bir duyarllkla sorumlu roller stlenmeleri gerekmektedir. Kentsel tasfiye ve bu gvencesizletirme karsnda, bykehirin, TOKnin ve dier sermaye gruplarnn gelitirdii politikalar karsnda yerel topluluklarn ihtiya duyduu ey, olan bitenin bilgisine sahip olmak, bu bilginin onu gszletiren deil durumu berraklyla anlad ve buna kar yaplabilecek eylerin de genel bir hamasetten ibaret olmadn grmek, daha pratik, daha reel, daha igrr, onun da inanaca, onun da ikna olaca zm politikalarnn etrafnda btn o umut ediin icat edilmesine katkda bulunmaktr. Elbette, bu tr bir ey emek, younlama, bilgi, ve uygun bir tarz gerektirmektedir. 2000li yllar Trkiyesinde Kentsel Dnm hala ina halinde bir Alan olma zelliini korumaktadr. Bu alann yap ve ilikilerini zmlemek iinse alana ve mcadele srelerine daha ok girmek gerekmektedir.
- 14 -

3. KENTSEL DNM SRELERNE LKN GZLEM ve DENEYMLER

2000li yllar ile birlikte mevcut egemen sistemin, meknn yeniden retimi ile rant elde etme arac olarak Kentsel Dnm kavramn literatrmze yerletirdiinden bu yana, kavramla ilgili tartmalar gn getike artarak srmektedir. Tartmann taraflar, savunma ve kar kma ekliyle iki temelde tartmaya dahil olurken; dier yandan Kentsel Dnm kavramnn giderek yaylmas ve farkl yorumlanmasndan kaynaklanan bir alg karmaas yaand gzlemlenmektedir. Bu karmaay amak zere yola klan bu aratrmann en nemli ayan, toplumsal muhalefet konusunda deneyimli bir kent aktivisti ile yaplan ve soru-cevap eklinde gerekletirilen 4 saatlik bir rportaj oluturmaktadr. Bir nceki blmde aktarlan Bourdieucu mekn okumasn referans alan, mahalle deneyimleri zerinden sorulan ancak mevcut literatrn kaamak yantlar verdiine inandmz eitli sorularn sylemsel analizine dayanan rportajn sonular bu blmde aktarlacaktr. Ev Algs, Mahalle Algs, Dayanma Pratikleri, Mcadele Pratikleri ve Mekn Sahiplenme Kapasiteleri eklinde kategorize edilen anlatlarn odanda, Kentsel Dnmn yaratt maduriyet halleri karsnda mahallelilerin snfsal ve meknsal habituslar ile badalatrlabilecek direnme beklentileri yer almaktadr. nk 40-50 yl nce kurulan mahallelerde yaayanlarn, mahallelerinin sahibi olarak burada yaama haklarnn olduuna dair bir srecin ve direnme pratiklerinin eitli sebeplerle henz icat edilememi olmas meselesi; kent zerine alma yapan muhalefet gruplarnn ncelikli tartma konularndan biridir. Kentsel Dnm Alannn Tanmlanmas Oyun alannda inaat sektr, medya, siyasiler, kamuoyu gibi aktrlerin varln unutmakszn tartmann taraf olan 3 temel aktr grubundan bahsedilebilir: I. II. III. Yneticiler, Yerel halk ve Toplumsal muhalefet gruplar.
Dnm kavramna bakta mevzubahis gruplarn, kavramn karlndan ne anladklar ve ierisini nasl dolduklarnn, ncelikle salkl bir temele oturtulmas gerekmektedir. Hakim sylem; iktidarn ve devamlln gvenceye alma, fayda salama ve hegemonyasn geniletme amal bir ara veya bir frsat olarak grd iin, dnm iyi ynleri ile sunmaktadr. Snf dengelerini altst eden bu hegemonik g, deprem riski bata olmak zere, khnelemi olduunu iddia ettii alanlarda suu azaltma, gvenlii salama gibi gerekeler ile sreci, kamuoyu nnde merulatrma gayreti ierisine girmektedir. Oysa gereklilikleri ve meruiyeti gerekeler dzeyinde dahi e tutulabilir deildir. Mesela deprem riski olan stanbul gibi bir yerde, yap stokuna dair genel bir gvensizlik sz konusu iken, Kentsel - 15 -

Dnm yerleimleri gvenli klma olarak insanlara makul gelen bir sunumla gerekelendirilmektedir. Gerek zemin, gerekse yap stoku bakmndan deprem riski yksek yerleimlerde bu tr bir Kentsel Dnm fikrinin kendisi, bir ktlk olarak deil bir iyilik olarak telakki edilmektedir. ktidar tm bunlar yaparken eylemlerini merulatran bir sembolik iddet gstermekten de geri durmaz: Aslnda ina etmeye alt daha gl bir iktidar tesisi olduu iin; meknlar knt alan, orada yaayanlar ise kamu maln yamalayan igalciler olarak tanmlamaktan ekinmez ve bu sylemleri orta ve st-orta snflar iin dillerine pelesenk bir silah haline getirir. rnein, bugn artk evre ve ehircilik Bakan olan Erdoan Bayraktarn TOK Bakanyken sarf ettii Esrar, eroin ve kadn ticareti yapanlar, gecekondu ve kaak yaplama blgelerinden oka beslendikleri iin bu olgunun kaldrlp atlmasna engel olmaya alyor szleri, Kentsel Dnme muhalif akademisyenleri de hedef alan bir sembolik iddet giriimi olarak okunabilir. Yerel gruplar meseleye, hayatta kalma stratejisiyle mlkiyet temelli baktklar iin oluabilecek riskleri minimize etmenin gayreti ierisindedirler. Bu bak asn odaa almak, aada detaylandrlacak birok soruna ve zm olabilecek frsatlarn karlmasna neden olabilmektedir. Muhalif gruplar ise temelde egemen politikalarla sorunlu olduklar ve bunlara itiraz ettikleri iin Kentsel Dnm daha ok kt ynleri ile anmaktadr. Habituslar ve konumlar itibariyle, egemen ve madur aktrlerin aksine iktisadi sermaye kazanma ya da kaybetme durumlar yoktur. Oyundaki motivasyonlar kltrel ve sosyal sermaye artrmak ya da etik aydn duyarllklardr. Yerel halkn simgesel sermaye zayfl nedeniyle hareket alan ve yeteneklerinin kstl olduu bir ortamda, dardan eitli aktrlerin srece muhalif destek amal katlmlarna ska rastlanmaktadr. Bylelikle siyaseten muhalefet ederek sreci deitirebileceklerini, yeri geldiinde ise toplumsal ve kltrel sermayelerinin elverdii lde konuyla ilgili halk bilinlendirebileceklerini dnmektedirler. Aslnda tm bu tartma ortamna bakldnda; kavramlarn, geleneksel rntlerin biim deitirmi bir tekerrrnden ibaret olduu, snf mcadelesinin mekn zerinden yeniden retildii grlebilmektedir. Dolaysyla her grubun kendi iinde farkl argmanlar gelitirmi olmalar, bugn ciddi bir mcadele alan olan mekna ynelik dnm de farkl ekilde okumalarna neden olmaktadr. zellikle muhalif kii ve gruplarn Kentsel Dnm alglar daha ok bir niyet okumas eklinde tezahr etmektedir. Yapm tamamlanm veya devam etmekte olan projelerin her geen gn yaratt maduriyetler, bu niyet okumasn hakl karmaktadr. Muhalefetin bu uygulamalarn yanlln ortaya koyan sylemlerini de artk dikkate almaya balayan egemen sylem, Kentsel Dnm konusunda kulland dili buna gre deitirmeye balamtr. rnein, ou zaman Kentsel Dnme alternatif olarak dile getirilen yerinde dnm kavram; BB, TOK gibi egemen kurumlar tarafndan da kullanlr hale gelmitir. Uygulamalardan dorudan etkilenecek kesimlerde bir kafa karklna neden olan bu
- 16 -

evrilme sreci, aslnda yeniden dnm kavramnn ieriinin boalmas srecini de beraberinde getirmektedir. Tm bunlar, konunun daha iyi kavramsallatrlmas ihtiyacn elzem klmaktadr. Kentsel Dnm, Bourdieucu bir kavram olan alan balamnda, Kentsel Dnm alanndaki mcadeleyi ise oyun alan olarak okumaya altmzda; iktidar, yerel halk ve muhalefeti temsil eden eitli aktrlerin, rolleri ve gelitirdikleri stratejiler ile bu alan ve dolaysyla oyunu, kendi lehleri dorultusunda deitirmeye altklarn syleyebiliriz. Benzer ekilde oyun alannn yaps ile stratejilerin de deiebileceini dndmzde, ift tarafl birbirini etkileyen bir sreten bahsedilebilir. Yukarda deinilen tartmaya bir yant olmas asndan almann bu ksmnda, bu etkileimli srecin aktrler asndan strateji ve g ilikileri analizi yaplmaya allacaktr. Direniin Halleri nemli bir krlma noktas kabul edilen 80 darbesinin, toplumsal habitusu ve haklar manzumesini etkiledii gibi, mahallelerdeki mcadele eilimlerini de ehliletirdii, yaygnlamaya balam hak mcadelelerini ve sosyal rgtlenmeleri tasfiye ettii dnldnde; mahallelerin yapsnn bu mdahale sonrasnda deitiini gzlemlemek mmkndr. Bu dnemden itibaren, kentsel muhalefetin aktrleri ve bu aktrlerin g, davran ve stratejilerinde nemli deiikliklerin yaandn sylemek yanl olmaz. Bunun en belirgin rnei; mahallelerin kurulu aamasndan bu yana, kentsel hizmetlere ynelik alt yap ihtiyalarn dayanmac bir sre ierisinde kendi imknlar ile retip formellemesini salayan mahallelilerin direni srecinin, 80 sonrasnda, haklar iin mcadele etmeyi bir sorun olarak grememeleri sonucunu dourmas ve gvence araynn adn yalnzca tapu olarak koymalar ile kstl kalm olmasdr. zellikle zmn sadece tapu meselesine indirgenmesi, mcadele pratiklerini kstlarken, yaayanlarn mahallelerini sahiplenme kapasitelerini de zayflatmaktadr. Bu; meknsal habitusun, dolaysyla mekna ait olan tm alglarn nasl farkllatnn bariz bir gstergesidir. rnein, kuruluu dayanma ve iblmne dayal bir yerleme olan GlsuyuGlensu Mahallelerinde, mahalleye yeni tanan ya da yeni kuan da iinde yaayp fark edebilecei bir meknsal habitus; halen bulunmakla birlikte, yerlemenin yakn evresinin yatrmlarla dnmesiyle olumsuz etkilenmekte, anlam deimektedir. Gnmzde hala nemli bir mcadele alan olan mahallelerin deien bu yaps, yaayanlarn konut ve aidiyet alglar gibi temel yaklamlarn da deitirmitir. Toplumda mcadele ile hak elde etme bilincinin yok olmas, kapitalist sreler ile birlikte konutun adeta birincil snf atlama arac olmas, mcadelenin btnln zedelemektedir. Oysa konut mcadelesinin, gndelik dier tm mcadelelerden bamsz olarak grlmemesi gerekmektedir. yerinde rgtlenme, eitim, salk, ulam gibi hizmetlerden yararlanma, sosyal devlet desteklerine eriim, yaam kalitesinin artrlmas, toplumsal dayanma gibi tm sreler daha iyi bir yaam iin mcadele alan olarak tanmlanmadnda; sadece mekn zerinden paracl bir algyla yrtlecek mcadeleler de anlaml olmamakta, derinletirilememektedir.
- 17 -

Kapitalizmin ekiciliine kaplp gle stanbula yerleenlerin, kapitalizmle zdeleerek tketim anlamnda kentten eitli beklentilerinin olumas, bu mcadele srecini etkileyen en temel noktalardan biridir. Kapitalizmin yalnzlatrd bir atmosfer iinde, tehdit olarak algladklar Kentsel Dnm ile mcadele etmek isteyen mahallelerin; beraber hareket etmeleri, dayanmalar, ksaca bu durum karsnda rgtlenmeleri, ellerini glendirecekleri nemli bir zm aracdr. Ancak atmadan, direnie; eylemden, mzakereye; ya da rza gsterip teslim olmaktan, merulatrmaya kadar geni bir skalaya yaylan stratejiler grlebilmektedir mahallelerde. Muhalefetin birbirinden deiik bu karakterleri, yerel aktrlerin neyi hedeflediklerine bal olarak farkllk gsterebilmektedir. Stratejiler ne kadar farkl olsa da, muhalefetin baars, zgn yerel yaratclklar icat etmesinde sakldr. Bu zgnlkler ancak mcadele biimini belirleyebilir. Mcadele biimi kimi yerde barikat kurma ve atma iken, kimi yerde alternatif plan retme ve mzakere, kimi yerde yerel meclise temsilci sokma, kimi yerde medyada grnrlkle sosyal tazminatlar elde etme, kimi yerde ise mteahhitlerin de oyun alanna sokulmasyla fiyat ykseltme eklinde tezahr etmektedir. Denilebilir ki, oyun alanndaki tm aktrler alann snrlarn, alan iindeki mevcut ve olas konumlar, olas dl ve cezalar anlamak iin eitli stratejiler ve itaatsizlikler retirler, uygun stratejiye bu eitli sondajlarn sonunda eriirler. Direniin Zorluklar Deneyimlerin bize gsterdii kadaryla, direni srecini olumsuz etkileyen 3 temel noktadan sz edilebilir: Bunlar mahallenin btncl temsiliyetinin zorluu, kadn ve genlerin srece katlamamas ve mahalle dndaki aktrlerin ilevi sorunudur: Mahallenin btncl temsiliyetinin salanamamas:
Karar srelerinin mutlaka demokratikletirilmesi yolunda, kanaat nderleri olarak anlan kiilerin ve mahalle derneklerinin, mahallede gerek temsiliyeti ne kadar saladklar konusu tartmaldr. Mahallelere ynelik mdahalelerin son on ylda artmasyla doru orantl olarak sayca artan, mekn sahiplenme kapasitesi asndan daha yetkin olan derneklerde de temsiliyet ve kapsayclk sorunlar gzlemlenmektedir. Gerek demokratikleme sreci, tm toplumun bir eitlik ierisinde sz ve karar sahibi olmasyken; mahallenin btnnn temsil edildii iddiasnn, mcadelenin her aamasnda mutlaka test edilmesi gerekir. Nitekim bu temsilcilerin kimi zaman etnik, politik, inansal, toplumsal cinsiyeti dsallatrmalar ve ayrmalar bilerek ya da bilmeden oalttklar gzlenebilmektedir. Mahalle temsilcilerinin ya da dier kanaat liderlerinin mcadele srecinde ne karak, daha ok sz reterek sembolik iddet uygulamalar ve kendilerine eitli biimlerde sermaye biriktirmeleri de mahalledeki btnleme adna bir baka sorun olmaktadr. Madurun iktidar tavrn ve dilini iselletirmesi ve kullanmas olarak da ifade edebileceimiz bu srecin demokratik bir rgtllk yaratmas mmkn olamamaktadr. Nitekim eitli mahalle temsilcilerinin, bu mcadele srecinde medyada fazlasyla yer almalar ve adeta starlamalar sonucunda yerel topluluk tarafndan verilen destein azald rnekler olduka fazladr. - 18 -

stanbulun bir ilesinin farkl mahallelerinde yaplan benzer almalarda, bu konuda tecrbe edilen deneyimlerin bize gsterdii; kanaat nderlerinin ve derneklerin, olmas gereken demokratik ve oulcu srelerin nndeki byk engellerden biri olduudur. rnein stanbuldaki bir ilenin mahallelerindeki 30a yakn kanaat nderlerinin tamamnn mlk sahibi oluu, mlk sahipliinin nemini ve iktisadi sermayenin kolayca sosyal sermayeye tercme edilebildiini gstermektedir. Yine, genellikle mahallenin yaa ileri gelenlerinden ve oran olarak en byk dilime sahip hemeri topluluundan kan kanaat nderleri, dier kesimler zerinde tahakkme varan iktidar oluturma eilimi gsterebilmektedir. Bir direni rgtlerken ya da mzakere masasna otururken, mahallenin tmn temsil ettii dnlse de durum sanlann aksine sonular da retebilmektedir. rnein bahsi geen mahallelerden birinde kanaat liderinin hayatn kaybetmesi, dierinde ise ar bir rahatszlk geirmesiyle birlikte mcadele sreci kesintiye uram, durmu ve hatta topyekn ortadan kalkm ya da yeni liderin yatknlklaryla bakalamtr. Temsiliyet sorunu mahalle derneklerinde de grlmektedir. rnein, bir mahallede ayn tehdide kar mcadele eden birden fazla mahalle dernei ile karlalabilmektedir. Derneklerde ilerletici rollere sahip kiilerin, habitus ve simgesel sermayelerinden doan etnik, dini, sylem ve yntem farkllamalar; eitli hiyerari ve ayrmalar yaratabilmektedir. Egemenin bu ayrmalar kullanma stratejisi de son derece tipiktir. rnein Sulukule Kentsel Dnm srecinde var olan Roman Kltr Dayanma Derneine kar belediye desteiyle kurulan alternatif bir dernek bu blc ilevi grm, ayn aileden kardeler, komular ve akrabalar farkl derneklere ye olmu, birbirlerine dman hale gelmilerdir. En ok karlalan sorun, kirac orannn grece yksek olduu mahallelerde, kiraclarn yeterli temsiliyet dzeyine eriememeleridir. Baka bir mahallede kolayca yeni bir yer bulabilecei dnlen kiraclarn, mcadele ierisinde yer alacak kesimler ierisinde saylmamalar, temsiliyeti ve mcadelenin kapsaycln sekteye uratmaktadr. Kiraclarn kendileri de bu algya sahiptirler. ou, mahallelerinin yklmas halinde, kolaylkla baka bir mahalleye tanabileceklerini belirtmektedirler. Mahalle sahiplik ve aidiyetinin devreye girmedii bu algnn temelinde, o mahallede yaamay kendileri iin bir hak veya bir ihtiya olarak grmemeleri yatmaktadr. Oysaki onlarn da yaadklar mahalleye yerlemelerinde; ie, okula, akrabalarna yaknlk gibi azmsanmayacak sebepler yatmaktadr. Dolaysyla herhangi bir dnm srecinin ardndan, kiraclarn da kaybedecei eylerin olduu unutulmamaldr. rnein Tarlaba Kentsel Dnm srecinde direni amal kurulan dernee nceleri sadece mal sahipleri ye olabilirken, daha sonra kiraclarn da katlm salanm ancak kiraclar hibir zaman eit sz hakkna sahip olamadklar gibi gl bir direni pratii de gstermemilerdir. Yaygn kannn aksine, kiracnn kaybedecek fazla bir eyi olmad dncesi ou kez gerei yanstmaz. stanbuldaki ilk Kentsel Dnm ad altndaki yerinden etme uygulamas olan Sulukule rneinde, 41 km uzaklktaki Taoluka tahliye edilen yerel topluluk konutun yan sra, i imknlarn, salk, eitim, ulam gibi temel - 19 -

hizmetlere eriebilirliklerini, borlanma, yaam masraflarn azaltma gibi dayanma pratiklerini yitirerek yaayamaz hale gelmitir. Srecin sonunda tahliye edilen 327 haneden birka tanesi hari tmmn eski yaam alanlarnn yaknna geri dnd grlmektedir. Dolaysyla aktrlerin iktisadi sermayelerine bal olarak deien bu mlk sahiplii-kirac oran ve ilikisi, hak sahiplii ve kullanm deeri zerinden yeniden kurgulanarak, mcadelenin kapsayc ve demokratik olmas salanmaldr. Kadnlarn ve genlerin srecin gerisinde kalmas:
Sadece snfsal, etnik, dini vb. deil, cinsiyete dayal konularda da demokratik srelerin ilemesi kolay deildir. Toplumun tarihinde kadnn yeri, mahalle rgtlenme ve mcadelesine de yansmaktadr. Zamannn byk blmn mahallede geiren ve aslnda mahallenin asl kullancs olan kadnlarn komuluk anlay ve mahalleye aidiyet hissine dair dikkat ekici anlatlar vardr: zellikle g ya da evlilik sonras gelinen mahalleye almann zor olduu dile getirilirken, aslnda sz edilen mahallenin sadece kendi sokandan ibaret olduu da gze arpmaktadr. Baz mahalle direnilerinde ve bugn oka kamuoyuna yansyan HES kartlnda olduu gibi, mcadelenin en n saflarnda kadnlar dikkati ekmektedir. nk meknla en canl ve sahici ba kuran, yaa dierlerinden byk bu kadnlar, evlerinin yapm aamasnda olduu kadar kurulu zamanlarnda da mahalleleri iin byk emek harcamlardr. Veya eleri ie gittiinde, olas herhangi bir tehdit karsnda mahalleyi savunma ihtiyacn duymakta ve bu grevi stlenmektedirler. Nitekim muhafazakar bir mahalle olarak tanmlanan Maltepe Babykte Kentsel Dnme kar direnite kadnlarn n plana kmas, mahallenin kuruluundaki kadn emeinin younluuyla ve erkekler mahalle dndayken mekn savunma rolleriyle ilikilidir. Ancak alan almasnn da gsterdii gibi meknla kurulan bu sahici ilikinin bir lek sorunu vardr. Ataerkil bir kltrde kadnn kamusal alan serbest ve youn biimde kullanmamas sonucunda, kadnlarn mahalle algsnn ve snrnn sokak leine indii durumlar yaygndr. Dolaysyla, bu ilikiye kadnlar kadar ortak olan ocuklar iin de kendilerine sembolik iddet uygulayan erkek egemen formlardan syrlmak gerekli ancak bir o kadar zordur. Bu zamana kadar edinilen deneyimlerden kan gzlemlere gre, genlerin hareket ierisinde yer almamalarnn ya da bilinli olarak uzak tutulmak istenmelerinin- farkl birka sebebi vardr: Bunlarn banda ailelerin ocuklarn, bu gibi toplumsal hadiselerden uzak tutmaya almalar gelmektedir. Aileler ou kez ocuklarnn kamu otoritesiyle kar karya gelmesini tercih etmemekte ve onlar geri planda tutmay tercih edebilmektedirler. Bu korumac tutum ayn zamanda, hadiseyi kendilerinin nasl anladn da gstermesi asndan nemlidir. kinci bir sebep, genlerin yaadklar mekn, aileleri kadar savunma ve sahiplenme arzu ve eilimi tamamalardr ki bu, mahallelerini zerinde sz sylemeye ihtiya duymadklar bir toprak paras olarak grmeleri ile e deerdir. nc bir sebep; mcadelenin ierisinde olmak isteyip de, hadiseyle alaka kuran kiilerin iliki tarzlarndan
- 20 -

rahatsz olmalar sonucu kendilerini geriye eken veya dlanm hisseden genlerin ksknldr. Genlerin kendi mahallelerinde yaamay bir hak olarak grmesi, buradaki hayat savunmas ve mcadele srelerinde yer almas konusundaki yetersizlik, yukardaki sebeplerin bir btnsellik ierisinde okunmasyla anlaml hale gelmektedir. Dardan aktrlerin mdahaleleri:
Bask altndaki mahallelerin Kentsel Dnm tehdidi karsnda vermeye altklar mcadeleye, dardan birok farkl aktr direk ya da dolayl olarak, olumlu ya da olumsuz ekilde mdahale etmektedir. Oysaki bu oyun alanna, dardan bir oyuncunun girmesi gereklilii her zaman art olmayabilir. nk alan, kendi oyuncusunu yaratabilecek kapasiteye sahiptir. Dardan yol tarifine girmek her zaman iyilik getirmeyecei gibi; girilmesi halinde temsiliyet orants kurmadan, destek nihayete erdirilmemelidir. Konu mahallenin kendi znel konusu olduu iin destein, mahalleli nezdinde neye karlk geldii ve mcadeleyi srdrme grevinde tartmay nasl ekillendirdii dikkat edilmesi gerekli bir husustur. Oyunun muhalefet kanadnda rol alan, entelektel birikime sahip eitli sol gruplar snflandrmak ve mahallelilerin mcadelesine hangi koullarda mdahale ettiklerinden eletirel bir yaklamla bahsetmek, bugn gelinen durumu ve tartma konusu olan noktalar anlamak adna nemli grlm ve bildirinin temel sorularndan biri olarak konu edilmek istenmitir. Trkiyedeki sol entelektel camiann, mahalleler ile kurmu olduklar ilikileri 4 grupta incelemek mmkndr: 1. rgtl politika yapan sol siyasal znelerin durumu 2. Kent muhalefetine, meslei gerei itirak eden birey ya da gruplarn durumu 3. Meslek Odalarnn durumu 4. Akademi merkezli aktrlerin durumu Benzer zellikleri de olan bu gruplarn temelde farkllatklar noktalar, mcadelenin eksik kalan yanlarn anlamann da yolunu izmektedir. Hakim sylemi srdrme ya da ranta ortak olma gibi geleneksel biimlerle mahallelere alaka gsteren geleneksel popler siyasal partilerin aksine, rgtl politika yapan sol siyasi partilerin destei daha gzle grlr ve dayanmacdr. Bu sayede ayn zamanda kendi politik karlarn da gncellemi olan rgtl gruplarn gncelledikleri bu durular, ayn zamanda bir mcadele ierisinde olan mahallelere de fayda salamaktadr. Genele ait tutumu neyse, mahalleye de onun taycs haline gelen geleneksel partilerin ise mahallelerde yetersiz kaldklar temel nokta; temas ettiklere alanlara zel sylemler retemez hale gelmeleridir. nk bu tarz siyasal hareketlerin mahalle izdmleri, sadece tapu vermeye odakl vizyon ve yaklam gelitirmi olmalar ile ekillenmektedir.
- 21 -

rgtl politika yapan sol siyasi partiler ise; kenti dntrmeyi hedefleyen bu gibi yaklamlarn, sermaye lehine bir sre olduunu varsayarak, bu konuda bir bilin oluturmak istedikleri gecekondu mahallelerini yktrmama temelli bir sylem gelitirmekte ve direni rgtlemektedirler. Bu kar koyucu sz, tehdit algsnn ilk gncellendii zaman ancak bir diren oluturma potansiyeline sahiptir. Fakat sistem bunu, zamana yayarak veya deiik merulatrma aralar ile destekleyerek yaptnda, yktrmayacaz sz bolukta kalmaktadr. Sre artk srf bir tehdit algsnn tekrarlanmasyla olumamakta, bylelikle onun devam stratejileri de nemli hale gelmektedir. Okmeydannda olduu gibi dier birok planlama srecinde bu deiiklie tank olabilmekteyiz. Okmeydannda bundan yaklak 10 yl nce Belediye bir imar plan yapm, mahallelilerin plana kar yry, toplant, dileke verme ve dava ama gibi itiraz etme ve kar koyma sreleri sonunda plan geri ekmitir. Bu sene ise Belediye, yeni bir plan almas yaparak -stelik meslek odalarnn da grlerini almak suretiyle- 11 blgeyi sit alan ilan etti ve yeni bir koruma plan yapmtr. En nemlisi ise, yllardr yaadnz yerlerin tapularn veriyoruz demitir. Bu sebeple yktrmayacaz dili ilerletilebilecek bir ortak dnme ve mcadele zemini sunmaz hale gelmitir nk iktidar zaten farkl zm yollar sunarak, ykmayacann teminatn vermektedir. Politik gruplarn bu varsaymlar ayn zamanda, hakim sylemin halihazrda orada yaayanlar lehine bir ey yapmayaca kabulne dayanmaktadr. 80 sonras srete siyasete bulamaktan mmkn olduunca uzak durmaya zorlanan bir toplum yapsnn varln unutmakszn, direni tr bir mcadelenin zm olmayacana dair bir inancn yeni dnem politik atmosferin bir doxas olduunu yeniden hatrlayarak, burada dikkat edilmesi gerekli nokta, bu politik sylemin sol ideolojiye hitap etmesi ve dolaysyla sac politik bir dilden etkilenmi kiilerin bu sylemden etkilenmeyecei gereidir. Bu gereklik, mahalleyi savunmak namna daha popler ve mahallenin demokratik hareketini douran akut bir durumdan etkilenme olaslnn bykl ile aklanabilir. Sa ideolojinin hakim olduu mahallelerin bu konudaki tutumlar, daha ok kurumsal dzeyde sorunu zmeye odakldr. Hak aramaya dayal bir yntem gelitirmek yerine; sorunlarn, belediye ve dier yetkili yneticiler araclyla, diplomasi ve diyalog/mzakere yoluyla zmeye alrlar. Ancak bu yntem, zm retmekte yine de yeterli deildir; bununla beraber gerek bir rgtlln de kurulmas gereklilii unutulmamaldr. Yneticiler ile mzakere srecine inanan kesimlerin, konunun zne hak diyen ve uruna mcadele edilebilir ve baarlabilir bulan ufuklarda da k grmesi, kendisini inisiyatif sahibi saymas iin nemlidir. Bu aamada, rgtl politika srdren gruplarn, bu mzakere srecini benimsemi mahalleler ile ortaklamas gerekir ve bu, bir eitlik kurmadan mmkn olamaz. Karar verici ya da muhalefet edici konumdaki siyasi parti veya gruplarn yan sra, kent muhalefetine emek eden meslek insanlarnn oyun ierisindeki konum ve rolleri de nemlidir. Gnlllk esasna dayal sivil inisiyatifler olarak tanmlanabilecek bu gruplar, mahallelere teknik bilgi hizmeti vermekte ve onlarla eitli kapasitelerde dayanma gstermektedirler. - 22 -

Farkl meslek dallarndan akademisyen, entelektel ve rencilerden oluan ve dolaysyla meruiyet sorunlar olan bu gruplar, mahallelerle olduklar kadar, yukarda saylm olan dier aktr gruplar ile de iletiim halindedirler. Bu iletiim zaman zaman yerini sylemsel ve yntemsel farkllklardan kaynaklanan gerginliklere braksa da, birletirici temel nokta, madurla dayanma isteidir. Bu dayanma pratikleri ve stlenilecek roller, mutlak koulda ilerletici zellie sahip olmaldr. Ortak politika ve zm nerileri etrafnda birleildikten ve hemfikir olunduktan sonra, mahalli rgtlenmelerin de rzas ile ilerlenecek dorultular tayin edilmelidir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken temel unsur, dayanma gsterilen topluluun kendi i inisiyatifinin gelitirmesini sabrla beklemektir. nk bu politik mcadele, yerele zg deerlere dayal, normatif bir hareket alandr. rnein mahallede yaplacak olan bir toplantnn Alevi topluluu dlayan cami avlusunda, kadn ve ocuklara ak olmayan mahalle kahvesinde, ya da inanl kesimin katlmn engelleyecek ekilde ibadet saatlerinde yapld ve sonuca ulamayan mcadele pratiklerine tank olunabilmektedir. Bir dier nemli muhalif aktr olarak Meslek Odalarnn, konu hakknda takndklar tavr ve benimsedikleri duru da nemlidir. Daha ok TMMOB ehir Planclar Odas ve/veya Mimarlar Odasnn nclk ettii bu muhalefet, eletirilmesi gerekli birok noktay da ierisinde barndrmaktadr. Olmas gerekene dair bir sz sylemek yerine, sadece gerekleen uygulamalarn btncl bir yaklam ierisinde aykr duran taraflarna itiraz edilmesi; mdahale erevelerinin bununla snrl kalmas asndan sorunludur. Odalar daha ok, sermaye odakl kentsel mdahalelere hukuki itiraz etme veya plan ve benzeri dzenleyici ilemlere dava ama aamalarnda etkin rol oynayarak srece mdahil olmakta ya da konu ile ilgili bilgilendirme srelerinde, muhalefet edilen kentsel mdahaleleri yanl ilan eden basn aklamalar ile kendilerini gsterir klmaktadrlar. ok sk olmamakla birlikte, kentsel mdahaleleri tasarlayan yerel ve merkezi yneticiler ile sermaye gruplar ile yz yze etkileim ve mnazara srelerinde de rol stlenebilmektedirler. Ancak, mevcut Oda ynetiminin duruuna bal olarak deise de, piyasa, siyaset ve meslek etii arasnda yaanan kararszlklar da srece aktif mdahalelerini zorlatrmaktadr. Bu sebeple, srecin btnne genel anlamda hakim olamadklar gzlemlenmektedir. niversite merkezli akademik aktrler ise, niversitelerinden ve alma odalarndan kp sokaa inmeleri halinde ancak srece gerek katk koyabilirler. Sadece bilimsel doruya ulamak ya da akademik bir rn ortaya koymak iin yaplan mahalle aratrmalar, samimi olmamakla birlikte, mahallelilerin gznde de bir karlk bulmamaktadr. YKn varl ve siyasal ortamn durumu akademisyenler nezdinde engel oluturabilecei gibi, simgesel sermayelerinin farkllklarndan kaynaklanan znel hassasiyetleri de onlar sreten uzak tutabilmektedir. Birok Kentsel Dnm projesinin tasarlaycs ve danman konumunda bulunan akademisyenler sz konusudur. Buna ramen, bilimsel olarak kabul grmeyen kentsel mdahalelere muhalefet eden akademisyenlerin says da ihmal edilemeyecek orandadr.
- 23 -

Toplumsal sorumluluk bilinci ile mcadeleye emek koyan gnll gruplarn ierisinde yer alan, alanda mahallenin iine yarayacak almalar yrten akademik gruplar de mevcuttur. rencilerin geliimi ve konu hakknda bilin oluturmadaki rolleri ise yadsnmamaldr. Ancak bu iyi niyetli abalar bile ou kez mahalleli tarafndan kendileriyle kurulan ilikinin kalbi olmamas sebebiyle akademik almalar olarak alglandndan sonu vermemektedir. Tm bu aktrlerin, yukarda bahsedilen birbirinden farkl srelere mdahil olma durumlarnn yan sra, ortaklatklar baz alan ve konumlarndan da bahsetmek gerekmektedir: Bu 4 farkl aktr grubunun birletii en temel ortak nokta; sermayenin hakim politikalar etrafnda ve sermaye lehine tercihler sonucunda kentin mevcutta gerekletirilen ve eletirilen biimleri ile dntrlmesi ve ekillendirilmesine itiraz etmeleri olarak zetlenebilir. Ve buna bal olarak hemen hemen hepsi, mahallelinin Kentsel Dnm basks karsnda rgtlenerek direnmeleri gerektiini dnmektedir. Ancak her birinin eksik kald, zm bulamad ya da yntemsel olarak ayrt aama ise, rgtl mcadele etme gerekliliinin nasl tesis edilecei ve buna kar nasl politika retileceidir. Sonu olarak, Kentsel Dnm oyun alanndaki aktrlere, aktrlerin konumlarna ve stratejilerine baktmzda demokratik bir temsiliyetin salanamadn, kadnlar ve genler bata olmak zere eitli kesimlerin dlandn ve iktidar diline alternatif demokratik bir dilin kurulamadn, dardan destek veren aktrlerin mdahalelerinin de ounlukla yararl olamadn, mcadeleye en byk zarar iktisadi akl iinde dnme alkanlnn verdiini, kullanm deerinin deiim deeri karsnda ezildiini grmekteyiz. Bu gzlemleri somutlatrmak zere stanbulda Kentsel Dnm basks altndaki bir mahalleye doru leimizi indirgiyor ve daha derinlemesine bir analize bavuruyoruz.
- 24 -

4. KENTSEL MUHALEFET VE G LKLER BALAMINDA BR MAHALLENN MTEKABLYET ANALZ

Temmuz 2011de stanbuldaki bir mahallede gerekletiren 1500 hanelik birebir arazi kullanm almas, 850 adet hanehalk anketi ve 14 derinlemesine mlakatta da bahsi geen mekanizmalar izlemek mmkndr. almann yrtld mahalle 60lardan bu yana bir gecekondu mahallesidir. Sakinlerin birounun tapu tahsis belgeleri dnda hukuki gvenceleri yokken, yeni ulam, elence ve gayrimenkul yatrmlar mahallede byk bir ekonomik bask yaratm, arazi rant ykselmitir. Dolaysyla son yllarda belediye tarafndan da daha somut ykm tehditleri gndeme gelmeye balamtr. Mahalledeki nfus doum yerlerine gre incelendiinde arlkl olarak Sivas (%30) ve Samsun (%13) ne kt, mahalleye geli yllar asndan 80li yllarda younluk olduu, kirac orannn yaklak %28 olduu, yaplarn genellikle 1 katl (%42,5) ve 30-500 m2 arasnda (ortalama 114 m) olduu grlmektedir. Yaplarn sadece %7si tapulu olup, %30unun tapusuz ve belgesiz durumda olduu, % 63nn ise bir tapu tahsis belgesi, beyanname ya da vergi dendiine dair resmi belgeye sahip olduu ortaya kmtr. Mahallede eitli hemehri derneklerinin dnda Kentsel Dnme kar direni amacyla kurulmu olan bir mahalle dernei bulunmaktadr. Mahallelinin % 41i bu dernei tanmadn, %4 da gvenmediini belirtmektedir. Bu aratrma ile mahalle iindeki oyunda g ilikileri, oyunun kurallar ve ona bal olarak Kentsel Dnm algs, dayanma ve mcadele pratikleri incelenmi ve Ev Algs, Mahalle Algs, Dayanma Pratikleri, Mcadele Pratikleri ve Mekn Sahiplenme Kapasiteleri kavramlar araclyla deerlendirilmitir: Oyunun Kurallar ve Oyuncularn Konumlar 850 hane verisine dayal mtekabiliyet analizi Kentsel Dnm alanndaki oyun kurallar ve alan iinde oyuncularn konumlan balamnda gzlemleri destekleyen sonular retmitir. Mtekabiliyet analizi (Correspondence Analysis) Bourdieu tarafndan sosyal mekn, iindeki farkl sermaye birikimlerini, velhasl farkl stratejilerini ve oyun kurallarn gstermek iin kullanlan esnek ve yoruma dayal bir istatistik aratr. Mtekabiliyet analizi, aada rnekleri bulunan grafik dalmlarn yorumlanmasna dayaldr. Bu analiz yntemi aratrma sonularn, cevaplar bir koordinat uzayna yerletirir ve dalm, younlama ve mesafelerin, Bourdieunun szleriyle sosyal dnyann gerekliine tam olarak uyan ilikiselliklerin yorumlanmasna olanak tanr. Tablolara baklrken aklda tutulmas gerekenler unlardr: 1. Koordinat sisteminin merkezine (origin) yaknlk, genel eilim ve ortalamaya yaknlk, merkezden uzaklk ise ayrma ve farkllama olarak okunmaldr. 2. Belirli bir blgedeki ylmalar ve yaknlklar, ilikisellikler olarak okunup kmelenebilir. Dalmdaki mesafeler greceli yaknlk ve uzaklklar zerinden ilikisellikleri belirlemektedir.
- 25 -

3. X ve Y koordinatlar dorudan bir ada ve anlama sahip olmamakla birlikte, dalm ve mesafeler iin referans hatt olutururlar. Daha nemlisi dalmdaki ylmalar ve ayrmalar gre izilen eriler ve kmelerin tad anlamlardr. 4. Dalmn temel belirleyicisi, veriler ve deikenler seti olduu ve farkl verilerle farkl dalmlar elde etmek mmkn olduu gibi, ilikilerin farkl ekilde kmelenmesi ve yorumlanmas da mmkndr.
Grafik 1: Memleket, Dernee Bak ve Kiraclk Kriterlerinin Mtekabiliyet Analizi
Az saydaki deikenin analiz edildii birinci grafik incelendiinde Karadenizli ve Dou Anadolulu olmak, ev sahibi olmak ve dernekten haberdar olup, dernek faaliyetlerini olumlu bulmak sonularnn bir araya kmelenmi olduu grlmektedir. Bu sonu mahalledeki gzlemsel bulgularmzla da rtmektedir. Mahalledeki ev sahiplii orannn %70ler seviyesinde olduunu birebir anketlerden biliyoruz. Evsahiplii-kiraclk durumunun memleketle ilikisi sorgulandnda ise, bariz bir blgesel farkllk gze arpmamakla birlikte, Karadenizlilerin ev sahipliine daha yakn kesim olduklar grlmektedir ki bu durum derinlemesine grmelerdeki mahallenin kurulu yklerinde de belirtilmitir. Evsahiplii-kiraclk durumunun dernek faaliyetlerinden haberdar olma ile ilikisine bakldnda ise kiraclarn dernei bilme ve tanma durumunun ev sahiplerine kyasla ciddi
- 26 -

biimde dk olduu ortaya kmaktadr. Bu bize mahallede de Kentsel Dnme kar mcadelelerdeki mlk sahiplii temelli yapnn bir tekrarn gstermektedir. Anadolulular Mahalle derneinin faaliyetlerini bilmemeye, bilenler iinden de olumsuz bulmaya en yakn kesimi oluturmaktadrlar.
Grafik 2: Tapu sahiplii, kiraclk, konutun yapm yl, mahalle derneine bak, ev kalitesi ve memleket kriterlerinin Mtekabiliyet Analizi
Daha fazla deikenin bir arada analizine dayal 2. grafikte de benzer bulgulara rastlanmaktadr: ncelikle dikkat ekici olan konutun yapm yl ile memleket bilgilerin kmelenme eilimidir. Arlkl olarak 80 ncesindeki konutlarn Anadolu, 80ler ve 90larda yaplanlarn Karadeniz ve 2000 sonrasnda yaplm konutlarn Dou Anadoludan gelenler tarafndan kullanlyor olmas, mahallenin kurulu ve g hikayelerine uygundur. Derinlemesine grmelerde Lazlar sklkla eski arsa sahipleri olarak gemektedir. Mtekabiliyet analizinde Laz olmann bugn iin mahallede mlk sahipliiyle dorudan bir ilikisi olmad grlmektedir. Bu durum dier gmen gruplarn da kalabalklat ve mal sahibi olmaya balad ya da Laz ev sahiplerinin artk mahallede oturmadklar anlamna gelebilir. Mahalledeki evlerin yap durumu asndan sergiledikleri farkllklara bakldnda, iyi durumdaki yaplarn arlkla 2000 sonras ina edilen ve Gneydoulular tarafndan kullanlan yaplar olduu ve tapusuz kategorisine de en yakn olanlarn yine bu grup olduu grlmektedir. Nitekim mahalle genelinde tapulu evlerin % 7lik dk bir orana sahip
- 27 -

olmas, tapu kategorisinin grafikteki koordinat sisteminde en uzak noktaya dmesiyle de dorulanmaktadr. Yap durumu ile evsahibi-kiraclk arasndaki ilikiye baktmzda, radikal bir farkllk olmakszn ev sahiplerinin iyi ve orta, kiraclarn kt ve orta kategorilerine yaknl llmektedir. 1 nolu grafik bize, kiraclarn ve Anadolulu gmenlerin dernekle ilikilerinin zayfln gstermiti. 2. grafik de ayn eilimi tekrarlamaktadr. stelik mahalleyi sahiplenme, mcadele iin rgtlenme gibi konularda genellikle en pasif kesim olan kiraclarn bile mahallenin en eski yerleimcileri olan Anadolulu gmenlerden dernee daha yakn ve olumlu konumda olmalar dikkat ekicidir. Bu farkllamann gerekesinin, anketlerde sorulmayan inan kategorisinde sakl olduu, derinlemesine grmelerde ortaya kan etnik ve mezhebi ayrmalarla ilgili olduu dnlebilir. Derinlemesine Grmeler ve Sylem Analizi Mahallede yrtlen hanehalk aratrmasnn yan sra mlk sahibi, kirac, gelir, snf, stat, kken, inan, eitim, cinsiyet, ya, yaam biimi, beeni, politik eilim, rgtllk, g, mahallede oturulan blge, konut tr, tapu durumu ve mahallede yaama sresi gibi farkl zelliklerin temsiliyeti dnlerek seilen 14 mahalleli ile derinlemesine grlmtr. Derinlemesine mlakatlarda grlen kiilerin yarsndan fazlas kadndr (14te 9) ve yalar 23 ile 73 arasndadr. Yine bu 14 kiinin 3 kiracdr. Kii bana ayda ortalama 300 TL gelire sahiptirler. Eitim dzeyi dktr, arlkl olarak ilkokul seviyesindedir. Bu grubun Kentsel Dnm alan iinde ve kendi mahallesi iinde iktisadi ve kltrel sermayeler asndan gl olmad anlalmaktadr. Kentsel Dnm alan iinde btn aktrlerin srekli oyun alan iindeki pozisyonlarna bal olarak stratejiler rettikleri ve kendi durumsal frsatlarn deerlendikleri mlakatlarda da ortaya kyor. Bu mlakatlarn analizinde ncelikle Kentsel Dnm algs ve mahallenin kulland sylemin zellikleri, ardndan ev ve mahalle alglarna bal olarak dayanma ve mcadele pratikleri son olarak da mahalleyi sahiplenme eilim ve kapasiteleri incelenmitir. Kentsel Dnm Algs ve Egemen Sylemin selletirilmesi Grme metinlerinin analizinde Kentsel Dnm srecinin nasl algland dikkat eken ilk noktay oluturmaktadr. Grmecilerin hemen tm iin Kentsel Dnm soyut ve tanmlanmas zor bir sretir. Mahalleye ilikin Kentsel Dnm bilgileri ve alglar byk lde e, szc ya da temsilci vastasyla edinilen duyumlara, byk lde de dedikodulara gre ekillenmektedir. Kadn, 70, Kars: Birleirler ama tek benim evimi yksa tamam ama seni de onu da ykyor brn de ykyor hepimizi de ykyor. Beni yksa seni braksa o zaman dersin ki olan ona oluyor. Bu durum kt ama bir yerde de mecbursun. Devlet zaten ne yapacak ki kalkp mahallenin hepsini ykmaz bir tarafn bir kaldracak br tarafn bir kaldracak azar azar ykacak toplu bir ey yapamaz zaten toplu katliam olmaz. - 28 -

G: Hi tapuyu vereceini syleyen ynetimler oldu mu? Kadn, 72, Sinop: Yok yok olmad. Ne vereceiz dediler ne vermeyiz dediler. imdiden sonra bakalm ite bu babakan gelir buraya belki. Bundan sonra bir ey olursa olacak. imdi hkmeti kuruyor mesela, urayor. Tapuyu verir diye dnyoruz. Ne yapalm? Verirse verir, vermezse bizi kaldrp atacak deil herhalde? Grmecilerin tmnde devlete olan sayg ve gven, kirac-mal sahibi, yeni-eski mahalleli, tapulu-tapusuz fark etmeksizin ifade edilirken, Kentsel Dnm projesiyle madur edilmeyeceklerine dnk bir umudu yaatma abas olarak okunabilir. Nitekim evin yklmasna dnk kayglarn varl, gerek evi eskiden yaplm gibi gstermeye abasnda, gerekse de tek katl olursa ykmazlar inancnda ortaya konmu haldedir. Bu soyut Kentsel Dnm kavramnn mahalleli iin netlemesi ise paradoksal ifadelerle de olsa, mahallenin evresindeki somut yatrmlarla mmkn olmaktadr. Kentsel Dnme kar duru, mahallenin etrafnda kurulan yeni alveri merkezleri ve lks sitelere bakta kristalleiyor. Bu yeni yatrmlar sadece grsel bir tehdit oluturmuyorlar, nk yakn tarihte inaatlar ve balant yollar iin mahalledeki bir ka evin ykld biliniyor. Ancak mlakatlarda ok kk bir oranda ve sadece sorulduunda bu yeni yatrmlarla olumsuz bir balant kuruluyor. Uzun yllar kentsel hizmetlere, modern kentsel imgelere uzak ve hasret kalm grmeciler iin bu pahal yatrmlar iten ie bizi artk buralarda yaatmazlar eklinde bir kaygya yol asa da bu yatrmlar ile gelen imkanlardan umut ve gururla bahseden anlatlar da dikkat ekiyor. Mahallenin hemen yaknna kurulan bir byk lks alveri merkezinden sonra mahallenin eriilebilirliinin artmas, toplu tama hizmetlerinin iyilemesi, yerel istihdam olanaklarnn oalmas, bu modern tketim meknlarnn tketilemese bile elde edilebilir ve dokunulabilir hale gelmesi tehdidi glgeleyen bir yanlsama ortaya karmaktadr. Mlk sahipleri asndan ise bu yatrmlar mahalledeki gayrimenkullerin deerini artran bir olumlu gelime olarak okunmakta ve pastadan pay alma umuduyla btnlemektedir. Bu umudu Bourdieucu dl ve ilisio kavramlaryla ilikilendirmenin mmkn olduunu dnyoruz. Derinlemesine grmeler srasnda dile getirilen aadaki ifadeler Kentsel Dnm algs ve sylemin kurulmasna ilikin ilgin ipular veriyor: Komu: zellikle onlara yakn olan gecekondularn yklmasn istiyorlar. Kadn, 35, Istanbul: Grnt kirlilii duyduklar syleniyor... Maslak 5 dakika buradan. Ulam rahat bir yer, gzel bir yeri var. Komu: Canmz skldka MGROS'a gidiyoruz. Bu diyalog bir taraftan tehdidin farknda olduklarn, ancak yine de yeniliklerden faydalanmay ve bylece oyunun iinde ykselmeyi umduklarn gsteriyor. Kendi yaam alanndan bahsederken kulland grnt kirlilii sz ile egemenin dilini ve anlam dnyasn yeniden reten grmeciler elenceyi de yine iktisadi akl ve tketim kltr - 29 -

iinde Canmz skldka MGROS'a gidiyoruz diyerek tanmlayarak asla kazanamayacaklar bir oyunun kurallarn iselletiriyorlar. Grmecilerin modernlik tanm ve gelimilik anlatlar iinde yeni yaplan alveri merkezi dikkat ekici oranda bariz bir arla sahip. Bu modern tketim mabedi grmecilerin beenilerini de temsil eder halde. Bu tahayyl kolaylkla cumhuriyet ideolojisinin modernlik ve gelimilik anlayyla ilikilendirilebilirse de tketim kltrnn iselletirilmesi olarak da okunabilir. Nitekim ayn grmeci kendi mahallesini etraftaki dier gecekondu mahalleler ile karlatrrken tketim imknlarna iaret ediyor: Bizimki daha aktif halde. Orada o kadar ey yok. Gelimi deil. Orada bir market varsa burada 10 tane var. Daha gelimi. Orada halam oturuyor, kapdan binip gidebiliyorum. Burada istediim kadar market var. Mahallenin hemen etrafnda beliren bu yeni modernlik simgeleri ve lks yatrmlardan kendilerine de bir para debileceine dair umudu besleyen nemli bir faktr de zellikle genlerin bu yeni oluumlarda i bulmalar olmaktadr. te yandan var olan snfsal eitsizliin farknda olduklar gibi tepki de duymaktadrlar, ancak o eitsizlii reten iktisadi akl iinde dnmeyi de srdrmekteler. Kadn, 64, Giresun: Bunun hesabn veremeyecekler. Allahn emrini bilmeyen yok. Bilgisayardan biliyor herkes. Ben yryerek gittim sen jiple gittin ne stnln var? Biz bunun hesabn yapmyoruz. Siz yine jipte gezin ama bizim mlkmz rahat brakn. 10unu siz aln 5ini biz alalm. Biz burada sosyal hayatyla birlikte yaayalm. stinye Park olmasayd oluk ocuk nereye gidecekti. Bize yanl yapmasnlar. Sonu olarak Kentsel Dnmn mahalleli tarafndan net bir ekilde tanmlanamamakla beraber hem tehdit hem de frsat olarak algland, ounlukla olumsuz bir ifade olarak grlmedii, daha ziyade daha iyi koullar iin umut olarak algland grlmtr. Mahalledeki yaygn dil ve sylemin ise egemenin sylemiyle birok benzerlikler tad, iktisadi akl iinde retildii saptanmtr. Zoraki Birliktelik: Hep Beraber Kendi Evlerimiz in Mahalledeki dayanma ve mcadele pratiklerini anlamada grmecilerin ev ve mahalle algs belirleyici konumdadr. Kirada oturulan yer genellikle ev olarak sahiplenilmezken ev sahibi olanlar iin de ou kez sahip olunan ev ideal bir ev olarak tanmlanmamaktadr. Beeni ve ev hayali ou kez bir KPTA ya da TOK apartman dairesi ya da daha az olmakla birlikte zellikle daha yal grmecilerde baheli evde ifade bulurken, beeninin nne geen bir zellik olarak evin tapulu olmas ve mlk sahibi olunmas hayali dikkat ekiyor. Bu durum mahalle algs ve mahallenin sahiplenilmesine de dorudan yansyor. Mahalle snrlar algs ounlukla mahallenin fiziksel olarak kullanlan ksmlaryla snrl kalyor, kadnlarda bu snr ou kez sokak leine kadar iniyor. Mahallenin bir yaam alan olarak grlp sahiplenilmesinde mal sahipleri kiraclardan, yallar da genlerden daha ne kyor. - 30 -

1980 ncesinde konut yapm srelerinde daha fazla dayanma ve yardmlama, 1980 sonrasnda ise daha bireysel ve profesyonel imalat olduundan bu da bir farkllamaya neden oluyor. 70lerde gecekondusunu yapan bir adam bu sreci byle hatrlyor O zamanlarda herkes birbirine yardm ediyordu, kimi tula getirir, kimi tahta getirir eklinde evinin yapln anlatyor. Ayn zamanda nalburlardan malzeme almaya gittiklerinde para demeden senet veya taksitle malzeme alabildiklerini de ifade ediyor. te yandan anlatlarda konutun yapm srecinde dn ya da kredi eklinde borlanma ve halen bu borcun denmekte olduuna ilikin hikyelerinin okluu dikkat ekici boyutlardadr. Dayanma ilikileri hakknda konuurken bir kadn (35) bunlar Burada herkes birbirinin evinde yada Valla herkes birbirine gider burada, soukluk yok mahallede eklinde ifade ediyor. Bu birbirine gitmek, beraber yemek yemek, ay imek, beraber ocuklara bakmak, hatta beraber dn, elence dzenlemek ve cenazeye gitmek gibi komuluk ve arkadalk ilikileri zellikle daha yal nfusun arasnda memleket ayrmakszn srdrlyor ve aratrmac tarafndan sorulmadan da dile getiriliyor. Mahalleden bir yal kadn, bu tr ilikilerin zellikle yallarn arasnda olduunu, Trk-Krt, Snni-Alevi ayrmnn gl olmadn sylyor: Ordulu, Sivasl, Ardahanl. ok da gzel geiniyoruz. Karz biz. Bu ortaklk ve dayanma ilikileri de 80den nce ya da sonra mahalle yerlemeye bal olarak deimektedir. Mahallenin kuruluundaki su rnei ilgintir: Kadn, 48, ElazSaatli deildi kaak yaplyordu. imdi yle deil, herkesin cereyan evinde saati evinde. O zaman hep toplanyordu. Mesela babamn evinin evresinde ilk suyu alan babamd, btn komulara akamst oldu mu, hortumu karrd dar, suyu aard halk su alrd bizim evden. Gc olmayanlar da vard, fakirler vard. Nitekim mahalleye dnk anlatlarda su kavgalarna yaplan atflar da dikkat ekici orandadr. Gecekondu mahallelerindeki temel ihtiyalara eriim genellikle zor ve kstl dzeyde olabilmektedir. Nitekim bu zorluk ve kstlar kimi zaman dayanma kimi zaman ise husumet retebilmekte ve daha sonraki srelerdeki beraberlik, dayanma ve mcadele pratiklerini etkileyebilmektedir. Mahalledeki dayanma ilikilerinde 80lerden itibaren ciddi bir deiim yaand anlatlarda ortaya kyor. Komuluun dnda dayanma ilikilerine baka bir anlam birbirine zor durumda yardm etmek, ev yaparken birbirine yardm etmek, hatta Kentsel Dnme kar beraber davranmak- verilmiyor. 80lerden sonra gelen ve gecekondu inaat yapan nfusa sorulduunda, komulardan kimsenin onlara yardm etmediini, evin cretli bir usta tarafndan bir gecede yapldn, kendilerinin dahi almadklarn ve inaat iin byk bir bor aldklarn anlatyorlar. mece usul ve emek koyularak yaplmayan bir evde oturanlarn aidiyet hissi doal olarak ilk mahalleye gelenlerden farkldr. Dayanmay ykma kar beraber davranmak olarak yorumlayan aktrler bile bunu kendilerini korumak iin bir mecburiyet olarak gryorlar:
- 31 -

Kadn, 48, Elaz: [baka bir mahallede] bir ara ykm oldu tabi, takip ettik, gittik. Gidiyoruz, ilgileniyoruz tabi. Mahalleler birbirine destek kmal, mecbur kyoruz tabi. Ykma kar mcadele tr olarak mahalle dernei kurma fikrini destekleyenler bile, bu tr dayanma iin dk bir kapasite olduuna ilikin grler belirtiyorlar. Grmeciler a) birisinin, byk liderin ortaya kmas midi ve b) zaten herkesin kendi evi iin abalad, mahalle iin abalamadklarna yaplan vurgu genellikle ortaklayor. Aadaki grme metni buna tipik bir rnek oluturuyor: Kadn, 30, Sinop: Ama deil ite! Yani gerekten toplanp, birilerinin gidip, bu iin peine dmeleri lazm. Bu nasl byle, sallantda. Balyorlar bir ie az bir adm ileri gidip sonra geriye dnyorlar. G: Burada da btn mahalleli birlik olur mu dersiniz? Kadn: Olurlar ki zaten. imdi kimsenin sesinin kmadna bakma, yle bir ey olsun herkes ayaa kalkar. Herkes kendi evi iin abalar. Ki yle bir olmadan birlik olmalar lazm. Kentsel Dnm oyun alannn snrlar ve kurallar merkezi ve yerel ynetimler tarafndan yle belirlenmitir ki, mahalle iin, yani ortak bir yaam alan iin, abalamak, ounluk iin bir gndem deildir, mcadelenin amac birok grlen kiinin dile getirdii gibi aslnda bireysel olarak tapuya kavumaktr. Mahalleyi yktrmayacaz eklinde ifade edilen sylem ise ou kez geici ve zoraki bir birliktelik olarak tezahr etmektedir. Oyunun Kysnda: Bizim in Her Yer Paris Ev ve mahalle algs dayanma ve mcadele pratikleri asndan belirleyici olmakla birlikte mahalleyi sahiplenme kapasitesini de belirlemektedir. Nitekim yap ve altyap kalitesi dk, temel hizmetlerin kstl olduu bir yerlemeyi sahiplenmek iin mahalledeki ou kiinin geerli bir sebebi de bulunmamaktadr. Daha iyi bir hayat midini tayan ve yeniliklere daha ak olan gen kuaklarda bu sahiplenme orannn en dk dzeyde olduu, mahallenin kuruluunda emekleri, hatralar, mcadeleleri fazla olan yallarn ise meknsal habituslarnn daha gelikin olduu sylenebilir. Genel olarak kk olsun, ama benim olsun, tapulu olsun da nerede olursa olsun eklinde zetlenebilecek ev algsnn da meknsal habitusun gelimesi ve mahalleyi sahiplenme kapasitesi asndan byk bir dezavantaj oluturduu aktr. Kentsel Dnm oyun alan iinde kiraclar en gsz taraf oluturuyorlar ve adeta oyun alannn snrlarnda dolayorlar. Bir ev sahibinin anlats yle: Kiracnn mant ey Ev sahibinin bir evi var; kiracnn bin evi var. Yani fark etmiyor adam iin. Nerede yaadnn bir nemi yok, o yzden umursamyor olabilirler yani. Bu anlat kiraclar tarafndan da paylalyor:
- 32 -

Kadn, 30, Sinop: Kirac iin evet sorun yok. Paran olduktan sonra her taraf senin evin. Akrabas: Bizim iin fark etmez ama byklerimiz iin ok fark eder, nk onlar almlar ya hani bir sr zorluunu grmler, yalanmlar. Onlar iin ok zor gelebilir, ama bizim iin her yer Paris! Bu kirac gen kadnlar iin ev sahipliinin ok byk bir deer olduu ve en byk hayalin mlk edinilen bir ev olduu da yaygn bir anlatdr: Benim iin, yani bana sorarsan benim evim olsun, bana ait bir yer olsun yeterli. u anda benim evim deil ite 450 TL'yi bouna veriyorum. 13 senedir verdiim kiralarla bir ev alrdm, imdi ev sahibi olurdum. Kendi gsz pozisyonunun ve gerekesinin farknda olan bu grmeciler, evi ya da mahalleyi savunmak gibi bir strateji kullanmak yerine kendi pozisyonlarn stratejik olarak glendirmeye almaktadrlar ki bu da tapulu bir ev sahibi olmak anlamna gelmektedir. Bu grmecilerde dikkat ekici bir baka ortak tavr hkmete olan gven, bulunduu zor koullar hakknda alayc konuma eilimi, kendi durumunu egemenin bakyla okuma olarak sylenebilir. Oyun alan iindeki en yaygn madur stratejileri bunlar olarak gzkyor.
- 33 -

SONU ve HPOTEZLER
Kentsel Dnm basks altndaki mahallelerde yaanan sreleri ve g ilikilerini anlamaya dayal bu aratrmann sonucunda u zet ve genelletirilebilir sonulardan bahsetmek mmkndr: Genellikle tapulu olan ve mlk edinilen konutun ev olarak alglandn, tapulu ev sahibi olma hayalinin ev tipi ve yer seimini belirleyecek olan beeninin nne geen gl bir mlkiyet gdsnden kaynaklandn gryoruz. Trkiyedeki gayrimenkuln tad deerler balamnda bunun da normal karlanmas gerektii dncesindeyiz. Benzer ekilde mahalle algsnn da bu mlkiyet ilikileri temelinde belirlendii ancak kuaklara gre farkllatn, eski kuaklarn emek, hatra vb. nedenlerle meknla daha sk balar kurduklarn, te yandan ataerkil kltrn meknn kullanmn belirlediini ve kadn ve ocuklarda mekn algsnn leinin daraldn syleyebiliriz. Samimi ilikiler, barklk ve dayanmann nnde ise etnik, inansal, snfsal ve eitli hiyerarik bariyerler olduu ve dnm basksnn bu tr ayrmalar geici ancak dayankl olmayan birlikteliklere zorlad, egemenin stratejilerinde bu atlaklar zorlayarak direnii krmaya alt grlmektedir. Byle bir ortamda mcadele pratiklerinin gl ve uzun sreli olamayaca aktr. stelik 1980 sonras deien toplumsal haklar manzumesi, yaamn dier vehelerindeki mcadelelerin zayflamas ve Kentsel Dnmn pay kaplacak bir pasta haline gelmesi eklenince yaam alanlarndaki mcadele kullanm deerinin deil deiim deeri zerinden konuulan bir pratik haline gelmektedir. Yaam alannn deiim deeri zerinden tahayyl ve pazarlk konusu edilmesi ise meknsal sahiplenme dzeyini, meknsal habitusun yeniden retimini son derece olumsuz etkilemektedir. Bu artlarda Kentsel Dnm oyun alan hala birok aktr iin dl ve cezalarla dolu, dolaysyla farkl motivasyonlarla da olsa oyuna girmeyi gerektiren bir haldedir. Alandaki konumlarn byk lde snfsal habitusa gre ve sermayeler toplamna gre belirlendii, sermayelerin birbirine tercme edilebildii ancak iktisadi sermaye sahiplerinin genellikle daha gl pozisyonlar elde edebildii bilinmektedir. Oyunda egemen ve madurlarn srekli farkl stratejiler gelitirdikleri, ancak alandaki hakim sylemin egemenin dili olup, bu dil araclyla sembolik iddetin srekli yeniden retildiini, alandaki hakim doxalarn uzlamann direniten daha yararl olduu fikrini, mlkiyet fetiini ve devletin kutsalln pekitiren nitelikte olduu grlmtr. Son olarak, oyunda farkl bir motivasyonla yer alan dardan uzmanlarn ou kez toplumla kalbi bir iliki kuramadklar, organik aydn olmay beceremedikleri ve sreci doru okuyamadklar iin mcadeleye de snrl lde katk koyduklar sylenebilir.
- 34 -

KAYNAKA
Berking, Helmuth, [2008], Stdte Lassen Sich an Ihrem Gang Erkennen Wie Menschen Skizzen Zur Erfoschung Der Stadt Und Der Stdte, in Die Eigenlogik Der Stdte, ed. by Helmuth; Lw Berking, Frankfurt: Campus. Bourdieu, Pierre & Wacquant, Loic, [2007], Dnmsel Bir Antropoloji in Cevaplar, letiim Yaynlar, stanbul. Bourdieu, Pierre, [1979], Critique sociale du judgement, La Distinction. Les ditions de Minuit, Paris. Bourdieu, Pierre, [1997], Toplumbilim Sorunlar, Kesit Yaynclk, stanbul. Bourdieu, Pierre, [2002], Mdahil Bir Bilim in, Le Monde Diplomatique. Bourdieu, Pierre, [2006], Pratik Nedenler, Hil Yaynlar, stanbul. Calhoun, Craig, [2007], Bourdieu Sosyolojisinin Ana Hatlar, Ocak ve Zanaat, letiim Yaynlar, stanbul. avuolu, Erbatur, [2004], Hegemonik Bir Sre Olarak Trkiye Kentlemesi, Yaymlanmam Doktora Tezi, MSGS, stanbul. Dirksmeier, Peter, [2006], Habituelle Urbanitt, Erdkunde, 221-230. Friedmann, John, [2005],Place-making as Projects? Habitus and Migration in Transnational Cities., in Habitus. A Sense of Place., pp. 315-333. Gker, Emrah, [2007], Ekonomik ndirgemeci mi Dediniz?, Ocak ve Zanaat, letiim Yaynlar, stanbul. Hillier, Jean, & Rooksby, Emma,[2005], Habitus: A Sense of Place, 2nd edn Ashgate Pub Co. Podmore, Julie, [1998], (Re)reading the Loft Living Habitus in Montrals Inner City, Blackwell, 283-302. Tatlcan, mit & ein, Gney, [2007], Bourdieu ve Giddens: Habitus veya Yapnn kilii, Ocak ve Zanaat, letiim Yaynlar, stanbul. nal, Ahmet Zeki, [2007], Rahatsz Eden Bir Adamn Bilimi: Sosyoloji, Ocak ve Zanaat, letiim Yaynlar, stanbul. Wacquant, Loic, [2007], Pierre Bourdieu: Hayat, Eserleri ve Entelektel Geliimi, Ocak ve Zanaat, letiim Yaynlar, stanbul.
- 35 -

Kentseldonusumbourdieu Bildiri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kentseldonusumbourdieu Bildiri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

2. BOURDIEUCU MEKN OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

3. KENTSEL DNM SRELERNE LKN GZLEM ve DENEYMLER

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

4. KENTSEL MUHALEFET VE G LKLER BALAMINDA BR MAHALLENN MTEKABLYET ANALZ

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

Grafik 1: Memleket, Dernee Bak ve Kiraclk Kriterlerinin Mtekabiliyet Analizi

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

KENTSEL DNM BASKISI ALTINDAK MAHALLELERDEK G LKLERNN BOURDIEUCU BR OKUMASI

You might also like