Alevilik doru yolun (islam) sapk kolu mu?

Hseyin DEMRTA Seluklu, Osmanl atalar Alevileri, Rafz, mlhit, dinsiz ve kfir diye niteleyerek kovuturan, akllara durgunluk veren katliamlarn altna imza atanlarn torunlarna son yllarda bir eyler oldu. Bugn vgyle bahsettikleri Zembilli Ali Efendi, Grezli Hamza ve Ebu Suud Efendi benzeri eyhlislamlar, Canlar, mallar ve rzlar helal, Bir Kzlba ldren Mslman cennete gider. Bunlarla savarken len Mslmanlar ehit, yaralananlarsa gazi olur gibisinden saysz fetvayla Alevilere kar padiah emriyle lm fermanlar hazrlyorlard. Bu politikann sonucu olarak Aleviler Osmanl dneminin hemen tamamnda tarifsiz aclar ektiler, ok sayda katliama ve srekli bir asimilasyona maruz kaldlar. 1500l yllardan itibaren de fiili karlk verme glerinin azaldn grnce geriye ekildiler. Kendilerini ssz da balarna, ku umaz-kervan gemez blgelere atarak ilerine kapandlar. lerinde kendi inan ve ibadetlerini tavizsiz bir biimde srdrrken, darya kar Biz slamn zyz. Hakiki Mslman biziz tarznda takiyyelere snarak hayatta kalma mcadelesi verdiler. Aleviler bu ekilde ieriye baka, darya baka bir hayatta kalma stratejisi izleyerek gnmze kadar gelebilmeyi ve inanlarn yaatmay baardlar. Ne var ki, dn

krsalda kapal bir cemaat yaps iinde bir ilerlie sahip olan bu strateji, Alevilerin 1950lilerden itibaren kentlere gmesiyle birlikte kmeye ve eski nemini yitirmeye balad. Akas dn slamn zyz demekle kendini da kar koruyabilen ve inancn yine de srdrebilen Aleviler iin bu nerme, kentlere gle beraber ilevini yitirdii gibi, bir de Alevi dmanlarnn ve devletin etkili bir silahna dnerek geri Alevilere dorultuldu. nk dn kendi topluluu dna ktnda Ben Mslmanm, hatta onun zym diyerek paay kurtarabilen ve kendi kyne dndnde Mslman olmann gereklerini yerine getirmek gibi bir zorlamayla karlamayan bir Alevi iin kentlere yerleimle birlikte byk zorluklar ba gsterdi. Artk sylem dzeyinde Mslmanlk yetmemeye balamt. Diyanet, Kuran kurslar, imam-hatipler ve ilahiyat faklteleri gibi ok gl mekanizmalarla ya da devasa ekonomik gle Aleviler zerinde ok byk bir devlet ve toplum basks oluturuldu. Aleviler sylemden eyleme gemeye davet edilerek, sadece dilde deil pratikte de slamn en belirgin artlar olan namaz, Ramazan orucu ve hac benzeri ibadetleri yerine getirmeye ya tevik edildi veya zorland. Bu nedenle talep olmamasna ramen Alevi kylerine cami ina etme politikas hayata geirildi. 1980 sonras balayan okullardaki zorunlu din dersleri uygulamasyla yeni yetien Alevi neslin beyinleri de adeta ifal edilerek, onlar Alevi kimliine yabanclatrma ve eritme devletin temel politikas haline sokuldu. Geen yllar iinde bu yolla Aleviler arasnda kafa

karkl, kimliine yabanclama ve ounlua benzeme istei yaratld. GEREKTEN AYRI GAYRI YOK MU? te daha nce atalarnn hayatta kalma amacyla syledii Biz de Mslmanz szne bu yeni nesil Aleviler sanki gerekmi gibi sarlmaya baladlar. Dier yandaysa Bunlar Mslman deil diyerek nceleri Alevileri katleden zihniyetin torunlar ya da bu anlayn gnmzdeki srdrcleri, bu szn Alevileri Snni slama dndrmede hakikaten ok ie yarar olduunu kefetti. O nedenle Diyanetinden Sleymanclara, Harun Yahyasndan, Fethullahlara Snni slamn irili ufakl cemaatleri ve kurumlarnn hemen tamam yannda, bata AKP Hkmeti ile devletin tm organlar az birlii etmiesine, Aleviler de Mslman. Alevilik slamdr. Biz yzyllardr bar iinde yaadk. Aramzda ayr gayr yok tezini hararetle savunmaya baladlar. Soruyorum, eskiye gre ne deiti de Alevileri Mslman saymaya baladnz? Herkesin malumu hkmet 7 seri sren bir Alevi altay dzenledi. Bu yolla yaplan Alevi Almnn sadece hkmetin deil ayn zamanda devletin ortak politikas olduu ilan edilirken, altaylar boyunca Alevilii slam iinde tanmlama istei srarla ne karld. Hatta tm altay sreci bu ynde zorlanrken, hkmetin/devletin Aleviler iindeki Alevilik slamdr diyen mttefiki Cem Vakf Genel Bakan Prof. Dr. zzettin Doan da, sk sk bu teze kar kan Alevi

rgtleri ve yneticilerini sulayan szler sarf etti. stelik Prof. Doan ucube bir kavram olan, ayn devekuu gibi ne ku ne de deve olabilen Alevi slam deyimini icat etti ve bunu vakfnn ana politikas olarak benimsedi. Aslnda Cem Vakf evresinin kullanma soktuu Alevi-slam kavramnn yle tarihsel bir temeli yok ve Alevilerin hayatlarnda bir karl bulunmuyor. Aleviler kendilerini gemilerinde hibir zaman byle tanmlamad. Bu kavram olsa olsa, Alevilii egemenlerin istedii tarz yeniden inaya ve arzu edilen ekle sokma siyasetine iaret ediyor. Geri Cem Vakfnn bu Alevi-slam tanmna Snni kesim byk altndan glyor. nk bir milyar 200 milyonluk Snni dnyasnn otoriteleri dururken, daha nce slam d saylan Alevilie, nfuslar Trkiye dndakiler dhil en fazla 3040 milyon ancak tutan Alevilerden bazlarnn slamda kendilerine yer ama abalarn hi ciddiye almyorlar. Ancak asl vahamet ve arpk bak yukarda bileenleri saydmz Snni cephede yaanyor. Bunlar imdi Alevi altay arkasndan yaynlanan raporda, Alevilii yle tanmlyor: Aleviliin slam st bal altnda Hak-Muhammed-Ali kavramlar etrafnda oluan bir inan ve erkn yolu olduu konusunda tam bir uzlama salanmtr. Kald ki, Alevilii bu ynde bir ele al sitesinde yazan Lena Umayn arpc tespitiyle, Alevi altaylarnn ortaya kard tartmal sonular; btn tarihleri boyunca, Snni slamla

badamamay baarm bir dizi heterodoks inan, frka (secte) ve cemaati slam iinde eritmeye-tek tipletirmeye ynelik kaygnn ifadeleri olabilir ancak. ALEVLER HKMEN MSLMAN LAN EDLYOR nk bu cephede Alevilere ve Alevilie bak konusunda maalesef dne gre deien hibir ey yok. Deien sadece taktik ve stratejiler. yle ki; bunlarn Osmanl atalar, Aleviler Mslman deil deyip Alevileri ve Alevilii fiilen ortadan kaldrmaya alyorlard. Kendilerine Osmanlnn torunlaryz diyen bugnkler ise Aleviler Mslmandr cmlesini dillerine pelesenk ederek, bu defa dedelerinin dn kkn kazyamad Alevileri futbol tabiriyle sylersek, hkmen Mslman ederek slam iinde yok etme ve eritme politikas gdyorlar. Nasl ki futbolda karlaan iki takmdan birinin kurallara uymamas sonucu biri hkmen malup dieri de hkmen galip ilan edilince, man tamamnn oynanp oynanmam olmasnn hibir nemi kalmyorsa, Alevilerin de devlet tarafndan hkmen Mslman saylmas ayn kapya kyor. Bylelikle Aleviler, slam nasl algladklarna, yaadklarna ve kurallarna uyup uymadklarna baklmakszn hkmen Mslman kabul ediliyor ve yukardan dayatlan bu karara itiraz etmeden rza gstermeleri bekleniyor. Kendi bak alarnca hakllar da, zira gnmzde slam denilince anlalan ve ilk akla gelen eyler belli. u anda hem slam olsun olmasn tm dnyada hem de

lkemizde slam-Mslmanlk denilince, akllara derhal Snni slam (Hanefilik, afiilik, Malikilik ve Hanbellik) ve ia slam (12 mam ias -mamiye ias-, Caferilik, Zeydilik, Drzlik, Nusayrilik ve ksmen 7 mamc smaililik) geliyor. Anlan mezheplerin de itikat, ibadet ve muamelatlar aka ortada ve inanrlar bunlar her gn hayatlarnda pratie geiriyorlar. Bu slam anlaylarnn ibadet yerleri camide ortaklat gibi, slamn be, mann da alt artnda da aa be yukar anlayorlar. te yandan slamn sz konusu ortodoks mezheplerinin kurallar gnmzden yaklak olarak 1200 yl nce olumu ve bu yap halen olduu gibi korunuyor ve uygulanyor. Demek istediimiz, gerek Snni gerekse ii slamn yaps ve kurallar aka ortada ve bunlarda herhangi bir dei(tir)me, reform henz daha gereklememi durumda. Yani gnmzde inanlan ve yaanan Snnilik ve iilik ile Seluklu, Osmanl ve randaki Safeviler dnemindekiyle hemen hemen hibir farkllk gremezsiniz. te bugn Alevilere dnp Siz Mslmansnz diyenler, slamn bu deimeyen statik yapsna ve kurallarnn netliine gveniyorlar. Demek istiyorlar ki, Sizi Mslman ilan ettik. slamn ve mann artlar da aka kitaplarmzda yazl. Gelin bunlara kuzu kuzu uyun! ALEVLK LE MEVCUT SLAM ARASINDAK FARKLILIKLAR OK BYK Buna karlk Alevilerse ne tarihlerinde ne de bugn Snni ve ii slam mezheplerince

tarif edilen slamn ve mann artlarna ne inanmlar ne de bunlar gnlk yaamlarnda uygulamaya geirmiler. rnein iki ana mezhebin ikisi de Mslman olan namaz klar, oru tutar demiler; Aleviler oral bile olmam. Hac iin Mekkeyi gstermiler; Aleviler yine Benim Kbem insandr deyip o yne yzlerini bile dnmemi ve farz klnan bu vazifeyi yerine getirmemiler. ii ve Snni mezheplerin mensuplar ibadetlerini camide yaparken, Aleviler dn ounlukla krsaldayken kimin evi temiz ve byke ise oray ibadethane haline getirmiler. Kente gle birlikte de sabit meknlar olan cemevlerini ina etmi bulunmaktadrlar. imdi kendilerine cami yolunu gsterenlere, Kabul edin veya etmeyin. Bizim ibadet yerimiz buras, cami deil cevabn veriyorlar. Bu hususta srar cemevleri resmen ibadethane statsne kavuturuluncaya kadar devam edecee benziyor Aka belli ki, bugn Trkiye Devleti, AKP Hkmeti, ounluk Snni toplumun gerek kii gerekse kurum bazndaki temsilcileri henz slam iinde Alevilere ve Alevilie bir yer hazrlamadan, Alevileri peinen ve hkmen Mslman ilan ediyorlar. Oysa cari slam anlaylar iinde halen Alevilie ve Alevilere uygun bir yer alm deil. Baka bir ifadeyle, mevcut slam mezhepleri bir kere halen namaz klmayan, oru tutmayan ve hacca gitmeyen ve tesi bu farzlar yerine getirmenin gereine bile inanmayan bir kiiyi Mslman olarak kabul etmiyorlar. Camiyi tek ibadethane olarak gryorlar. Bu slamn deitirilemez temel nslarndan en nemlisi olarak deerlendiriliyor.

Alevilerse bu teki ve slamda oulculuu dlayc hkm kesinlikle kabule yanamyorlar. yleyse ne olacak imdi? Bakmayn siz yukarda zikrettiimiz Snni aktrlerin kamuoyu nnde Aleviler Mslmandr dediklerine. Onlar, kapal kaplar arkasnda ve kendi aralarnda hala Aleviler kfirdir, Bir Alevinin Mslman olabilmesi iin nce Hristiyanla gemesi lazm, Alevinin kestii yenmez, Olanlar ve kzlaryla evlenilmez eklindeki tarihi nyarglarn tekrarlamaya devam ediyorlar. Nitekim ne Snni ne de ii slam mezhepleri iinde Alevilere bu trden ithamlar yapmay yasaklayan bir hkm de henz oluturulmam. O nedenle aslnda bu tutumlaryla mezheplerine uygun hareket ediyorlar demekte bir saknca yoktur. ALEVL TANIMLAMADA K SEENEK VAR Oysa bu hususlarda ok ge kalnm durumda. zellikle Snniler ve ksmen de iiler eer Alevilerle bir arada ve bar iinde yaamak istiyorlarsa, nlerinde iki seenek var. Nasl olsa devlette her trl imknlaryla arkalarnda duruyor. O halde tm ulema ve devletin-hkmetin ilgili kurum mensuplar toplanarak, Alevilik, slam corafyas ve tarihi iinde olumu kendine has inan-itikat, ibadet ve muamelat olan muhalif-heteredoks bir slam mezhebidir. Cemevleri de ibadethanedir. Cemevi cami ile e ve eit statdedir. Bizler Alevileri mevcut inan ve ibadet yapsyla slamn bir paras olarak

kabul ve resmen tm dnyaya ilan ediyoruz. Aleviler, Snni veya ii slamn gereklerini yerine getirmeden de kendilerini rahatlkla slam iinde ifade edebilirler. Bunun nnde dinen bir engel yoktur. Onlar olduklar gibi, bizlere benzemek zorunda kalmadan ve kendilerini deitirmeden Mslman kabul ettik karar alacaklar... Yahutta kp aka, Kimse kusura bakmasn. Alevileri biz mevcut yaplaryla slamn iinde kabul edemeyiz. Buna slamn 1400 yllk tarihi miras, birikimi ve kurallar yzyllardr sabit mezhepleri izin vermez. Bizim bu durumu deitirmeye de zaten gcmz yetmez. Gnmzdeki yaam biimleri, inanlar, ibadethane anlaylar ile Alevileri kesinlikle slamn iinde grmemiz mmkn deil. Aleviler, Mslmanm diyorsa, slamn ve mann artlar gayet aktr. Bunlara uyarlarsa Mslmandrlar, deilse Alevileri ve Alevilii slam dairesi iine deerlendiremeyiz benzeri ifadeleri ieren bir manifesto yaynlamak zorundadrlar. Hlbuki ilgili aktrlerin nlerindeki seenekler bu kadar netken, imdiye kadar Alevilere ve Alevilie dair tutumlar ok mulk, kaygan ve bir ereveden yoksun. Alevilie bir trl slam iinde makul bir yer aamyorlar. Ne dindir, mezheptir ne de tarikattr demeye dilleri varyor. Alevilie en fazla bie bie bitikleri rol ve tanm ne id belirsiz, slam iinde olumu tasavvufi bir merep! Ya da Alevi altay raporunda yer ald zere, Alevilik kendi ahsna zel farkl bir inan/felsefe/reti veya din olarak

tanmlanmyor ve bir mezhep olarakta adlandrlmyor. Aksine Hak-MuhammedAli kavramlar etrafnda oluan bir inan ve erkn yolu eklinde her yne ekilebilecek temelsiz bir ifade kullanlyor. Diyanet leri Bakanl eski Bamfettii Abdlkadir Sezgin gibi resmi azlardan daha da ileri gidenler ise, Alevilii Snniliin bir alt-kolu olarak gryor. ALEVLK DORU YOLUN (SLAM) SAPIK KOLU MU? Oysa 1979 ran slam devrimine gelinceye kadar lkemizdeki Snni kesim Alevilii Gulat- ia (Ar, Sapkn ii) bal altnda ii slam iinde sayyordu ve Necip Fazlda Alevilii ve benzeri muhalif-batni akmlar anlatan Doru Yolun Sapk Kollar adnda bir kitap kaleme almt. Sonralar Humeyni rejimi Alevileri iiletirecek ve biz artk Snniletiremeyeceiz korkusuyla kendi iinde zaten problemli bu tanm da rafa kaldrld. Sahiden nedir Allah akna bu merep, anlay, kol ve erkn gibi belirsiz ve dnya ilahiyat literatrnde yeri olmayan kavramlarn anlam? Tabii ki teoride olmasa da pratikte ok kullanl taraflar var tm bu yeni yetme kavramlarn Kelime oyunlarnn hedefi gayet ak; eyaya adyla hitap etmeyerek, topu taca atma ve oyalama! Byle laf salatalaryla ve demagojilerle zaman kazanp, 1923te Trkiye Cumhuriyeti kurulduunda genel nfusa oranlar yzde 40larda gezinen Alevileri yzde 20lere indirmeyi baardlar. imdi hkmen Siz Mslmansnz benzeri tatl szlerle

aslnda bilinen ama kendilerince yeni bir taktikle bu rakam daha da aaya ekmeye ve gerekirse sfrlamaya alyorlar. Ksaca Alevileri Snni slam iinde eritip, yok etmeyi hedefliyorlar. Son yllarda devlet ve hkmetin Alevilie youn bir ekilde el atmas, altaylar dzenlemesi ve almlar yapmas nihayetinde hep bu amaca hizmet ediyor. Zira ifade ettiimiz zere, Alevilie, kendi gereini yanstc ve Alevilerin Alevilii alglay biimini zne ve merkez olarak kabul eden bir tanmlama yapamyorlar. Bundan srarla kanyorlar. Lakin Trkiyede bu trden oyalamalarla, kafa kartrmalarla, kavramlarla oynamayla toplumsal bar tesis edecek bir yere varlamaz. Bir yere varlr varlmasn ama bu da kimseyi memnun etmez. in gerei Aleviler slamn neresinde olduklarn gayet iyi biliyorlar Ama gnmz koullarnda tek bana Alevilerin slamdaki yerlerini bilmesi yetmiyor. Artk devletin, slam eriatn ksmen veya tamamen temsil ve uygulama yetkisine sahip olan Diyanet ve benzeri kurumlarn da Alevilikle ilgili baklarn, Aleviliin slamdaki yerini ve konumunu kesine yakn ekilde netletirmeleri gerekiyor. Alevilerin, Alevilii alglay ve tanmlaylarn zellikle dikkate alarak bir tanm yapmalar, ona belli bir ereve izmelerinin zaman geldi de geiyor. Aksi takdirde ortaya kacak kaos ortam taraflarn tmn boabilir! ALEVLE YNELK BAKI NETLEMEL

Boabilir dedik, nk bu trden din ve mezhep kavgalarnn tarihte ve gnmzde rnei ok. Malum iilikte slam dnyasnn ounluunu oluturan Snnilerce yzyllarca slam d sayld. 1730lu yllarda randa Trkmen Avar boyundan Safevi Hkmdar Nadir ah, dnemin Osmanl padiahyla iiliin slamn hak mezhebi olarak tannmas iin stanbula saysz heyetler gnderdi ve uzun pazarlklar yapt. Osmanl padiah yine de iilii resmen tanmaya yanamad. Osmanl topraklarnda yaayan iiler de eitli basklar grmeye ve Snni mezheplerden birine gemeye zorlanmaya devam etti. Oysa Nadir ah, slam mezhepleri arasnda bir bar ortam yaratmay hedefliyor; kendi topraklarndaki ah smail zamanndan beri devam eden Snnilere bask politikasn terk ederken, Osmanlnn da ayn uygulamay snrlar iindeki iilere kar hayata geirmesini bekliyordu. phesiz o dnemler byle bir ortam olumasa da, atlan tohumlar sonralar filiz verdi. iilerin resmen ve fiilen slamn bir mezhebi olarak kabul ve artk kfir saylmamalar iin 1950li yllar beklemesi gerekti. Bu tarihlerde toplanan slam dnyasnn en saygn kurumlarndan olan Msrdaki El-Ezher niversitesi ulemas bir fetva yaynlayarak, iiliin slam ii bir mezhep olduunu resmen tescillemi oldu. Burada alt izilmesi gereken ey u: ElEzher Ulemas, iilii resmen slam ii kabul ederken, kesinlikle iilerin, iilii nasl algladklarna karmad. Ne iilikteki mann artlarndan olan mamete man sorguland ne bu mezhepte yerlemi Fars geleneklerinin dar atlmas istendi ve ne de namaz klarken Kerbela toprandan

yaplma yass talar kullanmalar puta taparlk diye nitelendi. 10 Muharremdeki Kerbela matemi srasnda kendi kendini zincirle dvme gibi ritellere ise hi karlmad. Yani El-Ezher Ulemas iilii ve iileri naslsa yle kabul ettiler. Onlarn inan-itikat, ibadet ve kendilerine has uygulamalarn deitirmeye kalkmadlar. znde iilere ramen iilie yeni bir tanm getirmeye kalkmadlar. te Trkiyede Alevilerin ilgililerden beklentisi tam da bu ynde bir alm yaplmasdr ALEVLK YA ALTINCI MEZHEP OLACAK VEYA BAIMSIZ DNE DNECEK Grld gibi yol-yordam belli. lgili taraflar, ya iiliktekine benzer bir ekilde resmen Alevilii olduu gibi slamn bir mezhebi ilan ve kabul edecekler. iinin camisi ayr olduu ve orada Snniler ibadet edemedii halde slami bir ibadethane saylmas gibi, cemevi de caminin mbadili-eiti bir ibadethane muamelesi grecek veya Aleviler artk kendi yollarnda gidecek Akas Alevilik kendine zg bir din, felsefe ve reti olarak kendine yeni bir yn izecek. Birinci seenein gereini yerine getirmeyenlerin de buna hibir itiraz hakk olamaz. Zira u anki mevcut tanmsz ve erevesiz konum, Alevilerin asimilasyonundan baka hibir eye hizmet etmiyor. Neticede hem Aleviler hem de devlet ve Snni slamdaki sz-karar-fetva sahipleri tarihsel nemde bir yol ayrmnda. Ya slamn mevcut snrlar geniletilerek, gerekirse en azndan Trkiyedeki anlayta bir reform yaplp Alevilie ayr bir yer almas gerekiyor. Nasl ki iilik 5.

Hak Mezhep olarak kabul edildiyse, Aleviliin de 6. Hak Mezhep diye leme resmen ilan edilmesi ve bu konum tescillenmek zorundadr! Tersi durumda ise Alevileri, Alevilii ayr bir din ve inan sistemi olarak grmek ve tm dnyaya byle gstermekte kimse engelleyemez. Buna artk kimsenin hakk, yetkisi olamayaca gibi gc de yetmeyecektir! Eer izah ettiimiz birinci adm atl(a)myorsa, u anda Alevilie, Aleviler hie saylarak tek tarafl bir tanm getirmeye kalklmas, Lena Umayn yerinde ifadesiyle, Alevilik gibi bir inan ve ona yakn kurum, frka ve tarikatlar slam ii tanmlamak, bu inan ve ona yakn btn oluumlarn sahiplerinin yzyllarca grd zulm ve inkrn bir daha ikrar anlamna gelir. Sonuta tekrar pahasna bir daha sylersek; etkili, yetkili ve karar sahibi Snni kii, kurum ve otoriteler Alevilere, slamda kendilerine ve inanlarna resmi ve kesin bir ayarlamadan slamn iine gelin ars yapmaktadrlar. Oysa grmek istemiyorlar ki, mevcut slam anlaylarnda ve Snni halkn kafasnda Alevilere olduklar haliyle yer yoktur. Mevcut slam Alevileri ve Alevilii hali hazrdaki yapsyla kaldramaz. Aktr ki, bu davet Alevilere dorudan bir asimilasyon arsdr. Kald ki, Alevilik slamdr diye tanmlanacaksa, nce Alevilie ve Alevilere slamda bir yer almal ve bir altyap hazrlanmaldr. Byle bir yer ise henz yoktur! Asl mesele de ok net olarak buradadr, tabii ki anlayana

Greceiz bakalm, ilgili evrelerin yukardaki trden radikal almlar yapmaya cesaretleri var m? Yoksa idare-i maslahatlk oynayarak gn kurtarmaya m alyorlar? imdilik bu anlay ak ara galip grnyor.