Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Frat University Journal of Social Science Cilt: 19, Say: 1, Sayfa: 209-221,

ELAZI-2009

BATI ANADOLU'DA GEREKLETRLEN YUNAN MEZALM HAKKINDA YZBAI SMAL HAKKI EFEND TARAFINDAN HAZIRLANMI ASKER BR RAPOR
A Military Report Prepared By Captain Ismail Hakki Efendi About the Grek Atrocities in the Western Anatolia Zafer AKMAK
zet zmirBurhaniye ve BalatkSke demiryolu hatt boyunca Yunanllar tarafndan yaplan mezalimi bizzat grmek isteyen, ierisinde yerli ve yabanclarn bulunduu bir heyet, 15 Ekim 1922 tarihinde zmirden hareket etmitir. Bu heyete, zmir Mevki Komutanl Kararghnda grevli Yzba smail Hakk Efendi refakat etmitir. Heyetin, Bat Anadoluda Yunan mezalimine uram ky, kasaba ve ehirlere yapt seyahatin sona ermesinden sonra, Yzba smail Hakk Efendi tarafndan, bu seyahat hakknda bir rapor hazrlanmtr. Bu alma, Yzba smail Hakk Efendi tarafndan hazrlanm olan raporun transkribe edilmi halidir. Anahtar Kelimeler: Yunan, Mezalim, Yzba smail Hakk Efendi, Bat Anadolu, Rapor. Abstract A commission including both local people and foreigners who wanted to see the Greek atrocities done throughout the railway from Izmir-Burhaniye to Balatck-Ske came to move from Izmir on October 15, 1922. Captain Ismail Hakk Efendi, an officer in charge in the Quarterage of Izmir District Command accompanied this commission. After the visit of the commission to the villages, townships, cities which was subject to the Greek atrocities, a report was prepared about this visit. This study is a transcribed version of the report prepared by Ismail Hakk Efendi. Key Words: Greek, Atrocity, Captain Ismail Hakk Efendi, Western Anatolia, Report

Yrd. Do. Dr., Frat niversitesi Eitim Fakltesi, lkretim Blm, ELAZI, zcakmak@firat.edu.tr.

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)

Giri 15 Mays 1919da zmirin igaliyle balayan Yunan mezalimi, ksa srede Bat Anadolunun tamamnda kendisini hissettirmitir. Yunan ordusunun igal ettii yerlerde yaayan Trklere, Yunan askerleri ve onlarla birlikte hareket eden yerli Rumlar mthi bir zulm, vahet ve katliam uygulamlardr. 1 Bat Anadolunun Yunan igaline urayan btn ky, kasaba ve ehirleri bu mezalimden nasibini almtr. Yunan igaline urayan bu yerlerde toplu katliam yapmak, adam ldrmek, ikence yapmak, ocuk yataki kzlara ya da ihtiyar kadnlara tecavz etmek, ayrca camileri, evleri, i yerlerini, tarlalar yamalamak, hayvanlar telef etmek Yunan askerleri ve yerli Rumlar iin sradan olaylar haline gelmitir. 2 Yunanllarn ve yerli Rumlarn, Bat Anadolunun igali srasnda gerekletirmi olduklar mezalim, tahkik ve tespit edilmeye allmtr. Muhtelif zamanlarda yerliyabanc heyet ve kiilerce yaplan tahkikatlar srasnda tutulan tutanaklar, tahkikatlarn sonucunda hazrlanan raporlar Yunan igal siyasetine k tutacak bilgileri iermektedir. Yunan mezaliminin tespiti balamnda deerlendirilmesi gereken en nemli tahkikat, phesiz Amiral Bristol bakanlnda oluturulan Mttefikleraras Tahkik Heyetinin incelemeleri ve hazrlam olduu rapordur. Bu raporda Yunanllar, yaptklar mezalimden dolay sulu ve sorumlu bulunmulardr. 3 Bat Anadoluda 19191922 yllar arasnda Yunan igali altnda bulunan yerlerde Trklerin maruz kald mezalimi belgeleyen Mttefikleraras Tahkik Heyetinin raporundan baka raporlar da vardr. Bu raporlarn bir ksm yaymlanm bir ksm ise henz yaymlanmamtr. Yunan mezalimini btn akl ile ortaya koyan ancak tam metni yaymlanmam olan nemli raporlardan biri de Yzba smail Hakk Efendi tarafndan hazrlanan ve zmir Byk Yangn, Aydn, Nazilli, Burhaniye, Ske Mntkasnda Vuka Getirilen Yunan Tahrbt ve Mezlimi Hakknda ki Kta Rapor
1

Yunan mezalimi hakknda geni bilgi iin bkz., Mustafa Turan, Yunan Mezalimi (zmir, Aydn, Manisa, Denizli19191923), Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara 1999. Zafer akmak, zmir ve evresinde Yunan gali ve Rum Mezalimi, Yeditepe Yaynevi, stanbul 2007. Yunan mezalimi hakknda yaymlanm resm belgeler iin bkz., Ariv Belgelerine Gre Balkanlarda ve Anadoluda Yunan Mezlimi, II, T.C. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl, Ankara 1996; Talat Yalazan, Trkiyede Yunan Vahet ve Soy Krm Giriimi, I-II, Genelkurmay Bakanl Askeri Tarih ve Stratejik Etd Bakanl Yaynlar, Ankara 1994; Zekeriya Trkmen, Belgelerle Yunan Mezalimi, Ocak Yaynlar, Ankara 2000. Trkiyede Yunan Fecyi, (Yayna Hazrlayanlar: Mustafa Turan, Sleyman zbek, Zahit Yldrm), Berikan Yaynevi, Ankara 2003, s. VII.

210

Bat Anadolu'da Gerekletirilen

baln tayan rapordur. Bu rapor, Yunanllarn Bat Anadoluda gerekletirdii mezalimi bizzat grmek isteyen, ierisinde yerli ve yabanclarn yer ald bir heyete refakat eden zmir Mevki Komutanl Kararghnda grevli Yzba smail Hakk Efendi tarafndan 29 Ekim 1922 tarihinde hazrlanmtr. Yunanllarn Bat Anadoluda gerekletirdii mezalimi anlatan bu rapor bugnk harflere transkribe edilirken, mmkn olduu kadar, orijinal halinin bozulmamasna dikkat edilmi; bu yzden de rapor sadeletirilmemitir. Ancak rapor transkribe edilirken iml kurallar esas alnm ve ar bir transkripsiyon iaretlemesi yoluna da gidilmemitir. zmir Byk Yangn, Aydn, Nazilli, Burhaniye, Ske Mntkasnda VukA Getirilen Yunan Tahrbt Ve Mezlimi Hakknda ki KtA Rapor zmirBurhaniye ve BalatkSke imendifer hatt boyunca Yunanllar tarafndan irtikp edilen mezlim ve fecyi grmek zere 15.10.1338de zmirden hareket eden ecneb ve Trk gazetecileriyle ecneb zbitlerinden mrekkep heyete refkat eden Mevki Kumandanl Karrghndan Yzba smil Hakk Efendinin hazrlad rapordur. zmirBurhaniye ve BalatkSke imendifer hatt boyunca Yunanllar tarafndan irtikp edilen mezlimi reylayn grmek zere 15.10.1338 gn saat 8 evvelde zmirden hareket eden ecneb ve Trk gazetecileri ile ecneb zbitlerinden mrekkep heyet 17.10.1338 gn 2,30 sat sonrada zmire avdet etmitir. Heyet ber-vech-i ti zevttan ibret idi: Ernest Renan Torpidosundan Fransz Mlzm Msy Vetebyard, Fransz Bahriye Yzbas Msy Bonarandi, Deba gazetesi nmna Msy Jorjdu, svirede mnteir Lozan gazetesi muhbiri Msy Alber Sepla (Mm-ileyh ayn zamnda Paradiso Amerikan mektebinin Franszca muallimidir), Jurnal Ditalya ve Mesacero gazeteleri nmna Msy Filipoci, Nev York Herald nmna 219 numaral Amerika torpidosundan mlzm Msy Peri, Amerika Muvenet Cemiyeti nmna Msy Burc, zmirde mnteir Ekod Frans ve Luluvan gazeteleri nmna Msy Alfred Dermond, Madam nayder ve Matmazel nayder, Sad-y Hak gazetesi nmna Turgud Bey, Adanada mnteir Hayt gazetesi nmna mezkr gazete seyyr muhbiri Memdh Rfk Bey.
211

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)

Birinci seyhatten sonra Ankaradan zmire gelerek dman mezlimini grmeyi rz eden Rus sefreti istihbrt ve matbt heyeti erknndan ve Pravda ve zveztiya gazeteleri muhbiri Msy Jorj Astahof ile 24.10.1338 trihinde Aydna gidilmi ve 25.10.1338de zmire avdet edilmitir. Dman Burhaniyeye kadar hatt- gzerghndaki tekml kyleri bir ikisi mstesn olmak zere yakm, kyleri kmilen yama ve talan etmi, ahlsinden bir ksmna engizisyon mezlimini temslen env-i ikencelerle ldrm, kadnlarnn rzna tecvz etmi, nihyet kaarken kadnlarn bir ksmn da berberinde gtrmtr. Ekser-i mntkada yaklan kylerden baka memleketin servetini tekl eden zeytinlik ve incir baheleri de ihrk edilmitir. nsanln yz karas olan Yunanllar ve Rumlar her trl mezlimi muntazam bir program dhilinde tertp ve icr etmi ve yangn zbitlerinin emirleriyle evvelce tertp ederek muayyen satlerde vcda getirmilerdir. Trk ve Mslmnlarn zenginlerinden para ekmek iin vesleler ihds ederek zavalllar hapsetmek ve bil-hare tehdtle paralarn aldktan sonra rz ettiklerini tahliye ve istediklerini nefy veya imh eylemek; ikencelerle insan darp etmek; sng, tfenk, topuzla birok masmlarn kann imek, diri diri insan kuyuya atmak; yakmak bu hnhrlarn takp ettikleri imh program muktezsndan bulunmutur. Hatt dman taht iglinde bulunan kasaba ve kurnn erf ve mnevvertn toplayarak krlara gtrm, zavalllara kazma krek vererek mezrlarn kendilerine kazdrdktan sonra sng veya kurunla ldrp defnetmek gibi vahetler gstermitir. Ayn kbet-i feceye marz kalan Nazillinin Ata karyesinden bir Trk makinist ald drt sng yarasyla l zannedilerek diri diri mezra gmlm ve mezr zerindeki haff toprak tabakasndan bir menfez bularak dar kp Menderesi gemek suretiyle Yenipazara iltic ve hkmete Yenipazar hastahnesinde taht- tedvye alnarak ide-i fiyet etmi ve bu adam bu sretle haytn kurtarmaa muvaffak olmutur. Zulmn envine hit olan kyllerin marz kaldklar fecyi ve mezlimi lisn- sz yle anlatrlarken dinleyen herhangi bir ahsn rpermemesi iin kurn- l ahlsinden olmas ve bu asrda ibu mezlimi yapmak iin de o insann devr-i vahete mensp bulunmas lzmdr. Mezlimin hidi olan heyet bu hllerin pek hnhrne ve kast olarak yapldnda kmilen mttefik kalm ve irtikp edilmi olan fecyie kar hepsi nefretlerini izhr etmilerdi. Yalnz heyet meynnda hibir ngilizin bulunmamas yn- dikkattir. Tesdf olarak Amerika konsoloshnesinde grdm bir ngiliz seyahte itirk edeceini
212

Bat Anadolu'da Gerekletirilen

bendenize iki gn evvel bildirmi iken szn tutmam ve vaadinden nkl etmitir. Heyet muhtelif tabiyette, muhtelif milliyete mensp zevttan ibret olduu iin mezlim grleri ve kanatleri de tehlf etmitir. Amerikallar yangnn dman ekilirken veya bidyet-i iglde mi vki olduu gibi tahkkt- tamk rzsunu izhr etmi, Franszlar ne zamn olursa olsun mezlim ve fecyiin ayn derece-i nefreti mceb olduunu nazar- dikkate alarak yalnz grmekle iktif eylemi, talyan gazetecisi ayn nefreti izhr eylemekle berber hkmetlerinin takp ettii siyset ile Fransz ve Yunan idreleri arasndaki fark istimz gibi muhtelif ecneb idrelerinin brakt tesirt anlamaya almtr. Rus gazetecisi ise essen malm olan Yunan vahetini grmeye bile lzm hissetmeyerek tekrr hkmetimizin u- efkatine den zavalllarn ahvlini tetkke hasr- mes eylemitir. Devr-i vaheti ihy maksadyla irtikp edilen mezlimden son derece mteessir olan Fransz yzbas Trk hakkn ve Trk insanln elinden geldii kadar ve imkn nispetinde mdfaa edeceini ve hit olduu mezlimi her yerde btn aklyla anlatacan heyet huzrunda vaat ve temn eylemitir. Bununla berber heyeti tekl eden tekml zevt Yunan vahetinde mttefik kalm ve hakkati mdfaa edeceklerini beyn etmilerdir. Her ky grmeleri teklf edilen heyet her yerde ayn mezlimin ayn sretle vki olduuna kanat getirerek, Artk grmeye lzm yoktur, nk nereye gitsek ayn manzara karsnda kalacaz gibi bir kanat izhr etmilerdir. Dman mezlimine marz kalan kylerden grlen ve tahkk edilenler zrde arz edilmitir: Cumaovas stasyon civrndaki tekml evler yanmtr. Develiky Kyn sekenesi ksmen Rum olup kye yerli Rumlar tarafndan ate verilmi, ky ksmen yanmtr. Kye it amlk da ihrk edilmitir. Kayas Bir Hristiyan ky olup kmilen yanmtr. Konak Boaz Bu ky Develiky stasyonu ile Kayas stasyonu arasnda on be hneli bir Mslmn ky olup Develi ky Rumlar tarafndan btn eys ile ihrk, ahlsinden biri ocuk ve mtebkiyesi kadn ve erkek olmak zere on kii eht edilmitir. Tiryanda Bir istasyon olup yaknndaki Thir Bey iftlii ile ihrk edilmitir. Torbal 200 hneli bir ky olup 87si yanmtr. Ky yama ve tahrbe uram, rza tecvz edilmitir. Yunanllar ricatlarnda kyden yirmi be erkek ve kadn eht etmi, bidyet-i iglden son gne kadar hed miktr elliyi tecvz eylemitir.
213

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)

Torbalya merbt ayba, Ahmetli, Kuuburun kyleri tammen yanm, aybandan sekiz, Ahmetliden alt, Kuuburundan drt kii katledilmitir. Bu nhiyeye merbt Yenikyn yars yaklm ve yangn Aydndan ekilen dman ik etmitir. Bu mntkada dman hangara 23 kii toplayarak hangarla berber ihrk etmitir. Yine Torbalya merbt Kzlcaky ve Tulum kyleri igl esnsnda Trklere hdmet ediyorsunuz bahnesiyle dman tarafndan yaklmtr. Cellt stasyonu Yand gibi istasyon yaknndaki imendifer memrnine mahss on be hne de kmilen yanm, Celltta eser kalmamtr. Belevi Bu ky Kozpnar stasyonuna on be dakika mesfededir. Ky her ne kadar yangndan masn kalm ise de senelerden beri kendilerine komuluk eden ayryonca ky Rumlar kyden biri ocuk, biri erkek ve mtebkiyesi kadn olmak zere 32 kiiyi sngden geirmilerdir. Seluk Bu kyn te ikisi yanmtr. Dman kyden 27 Mslmn ksmen gazya dkerek yakmak, ksmen sng ve kurunla ldrmek sretiyle eht etmi ve ehtler bir evin iine konarak zerlerine haff toprak tabakas rtlmtr. Heyet bu feci manzarann hamli olan eve kadar gitmi, manzarann teessrle hidi olan heyet taaffnden oda kaps nnde fazla duramamtr. Sultaniye 5060 hneli bir slm ky olup Trklere hdmet istindyla bidyet-i iglde Yunanllar tarafndan yaklm, bugn orada hibir insan ve hibir ev kalmamtr. Aziziye Dman ekilirken kyn nsfndan fazlasn yakmtr. Havucl Seksen hneli bir slm ky olup dman igl-i bidyetinde yakm; evvel , ekilirken iki kiiyi eht etmitir. Hatt zavalllardan bir ihtiyr klavuz diye Aziziyeye kadar getirerek bahe iinde vurmulardr. Kyn zeytinlii ve bir miktr incir aac da yaklmtr. Zeytinalan, Kecili kyleri de bidyet-i iglde dman tarafndan yaklm, barnacak hibir ev kalmamtr. Balatk ki mahalleli ve drt yz mtecviz hneli bir ky olup nsf yanm, kyde env-i mezlim irtikp, rza tecvz edilmi, dman ekilirken ky ahlsinden 150ye karb Mslmn eht etmekle son vazfe-i denetini de if etmitir. Buradan yze karb berberinde gtrd kadndan ancak bir ksm avdet edebilmi, mtebkiyesinin hayt ve memt mehl kalmtr. Tekeky Bu kyden yalnz bir cmi ile be alt ev yanm ise de buna mukbil kyn tekml bahe evleri yangna marz kalmtr. Dman kyden yirmi kiiyi eht etmitir.
214

Bat Anadolu'da Gerekletirilen

Neetiye Drtte yanmtr. Dereky Nsf yanmtr. Kzlcapnar Ky yanmaktan kurtulmu ise de ahlsi ve evleri kmilen yamaya marz kalmtr. Gmky Kmilen yanm, hibir ev kalmamtr. Yeniky Drtte yanm, ahlsinin hayt ve memt mehl kalmtr. Naipli 200 hneli bir ky olup dman mezliminden bahtiyr bir srette kurtulmu addedilen ky ahlsinden drt kii eht edilmi, iki ev yaklmtr. Germencik 920 hneli olan bu nhiye merkezi ve istasyon hemen kmilen yanmtr. Nhiye Yunan igli altnda kald mddet zarfnda 800 kiisini zyi etmi, bu brelerden 207si dman ekilirken Yunanllar tarafndan katledilmitir. Aydn havlsinde nefs- nhiye dmann en fec ve pek hnhrne vahetine marz kalm, ikencenin en mthii tatbk edilmitir. Yunanllar 63 kiiyi bir eve doldurarak hepsini sngden geirmi, bir kuyuya atmtr. Bunlar meynnda dokuz yerinden snglenerek ld zannyla kuyuya atlan Alim ismindeki bir gen heyete sng yaralarn gstermi ve ky ahlsi tarafndan kuyudan karlan bu gencin bandaki kuyu beresi vakann mdd dellini heyete kar ibrz etmitir. Dier erif Ali olu Ahmet ismindeki ahs kapatldklar odann bacasna karak kendisini lmden kurtarm ve kendisini heyete takdm ve orada cereyn eden vakay nakletmitir. Yine bu kyden on yalarnda bir slm kznn karnna sng sokulmu ve sng yaras heyete gsterilmitir. Hdrbeyli 300 hneli olan bu ky kmilen yaklmtr. Elengll Yanmam ise de insanca zyit vermitir. Reisky 65 hneli olup 55i dman tarafndan yaklmtr. Bu kyden Aleksandra isminde bir doktor 13.000 lira alm. Kyller bu doktorun zmirde mevkf olduunu sylyorlar. Karaaal 120 hneli olup te ikisi yanm, iki kii eht edilmitir. zml 300 mtecviz hneye mlik olan kyn te ikisi yanm ve harp olmutur. Erbeyli Krk be hne yanmtr. Dman bu kyden 52 Mslmn topuzla balarna vurmu, ustura ile kesmek sretiyle ldrmtr. Bu zavalllar meynnda yalnz Kabak Hseyin nmndaki ahs kurtulmutur. Bu mthi vakay heyet-i merkm Hseyinin azndan dinlemitir. Umurbeyli Ky yanm ise de kyn ba ve bahe damlar kmilen ihrk
215

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)

edilmitir. Dman bidyet-i iglden ricatna kadar ky ahalisinden 27 kiiyi katl ve ihrk etmi ve 7 kiiyi esir sfatyla habs ve nefy eylemitir. Karapnar Aydn mutasarrflnca istihsl edilen malmta nazaran bu kyden 200 hne, 2 cmi, 40 hn, hamm ve dkkn, 2 fabrika, iki mektep, 3 emkin-i mriye yanmtr. Evvelce 2338 nfsa mlik olan kyde hlen 800 kii kalmtr. Dman bidyet-i iglde 28 kiiyi istasyon nnde ldrm ve ky tammyla yama edilmitir. Dman ekilirken 33 kadn berberinde gtrm ve brelerin kbeti hakknda hibir malmt alnamamtr. Karapnar merkez nhiyesi ile nhiyeye merbt kurdan elli kii esr-i harp olarak gtrlmtr. Dmann yapt bunca mezlime ramen ahl kydeki Rum mektebini taht- muhfazaya alm ve Trkn fazletini bu mdd dell heyete gstermitir. Meelik 60 haneli bir ky olup kmilen ihrk edilmi. Kylden bir miktr insan ldrlmtr. Arzular 7080 hneli olan bu ky Yunanllarn ricatnda kmilen yaklmtr. Mehmetler 50 hneden ibret olan bu ky dahi kmilen yanmtr. Karakilise 120 hneli olup kmilen ihrk edilmitir. kizdere Bu ky drt mahalleden ibret ve 200 hneli olup kmilen ihrk edilmi ve hibir ev kalmamtr. Kzlcaky Ksm- zam yanmtr. Ahurky 80 hneli olan bu kyden ancak yirmi ev yangndan kurtulabilmitir. Hacaliobas 120 hneli olup kmilen yanmtr. Sandkl 60 hneli olup kmilen ihrk edilmitir. Krtler 80 hneli olan bu ky de kmilen yanmtr. ksorut 70 hneli olup tammen yanmtr.

216

Bat Anadolu'da Gerekletirilen

Ekler

Ek 1: Yzba smail Hakk Efendi tarafndan zmir Byk Yangn, Aydn, Nazilli, Burhaniye, Ske Mntkasnda Vuka Getirilen Yunan Tahrbt ve Mezlimi Hakknda ki Kta Rapor balyla hazrlanm olan rapor.

217

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)

218

Bat Anadolu'da Gerekletirilen

219

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)

220

Bat Anadolu'da Gerekletirilen

221

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2009 19 (1)

222