T.C.

stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal

Yksek Lisans Tezi

KORKU EDEBYATI (GOTK EDEBYAT) VE TRK ROMANINDAK RNEKLER

V. zge YCESOY 2501020005

Tez Danman Prof. Dr. M. Fatih ANDI

STANBUL 2007

ii

KORKU EDEBYATI (GOTK EDEBYAT) VE TRK ROMANINDAK RNEKLER zge YCESOY

Z
Bu tezde, gotik edebiyat ve Trk romanndaki rnekleri ele alnmtr. Bat edebiyatnda on sekizinci yzyl sonunda Aydnlanma Hareketinin rasyonalist ortamna bir tepki olarak ortaya kan gotik edebiyat; cin, peri, vampir, hortlak gibi doast unsurlardan beslenerek okurda korku hissi uyandrmay hedefleyen edebi bir trdr. Gotik edebiyat bilhassa roman ve hikye trleri erevesinde Bat edebiyatlarnda giderek gelimi ve gnmze baarl rnekleri ile gelmitir. Trk edebiyatnda birok romanda korku motifi yer almakla birlikte, korku temasnn gotik bir ama dorultusunda kullanld snrl sayda rnek vardr. Bu almalarn ortaya k yirminci yzyla rastlar. Trk edebiyatndaki varln uzun aralklarla ortaya konan gotik roman rnekleri ile srdren tre duyulan ilgi 1980 sonras artmaya balar. Tezin amac gotik ve gotikimsi geler barndran Trk romanlar ekseninde Trk edebiyatnda gotik trnn servenini ortaya koymaktr.

iii

GOTHIC LITERATURE AND ITS EXAMPLES IN TURKISH NOVEL Ozge YUCESOY

ABSTRACT
In this thesis, gothic literature and its examples in Turkish novels are handled. Gothic literature, appeared as a reaction in western literature to the rationalist aspect of Enlightenment Movement in the latest years of the 18th century, is a literal genre of which target is to make the reader feel scared by the means of metaphysics elements such as fairy, jinn, vampire, fearsome ghost. Gothic literature has been improved gradually in western literatures especially in the frame of novel and story genres and has reached today with successful examples. In Turkish literature, although there are figures of fear in many novels, the number of examples in which the theme of fear is used for a gothic purpose are few. The appearance of those studies corresponds to the 20 th century. The interest for the genre mentioned here which survives by the means of gothic novel examples produced at long intervals, started to rise after 1980. The aim of the thesis is to put forth the adventure of the genre of gothic for consideration in the frame of Turkish novels bearing gothic and gothic-like elements.

iv

NSZ
Trk edebiyatnda gotik unsurlarn anlatnn ana eksenini oluturduu romanlarn yaynlanmas Bat edebiyatnda trn ortaya kndan yaklak iki yzyl sonrasna rastlar. phesiz, bu tarihten nce de edebiyat besleyen canl bir damar olan korku kavram; sosyolojik, psikolojik ve felsefi boyutlar ile Trk romannda konu edilmitir. Ancak, bu romanlarn hi birinde korku, gotik bir amaca hizmet etmemi; bu eserler, aklanmas imkansz grnen doast unsurlar ve gizemli konular okuru dehet hissi ile ba baa brakmak iin bir ara olarak kullanmamtr. Gotik romanlar merakllar iin ilgi ekici klan unsur uyandrd dehet hissidir. Korkun bir olay karsnda duyulan byk korku olarak tanmlayabileceimiz dehet hissi, insan zihnini arpc imgelerle harekete geirmekte ve bu durum hayal gc ile birlikte akl da snrlarn zorlama noktasna getirmektedir. Biz bu almamza, gotik edebiyatn korku ile bire bir ilikisini gz nnde bulundurarak korku kavram aklamakla ve gotikin hayal gc ile olan ban ortaya koymakla baladk. Korku kavramnn aklk kazanmasnn ardndan gotiin sanatsal bir terim olarak ne anlama geldii, edeb bir tr olarak ne zaman ortaya kt gibi sorulara cevap aranmtr. Dnya edebiyatna ngiliz edebiyatnn bir armaan olan gotiin tarih ierisinde gsterdii deiim ve geliim, ngiliz ve ksmen Amerikan gotik romanlar ile birlikte ele alnarak incelenmitir. Bu blmn ardndan trn Trk edebiyatndaki servenine deinilmi ve Trk romanndaki gotik rnekler deerlendirilmitir. Tezin hazrlk aamasnda karlatmz en nemli sorun, daha nce Trk edebiyatnda gotik trn ele alan kapsaml bir almann yaplmam olmasndan kaynaklanmtr. Bu durum Trk edebiyatnda gotik kavramn oturtmak, inceleyeceimiz romanlar belirlemek gibi hususlarda zorlanmamza neden olmutur. Trk edebiyat sahasnda yaplan bir almada yabanc kaynaklara bu younlukta

ynelinmesinin sebebi de ayn gerekeye baldr. Trn ortaya k ve geliimi ele alnrken yararlanabileceimiz kaynaklarn snrl sayda olmasnn bir eksiklik dourabilecei endiesi ile, ayrntl bir yabanc literatr taramas bizim iin bir gereklilik olarak belirdi ve biz yukarda da sylediimiz gibi, nce korku ve gotik kavramlar ve sonra da gotik edebiyatn Batdaki geliim sreci zerine, bu literatr dorultusunda Gotike Genel Bir Bak balyla bir zemin oluturmaya altk. Bu tezimizin birinci blm oldu. Trk Edebiyatnda Gotik baln tayan ikinci blm ise, bu trn bizim edebiyatmzda ortaya kn ve gelime macerasn iki alt balk altnda ele alyor. Bu blmde nce Trk edebiyatnda gotik trn grlmesini geciktiren sebeplerin ne olduu zerine eildik ve bu sebepleri tarttk. Ardndan ise, 1980 sonrasnda niin gotik trde romanlarn yava yava, daha nceki dnemlere kyasla artan bir tempoda Trk edebiyatna doduunun zerinde durduk. nc blm ise, bu trn ilk rnekleri olarak tespit ettiimiz romanlardan balayarak bugne kadar Trk edebiyatnda gotik romanlarn tek tek ele alnp, bu konu asndan deerlendirilmesinden olutu. Bu alma konusunu bana vererek, almam esnasnda karlatm zorluklarn giderilmesinde anlay ve desteini esirgemeyen deerli hocam Prof. Dr. M. Fatih Andya ve her aamada yardmlar bulunan arkadalarm Burcu Gven ve Mehmet Samsakya teekkr bir bor bilirim.

vi

NDEKLER
Z .......................................................................................................................... iii ABSTRACT........................................................................................................... iv NSZ .................................................................................................................. v NDEKLER ...................................................................................................... vii GR ..................................................................................................................... 1 BRNC BLM 1. GOTKE GENEL BR BAKI....................................................................... 4 1.1. MMARDE GOTK............................................................................... 5 1.2. RESMDE GOTK.................................................................................. 7 1.3. EDEBYATTA GOTK .......................................................................... 10 1.3.1. Tarihi Geliim ............................................................................... 10 1.3.2. Konular.......................................................................................... 14 1.3.3. Deimeyen Gotik Nitelikler ........................................................ 21 1.3.4. ahs Kadrosu ............................................................................... 26 1.3.5. Mekn............................................................................................ 33 1.3.6. Gotik Edebiyatn Kaynaklar......................................................... 36 KNC BLM 2. TRK EDEBYATINDA GOTK .................................................................. 39 2.1. TRK EDEBYATINDA GOTK TRNN ORTAYA IKIINI GECKTREN NEDENLER................................................................... 39 2.1.1. Din nanlar.................................................................................. 40 2.1.2. Toplumsal artlar .......................................................................... 44 2.1.3. Sanatsal Kabuller ve Beeniler ..................................................... 46 2.2. 1980 SONRASI TRK EDEBYATINDA GOTK TRNDE GRLEN CANLANMANIN NEDENLER ....................................... 52 2.2.1. Sanatsal Nedenler.......................................................................... 52 2.2.2. Toplumsal Nedenler ...................................................................... 54

vii

NC BLM 3. TRK EDEBYATINDA GOTK ROMAN RNEKLER........................... 58 3.1. 1980 NCES DNEM.......................................................................... 58 3.1.1. Hseyin Rahmi Grpnar .............................................................. 58 3.1.1.1. Gulyabani .......................................................................... 59 3.1.1.2. Cad ................................................................................... 63 3.1.1.3. Mezarndan Kalkan ehit.................................................. 68 3.1.2. Ali Rza Seyfi................................................................................ 71 3.1.2.1. Drakula stanbulda........................................................... 71 3.1.3. Kerime Nadir................................................................................. 76 3.1.3.1. Dehet Gecesi.................................................................... 76 3.2. 1980 SONRASI DNEM ....................................................................... 82 3.2.1. Farah Yurdz............................................................................... 82 3.2.1.1. Madritte Metafizik Ak.................................................... 82 3.2.1.2. Yaam Bir Korku Filmidir ............................................... 87 3.2.2. Elif Karaka................................................................................... 92 3.2.2.1. Lanetli Genler ................................................................... 92 3.2.2.2. Ve Sonra Bir Gn.............................................................. 94 3.2.3. Sadk Yemni.................................................................................. 96 3.2.3.1. Muska................................................................................ 97 SONU ................................................................................................................. 102 KAYNAKLAR ...................................................................................................... 104

viii

GR
Gerek bir tehlikenin veya bir tehlike dncesinin uyandrd endie duygusu 1 veya Alglanan bir tehlike, tehdit annda hissedilen ve naho bir gerilim, gl bir kama veya kavga etme drts, hzl kalp atlar, kaslarda gerginlik, vb. belirtilerle yaanan youn bir duygusal uyarlma
2

eklinde tanmlanan korku;

insann en temel duygularndan birisi olmasnn gz ard edilemez etkisiyle; deiik disiplinlerde, inanlarda, kltrlerde farkl boyutlaryla ele alnmtr. Bu sebeple, korku kavram ile ilgili genel bir tanm vermek mmkn olsa da kavramn iaret ettii eyler noktasnda tek bir tavr ve yneli olduunu sylemek mmkn deildir. Kavramn ierii, kullanld balama ve tanmland ereveye bal olarak deiiklik gsterir. Bireyin ruhsal yapsna bal psikolojik korkular olduu gibi, deien sosyo-kltrel yap ile eitlilik kazanan toplumsal korkular ve dine dayal korkular da vardr. slamiyette korku kavramn ele alrken, havf ve hayet terimlerinin anlamna gz atmamz gerekir. Holanlmayan bir durumun baa gelmesinden veya arzulanan bir eyin elde edilememesinden duyulan kayg ve korku3 olarak tanmlanan havf ile somut bir obje ya da durum karsnda duyulan dnyev korkular ifade edilebilecei gibi; yce bir makama, otoriteye duyulan korkular da ifade edilebilir.4 Kuran Kerimde havf ile karlanan korkunun, kulun aczini bilmesinin bir sonucu olarak ve genellikle Allahn azabnn korku nesnesi olarak belirlendii durumlarda ortaya kt grlr.5 Bu korku biiminde kii kendini bilmektedir. Ancak, korku nesnesine ynelik net bir bilgi sz konusu deildir. Korku nesnesine ynelik bilginin daha bilinli hale gelmesi hayet ile ifade edilir. Sayg ve sevgi ile kark bir korku olan hayet, Allahn azabndan deil
1 2 3 4 5

Korku, Meydan Larousse, C.VII., stanbul, Meydan Yaynevi, 1986, s.495. Seluk Budak, Psikoloji Szl; Ankara, Bilim ve Sanat Yaynlar, 1999, s.465. Havf, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, C.XVI, stanbul, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, 1997, s.528-529. Turgay Gndz, Kuranda Korku Motifi: nzar Kavramna Eitimbilimsel Yaklam, stanbul, Dnce Kitabevi, 2004, s.25. a.e., s.26.

bizzat kendi varlndan korkmaktr.6 Korku znesi, korku nesnesinden uzaklama ihtiyac ierisinde olmad iin psikolojik anlamdaki korkuyla bir tutmann mmkn olmad hayet, kiiyi Allaha yaklatrr. Tasavvufi anlayta geni yeri olan ve tasavvuf ehlinin dnce sisteminde yeniden ekillenen bu yaklam, Allah korkusunu korkuyorum ama cehenneminden deil eklinde bir yapya brndrr.7 Gerek havf, gerek hayet ile karlansn; slam inancnda korku, kiiyi kendisini bilmeye ve korku nesnesini tanmaya ynelttii iin makbuldr. Bu noktada, korku nesnesinin sadece Allah olabilecei, gerek bir mminin Allah dnda hibir varlktan korkmamas gerektii belirtilmelidir.8 Hristiyanlkta ilk gnah inanc ve eytann yeryzndeki hakim gcne bal olarak ekillenen korku, bu inan sisteminde kavramn slam inancndakinden farkl bir yoruma tabi tutulmasna neden olur. Gotik edebiyatn ortaya kmasna ve gelimesine kaynaklk eden bu korku tezimizin kinci Blmnde ele alnmtr. Yukarda ksaca deindiimiz dini inanlara dayal korkularn dnda, toplumlarn yaay biimlerine bal olarak eitlilik kazanan korkular da vardr. nsanln ilk dnemlerinde doa ile i ie yaayan insan; gk grlts, ate, imek gibi doa olaylarndan korkup, bu olaylar geliecek dehetli olaylarn habercisi sayarken; bilimsel gelimeler sonucunda getirilen rasyonel aklamalar, bu olaylarn doast glerin dnyaya ynelik tehditleri olmadn ortaya koymutur. Tezimizin Birinci Blmnde belirtildii gibi, bir sre sonra hayatn sadece rasyonel kodlamalarla zlmesi insanln hayal gcne ynelik drtlerini harekete geirmi ve bu durum gotiin edebiyatta bir tr olarak ortaya kna zemin hazrlamtr. Rasyonalitenin hayatn merkezine oturmas korkunun ieriinin de

deimesine neden olur. On sekizinci ve zellikle on dokuzuncu yzylda insanolunun problemlerini zecek gcn akl ve onun rettii bilgi ve bilim
6 7 8

Gndz, a.g.e., s.27. a.e., s.28. a.e., s.27.

olduuna dair genel bir anlay sz konusudur. Yirminci yzyl ise bilimsel gelimelerin pratik alandaki sonular olan teknolojik gelimelerin, hayal gcnn snrlarn zorlar boyutlara ulat bir dneme iaret eder. Ancak, rasyonalite ve buna bal olarak ortaya kan gelimeler insann yaam standardn ykseltirken toplumdaki bireylerin insani ilikilerini olumsuz anlamda etkiler. Birey yalnzlama ve yabanclama hissi iindedir. Modern ama yalnz insann korkusu kendi eliyle rettii teknoloji, yabanclat insan ve tekiletirdii kendisidir. Buna bal olarak, belli artlar altnda ortaya kan korku yerini nesnesi olmayan bir ruhsal durum olan kaygya brakmaya balar.9 Bu noktada, Ouz Atayn Korkuyu Beklerken isimli eserinin balnn dikkate deer ve manidar olduu belirtilmelidir. Modern dnya, psikolojik, sosyolojik veya dini korkularn yaand bir dnya deil; korkunun retildii, ve en geni manasyla beklendii bir dnyadr. Ouz Atay rneinin dnda, birok ismin eserinde psikolojik, sosyolojik yahut felsefi boyutlar ile korku kavram ele alnmtr. Malzemesinin tmn insandan ve onun hislerinden, yaad hayattan alan edebiyatn bu evrensel duyguya yabanc kalmas veya onu yok saymas dnlemez. Ancak, eserlerde karmza kan her korku gotik edebiyatn malzemesi olan korku deildir. Roman kahramanlarnn ruhsal durumunu veren, ana temann ok uzanda kalan, hikyenin gerilimini arttrmak iin yer yer bavurulan korkular gotik bir amaca hizmet etmez. almamzn esasn doast unsurlara bavurarak okuru dehet iinde brakmay hedefleyen gotik edebiyat ve Trk romanndaki rnekleri oluturmutur. Hemen belirtilmelidir ki bu almada kesin ve tam manasyla bir gotik edebiyatn varl deil, ne derece var olduu sorgulanmaya ve sz konusu edilmeye allmtr. Daha nce bu ynde yaplm herhangi bir almann olmamas almamzn ileyiine, hzna ve kapsayclna etki etse de bu yeniliin ortaya karlmasnn Trk edebiyat iin bir kazan olaca dnlmtr.

etin Veysal, Korku zerine, Felsefe Logos, stanbul, Bulut Yaynlar, Say: 20, Nisan 2003, s.39.

BRNC BLM 1. GOTKE GENEL BR BAKI

Bat kltrnde gotik; tarih, politika ve sanat gibi birbirinden farkl balamlarda, zaman zaman birbiriyle elien deiik anlamlar ierir. Gotik, etimolojik olarak Gotlara dair anlamna gelir. skandinavya ve Dou Avrupa kkenli olup beinci yzylda Avrupada bir istila balatarak Roma imparatorluunun knde etkili olan kabilelere Gotlar denilmitir.10 Yamacla olan dknlkleri sebebi ile savala balantl barbarlkla eanlaml hale gelen Gotlarn tarih sahnesinde istilac ve ykc olarak anlmalarnda kendilerine ait hibir sanat ve edebiyat eseri brakmaylar da etkili olmutur.11 Zamanla szcn ifade ettii anlam genilemi ve gotik sadece bir kavim olan Gotlar deil Vizigot istilasndan ve Roma mparatorluunun knden Rnesansa kadar geen a belirtmek iin kullanlmtr.12 Hatta ngilterede gotik an sonu olarak kabul edilen dnem on altnc yzyldaki Reformasyon hareketine ve Katolik gemile balarn koparlna dek uzanmaktadr.13 Ortaa kapsayan bu zaman dilimi, gotii Ortaa ve Ortaa denildiinde zihinde uyanan kimi pejoratif sfatlar karlayan genel ve aalayc bir terime dntrmtr.14 Zaman iinde kimi yazarlar gemiteki bu primitifliin ve barbarln kltrel birlik iin gereksinim duyulan kuvvet ve grkemi tadn ne srm ve gotik tarihle yeniden iliki kurulmas gerektiini savunmulardr.15 Gerek kmsendii, gerek nemsendii anlarda szc ilkel ve kaba bir feodal gemi tasavvuru ile olan bandan ayr dnmek mmkn deildir. Bir terim olarak ilk kez kullanld andan bugne dek gotik: moderne kar eski moda;
1 11 12 13 14 15

Gotlar, Meydan larousse, C.IV, stanbul, Meydan Yaynevi, 1986, s.244. Robin Sowerby, The Goths in History and Pre-Gothic Gothic, A Companion To The Gothic, Ed. by. David Punter, UK-USA, Blackwell Publishers, 2000, s.16. Kaya zkaracalar, Gotik, stanbul, L&M Yaynlar, 2005, s.8. E. J. Clery, The Genesis of Gothic Fiction, The Cambridge Companion To Gothic Fiction, Ed. by. Jerrold E. Hogle, United Kingdom, Cambridge University Press, 2002, s.21. Fred Botting, Gothic, London, Routledge, 1996, s.22. David Punter, Glennis Byron, The Gothic, United Kingdom, Blackwell Publishing, 2004, s.8.

medeniye kar barbar; zerafete kar kaba; kosmopolitan kibar tabakaya kar kadim; Avrupai ya da Franszvari olana kar daha ok ngiliz ya da taral; empoze edilmi bir kltre kar yerli kltr demektir. 16 Sanatsal bir terim olarak ise ilk kez 12. ile 16. yzyl arasnda Fransa, Almanya ve Kuzeybat Avrupada gelien mimari slubu tanmlamak iin kullanlan gotik, mimariden resme ve gotik mimariye ilgi duyan yazarlar vastasyla edebiyata gemitir. Aadaki blmlerde asl konumuz olan gotik edebiyat bal ele alnmadan nce, daha ok edebiyata yaptklar etki gz nnde bulundurularak, ana hatlaryla mimaride ve resimde gotik unsurlara deinilmitir.

1.1. MMARDE GOTK

Gotiin mimari bir akm olarak ortaya k on ikinci yzyl ortalarnda rastlar ve Rnesans dnemine kadar srer. Gotik mimarln 1122de Abbot Suger tarafndan tasarmlanan, Paris yaknndaki St. Denis Manastr Kilisesi ile balad kabul edilir. Gotik denildiinde akla sivri at ve kuleleriyle ge doru ykselen, dev boyutlu katedral yaplar gelir. Fransann Ile de France blgesinde, yapmlarna on nc yzylda balanan Laon, Chartes, Reims, Amiens ile Paris Notre-Dame Katedralleri akmn zelliklerini baar ile yanstan nemli rneklerdir.17 Mimarlkta gotik akm drt byk dnemde geliir: XII. yy.n byk bir blmn kapsayan ve Romanesk akmla Gotik akm arasnda bir gei dnemi tekil eden birinci dnemi klasik, ltl ve alevli gotik dnemleri izler.18 Akmn genel zellii olan sivri kemerler ve tonozlar sayesinde duvarlarn tayc zellii ortadan kalkm ve stunlarn arasnda oluan ara blmlerdeki geni aklkl pencereler vitrayla sslenmitir. Paris Notre-Dame Katedrali cephesindeki gl pencere, dnemin vitray sanatnn baarl rneklerindendir. Gotik

16 17 9

a.e., s.8. nsal Ycel, Ersan Ylmaz, Bat Sanat: Ortaa Sanat, (evrimii) www.istanbul.edu.tr /Bolumler/ guzelsanat /ortacag.htm , 5 ubat 2006. (evrimii) http://www.sanatsayfam.com/genel/gotik-sanat.html, 5 ubat 2006.

katedrallerdeki vitray sslemeleri, gn nn aydnlatc etkisinin azalmasna ve bu ekilde i meknn dini bir atmosfere brnmesine yardmc olur.19 Rnesansn ardndan gotik mimari Gotlarla bandan dolay barbar olanla bir tutularak ktlenmitir. Bir sre sonra etkisini kaybeden bu iddiann ardndan gotik mimariye duyulan ilgi yeniden canlanmtr. Neogotik yaplara esin kayna olan ey ortaa sembolizmidir. Ortaada binalar sadece yapsal zellikleri ile deil gce ynelik armlar ile de dikkat ekerler. Grkemli bir ekilde ina edilen atolar ve kaleler sahiplerinin g ve iktidar sembolleridir. Giovanni Scognamillonun ifadesiyle:

Ortaa derebeyi atosunu, kalesini, hisarn bir tepede ya da bir geidin banda kurduunda yerlemenin ve savunmann tesinde baka eylerin, uyandrlacak baka duygularn da peindedir. (...) ato ve kale, d grnleri, ilerinde ve etraflarnda geen olaylar ile karabasanlar, aclar ve sanclar yaratrlar. Gerek ilevleri bunlar deilse bile konumlar ve temsil ettikleri dzenle koruduklar deerler bu tr sonular doururlar.20

Gotiin yeniden canlannn ardndan bu sembolizm asiller tarafndan taklit edilmi; ancak mimari yaplarn yeni ekonomik ve politik glere kar koyma noktasnda yetersiz kald anlalmtr.21 Bunun zerine, gotik yaplar sahiplerinin gce ynelik teatral yknmelerine hizmet eden, tersyz edilmi gotik-g ilikisini gzler nne seren22 ve yapsal zelliklerinden ok dramatik vurgular ile nem kazanan sahne dekorlarna dnmtr.23 lk gotik roman The Castle of Otrantonun yazar Sir Horace

19 20 21 13 14 15

Ycel, Ylmaz, a.g.e. Giovanni Scognamillo, Korkunun Sanatlar, stanbul, nklp Kitabevi, 1996, s.150-151. Richard Davenport-Hines, Gotik: Arlk, Dehet, Ktlk ve Ykmn Drt Yz Yl, ev. Hakan Gr, Ankara, Dost Kitabevi Yaynlar, 2005, s.15. a.e., s.25. Punter, Byron, a.g.e., s.34. Davenport-Hines, a.g.e., s.162.

Wallpoleun gotik tarzda ina edilmi konutu Strawbweey Hilli zamanmzn bir kukla gsterisi szleri ile tanmlamas bu teatral yknmeyi rneklendirmektedir.24 Gotik mimari rktc formlar ile gotik edebiyatn mekn kurgusuna malzeme sunmu, gemie dnkl ve tersyz edilmi g ilikisine ynelik armlar bu rktc atmosferin edebi almlarn oluturmutur. Mimariden resme geen gotik, ressamlarn fra darbelerden kan arpc imajlar ile edebiyatlar etkilemi ve bu imajlar yazarlarn kaleminden romanlara yansmtr. Aadaki blmde imajlar ile edebiyatlarn grsel hayal gcn etkilediini tespit ettiimiz ressamlarn almalar n plana karlarak resim sanatnda gotik konusu ele alnmtr.

1.2. RESMDE GOTK

Fransa ve onun karsnda Kutsal Roma mparatorluu, ngiltere, spanya ve Hollanda arasnda 1689dan beri sren sava sona erdiren 1697 Ryswick Antlamasnn ardndan on yedinci yzylda ngilterede yaygnlaan Avrupa seyahatleri merak ngilizlerin grsel hayal gcn zenginletirir. On yedinci yzylda talyaya giden ngilizler gelimi bir manzara zevkiyle dnerler. Bu seyahatler neticesinde yabanc sanat eserlerinin ak gerekleir, kusursuz manzara formlarndan holanan ngiliz sanatlar yeni bir estetik anlay kazanr. Bu srete nc konumundaki isim Salvator Rosadr. (1615-1673) Napolili bir ressam olan ve Barok bir sanat olarak ncelikle portreler ve kutsal ve tarihsel mekn resimleri izen Rosann fikirleri Anthony Ashley Cooper (1671-1713) tarafndan entelektel dzeyde dile getirilmi, air Alexander Pope ise Coopern fikirlerini yaygnlatrmtr.25 1631 ylnda patlayan Vezv yanarda, ardnda brakt ssz ve vahi manzara grntleri ile Salvator Rosaya yeni bir manzara anlay kazandrr. Salvatorun bu yeni anlayn ilk rnekleri olarak resmettii uurumlar, harabe kaleler, karanlk maaralar, kuytu ormanlar, vahi kayalklar ve arpk aalar
16

a.e., s.29.

gotiin grsel emasn belirler. Rosa, vahi manzara resimleri ve akld, karamsar, korkutucu ve esrarengiz imajlar ile iinde bulunduu bin yln sonuna kadar gelen her gotik yeniden uyann ncsdr.26 Bu imajlarn yansd almalarndan biri Londradaki National Galleryde sergilenen, Witches at Their Incantations adl tablodur. Tablo karanlk ve kasvetli fonu, merkezde yer alan kupkuru aa gvdesi, aacn dalndan sarkan bir ceset, kaburgalar seilen olaanst boyutta bir ku, by yapmaya hazrlanan kocakar ve byc figrleri ile gotik imajn bir rneidir. Salvatorun imajlar edebi evreleri de etkilemitir. Ann Radcliffein Superstition (Batl nan) adl at, Salvator tarz peyzaj ruhsal korkularla badatrmaktadr:
Vahi, yakn kayalklar arasnda banda tac, Bulutlar arasnda, gelecein kederlerini tasarlayarak, eytani batl inan sarsyor doay, Hayalini aalardaki dnyaya sallayarak. Tahtnn evresinde, kark hznler arasnda, Grlyor vahi, sinsi ekillerin usulca gezindii, Uun, diyor onlara, glge edin dnyann en parlak tomurcuklarna, Ve yalnzln esintisi yaylsn drt bir yana.27

almalar ile gotik hayal gcn beslediini tespit ettiimiz bir dier ressam spanyol Francisco Jos Goya y Lucientesdir (1746-1828). Goyann gotik grleri Salvatorun manzaraya ynelik yeniliki yaklamna kyasla daha gereki ve hayata dairdir. Goya, eserlerinde devrinin batl inanlarn, korkularn ve endielerini yanstr.28

17 27 28

a.e., s.34. Ann Radcliffe, A Sicilian Romance, (evrimii) http://etext.library.adelaide.edu.au/r/radcliffe/ann/sicilian /chapter9.html Scognamillo, a.g.e., s.136.

1820-23te yapt Saturn Devouring One of His Children (Satrn ocuklarndan Birini Yiyor) adl tablosunda Goya, gotik arln Fransz Devriminin ardndan izledii yn belirler. Eserde bir dev, avucunda skca tuttuu bir ocuu az ile paralamak zeredir. Bu tablo, modern zamanlarda insann durumunu grsel olarak betimleyen arpc bir imajdr. Ne niyetle yola klrsa klsn Devrim, sonu despotlua varan bir harekete dnm ve kendi ocuklarn yiyen Satrn ortaya karmtr. maj, yirminci yzylda in ve Rusyada yaanan komnist devrimler, Almanyadaki Nazi darbesi ve baz Afrika kabilelerinin despotluklarnda da yansmasn bulmutur.29 Goyann aristokratlara saldrd The Chinchilla Rats adl eseri ise yirminci yzyl ikonografisine yapt katkyla dikkat eker: Goyann resmettii aristokratlar, film yapmclarnn Frankensteinn canavar iin uyarladklar arpc bir imajdr.30 Son olarak ele alacamz ressam ise tablolarnda psikolojik elerin arlkta olduu Henry Fuselidir (1741-1825). Zihnin ileyiini yanstabilmek iin formlar abartan ve arptan Fuseli, birok almas olmasna karn, ilk kez 1782de sergilenen ve gotik hayal gc asndan en kayda deer almas olan The Nightmare (Karabasan) adl tablosu ile hatrlanr.31 Tabloda yatan zerine uzanm bir kadn, kadnn gvdesinin zerine melmi bir erkek eytan ve arka planda siyah perdelerin arkasndan bakmakta olan bir atn kafas resmedilmitir. Bir karabasanda yaanan korkuyu yanstan bu tablo ile Fuseli, insan ruhunun derinliklerine ynelir. nsan ruhu davetsiz hayal varlklarla dolu bir eit doast mekndr. Korkuyu douran dardan gelen herhangi bir uyaran deil bizzat insann kendi benliidir. Daha sonralar Freudun kuramlarnn etkisiyle gotik edebiyatn iine iyice nfuz edecek bu yaklama nclk eden tabloda dikkati eken bir baka unsur ise kadnn gvdesinin zerine melmi erkek eytann ifadesindeki erotik

29 30 31

Davenport-Hines, a.g.e, s.200. a.e., s.196. Punter, Byron, a.g.e., s.36.

imadr. Fuselinin erkek eytan gotik hayal gcnde ska yer alan canavarlarn, kt ruhlarn ve vampirlerin vahi bir cinsellikle bir tutulduu ilk rnektir.32 Ele aldmz bu rnek, edebiyata ynelik yansmalarn gz nnde

bulundurarak almamza konu ettiimiz, kapsaml ve sahamz dnda bir inceleme konusu olan Resimde Gotik bal altnda incelediimiz son almadr. Mimaride ve resimde gotik unsurlar ana hatlar ile belirlemeye altmz yukardaki iki blmn ardndan aada Edebiyatta Gotik bal altnda almamz esas meselesine ynelmi ve gotik edebiyatn ortaya k ve geliimi, tr dnya edebiyatna kazandran ngiliz gotik romanlar mercee alnarak incelenmitir.

1.3. EDEBYATTA GOTK 1.3.1. Tarihi Geliim

Hibir sanat akmnn ortaya k tesadf deildir. Kendisini hazrlayan birtakm sosyal artlara baldr. Gotikin edebiyatta bir tr olarak ortaya k yaanlan kltrel deiimlere bal olarak on sekizinci yzylda gereklemitir. Gotik trde yaymlanan ilk eser Sir Horace Walpolenin 1764 tarihli The Castle Of Otranto adl almasdr. Bilindii gibi on sekizinci yzyl Aydnlanma adr. Kurucu ilkesi akl olan Aydnlanma anda ne srlen temel gr doru bilgiye akl araclyla ulalabilecei, insan doas ve toplumsal yaamn bu bilgi ile dzenlenebileceidir. Deney ve gzlem yolu ile dorulanabilir bilginin esas alnmas, din inanca olan gveni sarsm, Rnesans ve Reform ile zayflamaya balayan dinsel dnce toplum yaamndaki hkim gcn Aydnlanma a ile birlikte yitirmeye balamtr. Ortaan kabullerini ykp, her eyi akla dayanarak yeniden ina etmeyi ilke edinen, aklcln insann, toplumsal yaamn ve dnn baat esi olduunu ileri sren bu dnemde akl dlk, d gc ve batl inanlarla beslenen; doast unsurlar ieren; barbarlk, dzensizlik, kaos, korku ve dehete ynelik armlar
32

Davenport-Hines, a.g.e, s.284.

10

olan gotik edebiyata ilginin uyanmas dikkat ekicidir. Bu durumun ardnda yatan temel gereke Aydnlanma Hareketine ve on sekizinci yzyln ilk yarsna egemen olan klasisizmin kurallara uygun, dengeli ve ll yapsna duyulan tepkidir. Baka bir ifadeyle gotik edebiyat, aydnlanma ann, snfsal bir boalma olduu gibi kurgunun, d gcnn, bastrlm duygularn ve arzularn sna ve rnlerinden biridir.33 Aydnlanma dnemi felsefecileri, batl inanlar ve korkular insann doas ve topluma ilikin aklc kuramlar ile amay hedeflemi; ancak, bu kuramlar korkunun ve acnn da bir haz duygusu oluturabileceine inananlara berbat ve i karartc34 grnmtr. Zira bu kimseler iin korku insan zihnini arpc imgelerle sarsan ve bu sebeple sanatnn yaratcl arttran bir duygudur. Gotik uyann ilk kuramsal metni olan Edmund Burkenin A Philosophical Inquiry into the Origin of Our Ideas of the Sublime and Beautiful (1757) adl almas bu gr destekler niteliktedir. Burke, sublime kavram ile Trkeye yce olarak evirebilirizacy, tehlikeyi ve dehet veren nesneleri, insan zihninin hissedebilecei en gl duygu olduu gerekesiyle muhteemliin ve dolaysyla yksek dzeydeki etik glerin kaynaklar olarak yceltir. Hayal gcnn bu tarz imgelerle canlandrlmas gerektiini ne srer. 35 Hayal gcn beslemeye ynelik bu argmanlara karn Walpolenin eserini yaymlamasnn ardndan gelen srete trde nemli bir sray yaanmaz. Bu tarihlerde olduka snrl sayda gotik roman rnei ile karlarz. 1777de yaynlanan Clara Reevein The Champanion of Virtue: A Gothic Story (Erdemin Savunucusu: Gotik Bir yk) adl romann (1778 tarihli basksnda kitabn ad The Old English Baron (Yal ngiliz Soylusu) olarak deitirilmitir.), 1786 tarihli William Beckfordun Vathek ve 1788 tarihli Charlotte Smithin Emmeline, The

33 34 35

Scognamillo, a.g.e, s.48. Davenport-Hines, a.g.e., s.13. Edmund Burke, A Philosophical Inquiry Into The Origin Of Our Ideas Of The Sublime And Beautiful, (evrimii) http://www.bartleby.com/24/2/

11

Orphan Of The Castle (Emmeline, atodaki Yetim) adl almalar izler. Tr esas geliimini 1790larda gsterir. E.J. Clery, bu ykseliin ardnda tm kltrel sebeplerin yannda ekonomik nedenlerin de olduunu ileri srer. ngilterede 1771 ylnda baslan roman says altmken 1776-1779 yllar arasnda bu rakam ylda ortalama on yediye der. Amerikan smrgelerindeki sava, telif yasasndaki deiiklikler gibi eitli faktrlerin etkisi tartlmaz olsa da Cleryye gre esas sorun romanlarda yeni ve orijinal fikirlerin ortaya atlmamasdr.36 Okuyucular ve yaymclar iin, Horace Walpoleun The Castle of Otranto (1764) ve Clara Reevein The Old English Baron (1777) adl almalarnn yeni bir soluk getirdii ve romann piyasada inie getii yllarda tre ynelik ilginin ardnda yaymclarn ticari kayglarnn da etkisi olduunu dnmek olasdr. 1790lardaki bu ykseliin nedenlerinden biri de Fransz Devrimidir. Gotik roman ile Fransz devrimi arasnda bir iliki olduu grn ilk ortaya koyan bu janr, btn Avrupay sarsan devrimci oklarn kanlmaz rndr. diyen Marquis de Sadedir.37 Bu dncenin arkasnda devrimin ardndan yaanan arlklarn rol vardr. Bilindii gibi, Fransada devrimin olumsuz sonular olur. Bastillein dn izleyen uzun srete, hem sradan insanlar hem de aristokratlar katledilir. Devrimin siyas ve sosyal arlklar gotik hayal gcn besler ve bu tarihten itibaren gotik, burjuva uygarlnn korkularn ele alr. Richard Davenpot-Hines bu durumu u ekilde ifade eder:

Hiddetli intikam peindeki bir gruhun yok edici dehetini temsil edecek yeni szck daarcklarna ve imajlara gereksinim vard. nsan deneyiminin anlalabilirliin snrlarna eritii anlarda gotik zellikle uygundur ve 1789
36 37

Clery, a.g.e., s.32-33. Neil Cornwell, European Gothic, A Companion To The Gothic, Ed. by. David Punter, UKUSA, Blackwell Publishers, 2000, s.27.

12

sonrasnda Franszlarn dzensizlikleri de byle bir and. Gruhun arlklar gotiin arlklar tarafndan rneklenmi grnr: Her ikisi de ele avuca smayan ihtiraslarn denetlenemeyiini iermektedir.38

Ancak, Gotii salt Fransz Devriminin bir rn olarak deerlendirmek mmkn deildir. Gotik edebiyat her trden arl (excess) merkezine alan bir edebi tr olduu iin toplumsal deiimlerin yaand anlarda parlamaktadr. Fransz Devriminin ardndan yaanan ykseliin temel sebebi budur. Ayrca, Fransz Devrimi ve gotik edebiyat arasnda birebir iliki kurmak tarih bakmdan da mmkn deildir. Bilindii gibi gotik edebiyatn ortaya k 1764 tarihine yani Fransz Devriminden yirmi be yl ncesine dayanmaktadr. Fransz Devriminin bir sonucu da Romantizmin ykseliidir. Devrimin toplum dzeninde yapt deiiklii, Romantizm yerlemi kurallara, biimlere, kalplam dile ve anlatlara kar karak edebiyat alannda yaptna gre, Romantik akmla Fransz Devrimini birbirinden ayrmann yolu yoktur.39 Edeb bir akm olarak insann yaratma zgrl nndeki her eye kar duran Romantizm, doduu an aklcl ve maddeciliine tepki olarak bireye, akl dla, d gcne ve aknla, yani snrlar zorlayp gemeye nem verir. On sekizinci yzylda yaayanlarn, insann ve evrenin herhangi bir gizinin kalmadn iddia etmelerine karn hayal gcn her eyden stn tutan Romantik airler, insan yaamnda akln aklayamayaca eyler olduunu savunurlar, gemie ve Ortaa anlatlarna duyduklar ilgiden hareketle gizemli doast olaylar ve kiileri ele alan birok iirler yazarlar.40 William Blake, Samuel Taylor Coleridge, Percy Bysshe Shelley, Lord Byron ve John Keats doast unsurlara yer veren romantik airlerdendir. Grld gibi, gotik romanlar ile pre-romantik dnem arasnda gerek temalar gerek syleyi bakmndan sk bir ba vardr. Mina Urgana gre gotik
38 39 40

Davenport-Hines, a.g.e., s.188. Mina Urgan, ngiliz Edebiyat Tarihi, C.II, stanbul, Altn Kitaplar Yaynevi, 1989, s.170-171. Urgan, a.g.e., s.172.

13

romanlar; eski dnemlere zellikle Ortaaa ynelmeleri, doast imgeler kullanmalar, doa betimlemelerinde ounlukla ssz ve yabans olan semeleri ve ahlak kurallarna, yasalara bakaldran kiileri ile pre-romantik eilimlerin roman trne yansmasndan ibarettir.41 On sekizinci yzyln sonlarnda ngilterede zirvede olan gotik roman on dokuzuncu yzyln balarnda inie geer. Ancak, 1837-1901 yllar arasn kapsayan Victoria anda da varln srdrr. Gotik etkiler, tre dorudan dahil edilmeyen Uultulu Tepeler ya da Jane Eyre gibi eserlerde de karmza kar. Yirminci yzylda gotik; edebiyatn dnda sinema, izgi romanlar, bilgisayar oyunlar, televizyon ovlar, tiyatro oyunlar ve hatta rock mziine uzanan geni bir yelpazede varln srdrr. Kanmzca bu genilemenin sebebi pazar endstrisinin korkuyu ok satan bir meta haline getirmesi ve pazar pay sahiplerinin tketiciye ulamak iin, sinema bata olmak zere, yeni aktarm kanallar edinmesidir.

1.3.2. Konular
Gotik romann balca amac gerektiinde hayaletlerin grlmesi ya da kehanetlerin duyurulmas gibi doast durumlardan yararlanp; korkulu, gizemli ve gerilimli bir ortam yaratarak okuyucularda youn heyecanlar uyandrmak, onlar dehete drmektir.42 Ensest, cinsel arlklar, gemiten gelen ve tm aile fertlerini etkileyen lanet, eytana satlm ruhlar on sekizinci yzyl gotiinin belli bal temalardr. lk ortaya kt dnemde gotik tketiciler The Castle of Otrantoda olduu gibi canlanp erevesinden kan portrelerden, Ann Radcliffein The Mysteries of Udolphosunda olduu gibi kasvetli atolardan, karanlk ormanlardan oluan kasvetli doa betimlerinden rkmekte ve gotik roman okurlarn bu yolla hedefledii gibi dehete drebilmektedir. Ancak, on sekizinci yzyl sonlarndan itibaren hayat tanmlamaya ynelik geleneksel, metafizik ve dinsel yaklamlarn yerini sekler ve materyalist bulular
41 42

Mina Urgan, ngiliz Edebiyat Tarihi, C.III, stanbul, Altn Kitaplar Yaynevi, 1991, s.109. a.e., s.109.

14

alnca gotiin temalar sosyolojik, politik ve kltrel deiimler nda farkl bak alar ile yeniden deerlendirilmeye ve eitlenmeye balar. On dokuzuncu yzylla birlikte ngiltere tarm toplumu olmaktan endstri toplumu olmaya doru ynelir. Gelimekte olan kapitalizm yabanclama ve yalnzlamay beraberinde getirir. Makineleme iileri ilerinden, kent yaam ise tmyle insan doadan koparr. Bilimin, feodal dnem sonras ortaya kan burjuvakapitalist toplumun bireyi iin anlam, insan doasn yorumlamak ve anlamlandrmak, hayat btnyle kavrayabilmek ve bu idrakten hareketle sadece kendi drtlerini deil modern toplumun btn alanlarn snfsal karlarn gzetecek biimde denetleyebilmektir. Bu arzunun altnda burjuva snfnn hzla gelien kapitalist dnyada, kaybetmekten korktuu iktidarn elinde tutma arzusu vardr. Dolaysyla bu dnem gotiinde bilimin insan yaamndaki yeri, endstrilemenin etkileri, burjuva snfnn bastrlm sosyal ve snfsal endieleri ele alnr. Frankenstein, bu ynelimin ilk rneidir.43 Dnr William Godwin ve radikal feminist Mary Wollstonecraftn kzlar ve air Percy Shelleyin ei Mary Shelley tarafndan kaleme alnan Frankenstein, Cenevrede yaayan gen bir bilim adam olan Dr. Frankensteinn farkl cesetlerden kemikler ve organlar toplayarak yapay bir insan yaratma teebbsn ve baarya ulaan bu teebbs sonunda gerekleen dehet verici olaylar anlatr. Korku ve dehet duygusunu, daha nceki gotik roman rneklerinden farkl olarak bilime yaslanarak uyandran Frankenstein romannda, burjuva toplumunun yeni doan ii snfnn karsna bir g olarak kmas ve devrim yapmas ihtimaline ynelik duyduu politik endieler Dr. Frankensteinn canavarnn zellikleri ile gzler nne serilir. Gen bilim adam bir araya getirerek yeni bir canl yarataca ceset paralarn kadavralardan ve mezbahalardan toplar. Kadavra olarak kullanlan cesetler, feodal ilikilerin zlmesiyle sua, yoksullua ve lme srklenenlerin, yani yoksullarn vcutlarnn paralardr.44

43 44

Punter, Byron, a.g.e., s.21. Franco Moretti, Mucizevi Gstergeler: Edebi Biimlerin Sosyolojisi zerine, ev.Zeynep Altok, stanbul, Metis Yaynlar, 2004, s.108.

15

Bu paralar bir araya getirerek canlandran modern dnce, canavar hayat bulunca yaratt eyin korkunluunun ve kendisine ynelebilecek dehetli gcnn farkna varr ve onu bir an nce yok etmek ister.

Ona tamamlanmadan nce de bakmtm, o zaman da irkindi; fakat o kaslarn ve eklemlerin hareket yetenei kazanmas ile, Dantenin bile tahamml edemeyecei bir eye dnmt.45

Proleter canavar, burjuvazinin sunduklar ile yetinmeyip, kendi adna bir eyler talep etmeye baladnda ise sonunu hazrlam olur. Aslnda, canavarn taleplerinde korkun bir taraf yoktur. Canavar yaratcsndan birlikte yaayabilecei, kendisine benzeyen, kendisiyle ayn kusurlar tayan bir e yaratmasn ister. Bu arzusunun gereklemesi halinde uzaklara gideceine ve gittii yerde ebediyen kalp, bir daha kimseyi rahatsz etmeden yaamn srdreceine sz verir. Ancak, bu burjuvazinin kabul edebilecei bir talep deildir. Morettinin de iaret ettii gibi proletaryann oalmasna ve buna bal olarak var olan gcn daha da arttrmasna hibir ekilde imkn verilmemelidir.46 Romanda Dr. Frankensteinn canavar kendisinden bir e yaratmasn talep ettiinde verdii cevap ve bu talebi karlamaktan vazgetii andaki dnceleri bu gr ifadelendirmektedir:

Benim iin bir kadn yaratacaksn, ihtiya duyduum yaknl verecek, benimle bir hayat srecek bir kadn. Bunu sadece sen yapabilirsin ve benden esirgeyemeyecein bir hak olarak bunu senden talep ediyorum. ... Esirgiyorum dedim. Ve bana ikence dahi etsen onaym

alamayacaksn. Beni insanlarn en sefili yapabilirsin, fakat kendi gzmde alalmam asla salayamayacaksn. Fesatlnz birleip dnyaya uursuzluk sasn diye mi senin gibi bir tane daha yaratacam?47

45 46 47

Mary Shelley, Frankenstein, ev.Elif zsayar, stanbul, Arion Yaynevi, 2002, s.61. Moretti, a.g.e., s.109. Shelley, a.g.e., s.177.

16

...Avrupay terk edip yeni dnyann sahralarnda yaayacak olsalar bile, iblisin aln ektii yaknlk duygularnn ilk sonularndan biri ocuklar olacak ve dnya zerinde, insanolunun yaamn mthi korkularla dolu tehlikeli bir varolua dntrmesi mmkn eytan bir rk treyecekti.48

Giovanni Scognamilloya gre Frankensteinin yaymlan ve ardndan gelen rneklerde gotik tr kendini bir deiimin eiinde bulur: Rnesans etkilerini tayan, romantik Latin kahramanlarndan ve lanetlerden kurtulamayan ilk rneklerinden sonra (...) yeni, hatta ada, daha anlaml ve karmak ynlere sapar.49 Frankensteinn canavarn ortaya karan ey on sekizinci yzyl gotiinde olduu gibi gemiten gelen bir lanet ya da aklanamayan doast bir oluum deil, dorudan on dokuzuncu yzyl burjuva kltrdr. Canavar, dnemin bilimsel gelimeleri nda insanolunun kendi yapay benzerini yaratma teebbsnn ve burjuva uygarlnn korku ve endielerinin rndr. Bu rnn bir dier rnei ise Bram Stoker tarafndan kaleme alnan Draculadr. Romanda gen avukat yardmcs Jonathan Harkern bandan geenler anlatlr. Jonathan Harker, Londrada bir mlkn satn almn aklamak zere mterisi Kont Dracula ile grmeye Kontun Karpat dalarndaki atosuna gider. Yolculuu esnasnda karlat kiiler ona Kontun lanetli bir eytan olduunu sylese de Harker kentsoylu ve eitimli bir gen olarak bu szlere inanmaz, safsata olduklarn dnerek nemsemez. Oysa ortaya atlan iddia dorudur. Dracula gerekten aynalarda yansmas gzkmeyen, atosunun duvarlarndan aaya srnerek inen, sadece hava karardnda ortaya kan, gndzleri tabutunda yatan, kan ierek beslenen bir vampirdir. Harker durumu anladnda atodan uzaklamak ister ancak bir k yolu bulamaz. atodan kurtuluu Draculann onu brakp, ngilterede satn ald malikneye gitmesiyle gerekleir. Ancak bu yolculuk baka dehetlerin habercisidir. Dracula, ngilterede bir vampir olarak varln srdrecek ve evresindekiler iin

48 49

a.e., s.207. Scognamillo, a.g.e., s.49.

17

bir tehdit unsuru oluturacaktr. Bu kiilerden biri de Jonathan Harkern gzel nianls Minadr. Harker ngiltereye ulatnda Draculay ortadan kaldrmak iin Lord Godalming, Doktor Seward, Amerikal Quincey P. Morris ve vampir avcs Doktor Abraham van Helsing ile bir araya gelir. Yaanan dehet verici olaylarn ardndan keye skan Kont kalbine kazk aklarak yok edilir. Ksa bir zetini verdiimiz roman daha nce de ifade ettiimiz gibi burjuva kltrnn korku ve endielerini yanstr. Frankenstein romanndan farkl olarak Draculada yanstlan korku, proletaryaya deil egemenlik alann geniletmek isteyen tekelci sermayeye yneliktir. Franco Moretti, Mucizev Gstergeler-Edeb Biimlerin Sosyolojisi zerine isimli kitabnn Korkunun Diyalektii balkl blmnde Dracula ve tekelci sermaye arasndaki birliktelii u szlerle ifade eder:

Yalnzl tercih etmesi, despotluu ve rekabete tahammlszl ile Dracula tam bir tekelcidir. Tekelci sermaye gibi o da liberalizm dneminin son kalntlarn ezmeye ve ekonomik bamszln her trlsn yok etmeye kararldr. Artk kurbanlarnn fizik ve manev kuvvetini (kelimenin szlk anlamyla)i etmekle yetinmez. Ebediyen ona ait olsunlar ister. Burjuva zihniyeti iin korkunluu bundan ileri gelir. (...) nk on dokuzuncu yzyl burjuvas serbest ticarete inanr, kendi varln serbest rekabetin feodal tekelin saltanatn ykmasna borlu olduunu bilir. Bir baka deyile, onun iin serbest rekabet ile tekel uzlamaz kavramlardr. Tekel, rekabetin mazisidir, ortaadr. Tekelin rekabetin gelecei olabileceine, rekabetin kendisinin yeni tekel biimleri retebileceine inanmak istemez.50

50

Moretti, a.g.e., s.117.

18

Bu durumda O kadar uzun zamandr efendiyim ki, yine efendi olmalym ya da en azndan, baka hi kimse benim efendim olmamal 51 diyen Dracula, burjuva kltr iin ak bir tehdittir. Romann sonunda Draculann yok edilii ile tehdit unsuru ortadan kaldrlm olur. Grld gibi gotik, kltrel gerilimin artt anlarda ortaya kan ve psikolojik ve sosyolojik endielerin biimini dntrerek aa vuran bir trdr. Dehet verici durumlarn anlamlar ve simgeleri kltrel birikimlere bal olarak hzla deiir. Yirminci yzylda, Freudun ileri srd savlar deiik disiplinlerde farkl ynleri ile irdelenir; teknolojik gelimeler, Nazi lm kamplarnda yaananlar, Hiroimada patlayan atom bombasnn ardnda brakt grntler ve nkleer silah tehdidi dehete ynelik hayal gcn zorlar. Toplumun sanayilemenin bir sonucu olarak giderek youn makinelemenin ve insanlktan uzak ehir merkezlerinin kuatmas altnda kalmas modern kent kltrne ynelik endieleri arttrr. Bu gelimelere bal olarak yirminci yzyl gotiinde irdelenen temel konulardan biri kent yaamnn sadece fert baznda deil, modern sanayi ve kent toplumlarndaki fiziksel ve ruhsal bozukluklarn toplumsal etkileim neticesinde hzla yaylabileceini ve hatta iddetlenebileceini ileri sren dejenerasyon teorisinden hareketle, toplum genelindeki etkileridir.52 Biz yakn bir gelecekte, gotik romanlarda internetin de korku unsuru olarak ele alnacan ngryoruz. nternet bilgi paylam sistemi www-world wide webi bulan Tim Berners Leenin BBCye verdii deme bu ngrmz dorular niteliktedir. Tim Berners Lee, internetin getirdii zgrlk ortamn, demokratik fikirler kadar anti-demokratik, faizan sylemlerin dolamna da ortam saladn ve bu sebeple gelecekte internet kullanmna bal kt eyler olabileceinden korktuunu ifade etmitir. 53

51 52 53

Bram Stoker, Dracula, ev.Niran Eli, stanbul, thaki Yaynlar, 2003, s.26-27. Kelly Hurley, British Gothic Fiction, 1885-1930, The Cambridge Companion To Gothic Fiction, Ed. by. Jerrold E. Hogle, United Kingdom, Cambridge University Press, 2002, s.196. (evrimii) http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology.

19

nternet henz dorudan bir korku unsuru olarak gotik edebiyatn iinde kendine yer bulmam olsa da onu ortaya karan teknolojik gelimeler yirminci yzyl gotiinin temel temalarndandr. Dilek Oktay, Virgl dergisinin Gotik Edebiyat dosya konulu saysnda yer alan makalesinde bu duruma dikkat eker:

20. yy.da ise korkutucu gelen artk doast gler deil, teknolojinin insann ruh-beden btnl zerindeki etkisi. Teknoloji, salad dzen, denetim ve otoriteyle esas tehdit kayna halini alm durumda. Artk br dnyadan gelen ne id belirsiz yaratklardan deil, kendi elimizle yarattmz ve beslediimiz dnya dzeninin basksndan, her an her yerde izlenmekten korkuyoruz. 54

Yirminci yzyl gotiinde belirleyici rol olan unsurlardan biri de Freudun almalardr. Freud, gotik dehetin tm gerelerini bireyin iine yerletirmi, iyi ve kty eytan ve ilah olana deil arzular kontrol edilemeyen agzl id ve kontrol altna alan sper ego ile ilikilendirerek aklamtr. Gnah nevrozla bir tutulmutur.55 Tekinsizlik (Uncanny) kavram 1919 tarihinde Freud tarafndan korkunun kayna olarak gsterildiinden beri Gotik yaznn korkuyu ele al biimi deimitir. Freud, tekinsizlik kavramn tanmlarken Schellingin unheimlich tanmndan faydalanmtr. Sr olarak kalmas gerektii halde aa km her ey anlamna gelen unheimlichi kendi terminolojisi iinde deerlendiren ve bastrlm olann geri dn biiminde formle eden Freuda gre hangi trden olursa olsun bastrlan duygular korkuya dnr. Fertler, atma halindeki iki duygudan toplum nezdinde meru olanna ynelir ve dierini bastrr. Bastrlm duygular herhangi bir sebeple geri dnp kendini zihne dayattnda korku ortaya kar. Freudun kendi ifadesi ile sylersek: Tekinsiz bir deneyim, ya bastrlm bir ocukluk kompleksi

54 55

Dilek Oktay, Sapk Arzular, Gnahlar Ve Yalnz Canavarlar Deien Dzene Kar, Virgl, say 21, Temmuz-Austos 1999, s.17. Davenport-Hines, a.g.e., s.361-362

20

herhangi bir etkiyle yeniden canlandnda ya da ald sanlan ilkel inanlar yeniden dorulanrm gibi grndnde ortaya kar.56 Dolaysyla, yirminci yzyl gotiinde korkunun kayna ne herhangi bir doast oluum, ne gemiten gelen bir lanet, ne de toplumdur. Yirminci yzyl gotik sanatlarn betimledii gibi korkunun kayna bizzat insann kendisidir. Korkuyu ve kaotik oluumu ortadan kaldrabilmek iin savamamz, denetlememiz, kontrol altna almamz ve hatta gerekirse hapsetmemiz gereken ey hayaletler, vampirler ya da canavarlar deil, kendi egolarmzdr. Kendisi ile mcadele eden insan, korkmadan yaayabilmek iin her eyden nce gemiindeki olumsuz etkilerden kurtulmaldr. Buna bal olarak eytan karma ayinlerinin yerini psikanalitik zmlemeler alr. Davenport-Hinesin ifadesi ile sylersek:

Freud, her insan kendi travmalarnn yaplandrdn, tanmladn ve denetlediini savunmaktayd; ona gre, erken dnemlere ait travmalar o kadar derine yerlemi durumdayd ki, insanlar psikanalizin eytan karma ayinine katlmadklar srece gemileri onlar rahat brakmyordu.57

Yirminci yzyl gotiini on sekiz ve on dokuzuncu yzyl gotiinden ayran en nemli fark Freudyen yaklamn anlaty oluturan temel tema halini almasdr. Her ne kadar gotik edebiyatn konular devrin sosyolojik, teknolojik ve bilimsel gelimelerine bal olarak deiiklik gsterse de ortaya kndan gnmze deimeyen gotik nitelikler de vardr.

1.3.3. Deimeyen Gotik Nitelikler

Gotik edebiyat, balangcndan bugne yazld an egemen kltrel deerlerine yabanclaan, hkim otoriteye kar kan ya da onunla arpan muhalif bir trdr. Anlattklar ile okuyucusunu dehete drerek muhalif tavrn daha belirgin ve etkileyici klmay ilke edinir. nsan dehete drmek iin her zaman korkutucu olan seer. Geliimi ierisinde ele al ve yorumlay biimlerini
56 57

Sigmund Freud, The Uncanny, (evrimii) http://people.emich.edu./acoykenda/uncanny3.htm Davenport-Hines, a.g.e., s.383.

21

deitirse de deimeyen temel nitelikleri g, kar koyma, ykm ve lm igds, egemenliin ktye kullanm, bozulmu grkem, aresizlik, insanln kokumuluu, her trden knt ve en nemlisi insann bilinmeyene ve doast saylana besledii ilgi ve bundan ald hazz her trden duyguyu abartarak ortaya karma arzusudur. Gotikin temeli bu duygular uyandrabilmek iin gerekli olan atmosferi kurgulamaktr. rpertici meknlar, iskeletler, hayaletler, eytanlar, vampirler, batl inanlar, lanetler, cinayetler, kt ruhlar, intikamlar ve rza gemeler gotik yaznn malzemesini oluturur ve gotik olabilmenin koullarn belirler.58 Psikanalitik bir okuma ile gotik edebiyat bilinaltnda bastrlan

duygularmz korkutucu imgeler biiminde dar vurur. Okur tehdit edici durumlarn uzanda olduu iin gvencededir. Bastrd cinsellik ve saldrganlk drtlerini gotik kahramanla zdeim kurarak tatmin etmitir. Bu durum gotiin, tpk antiklerin tragedyas gibi, tatmin edici bir arnma (catharsis) yaatmasna sebep olur. Aristonun catharsis kuramna gre dehet yklerini izleyen seyirci, grdkleri sayesinde arnmakta; iindeki saldrganl ve korkuyu baka bir yne kanalize etmekte ve bu tr eylemlere girmekten ve ktlk yapmaktan vazgemektedir.59 Ancak, gotik yaznda korkutucu imgeler sadece okurlarn bastrdklar duygular yanstma amacna hizmet etmez. Gotik yazarlar deimeyen bir biimde kendi alarnda etkin olan knt tryle ilgilenmilerdir: Ann Radcliffe ve Matthew Lewisin kt kalpli keilerinin sembolletirdii ahlaksal kntyle; Goyann izimlerinde olduu gibi fiziksel kntyle; Poeda olduu gibi kaltsal duygusal kntyle; Frankensteinn canavarnn ya da Edward Hyden temsil ettii trden sosyo-politik kntyle.60

58 59 60

Giovanni Scognamillo, Dehetin Kaplar, stanbul, Kamer Yaynlar, 1997, s.27. Scognamillo, Korkunun Sanatlar, s.11-12. Davenport-Hines, a.g.e., s.14.

22

Bunun tesinde, her bir an egemen kltrel deerlerine yabanclaarak muhalif tavrn belirginletiren gotik sembolizmde doal glerin; otokratlarn, kitlelerin, bilim adamlarnn ve teknolojik gelimelerin g imajlar nemli yer tutar. Egemenlik ve astlk -sttekiler ve alttakilerin birbirine bamll - ve bu ilikideki g sembolleri deimeyen gotik temalardandr. Gotik-g ilikileri Hegelin kleefendi diyalektiini anmsatr. Hegele gre Efendinin stnl yzeyseldir nk konumu iin Kleye gereksinim duymaktadr. Kle konumunun farkna vard anda aralarndaki g ilikisi tersyz olur. Baka bir ifadeyle:

...Hegelin Efendi le Kle arasndaki g ilikisine ynelik paradigmas Efendinin saltklnn yalnzca kurumsal olduunu ve Kleye olan bamlln kendisinin kleliine yol atn kabul etmekteydi.61

Trn ilk rnei olan The Castle of Otranto (Otranto atosu)da yazar Horace Walpole, erk sahibi ato sahiplerinin yararszln, aresizliini ve buna bal olarak iinde bulunduklar komik durumu gzler nne sermitir. Roman, Prens Manfredin, tek olu Conradn evlenecei gnn arifesinde gkten den devasa bir miferin altnda kalarak can vermesi ile balar. Olunun lmne zlmeyen ancak vrissiz kalma endiesine kaplan Prens Manfred, ei Hippolitadan ayrlp, gelini olacak Isabella ile kendisi evlenmeye ve bylece soyunun devamn salamaya karar verir. Bunu renen Isabella bir dehlize snr ve Theodore adl kyl bir delikanlnn yardmyla kaar. Theodore kyl kyafetleri iinde olmasna karn bir asil gibi hareket etmekte ve Manfredin ldrtt Otranto atosunun asl hkmdar Alfonsoya artc bir ekilde benzemektedir. Yaanlanlarn ardndan Otranto atosunda esrarengiz olaylar ba gsterir. Tablolardaki portreler konumaya ve ortalklarda dolamaya balar, atoya den dev yldrm binay yerle bir eder. Romann sonunda atonun gerek sahibi Alfonsonun dev hayaleti belirir ve Theodoreun Alfonsonun asl vrisi olduu syleyerek

61

a.e., s.143.

23

gkyzne doru ykselir. Theodore hkmdar olur, piman olan Manfred ise yaptklarn itiraf ederek manastra ekilir. Otranto atosunun kt kahraman Prens Manfredin grnte kararl, hkmedici ve inat tavrlar, gizli tutmay amalad bilgilerin hizmetkrlar tarafndan aniden ortaya dklmesi ve kendisinin buna hkmedemeyii yznden sekteye urar. Efendi konumunda olan Manfred kendi abasyla hibir sonuca ulaamaz, bir eyler renebilmek ve olaylarn gidiine yn verebilmek iin hizmetkrlarna adeta boyun eer. Aada yer verdiimiz blm bu durumu rneklemektedir:

... aka syle; Isabellann kalbi kimin iin arpyor? Peki, tarznz bu demek ki, emin olmak iin-ama sr saklayabilir misiniz? Aznzdan karacak olursanz... Karmam, karmam! diye haykrd Manfred. Yoo, ama yemin edin hametmap.62

Manfredin Isabella ve Theodore arasndaki iliki hakknda bilgi edinebilmek iin hizmeti Bianca ile konuurken sarf ettii bu szler efendi konumundakilerin aresizliini gzler nne serer. Horace Walpoleun yaratt Manfred karakteri ile gotii sahte gce dntrr.63 Ayrca, Frankensteinn canavarnn yaratcsna syledii u szler:

Dinle kle, daha nce seninle uzlamaya altm, ama bu ltfuma layk olmadn kantladn. Unutma ki glym; kendini perian sayyorsun, ama istersem seni yle sefil ederim ki zerine doan gnden nefret edersin. Sen yaratcmsn, ama ben efendinim; itaat et! 64

62 63 64

Horace Walpole, Otranto atosu, ev. Kaan aydaml, Banu Irmak, Kadky, Altkrkbe Yayn, 2002, s.114. Botting, a.g.e., s.51. Shelley, a.g.e., s.209.

24

ve Dr. Jekyll ve Mr. Hydeda romannda her insann iinde var olan iyi ve kt kiilii bilimsel almalar neticesinde birbirinden ayrmay ve ayr bedenlerde varlklarn srdrmelerini amalayan ve bu amacn gerekletiren romann ba karakteri Henry Jekylln Elimdeki bu g, klesi olana kadar beni kkrtmay srdrd.65 szleri de tersyz olmu gotik g ilikisini rneklemektedir. Yukarda farkl romanlardan alntladmz blmlerin de gsterdii gibi her trden arln (excess) ifadesi olan gotik edebiyat anlatda defamiliarization yntemine bavurur. Rus Biimcilerinin kullandklar ve Trkeye alkanl krma eklinde evirebileceimiz bu kavrama gre edebiyat eserinin yapt, gerei yanstmak deil onu farkl bir ifade ile deiik bir biimde alglatmaktr. Alkanl krmak iin sklkla ironik bir slup benimsenir. 66 Gotik edebiyatn deimeyen zelliklerinden biri de cinsel metaforlar tamasdr. Ahlakln ve kat kurallarn hkm srd Victoria a gibi bir dnemde kaleme alnan Dracula romannda bile erotik olarak adlandrabileceimiz pasajlar yer almaktadr. Minann arkada Lucynin vampirletii iin nianls Arthur tarafndan kalbine kazk saplanarak ldrld blm bakire bir kzn ilk cinsel deneyimini artracak ekilde betimlenmitir:

Arthur kazn ucunu yrein zerine yerletirdi; ben bakarken, beyaz ette yapt girintiyi grebiliyordum. Sonra tm gcyle vurdu. Tabuttaki ey kvrand ve ak, krmz dudaklardan iren, kan donduran bir lk geldi. Beden titredi ve sarsld, vahi ekiller yaratarak bkld; keskin, beyaz diler birbirine arpt, ta ki dudaklar kesilene, az krmz bir kpkle svanana kadar. Ama Arthur hi tereddt etmedi. Titremeyen kolu kalkp inerken, merhamet getiren kaz gittike derine akarken, yarlan kalpten kan fkrrken, Thor figrne benziyordu. ... Derken bedenin titreyip sarslmas azald, dilerin birbirine arplmas ve yzn titremesi kesildi. Sonunda beden

65 66

Robert Louis Stevenson, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde, ev. Z.Glmser Arer uhadar, stanbul, Aron Yaynevi, 2002, s.81. Berna Moran, Edebiyat Kuramlar Ve Eletiri, stanbul, Cem Yaynevi, 1991, s.162.

25

kprtsz kald. ... Arthurun alnndan iri ter damlalar fkryordu ve nefesi kesik kesik geliyordu.67

Ele ald konular itibaryla gotik, salt marazi ya da dehet verici bir ka edebiyat deildir, kiisel ve giderek snfsal sanclar fantastik imgelerle, metafizik yaklam ve savlarla ortaya koyan bir baka byl aynadr.68

1.3.4. ahs Kadrosu

On sekizinci yzyln ikinci yarsnda ilk rneini veren gotik roman, yzyln sonuna dek Horace Walpoleun eserinde getirdii karakter ve mekn ablonuna bal kalr.69 Hayaletler, canavarlar, kt ruhlar, cesetler, iskeletler, gnahkr aristokratlar, din adamlar, gsz kadn kahramanlar, mal varl elinden alnm vrisler ve haydutlar on sekizinci yzylda gotik romann ahs kadrosunu oluturur.70 1819 ylnda John William Polidori tarafndan yazlan The Vampyr (Vampir) adl yk ile bu kadroya gotik esintiler tayan ilk vampir figr eklenir.71 phesiz gotik edebiyat var olmadan nce de destanlar ve folklorik inanlarda vampir figr yer almtr. Ancak, Polidorinin, arkada ve zel doktoru olduu iin yakndan tand, nl ngiliz air Lord Byronu karikatrize ederek yaratt ve kokumu gcn bir metaforu
72

olan Lord Ruthven adl vampir ile

batl bir inanc arm alan zengin bir vampir imajna dntrme yolundaki ilk adm atlm olur. yknn ba kahraman zengin ve uar bir delikanl olan Lord Ruthvendir. Lordun garip tavrlar vardr. Bu tavrlar Aubrey adl gencin ilgisini eker ve kaca Avrupa turunda Lordun yannda yer almaya karar verir. Seyahatleri esnasnda Yunanistanda haydutlar tarafndan ar bir ekilde yaralanan Lord hayatn kaybeder. lmeden nce arkada Aubreye bir konuda sz verdirir:
67 68 69 70 71 72

Stoker, a.g.e., s.242-243. Scognamillo, Dehetin Kaplar, s.40. Scognamillo, Korkunun Sanatlar, s.48-49. Botting, a.g.e., s.2. Scognamillo, Dehetin Kaplar, s.88. Davenport-Hines, a.g.e., s.293.

26

Her ne olursa olsun bir yl sresince Aubrey, Lordun lmne dair bildiklerini hibir ekilde hibir canlya anlatmayacaktr. Londraya dndnde Aubrey, Lord Ruthveni canl bir ekilde karsnda grnce akna dner. Yaad okun etkisiyle hastalanr ve verdii sz gerei bildiklerini aklayamamas durumunun her geen gn daha da arlamasna neden olur. Bu zaman zarfnda, vampir Lord Ruthven ile Aubreyin kzkardei arasnda duygusal bir iliki balamtr ve ift evlenme arifesindedir. Aubrey, lm deindeyken konumama sz verdii bir yllk sre dolar ve lmeden hemen nce Lordun gerek kimliini aklar. Ne var ki ge kalmtr. Lord Ruthven, Miss. Aubrey ile evlenmi ve gen kz bir vampirin susuzluunu gidermitir.73 Gotik etkiler tayan bu ilk vampir figrnden nce bat kltrnde vampirler intiharla ve Hristiyanla yakmayan eylemlerle bir tutulmutur. ntihar, Hristiyanlk ve paganizm karm riteller tarafndan kabul edilebilir bir eylem olmad iin intihar eden kii kutsallktan uzak saylm ve kutsallktan uzak bir cenaze treni ile yollarn kesitii bir noktaya kalbine kazk aklarak gmlmtr. Gmmek iin yollarn kesitii bir noktann seilmesi, bu ekilde oluan ha iaretinin eytann ktlk yapmasn nleyecei varsaymdr. Kalbe kazk aklmas ise intihar eden kiiyi yeniden diriliten uzak tutmaya yarayan bir aratr.74 Lord Ruthven rneinin ardndan gelien srete giderek finansal smry ve gcn ktye kullanmn temsil etmeye balayan vampirler, ekonomik ve siyasal bozukluklarn metaforu olurlar. Ayrca resim bal altnda ele aldmz Fuselinin The Nightmare tablosunun erotik erkek eytanndan itibaren etkileyici ve vahi cinsel ekicilikle bir tutulurlar.75 Bu noktada Joseph Thomas Sheridan le Fanu (1814-1873) tarafndan 1872 tarihinde kaleme alnan Carmilla adl uzun yky anmak gerekir. yknn

73 74 75

John William Polidori, The Vampyre, (evrimii) http://www.gutenberg.org/catalog/workd/readfile?fk_files=13423&pageno=17 Davenport-Hines, a.g.e., s.272-273. a.e., s.284.

27

kahraman bayan vampirin kurbanlar ile ilikisindeki lezbiyen armlar dikkat ekicidir. Olaylar Avusturyann ssz bir blgesindeki atosunda babas ve hizmetileri ile beraber yaamakta olan Laurann evresinde geer. Bir gn Lauralarn atosunun yaknnda atl bir araba devrilir. Kazada yaralanan Carmilla adl gen ve gzel bayan yolcu salna kavumas iin atoya getirilir. yknn sonunda kendini Carmilla olarak tantan kiinin, yllar nce ld sanlan Kontes Mircallann vampirlemi hali olduu anlalr. Mezar alarak kalbine kazk aklan Mircallann kafas da kesilir. Bylece, Laura vampirin saldrlarndan kurtulur. Vampir Carmillann kurban Laura ile ilikisindeki cinsel imalar aada alntladmz blmde de grlebilecei gibi aktr:

Gzel kollarn boynuma dolar, beni kendine eker, yanan yanama dayayarak kulamn dibinde hissettiim dudaklar ile mrldanrd. ... beni titreyen bedenine daha sk yaslayarak yaklatrr, dudaklar ile yanama yumuak pckler kondururdu. 76 Daha nce hi kimseye k olmadm ve olmayacam diye fsldad; o kii sen olmadn mddete. Ay nda ne kadar gzel grnyordu.77

Finansal smry temsil eden vampirlerin en tipik rneklerinden biri ise Draculadr. Daha nce de grdmz gibi yazar Bram Stoker, gncelliini yitirmeyen, her aa uygun, her kltrde var olan, giderek kitle kltrlerinde yerini bulan, bulabilen bir eit evrensel vampir imgesi78 yaratt roman ile burjuvazinin feodalizm ve tekelci kapitalizm karsndaki korkularn simgeletirir.

76 77 78

J.Sheridan LeFanu, Carmilla, (evrimii) http://www.sff.net/people/DoyleMacDonald/l_carmil.htm a.e. Scognamillo, Dehetin Kaplar, s.86.

28

Vampirlerin dnda gotik edebiyatn ahs kadrosunda insanl etkileyen almalar ile bilim adamlar; sulular; psikolojileri bozuk, tuhaf davranlar sergileyen bireyler; ikiyzlle ve ktle gnderme yapan canavar e kimlikler yer alr. Frankensteinn canavar ve Dr. Jekyll ve Mr. Hyde romannda Mr. Hyde, zihinlerde insan kimliinin btnlne ynelik soru iaretlerinin olutuu on dokuzuncu yzyl sonu ve yirminci yzyl banda gotik yaznn ana karakterlerinden birini oluturan canavar e kimliklere rnek tekil etmektedir. Bu dnem gotiinde insan-hayvan, kadn-erkek, meden-ilkel arasnda kalan ve kimlii net olarak tanmlanamayan insan-canavarlar ile karlarz. Empirik bir bilginin psiik durumlar oluturmak zere kullanlmas modern ada yaygndr. Bu durum, Darwinin teorileri ile balantldr. Darwin, 1859da yaymlad Trlerin Kkeni (The Origin of Species) adl almas ile insan kimliinin kutsal bir birlii ifade ettiine dair inanc sarsar. Evrim teorisinde insan vcudu ilah bir btnlk ve ycelik tamaz. Tarih sre boyunca bakalam geiren birok hayvann zelliklerini tayan insan, sadece evre artlarna en iyi uyum gsteren ve bu yzden varln srdren bir trdr. nsan, ilah bir kudretin tasars olmadna ve adeta ans eseri ortaya ktna gre yeniden ve her an insan d bir bedene dnme ihtimalini tamaktadr. Evrim teorisi uygar olan ile vah olan arasnda kanlmaz balar olduunu dndrr. Bu yaklamn ilk rneklerinden biri Robert Louis Stevensonun Freudun almalarn nceleyen, beni tanmaya ve tanmlamaya ynelik eseri Dr. Jekyll ve Mr. Hydedr (1886). Romann kahraman Henry Jekyll, tp ve hukuk alanlarnda uzman entelektel bir kiidir. nsan karakterinin ikiye ayrlabilen iyi ve kt yanlar uzun sre zihnini megul eden Dr. Jekyll, yapt kimyasal deneyler neticesinde bir iksir gelitirir. ksiri itikten sonra Dr. Jekylln sekin ruhu ve bedeni saldrgan ve vah bir kimse olan Edward Hydea dnmektedir. Dr. Jekylln bilinaltn temsil eden Edward Hyde sahip olduu etkiyi arttrdka Dr. Jekyll gayriihtiyar bir ekilde Edward

29

Hydea dnmeye balar. Olmadk anlarda ortaya kan Hyde vah bir cinayet iler. Bu durum Dr. Jekyll son derece rahatsz etse de nne geilmez bir hzla ilerleyen olaylar durduramaz. Romann sonunda Edward Hydea dnmeyi engellemeyi baaramayacan anlayan Dr. Jekyll bozulan dzeni yeniden kurmak iin geriye kalan tek yolu seer ve yaamn kendi elleriyle sonlandrr. Dr. Jekyll, romanda uygar ve vah olan arasnda bir birliktelik ilikisi olduunu ve insann blnm benlerden olutuuna dair inancn u szlerle aklar:

nsan aslnda tek bir varlk deil, iinde iki ayr kiilik barndran bir varlktr. ki diyorum nk sahip olduum bilgi daha fazlasn aklamyor. Bakalarnn beni aaca, ayn izgi zerinde benim bu fikrimi rtecekleri ve sonunda insann iinde eit eit uygunsuz ve bamsz kiilikler yaatan tek bana bir devlet olduunu ortaya karaca fikrini ortaya atmaktan ekinmiyorum. Ben kendi adma kiiliim nedeniyle, yalnzca bir ynde, tek bir ynde yanlmadan ilerledim. Bu ahlak ynd ve kendi benliimde, insann ezel ift kiiliini grmeyi rendim... Bu iki ynn birbirinden ayrlmas fikrinden harika bir ryaymasna zevk almaya baladm Kendi kendime, eer her biri ayr bedenlerde yaatlabilirse, insan bu dayanlmaz durumdan kurtulur, kt olan drst olann istekleri ve vicdan azabndan kurtulmu olarak kendi yoluna gider ve drst olan da kt ikizinin neden olduu utan ve pimanla daha fazla maruz kalmadan, zevk ald iyi ileri yaparak, azimle ve gvenle istedii yolda yryebilir, dedim. Bu aykr iki kardein birlikte bulunmas insanolu iin bir lanetti nk bilincin aclar iinde kvranan rahminde bu tam zt ikizler durmadan savaacaklard.79

Laneti kendi iinde tayan insanolu, eytana olan inancn kaybetmesinin ardndan kabahatlerini onun kkrtmas ile aklayamaz. Modern insan zgr iradeye sahip bireydir, dolaysyla kendi eylemlerinin btn arln tamaktadr. Bu fikr deiim, gotik yazna yeni bir nitelik kazandrr. Doast zellikleri olan hortlaklar,

79

Stevenson, a.g.e., s.76-77.

30

eytanlar, vampirler, her tr ikiliin temsilcisi olan canavar e kimlikler dnda yeni bir gotik karakter ortaya kar: Sulu.80 ounlukla seri katil olarak formle edilen sulu karakterinin deimeyen nitelikleri vardr:
Filmlerde ve romanlarda, seri katiller modern bireylerin her birinde mevcut olduu varsaylan kt ikiliin amblemi halini ald: Seri katiller btn isel endielerin somut biimi, an suu ve bakaldrlardr (...) Yirminci yzylda seri katillerin anormallii ounlukla cinsel sapknlkla bir tutulmutur. 81

Gotik, bir toplumun sadece basklanan eilimlerini aa karmaz. Kt olarak etiketlenmi zneler yani teki de gotik kurgunun iinde kendine yer bulur.82 On dokuzuncu yzyln son yarsndan itibaren tekinin en nemli temsilcisi aykr seksel tercihleri olan karakterlerdir. Robin Wood, insanlarn belirlenmi kimlikleri stlenmek durumunda olduunu ve bu durumu kabul etmeyenlerin toplum tarafndan dlanacan, tercihlerinin denetleneceini belirtir.83 Gotik dlanan bu zneleri ahs kadrosuna katarak toplumsal bir amaca da hizmet eder: Bu zneler gotik syleme yaslanan bir kitle hareketi sonucunda toplum nezdinde kabul grmeye balayabilirler. ngilterede Victoria dneminde yaananlar bu bakmdan dikkat ekicidir. Kralie Victoriann 1837de tahta kmasyla balayan Victoria a 1901e kadar srer. Victoria dnemi burjuvazinin ngiltereye tmyle egemen olduu; her trl cinsel imann yasakland; kadn bacan artrd gerekesiyle piyano ayaklarnn pahal kumatan yaplm klflarla kapland; kadnlarn ev ii yapan, ocuk byten, cinsel arzularn asla aa vurmayan, hatta ve hatta cinsel arzu bile duymayan kimseler olmas gerektiinin ifadesi olan evdeki melekler angel in the house tamlamasyla yceltildii; bu tamlamann dna kan kadnlarn canavar
80 81 82 83

Punter, Byron, a.g.e., s.22. Davenport-Hines, a.g.e., s.370. Hurley, a.g.e., s.198. a.e.

31

olarak adlandrld; ecinselliin sz konusu bile edilemeyecei bir zaman dilimidir.84 Bu dnemde yazlm gotik eserlere gz attmzda ecinsel karakterlerin aka ne karldn grrz. 1872 tarihli Carmilla romannda ba karakter, kurban olarak gen kzlar seen Carmilla adl lezbiyen bir dii vampirdir. 1886 tarihli Dr. Jekyll ve Mr Hyde romannda Mr. Hyden kiiliinde sembollemi unsurlardan biri de homosekselliktir. Gnmzde ngilterenin, ecinsel evliliklerine hak tanyan yasal dzenlemeleri kabul etmi birka lkeden biri olduunu dndmzde, gotik edebiyatn ecinsellii grnr klarak toplum nezdinde kabul edilmesi noktasnda ilk dayanak noktalarndan birini oluturduunu, bu durumu sadece gotik imalara dayandrarak aklamann anlamsz olacan belirterek, syleyebiliriz. Grld gibi yirminci yzylda gotik kahramanlar tutkularnn arl yznden ykma urayan, dlanan, kt olarak etiketlenen karakterler deildir. Okur, artk eskisi gibi iren ve toplum d bulmad kahramanla adeta zdeim kurar. Hatta korku gldrs tarznda bir izgi roman olan ve grd ilgi neticesinde sinema ve dizi filme ekilen, bilgisayar oyunlar yaplan Addams Family (Addams Ailesi) rneinde olduu gibi, gotik karakterlerle bir arada bir yaam srer ve onlarla dalga geerek kendini elendirir. Bunun da tesinde, Addams Family rneinden de anlalaca gibi, yirminci yzylda gotik karakterler kitle tketimi iin bir ara halini alr. Kitle tketimine ynelik gotiin en tutarl alt tr vampirliktir. Daha nceki dnemlerde kalbine kazk aklarak dnyamzdan uzaklatrlmaya allan vampirler dkknlara, barlara ve dier i alanlarna ml destek salarlar. rnein, 1995 ylnda New Yorkta kurulan Sabretooth irketi deiik renkte kontak lensler, dietine yaptrlabilecek kpek dileri gibi eitlerini artrabileceimiz vampir aksesuarlar pazarlamakta, bir dergi karmakta ve bylelikle pazar piyasasnda yerini almaktadr.85

84 85

Urgan, a.g.e., C.III, s.191. Davenport-Hines, a.g.e., s.415.

32

Son olarak, yirminci yzyl gotiinde sadece gemie ait olan, gemi zamanlarn lanetini tayan gotik karakterler yer almaz. Freudun kuramlarnn etkisiyle ocukluk deneyimlerinin ekillendirdii gotik karakterde gemi, bugn, gelecek i iedir.86

1.3.5. Mekn
Tezimizin Mimaride Gotik balkl blmnde, gotiin bir sanat akm olarak ilk kez mimari bir slubu ifade etmek iin kullanldn belirtmitik. Gotiin edebiyatta bir tr olarak ortaya k gotik mimariye ilgi duyan yazarlar vastasyla gerekleir. Anlatlar ile okurlarnda korku ve dehet duygusu uyandrmay ilke edinen yazarlar, ihtiya duyduklar rktc atmosferi gce ynelik armlar olan, feodal gcn ve hurafelerin hkm srd bir an izlerini tayan, grkemli formlu gotik yaplarda bulurlar. Mimariye ve meknlara dayal rpertici atmosfer trn geleneksel alt yapsn oluturur. Gotik edebiyatta mekn ilevsel zellie sahiptir. Mekn unsuru, olaylarn getii evreyi tantmann tesinde roman kahramanlarnn hal ve hareketlerini etkilemek, mimari elemanlar kullanarak korkutucu bir atmosfer yaratmak, gerekleecek olaylarn habercisi olmak amacna hizmet eder. Mekn, sadece anlat ve anlaty oluturan eler asndan deil okur asndan da ilevseldir. yknn getii meknn rktcl okurun dnce dnyasn harekete geirir ve o ynde bir beklenti iine girmesine neden olur. Byk atolar, tuhaf ve ssz dehlizler, yeralt geitleri, kimsenin yaamad sanlan ancak hayaletlerle dolu odalar, medeniyetten uzak eski malikneler, lo salonlar, gizli geitler yknn daha gizemli olmasna, korkutucu elerinin n plana kmasna zemin hazrlar. lk dnem gotik edebiyat okurlarn heyecanlandrmak, etkilemek ve dehete drmek iin kabul edilen, kullanlan bir mimari tarzn meknlarn kendi melodramatik kurgularnn bir dekoru olarak kullanr.87 Aada
86

87

Steven Bruhm, The Contemporary Gothic:Why We Need It, The Cambridge Companion To Gothic Fiction, Ed. By. Jerold E.Hogle, United Kingdom, Cambridge University Press, 2002, s.267. Scognamillo, Korkunun Sanatlar, s.150.

33

Otranto atosundan alntladmz blmde hkmdar Manfredden kamaya alan Isabellay ve onun macerasn okuyan okurlar korkuya salan gotik mimari zellikleri tayan atonun zellikleridir:

atonun dipteki ksm karmakark tonozlu geitlerle kaplanmt; ve ok fazla korkmu olan biri iin geide alan kapy bulmak hi de kolay deildi. Bu yer alt blgesinin tamamnda korkun bir sessizlik hkm sryordu, yalnzca ara sra Isabellann getii kaplardan biri rzgrn esmesiyle sallanyor ve pasl menteelerden gelen kulak trmalayan ses uzun ve karanlk labirentte yanklanyordu. En ufak bir atrt bile onu korkuya bomaya yetiyordu...88

Gotik edebiyatta mekn unsurundan bahsederken, Amerikan Gotiinin nemli temsilcilerinden olan Edgar Allan Poenun (1809-1849) The Fall of The House of Usher (Usher Evinin k) adl yksn anmak gerekir. ykde mimari yaplar ile gotik edebiyat arasndaki iliki net bir biimde kurulmutur. yknn kahraman, grnyle sahiplerinin ruh durumlarnn birbirine kusursuzca uyduu, aileyle evi ayn isimde birletiren rpertici atmosfere sahip eski bir evdir. lk dnem gotik eserlerde ato sklkla karmza kan bir gotik meknken sonraki almalarda yerini korku ve kayglarn yeni merkezi olan eski evlere brakmtr.89 yk, anlatcnn uzun zamandr grmedii arkada Roderick Usherdan bir mektup almasyla balar. Mektubunda aileden gelen kaltsal bir hastaln penesinde olduunu aklayan Roderick Usher arkadan grerek moral bulmay umduunu ifade eder. Anlatc garip bulmakla beraber bu ricay krmaz ve Usher evine doru yola kar. Usherlarn evi sadece bir yerleim merkezi deil gotik-mekn kurgusundan hareketle iinde yaayanlara hkmeden etkileyici atmosfere sahip bir binadr.

88 89

Walpole, a.g.e., s.42. Botting, a.g.e., s.3.

34

inde oturduu ve yllardr dna kmad bu mekna ve gcnden burada tekrarlayamayacam kadar st kapal bir ekilde bahsettii bir etkiye ilikin birtakm batl inanlar vard. Bu etkiyi, aile konann biim ve yapsndaki baz tuhaflklarn yarattn, uzun sren aclar sonunda bu etkiyi ruhunda hissettiini syledi. O gri duvarlarn ve kulelerin ve hepsinin iine baktklar o karanlk gln fiziksel varlnn, kendi varoluunun tinsel ynnde yaratt bir etkiydi bu.90

Anlatc da eve vardnda ortamn etkisiyle rktn ve kederlendiini ifade eder: Kasvetli, karanlk, sessiz bir sonbahar gnn, i karartc bir arazide at srtnda geirmitim. Gkteki bulutlarn alakl boucuydu. Sonunda, akamn glgeleri uzarken, karma hznl grnl Usher Evi belirdi. Nedendir bilmiyorum-ama binay grr grmez ruhuma dayanlamaz bir keder kt. (...) nmde uzanan manzaraya eve ve arazinin sade
ayrntlarna-plak duvarlara-gzleri andran bo pencerelere-yer yer bitmi bataklk otlarna-beyaz gvdeli, rm birka aaca bakarken ruhumda yle bir sknt vard ki bunu sadece afyon kullananlarn dlerinden uyandklar sonragndelik yaama ac bir ekilde dndklerinde-maske korkun bir ekilde indiinde hissettikleriyle kyaslayabilirim.91 Kendimi iinde bulduum oda olduka geni ve yksek tavanlyd. Pencereler ylesine ince uzun ve etkileyiciydiler, siyah mee demeden yle yksekteydiler ki eriilmez grnyorlard. Parmakl camlardan kzl bir k giriyor ve odadaki belli bal nesneleri ancak aydnlatyor, odann ya da kubbeli, oymal tavann uzak kelerini karanlkta brakyordu. Duvarlar koyu renk kumalarla kaplyd. Saylar epeyce fazla olan mobilyalar rahatlk verici olmaktan uzak, antika ve eskiydi. Ortala ok sayda kitap ve mzik aleti salmt ama bunlar da oday canlandrmaya yetmiyordu. Kederli bir ortamda bulunduumu hissettim.92
90 91 92

Edgar Allan Poe, Seme Hikayeler, yay. haz. Ahmet z, stanbul, thaki Yaynlar, 2002, s.7879. a.e., s.71-72. a.e., s.76.

35

Bu ortamda yaamn srdren Roderick Usher gerek kendi rahatszl, gerek uzun zamandr hasta olduunu aklad kz kardei Lady Madelinenin lmcl durumu dolaysyla olduka kederlidir. Anlatc eve vardktan ksa bir zaman sonra beklenen olay gerekleir ve Madeline hayatn kaybeder. Roderick, gmlmeden nce kardeini binann iindeki bir yeralt mezarnda saklamaya karar verir. Aslnda Madeline lmemi, kataleptik bir trans durumuna geen gen kz diri diri mezara kapatlmtr. yknn finalinde, tabuttan kmay baaran Madeline kardeinin yanna gelir. Bu korkun manzara karsnda dehete kaplan Roderick, stne ylan Madeline ile birlikte can verir. Grdkleri karsnda ok korkan anlatc ise kendini dar atarak kamaya balar. Geriye dnp baktnda evin cephesinde zaten var olan zikzak biimli bir atlan daha da genilediini ve ikiye ayrlan Usher Evinin ktn grr. yknn kahramanlar hayatlarn kaybedince onlar simgeleyen gotik bina da yklmtr. Gnmzde gotik mimari tarznn benimsenmemesi mekngotik ilikisinin zedelendii anlamna gelmez. Sadece korku uyandran meknlar deimi; atolar ve kulelerin yerini caddeler, kenar mahalleler, byk kentlerin arka sokaklar, metrolar, uyuturucu merkezleri almtr.93

1.3.6. Gotik Edebiyatn Kaynaklar

Tezimizin Gotike Genel Bir Bak ve Edebiyatta Gotik balkl blmlerinde, gotik szcnn bir kavim olan Gotlar deil Ortaaa ait birok eyi niteleyen bir terim olduunu ve klasisizmin egemen olduu bir ada Aydnlanma Hareketine duyulan tepkinin bir neticesi olarak kendini gotik olarak tanmlayan bir edebiyat akmnn ortaya ktn belirtmitik. Ancak, sosyolojik ve tarihsel arka plann tesinde gotik trn ortaya k, roman trne getirdii yenilikler bakmndan da dikkat ekicidir. Her an kendine zg bir mimari anlay olmasna karn roman modernitenin bir rndr. Dolaysyla, gemie

93

Punter, Byron, a.g.e., s.21-22.

36

dnerek ortaa anlatlarndan beslenen ve kendini klasik ve modern iki roman trn bir potada buluturma giriimi94 szleri ile tanmlayan bir edebiyat akmnn ortaya k yadrgatcdr.95 Burada ses benzerliinin yapabilecei yanl bir armn nne gemek isteriz. Her ne kadar romance szc Trkedeki roman szcn karlar gibi grnse de romancelar yani ortaa anlatlarn tanmlamaktadr. Roman (novel) ise kk itibaryla yeniden (new) gelen ve romancedan bakal belirten bir szcktr. Kendini romancelarn karsnda konumlandran ve yeniliini gereki bir bak asna sahip olmasndan alan roman (novel) trnn dgcnn tm olanaklarndan faydalanan, doastne ynelen zgr ve cokulu bir yazm tarzn benimsenmesi nemlidir. lk gotik roman olan The Castle of Otrantonun yaymlamasndan nce ortaa anlatlarnn farkl bir bak asyla yeniden deerlendirilmesi gerektiini savunan iki nemli inceleme almas yaymlanmtr. Walpoleun eseri, Thomas Wartonn Observations on the Faerie Oueene of Spenser (1754) ve Richard Hurdn Letters on Chivalry and Romance (1762) adl almalarnn takipisidir. 96 Thomas Warton ve Richard Hurde gre Karanlk a olarak tanmlanan Ortaa, en ok da bu karanl sebebiyle, hayalgcn zenginletiren bir dnemdir. Modernite ise her eyi aklla temellendirerek insan zihninin sanatsal yaratcl besleyen bu damarn adeta kurutmaktadr. Bu sebeple, gotik edebiyat modern romanda yadsnan Ortaa romanslarnn zelliklerini yeniden iine alarak gn na karr. 1066 Norman istilas ile balayp Rnesansa kadar sren ve ngiliz edebiyat tarihinde Orta ngilizce Dnemi olarak adlandrlan bir dnemin rn olan romancelar gotik edebiyatn kaynaklarndadr. ou metrical romancelar Franszcadan yaplm evirilerdir. Minstrel denilen gezgin ozanlarn syledii bu iirlerin byk bir ksmnn kaydedilmedikleri iin kaybolduu varsaylabilir. Gereklerden kopuk bir d
94 95 96

Walpole, a.g.e., s.27. zkaracalar, a.g.e., s.9. Clery, a.g.e., s.25.

37

dnyasn ele alan, doast olaylarn ve gizemli kiilerin rol oynad, Ortaan gizemli havasnda geen bu servenlerde ilenen balca konu serven ve aktr. 97 Gnmze ulaan romancelardan biri olan Sir Gawain And The Green Knight (Sir Gawain ve Yeilli valye) korkun ve kasvetli orman, byk ve grkemli ato, bu atoda yaayan doast glere sahip Yeilli valye gibi figrleri ile daha sonra gotik romanlarda ska karlaacamz zellikleri iinde barndrr. Gotik akmn temelleriyle kklerini romancelar dnda baka kaynaklardan da karabiliriz. Bu akmn temelinde en eski kaynaklar olarak mitoloji, destanlar ve masallar yer alr. lk yazl ekli 1000 ylna ait olan ngiliz destan Beowulfta kahraman Beowulf, doast zelliklere sahip korkun ve dehet verici canavarlarla mcadele eder. Btnyle doastne dayanan mitoloji dnda masallarda da gotik unsurlara rastlanr: Binbir Gece Masallarnda yer alan cinler, periler; Rapunzel masalnda Rapunzelin hapsedildii kule ve onu kuleye hapseden kt kalpli cad; Krmz Balkl Kz masalndaki kuytu ormanlar; ktil, sadist ve fetiist derebeyi Mavi Sakaln gotik eserlerde ska karlatmz rktc atmosfere sahip atosu, masallarda karlatmz gotik unsurlardan sadece birkadr. Baz kaynaklara gre ise gotik yk ve romanlarnn kayna Mezarlk airleri (Graveyard Poets) denilen bir grup airdir. 1720lerde ortaya kan ve 1740larda yaygnlaan mezarlk airleri br dnyann karanlk ve cezalandrc hayatn, akln snrn zorlayarak iletmeye alan insanlardr.98 Akl yerine insann duygularna arlk veren mezarlk airlerinin iirlerinde harabeler, mezarlklar, ller ve hayaletler gibi gotik unsurlara ska rastlanr. En nemli temsilcileri Edward Young, Robert Blair ve James Hervey olan bu airler, tpk gotik yazarlarn yapm olduu gibi Aydnlanma ann her eyi aklla temellendiren kat tutumuna kar kmlardr.99

97 98 99

Mina Urgan, ngiliz Edebiyat Tarihi, C.I, stanbul, Altn Kitaplar Yaynevi, 1986, s.55-56. brahim Yldrm, Korku Temrinleri, Kitap-lk, say 66, kasm 2003, s.54. Botting, a.g.e., s.32.

38

KNC BLM 2. TRK EDEBYATINDA GOTK 2.1. TRK EDEBYATINDA GOTK TRNN ORTAYA IKIINI GECKTREN NEDENLER
Tezimizin birinci blmnde ele aldmz gibi gotik edebiyat cadlar, cinler, periler, hortlaklar, vampirler gibi doast yaratklardan ve rasyonel-irrasyonel atmasnn ortaya konulmasnda etkili bir ara olan spiritalizm gibi akmlardan beslenerek okurda korku hissi uyandran; olaylar, olgular ve bastrlm ruh hallerini biimini dntrerek aa vuran edeb bir trdr. Bat edebiyatna on sekizinci yzylda ngiliz gotik romanlaryla yerleen tr, bu kltrde edeb saha ile snrlandrlamayacak bir geliim gstermi ve pazar piyasasnca bir meta haline getirilerek kullanlmas korku endstrisini dourmutur. Gotik sinema bata olmak zere moda, mzik gibi eitli sektrler iinde kendine yeni aktarm kanallar edinerek varln srdrmtr. Anglo-Sakson kltrdeki bu geni yelpazeye karn tr Trk kltrnde olduka farkl bir serven geirmitir. mer Trkein Korkuyu ok Sevdik Ama Az rettik balkl yazsnda ifade ettii gibi100 trn beslendii ana kaynak olan doast yaratklar ve mistik inanlar Anadolu ve slam kltrnde de var olmakla birlikte bu unsurlar zihinlerimizde dilden dile aktarlan cin, peri hikyeleri olarak kalm ve Batdaki anlamyla bir gotik edebiyat dourmamtr. Her ne kadar Giovanni Scognamillo, korkularn uyruu olmamasndan hareketle, gotik eserler oluturmak iin Anglo-Sakson kltrden gelmenin art olmadn iddia etse de101 kanmzca bu durum gotik eserlerin meydana getirilebilmesi iin belli bir kltrel yapnn gerekli olduunu ortaya koymutur. Aada, trn ortaya kt yllar ierisinde Bat kltrndeki ve Trk kltrndeki toplumsal yap, bu yapnn oluumunda etkili olan din inanlar ve edebiyat zelinde
100

mer Trke, Korkuyu ok Sevdik Ama Az rettik, Radikal, (evrimii)http://radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=tkp&haberno=4558, 18.11.2005. 101 Giovanni Scognamillo, Korkunun Sanatlar, stanbul, nklp Kitabevi, 1996, s.47.

39

ele aldmzda karmza kan sanatsal kabuller karlatrmal olarak incelenerek Trk edebiyatnda gotiin ortaya kn geciktiren nedenlerin neler olduu sorusuna yant aranmtr.

2.1.1. Din nanlar

Hristiyanlk ve bu inancn doast yaratklar, eytan ve ktlk inancn ele al noktasnda slam izgiden farkl olan yaklamlar ve Hristiyanlkta var olan ve korkuyu srekli diri tutan lk Gnah inanc gotik edebiyatn bu kltrn rn olmasnda en nemli paya sahip unsurlardandr. Hristiyan inancnda insan doutan iyi, yce ve gnahsz bir varlk deildir. Hz. dem yasak aacn meyvesinden yiyerek sadece kendini deil tm insanl gnaha sokmu, iledii bu lk Gnah nedeniyle insan doas hasar grm, kutsal varl adeta kirli bir klfla rtlmtr. Kitab- Mukaddesin birok yerinde olduu gibi Romallara Mektup blmnde de Bir tek insan yznden gnah nasl dnyaya girdiyse, gnah yznden de lm dnyaya girdi. Bylece btn insanlar lm sard. nk tm gnah iledi."102 szleri ile tm insanln gnahkr olduuna ynelik anlay vurgulanmtr. Kilise babas Augustinusun O halde ktlk iinde ana karnna dtysem ve annem de beni gnahlarmla karnmda beslediyse Tanrm, ben sana bunu soruyorum, senin hizmetkrn olan ben, Efendi, nerede ve ne zaman masumdum?103 sorusunda da insann doduu andan itibaren, ahs hibir gnah ilememi bile olsa masum olmad kabul aka kendini gstermitir. Yeni doan bebeklerin vaftiz edilmelerinin sebebi de budur. Bilindii gibi vaftiz, yeni bir inanca girmek, iman tazelemek, bir gnahtan arnmak, herhangi bir dinsel davrana ya da yine hazrlanmak ve benzeri nedenlerle ya tamamyla suya dalmak ya da vcudun yalnz belirli ksmlarn ykamak suretiyle yaplan yin; Hristiyanlkta bir kiinin kiliseye kabuln salayan sakramenttir.104 Hristiyan inancna bal olan kimseler her insann doduu andan itibaren iinde tad kirden ancak Hz. sann, Tanrnn affedici ltfuna eriebilmek iin insanlk adna
102 103 104

ncil, Romallara Mektup: Gnahn Sonucu; Tanrnn Armaan. Betl otuksken, Saffet Babr , Ortaada Felsefe, stanbul, Kabalc Yaynevi, 1993, s.63. inasi Gndz, Din Ve nan Szl, Ankara, Vadi Yaynlar, 1998, s.379.

40

at ve ilk adm vaftiz ile atlan dn yolunu takip ederek arnabileceklerine inanrlar.105 Kuran- Kerim ise ortak sorumluluk fikrini aada alntladmz ayetlerde de grlebilecei gibi kesin bir ifade ile reddetmitir:

164. Allah her eyin Rabbi iken ben Ondan baka bir Rab mi arayacam! Herkesin kazanaca yalnz kendisine aittir. Hibir sulu bakasnn suunu yklenmez. Sonunda dnnz Rabbinizedir ve O, hakknda anlamazla dtnz gerei size haber verecektir.106 15. Kim doru yolu seerse kendi iyilii iin semitir, kim de saparsa kendi zararna sapm olur. Hi kimse bakasnn gnah ykn stne almaz. Biz bir Resl gndermedike azap edecek deiliz.107 7. Eer inkr ederseniz bilesiniz ki Allahn size ihtiyac yoktur; ama O, kullarnn nankrlne raz olmaz, krederseniz bu tutumunuzdan memnun olur. Hi kimse bakasnn gnah ykn stne almaz; sonunda dnnz Rabbinize olacak, ardndan O, neler yapp ettiinizi size bildirecektir. O, kalplerin derinliklerini bilmektedir.108 21. man eden, soylarndan gelenlerin de ayn iman ile kendilerini izledikleri kimselerin yanlarna bu zrriyetlerini katacaz; bununla birlikte kendi amellerinden de bir ey eksiltmeyeceiz. Herkes kendi yapp ettiinin hesab karlnda bir rehindir.109 36-37. Yoksa Msnn ve ahde vefa rnei brhimin sahifelerinde bulunan u hususlardan haberi yok mu? 38. Hibir gnah sahibi bakasnn gnahn tamaz.110

105 106 107 108 109 110

Ekrem Sarkolu, Dinler Tarihi, Isparta, Faklte Kitabevi, 2004, s.334. Kuran- Kerim, ENAM 164. Kuran- Kerim, SR, 15. Kuran- Kerim, ZMER 7. Kuran- Kerim, TR 21. Kuran- Kerim, NECM 36-38.

41

7. Kim zerre miktar hayr yapmsa onun karln grr. 8.Kim de zerre miktar er ilemise onun karln grr.111

Alntladmz ayetlerde de grlebilecei gibi slam inancnda her insan yaptklarndan kendisi sorumludur ve onlardan dolay dllendirilir ya da cezalandrlr. Yahudi, Hristiyan yahut ateist bir aileye dahi mensup olsa annesinden doan her bebek slam ftrat zerine domutur ve doduu anda btnyle gnahszdr.112 Bu sebeple, ilah bir yaratcnn eseri olduu iin kutsal bir varlk olduuna inanan ve dnyaya geliinde kutsalln zedeleyecek herhangi bir gnah tamayan slam anlayn ekillendirdii insann kendi ierisinde atma douracak bir varolu problemini yaamad iin Mr. Hyde ya da kendisi gen kaldka portresi irkinleen Dorian Gray gibi gotik figrler yaratma ihtimali; gnahn davran ekli ierisindeki yeri et ve kemik birlii gibi olan, iyi ve kt atmasn bal olduu inan sistemi gerei doduu andan itibaren iinde tayan Anglo-Sakson kltrn insanna gre daha azdr. Anglo-Sakson kltrn insan bir davurum gerei olarak bu ikilii edebiyatna yanstm ve kanmzca vazgeilmez gotik temalardan biri olan blnm benler bu ikilikten domutur. Dr. Jekyll ve Mr. Hyde romannda Dr. Jekylln insann iindeki iyilik ve ktl bu aykr iki kardein birlikte bulunmas insanolu iin bir lanetti nk bilincin aclar iinde kvranan rahminde bu tam zt ikizler durmadan savaacaklard. yleyse nasl ayrlabilirlerdi?113 sorusundan hareketle ayrma teebbs grmz dorular niteliktedir. Hz. sann saaltc yoluna girene dek sancl bir varolu problemini iinde barndran insann yan sra Hristiyanlkta gotik hayal gcn besleyen bir dier nemli faktr eytandr. Hristiyan inancna gre eytan, Tanrnn hkm altnda olmakla birlikte, Tanrya kart bir gce ve etki alanna sahiptir; adeta anti-tanr

111 112 113

Kuran- Kerim, ZLZAL 7-8. Bayraktar Bayrakl, slamda Eitim, stanbul, Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, 1989, s.134. Robert Louis Stevenson, Dr. Jekyll ve Mr. Hyde, ev. Z. Glmser Arer uhadar, stanbul, Arion Yaynevi, 2002, s.77.

42

formundadr.114 eytann etki alan, iinde yaadmz dnyaya yani yeryzne yneliktir. Yeryz ontolojik olarak Tanrnn iradesince yaratlm bir varlk alan olmakla birlikte eytann ilk gnahla balayan etkinlik gc dolaysyla ikinci snf bir varlk alandr. yle ki eytan tarafndan ele geirilen yeryz Civitas Terrana (Dnya Devleti) veya Civitas Diaboli (eytan Devleti) olarak adlandrlr.115 slam inanca gre ise yeryz imtihan dnyas olmasndan kaynaklanan birtakm olumsuzluklar iinde barndrmakla birlikte eytann hkmdarlnda bir varlk alan deildir. lah olarak grevlendirilmi bir yol gstericinin izinden gidenler iin dnyada korkuya yer yoktur. slam inancnda Allaha itenlikle inanp ibadet eden, yasaklarn inemeyen kullar zerinde eytann hibir etki ve hkimiyetinin olmayaca belirtilir:

38.Onlara yle dedik: Oradan hepiniz inin! Benden size muhakkak bir yol gsterici gelecektir. Kim benim gnderdiim rehbere uyarsa artk onlara ne korku vardr ne de zleceklerdir.116 mdi, Kuran okuyacan zaman o kovulmu olan eytandan hemen Allaha sn. Muhakkak ki, imn etmi olanlarn ve Rablerine tevekklde bulunanlarn zerine Onun iin bir hakimiyet yoktur.117

Hristiyan inancnda eytann gotik bir figr olarak alglanmasna yol aan hkim gc, Anglo-Sakson kltrde gotik edebiyatn domasna ve kendini ekillendirmesine nemli bir kaynak tekil ederken; alntladmz ayetlerde de grld gibi, slam inancnda yeryznn eytann hkimiyetinde bir varlk alan olarak kabul edilmemesi ve bu sebeple iinde yaayanlar iin mutlak korkutucu bir nitelii olmamas Anglo-Sakson kltrde gotii besleyen damarlardan birinin daha slam anlayn etkisi ile ekillenen kltrel yapmz sz konusu olduunda kurumasna yol amtr.
114 115 116 117

Durmu Hocaolu, Korku Edebiyat zerine 2: Korku Edebiyat, lm Mistisizmi ve eytan, Yamur Dergisi, say 11, Nisan Mays Haziran 2001. a.e. Kuran- Kerim, BAKARA 38. Kuran- Kerim, NAHL 98-99.

43

Durmu Hocaolunun Korku Edebiyat zerine2: Korku Edebiyat, lm Mistisizmi ve eytan balkl makalesinde bu durumu u ekilde ifade edilir:
blis; karanlklar dnyasnn prensi Luciferdir ve binaenaleyh, Onun hkm-ferm olduu bir kltr havzasnda, Onun anna yakr sanat eserleri retilmesini tabi karlamak cap etmektedir.118

Din boyutun tesinde toplumsal artlar bakmndan da Trk kltr ile Anglo-Sakson kltr arasnda gotik hayal gcn besleyen ciddi farklar vardr.

2.1.2. Toplumsal artlar

Bu farklarn en nemlisi gotiin edeb bir tr olarak ortaya kt on sekizinci yzylda Bat dncesini ekillendiren Aydnlanma Hareketine bal olarak ortaya kar. Bat kltrnde dine dmanlkla bir arada yryen bir akla iman, akln her eyi yapabileceine, insann kendisiyle ve toplumla olan ilikisini deitirebileceine duyulan bir gvenden ibaret olan Aydnlanma, hem ykc hem de ina edici bir reform programdr. Batda bu reform programnn etkinlik gsterdii yllarda eitli savalarda yenilgiye urayan Osmanl, asker ve teknik bakmdan Batdan geri kaldn fark etmi ve on sekizinci yzylda ncelikle asker alanda Batdaki gelimeleri takip etmeye yneltmitir. Bu yneli, zamanla Osmanl aydnnn Batdaki dnce akmlar ile tanmasna sebep olmu ve Osmanl aydn sadece asker gelimelerle ilgilenmekle kalmayp Bat ile karlatrldnda kendi toplumunun eitli alanlarda geri kalmln grerek Batdaki toplumsal yapy incelemeye ynelmitir. Bat dncesi ile yaama tarznn yava yava Osmanl aydn arasnda yayglk kazanmaya balamas, toplumdaki aksaklklarn ancak Batl yaama tarz ve dnce biimiyle giderilebileceine ynelik inanc kuvvetlendirmi ve Osmanl aydn dnce alannda modernlemenin nasl olabileceine cevap bulmaya almtr. Bir ksm Osmanl aydn bu cevab Bat ile etkileime geildii dnemde Batda hkim dnce olan Aydnlanmac dnce biiminde bulmutur.
118

Hocaolu, a.g.e.

44

Ancak, tepeden inme bir anlayla benimsetilmeye allan ve toplumda yaanan fikr hareketlerin doal bir sonucu olmayan Aydnlanma sreci Trk dnce dnyasnda Batdaki anlam ile yaanmamtr. Hilmi Ziya lken Trkiyede Dnce Tarihi adl yaptnda bu duruma iaret etmitir:

Trkiyede Aydnlanma devri diye bir devir olduunu sylemek gtr. nk Fransada Lumire, Almanyada Aufklarung denen bu fikir cereyannn kendi bnyemizden doabilmesi iin, ondan nce bu fikirleri hazrlayan tecrbecilik ve aklclk rlarnn, Renaissance ile balayan Descartes ve Locke ile gelien btn modern felsefenin Trkiyede yaanm olmas gerekirdi. Halbuki bu fikir gelimelerinin olduu 16-18. yzyllarda Trkiye Avrupa ile hemen hibir fikir temasna girmeden kendi iine kapanm bulunuyordu. yle ise burada szn ettiimiz Aydnlanma, tabi bir fikir evriminin neticesi olacak yerde, 19. yzyl ortasnda birdenbire dardan gelen bir fikir asnn rn olarak domutur.119

Dolaysyla, tezimizin edebiyatta gotik balkl blmnde de grdmz gibi, Aydnlanmann btn doktrinlerinin toplum baznda karlk bulduu Bat kltrnde bu reform programnn yeryzn cennete evirmek gibi inandrc olmayan bir vaatte bulunduu; duygulara yeteri kadar nem vermedii; insanla kar ilenmi byk su ve cinayetlere sebep olduu; totaliteryen hareketleri dourduu; akl gelenek, inan ve deneyimden bamsz klmak suretiyle insanlar birbirinden bamsz atomize bireyler haline getirip iinde bulunduklar toplumu unutturduu gerekesi ile eletirilmesi ve bu eletiri ortamnda bir tepki rn olarak doastnn sanatsal yaratclktaki nemini vurgulayan gotik edebiyatn ortaya kmas artc deildir. Aydnlanmay toplum baznda tam olarak yaamayan Trk toplumunda ise sanatsal bir oluuma neden olacak iddetli bir tepkinin domas ve Bat edebiyat ile ezamanl olarak gotik eserlerin retilmemesini beklemek anlamszdr.

119

Hilmi Ziya lken, Trkiyede ada Dnce Tarihi, stanbul, lken Yaynlar, 2001, s.64.

45

Aydnlanma srecinin gotik edebiyat zerine etkisi baka bir tarihsel dnem gz nne alnarak incelendiinde trn olumasna ynelik olumsuzlayc etkinin deimedii ancak bu kez etkinin farkl bir gereke ile ortaya kt grlr. On dokuzuncu yzyl boyunca toplum baznda yaanmayan Aydnlanma sreci cumhuriyet sonras dnemde byk bir ksm Trk aydn iin pozitivist akmlarn kat bir anlayla benimsendii bir dneme iaret eder. Pozitivizmin baat e olduu bu yllarda gotik unsurlar Trk aydn tarafndan, bilinaltnda kmsenecei beklentisi ile net bir biimde dlanmtr. Oysa akla ar vurgu yapan rasyonalistlere bir tepki olarak gotiin ba gsterdii Batda, bir sre sonra akla snr izen ve akl dlayan akmlarn etkisiyle akln her tonu yaanm ve bu durum gotiin bir tepki rn olarak ortaya kp zamanla yok olmasn nlemitir. Gotik eserlerin retilmesini geciktiren bir dier neden ise Trk edebiyatsnn sanatsal kabulleri ve beenileri ile Bat edebiyatsnn sanatsal kabulleri ve beenileri arasndaki farkllktr.

2.1.3. Sanatsal Kabuller ve Beeniler

Gotik edebiyatn ortaya kt on sekizinci yzyldan ok nce de szl geleneimizde yaayan masallarda, halk hikyelerinde, k hikyelerinde, divan iirinde cinler, periler gibi doast varlklara ve harikulade tesadflere ve olaylara ska rastlanmakla birlikte bunlar gotik kapsamnn dndadr nk eser verenler bu unsurlar kullanrken okurda korku hissi uyandrma amac gtmezler. Saim Sakaolunun Trk Masalnda Devler ve Periler makalesinde de grld gibi masallarmzda yer alan cin, peri, yedi bal ejderha, bir duda yerde bir duda gkte dev gibi doast varlklar masal kahramannn gcn ve yiitliini gstermesini mmkn klmak, masaln akna yn vermek, anlaty heyecanl ve srkleyici klmak iin ortaya karlar.120

120

Saim Sakaolu, Trk Masalnda Devler ve Periler, kitap-lk, say 80, ubat 2005, s.90-93.

46

Divan iirinde de cin, peri, eytan gibi mistik varlklar korkutucu bir balam iinde sunulmamtr. Divan iirinde cin daha ok ins kelimesi ile birlikte kullanlmtr:

Eger Belksvr anunla rm dersen, ola ins cin sana rm eyh

Ben Sleymn- haylim safmdr akl- kl ns cini htem-i nazmmla teshr eylerim saf

Iyd- ekberdir dey eyler niyz ins cn Eylese ngeh tecell hsrev-i hkn- yd Ak

Cinlerin diileri olduklar varsaylan ve ok gzel ve ekici olduklarna inanlan periler ise gzellikleri, insanlar kendilerine k etmeleri, bir grnp bir kaybolmalar gibi zellikleri esas alnarak sevgiliye benzetilmitir.121 Peri imajnn divan iirindeki kullanl ekillerine aadaki rnekler verilebilir:

Ey per hsn-ile n germ old bzrun senn ftb u mh oldlar hrdrun senn Avn

Ey mh- perpeyker, vey hr-i melekmanzar Ey lal-i lebi eker, ddruna mtkam Nesm

121

skender Pala, Ansiklopedik Divn iiri Szl, stanbul, L&M Yaynclk, Ekim 2003, s.103.

47

Ne persin ki dili hsnne pervne klp Etdin ol ekl emyille giriftr beni Ahmed Paa

Yok bu ehr ire senin vasf ettiin dilber Nedm Bir per-sret grnm bir hayl olmu sana Nedm

dn murabba ile per-n gzelleri Ak kar beyaza pern gazelleri Ak

Okuduk davet edip uramad diremize O per-ehre kabl eylemedi dvetimizi Ledr

Per ise nin gzden tulnmaz? Feriteyse nin gkde bulunmaz? eyh

Per gzden nhan olmak ne mmkindr zamnnda Cihn yle nrn klupdur ry-i rahn Bk

Divan iirinde, Bat edebiyatnda karanlklar prensi Lucifer olarak tanmlanan ve ou kez gotik bir figr olarak ele alnan eytan, bylesi bir rperticilikten uzak tutularak rakibe benzetilmi ve meleklerle bir arada bulunamay, dua edilince ka, pis yerleri mesken tutmas, sevgilinin nurunu almaya almas gibi ynlerden sz konusu edilmitir.122 Aadaki beyitler Divan

122

a.e., s.115.

48

iirinde eytan imajnn gotik arm alannn dnda kalan kullanm eitlerini rneklemektedir
n tl etti kan ay rakbi eyle bend L-cerem grnse mh- rze eytn balanr Ahmed Paa

Ald sfnin karrn gsterip yzn rakb Sanki eytn hastaya su gsterip mn alr Necti

Mir-i hbn demeziz hsl Abdullha eyh-i Necdyi gtrmez ise iretgha Ledr

Nefsini slma getir klma eytndan gile Ya u mlkn iinde ne kayu cssdan Kad Burhaneddin

Trk romannn balamas ile birlikte masallarmzda ve divan iirinde bir ekilde varln srdren doast unsurlarn kullanmnda cidd bir krlma yaanr. nsann evresiyle ve kendi benliiyle girdii atmadan doan ve bylesi bir atmay douracak sosyal evrenin var olmad Trk kltrnde, kendine yabanc, ithal ve aykr bir tr kklendirmeye alan ilk dnem romanclarmz ilk olarak anlatlardaki doast unsurlar ortadan kaldrmay hedefler. Handan nciye gre bu adan Trk romannn, daha geni bir ereveyle Yeni Trk edebiyatnn tarihini, edebiyattan cin/peri kovma savann tarihi olarak da okuyabiliriz.123

123

Handan nci, Aziz Efendinin Reddedilen Miras Trk Romancsnn Gereklikle Sava, kitaplk, say 80, ubat 2005, s.73.

49

Bu savata boy hedefi, ilk romanmzdan yaklak yzyl kadar nce 17961797 tarihinde Giritli Ali Aziz Efendi tarafndan yazlan Muhayyelat adl eserdir. Hayaller bal altnda hikyeden oluan bu eserde gotik bir amaca hizmet etmemekle birlikte cinler, periler, tlsm ve byler gibi gotik unsurlar ska kullanlmtr.124 Aslnda edebiyatlarmzn takndklar bu tutum yadrgatc deildir. Dnemin sosyal artlar ierisinde topluma Batnn rasyonel dnce biimini kazandrmay ilke edinen ve eviri eserler vastasyla Batnn gereki edebiyat rnekleri ile tanan ilk dnem romanclarmz, ister Ahmet Mithatn izgisinde Batl hikye ve romanla Trk halk hikyelerini kaynatrmaya alsn, ister Namk Kemalin izgisinde yerli hikye ve roman rneklerini dikkate almadan Batl hikye ve roman tarzn benimsesin, roman anlaylarn gerekilik zemini zerine kurmulardr. Ancak, burada kastedilen bir yntem olarak gerekilik deil; hayatn iinde karlalabilecek olan, mmkn olan anlatmaktr. Bu sebeple, okuru gerekleri btnyle yanstan bir eserle kar karya olduu kabulnden uzaklatran her unsur, ki insan aklnn kabul edemeyecei doast bu unsurlarn bandadr, yazarlarmzca edebiyattan uzak tutulmaya allmtr. Bu aba ortaya kt ilk dnemde, roman Ortaa romanslarnn karsnda yeni bir tr olarak konumlandrmaya alan Batl edebiyatlarn yaptndan farkszdr. Bilindii gibi Cervantes nl Don Quixote adl eserinde Ortaa romanslarnn parodisini yapmtr. Bu bakmdan, Ahmet Midhatn engi adl romannda Muhayyelat ironik bir yaklamla ele almas; emseddin Sami, Mizanc Murad, Samipaazade Sezai, Nabizade Nazm gibi romanclarmz iin anlatlardaki doast unsurlarn kurtulunmas gereken bir hastalk125 gibi grlmesi artc deildir.

124 125

Giritli Ali Aziz Efendi, Muhayyelat, stanbul, Beyaz Balina Yaynlar, 2005. Berna Moran, Trk Romanna Eletirel Bir Bak, C.III, stanbul, letiim Yaynlar, 1998, s.64.

50

Namk Kemal, Cell Mukaddimesinde romanlarda doast unsurlarn kullanlmasna ynelik tavrn ortaya koymu ve Muhayyelat gibi hikyelerin roman olamayacan, kocakar masal olarak adlandrlabileceini ifade etmitir:

Roman ksmn da millete nev-zuhr addettiimize taaccb olunmasn? sr- kadmde bret-nm gibi, Muhayyelt gibi, Asl ile Kerem gibi, Ferhad ile rin gibi birtakm hikyeler vard. Fakat kitabhne-i dbmzda mevcd olan birka tercmeden anlalaca vechile romandan maksad gzern etmemise bile gzern imkn dhilinde olan bir vakay ahlk ve add ve hissiyt ve ihtimlta mteallik her trl tafsltyla berber tasvr etmektir. Romanlara ndiren mevcdt- rhniyye kartrld da vardr. Lkin o trl hayllere ne fikir ile mrcat olunduu meselenin sret-i tasvrinden bedheten meydna kar. Halbuki bizim hikyeler tlsm ile define bulmak, bir yerde denize batp sonra mellifin hokkasndan kmak, h ile yanmak, klnk ile da yarmak gibi btn btn tabat ve hakkatin hricinde birer mevza mstenid ve sret-i tasvr-i ahlk ve tafsl-i dt ve terh-i hissiyt gibi erit-i dbn kffesinden mahrum olduu iin roman deil kocakar masal nevindendir.126

Tanzimat yazarlarnn anlatlardan doast unsurlar uzak tutmaya ynelik sistematik abas, Tanzimattan itibaren srekli bir yeniden ina seferberlii ierisinde olan toplumun ve bu ina seferberlii ierisinde Aydnlanmac ideallere yap vurguyu koruyan sanat ve ilim adamlarnn grlerinin bir yansmas olarak sonraki yllarda da srm; bu durum irrasyonel kaynaklardan beslenen gotik edebiyatn temel dayanak noktas olan doastn ortadan kaldrd iin gotik edebiyat, Trk edebiyatsnn romanla tant on dokuzuncu yzylda bu tarz bir hesaplamay oktan geride brakan ve romanda yeni oluumlara giderek doastne tekrar kucak aan Bat edebiyatyla e zamanl olarak ve benzer bir verimlilik gstererek ortaya kmamtr.

126

Kzm Yeti, Namk Kemalin Trk Dili ve Edebiyat zerine Grleri ve Yazlar, stanbul, Alfa Basn Yayn Datm, 1996, s.349.

51

Gotik roman rnekleri olarak adlandrabileceimiz ve Hseyin Rahmi Grpnar, Ali Rza Seyfi ve Kerime Nadir isimlerinin ne kt snrl saydaki almann ardndan Trk edebiyatnda gotik tr derin bir sessizlie brnmtr. Hi phesiz Ahmet Hamdi Tanpnar, Peyami Safa, Erhan Bener, Ouz Atay, Bilge Karasu gibi isimlerini oaltabileceimiz birok yazarmzn eserlerinde kimi zaman sosyolojik kimi zaman psikolojik boyutlar ile korkuya yer verilmi; Nazl Eray, Latife Tekin, Orhan Pamuk gibi baz yazarlarmzn eserlerinde ise doast unsurlara rastlanmtr. Ancak, doast-korku ilikisi gotik ekseninde kurulmad iin ya da bylesi bir iliki eserin btnnde etkili olmad iin ismini andmz yazarlarmzn almalarn gotik edebiyat kapsam iinde deerlendirmek mmkn deildir. 1960 sonrasnda yaanan ve 1980 sonrasna dek sren bu kprtsz dnemin ardndan her geen gn artan bir ilgi ile gotik roman trnde almalar yaynlanmaya balam ve bu yllarda gotik tr edebiyatmz iinde yeniden kendini gstermitir.

2.2. 1980 SONRASI TRK EDEBYATINDA GOTK TRNDE GRLEN CANLANMANIN NEDENLER 2.2.1. Sanatsal Nedenler
Yukarda belirttiimiz gibi, 1980 sonras 1960tan sonra gelen derin sessizliin ardndan Trk edebiyatnda gotik roman rnekleri iin bir krlma noktasdr. Peki ne olmutur da bu tarihlerde gotie bylesi bir ilgi uyanmtr? Kanmzca, bu durumu doru deerlendirebilmek iin 1960-1980 arasndaki derin sessizlie gz atlmal ve 1980 sonras canlanmann nedenleri bu hazrlayc dnemde arnmaldr. Bilindii gibi 1960-1980 aras, ihtilaller dnemidir. 1960la birlikte Trkiyede siyasal yap ile birlikte kltrel yapda da deiimler olur. Trk dnce hayatnda kendini gsteren Trklk, slamclk, Komnizm, Atatrklk gibi ideolojiler bu dnemde mecralarn bulur. Toplum baznda youn ideolojik kamplamalarn yaanmas edebiyatmzn hkim renginin politize olmasna yol aar. Bu dnem Trk edebiyatnda roman, adeta edebiyatlarmzn ideolojilerini 52

yanstmak adna kullandklar bir propaganda aracdr. yle ki baz rnekler gz nne alndnda ideoloji uruna edebiyatn ikinci plana itildii bile sylenilebilir. Sosyal roman ekseninde kutuplamalarn yaand bu politik ortamda yazarlar doastne yer vererek ideolojilerini yanstamayacaklar iin 1980lere kadar bu tarz almalar kaleme alnmaz. Youn kamplamalarn yaand bu dnemin ardndan gelen ve

kamplamalarn geri plana itildii, toplumun her kesiminde etkili olan bir depolitizasyon srecinin yaand 1980li yllar sadece ierik bakmndan deil roman anlay bakmndan da radikal deiimlerin yaand yllar olur127 ve ideolojik olana yaklamama eilimi kendini gsterir. Politik bir tavr olsa da eserlerinde toplumsal fikirlere yer vermeyi ilgi ekici bulmayan edebiyatlar; toplumsal konular bir tarafa brakarak, yeni eyler sylemek arzusu iinde doastne ynelirler.128 Doastne ynelen bu almalar gotie kap aralanmasna yol aar. Bu noktada, bu arzunun sadece youn politik bir ortamn ardndan gelen bir dnemin doal sonucu olmamasnn ve Trk romancsnn Batda rneklerini grd yeniliki roman trlerini uygulamak istemesinin de nemli pay olduu belirtilmelidir.129 1990lara doru sosyal konulara yeniden bir yneli olsa da

edebiyatlarmzn bunu kuru bir gerekilik zemininde yapmayp, ou kez kodlamalara bavurmay tercih ettikleri iin doastne ynelik bu ilgi zedelenmez, aksine artar. Dncelerini ifade edebilmek iin gereklik dzlemlerini farkl bir zemine tayan edebiyatlarmz iin doast kodlamalar zengin bir sahadr. Bunlarn da tesinde zellikle 1990lardan itibaren roman, Trkiyede holdinglerce pazarlanan ve piyasa ekonomisinin iinde kendine yer bulan ok satan bir rndr. Bu durum televizyon ekranlarnda yaynlandnda ilgi ektii belirlenen cinler ve perilerle ilgili metafizik hikyelerin, genler arasnda
127 128 129

Moran, a.g.e., s.49. a.e., s.51. a.e., s.53.

53

yaygnlaan giyim tarz ile modada ve mzikte kendine yer bulan gotik unsurlarn hayal gcn kkrtaca ve pazar piyasasnn iinde tketicisine ulaaca ngrs ile edebiyata yansmasna ve bu tarz romanlarn bir talep karl tketim arac olarak okura sunulmasna yol aar. Doast unsurlarn korkutucu bir balam iinde verilmesine neden olan ey ise korkunun bal bana bir ok satan olmasnn yannda toplumda gotik hayal gcn ekillendiren birtakm deimeler ve gelimelerin yaanmasdr.

2.2.2. Toplumsal Nedenler

1980lerden itibaren Trkiye bir su toplumu olmaya balar. zellikle 1990larla beraber yaanlan glerin ve buna bal olarak her geen gn oalan isizliin olumsuzlayc etkisi ile byk ehirler ve zelde stanbul kapka, tecavz gibi sularn her gn yaand ve insanlarn sokaa karken belirgin bir tedirginlik duyduklar merkezler olur. Tezimizin birinci blmnde ele aldmz gibi toplumda yaanan bu tarz arlklar gotik hayal gcn besler. Sokaa karken rperen ve her an gvenlik alanna ynelecek bir tehditle burun buruna yaayan insanlar iin gotik roman btnyle ilgi ekicidir. Yaanan teknolojik ve bilimsel gelimeler de insanolunun hayal gcn sarsmakta ve gvenlik alanna ynelen tehdit unsurlarn oaltmaktadr. Her geen gn daha da klen video kameralar insanda her an, her yerde izlenebilecei fikrini uyandrmakta; bir nceki modelin ne olduu tam olarak kavranmadan piyasaya srlen cep telefonu, bilgisayar, mzik alar gibi teknolojik letler insann yaad dnyay tanmlamasn gletirerek sorularn oaltmakta ve hayat karsnda sz sahibi etkin bir zne olmaktan, edilgin bir nesne olmaya yneltmektedir. Bu durumun rperticilii gereklemesi mmkn grlmeyen ve yazarlarn geni hayal gcnn u noktadaki rnekleri olarak kabul gren baz gotik dncelerin bilimsel gelimeler neticesinde akla yakn hale gelmesi ile daha da artar. Bu dnceler iinde en ne kan Frankenstein romanndan beri gotik yazarlarn ilgisini eken yeni bir canl yaratma dncesidir

54

Bilindii gibi, skoya Roslin Enstitsnde Ian Wilmut bakanlnda yrtlen almalar sonucunda 1996 tarihinde klonlanm ilk hayvann dnyaya gelmesi salanm ve bir sre sonra insan klonlamann etik olup olmayaca tartlmaya balanmtr. Tm tartmalara karn ngiliz hkmeti tedavi amac ile insan embriyonunun kopyalanmasna izin vermi ve koyun kopyalamay baaran bilim adamlar, bir gn insan kopyalamann da mmkn olabileceini ne srmtr. Bu ngr, kt niyetli kiilerce bir gn insan-canavarlarn yaratlabilecei endiesini dourmu ve modern zamanlarn insan gereklemesi mmkn grlmeyen bir hayal karsnda deil, her an hayata geebileceini dnd bir gerek karsnda dehete dmtr. Yaanan gelimelerin rktc boyutu gotii iinde yaadmz dnyann bir paras haline getirmitir. Bu paralardan biri de Trkiyede ortaya k 1980lerden sonraya yansyan birtakm sapkn akmlardr. Bu akmlar arasnda gotik hayal gc asndan en dikkate deer olan satanizmdir. Satanizm en genel tanm ile felsefede ve edebiyatta eytana ve ktle ballk, bunlar yceltme130 anlamna gelen; zelde Hristiyanla, genelde tm dinlere bir alternatif oluturabilecei varsaylan bir akmdr.131 inasi Gndz tarafndan hazrlanan Din ve nan Szl balkl almada akm u ekilde tanmlanmtr:
eytan tapcl: Tm ktlklerin efendisi olarak grlen eytana tazimde bulunmay ve ona kanl kurban sunmay n plana karan bu akm zellikle Avrupa ve Amerikada sr dini eklinde rgtlenmi olan bir dinsel akmdr. Yaptklar gizli yinlerde kurban trenlerine yer veririler.132

Satanist dnceyi benimseyen kiilerin esas amac g timsali olarak sembolize ettikleri eytana yakn olmaktr. eytana yakn olurlarsa cehennemde ac ekmeyeceklerine inanan satanistler her tr kt davran biiminin iine girmeyi
130 131 132

Satanizm, Meydan Larousse, Cilt XI, stanbul, Meydan Yaynevi, 1986, s.25. Said Vakkas Gzlgl, Musa alar, Topluma Ynelen Tehdit Satanizm, Ankara, T.C. ileri Bakanl Strateji Merkez Bakanl, 2004, s.11. inasi Gndz, Din Ve nan Szl, Ankara, Vadi Yaynlar, 1998, s.333.

55

anlaml sayar; toplum tarafndan kabul gren tm ahlak, hukuk kabulleri reddeder; cinsellik, saldrganlk gibi zaman zaman bastrlmas gereken duygular herhangi bir snrlamaya tbi tutmadan zgrce yaamak gerektiini; aksi takdirde hem kendilerine hem de bu hissi besledikleri kiiye kar drst davranmam olacaklarn ileri srerler.133 Ktle kar hibir snrlama getirmeyen satanist faaliyetlerin gemii Batda Ortaaa kadar uzanmakla birlikte modern satanizm hareketi Amerikada 1966 tarihinde Anton Szandor La Vey tarafndan eytan Kilisesinin (The Church of Satan) kurulmas ile balamtr.134 Trkiyede ise ilk olarak 1987de ortaya kan T Grubunun faaliyetleri ile kendini gsteren satanistik faaliyetler, 21. Haziran. 1998de Asl Yardmc ve Alp Cenan Yua adl iki gencin We dont belong here (Biz buraya ait deiliz) yazl bir not brakarak intihar etmeleri; 13 Eyll 1999 tarihinde ehriban Cokunfrat adl gencin eytandan kendilerine emir geldiini iddia eden mer elik, Engin Arslan ve Glah Diner adl genler tarafndan bir mezarlkta vahice ldrlerek tecavze uradn belirlenmesi ile tm toplumun ilgisini ynelttii bir konu halini almtr. Yaanlanlar eytan gotik bir figr olarak gnlk yaantmza tamakta ve iinde barndrd dehet ile toplumsal korkuyu tetiklemektedir. Ayn zaman diliminde eytan dnda cinler de gotik bir figr olarak gnlk yaantmzn iine sokulmaya balar. Elbette bu tarihten nce de halk geleneimizde cinlerle ilgili korkutucu hikyeler dilden dile aktarlmtr. Ancak, bu dnemde cinler gazete stunlarnda, televizyon programlarnda, konu ile ilgili kaleme alnm kitaplarda slam anlayta olmad ekilde korkutucu, zarar verici gotik figrler olarak betimlenerek halka sunulur. slam inancnda byle anlaylara yer olmadn aada alntladmz blm aka gstermektedir:

133 134

Gzlgl, alar, a.g.e., s.11. a.e., s.13.

56

Baz durumlarda cinlerin insanlara zarar vermesi sz konusu olabilirse de, Mslman bir kimsenin cinlerden korkmamas ve Allahn izni olmadan, bir varln baka bir varla zarar veremeyeceine gnlden inanmas gerekir.135

Yukarda snrlarn izdiimiz toplum baznda meydana gelen tm bu deiimler ve gelimeler, sanatsal boyut ile birlikte ele alndnda 1980 sonrasnda gotie ynelen ilgiyi anlalr klmaktadr.

135

Cinler, lmihal I: man ve badetler, Ankara, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, 2006, s. 96.

57

NC BLM 3. TRK EDEBYATINDA GOTK ROMAN RNEKLER 3.1. 1980 NCES DNEM
Hseyin Rahmi Grpnarn Garib Faturas bal altnda yaymlad Gulyabani ve Cad isimli romanlar ile bu serinin dnda bir alma olan Mezarndan Kalkan ehit, Ali Rza Seyfi tarafndan kaleme alnan ve Bram Stokern Dracula romannn uyarlamas olan Dracula stanbulda, ak romanlarnn yazar Kerime Nadirin bilinen izgisinin dna karak kaleme ald Dehet Gecesi 1980 ncesi Trk edebiyatnda gotik tre dahil edebileceimiz almalardr.

3.1.1. Hseyin Rahmi Grpnar

1864-1944 yllar arasnda yaam olan Hseyin Rahmi Grpnar, sosyal eletiriye ak olmas bakmndan natralistlerden ayrlmakla birlikte natralist edebiyat akm ile bunun dayand materyalist felsefenin etkisinde eser verir. Birbirinin zdd kiileri eserlerinde karikatrize ederek bir arada vermek suretiyle sosyal eletiri yapan, mizahi slubunun temelini batl inanlar ve cehaletle alayn tekil ettii Hseyin Rahmi Grpnar, nci Enginnn ifadesiyle avam iin edebiyat yapmay hedeflemi bir popler romancdr.136 Sanat halk eitmek ve bilin dzeyini ykseltmek iin bir ara olarak gren Hseyin Rahmi, geleneksel inanlarn yerine Batnn pozitivist felsefesini yerletirmek arzusundadr. Bu arzusunu, Garib Faturas bal altnda yaynlanan ve cin, peri, gulyabani gibi gotik unsurlarn anlat eksenini oluturduu Gulyabani ve Cad adl romanlarna da yanstmtr. Hseyin Rahmi Grpnar, bu romanlarnda gotik edebiyata ideolojik kayglarla yaklam ve her iki eserinin sonunda aklanmas mmkn grlmeyen korkutucu olaylarn izah edilebilir mantkl nedenleri olduunu okura gstermitir. Bu ynyle, Grpnarn gotik olaylar rasyonel aklamalarla zme gtren Ann Radcliffein izgisine yakn
136

nci Enginn, Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat, stanbul, Dergh Yaynlar, 2001, s.274.

58

olduu sylenebilir. Ancak hemen belirtilmelidir ki Bat edebiyatnda bu izgi eserin korkutucu yann ve buna bal olarak okurda uyandrmak istedii etkiyi zedeledii gerekesi ile fazla tercih edilmemitir.

3.1.1.1. Gulyabani
Gulyabani, romancya yal bir hanm okuyucusu tarafndan cinlerle, perilerle ilgili giz dolu artc servenler anlatmas ricasyla gnderilmi bir mektup ile balar. Yazar bu mektuba o gne dein ne dev, ne gulyabani, ne arambakars grdn, byle eylerle karlatn ileri srenlereyse, yalan sylemeyecek kimseler de olsalar, inanmadn syleyerek cevap verir ve ekler:

teknik ve ciddi bilim adamlarnn tenkitlerini ve azarlamalarn ekmeksizin sizi manevi alemin kendimce olan srlarnda dolatrdktan sonra gene madde dnyasna dneceiz. Roman, bir gariplik toplam olmakla birlikte yirminci medeniyet yzylnn zihinler iin setii akla uygun snrlar iinde son bulacak. (...) Baz sayfalarda eer arpntnzn iddetinden tandr mangaln devirmez, ya da bozay stnze dkmezseniz her trl paylamanza razym.137

Hseyin Rahmi Grpnar, kurgunun bir paras olarak esere dahil ettii bu mektuplama ile bo inanlara kar yaptnda hangi tutumu taknacan belli eder. Bylece eserinin telif sebebini de belirtmi olur. Mektuplamada dikkati eken bir dier nemli nokta ise; ilk gotik roman rneini veren Horace Walpoleun, Otranto atosu adl eserinin nsznde ortaa romanslar ve romann sentezi olacak yeni bir trn peinde olduunu belirtmesini anmsatrcasna, Hseyin Rahmi Grpnarn masal imdiki romanlar derecesine karmaya, yahut roman zn deitirmeksizin masal derecesinde sadeletirmeye uratm. Meydana u eser geldi. demesidir. 138

137 138

Hseyin Rahmi Grpnar, Gulyabani, stanbul, zgr Yaynlar, 2005, s.26. a.e., s.25.

59

Roman gnmzden gemie dnerek Muhsine isimli yal ve hosohbet bir hanmn azndan anlatlr. Berna Morana gre Gulyabani okuru meraktan kvrandrmak, korkuyla titretmek amacyla yazlmtr. Onun iin roman, korkularn, heyecanlarn canl bir ekilde anlatan ve okuru da kendisiyle birlikte rperten Muhsine Hanmn azndan anlatlmtr.139 Birinci tekil ahsn azndan anlatlan romanda kendini kahramanla zdeletiren okur etkin konumda olduu iin eserin korkutuculuunun ve bunun yannda ironik gcnn artt gerektir. Mektuplama ksmnn ardndan Gulyabaninin gotik unsurlarla bezeli hayal dnyasna girilir. Kocasnn lm zerine gen yanda dul kalan Muhsine Hanm, geimini salamak iin aile dostu bir hanmn nayak olmasyla stanbulun olduka uzanda, ssz bir yerde kurulmu olan Yedi obanlar iftlii adndaki konaa hizmeti olarak gider. Muhsine Hanm oraya gtren arabacya gre konak, iftliin sahibi Hanmefendinin perilere karp ldrd; cinlerin, perilerin cirit att; eski mezarlndan Gulyabaninin kt, almaya giden hizmetilerden hibirinin sa kmad esrarengiz olaylarn yaand bir yerdir.140 Bilindii gibi, gotik edebiyatn en belirleyici zelliklerinden biri mekana dayal olarak oluturduu rpertici atmosferdir. Gulyabaninin henz banda anlatya dahil edilen esrarengiz mekan, okura gotik bir eserle kar karya olduunu gsterir. Ancak, dikkatler bu noktaya toplanp, gotik merkezli bir okuma yapldnda mekan unsurunun yeterince ilenmedii grlr. Grpnar, olayn gerilimini arttrmak iin i ve d mekan tasvirlerine bavurmusa da korkuyu besleyen zellik mekandan ok olay rgs olmutur. Konaa vardklarnda Muhsine, emifelek Kalfa ve Ruen Kadnla tanr. Konan bu emektar hizmetlileri Muhsineye azn sk tutmasn, fazla merakl olmamasn, konakta yaayan Hanmefendi dahil olmak zere hibir konuda fazla soru sormamasn ve kendisine verilen grevleri harfiyen yerine getirmesini tembih
139 140

Berna Moran, Trk Romanna Eletirel Bir Bak, C. III., stanbul, 1998, letiim Yaynlar, s.65. Grpnar, a.g.e., s.35-36.

60

ederler. emifelek ve Ruen srekli cinlerden, perilerden bahseden, onlarn verecekleri zararlardan korkarak batl areler uyduran kiilerdir. Hseyin Rahmi, bu kiileri kurgularken halkn batl inanlarndan ustaca faydalanmtr. Ruenin Muhsineye cinler ve perilerden korunmas iin yapmas gerekenleri tledii blmde bu durum aka grlr:

Mavili esvap giyme. Ukurunu Kbleye kar balama. Kuan krdm etme. Yatan duvar kenarna yapma. Akamlar sa rglerini z. Gzlerini birbiri stne yedi defadan fazla krpma. Seni korkuttuklar vakit ayak baparmaklarnn trnaklarn birbirinin stne srt. ki elinle kulaklarnn memelerini tut. Bir demir bulabilirsen zerine bas. Emret ey Cin! Hazrm diye bar.141

Muhsine konakta kald ilk gece ve sonraki gecelerde yksek sesle sylenen sama sapan szler iitir, karanlk bahede dolaan garip yaratklar grr. Bir gece merakn yenemez ve tm korkusuna karn gelen seslerin ne olduunu anlamak iin kkn iki dairesini birbirine balayan geide gider. Bu blm gotik eserlerdeki mekan-korku ilikisini rneklemektedir:

Dndm, dndm... Btn damarlarmda kaynayan o kuvvetli merak duygusunu yenemedim. Kkn iki dairesini birbirine balayan bir geit vard. Elimde amdanla oraya yrdm. Her admmda belki on desturla sonuna kadar gittim. En sonunda nme bir kap kt. Yokladm, smsk kilitliydi. Kulak verdim. Bir ey duymadm. Geri dndm. Demin grdm odann yannda bir oda daha vard. Odann kapsn kartrdm, ald. Ama bana edilen tembihlere gre buraya girmek kesinlikle yasakt. amdan ieriye tutarak bam uzattm: Bombo, tozlu koca bir oda... Bir Tur-u kuiyye duas daha okuyarak btn cesaretimi topladm. Zaten ben bu cinler evinde ya ldracaktm ya da bir gn perilerin kzgnlklarna urayarak geberecektim. Kokulu otlarm serpe serpe ieriye girdim. Ne peri vard, ne cin... Besbelli bana oyunlarn sonradan oynamak iin ses karmyorlard. Btn gcm kulaklarma topladm. O ses
141

a.e., s.47.

61

iitiliyor, imdi daha ak ve yakndan geliyordu. Dinledim. Hep nceden iittiim samalara benzer eyler. Bu ses, kkn hangi derinliklerinden geliyordu? Cesaretimi biraz daha ileriye gtrerek bir pencereye yaklatm, mumu yere braktm. Camn kanadn atm, baheye baktm. Baheyi ortadan ayran yksek duvarn stne bakan bir odada olduunu anladm. Ortalk yeni ayn yla kr kr. ri aalar heybetli. Adeta korkulu grnyorlard. Orta katta bulunuyordum. Grebildiim kadar, kkn n tarafna bir gz gezdirdim. imdiye kadar iini grmemi olduum bu blme bahe pek esrarl bir yer.142

Yukardaki blm dnda Muhsinenin konaa geldii gn Taln kapsna doru kotum. Smsk kilitli buldum. Alt katta her tarafn pencereleri kaln, sk demir parmaklklarla rtlyd. Kamann olana olmadn grdm. (...) Artk akam oluyordu. Drt duvarlarla evrili baheye baktm. Rzgarla oynayan aalarn glgeleri bile esrarl birer hayalet gibi bana korku veriyordu. Oda lolatka evremi kuatan btn eyalardan, her eyden, minder zerinde yatan kara kediden bile korkuyordum.143 szleri ile betimledii rperticilik ve

(...) benim o zamana kadar girmemi olduum o gizli i baheye ktk.

Ay, yzyllar grm aalara bol bol k dkm, iinde bir kurbaa vaklamas iitilen byk havuzun yeil sular ay na kar bir ayna gibi parlyor, duvar kenarlarn tmyle gzlerden gizleyen aalarn korkutucu gizlilik dolu glgeleri yreklere korku salyordu.
144

paragraf, eserde mekan-korku ilikisini rnekleyen blmlerdendir. Gulyabanide dm cinlerin ve perilerin varlndan phe etmeyen Muhsine Hanmn konakta yaananlarn gerekliinden kukulanan ve iin i yzn ortaya karmaya karar veren Hasan adl genle tanmasyla zlmeye balar. Grlr ki, vuku bulan esrarengiz olaylarn kayna cin, peri, gulyabani gibi varlklar deil; konan sahibi Hanmefendinin aklnn yerinde olmadn kantlayarak btn malnn stne konmaya alan yeenleri ve onlara yardm eden
142 143 144

a.e., s.58. a.e., 42-43. a.e., s.105.

62

kkn alanlardr. Btn kyn gz nnde aydnla kavuan bu meselenin arndan kkte her ey normale dner, sulular hkmete teslim edilir. Hasan ve Muhsine konakta yaplan bir dnle evlenirler. Hanmefendi lene kadar Muhsine ve Hasann yannda kalr. Romann sonlan ekli Hseyin Rahmi Grpnarn telif amacna uygundur. Yazar, doast gibi grnen olaylar akla kavuturarak yaananlarn aldatmacadan baka bir ey olmadn gzler nne sermitir. Daha nce de ifade ettiimiz gibi okuru etkilemek ve belli bir dnya grn savunmak iin yazan Grpnar, Berna Morann yorumuyla, halk baznda bo inanlarn hkm srd yllarda byle bir roman yazmakla Batnn maddeci pozitif dncesini lkesine aktarmaya, halkn gzn amaya ve cinlere, periler, fala, bakcla olan inanlarn krmaya ve Osmanl/slam ideolojisindeki dinsel ge yerine Bat dncesindeki maddeci ve pozitivist geyi yerletirmeye almtr.145 Gulyabanide kullanlan korkuya dair geler, doast varlklara olan inancn alaya alnmas iin birer aratr. ronik yan ar basan romann, korkudan ok mizaha yakn durduu sylenebilir.

3.1.1.2. Cad
Garib Faturas serisinin ikinci kitab Cad, tpk serinin ilk rnei Gulyabani gibi, doast unsurlardan kaynakland varsaylan birtakm korkutucu olaylar akla kavuturur. Romann konusu ksaca yledir: Gen bir dul olan Fikriye Hanm einin lmnden sonra ocuu ile birlikte days Hasan Efendinin evine snr. Evine yerleen bu misafirden honut olmayan yenge Emine Hanm, Fikriye Hanm bandan uzaklatrmak ister. Bu sebeple grc gelen Nait Nefi Beyin evlenme teklifini kabul etmesi iin srarc davranr. Ancak, Nait Nefi Beyle ilgili ortalkta dolaan bir sylenti vardr. Konuulanlara
145

Moran, a.g.e., s.68.

63

baklrsa Nait Nefi Beyin vefat eden ilk ei Binnaz Hanm, cenazesinin zerinden kedi atlamas suretiyle cad olmutur ve kocasnn yeni evlendii elerini bomak iin geceleri mezarndan karak evini ziyarete gelmektedir. Kulaklarna gelen bu sylenti Fikriye Hanm ve yengesi Emine Hanmn iin asln renmek iin Nait Nefi Beyin eski elerinden kriye Hanm ile grmeye gitmelerine neden olur. Bu noktadan sonra roman, eski e kriye Hanmn azndan ve tpk Gulyabanide olduu gibi bugnden gemie dnerek anlatlr. kriye evlenme ana geldiinde birok talibi kar, ancak annesi taliplerin hi birini beenmez. Bir sre sonra grcler kapy almaz olur. kriyenin evlenemeyeceinden endie edilmeye baland srada Nait Nefi Bey gen kzla evlenmek istediini haber eder. O gnlerde, tpk Fikriye Hanma olduu gibi, kriyenin kulana Nait Nefi Beyin ilk einin cad olduuna dair sylentiler ular. Duyduklarndan etkilenen ve kafas karan kriye, mspet fikirli bir adam olan ve byle inanlar safsata olarak deerlendiren babasnn etkisi ile evlenmeyi kabul eder. Evlendikten bir sre sonra kriyenin gelin gittii yalda birtakm esrarengiz olaylar ba gstermeye balar. Binnaz Hanmn ksz kalan ocuklarnn elindeki ekerlemeler alnmas yasak edilmesine ramen azalmaz, kilitli bir sandn iinde saklanan mcevherler esrarengiz bir ekilde kaybolur ve sandn iinden kszlerimin mirasndan olan bu mcevherleri gerektii iin alyorum. Bir sre sonra geri getireceim. Ruhlarn gvdelenmesine inanmayanlar bu ders uyarmaya yetmez mi?146 bir not kar. Hatta i o derece ilerler ki kriye Hanm ve Nait Nefi Bey cadnn istei dorultusunda ayr yataklarda yatmaya balarlar. Yaanan olaylar klasik gotik metinlerdeki deheti aratmayacak niteliktedir. Nait Nefi Bey ve ailesi bu duruma daha fazla katlanamayacaklarn anlaynca bir ispritizma dernei ile iletiime geerek evlerinde bir ruh arma seans dzenlerler. kriye Hanmn babas, kznn btn yaadklarna ve ruh arma seansnda ruhun geldiini belli eden trl iaretlere ramen cadnn varlna inanmamay srdrr ve kz ile anlaarak bu olaylara sebep olan kiiyi yakalamaya
146

Hseyin Rahmi Grpnar, Cad, stanbul, Atlas Kitabevi, 1981, s.63.

64

karar verir. Ancak, teebbs kafalarda soru iaretleri brakan bir bouma ile sonulanr. Kendilerinden geen kriye ve babasnn nceden doldurduklar tabancalar ate almaz. kriye Hanm, yaad bu esrarengiz olayn ardndan Nait Nefi Beyden boandn syleyerek szlerini noktalar. Duyduklar Fikriyenin, evlenmekten vazgemesine neden olur. Bu Nait Nefi Beyin duyaca son olumsuz cevap deildir. Talihsiz adam kimle evlenmek istese ayn gereke ile reddedilir. mrnn sonuna doru bitiik yal komusu Aram- Dil Hanmn byk olu Kadirden bir mektup alr. Bu mektup balangcndan bugne srlar altnda kalan cad mevzusunu aydnlatmaktadr. Aram- Dil Hanm ve Binnaz Hanm birbirini ok seven iki arkadatr. Herhangi bir ekilde hayatn kaybetmesi durumunda einin baka biri ile yeni bir evlilik yapmasn nlemek isteyen Binnaz Hanm, Aram- Dil Hanmla anlam ve ok sevdii arkadann deindiimiz tuzaklar dzenlemesini salamtr. Aram- Dil Hanmn istedii gibi yalya girip kabilmesi iin kendi yalsndan Nait Nefi Beyin yalsna menteeli kapak konmu bir geit alm ayrca iki yalnn mahzenleri arasna tnel gibi bir yol yaplmtr. Aram- Dil Hanmn insanlara Binnaz Hanma benzer ekilde grnmesini salayan ise heykeltra olan kk olu Nadirin yapt maskedir. Olay aydnla kavutuktan sonra gazetelere ilan vererek kadnlarn gznde itimat tazelemeye alan Nait Nefi Beyin abalar boa kar. Talihsiz adam hayatnn sonuna dek einin kskanlnn kurban olur ve yalnz kalr. Hseyin Rahmi Grpnarn, aklanmas imknsz grnen olaylar mantkl gerekelerle aklad romannda kriye Hanmn gelin gittii ve esrarengiz olaylarn yaand Rumeli Hisar ile Baltaliman arasndaki ykka yal tipik bir gotik mekndr:

Buradaki insanlara biraz altm. Fakat yalya bir trl snamadm. Byk byk lo sofalar, karanlk geitler... Aadaki geni talk, ev altndan daha ok bir ayazmay andrr. Gaml bir loluk iindeki duvarlarndan pr pr

65

rutubet damlar. Bir kenarda duran st rtl sandal, i skan grntsyle burasn cami tabutluklarna benzetir... Oynak dalgalar zerinde oynayan nlar, denize bakan pencereden gherileli duvarlarda yansdka kuma kuma titreimler yaparak insann etrafnda grnmez varlklar dolayor gibi yreklere bir rknt verir. Yalnn arkasndaki dar sokan br yan dadr. Duvar dikliinde sarp kayalarn zerinde yetimi bodur ormanlk lo ve esrarl glgeleriyle yreklere kuruntu doldurur. Yalnn penceresinden bam kaldrp, insann zerine yklacak sanlan bu korulua bir gz atnca ormann btn ylan, iyan, ifriti, perisi yukardan bana bakyorlar sanrm.147 Yalnz geni lo sofalar, karanlk koridorlar; hele geni bir ayazmaya benzeyen tal; ortaan kanl, perili kalelerini andran arkada yaln kaya zerindeki o korku... Hep bu skntl (dekor), bu cad faciasna ne kadar uygun bir sahne oluyordu. Bu ekilmez yrek zntsnden kurtulmak iin ev deitirmeyi eime syledim.148

Ancak, tpk Gulyabani de olduu gibi, mekn unsuruna bal olarak ortaya kan rperticilik romann btnn etkileyen genel bir unsur halini almam, olayn zerine giden Hseyin Rahmi Grpnar mekann rpertici fonksiyonunu bir tarafa brakmtr. Dikkati eken bir baka nokta ise romann insann kokumuluu, dnyann birbirini aldatan insanlarn bir arada yaad maskeli bir baloya benzerlii zerine grleri olan klasik gotik metinlerle birlemesidir. Nait Nefi Beyin kriye Hanmla konuurken sarf ettii u szler:

Bugnk uygarl yle anlatyor, yle nitelendiriyorsunuz ki bana ortaaa dnmz sans geliyor. -Bence iki a arsnda pek de byk bir ayrlk yok gibidir. -Aman ne diyorsunuz!..

147 148

a.e., s.34. a.e., s.49.

66

-Hanm, bu zaman prangalar, kelepeleri, zincirleri, giyotinleri, daraalar bir mzeye konduu vakit, ortaa ikence aralaryla bunlar lmleyecek baka bir an insanoullar, aralarnda pek byk ayrlk bulamayacaktr, sanrm. imdiki en uygar ehirlerde kimsesiz yurtlarndan, yoksul barnaklarndan ok hapishanelere rastlanyor... -Efendi, bu korkun eylerin hepsi ne vakit dnyadan bsbtn kalkacak?.. -Genel olarak btn insanlarn gerek eitime tam olarak erdikleri vakit... -Bu neyle anlalr? Ve ne zaman olacak? -Bu dereceye ycelebilmi henz yeryznde bir lke, bir ulus yok ki onu rnek gsterebileyim... Syleyeceim varsay, gelecein insanl iin belki bir hayal, belki hi olmayacak bir dilektir. (...) Fakat bilmem ki ilerleyiin, yceliin en sonu denilen eree varmakla insanolunun mayasndaki vahilikle hayvanl gidermek kabil olabilecek midir?149

ve Aram- Dil Hanmn olu Kadirin yollad mektup insanln kokumuluu iddiasnda olan gotik anlaya yaklamaktadr:

Bu cinayet olaynda kullanlan rt bulundu. Ruhlara edilen iftira anlald. Fakat bu bin trl ktlkler, yzszlkler dnyasnda rt altnda ilenen cinayetlerin, her eyi altst eden yalan ve dolanlarn maskesi bulunabiliyor mu? Bunun en korkuncu, doal yzlklerle yaratln gizlemeyi baararak, ktlk edenlerdir. Efendi, emin olunuz, grdnz her yz, gstermek istedii nurlu bir vicdann gerek aynas deildir. yilikseverlik izleriyle parldar bulduunuz yzlerden ounu bir an o ikiyzllk peelerinden syrlm grseniz dehetinizden Hakka snrsnz. Tatl grnen ne kadar glckler vardr ki her biri gizli bir irenliin, alaka bir istein aldatc yaldz demektir.150

Bilindii gibi, gotik metinlerin zelliklerinden biri de ironik bir slupla kaleme alnmalardr. Cad romannda bu slubu yakalayan Hseyin Rahmi

149 150

a.e., s.94-95. a.e., s.179.

67

Grpnar, en rktc anlarda dahi mizahi slubunu koruyarak cehaletin glnln, bu tarz inanlara sahip olmann anlamszln gzler nne sermi ve romandaki sosyal eletiri dozunu arttrmtr. Aadaki blm bu durumu rneklemektedir:

Nait Nefi Efendi, sevgili karsndan gnderilmi bu ahret mektubunun yine aramza saaca dehetleri dnmekten doan bir titremeyle elini cebine soktu. ie katlanm, kenar yaldzl, en iyi cinsten be tabaka ngiliz takrirlii kard. Cad mad ama karnn etikete bu derece sayg gstermesi dorusu amam gerektirdi. Bu en iyi cins katlar nereden bulmu? br dnyada krtasiye malzemeleri mi var? ngiliz ticareti orada da m geerlikteymi? Eim, elinde patlayacak bir bomba varm rkeklii ve hemen o zenle katlarn katlarn at. Ben de omzundan sarkarak yreimi ve btn benliimi kemiren bir merakla gzlerimi diktim.151

Romandaki esrarengizliin tepe noktas, kriyenin eytan grse karnaval maskaras sayard. Olmayacak eylere inanp da cin, peri gibi te beriden korktuka o, bizi serte azarlar, zihinlerimizi bu gibi hurafelerden arndrmaya urard.152 szleri ile tanmlad babas ile cad arasnda geen ve pozitif ilimlere olan inancn hibir artta kaybetmeyen babann dahi aklayamad bouma sahnesidir. Grpnar, roman bu noktada kesip okuru belirsizliklerin kuatt bir dehet duygusu ierisinde brakmak yerine, belli bir ama iin yazmay ilke edindiinden, romanna devam etmi ve gotik yaratcl zedelemitir.

3.1.1.3. Mezarndan Kalkan ehit

Ele alacamz son Hseyin Rahmi Grpnar roman Mezarndan Kalkan ehittir. Roman, kendini her trden inanc sorgulayan ve tuhaflklara tapan bir gen olarak tanmlayan evki Beyin eski dostlarndan Kadri Beyle karlamas ile balar. Ayakst yaptklar sohbette Kadri Bey, ehir hayatndan skldn ve yorulan ruhunu, bedenini dinlendirmek istediini syleyen arkadan Kartal ile
151 152

a.e., s.109. a.e., s.31-32.

68

Soanlk arasndaki evine davet eder. Daveti kabul eden evki Bey, kendisine zel bir oda ayrlm bu evde ehir karmaasndan uzak gnler geirmeye balar. Krlarda yalnz bana gezinti yapmak iin dar kt bir akam kulana piyano nameleri alnr. Mziin nereden geldiini merak eden evki Bey, sesin geldii yne doru ilerlemeye baladnda kgir bir kk grr. Byk bir zevkle kkten gelen mzii dinleyen ve havann kararmasna aldr etmeyen evki Bey, piyano sesinin kesilmesinin ardndan aniden balayan tekbirsiz ezan sesiyle irkilir. Kadri Beyin evine dndnde bandan geenleri anlatr ve arkadandan kkn Cinli Ev diye anldn ve uursuz bir yer olarak kabul edildiini renir. Sylentilere baklrsa bir ara Katolik rahiplerine kiraya verilen kk, ispritizmac ve kuvvetli bir medyum olan papazn eytann ruhunu armasndan sonra lanetli bir mekan halini almtr. Romanda bu blm u eklide anlatlr:

Sarho papazlar kolayca azdrarak gnaha sokmak iin blis, koa koa gelmi; nce akll uslu konuurlarken ban arabndan ona da m iirmiler? te nasl olmusa olmu. Kkn insan bulunan ve bulunmayan odalarnda bir curcunadr balam... atr atr yap temelinden sarslyor. Tavanlardan tozlar dklyor, kaplar alp kapanyor, camlar krlyor, mahzende arap ieleri birbirine giriyor. Fazla imi birka papazn ruhsuz gvdeleri yerlerde yuvarlanyor. Bir patrt, bir altst olu ki, kk kyamet!.. Bu azdrc bilgini davet eden papaz, medyumlukta ne denli gc ve ustal varsa imdi lanetliyi kovmak iin harcyor. Ama ne mmkn... eytanlar odalardan sofalara, sofalardan merdivenlere saldrp getikleri yerlerde insan, eya neye rastlarlarsa devirerek cirit oynuyorlar... Papazlar, byle birka hafta urayorlar. eytanlardan boaltmay baaramadklar kk, en sonunda kendileri brakmak zorunda kalarak kp gidiyorlar.153

Hem iindekilere hem dndakilere uursuzluk getirmeye balayan bu gotik mekann yaknndan geenlerin mallarnn alnd, korkudan dillerinin tutulduu hatta arpldklar sylentileri dilden dile yaylr.
153

Hseyin Rahmi Grpnar, Mezarndan Kalkan ehit, stanbul, zgr Yaynlar, 1995, s.43.

69

Bilimsel gerekleri esas alan evki Bey, Byle sylenti eidinden olan eylere inanmakta ok saknmak gerekir. Ne kadar temelsiz, bozuk, rk dnceler varsa, hep byle sylenti yoluyla halkn kafasnda yer tutar. Biz bu yzyln ocuklar bu eit inanlar kuvvetlendirmeye deil; kklerinden skp atmaya uramalyz...154 diyerek sylenenlere inanmaz ve bir kez daha kk ziyaret etmeye karar verir. Bu ziyaretinde grr grmez ak olduu ahika Hanmla tanr ve ksa bir sre iinde evlenir. Bylece ailenin bir paras olan evki Bey, ezann ahika Hanmn anneannesi tarafndan Sarkamta ehit den torunu evketi armak iin okunduunu, bu ary iiten torunun da anneanneyi ziyarete geldiini renir. Kendi gzleri ile tank olduu bu olay karsnda akna dnen evki Bey, pozitif ilimlere bal bir gen olarak son derece rahatszlk duyar ve esrarengiz olayn srrn zmeye karar verir. Bu kararn ardndan ziyarete gelen kiinin kimliini tespit etmek iin almalara balayan evki Bey, sonuca ulaamayacan dnmeye balad esnada, uzun yllardr saklanan bir srr aklayan ve yaanan esrarengiz olaylar aa kavuturan bir mektup alr. Mektupta akland zere ehit subay evket Beyin kendisine ikizi kadar benzeyen arkada Muzaffer Bey, ehit den torununun kendini ziyaret ettiini dnerek gnln avutmas midi ile muhtelif aralklarla anneanneyi ziyaret etmektedir. Mezarndan Kalkan ehit, evki Beyin anneanneyi ziyarete gelen kiinin kim olduu sorusuna cevap aramaya balamas ile birlikte macera trne yaklar. Ancak roman, tekinsiz kk betimlemesi ve bu kkn etrafnda gelien esrarengiz olaylar nedeniyle gotik roman rnei olarak kabul edilmi ve tezimize dahil edilmitir. Aada, Gotik Mekanlar zerine balkl yazsndan yaptmz alntda grlecei gibi Tanseli Polikar da Mezarndan Kalkan ehit romann bu zellii dolaysyla gotik tre dahil etmitir.

154

a.e., s.39.

70

Hseyin

Rahminin

burada

yaratt

Gotik

atmosferin

Batl

benzerlerinden pek aa kalr yan yok. Barolde yine gizemli bir ev var. Sylentilere gre perili bir kk. imdi stanbulun tannamayacak hale gelen Soanlk semti yaknlarnda, panjurlu, ahap bir yazlk kk. Tavuklar, horozlar, sebze bostanlar arasnda tam bir nostaljik yaam ve Dou mimarsinin eski stanbula zg meknlarndan biri. yknn konusu ve kkn iinde yaayanlar da dekoru tam anlamyla tamamlyor. Torunu, Osmanl diyarlarnn bitmez tkenmez savalarnn birinde ehit dm bykanne, mbarek cuma akamlar onun hayaletiyle buluur kkn bahesindeki kameriyede. Ev halk, biraz erenlere kartna inanlan bykhanm bu kutsal konuuyla ba baa brakmaktadr. yk, eve ehidin kz kardeinin kocas olarak igveyi giren kahramanmzn aratrmalar sonucunda mantkl bir finale kavuur. Ancak okuyucuyu kh korkutan, kh hznlendiren slp kitabn son sayfalarna kadar devam eder. Hseyin Rahmi ka tane Gotik kitap kartrmtr bilinmez ama bu roman, Trk edebiyatnda bu misyona soyunan yapt olarak yazn tarihine geecektir.155

3.1.2. Ali Rza Seyfi 3.1.2.1. Drakula stanbulda

1997 ylnda Giovanni Scognamillo tarafndan gzden geirilerek yayna hazrlanan Drakula stanbulda, okurla ilk bulumasn 1930lu yllarn banda yaar. Bu ilk baskda eserin ad Kazkl Voyvodadr. Eseri yayna hazrlayan Scognamillo, yeni baskda Drakula stanbulda adn tercih etmesinin nedenini bir kayna belirtmek ve romann zelliini vurgulamak olarak belirler.156 Roman, Bram Stokern nl gotik almas Draculann uyarlamasdr. Ali Rza Seyfi tarafndan kaleme alnan almada; mekn Transilvanyadan stanbula tanm, karakterler ve olaylar Trk kltrne uygun olarak yeniden kurgulanmtr. Scognamilloya gre bu zellik eseri dikkate deer klmaktadr. Aadaki blm, yazarn yayna hazrlad alma ile ilgili grlerini belirtmesi bakmndan nemlidir. Scognamilloya gre:
155 156

Tanseli Polikar, Gotik Mekanlar zerine, Virgl, say 21, Temmuz Austos 1999, s.12. Ali Rza Seyfi, Drakula stanbulda, stanbul, Kamer Yaynlar, 1997, s.5.

71

Uyarlama yntemi burada eviriyi, zeti ve uyarlamay aan boyutlar tamaktadr. Bram Strokern tarihsel bir kiilikten (Vlad Drakuldan) yola karak yaratt Vampir Kont ve simgeledii tm eytani ktlkler, Gotik ve melodramatik bir ereve iinde, Batya zgn bir iyilik-ktlk mcadelesinin imgesidir, bilimle (Van Helsing) hurafenin, inanla inanszln ezeli savadr. (...) Kontu en ok korkutan, iten, durdurabilen ey ise hatr yani inantr. Seyfi uyarlamasnda, doal olarak ha yerine Kuran- Kerimi kullanyor ve bunu yapmakla, uyarlamann ve mahallilemenin tesinde, atmaya baka bir boyut ve zm de ekliyor.157

Scogmamillonun iaret ettii gibi, Drakula stanbuldann baars Bat kltrne ait kodlamalar Trk kltrne ustalkla adapte etmesinden kaynaklanmaktadr. Tezimizin Birinci Blmnde ele aldmz gibi, Bat kltrnde vampirleri rkten nemli silahlardan biri Hristiyanln kutsal kitab ncildir. Mslmanlarn kullanmna uygun dmeyen bu silahn yerine Drakula stanbulda romanda Kuran Kerim kullanlmtr. Romanda Kuran- Kerimin ve buna bal olarak slam inancnn vampir saldrlarn nleme noktasnda tek bana yeterli olduu pek ok rnek vardr. Baz blmlerde ise herhangi bir ayrma gidilmeyerek iki dini inancn sembolleri bir arada verilmitir. Bir rnek tekil etmesi asndan tezimize dahil ettiimiz aadaki alntya gemeden hemen nce belirtilmelidir ki orijinal Dracula romannda byle bir anlay sz konusu deildir.

Szlerimi dikkatle dinleyen ihtiyar kadn, nl ile yal gzlerini sildi. Sonra birdenbire bir ey hatrlam gibi boynundan kard kk bir ha bana uzatt. Ben bu durum karsnda arp kalmtm. Durumum gerekten nazik idi. Kadn, bana acaba ha pmemi mi teklif ediyordu, yahut onu, ileride grlebilecek ktlklere kar bir siper olmak zere bana m veriyordu?
157

a.e., s.6.

72

Dorusu hatta saf, iyi kalpli bu kadncaz memnun etmek iin bile, bu tahta parasn pmee yreimi raz edemezdim. Bu durum bir Mslman iin g ve gln olduktan baka aydn bir insan iin de ho olmazd. (...) Han boynuma getii anda aklma bir ey geldi: Kadnn annenizin hatras iin sz de bende oktanberi uyuyan bir duyguyu uyandrmaya yardm etmiti... Annem ok dindar, ok inanl bir kadnd: ocukluumda birka defa baylmm; ok sinirliymiim. Anneciimin beni Baba Cafere, Ayn Ali Hazretlerine Merkez Efendiye her cuma dolatrdn hatrlyorum. Ta o zamandan kalma, el yazsyla ve alacak ustalkla yazlm bir Enm- erif annemin eliyle salam ve zarif korumasnn iinde boynuma taklmt. (...) Kadn, ha boynuma o etkileyici ve candan szleriyle takt zaman ite bu kk gm muhafaza iindeki Enam hatrma gelmiti. Elimi boynumdaki yn atknn altna sokarak fanilam ile gmleim arasndan ancak bycek bir muska ekli gsteren Enam muhafazasn kardm, tatl bir tavrla kadna dedim ki: -Madam, merak etmeyin, baknz boynumdaki bizim dinin kitab, Yce Tanrnn sz de var... Bu da beni korur. htiyar kadn cevap verdi: -ok iyi, ok iyi; fakat ha da zarar vermez... O da dursun. Sonra beklenmedik bir arballk sayg ve inan ile etti. Hep bir, hep bir! Allah bir, her ey, herkes bir...158

Dracula romannda ayn blm u ekilde geer:

O zaman kalkt ve gzlerini sildi, boynunda bir ha kararak bana uzatt. Ne yapacam bilemedim, nk ngiliz kilisesine bal biri olarak, bu tr eyleri putperestlik olarak grmem retilmiti ama bu kadar iyi niyetli, byle bir ruh halindeki yal bir hanm reddetmek bana ok sevimsiz geliyordu. Sanrm

158

a.e., s.16-18.

73

yzmdeki kararszl grd; nk, Annenizin hatr iin diyerek ha boynuma takt ve odadan kt.159

Grld gibi, Bram Stoker Hristiyanlk ve slam dini arasnda herhangi bir birlikten sz etmemitir. Ayn inan sisteminin iindeki bir blnmeye dikkatini ynelten Stoker, bu noktada Ali Rza Seyfi kadar cesur davranmam, Jonathan Harkern ha boynuna takmay kabul etmesiyle yetinerek ayn din sistemi ierisinde bile olsa yaanan ayrl hepsi bir diyerek ifadelendirmemitir. Kltrel farkllk yznden Ali Rza Seyfinin deiik anlayla yaklat kodlamalardan biri de vampir figrdr. Dracula romannda, tekelci sermayeyi sembolize eden vampirin etki gcn oaltmasndan ve yar-iblisler emberi yaratmasndan korkulmaktadr:

Sonra durup Konta baktm. imi yznde beni deliye dndren alayc bir glmseme vard. Londraya nakledilmesine yardm edeceim varlk buydu, belki gelecek yzyllar boyunca, milyonlarn iinde, kan arzusunu tatmin edecek, savunmaszlar sarmalayacak yeni, gittike byyen bir yar-iblisler emberi yaratacakt. Bu dnce beni deliye dndrd.160

1939 tarihli Drakula stanbulda romannda byle bir korkunun ilenmesi anlamszdr. Ali Rza Seyfi, vatan btnln korumak iin yaplan savan ve bu uurda dklen kanlarn toplum belleinden silinmedii bir zaman diliminde kaleme ald almasnda toplum psikolojisini dikkate alm ve aadaki alntda da grlecei gibi vatan topraklarna yabanclarn sahip olmas, vampirin Trk kan emmesi gibi toplumsal korkular yanstmtr.

159 160

Bram Stoker, Dracula, ev. Niran Eli, stanbul, thaki Yaynlar, 2003, s.9-10. Stoker, a.g.e., s.60.

74

Ben byle dnlmesi bile korkun bir canavarn stanbula, sevgili vatanma girmesine alet oluyordum!.. Orada bu melun, belki asrlarca nce yaam lanetli Kazkl Voyvoda gibi, doya doya Trk kan iecek, etrafna bir lanet ve felaket muhiti yaratacakt.
161

Buna bal olarak romandaki kahramanlarn amac Trk kanna doymam bir canavarn bugn stanbulda yine Trk kan imesini engelleyip ordularn, devletlerin mahvedemediini yok etmektir.162 Drakulann atosuna giden ve onun bir vampir olduunu renen Azmi Bey, yllar nce bir Trk sipahisi olarak domadna lanetler yadrr. Drakulann kalbine kazk saplayan Turan Bey ise Trk milletinin cn aldn syler. Drakulann stanbulda mlk edinme arzusu da simgesel bir nitelik tamaktadr. Vampir haritasnda Bakrky, Saryer, ili gibi yabanc uyruklu vatandalarmzn ikamet etmek iin daha ok tercih ettii blgeleri iaretlemi, bylece saldrlarn glendirmeyi hedeflemitir. Ancak, satn ald binann Eyp semtinde yer almas ve eski bir subaydan kalm olmas bile Drakulann amacna ulaamayacana iarettir. Romanda Drakulann mlk edinme arzusu u szlerle aktarlmtr:

Kont Drakulaya stanbulda aldmz konak kendisi tarafndan belirtilen zelliklere uygun bir semtte, yine onun istedii tarzda bir konakt. Kont Drakula gerekten Trklk kokan bir semtte, etraf sakin, byk baheli bir bina istemi, paradan hi ekinilmemesini yazmt. O galiba, mehur Fransz yazar ve eski stanbul hayran Piyer Loti gibi ehrimizin eski yaant ve iir ile dolu, tarihi olaylarla bilinen bir yerinde oturmak istiyordu. Aldmz konak Eyp semtinin d blgesinde eski bir subaydan kalm bina, halkn deyimiyle neredeyse yklmak zereydi. Byk bahesinin uzak kesinde ahr, selamlk gibi birtakm binalar, bir de st ve etraf kapal bir aile mezarl vard.

161 162

Seyfi, a.g.e., s.70 a.e., s.169

75

Kont bu aklamadan ok memnun olmutu. Kont Drakula bir ara bir i bahanesiyle ktphaneden kt, ben nmdeki byk stanbul haritasna bakarken bunun zerinde baz semtlere konulmu daire eklinde iaretler grdm; kurun kalem ile izilmi olan bu dairelerden biri tam Eypn zerinde, bizim aldmz konan blgesini iaret eder bir yerde idi. Bundan baka Bakrky, Saryer, ili zerinde de byle baka daire biimindeki iaretler vard. Acaba bu adam oralarda da m yer almak istemi yahut almt?163

Drakula stanbulda toplumumuzdaki sosyo-kltrel yap gzetilerek deitirilen kodlamalaryla gotik deheti Trk topraklarna tamaktadr.

3.1.3. Kerime Nadir

5 ubat 1917de stanbulda doan Kerime Nadir (Azrak) 1935 ylnda Saint Joseph Lisesini bitirmitir. Yaz hayatna dnemin edebiyat dergilerinde iir ve yk almalarn yaymlayarak balayan Nadir, saylar krka yaklaan ve ounluu senaryolatrlarak filme ekilen dramatik ak romanlar yazm ve bu zelliiyle bir dnem Trk okurunun ok sevdii ve eserlerini ilgiyle takip ettii popler bir yazar olmutur. yle ki, kaleme ald romanlar tefrika edildii gazetelerin tirajlarn arttrmtr. Hkrk, Samanyolu, Seven Ne Yapmaz en bilinen eserlerindendir. Toplumsal meselelere deinmeyip sadece ak romanlar yazan ve bu ynyle eletirilen Nadiri geni kitlelere okuma alkanl kazandrd ve okurun edebiyatla tanmasnda bir ilk basamak grevi grd iin dikkate deer bulanlar da olmutur.

3.1.3.1. Dehet Gecesi

Kerime Nadir, Dracula romanndan esinlenerek kaleme ald Dehet Gecesinde bilinen izgisinin dna karak gotik trde bir eser oluturur. Roman, gazeteci Mmtaz Evrenin Irakl nl petrol kral El-Hdai tarafndan Cilo danda yaptrlan turistik otelin al treninde bulunmak zere trenle Hakkriye gitmekte olduunu belirtmesi ile balar. Gotik romanlarn ounda olduu gibi havann bozduu ve bunun geliecek dehetli olaylarn habercisi olduu frtnal bir gecede

163

a.e., s.44.

76

Mmtaz Evren, gzeller gzeli bir bayann kompartmannda olduunu fark ederek irkilir. Gzel bayan tekrar karlaacaklarn syleyerek geldii gibi esrarengiz bir ekilde kompartmandan ayrlr. Bu noktadan sonra Dehet Gecesi, Mmtazn okumaya balad Kzl Puhu roman ile bir koldan ilerler. Roman, Cengiz isimli mehul yazar tarafndan bir tantm yazs yazlmas ricasyla Mmtazn alt gazeteye gnderilmitir. Kzl Puhu akam karanlnda bastran iddetli tipide tek bana yryerek Krt Halonun ilettii Haydutlar Hanna gitmeye alan gen yolcunun hikyesini anlatmak suretiyle tipik bir gotik giri yapar. Zor artlarda yola devam eden bu gen Kzl Puhu romannn yazar ve kahraman Cengizdir. Selmin adl fakir bir kzla nianl olan Cengiz, bu yolculua kendini Selminin byk halas olarak tantan Prenses Ruzihayal adl bir bayan tarafndan gnderilmi mektup yznden kmtr. Selmin ve Cengizin daha nce ismini dahi duymadklar Prenses Ruzihayal, gnderdii mektupta evlenmek zere olduunu haber ald yeenine dn hediyesi olarak servetinin drtte birini vermek istediini bildirmektedir. Prenses Ruzihayalin kim olduunu renmek isteyen nianllarn yaptklar aratrma sonucunda ortaya kan bilgi gotik hayal gcn uyaracak niteliktedir:

Prenses Ruzihayal Badatta 1720de domu, 1738de Prens Affan Ferhad ile evlenmitir. 1743de, kocas aleviler tarafndan katledildikten sonra, Cilo dandaki maliknesine ekilmitir. lm tarihi mehuldr.164

Bu bilgi karsnda akllar karmakla beraber, para faktrn gz ard edemeyen nianllar, Cengizin Prensesi ziyaret etmesine karar verirler. Yolculuun ilk dura Prensesin yardmclarn gndererek Cengizi aldracan syledii ve buluma noktas olarak belirledii Krt Halonun handr. Handa bir gece geiren Cengiz, Prensesin gnderdii arabayla Kzl Puhu maliknesine ular.
164

Kerime Nadir, Dehet Gecesi, nklp ve Aka Kitabevleri, 1984, s.22.

77

Bilindii gibi gotik edebiyatta hikyenin yaratt dehet duygusunun ardnda gotik meknlarn rpertici atmosferi vardr. Kerime Nadir, romann gotik edebiyatn bu zelliine bal kalarak kurgulamtr. Cengizin Kzl Puhu maliknesi ile karlat an eserde u cmlelerle verilmitir:

Bir aralk kar dindi; ay bulutlar arasndan grnd. Bu suretle etraf daha iyi semek imkan dodu. Aman Allahm!.. yle korkun uurumlar arasnda yol alyorduk ki, gzlerim karard. Dehetten tylerim diken diken oldu. Byle bir manzaray hayatta tasavvur bile etmemitim. Derken tam zirvede, ilk sylentileri dorular ekilde, sivri kuleleri bulutlar delen ve zerinden gkyzne doru kzl bir k hzmesi ykselen muazzam bir yapnn kapkara hayali grnd. Derinlii seilmeyen mthi iki yar arasndaki dar ve uzun bir kprden getik. (...) Birok yksek kemerli koridorlardan getik. Ayak seslerimiz bu koridorlarn derinliklerinde binbir bouk yank ile uulduyordu. Birtakm merdivenlerden ktk. Mumlarn titrek , baz sahanlklardaki eski devir valyelerini, cengaverlerini temsil eden byk heykelleri aydnlatyordu. Havada yapkan bir rutubet vard. Ayn zamanda genzimi, uzun zaman kapal kalm eyann toz ve kf kokusu tkyordu. Burada ok garip bir hayat olduu muhakkakt. 165

Bu gotik meknda esrarengiz gnler geirmeye balayan Cengiz, uyuyamad bir gece maliknede dolarken trn ilk rnei Otranto atosunu anmsatan bir olay bana gelir. Prensesin, ruhu ve bedeniyle Cengizde hayat bulduuna inand iki yz sene nce vefat etmi sevgilisi Prens Mahinin duvarda asl portresi dile gelir. Prens, Cengize Prensesin iki yz seneden beri insan kan emen bir hortlak olduunu, onu koruyabilecek tek eyin zerinde tad Enam- erif olduunu syler. Ayrca, hortlan elinden kurtulabilmesi ve tlsmn bozabilmesi iin yapmas gerekenleri
165

a.e., s.69-70.

78

tler. Cengiz yaad bu olayn ardndan kendini yatanda bulunca grdklerinin rya olduuna hkmeder. Ancak, ryasnda konuan resmin bir hakikatin srrn verip vermediini merak eden Cengiz, Prens Mahinin verdii tleri uygulamaya ve hortlaklarn hareketsiz bir ekilde yatarak gnein batmasn bekledikleri lahitlerin yer ald en derin mahzeni bulmaya karar verir. Mahzen kaln stunlarla desteklenmi yksek tavan, rutubetli havas, lo ve kasvetli atmosferi ile tipik bir gotik mekndr. Cengiz burada kendisine tlendii gibi hortlaklarn kalbine haner saplayp onlar yok eder. Bu esnada kendinden geen Cengiz, gzlerini atnda Kzl Puhu maliknesinin yok olduunu grr. Btn bu bama gelenler, hale kanaat etmeyip milyonlar peine dmenin cezas idi. nsan hayatta hibir vakit byk hayallere kaplmamaldr. 166 diyerek Kzl Puhu romann sonlandrr. Mmtaz okuduklarnn hasta bir zihnin sama dnceleri olduunu dnmeye alsa da kompartmanna gelen kadnn kitabn kapandaki resme tpatp benzemesi zihninin karmasna neden olur. Mmtaz, dnceleri ile bouurken tren durdurulur. Kendini bu dalarn kral mehur Yedibela Hamza olarak tantan haydutlarn reisi, Cilo dandaki otelin alna giden yolcular esir alr. Mmtaz, haydutlarn elinden Ruzihayale benzettii Kezban adl bayan sayesinde kurtulur. nsann tylerini diken diken edecek derecede korkun bir yolculuk yapan Mmtaz, jandarmann yanna geldiinde bir an nce stanbula dnmesi iin gereinin yaplmasn rica eder. Ancak, jandarmalar bunun mmkn olmadn, Irakl petrol eyhi El-Hdainin emriyle her yerde aranan Mmtazn derhal otelin alna gitmesi gerektiini sylerler. Btn itirazlarna ramen jandarmalar ikna edemeyen Mmtaz otele vardnda Yedibela Hamzann yannda ve trende yapt yolculuk esnasnda karsna kan bayanla bir kez daha karlar. Otele varncaya dek hortlan cinsel elimine kar kendini kontrol etmeyi baaran Mmtaz, burada kendine hkim olamaz ve onunla birlikte olur. Kzl Puhu romannn kahraman Cengizin aksine hortlaa kar koymay baaramayan Mmtaz

166

a.e., s.113.

79

gzlerini atnda kendini kendi yatanda bulur. Baucunda bekleyen arkada Mnir Yaln, Mmtaza tren kazasnda bandan yaralandn ve Kzl Puhu kitabnn yazar Cengiz ve ei Selminin kendisini ziyaret etmek istediini syler. Mmtaz, kulaklarna inanamaz ve ok sinirlenir nk yaadklarnn rya deil gerek olduuna tm kalbiyle inanmaktadr. Okura Kerime Nadir roman okuduunu hatrlatacak bir slupla noktalan romanda Mmtaz, sarf ettii u szlerin de gsterdii gibi ak ve cinsellii ne karmaktadr: Bir hortlak da olsa, tekrar vuslata erebilmek iin yeni batan o dehet gecesini gze almaya hazrm... Bana yaatt emsalsiz ak ruhumu bir zemzem gibi ykyor. Mutlu olmak iin yeniden o ryaya dalmak istiyorum167 1980 ncesi yazlm gotik romanlar iinde trn zelliklerini bnyesinde en ok barndran roman olan Dehet Gecesinde Kerime Nadir, kendi yazarlk serveninden beklenmeyecek bir tutumun iine girmi ve 1950-1960 Trkiyesinin korku ve endielerini eserinde gotik sembollerle yanstm gibidir. Bilindii gibi 1950, Trk siyasi ve sosyal hayatnda bir dnm noktasdr. Bu dnemde kyllkten orta snflamaya gei yaanr. Sz milletindir diyen bir parti liderinin nderliinde, Osmanl ve Cumhuriyet geleneinde egemen g olan brokratik elitlerin yerine, halk snf ynetimde sz sahibi olur. Byk apta bir kalknma hareketi olmas hedeflenen bu dnemde Trk toplumu yabanc sermeye olgusu ile tanr. 1958 ylnda kaleme alnan Dehet Gecesinde, bu hzl deiim srecindeki tm korku ve endielerin romandaki karakterler ve olaylar ile sembolletirildii dnlebilir. Bu balamda mekn olarak Hakkrinin seilmesi tesadf deildir. Burjuva toplumu yeterince tanmad Anadolu hayatndan rkmektedir. Yukarda roman incelerken grdmz gibi Hakkarideki otel Irakl petrol eyhi tarafndan yaptrlmtr. Bu, 1951 tarihinde kabul edilen ancak yabanc yatrmclarn ilgisini ekmemesi zerine 1954 ylnda yaplan deiikliklerle yabanc sermaye sahiplerine,

167

a.e., s.166.

80

yerli sermaye sahiplerine tannan hak ve imtiyazlardan yararlanma frsat veren 6224 sayl Yabanc Sermaye Yatrm Tevik Kanunu168 ve Batmanda ilk petrol yataklarnn bulunmasnn ardndan karlan 7 Mart 1954 tarih ve 6326 sayl Petrol Kanununun169 ardndan, toplumun tedirgin olma halidir. Burjuva toplumu iin tam olarak tanmad bu topraklarda sz sahibi olmaya balayan yabanc yatrmclar tehdit unsuru oluturmaktadr. Bu yle byk bir gtr ki Trkiyenin Osmanlnn blnme srecinden balayan din ve etnik kkenli ayrlklarndan kaynaklanan sorunlar bile bu gcn karsnda nem arz etmez. Krt Yedibela Hamza ve arkadalarnn hibir eyin farkna varamadan Irakl petrol eyhinin su sandklar petrol havuzunda can vermeleri bu durumu sembolize eder. Amalar otelin iine girdikten sonra kral ve beraberindekileri yok etmek olan Yedibela Hamza ve arkadalar yzlerine maskeler takarak akrobat klna girerler. Ancak, oyunlarn sergilemek iin iine girdikleri havuz aslnda su ile deil petrolle doludur. Olanlar seyreden El-Hdai kahkahalar atarak petrollerinin zaferini kutlar. Tm yaanlanlar esnasnda burjuva toplumunun bir ferdi olan Mmtaz sadece pasif konumda bir seyircidir. ki tarafn yaptklarnn da farknda olan Mmtaz hibir ekilde olaya mdahale etme gcn kendinde bulamaz.170 Mmtaz almak iin gnderilen Cadillac marka otomobil ve Hakkrinin Cilo dalarnda asfaltlanm yollar bir kez daha zihnimizde Menderes dneminin arm yapmasna neden olur. Bilindii gibi, bu tarihlerde Amerika Marshall yardmlar ad altnda hazrlad bir programla, II. Dnya Savann sonunda ykma urayan Avrupa lkelerine bor verir. Program Trkiye zelinde ele aldmzda 1950lerde yaplan yardmlarla karayolu almalarna arlk verildiini grrz. Karayollarnn genilemesinin doal bir sonucu olan ara ihtiyac, lkemize satlan Amerikan otomobilleri ile karlanmtr. Dolaysyla, otomobilin markas bu
168 169 170

Aysel elikel, Gnseli (ztekin) Gelgel, Yabanclar Hukuku, stanbul. Beta Basm Yaym, 2005, s.149. a.e., s.171. Nadir, a.g.e., s.160.

81

byk gcn kimin iradesinde olduunun ve asl tehdidin nereden kaynaklandnn yani pastadaki esas payn kime ait olduunun ipucunu verir. Tm roman boyunca karlat tehlikeleri alt etmeyi baaran kahramanmz bu byk gcn karsnda etkisiz kalr ve ekiciliine dayanamayarak teslim olur. Ancak, Kerime Nadirin roman burada kesmeyii ve Mmtaz hasta yatanda kendinden gemi bir halde tasvir edii hala mitli olduunu gstermektedir. Her ne kadar Mmtaz, Mutlu olmak iin yeniden o ryaya dalmak istiyorum. dese de...171

3.2. 1980 SONRASI DNEM

1980 sonras dnemde Farah Yurdznn Madritte Metafizik Ak, ve Yaam Bir Korku Filmidir; Elif Karakan Lanetli Genler ve Ve Sonra Bir Gn ve Sadk Yemlinin Muska adl almalar Trk edebiyatnda gotik roman rnekleri olarak incelenmitir. Bu romanlarn belirlenmesinde kategori balklar esas alnmtr.

3.2.1. Farah Yurdz

stanbul niversitesi spanyol Dili ve Edebiyat Blm mezunu olan Farah Yurdz, yayn hayatna eitli gazete ve dergilerde ilgi alan olan spiritalizm ve parapsikoloji konularnda yazlar yaymlayarak balamtr. Madritte Metafizik Ak, yazarn ilk romandr.

3.2.1.1. Madritte Metafizik Ak

Romann bakahraman spanyol Dili ve Edebiyat Blm Bakan Profesr Erdem Neptndr. Parapsikoloji, spiritalizm, ruh arma seanslar gibi gizemli konularla yakndan ilgilenen Neptn, retim yesi kiilii ve bedeniyle deil ruhuyla varln srdren ikinci kiilii arasnda, nemli gotik temalardan biri olan blnm benleri artran bir kiilik atmas yaamaktadr. Neptne gre bu atmann nedeni kiiliinin fizik dnya ile metafizik dnya arasnda gidip gelmesi ve iki boyut arasnda skp kalmasdr.172

171 172

a.e., s.166. Farah Yurdz, Madritte Metafizik Ak, Yaynevi Yaynclk, stanbul, 1995, s.9.

82

Bu aklamadan da anlalaca gibi, Madritte Metafizik Ak romannda, Erdem Neptnn kiiliinde mercek altna alnan blnmlk, klasik gotik eserlerde iyi-kt atmasna bal olarak ortaya kan blnmlkle bir tutulamaz. Neptnn yaad ikiliin ardnda reenkarnasyon inanc, yani kiinin gemi yaamlarnn imdiki yaam zerine yapt etki yatmaktadr. Blnml ortadan kaldracak yolun; insann zihni faaliyetleri ile sonulandraca bir atmadan deil spiritalizmden gemesi, Madritte Metafizik Ak romannn uyandrd gotik kaynakl endienin felsefi ve sosyolojik bir boyuta ulamamasna neden olur. Romanda Neptnn kiiliinde yaad blnmlk u szlerle ifade edilmektedir:

Dardan baklnca, belki tek kii gibi grnyorum. Ama aslnda ben, biz iki kiiyiz. Birbirine zt; siyah ve beyaz, iyi ve kt, aydnlk ve karanlk. Aydnlk Erdem kendini spiritalizme verdi. Doruyu bulmak iin kt yola. Dnyadan elini eteini ekti. Karanlk Erdem, o daha dnyevi bir adam. Belki sandm kadar da karanlk deildir. Ama biraz duygusuz, maddeyi dnen, sradan... Dnya adam. retim yesi, yani profesr. Kat. Her sabah iine girip alt kocaman, gri, ta bina kadar kat. Edebiyat fakltesinin merdivenlerine benzetiyorum onu. Gri, kat ve yorgun. () Bu bir atma mer Bey. Sanki evrensel glerin kobay oldum ben. Nasl ki evrende Aydnlk ve Karanlk gler hep yan yana, hep kar karyadr diyoruz; evet, sanki o glerin birer parasn iimde tayorum.173

Endieyi felsefi ve sosyolojik boyuta tamayan bir dier etken ise Neptnn yaad blnmln sadece kendi ahs ile snrl kalan bir etki alan yaratmas ve duyulan tedirginlii evrensel bir boyuta tamamasdr. Neptn, iki boyut arasnda skp kalmaktan kaynaklanan blnmlk duygusu yznden obsesif bir ruh hali iine girmitir, birtakm saplantlar vardr. Neptnn saplantlarn tm insanla ynelik bir tehdit unsuru olarak alglamak mmkn deildir. Oysa, tezimizin Birinci Blmnde incelediimiz Dr.Jekyll ve Mr. Hyde romannda, Mr.Hyde tm
173

a.e., s.41.

83

insanlarn iinde var olan ktle iaret etmek suretiyle tedirginlii evrensel boyuta tamaktadr. Aada romandan yaptmz alnt Erdem Neptnn obsesif ruh halini yanstmaktadr:

Dar kp daire kapsn dikkatle kilitledi. eriden hrsz alarm, zincir, iki de emniyet kilidi vard kapsnda. Tedbiri severdi. Nevrozun saldrya getii kriz dnemlerinde, kap kontrollerinde arya kaard. O zaman merdivenlerden inerken pheye der, geri dnp kilitleri yeniden kontrol ederdi. En kts seyahatlere karken oluyordu. Taksi gelir, valizler indirilir, kapc bahi beklerken Erdem srasyla alarm, zinciri ve kilitleri salama alr, sonra da taksiye binerdi. Ama daha zavall ofr iki adm gitmeye frsat bulamadan, Acaba unuttuu bir ey var m? kukusuyla adam bekletip bir kez daha yukar kard.174

Roman, Erdem Neptnn kiiliini tanmamza yardmc olan birka izahn ardndan ilerleyecei esas yn belirleyen bir olayla hareketlenir. Yukarda deindiimiz gibi gizemli konulara merakl olan ve uluslararas yaynlarda bu konularla ilgili almalar yaymlanan stanbuldaki Spiritel Aratrmalar Merkezinin etkin yesi Profesr Erdem Neptn, Madrit Parapsikoloji Merkezinin davetlisi olarak Madrite gider. Uzun yllardan beri niversitede rencilerine edebiyatn anlatt spanyann bu gzel ehrine garip bir ballk duyan, bir yan kendini defalarca ziyaret ettii bu ehre ait hisseden Neptnn byle hissetmesinin nedeni son gerekletirdii ziyarette ortaya kar. Neptn, nceki yaamnda spanyada yaamtr ve ak olduu ruh ei yeni bir bedenle bedenlenmi olarak Madritte yaamn srdrmektedir. Yaanan eitli gizemli olaylarn arndan aa kan bu gerek ile Erdem Neptn yllardr arad huzura kavuur. Grd ilk an etki alannn iine girdii ve ruh ei olduunu sonradan anlad gen ve gzel spanyol dans Esperanza ile evlenir. Romanda pek ok kez ruhlarla iletiime geilmesi ve ruhlarn yeniden bedenlenmesi gibi gotik konular zerinde durulur. Ancak, bu blmler ou kez bir
174

a.e., s.34.

84

retici edasyla aktarld iin gotik bir amaca hizmet etmez ve korkutucu bir etki uyandrmaz. Kanmzca bu durum yazarn romann kaleme alrken spiritalist felsefeyi okura tantmak istemesi ile ilgilidir. yle ki, yazar bu uurda romann ileyiini zedelemi, yer yer olaylarn akn keserek rasyonel aklamalara girmi, okuru anlattklarnn gerek olduuna inandrmaya almtr. Romann genel yapsnda benimsedii bu tutum, yazar, herhangi bir aklama gerektirecek doast bir durum yaanmadnda bile spiritalist felsefe ve zelde reenkarnasyon inancn anlatmak iin uzun ve aklayc blmler kaleme almaya itmitir. Aada romandan yaptmz alnt yazarn, okuru spiritalizmi anlatan bir bror okuduu hissi ile ba baa brakan ve roman ileyiine olumsuz etki eden tutumunu gstermektedir.

Ama spiritalizm uzun ve zor bir yolculuktur. Bu yolda ama, medyum olmak deildir. Hele medyumluktan para kazanmak hi deildir. Ruhsal tedaviler, yardmlar karsnda para alnmaz. Yoksa o g, o enerji kaynandan alnan yardm bir daha verilmemek zere kesilir. Medyum bir aracdr. Kimi zaman kendinden kaynaklanan gc kulland gibi, esas olarak evrensel, Tanrsal gc insanlara yneltir. Medyum, iki boyut arasnda balant kurabilen kiidir. Yani, fizik ve fiziktesi boyutlar arasnda. Medyumluun trleri vardr. Yazc medyum, duru gr, duru iiti medyumu, fizik medyum, ifac medyum... Btn bunlar uygulamak iinse yaradlla gelen kozmik yetenee Bilginin de elik etmesi gerekir.175

Baz blmlerde yazar, bu tutumunu bir tarafa brakr. Bu blmler Madritte Metafizik Ak romannn kitap raflarnda yerini bulduu gotik kategoriye yaklat blmlerdir. Bir ruh arma seans esnasnda hipnozun etkisine giren bir dernek yesinin azndan ruh kmas bu durumu rneklemektedir.

Balant kuruluncaya kadar geen birka dakikalk srede benzer cmlelerin tekrarlanmas gerekiyordu. Sonunda Nevbahar Hanmn yz

175

a.e., s.35-36.

85

hatlarnda kprdanmalar, deiimler fark edilmeye balad. Soluk alp verileri sklat. Yaklat yeni enerjinin younluu insan bedenini yorar gibiydi. Ama artk ne sesi, ne de bedeni kendinin deildi. ie yaadmz, yine de be duyumuzla farkna bile varmadan geip gittiimiz o boyutun aracs olmutu. ki boyut arasndaki iletiim kprsyd. Nevbahar Hanm yoktu. Yarm saat ncesine kadar onun olan azndan bir erkek sesi de kabilirdi, kk bir ocuunki de. Boaznn derinlerinden, hrltyla kark bouk bir ses ykselmeye balad. -Geldim, selamlyorum. (...) -Biz de sizi selamlyoruz efendim. Sizi tanyabilir miyiz? Medyum cevap vermeden nce derin bir nefes ald. Bu bekleyi, deneyimli de olsa her celse katlmcsn heyecanlandrrd. Odann havas giderek arlayordu. Nevbahar Hanmn az yeniden ald. Ald Ama konumuyordu. Tek bir hece bile duyulmuyordu. Beklediler. Az sonra, medyumun dudaklar arasndan dumanms, beyaz, tl gibi hafif bir nesne uzamaya, kmaya balad. nce sigara duman effaflnda, yumuak grnmdeyken giderek matlayor, somut bir katlk kazanyordu. () Tl perdelere benzeyen, dumanms madde oalyor ve giderek fizik, kat grnm alyordu. Neydi bu, kesinlikle insan formuna giriyordu, evet, ruh bedenleniyordu.176 dedi bouk ses, burada, yannzdaym, sevgiyle

Romanda ele alnan gotik temalardan biri de dnyann ktldr. Ancak bu tema da gotik anlayn uzanda, spiritalist felsefeye yakn bir anlayla yorumlanmtr. Bilindii gibi, klasik gotik metinlerde dnya btnyle korkun bir yerdir. Frankenstein romanndan hatrlayabileceimiz gibi doann gbeinde,

176

a.e., s.55-56.

86

modern hayatn sorunlarndan uzakta yaamn srdren ky insanlar bile beklenmedik kt davranlar iine girebilmektedir. Oysa, Madritte Metafizik Ak romannda ktlklere gebe olan dnya modern dnyadr. Bu dnyay ktlklere gebe brakan ise spiritel ynnn ypratlm olmasdr. Aada romandan yaptmz alntnn gsterdii gibi, Hindistana gidip bir manastra kapanan insan iin bylesi olumsuz bir etkiden sz edilemez.
Kimi zaman Hindistana gidip, bir manastra kapanmay dnmt. Tm grltlerden uzak hayat ne kadar gzel olabilirdi.Medeni adn verdiimiz gnlk ehir yaants ekilmezdi.Oysa, kimsenin yerini bilmedii bir tapnakta, bir Aramda diledii kadar meditasyon yapar, dnr ve Nirvanaya eriirdi belki. 177

Madritte Metafizik Ak, trn zelliklerini yanstan baarl bir rnek olarak gsterilemez. Her ne kadar eserde doast unsurlarn kullanmndan kaynaklanan korkutuculua yer verilmise de en belirleyici gotik unsurlardan biri olan mekna bal rpertici atmosfer kullanm eserde karmza kmaz. Bunun da tesinde, yukardaki paragraflarda da ele aldmz gibi korkuyu dourabilecek blmler reenkarnasyon inancn anlatmak ve hatta belki ispatlamak iin kaleme alndndan gotik bir amaca hizmet etmemitir. Psiik durumlara inanan yazarn bu blmleri korkutmaktan ok, okuru anlattklarnn gerek olduuna ikna etmeyi hedefleyerek yazd fark edilir. nsznde Trk roman iin mjdeler ieriyor.178 denen roman, bu cmlenin dourduu beklentiyi karlamaz.

3.2.1.2. Yaam Bir Korku Filmidir

Yaam Bir Korku Filmidir, Farah Yurdznn Madritte Metafizik Ak romanndan sonra yaymlad ikinci romandr. Romann bakahraman, yaam kocas tarafndan gelen evlenme ve boanma teklifleri ile ekillenen, edilgin konumdaki Kadndr. Bu noktada, romanda hibir kahramann isminin olmad belirtilmelidir. Kanmzca yazar, roman kahramanlarn kadn, koca, sevgili, karde, yeen gibi kimlikler altnda kurgulayarak, skntlar hayatn iine tamaya ve
177 178

a.e., s.33. a.e., s.5.

87

sorunlar fertler deil kimlikler baznda ele almaya almtr. Bu adan ele alndnda tm kadnlarn prototipi olan kadn kahramann boanmann ardndan gelen kendine dnk yaam, einde bulamad sevgiyi kendisine vereceine inand kinci Adamla tanmas ile bir lde hareketlenir. Bu ilikide de aradn bulamayan Kadn, kar cinse ve aka olan inancn tamamen kaybeder. Ancak, kinci Adamla yaad iliki, Kadnn yaamn farkl bir ekilde ynlendirecek gotik olaylarn balang noktasn tekil eder. Kadn, ilikileri esnasnda kinci Adama benzerlii dolaysyla nl bir aktre hayranlk duymaya balar. iftin ayrlmasnn ardndan aktr, benzerlik yznden hayranlk duyulan biri olmaktan kar ve Kadnn hayatnn merkezine tanr. Romanda aktrn ismi gememekle birlikte sinema ile ilgilenenler aktrn kimliini kolaylkla tespit edebilirler. Aktr, amzn vampiri Dr. Hannibal Lecter canlandran Anthony Hopkinsdir. Aktrle yakn iliki kurmak isteyen Kadn, doum gnnde ona bir armaan yollar. Bu armaan ikilinin mektuplama srecini balatr ve bu sre aktrn Maltada yapaca tatile Kadn davet etmesiyle sonulanr. Kadn, Maltaya yolculuu esnasnda gotik kurgunun bir paras olarak esere dahil edilen ve adada yaanacak dehetli olaylarn habercisi olan bir gazete haberi okur. Haberde unlar yazmaktadr:

Yerli halk, rahiplerle birlemi 6 Haziran sabah 6:00da bir tr eytan kovma ayinine kyordu. Ne demekti bu? Okudum... eytann simgesi 666yd. Yan yana sralanan adet 6. Yani bugn... biraz sonra... ben de, 6 Haziran sabah 6:00da Valettaya inmi olacaktm.179

Malta tatili, Kadn aktrn sadece beyaz perdede deil gerek yaamnda da bir vampir olduunu gerei ile yzyze getirir. Aadaki blm, Kadnn bu durumu fark ettii an vermektedir. Blm tezimize dahil etmemizin nedeni sadece gotik kaynakl korkular beslemesi deildir. Bu blm, vampirin gotik edebiyatta karmza kan vampirlerden farkn ortaya koymaktadr.

179

a.e., s.55.

88

Srtm rperdi nce, sonra o meyle ters orantl ter damlalar kaplad bedenimi. Tm cesaretimi toplayp banyoya girmeliydim, k yanyordu. Yaklap aralk kapdan ieriyi grmeye altm. Evet, oradayd. Tekrar seslendim. Garip bir homurtu, iniltiyle cevap verdi arkadam. Ne dedii belli deildi, ama sanki yannda olmam istemiyordu. Ellerim titreyerek banyo kapsn ittim ve oraya hi gelmemi olmay istedim. Asla dnmediim bir grnt vard karmda, irenti. Aktr yere diz km, eilmi, hayr, ylmt ve tandm ekici adam olmaktan ok uzakt. Nesi olduunu anlamam mmkn deildi, nk az, gmlei, elleri hatta yer kan iindeydi. Banyonun seramik zemininde taze kan lekelerini grdm. (...) Ben olas tm kaza eitleri ile ilgili ksa senaryolar yazarken biraz daha yaklatm ve aman Tanrm, Aktrn byk bir susuzlukla kendi kann emdiini grdm. Dudaklarn elindeki kesie yaptrm, damarlarn iiyordu homurtular kararak. Tpk bir vampir, yamyam gibi. Ama kurbann deil, kendi kanyd itii. Korkudan barmaya baladm.180

Alntladmz blmde de grlecei gibi; kendi kann emen aktr, gotik edebiyatta alageldiimiz vampirlerin aksine hem kurban, hem vampir konumundadr. Vampir roln oynad filmin hazrlk srecinde iyi bir oyun karabilmek iin bir vampir gibi dnmeye ve davranmaya baladn ancak film bittikten sonra bu durumdan kurtulamadn aklayan aktr, bu duruma sebep olarak yalnzln ve sevgisizliini gsterir. Aslnda benimkiler kan krizi deil. Yalnzlk krizi... sevilmemenin verdii lgnlk.181 der. Bu, yirmi birinci yzyl insannn genel sorunudur. Romann kahraman Kadn aktre ynelten de yaad sevgisizliktir. Bu noktada, aktrn kendi kann emmesi anlam kazanmaktadr.
180 181

a.e., s.101-102. a.e., s.127.

89

Modern insann iine dt yabanclama ve yalnzlama, kendi kendini yok etmesine kap aralamaktadr. Aktrn, gotik edebiyattaki vampirlerden bir fark da kar cins zerinde brakt etkidir. Gotik romanlarda vampirlerin cinsel ekiciliklerinden kaynaklanan kar konulmaz bir ekim gleri vardr. Karlarndaki kurbanlar ou kez bu ekim gcne kar koyamayarak vampir saldrlarna boyun eerler. Yaam Bir Korku Filmidir romanndaki Kadn ise vampirle kalmay cinsel ekicilii yznden deil ona besledii sevgi yznden semektedir. Farah Yurdz, Yaam Bir Korku Filmidir adl romannda vampir figrn alegorik bir motif olarak da ele almtr. Yazara gre ak, kadnlar smren bir vampirdir. Romanda bu gr u szlerle yanstlmtr:

Belki de gerekte, btn erkekler birer vampirdi. Kadnlarn bedenini, sevgisini, enerjisini, ruhunu emip, onlar cesede dntrnceye kadar vampirlik yapmyorlar myd?182 Belki de vampirlerin en tehlikelisi kadnlarn erkeklere duyduu akt. Evet ak, bal bana bir vampirdi. Kanlp uzak durulmas gereken bir canavar. Kadnn ruhunu ve bedenini smren, yok etmeye alan kana doymak bilmez bir vampirdi ak.183

Yirmi birinci yzyl insannn sorunlarn ele alan romanda, vampir-ak ilikisinin bir benzeri sinema-by arasnda kurulmutur. Sinema kimi glerin, kitleleri etki altna almak iin kullandklar gl bir aratr. Aktr, Byclk de bu deil miydi zaten? nsanlar ve olaylar etkilemek, ynlendirmek. Kaderi ynlendirmek184 diye sorar ve ekler Sinemadan kan ktlk, iddet, savalar, kan abucak geree dnyor.185 Bu yorum, daha nce de ele alnd gibi gotik

182 183 184 185

a.e., s.111. a.e., s.145. a.e., s.188. a.e., s.190.

90

dehetin hayatn merkezine tandna iaret eder. Sinema filmleri ile evlerin iine kadar giren by ve bycler, zihinleri etki altna almaktadr. Romanda vampir figr dnda gemii, imdiyi ve gelecei yanstan ayna186, beden bir yerde kalrken ruhu hareket eden ve bu ekilde ikiye blnen insan187 , lanetlenmi ruh, fal ve by gibi gotik motifler yer almaktadr. Ancak bu motifler, yukarda konu ettiimiz Madritte Metafizik Ak romannda olduu gibi, yazarn anlatnn akn kesen uzun ve gereksiz aklamalar ve gotik olmann belirleyici zelliklerinden olan mekn unsurunun iyi ileyemeyii dolaysyla gotik bir etki uyandrmaz. Yukarda belirttiimiz aksayan ynler sebebi ile kuvvetli bir gotik etki uyandrmayan romann, ksmen baarl taraf gotiin yazld dnemin tarihi ve sosyolojik koullarn ironik bir dille aktarmak ve yaanlan dnyann sahteliini ortaya koymak zelliklerini iinde barndrmasdr. Aada, romandan yaptmz alnt bu durumu rneklemektedir:

Trafik kazalar, lmler, cesetler program m oluyordu imdi? Hemen kanal deitirip baka yere baktm... yani zapping yaptm. Ah, yaknmzdaki son savalardan birini gsteriyordu bu defa haberler. Daha dorusu sava sonrasnda topluca katledilen insanlarda geriye kalan manzaralar... kemik ynlarn. Yzlerce kafatas, insan kemii st ste ylmt. Hey, Tanrm, bunlara bakmaya devam edersem korkulu rya greceim diye dndm. Dardaki dnya bu muydu? (...) Doksanl yllarn sonunda nereye kouyorduk acaba? Lanetli bir dnyaya m?188 Durup evremdeki insanlara baktmda, btn bunlarn tmyle sahte, uydurma ve bir tiyatro dekoru kadar yanltc olduunu dnyordum. nk
186 187 188

a.e., s.175. a.e., s.131. a.e., s.10,11.

91

benim hayatma gerek insanlar girmiyordu. Gerek bir evlilik, gerek bir iliki, gerek bir ben yoktu. Hepsi sahteydi.189

Roman, kadnn ve aktrn evlerine dnmeleri ile son bulur. Bu iki yalnz insan arkadalklarn srdrmeye devam ederler.

3.2.2. Elif Karaka

Elif Karaka, Boazii niversitesinde srdrd eitimini, Amerikada Texas niversitesinde tamamlam ve letme Blmnden mezun olmuur. lk roman Sevgiye ok Zaman Varla ok satan yazarlar arasna giren Elif Karakan ikinci roman gotik trde yazd Lanetli Genlerdir.

3.2.2.1. Lanetli Genler

Romanda olaylar ayr koldan ilerler. Olaylar birbirine balayan Elisabethe adl gotik kahramandr. Gen kadn gotik bir kahraman yapan katil ruhlu dedesi Theodoreun genlerini tamasdr. Babaannesi tarafndan kendisine aklan bu durum, Elisabethei iinde tad lanetten kurtulmak iin youn bir aba ve irade gc gstermeye iter. Yaamn srdrd Paristen uzaklamann kendisini ktlkten uzak tutacana dair inanc; Elisabethei, niversitede tant Trk genci Ahmet ile evlenmek zere stanbula gitmeye yneltir. Ancak, laneti iinde tamas tm abalarn anlamsz klar. stanbula geldikten bir sre sonra Ahmetin, Elisabethee evlenmekten vazgetiini aklamas gotik lanetin ortaya kmasna neden olur. Yaad d krkl Elisabethei genlerinin harekete geebilecei gerei ile yzletirir. Bir sre sonra katil ruhlu dedesi Theodoreu grmeye balayan Elisabethe; onun ynlendirmeleri ile Ahmeti, Ahmeti dnyaya getirdii iin sulu olduuna inand annesini ve Ahmetin iei burnunda eini ldrr. Yaadklarnn ardndan birileri ile konuma ihtiyac duyan, ancak ok yalnz olmas sebebiyle konuacak kimsesi bulunmayan Elisabethe, psikologa gitmeye karar verir. Daha nce de ifade ettiimiz gibi modern dnyada eytan karma ayinlerinin yerini psikoterapi seanslar almtr. Bu seanslardan birinde iledii cinayetleri itiraf eden
189

a.e., s.39.

92

Elisabethe, psikologunun durumu polislere bildirmesi neticesinde tutuklanr. karld mahkemede sulu bulunan Elisabethe idam edilir. Olayn dikkat ekici boyutu Elisabethein hayatnn filme ekilmesine yol aar. Romann iledii ikinci kol film ekimlerin yapld setler ve filmin barol oyuncusu Selmann yaamdr. Selma, Elisabethenin iledii cinayetlerin ortaya kmasnda nemli rol olan psikolog Naz Hanma kin duymakta, zdeim kurduu Elisabethein cn almak iin farkl bir kimlie brnerek psikologu ofisinde ziyaret etmektedir. Romann iledii nc kol Naz Hanmn hayatdr. Kocas ve oluyla mutlu bir yaam sren Nazn dzenli hayat, Selma tarafndan olunun karmasyla altst olur. Romann sonunda ele geirilen Selma, bana dayad bir silahla intihar ederken, Nazn olu Can kurtarlr. Yaadklar Nazn alma hayatna son vermesine ve vaktini sadece oluna ayrmaya karar vermesine neden olur. Aradan geen alt yllk srenin sonunda her eyin yerine oturduunu dndren bir finale ilerleyen roman, son anda gotik hayal gcn kkrtr ve zihinlerde soru iaretleri brakan bir finalle noktalanr:

Naz, kapy kilitlerken cebinden kard sararm bir kad annesine uzatt ve Az kalsn unutuyordum! dedi. Eski bir arkadan bu notu sana vermemi istedi. Naz, asansre binerken Cann uzatt sararm kad merakla ald ve; Burada bir ey yazmyor ki olum! dedi. Can srarla; Yazmaz olur mu anne?!diye sylendi. Sonra Sahi... diye ekledi, eskiden senin ne kadar acayip arkadalarn varm. Adam yle tuhaf giyinmiti ki! Naz, kekeleyerek; Nasl? diye sordu, adam nasl giyinmiti Can? Can; siyah bir simokin ve siyah silindir bir apka diye cevaplad. Elinde bir baston vard. Yanma geldi ve bu notu sana vermemi istedi. O gittikten sonra Alpere dndm ve; Adamn kyafeti ne acayipti dedim; ama ne yazk ki Alper onu grmemi; ok garip anne; oysa Alper, benim hemen yanbamdayd. Naz, baylacak gibiydi. Bo kad Cana uzatt ve burada ne yazyorsa bana oku dedi. Can, akn bir tavrla sararm kad ald ve okumaya balad. Birlikte bir gelecee sevgilim... Unutma, gerek gibi gzken hibir ey gerek deildir. Gerek olan

93

senin beyninin iindeki. Gerek olan sadece ve sadece Benim; Senin yarattn Ben!... 190

Lanetli Genler romannda dikkate deer olan; romann, modern dnyann gotik hayal gc zerine etkisini gzler nne sermesidir. Gen haritalar karlarak insann biyolojik btnlne mdahale edilebileceinin konuulduu bir dnemde, gotik laneti tayan unsur mekn ya da herhangi bir eya deil, genler olur. Romandaki kahramanlar gotik kimliklere dntren olgunun da modern dnyann insan iine drd yalnzlk duygusu olduu gzlenir. Aadaki blmler bu durumu rneklemektedir.

ine garip bir ac oturmutu. Sanki sokaktaki herkes mutluydu, herkes seviliyordu, herkesin dostlar, arkadalar vard! Oysa kendisi yapayalnzd!... Yapayalnz, aresiz, atlm, itilmi, smrlm, kullanlm... Yalnzlktan nefret ediyor, hatta korkuyordu. Hibir zaman, Ahmet tarafndan aldatlp bir kenara atlacan dnmemiti. Onu sevmi, ocuklar olsun istemiti. O da bir aile sahibi olmay arzulamt. Oysa imdi yapayalnzd. Ahmet, sadece onu aldatmam, ayn zamanda tm hayallerini ykm, yaama sevincini, gcn, kendine gvenini de almt. Artk hayatta hibir eyin nemi yoktu. Her ey olabilirdi. 191 Belki de bu nefret her gece yaad, ucu buca olmayan sonsuz yalnzlktan kaynaklanyordu. Gndz ne yaarsa yaasn, kim ona nasl davranrsa davransn, o, her gece yine yalnzlna dnyordu. Bundan nefret ediyordu. Eskiden kendisine acrd; imdi bu acnma, nefrete ve iddete dnm, mutsuzluunu dier insanlardan alaca intikamla yok edebileceine inanmt.192

3.2.2.2. Ve Sonra Bir Gn

Ve Sonra Bir Gn, Elif Karakan gotik trde kaleme ald ikinci romandr. Romann ana eksenini reenkarnasyon inanc oluturur. Farah Yurdznn
190 191 192

Elif Karaka, Lanetli Genler, stanbul, nklp Kitabevi, 1996, s.226-227. a.e., s.57-58. a.e., s.68.

94

romanlarnda konu edildii eklin aksine, Elif Karaka romannda reenkarnasyon inancna ynelik ayrntl bir bilgilendirme abasna girmez. Bu durum eseri daha abuk okunan ve gotik zellikleri daha belirleyici olan bir duruma sokar. Roman, gen ve gzel bir manken olan Ecenin her gece grd, uykularn blen esrarengiz ryalarn anlatmasyla balar. Can adl gen ve baarl bir iadam ile evlenen Ece, balay iin gittikleri Hawaiide, uzun yllar Virginia niversitesinde reenkarnasyon konusunda yaplan tm almalara katlan, teorik bilgisinin yannda sezgileri de olduka gl, dnyaca nl Irine adl medyumla tanr. Bu tanma, Ecenin kabuslarnn nedenini ortaya koyar. Ece, nceki hayatnda baklanarak ldrlmtr. Bu sebeple, ruhu hala ayn vaheti yaamaktadr. Korkutucu olansa, bilinmeyen bir nedenden tr reenkarnasyonun hep ayn evrede, yani ayn kiilerle oluacak olmasdr. Bu durum, gotik bir laneti beraberinde getirir. Reenkarne olan kiiler ayn durumu tekrar yaayabilme ihtimalini tamaktadr. Ece, Ecenin kocas Can ve Cann kardei Levent bu lanetin etkisindedir. 5 ubat 2001 ise lanetin ortaya kaca varsaylan tarihtir. Bu gnn, nceden alnan nlemlerle, herhangi bir olaya sebep vermeden sonulanmas gotik laneti sonlandrr. Romanda, pozitif dncenin korkuyu sonlandraca gr ortaya konur. Bu gr vermesi sebebiyle aadaki blm tezimize dahil edilmitir. Alntladmz blmde dikkati eken bir baka nokta, eserdeki korku ve gerilim dozuna ynelik ipularn iinde barndrmasdr.

Kollarn gsnn stnde birletirip skntl bir tonla, Banim Can ve Eceye yardm etmemi istemiyor diye sylendi, O beni durdurmak istiyor. Ataa kalkt. Kendinden emin, gl ve inat bir ses tonuyla, Beni asla yldramayacak diye sylenmesine devam etti. Kapya doru yrd. Tam odadan kacakt ki, o anda alma masasnn stndeki komptr kendi kendine almaya balad. Bir anda oda scakl sfrn altna dmt. Tm vcudunu souk bir rzgr yalayp geti.

95

stnde byk bir arlk hissetti. Sakin olmaya alarak alma masasna doru yrd. Makine fite deildi. Ekranda kendi adn grd. Komptrn dmesine basp kapatmaya alt; olmad. Bu sabah Peder Andrewsa gndermi olduu kt ekranda belirmiti, rpererek bir adm geriledi. Sonra ani bir kararla eski yerine, komptrn nne gitti. Peder ANdrewsun kendisine verdii tleri hatrlad. Korkulacak tek ey korkunun kendisidir diye mrldand, inancma snp pheye dmezsem her trl ktlkten korunurum. Byk bir metanet ve irade gcyle dimdik komptrn nnde dikiliyor, ekrana rkmeksizin bakyordu. Her geen saniyede da ha da glendiini hissetmeye balad. Ekrandaki yazlar kana bulanmt. Odadaki arlk dayanlmazd. Irine hl ayn pozisyondayd. Ktln karsnda byk bir cesaretle dikiliyordu. Hibir ey olmayacandan emin bir hali vard. inde korkunun krnts bile kalmamt. Kendini ok gl hissediyordu. Bir iki saniye gemi ya da gememiti ki ekran karanla gmld. Odadaki arlk da yok olmu, oda ss normale dnmt. Irine sevinel topuklarnn stnde dnd. Mutlulukla, Baardm dedi, baardm.193

inde hibir yerel motif barndrmayan Ve Sonra Bir Gn, gotik hayal gcne herhangi bir yeni bak as getirmez.

3.2.3. Sadk Yemni

1951 ylnda stanbulda doan Sadk Yemni, ocukluk ve genlik yllarn zmirde geirir. Ege niversitesi Kimya Mhendislii Blmndeki renimini yarda brakarak Hollandaya giden yazar, o tarihten bugne yaamn Amsterdamda srdrmektedir. eitli i kollarnda alan yazarn son ii devlet demiryollarnda kprclktr. Yazar, zellikle k aylarnda kimsenin uramad bir yerde geirdii vakitleri okumak, yazmak ve dnmek iin kullandn belirtmektedir. Muska, yaynlanm yk ve romanlar olan Sadk Yemninin gotik trde ya da kendi ifadesiyle sylersek gizemkr dehet tirildemesi trnde kaleme ald ilk almasdr. alma, Hollandada en nemli edebiyat dlne aday gsterilmitir.
193

Elif Karaka, Ve Sonra Bir Gn, stanbul, nklp Kitabevi, 2000, s.205.

96

Yazarn roman ve yklerinin yan sra tiyatro oyunlar ve senaryo almalar da vardr.

3.2.3.1. Muska
Roman sinematografik bir yapya sahiptir. Bir vizyon arac olarak ilev kazanmann tesinde roman kahramanlarnn kendileri ile yzlemelerine araclk eden ayna metaforu kurguda nemli yer tutar. Yirmi be yl lise rencilerine fizik dersi vermi, fizii yaam ekli olarak benimsemi Halit Dumann evinden; 60l yllara, oradan zmirin igal altnda olduu dnemlere keskin olmayan geiler yaplmasna olanak salayan ayna; bir sahneden dier sahneye geiler yapan bir sinema kamerasn anmsatr. Sahnelerde, ynelinen zaman srekli olarak deimekle birlikte mekn hep ayn kalr. Meknn deimemesi, okurun zihninde her an esrarengiz olaylarn ba gsterebilecei dncesinin yerlemesine yol aar. Bu durum, eserdeki rpertici atmosferi arttrmaktadr. Sokan 60l yllardaki ziyaretilerini iki ksmda ele almak gerekir. lk bekte o sokakta oyunlar oynayan ve romann dilini renklendiren ocuklar durur. Bu ocuklarn iinde Sarp ismi ne kar. Gerekliin alg ile ilgili bir mesele olduunu gsteren Muska romannn bakahraman Sarp, kimsenin gremedii varlklar grebilen ve bu durumu ktlkleri douran bir lanet olarak deil, ayrcalk olarak gren bir ocuktur. Ayrca, Sarp ikinci bekteki ahslarla birebir iliki ierisindedir. kinci bekte sokan yetikinleri vardr. Sokan bkn delikanls, manav, bahvan, bakkal ra gibi figranlar bir yana braktmzda karmza fal, by, kurun dkme gibi geleneksel kltrmzde yeri olan gizemli konulara merakl barol oyuncular kar. Ayzt, Seher ve Cemile adl kahramanlar, kendisine yaplan sabun bys nedeni ile lmek zere olan Necla adl gen kadna yine by, fal gibi gizemli aralar kullanarak yardm etme abas iindedir. Neclaya yaplan by ayna kamerann neden igal altndaki zmire geiler yaptnn cevabn tar. Sokakta yaayan insanlar, deien tarihi zamanlar

97

iinde etkilemeye devam eden ktln nedeni o yllara dayanmaktadr. O evde bir i var194 sz ile vurgulanan neden, kk bir kz ocuuna tecavz eden askerlerin cesetlerinin Neclann evinin bahesindeki kuyuda yatmasdr. Bu durum, gotik edebiyatn en belirgin zelliklerinden biri olan ve tezimizin Birinci Blmnde Edgar Allan Poenun Usher Evinin k adl yks ile rnekleyerek incelediimiz meknn tad lanet ve bu lanetin fertler zerindeki etkisini gstermektedir. Meknda oluan kt enerji, romanda ktlklerin kayna olan Kara Nesnenin harekete gemesini kolaylatrmakta ve Kara Nesne insanlarn iine, olumsuz durumlara tevik eden bir i ses olarak girmektedir. Romann sonunda; fal, by gibi geleneksel unsurlar ve Sarpn ak alg gcnden faydalanlarak Kara Nesnenin zararl etkisi yok edilir. Ktlkle iyilik arasndaki savata iyiliin galip geldii romanda ahs kadrosunun ok kalabalk olduu gzlenir. Tespit edebildiimiz kadaryla romanda otuz be ismin ad gemektedir. Romanda; fal, muska, by, kurun dkmek gibi geleneksel unsurlar gotik durumlarnn ortaya knda yahut engelleniinde birer aratr. Yazar, bu blmleri kaleme alrken ayrntlara yer vermi, genel ifadelerle konuyu geitirmemitir. Aadaki blm, bu zenli tutumu rneklemektedir:

Cemile kalkarak mutfaa gitti. Oca yakt. Kurun dkmekte kullandklar pasl bir cezveyi kurun paralaryla doldurup atein zerine yerletirdi. Kurunu iine dkecekleri enli cam kaba te iki nispetinde su doldurdu ve darya gtrp sehpann zerine koydu. kadn gerilim iinde konumadan beklediler.195

Yukarda romann ksa bir zetini verirken ktlklerin kayna olan Kara Nesnenin insanlarn iine, kendilerini ktle ynlendiren bir i-ses olarak girdiini sylemitik. Bu blmler okura, gotik bir eserle kar karya olduunu hissettirmekte ve okur trn yapsnda olduu ekilde dehete dmektedir. Aadaki alnt bu durumu rneklemektedir:
194 195

Sadk Yemni, Muska, stanbul, Metis Yaynlar, 1996, s.126. a.e., s.43.

98

Kanatlarn unutma Hallo. Onlar da hi durmazlar. Mecnun irkilerek etrafna baknd. Bulunduu yer, iki evin penceresiz yan duvarlar arasnda kalm darack bir geitti. Bir kimsenin camdan seslenmesi olanakszd. Titreyen dizlerle zorlukla doruldu. Sigarasnn azndan dtnn farknda deildi. Korktun mu bok uval? Biraz sabret, sana da gerekli ilgiyi gstereceim. Mecnun gzlerini hzl hzl krptrarak baknd. Ses bu kez deniz kenarndan gelmi gibiydi. Sarsak admlarla su kenarna gitti. (...) Bu kez de ses ayaklarnn dibindeki talardan gelmi gibiydi. Az kalsn olanca gcyle Kim var orada? diye baracakt, kendini glkle engelledi.196

Bu blmlerin dnda, gotik bir eserle kar karya olunduunu belli eden unsurlardan biri de roman kahramanlarnn doast durumlar yaamasdr. Roman kahramanlarndan Cemilenin fizik yaam sona ermi bir gen kzla konutuu blm bu duruma rnek olarak gsterilebilir:

Cemile

Cemile

nlerindeki

iki-

gnn

getirecei

eyleri

dnmemeye alarak kendisini uykuya hazrlarken ensesinin civarnda tandk bir titreimin baladn hissetti. Bir ziyaretisi vara benziyordu. Gelen beyaz gelinlik giymi gen bir kadnd. Yal kadnn ayak ucunda durdu. Yznde beyaz tller olduu iin Cemile onu tanyp tanmadn bilemiyordu. Cemileyi geceleri birok kimse ziyarete gelirdi. Ona konuur, dertlerini anlatr ve giderlerdi. Bunlarn hemen hepsi de fizik yaam terk etmi kimseler olurdu. (...) Ziyarete gelenlerin bazlarnda olduu gibi kz ldn bilmiyordu henz. Bir trl evinin yolunu bulamamaktan aknd. Evlerin kaplarnn rtk, klarnn snk olduu sokaklarda gezip durmutu. Sonunda bu evin klarnn yank ve kapsnn aralk olduunu grnce sevinle ieri dalvermiti.
196

a.e., s.108.

99

Cemile durumu uygun bir dille kza anlatt. Sonra kaplarnn her biri baka bir leme alan, sonsuz odalar olan byk bir evden sz etti. O evi nerede bulacan iyice tarif etti. Kzn az nceki elemli hali tamamiyle yok olmutu. Sevinle Cemilenin elini pt ve kabark eteklerini uuturarak koar admlarla sz edilen yere doru yola koyuldu. Kz gidince Cemile elinin tersiyle gzyalarn silerek kendi lm denen bakalama geiinin nasl olacan dnmeye balad. 197

Sembol ve metaforlarla rl bir kitap olan Muskada Trk sfat ieren ok fazla unsur vardr. Geleneksel gizemler ve bylere geni yer veren romanda, evre ve tipler tamamen bize, bizim kltrmze aittir. Gerekliin alg ile ilgili bir mesele olduunu ortaya koyan roman, gotik olmann koullarn belirleyen unsurlarla, yerel motifleri bir araya getirerek ilemi zgn ve baarl bir almadr. Romanda gerekliin alg ile ilgili bir mesele olduunun vurgulanmas, Batda gotik edebiyatn edebi bir tr olarak ortaya kma nedeni olan ar aklc ortama tepki durumuna farkl bir anlayla yaklar. Bilindii gibi, bu tepki hayal gcnn serbestliine zemin hazrlamtr. Ancak, belli bal gotik roman rneklerinin hi birinde bu serbest ortamn rn olan doast olaylar ve durumlarn gereklikle ba zerine gidilmemitir. Muskada bu soru zerine giden Sadk Yemni, kanmzca cevap arama kaygsndan ok zihinlerdeki soru iaretlerini belirginletirmek gayesi iindedir. Aadaki blm bu duruma iaret eder:
Sarp iki deiik gerekliin tam gbeinde yayordu. Birinde dsel yolculuklar, baka lemlere uzanan sezgiler ve eit eit yaratklar vard. Dierindeyse hemen her ey ak seikti. Bir genin i alar toplam hep 180 dereceydi. Su hep 100 derecede kaynyor ve pi says deimeden kalyordu. Harika bir eydi bu. nsana scak bir gven duygusu veriyordu. Onun abas dier lemi de byle elle tutulan, her defasnda deimeyen sembollerle tanmlamaya ynelmiti.

197

a.e., s.147-148.

100

Dsel gezilerini bir harita zerinde iaretlemesi ve merkez noktalarn bulmaya almas hep bu istekten kaynaklanyordu. Bunlarn o muazzam derinlik ve eitlilikteki lemi bilinirlie kartmak iin sade suya tirit abalar olduunun farkndayd. Yalnz haritalar yapmak hibir ey yapmamaktan daha iyiydi.198

198

a.e., s.165.

101

SONU
Batda on sekizinci yzyl sonlarnda Aydnlanma Hareketinin ar aklc ortamna duyulan tepkinin bir rn olarak ortaya kan gotik tr, Trk edebiyatnda yirminci yzyla denk gelen bir zaman diliminde kendini gsterir. Gotik edebiyatn kendini besledii ana kaynak olan cin, peri, hortlak, gulyabani gibi doast unsurlara Divn iiri ve Halk Edebiyat geleneinde rastlanmakla birlikte bu unsurlar gotik bir amaca hizmet etmedii iin, gotik edebiyat rnekleri olarak deerlendirilemez. Bir eserin gotik olmasn belirleyen n koul yukarda saydmz doast unsurlardan ve durumlardan beslenmesi ve ana eksenini korku zemini zerine oturtmasdr. Ayrca, gotik trde mekn unsurunun belirleyici rol vardr. Edebiyat evrelerinde baarl olduklar kabul edilen gotik roman rneklerinin ounda, mekna dayal olarak oluturulan ve hikyenin gerilim dozunu arttran rpertici atmosfer oluturma gayesi gdlmtr. Akln kat tonlarna duyulan tepkinin rn olan gotik eserlerde, zaman zaman toplumsal korku ve endieler biimleri deitirilerek doast kodlamalarla verilmitir. Tezimizin Birinci Blmnde ele aldmz Frankestein ve Dracula bu ynelimin en tipik rnekleridir. Toplumdaki arlklarn gotik hayal gcn kkrtmas, biimi deitirilerek verilen korkularn ieriinin de deimesine yol aar. Batda ilk ortaya kt dnemde aristokratlarn can skntsna, burjuvazinin kendine ynelik kayglarna iaret eden gotik, yaanan sosyo-kltrel deimeler neticesinde bilimsel ve teknolojik gelimelerin insann ruh ve beden btnlne yapaca etkinin boyutlar zerinde durmaya balar. Batda yaklak iki yzyllk bir gelenei olan bir tr, daha nce de ifade ettiimiz gibi Trk Edebiyatnda kendini yirminci yzyl ierisinde gsterir. 80 ncesi dnemde kimi yazarlarn baz almalarnda gotik tre yasland grlse de bu dnemde bal bana gotik trde eser veren bir isimden sz edilemez. Bu dnemde gotik unsurlara yer veren romanlarda iki ayr izgi olduu grlr. Bu izgilerden ilki Hseyin Rahmi Grpnarn eserlerindeki gotik tavrda kendini gsterir. Hseyin Rahmi Grpnar, eserlerinde gotik unsurlara

102

ideolojisini yanstmak iin yer verse de kanmzca esas nemli olan yazarn bu unsurlar Trk Kltrnde var olan bir yapya brndrerek ele almasdr. Hseyin Rahmi Grpnar; gulyabani, cin, peri, hortlak gibi geleneksel yapmzda var olan elere dayanarak gotik tre yaklar. kinci izgide ise Bat edebiyatndaki gotik roman rneklerinin uyarlama almalar yer alr. Bu almalar, Ali Rza Seyfinin Drakula stanbulda almasnda olduu gibi, konuya Trk kltrne ait unsurlar adapte etmekle birlikte, uyarlanan eserin konusuna birebir sadk kalarak yapld gibi; Kerime Nadirin Dehet Gecesi rneinde olduu gibi sadece bir hareket noktas da tekil edebilir. 80 sonrasnda ise gotik tr, edebiyatmzda zaman zaman kendini gsteren mnferit almalardan teye gideceini iaret eden bir canlanmann iine girer. Bu dnemde birok almada gotik unsurlara rastland gibi, zel olarak bu trde yazmay tercih eden yazarlar da ortaya kar. Tpk 80 ncesi dnemde olduu gibi, 80 sonrasnda da iki ayr izginin varlndan sz edilebilir. Elif Karaka ve gotii spiritalist felsefeyi yanstmak iin bir ara olarak kullanan Farah Yurdz tre herhangi bir yerel motif eklemeyen yazarlar olarak belleimizde yer ederken Sadk Yemni, tre toplumsal yaay, kimlik ve anlaymz dahil eder. Yemninin bu tavr onu 80 ncesi dnemde eserlerinde gotik unsurlarla yerel motifleri birletiren Hseyin Rahmi Grpnarn izgisine yaklatrr. Ancak, Hseyin Rahmi Grpnar gotii ideolojik kayglarla yoklarken, Sadk Yemnide byle bir yaklam grlmez. Kanmzca 80 sonras Trk edebiyatnda gotik roman rneklerinde en dikkate deer almay Sadk Yemni kaleme almtr. Bat edebiyatndaki anlamyla, ablonlar tam olarak oturan geleri yerli yerinde ve ayn belirginlikte kullanlan, gotik edebiyatn varlndan sz etmek mmkn olmasa da tre ynelik ilginin canlanmas; gotiin, edebiyatmzda yeni ve baarl rneklerle servenini srdreceine dair inancmz kuvvetlendirmektedir.

103

KAYNAKA

Bayrakl, Bayraktar:

slamda Eitim, stanbul, Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, 1989.

Botting, Fred: Budak, Seluk:

Gothic, London, Routledge Publishing, 1996. Psikoloji Szl; Ankara, Bilim ve Sanat Yaynlar, 1999.

Burke, Edmund:

A Philosophical Inquiry Into The Origin Of Our Ideas Of The Sublime And Beautiful, (evrimii) http://www.bartleby.com/24/2/

elikel, Aysel; Gelgel, (ztekin) Gnseli: Yabanclar Hukuku, stanbul. Beta Basm Yaym, 2005. otuksken, Betl, Babr Saffet: Ortaada Felsefe, stanbul, Kabalc Yaynevi, 1993. Davenport, Hines Richard: Gotik: Arlk, Dehet, Ktlk ve Ykmn Drt Yz Yl, ev: Hakan Gl, Ankara, Dost Kitabevi Yaynlar, 2005. E. Hogle, Jerrold: The Cambridge Companion to Gothic Fiction, United Kingdom, Cambridge University Press, 2002. Enginn, nci: Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat, stanbul, Dergh Yaynlar, 2001. Freud, Sigmund: The Uncanny, (evrimii) http://people.emich.edu./acoykenda/uncanny3.htm

104

Giritli Ali Aziz Efendi:

Muhayyelat, stanbul, Beyaz Balina Yaynlar, 2005.

Gndz, inasi:

Din ve nan Szl, Ankara, Vadi Yaynlar, 1998.

Gndz, Turgay:

Kuranda Korku Motifi: nzar Kavramna Eitimbilimsel Yaklam, stanbul, Dnce Kitabevi, 2004.

Grpnar, Hseyin, R.: Grpnar, Hseyin, R.: Grpnar, Hseyin, R.:

Cad, stanbul, Atlas Kitabevi, 1981. Gulyabani, stanbul, zgr Yaynlar, 2005. Mezarndan Kalkan ehit, stanbul, zgr Yaynlar, 1995.

Hocaolu, Durmu:

Korku Edebiyat zerine 2: Korku Edebiyat, lm Mistisizmi ve eytan, Yamur Dergisi, say 11, Nisan Mays Haziran 2001.

lmihal I: man ve badetler: nci, Handan:

Ankara, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, 2006. Aziz Efendinin Reddedilen Miras, Trk Romancsnn Gereklikle Sava, kitap-lk, Say: 80, ubat, 2005.

ncil Karaka, Elif: Karaka, Elif: Kuran Yolu Trke Mel ve Tefsir (I-V):

stanbul, Kitab Mukaddes irketi, 1997. Lanetli Genler, stanbul, nklp Kitabevi, 1996. Ve Sonra Bir Gn, stanbul, nklp Kitabevi, 2000. Ankara, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, 2003.

105

LeFanu, J.Sheridan:

Carmilla, (evrimii) http://www.sff.net/people/DoyleMacDonald/l_car mil.htm

Meydan Larousse: Moran, Berna:

stanbul, Meydan Yaynevi, 1986. Edebiyat Kuramlar ve Eletiri, stanbul, Cem Yaynevi, 1991.

Moran, Berna:

Trk Romanna Eletirel Bir Bak III, stanbul, letiim Yaynlar, 1998.

Moretti, Franco:

Mucizevi Gstergeler: Edebi Biimlerin Sosyolojisi zerine, ev: Zeynep Altok, stanbul, Metis Yaynlar, 2005.

Nadir, Kerime:

Dehet Gecesi, stanbul, nklp ve Aka Kitabevleri, 1984.

zkaracalar, Kaya: Pala, skender:

Gotik, stanbul, L&M Yaynclk, 2005. Ansiklopedik Divn iiri Szl, stanbul, L&M Yaynclk, 2003.

Poe, Edgar A.:

Seme Hikayeler, ev: Ahmet z, stanbul, thaki Yaynlar, 2002.

Polidori, John W.:

The Vampyre, (evrimii) http://www.gutenberg.org/catalog/workd/readfile ?fk_files=13423&pageno=17

Polikar, Tanseli:

Gotik Mekanlar zerine, Virgl, Say: 21, Temmuz-Austos 1999.

Punter, David, Byron, Glennis:

The Gothic, United Kingdom, Blackwell Publishing, 2004.

106

Punter, David:

A Companion to the Gothic, United Kingdom, Blackwell Publishing, 2000.

Sakaolu, Saim:

Trk Masalnda Devler ve Periler, kitap-lk, Say: 80, ubat, 2005.

Sarkolu, Ekrem: Scognamillo, Giovanni:

Dinler Tarihi, Isparta, Faklte Kitabevi, 2004. Dehetin Kaplar, stanbul, Kamer Yaynlar, 1997.

Scognamillo, Giovanni:

Korkunun Sanatlar, stanbul, nklp Kitabevi, 1996.

Seyfi, Ali, R.:

Drakula stanbulda, stanbul, Kamer Yaynlar, 1997.

Shelley, Mary:

Frankenstein, ev: Elif zsayar, stanbul, Arion Yaynevi, 2002.

Stevenson, Robert L.:

Dr. Jekyll ve Mr. Hyde, ev: Z. Glmser Arer uhadar, stanbul, Arion Yaynevi, stanbul, 2002.

Stoker, Bram:

Dracula, ev: Niran Eli, stanbul, thaki Yaynlar, 2003.

Trke, mer:

Korkuyu ok Sevdik Ama Az rettik, Radikal, 18.11.2005.

Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi: stanbul, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, 1997. Urgan, Mina: ngiliz Edebiyat Tarihi I, stanbul, Altn Kitaplar Yaynevi, 1986. Urgan, Mina: ngiliz Edebiyat Tarihi II, stanbul, Altn Kitaplar Yaynevi, 1989.

107

Urgan, Mina:

ngiliz Edebiyat Tarihi III, stanbul, Altn Kitaplar Yaynevi, 1991.

lken, Hilmi, Z.:

Trkiyede ada Dnce Tarihi, stanbul, lken Yaynlar, 2001.

Veysal, etin:

Korku zerine, Felsefe Logos, stanbul, Bulut Yaynlar, Say: 20, Nisan 2003.

Walpole, Horace:

Otranto atosu, ev: Kaan aydam, Banu Irmak, stanbul, Altkrkbe Yayn, 2002.

Yemni, Sadk: Yeti, Kzm:

Muska, stanbul, Metis Yaynlar, 1997. Namk Kemalin Trk Dili ve Edebiyat zerine Grleri ve Yazlar, stanbul, Alfa Basn Yaym Datm, 1996.

Yldrm, brahim:

Korku Temrinleri, Kitap-lk, say 66, Kasm 2003.

Yurdz, Farah:

Madritte Metafizik Ak, stanbul, Yaynevi Yaynclk, 1995.

Yurdz, Farah:

Yaam Bir Korku Filmidir, stanbul, Altn Kitaplar, 1999.

108