BLM I

1. BOR BLEKLER VE ANALZ 1.1.GR Yerkabuunun bileimine giren elementler iinde yaygn olmayanlar arasnda yer alan bor, periyodik sistemin nc grubunun banda bulunan bir elementtir. Atom numaras 5, ktle numaras 10,82, ve erime noktas 2190 oC olarak verilmitir. Yerkabuunun % 0,001 ile % 0,0003n oluturmakla beraber doada serbest olarak bulunmaz. Borun en ok kullanlan tr olan boraks binlerce yldan beri bilinmektedir. Doal boraks cevheri ise tinkaldir. 1996 ylna kadar 230 doal borat minerali tanmlanmtr. Gelien tekniklerle bu saynn gittike artmas beklenmektedir. Bu kadar ok bor minerali tipine ramen bunlarn pek az ticari anlamda nemli yataklara sahiptir. Borun rezerv bakmndan nemli, dolaysyla ekonomik adan kymete sahip ve endstride kullanlan minerallerinden bazlar ve bunlarn bileimleri Tablo-1.1de verilmitir. Tablo-1.1 nemli bor cevherleri ve bileimleri.
sim Tinkal (Ham Boraks) Tinkalkonit Kernit (Razorit) Uleksit Kolemanit Pandermit Priseit Borasit Hidroborasit nyoit Aarit Datolit Sassolit (Doal borik asit) Bileim Na2O.2B2O3.10 H2O Na2O.2B2O3.5 H2O Na2O.2B2O3.4 H2O Na2O.2CaO.5B2O3.5 H2O 2CaO.3B2O3.5 H2O 4CaO.5B2O3.7 H2O 5CaO.6B2O3.7,5 H2O 5MgO.Mg Cl2. 7 B2O3 CaO.Mgo.3B2O3.6 H2O 2CaO.3B2O3.13 H2O 2MgO.B2O3. H2O 2CaO.B2O3.2SiO2. H2O B2O3. 3 H2O Forml Na2B4O7.10 H2O Na2B4O7.5 H2O Na2B4O7.4 H2O Na2.Ca2B10O18.16H2O Ca2B6O11.5 H2O Ca4B10O19.7 H2O Ca5B12O23.7,5 H2O Mg3B7O13Cl Ca MgB6O11.6 H2O Ca2B6O11.13 H2O Mg2B2O5. H2O Ca2B2Si2O9. H2O H3BO3 % B2O3 36,5 47,8 50,9 43,0 50,9 49,8 50,7 62,2 50,5 37,6 41,4 21,8 56,4 %H2O 47,2 30,9 26,4 35,6 21,9 18,1 15,4 _ 26,1 42,1 10,7 5,6 43,6

Dnyann bilinen bor kaynaklarnn byk ounluunu tinkal cevherleri oluturmaktadr. Byk rezervleri olan dier bor cevherleri ise kolemanit ve uleksittir. Bu cevherler Trkiye, A.B.D., Rusya, Arjantin ve ili olmak zere balca 5 lkede retilmektedir. Etibank Krka Boraks letmesi Messesesi yaynnda belirtilen (1980) dnya bor cevheri rezervleri ve dnya toplamndaki paylar Tablo-1.2 de verilmitir. Tablo-1.2 Dnya bor cevheri rezervleri.
lkeler Trkiye ABD SSCB Arjantin in ili Peru TOPLAM Toplam rezerv (milyon ton) 666 320 136 40 36 28 28 1254 Toplamdaki yzdesi 53,12 25,52 10,84 3,19 2,87 2,23 2,23 100,00

Tinkal, kolemanit ve uleksit bugn ticari adan en nemli olan ve en fazla kullanlan balca bor cevherleridir. Bunlardan tinkal, dnya tketiminin % 75ine cevap vermektedir. Bu cevher Kern blgesinde Kernit bileiminde olumu olup buna razorit de denilmektedir. 1.1.1. Bor ve Bileiklerinin Kullanm Alanlar Bor rnleri beikten mezara kadar kullanlmaktadr. Kullanld bileim ve miktarna bal olarak ayn kullanm alannda tam kart etkiler de gstermektedir. rnein, patlayc maddelerin yapmnda kullanlabildii gibi, yanmay nleyici olarak da kullanlabilir. nsan besinlerle gnde 10-20 mg bor alr. Bu miktar ounlukla sebze ve meyvelerden gelir. Sulama sularnda bor miktarnn 4 ppmin zerine kmas bitkilere zararldr. Denizlerde ortalama 4-6 ppm kadar olan borun deniz hayvanlarn etkilemedii saptanmtr. Ak arazide braklan borik asit ve bor bileikleri yamur ile ykanarak gittiinden dolay zamanla bir bor birikmesi olmaz. Bor, dorultucu ve trasistr maksadyla kullanlan yksek saflktaki silisyum ve germanyuma elektriksel iletkenlii kontrol etmek iin katk maddesi eklinde elementel olarak kullanlmaktadr. Gene kimya endstrisinde borrlerin retiminde kullanlmaktadr. Borun borik asit halinde endstride geni bir kullanm alan vardr. Bor karbr, bor nitrr, bor triflorr gibi kimyasallarn retiminde ham maddedir. Kozmetik, elektrolitik nikel kaplama zeltilerinde, elektrolitik kondansatrlerde ve emayelerin iinde kullanlr. Reaksiyon ortamlarnda katalizr olarak, sya dayankl camlar ve optik camlarn yapmnda, tekstil endstrisi, deri imalat gibi ok farkl alanlarda kullanlmaktadr. 2

Borun birok trevi vardr. Bunlardan endstride byk miktarlarda kullanlanlar; sodyum perborat (NaBO2 H2O2 n H2O), boraks dekahidrat (Na2B4O7.10H2O), boraks pentahidrat (Na2B4O7.5H2O), susuz boraks (Na2B4O7), borik asit (H3BO3) ve susuz borik asit (B2O3) eklinde belirtmek mmkndr.

1.1.2. Sodyum Perborat Bor bileiklerinin en nemlilerinden birisi sodyum perborattr ve hayatmzda birok alana girmitir. zellikle, temizleme ve beyazlatmada, boya, di macunlar, tekstil ve tekstil boyalarnda kullanlmaktadr. Sodyum metaborat (NaBO2) bileiinde Na2O/B2O3 mol oran 1/1 deerine sahiptir. Bu bileime hidrojen peroksidin katlmasyla, metaborata gre suda daha az znen bir madde meydana gelir. Bu durumda, sodyum perboratn formln genel olarak NaBO2 H2O2 n H2O veya NaBO3 (n+1) H2O eklinde yazmak mmkndr. Burada n = 0, 1, 2 ve 3 olmas durumuna gre srasyla sodyum perborat monohidrat, dihidrat, trihidrat ve tetrahidrat eklinde adlandrlr. Sodyum perborat monohidrat esasnda bir hidrat deil, susuz bir maddedir. Sodyum perborat tetrahidrat ise zellikle deterjan sektrnde ksaca perborat ad altda kullanlan madde olup mol su iermektedir. Son yllarda deterjan reticilerinin rn eitlendirme gayretleri ve youn rekabet artlan altnda tketiciye rn ile beraber daha fazla deer sunabilme abalarnn sonucu olarak monohidrat giderek nem kazanmaya balamtr. Monohidratn tetrahidrata gre avantaj, yksek oksijen ierii ve hzl znrldr. Ayrca depolama sresince sodyum perborat monohidrat, tetrahidrata gre daha stabildir. Piyasada satlan perborat, sodyum perborat tetrahidrattr ve yap formln yle gstermek mmkndr.
H H O H H O H O Na
+

H HO B HO O O O O B OH OH

H O Na+ O H

H H O H H

Sodyum perborat tetrahidratn (NaBO2 H2O2 3 H2O) sudaki doymu zeltisinin pHs 10,1-10,3 arasnda deimekte olup sudaki reaksiyonu baziktir. Sodyum perborat tetrahidrat, 50 oC nin zerindeki scaklklarda bozunarak oksijen vermesi yani aartc zelliinden dolay, balca deterjan ve sabun endstrisinde kullanlmaktadr. Deterjanlara % 5-25 arasnda deien oranlarda katlan perborat aartc olarak tekstil endstrisinde, di macunlarnda ve sa bakm kimyasallarnda da kullanlmaktadr. Deterjan katk maddesi olarak kullanlabilmesi iin iindeki aktif oksijenin % 10 dan fazla olmas gerekir. Ayrca, tekstil endstrisinde aartc olarak, elektrokaplama, kozmetik, boyaclk, diilik ve tutkal yapm alanlarnda kullanld gibi, organik peroksitlerin retiminde ve stiren, butadien, etilen gibi monomerlerin polimerizasyonunda reaktif olarak da kullanlmaktadr.

1.1.3. Borik Asit Bor bileikleri ierisinde en nemlilerden biri olan borik asit, pek ok bor trevinin sentezinde ana k maddelerinden biridir. En nemli tketim alan cam ve seramik endstrisi olup bor trevlerinin hazrlanmas, kozmetik sanayi, nkleer teknoloji, tekstil, metal endstrisi ve tarmda geni olarak kullanm alan bulunmaktadr. Borik asidin bakteriyostatik fungisidak (bakteriyel) zellikleri kereste, lastik, lteks emlsiyonlar, deri ve niasta rnleri gibi doal rnlere koruyuculuk verir. norganik bor bileikleri genellikle iyi bir yanma geciktiricisidirler. Borik asit yalnz bana veya sodyum boratl karmlar halinde sellozik maddelerin patlamasn azaltma etkisi gstermektedir. Ayrca, ila sanayinde, meyvecilik, konservecilik, bcek ldrclerde, aalarn emprenye edilmesinde ve birok bor trevinin retilmesinde kullanlr. Borik asit beyaz ve parlak olan pul eklinde kristallere sahiptir. Oda scaklnda sudaki znrl az olmasna ramen, Tablo 4.1de grld gibi scaklk ykseldike znrl de nemli derecede artmaktadr. Bu nedenle, endstride borik asidin retimi srasnda doygun zeltiyi 80 oC den 40 oC ye kadar soutmak yeterli grlmektedir. Tablo-1.4. Borik asidin deiik scaklklardaki znrl Scaklk, (oC) 0 20 40 60 80 100 g H3BO3/100 g H2O 2,78 4,80 8,92 14,95 23,6 38,1

Ortoborik asidin (H3BO3) kristal yaps, hidrojen balar ile bir arada tutulan triangular yaplar eklinde aklanmaktadr. Tabakalar arasnda zayf Van der Waals kuvvetleri mevcuttur. Bu nedenle kristaller kolaylkla ince tabakalar halinde ayrlabilmektedirler. Borik asit su buhar ile srklenebilme zelliine sahiptir. Borik asit stlacak olursa, kademeli olarak dehidratasyona urayarak ve nce metaborik asit (HBO2), sonra piroborik asit (H2B4O7) ve sonunda da bor trioksit (B2O3) haline dnr.
4HO 4 H3BO3 -169 o2C - H2O
2 H2B4O7 300500 oC 2 B2O3

4 HBO2

-H O

1.1.3.1. Borik Asit retimi Borik asit retimi doada bulunan herhangi bir bor cevherinin mineral asitlerden biri ile muamelesi sonucu retilebilmektedir. Ancak kullanlan asidin trne gre deiik yan rnler olumaktadr. Slfrik asit ile borik asit retimi prosesinde, sertlii takriben 4 mohs olan kolemanit nce eneli krclardan 35-50 mmye kadar krlarak ufalanr, daha sonra ekili deirmenlerde 10 mmye tlerek kalsinasyon frnlarna gnderilir. Fueloil ile stlan dner frnda 600-700 oC de kalsine edilir. Kalsinasyon srasnda kolemanit kristalleri patlayarak kk tanelere ayrlmakta ve sertlii de en az 2-2,5 sertlik derecesine dmektedir. Bylece, daha ileri bir derecede uygulanacak tme ilemi ve masraflar azalmaktadr. Ayrca, Al2O3. SiO2. n H2O bileiminde olan killer, kalsinasyon srasnda sularn kaybederek plastik zeliklerini yitirmektedir. Bunun sonucu olarak, sulu ortamda imeleri ve buna bal olarak kolloid oluturmalar nlendiinden dolay, szme ilemlerinde filtreleri tkamalar bertaraf edilmi olur. Eer gerekiyorsa, suyu tamamen giderilmi yani B2O3 ierii % 52-55 olan kalsine kolemanit bilyeli deirmenlerde tekrar 0,8-1,0 mmye kadar tlr. tlm cevher kartrcl donanma sahip reaktrlerde % 92,5 luk teknik slfrik asit ile 95-100 oC scaklkta aadaki reaksiyon gereince muamele edilir. Reaksiyon sonunda, ortamda oluan jips (CaSO4. 2 H2O) kristalleri kerken meydana gelen borik asit zeltide kalr. 2 CaO.3 B2O3 + 2 H2SO4 + 11 H2O 6 H3BO3 + 2 [CaSO4.2 H2O]

Reaktrden alnan karm dner basnl filtrelerde szlerek oluan borik asit zeltisi yan rn jips keltisinden ayrlr. Deriik sznt 30 oC ye kadar soutularak H3BO3 kristallendirilir. Santrifjlenerek ana zeltiden ayrlan borik asit kristalleri kurutuculara gnderilirken, ayrlan zelti tekrar reaksiyona sokulmak zere ana zelti deposuna gnderilir. retimde en nemli nokta oluan jipsin iyi bir szme ile ayrlabilmesidir. Szme kolayl iin de uygun byklk ve ekilde jips elde edilmesi gerekmektedir. yi bir szme iin kristal byklklerinin ayn olmas istenir. Kolemanite hidroklorik asit zeltisi eklendiinde aadaki denkleme gre borik asit olumaktadr. Ancak, yan rn kalsiyum klorr suda ok znen bir bileik olduu iin, slfat asidi ile yaplan retim prosesinde olduu gibi kolayca ayrlmas mmkn deildir. 2 CaO.3 B2O3 + 4 HCl + 7 H2O 6 H3BO3 + 2 CaCl2

1.3. ZAYIF ASTLERN TTRASYONU Asit ve bazlar cins ve kuvvetlilikleri bakmndan ok farkllklar gsterdii gibi, ntralleme tepkimelerinde karlkl konsantrasyon farkllklarndan dolay da deiik tipte titrasyon erileri ortaya koymaktadrlar. Zayf asitlerin titrasyonu iin indikatr seimi ok nemli bir husustur. Bu nedenle her titrasyon zel bir indikatr kullanlarak yaplmaktadr. ndikatrlerin rengine pHdan baka faktrler de tesir etmektedir. Bu faktrleri,

a) Scaklk b) Konsantrasyon

c) Organik zcler d) Kolloidal tanecikler

eklinde sralamak mmkndr. Dolaysyla bir titrasyon srasnda sz edilen faktrler gz nnde bulundurulmaldr. Sulu ortamda gerekletirilen titrasyonlarda ntrallemenin temel reaksiyonu yledir. H+ + OHH2O

Bu olayda asit ve baz ister kuvvetli olsun isterse zayf olsun birer ekivalent gramlar birbirini ntralletirmektedir. Ancak kuvvetli asit ve bazlarn titrasyonunda dnm noktasnda pH deiimi ok byk olduundan, ntrallemeyi izlemek ok kolaydr. Hlbuki zayf bir asidin hatta ok zayf bir asidin kuvvetli bir bazla titrasyonu bu kadar basit deildir. Asitlik sabiti 10-7 ve daha kk olan asitlerin pH indikatr yannda kuvvetli bir bazla titrasyonunu takip etmek mmkn deildir. Genel olarak kuvvetli bir bazla farkl Ka sabitine sahip asitlerin titrasyon erileri aada verilmitir (ekil-1.1). pH

Kuvvetli baz zelti sarfiyat (meki-g) ekil-1.1 Kuvvetli bir baz ile asitlerin titrasyon erileri. ekilden de kolayca grlebildii gibi, asitlik sabiti Ka=10-8 ve daha kklerin titrasyon erilerinde dey ksm yok gibidir. Dey ksmlar bilindii gibi dnm noktas olup bir damla ilavesiyle zeltinin pHsnn srad arallardr. yi bir titrasyon iin tam bu araln en az 2 pH birimi olmas gerekmektedir. Eer bu aralk daha kk olursa titrasyonda kullanlan indikatrlerin dnm noktasnn yani titrasyonun ekivalent noktasnn gzle tespiti mmkn olmamaktadr. Byle zayf asitleri titre etmek iin ortama yardmc maddeler katlarak asidin kuvveti artrlmaktadr. Bu ekildeki uygulamalara aadaki titrasyon ilemleri rnek olarak verilebilir. Burada borik asidin titrasyonu zerinde durulacaktr. a) Borik asidin titrasyonu b) Amonyum tuzlarnn titrasyonu c) Sekonder fosfatlarn titrasyonu d) Amino asitlerin titrasyonu 6

1.3.1. Borik Asit ve Dissosiasyonu Borik asidin [H3BO3 veya B(OH)3] Ka asit sabiti 5.10-10 olarak verilmitir. Asit sabitinden de anlalaca gibi ok zayf bir asit olan H3BO3 dorudan baz ile titre edilemez. Ortalama gliserin, mannit glikoz ve invert eker gibi organik polihidroksi bileikler katlarak borik asidin kuvvetli bir asit gibi protonunu vermesi salanr. Byle bir ortamda borik asit kompleks haline dnerek bir proton vermekte ve bir deerli bir kuvvetli asit gibi davranmaktadr. Dolaysyla kuvvetli bir asit gibi kolayca titre edilerek kantitatif bor tayini yaplmaktadr.
C C OH OH H3O
+

B(OH)3 + 2

C C

O B O

O O

C C

+ 2 H2O

Borik asit her ne kadar bu kompleks oluumunda monovalent bir asit olarak davran gsteriyor ise de, esasnda triprotik bir asit olup, asit sabitleri u ekilde verilmitir. H3BO3 H2BO3HBO3
-2

H2BO3- + H+ HBO3-2 + H+ BO3

-3

pKa1 = 9,14 pKa2 = 12,74 pKa3 = 13,80

+ H

1.4. DENEY 1.4.1. Deneyin Yapl Bor tayini yaplacak olan madde bor cevheri ise, nce agat havanda ok iyi bir ekilde tlr ve etvde 105 oCde kurutulur. Bu rnekten 2,000 g. tartm alnarak bir beher iinde % 10luk HCl zeltisiyle zndrlr. Eer cevherin yapsnda kil, SiO2, vb. maddeler varsa nce soda eritii yaplarak, elde edilen ktleyi gene deriik HCl zeltisiyle zmek gerekir. Bu srada znmeyen ksm SiO2 olacaktr. Bu kalnt szlerek ortamdan ayrlr ve szge kd ile birlikte kzdrlarak sabit tartma getirilir ve bunun miktar zerinden % SiO2 deeri hesaplanr. znrletirme ilemi sonunda SiO2in ayrlmasndan sonra ele geen sznt, yada bor analizi yaplmak istenen rnek suda znebilen bir bor bileii ise alnan tartm dorudan suda zlmesiyle elde edilen zelti bir balonda belirli bir hacme kadar seyreltilir. Analizi yaplmak istenen zelti asidik zellikte ise ortamdaki bor borik asit formunda bulunmaktadr. Byle bir zeltiye p- nitrofenol indikatr damlatlacak olursa ortam renksiz olacaktr. Fakat analiz edilecek zeltinin pHs 5ten bykse, bu durumda ortam sar renkli olacaktr. Analiz edilecek zeltiden belirli bir miktar (V = 25-50 mL) alnr ve zerine birka damla p- nitrofenol zeltisi damlatlr. Ortam sar renkte olursa (pH>4.8), 1-2 N HCl 7

zeltisi gibi kuvvetli bir asit ile ortam renksiz olana kadar titre edilir. Bu durumda ortamda HCl ve H3BO3 bulunmaktadr. Renksiz olan bu asidik zelti ayarl 0,2 N NaOH zeltisi ile dikkatli bir ekilde titre edilir. Ak limon sars rengin ortaya kt anda ortamdaki kuvvetli asit titre edilmi demektir. HCl + NaOH NaCl + H2O

Bu srada pH = 5 civarnda olup, ortamda H3BO3 bulunmaktadr. Bu zeltiye 3-4 g kadar kat mannitol katlarak borik asidin iyonlamas salanr. Borik asidin serbest H+ iyonlar vermesi nedeniyle pH dmtr ve ortam renksiz hale gelmitir. Bu srada zeltiye 5-10 damla fenolftalein indikatr ilave edilir. Borik asidin verdii H+ iyonlar gene 0,2 N NaOH zeltisi ile dikkatli bir ekilde titre edilir. Titrasyon srasnda tabii olarak nce p- nitrofenoln rengi ortaya kacak (pH = 6) ve bunu takiben fenolftalein krmzs rengi kendini gsterecektir. Dnm noktas sar iinden soan kabuu krmzsnn kt (pH = 9) andr. Bu ikinci aamadaki titrasyon sarfiyat borik asit iin yaplm olmaktadr.

1.4.2. Hesaplamalar H3BO3 + Mannitol H3O+ + Kompleks

reaksiyonuna gre borik asit bir deerli bir asit gibi davrand iin, titrasyonda harcanan NaOH miktar borik aside ekivalent olmaktadr. NaOH zelti sarfiyat Titre edilen zelti NaOH zeltisinin konsantrasyonu Titre edilen borik asit mol Tekabl ettii B2O3 mol B2O3 miktar = S mL = V mL = 0,2 N = 2.10-4 . S = 10-4 . S = 69,64 . 10-4 . S gram

Bulunan bu B2O3 deeri V mL hacmindeki analiz zeltisinde bulunan miktardr. Daha sonra znrletirilen bor bileiinin miktar ve seyreltmeler gz nne alnarak ilk numunedeki B2O3 miktarna geilir. % B2O3 = . DEERLENDRME SORULARI 1-1) Borik asit ka deerli bir asittir? Borik asidin NaOH ile titrasyonunda mannitol kullanmnn nedenini titrasyon erisi ve reaksiyon yazarak aklaynz. 1-2) Aada verilen zeltileri birbiri ile mukayese ederek asitlik kuvvetlerine gre sralaynz. 8

a) Ka1 = 5,0 . 10-10 olan 0,1 M H3BO3 zeltisi b) OH- iyonlar deriimi 2,7 . 10-3 olan NH3 zeltisi c) 3,2 . 10-4 M HCl zeltisi d) pH = 4,8 olan yamur suyu e) OH- iyonlar deriimi 2,5 x 10-7 M olan kan (c>a>d>e>b) 1-3) Bir kolemanit cevherinden alnan numunenin zndrme ilemleri sonucu elde edilen hacim 250 mLye tamamlanmtr. Bu zeltiden alnan 10 mLlik ksm 100 mLye seyreltilerek, seyreltilen zeltinin 25 mLsi faktr 1,002 olan 0,2 N NaOH zeltisi ile titre edilmitir. Titrasyon sonunda H3BO3 iin 3 mL sarfiyat bulunduuna gre, titrasyona balamadan nceki stok zeltinin pHsn hesaplaynz. (Ka = 5,81x10-10) (H3BO3 = 61,81 g/mol) 1-4) % 10 nem ierdii bilinen kolemanit cevherinden 2 g alnarak %10luk HCl iinde zlyor ve son hacim 250 mLye tamamlanyor. Bu zeltiden alnan 10 mL numune 0,2 N NaOH (F=1) ile titre edildiinde borik asit iin sarfiyat 5 mL bulunduuna gre kuru numunedeki % B2O3 orann hesaplaynz. 1-5) a) Volumetrik analizin temel prensibini ksaca aklayarak volumetrik faktrn ne olduunu ve neden belirlendiini ksaca belirtiniz. b) Borik asidin nasl bir asit olduunu ksaca aklaynz. Borik asit analizinde nelere dikkat edilmesi gerektiini ve dnm noktasn etkileyen faktrleri belirtiniz. 1-6) Bir kolemanit cevherinden alnan 5,00 gram numune % 10luk HCl zeltisi ile znrletirilerek elde edilen hacim 100 mLye tamamlanmtr. Bu zeltiden alnan 10 mLlik ksm 100 mLye seyreltilerek H3BO3 miktar tayini iin ayarl 0,2 N NaOH (F=0,995) zeltisinden 40 mL ilave edilmitir. NaOH arsn belirlemek iin 0,1 N HCl zeltisi ile fenolftaleyn indikatrlnde geri titre edilmitir. HCl sarfiyat 20 mL bulunduuna gre numunedeki B2O3 yzdesini bulunuz. (B : 10,8) 1-7) Kolemanit (2CaO.3B2O3.5H2O) ierdii bilinen bir bor cevheri rneinden 2,0 g alnp zndrldkten sonra elde edilen karmn hacim 250 mLye seyreltilmitir. Bu zeltiden alnan 10 mLlik ksm 0,2 N NaOH (F=1,05) ile titre edildiinde H3BO3 iin sarfiyat 5 mL bulunmutur. Buna gre, a) Cevher numunesindeki % B2O3 miktarn hesaplaynz. b) Numunedeki kolemanit miktarn ve yzdesini bulunuz. (Ca : 40 g/mol, B : 10,8 g/mol)