teori

karakzl dnce ve tartma yayn

Sendikal Krize Kar i nisiyatifi Devlet ve Devrim, Devrim ve Anari Dayanma Ve Karlkl Yardmlama Platformizm Nedir ktidar in Deil, zgrlk in Savamak Sendikalar Ve Snf Mcadelesi Kuantum Fizii Ve Gereklik Makhno: Anarist Komnist Devrimcinin Yaam -I-

proleter

Mart-2006

Saylamayacak bir kalabalk olarak geleceiz

Pariste 1871 ylnn Mart aynda balayan proleter ayaklanma, ayn ayn 28inde komnn ilan edilmesiyle sonuland. Paris proleteryasnn devrimci isyan, ksa zamanda dnya burjuvazisinin deheti haline geldi. Tarihleri boyunca aalanm ezilenler snf, burjuvaziyi yerle bir ederek karakzl devrim bayran Paris barikatlarnda dalgalandrmaktayd. Burjuvazinin kabus dolu gnleri balamt artk. Komn, imkansz denilenin tarihini yazyordu. Her meslekten binlerce emeki, isizler, aalanmlar Parisi ele geirmi egemenlerin saltanatn parampara etmi ve yeni bir dnya kurmaya urayorlard. Komnist bir dnyann ilk tohumlar atld. Artk ezilenler onlar bask altnda tutan bir devletin kleleri deil, byk ykmn sahipleriydi. Komn 72 zgrlk gn yaad. 28 Mays 1871 tarihi itibaryla son barikat da kaybedildi.

Mart -1871 Paris Komn

Kararm mlek
Bir zamanlar kurumluyduk, kardeim, nk hi bir gvencimiz yoktu. Byk laflar ederdik sslerdik dizelerin kollarn altn srmalarla bir uzun sorgu dalgalanrd arkmzn alnnda grlt ederdik korkardk, ite bu yzden grlt ederdik te bak, kardeim, sonunda rendik konumay tatl tatl ve yaln konumay. ve tekiler glmseyip byle iirleri biz de yzlerce yazabiliriz diyecekler. Bizim de istediimiz bu ite. nk arkmz insanlardan ayr sivrilmek iin deil, kardeim, insanlar birletirmek iindir arkmz. Sonra, bir yn ey rendik, ama her eyi oturup anlatsam hi bitmeyecek arkm nasl bitmezse sevgi, yaam ve gne. Yalnz sarlmak iin sana ve alamak iin geliyorum kardeim ........

Aradan geen 135 yla ramen 72 gnlk zgrlk, ruhumuzda tutku bilinlerimzde inan olmay srdryor.

Komnn anarist kadn nderlerinden Louis Michelin yenilgiden sonra hapiste yazm olduu aadaki iiri tm kadn okurlarmzn 8 Mart Dnya Emeki Kadnlar gnn kutlayarak, yaynlyoruz.

Btn yollardan geleceiz Ve karanlklardan syrlan intikamc hayaletler gibi gelirken Yumruklarmz skacaz Bayra lm tayacak Al kanlara boyanm kara bayra Ve alev alev gn altnda zgrleen toprak Mor iekler aacak
* Kapakta yer alan figr, zgrlk ressam Joan Mironun, spanya i sava srecinde Franconun faist ordusuna kar mcadele eden halk destekleme amacyla resmettii AIDEZ isimli tablodan alnmtr.

YANNIS RITSOS

proleter teori

A - Mart 2006

Sendika Eve, Ev Sendikaya Fabrika Sokaa, Sokak Fabrikaya tanmaldr

SENDKAL KRZE KARI NSYATF

Dnya apnda byk alt-st olularn ve deiimlerin yaand bu konjonktrde sendikalarn ciddi bir kriz yaadklar ve varlklarn srdrme mcadelesi verdikleri bir sreten geiyoruz. Sendikal mcadeleyi, gemiteki mcadele ve rgtlenme anlayyla srdrebilmek gittike olanakszlamakta ve yaanan deiiklikler, yeni sendikal politikalar retmeyi zorunlu klmaktadr. inde yaadmz yeni dnemi gemiten farkl klan deiimlerin, temelini iki ana faktr belirlemektedir. Bunlardan birincisi 1940l yllarn sonlarndan balayarak yakn dneme kadar sren Souk Savan bitmesi, iki kutuplu dnyann dalmas, son yzyla damgasn vuran sosyalizm pratiklerinin bir blok olarak tarih sahnesinden ekilmesidir. dir. kincisi ise, 1970li yllarda balayan kapitalizmin yeniden yaplanma sreci-

Bu iki faktr birbirini etkilemi, birbirinin gelime ve sonulanmasna yol aan neden ve ynelimleri ortaya karmtr. KAPTALZMN YENDEN YAPILANMA SREC Sermaye zellikle 1960l yllarn sonundan balayarak iine girdii krize kar baz politikalar retti ve onun genel erevesini oluturan yeni bir birikim modeline geti. znde kr oranlarnn dme eilimine kar gelitirilen bu politikalarn, geni kitleler asndan en dorudan sonular Keynesi sosyal devlet anlaynn terk edilmesiydi. Kapitalist sistemin 1929 ekonomik bunalmn ardndan sosyalizme kar oluturduu gvenlik kuanda, en temel dayana devletin yapsnda yaratt deiimdi. Kapitalist lkeler ii snf muhalefetine ve darda var olan sosyalizm tehdidine kar sosyal devlet, refah toplumu kavram ile toplumsal muhalefeti denetim altnda tutmay genel politika haline getirmiti. Sosyal devlet eitim, salk, ulam, iletiim, konut edinme ve benzeri toplumsal ihtiyalarn yannda, sigorta sisteminin oluturulmas, isizliin giderilmesi, sakatlarn bakm gibi toplumsal sorunlarn devlet tarafndan zld, II. Dnya Sava sonrasna damgasn vuran kapitalist devlet organizasyonuydu. 1929 ekonomik bunalmna kar gelitirilen ve esas olarak 2. Dnya Sava sonrasnda uygulanabilen Sosyal devlet (Refah devleti) anlaynn yerine, 1970lerde retimi arka plana atan ve zellikle mali politikalar n plana karan neo-liberal anlay gelimeye balad. i snfna ve emeki kitlelere dnk byk bir saldrnn dnya apnda uygulamaya konulduu 80li yllar boyunca, kazanlm bir ok mevzii sermaye tarafndan ele geirildi. Devletin sosyal hizmetlere katks giderek azalrken, emekiler zerindeki vergi yk daha da artt. Sosyal gvenlik kurulular eski etkinliini yitirdi ya da tasfiye edildi. Bir ok lkede isizlik grlmemi boyutlara

proleter teori

- Mart 2006 ularken, isizlik sigortalar giderek ii boaltlm bir ierie brnd. Eitim ve salk bata olmak zere birok sosyal hizmet alanndaki devlet sbvansiyonu ya ortadan kalkt ya da nemli lde geriledi. zelletirme politikalar sermayenin dnya apndaki saldrsnn mzrak ucu oldu. Sermayenin dnya apnda yeni bir rgtlenmesi olan bu birikim modeli ile sermayenin uluslar-st nitelii giderek daha belirgin bir hal ald. Ulusal snrlarn sermayenin hareketi asndan neredeyse hibir neminin kalmad bir dnem balad. Sermayeye deiik lkelerin iilerini birbirlerine kar kullanma olana salayan bu gelime, ii snf asndan enternasyonalist dayanmann aciliyetini ve nemini btn yakclyla dayatmaya balad. Teknolojik alanda gerekleen muazzam gelimelerle birlikte sermayenin uluslar-st bir nitelik kazanmas, dnya iblmnde de yeni bir dnemi balatt. Yeni gelien yksek teknolojili sektrlerde younlaan emperyalist lkeler, bu teknolojiler karsnda kr marj den, daha youn emek gc gerektiren sektrleri ve kirli teknolojileri, baml lkelere transfer etmeye balad. Bu transferin baml lkelerin bir ksmnda younlamas, baml lkeler iinde de bir farkllamaya yol at. Bu lkelerde yaanan sanayileme atlmlaryla ii snfnn nicel ve nitel geliimi artarken, bamllk ilikisi de (btn a atlama ve kalknma sylemlerinin aksine) derinleti ve younlat. Bu yeni uluslararas i blm, emperyalist lkelerde sanayi sonras toplum, bilgi toplumu gibi tartmalara neden olurken, gerek hammadde kayna, gerekse de Pazar olma nitelii asndan baz lkelerin sistemin srtnda bir yk olduu ve gereksizletii tartmalar da gndemi igal etmeye balad. Emperyalizmin ald, ya da insancl kapitalizm gibi szlerle ifade edilen bu anlay, sermayenin, genel ileyi yasalar erevesinde bir sre sonra bu lkelere de ynelmek zorunda kalacan, bugnk konjonktrn dnyadaki toplam sermayenin daha seici davranabilmesine olanak salayan geici bir durum olduunu gizlemeye hizmet etti. Benzer bir ekilde, bugn tartlan sanayi sonras ya da biliim toplumun varlk koulunun, yeni bamllk ilikileri erevesinde daha youn kontrol altnda tutulabilen sanayi toplumlar olduu gerei gz ard edilmektedir. Bu tespitlerin yaplmas, emek-sermaye elikisinin ortadan kalktn (ya da daha utanga olan bazlarnn yapt gibi nemini yitirdiini) syleyenlere kar, emek-sermaye elikisinin yeni biimler altnda, daha global nitelikte ve varln ok daha fazla hissettiren bir biimde srdrdn belirtmek asndan bir deer tamaktadr. ine girilen yeni dnemde, bilgi en nemli kr kayna haline gelmi, metalamtr. Bilginin, kr kayna olma zelliini srdrebilmesi, gizli kalmasna baldr. Bilgiye sahip olan sermaye asndan satlabilir olan ey onun rnleri ve sonulardr. Kendisi deildir. Bu ise, iletiim teknolojisindeki btn gelimelere ramen, iine girdiimiz yeni dnemde bilginin herkes tarafndan ulalabilir, kullanlabilir, hatta retilebilir olmasn deil, tam tersine gizli kalmasn, toplumun ok az bir kesiminin bilgiye ve onun getirdii ekonomik siyasi, toplumsal egemenlie sahip olmasn, geri kalan byk bir ounluunun ise bu olanaktan yoksun braklmasn gerektirir. Bilimsel-Teknolojik gelimelerin ii snfnn mcadelesini dorudan etkileyen sonular arasnda retimin rgtlenebilmesinde gerekletirilen deiimler nde gelmektedir. iyi makinenin basit bir uzants haline getiren Fordist retim rgtlenmesi, vasfsz kol emeine dayal bir ii tipini retirken, retim srecinde de iiyi tamamen makinenin (bandn) dzenleniine bal bir konumlanma iine sokmutu. Bu retim rgtlenmesi bir yandan oluturduu byk lekli retim birimleriyle, dier yandan da ortaya kard grece homojen ii kitlesiyle sendikal rgtlenmeyi kolaylatrc bir etkendi. Sendikalarn 20. Yzyln ilk eyreinden balayarak geleneksel rgtlenme alanlar, kamu ve zel sektre bal byk lekli retim birimleri olumutu. Bu gelime zellikle 1929 Dnya ekonomik krizinin kapitalizm rgtleniine yapt etkilerin sonucuydu. Devlet, smrge lkelerde; altyap yatrmlarnn yan sra retim ve hizmet sektrlerine kadar sz sahibi olurken, metropollerde; daha ok baraj, yollar vb. gibi altyap yatrmlarnda younlat.

proleter teori 1960l yllarn sonlarna kadar sren byk lekli retim birimleri eklinde rgtleni, hem kamu sektrnde, hem de zel sektrde byk istihdam olanaklar yaratmaktayd. Uygulanan retim sistemi (bant ya da Fordizm) niceliksel anlamda youn bir ii kitlesinin alt, ayn mekan iinde bir rnn tasarmndan balayarak pazara sunulacak aamaya kadar btn ilemlerin yapld retim yapsna dayanmaktayd. Bylesi bir retim rgtlenmesi grece olarak homojen zelliklere sahip ayn alma koullarna tabilikten kaynaklanan ortak davranma, hareket etme bilincinin gelimesine de olanaklar sunmaktayd. Ne var ki 1970lerden sonraki gelimeler kitlesel retim-kitlesel tketim anlayna gre biimlenin ve byk lekli retim birimlerinde ifadesini bulan klasik Fordist retim rgtlenmesini deitirmeye balad. Yeni srete pazar sirklasyonu hzlanm, daha bol eit, yeni rnler ve stn kalite temel etken olmutur. Kapitalist ideologlar tarafndan tketici diktatrl olarak tanmlanan bu gelimenin salanmasnda yeni bir tketim normunun ve onunla balantl toplumsal deerler sisteminin gelitirilmesi, bu balamda reklam sektr byk bir nem tamaktadr. Sonuta, pazardaki talep deiiklikleriyle uyumlu olabilecek esnek bir retim rgtlenmesi gelimeye balamtr. Bu gelimenin gerekleebilmesinin temel koulu, hzl model ve rn deiikliklerini ekonomik klabilecek ok-amal makinelere olanak tanyan yeni teknolojilerdir. Ayn ekilde retimin kk paralara blnebilen aamalar, retimin dev bir fabrikaya dnen dnyann farkl blgelerinde gereklemesine olanak salarken, sermayenin uluslar-st rgtlenmesi, tasarm-finansman-datm andaki egemenliiyle birletiinde iletme aplar klse bile bir adem-i merkeziyetilie deil, tam tersine daha youn bir merkeziyetilie neden olmaktadr. Uluslararas dzeyde yeni bir nitelik kazanan retim, iblm sayesinde uluslar-st tekeller, esnek davranabilmekte ve farkl lkelerin ya da retim biimlerinin iilerini birbirlerine kar tehdit unsuru olarak kullanabilmektedirler. Gemiin fabrika ii iblm dnya apnda gereklemektedir. Byk bir sermaye grubuna bal olarak ve onun ynlendiriciliinde retim yapan ok sayda kk retim birimi, bir yandan birbirleriyle acmasz bir rekabet iinde dk maliyetli retim gerekletirmekte, te yandan byk sermaye gurubunu retimle ve onun getirecei sorunlarla uramak yknden kurtarmakta en nemlisi de sz konusu kk retim birimlerinden herhangi birisinde doabilecek retim aksamasndan sipariin ya da retimin en az etkilenmesine yol amaktadr. Ya da retim birimi byk lekli olsa bile, i rgtlenmesindeki farkllklar(1) (taeron uygulamas, iin baz blmlerinin baka retim birimlerinde yaplabilir olmas, ok uluslu tekellere bal farkl iletmelerin bulunmas, retim birimlerinin eskiye kyaslandnda ok daha kolay tanabilir olmas) tasarm-finansman-retim-reklam-pazarlama btnselliinde retimi dier faktrler arasnda en kolay zlebilir sorun durumuna getirilmitir. iler asndan ise btn bu gelimelerin anlam aktr. Sonuta, tek tek iyeri dzeyinde ele alndnda, ii snfnn retimden gelen gcnn, retimin belirlenen zaman ve miktarda gereklemesini etkileyebilir olduu bir dnem sona ermektedir. Bu ise iyeri temelinde ve ikolu baznda rgtlenen sendikal anlayn varln tehdit eder bir niteliktedir. Esnek retim modelini, pazarn taleplerine gre rn eitlilii ve kalitesi konusunda oluabilecek deiikliklere cevap verebilme kapasitesi olmaktan ok, bu retimin baz srelerinde kabilecek sorunlara ramen, istenilen zamanda ve istenilen miktarda yerine getirilmesini mmkn klabilecek bir retim rgtlenmesi olarak tanmlamak gerekir.(2) Yeni teknolojilerin retim srelerine uygulanmasnn en nemli sonularndan birisi de, ii snfnn i farkllamasn artrmak ynnde olmutur. Kimileri tarafndan elveda proletarya sylemleriyle teoriletirilmeye allan bu gelime, gerek sendikal, gerekse de siyasal dzeyde yeni politikalarn gelitirilmesini kanlmaz klmaktadr. Bir yandan yeni teknolojilerin gerektirdii bilgi birikimine sahip nitelikli emek, dier yandan yine sz konusu teknolojilerin uygulanmasyla birlikte gittike daha mekanik bir zellik tayan vasfsz kol emei ayrm gelimektedir. Gemiin Fordist fabrikasnda benzer niteliklere, yaam tarzna ve taleplere sahip olan, grece homojen ii kitlesinin yerine, bugn nitelik, cret, yaam dzeyi,

A - Mart 2006

proleter teori

- Mart 2006 alkanlklar, beklentiler ve talepler asndan farkllam bir cretliler kesimiyle kar karyayz. i snfnn i yapsnda heterojenleme diye tanmlayabileceimiz bu sre kendini ekirdek igc ve evre igcnn ayrmnda daha da somutlatrmaktadr. ekirdek igc (nitelikli emek) bugn zellikle metropol lkelerde radikal bir farkllama iindedir. nceleri imalat sanayisindeki iiler bu zellie sahipken, bugn arl azalmaktadr. Bugn ekirdek igc arlkla bilgisayar, haberleme, uzay teknolojisi gibi teknoloji retimi yapan sektrlerde younlamtr. Bu sre ayn zamanda ii snfnn kapsamn geniletici ve beyinsel igcnn proleterlemesi srecidir. Bu igc yksek cret alabilmekte, belirli oranda rahat imkanlara ve ksmi bir i gvencesine sahip olabilmektedir. Dier yandan dnya apnda evre igcnn niceliksel orannn gittike artt grlmektedir. evre igcnn en karakteristik zellii kendi iindeki heterojenliidir. Bu igc arlkta atlye sisteminde srekli bir hizmet akdine sahip olmadan, geici szlemelerle hibir i gvencesi olmayan bir ekilde almaktadr. Bu ynleriyle karmzda, gemite ayn mekanda emeklilik yana kadar alabilen ii kuandan farkl olarak, hibir sosyal ve ekonomik gvencesi bulunmayan, ar ve uzun alma saatlerinde i gren, iletmeye geici szlemelerle bal, uygulanan ayrmc politikalar sonucu birbirleriyle ortak duru noktalarnda kaymalarn grld, hatta bazen aralarnda elikilerin yaanabildii bir ii profili vardr.(3) Gemiin klasik hizmet sektrleri (eitim, salk vb.) arlkla devlet eliyle yrtlen kamu hizmetleri olarak grlmekteydi. zellikle 2. Dnya Sava sonrasnda gelien ve Sosyal Devlet anlaynn bir uzants olarak gndeme gelen bu tr hizmet sektrlerinin ii snfnn yaps zerinde dourduu etkilerle ilgili tartmalar henz bir sonuca ulamamken, imdi yeni bir tr hizmet sektryle kar karyayz. Bir yandan yukarda bahsedilen kamu hizmetleri niteliindeki sektrler, giderek sermayenin kar anlayna bal olarak yeniden dzenlenirken, esas olarak finansman, reklam, tasarm, ynetim ve koordinasyon gibi alanlarda dorudan zel sektrle ilikili ve nitelik olarak da farkl bir hizmet sektr kavram gelimektedir. Yeni teknolojilerin sanayiye uygulanmasnn en arpc sonularndan birisi de, kapitalizme zaten ikin olan yapsal isizliin grlmemi boyutlara ulamas, bir ok i trnn ortadan kalkmasdr.(4) Yeni gelien sektrlerin yaratt istihdam alanlar da ihtiya duyulan nitelikli emek, giderek daha fazla sayda insan tarafndan tanan bir zellik haline geldike, isizlik kabusu bu kesimin de uykularn karmaya balamaktadr. Sonuta i gvencesi talebi, daha iyi alma koullar ve daha fazla cret taleplerinin nne geebilmektedir. Bugn karlalan en nemli deiikliklerden bir bakas da, standart istihdam biimlerinin deimesi ve dzensiz istihdamn yaygnlamasdr. Part-time alma ve eve i verme biimleri giderek daha olaan alma biimleri olmaktadr. Ayrca zellikle iletiim sektrnde yaanan hzl gelimeler, evde alma eklinde bir istihdam mmkn klmaya balamtr. Bugn, ou hizmet sektrnde iyeri kavram giderek gereksizleen ve sadece bir alkanlk ya da sosyal rahatszlklara yol amama gibi gerekelerle varln srdren bir kavram olarak durmaktadr.(5) Bu gelimelerin sonucunda srekli ve dzenli istihdama gre rgtlenen sendikalarn gc ve etkinliini azalmaktadr. Gemiteki ileyii altst eden bu gelimeler klasik sendikal yaplar da gerek bir krizle kar karya brakmtr. Sendikalarn eski biimlerde varlklarn srdrmelerini olanakszlatran kriz, btn kavram ve kurumlarn deimesini, yeniden ve farkl bir balam iinde tanmlanmasn zorunlu klmaktadr. Temelde refah devleti politikalaryla ve Fordist anlaya gre dzenlenmi byk lekli retim birimlerinde rgtlenerek varolan sendikalarn, zerinde ha-

proleter teori reket ettikleri zemin ortadan kalkmaktadr. Artk sermaye sadece toplu szleme dnemlerinde iverenlerin taleplerine boyun emekle ve arada kan baz sorunlarda iileri yattrmakla yetinen bir sendikal anlaya giderek daha az gerek duymaktadr. Bu nedenle, sermayenin yeni gerekleriyle btnleen ve varln ada sar sendikalara dnerek srdrmeye alan bir eilim, kendi rgtl bulunduu sermaye grubunun rekabet gcn ve pazar payn artrmas iin, tpk iletmenin personel mdr ya da genel mdr gibi bir konumlanmaya gitmektedir. Bu amaca dnk baz uygulamalar endstriyel demokrasi makyajyla sslenirken, kalitenin ykseltilmesi, retimin artrlmas hepimiz ayn gemideyiz gibi sylemler n plana kmaktadr. Kendisini ii snfnn karlarn korumak ve gelitirmekle grevli olarak grmeyen bu anlay sadece yesi olan i bulabilmi ansl iilerin, (gerektiinde dier iilere ya da isizlere kar) iini korumay n plana kartmakta ve bunun karlnda emei disipline etmek ve yksek emek verimliliini salamak grevini yklenmektedir. Buna karlk, yeni dneme adapte olamayan klasik sendikal rgtlenmeler giderek yok olmak noktasna yaklamaktadrlar. Bu gelimeler karsnda, snf temelinde bir sendikal anlay savunan kesimlerin de, klasik rgtlenme ve mcadele yntemlerini aarak, gnn koullarna uygun bir anlay pratie geirmemeleri halinde dinozorlar gibi tarihe gmlmekten kurtulamayacaklar aktr. TOTAL RGTLENME: ALIMA ALANLARINDAN YAAM ALANLARINA, YAAM ALANLARINDAN ALIMA ALANLARINA Sermayenin ii snfnn her dzeydeki rgtllne ynelik saldrlarnn younlat gnmzde; ii snfnn organik birliini ve egdmn salayan, sendikal rgtllklerin yeni bir perspektifle donanmas yeni dneme uygun mcadele ve rgtlenme yntemleri gelitirmesi acil bir ihtiyatr. Sendikalarn bir btn olarak yaadklar kriz karsnda snf eksenli gelitirilecek bir zmn temelinde anti-kapitalist bir mcadele izgisinin bulunmas kanlmazdr. Mevcut biimiyle ya yok olmak ya da sisteme btnyle entegre olmak ikileminin alabilmesinin esas koulu, dzenden kopuu hedefleyen bir sendikal anlaytr. Ne var ki, dnyada yaanan byk alt-st olular ve deiimleri ciddiye almayan, bu deiimlerin gerektirdii rgtlenme ve mcadele biimlerini yaama geiremeyen bir anlay ne kadar devrimci sylemler gelitirirse gelitirsin nne kartlan bu ikilemi aamayacaktr. retimin alabildiine esnekletii ve sermayenin uluslar st bir nitelie evirildii, isizliin grlmemi boyutlara ulat bir dnemde, geleneksel sendikal rgtlemelerle bu gelimeleri kavramak ve zm retmek mmkn deildir. Sendikal yaplar, geleneksel anlay ve yntemlerin dna karak, emein gncel sorun ve gereksinmelerine cevap verecek yeni program ve stratejiler gelitirmek zorundadr. Bu anlamda salt rgtl emee deil, rgtsz emee.(6) sizlere(7), kadn, ocuk, gmen iilere, marjinal sektrlerde alanlara, emeklilere ynelebilmeli, ii snfnn unsurlar arasnda organik birlii salayacak rgtlenme ve aralar yaratabilmelidir. lk bata grlmesi gereken iinin, salt iyerinde deil, iyerinin dnda da bir yaam olduudur. Yaad sorunlarn bir btnlk ve i ie gemilik taddr. Ve bu sorunlar amak tekil baz problemleri zmekle mmkn deildir. Bundan dolay sendikal mcadele iinin hem alt alana, hem de yaad alana ilikin projeler retebilmeli, iinin iyerleriyle yaamn srdrld her alana, her soruna, her olguya mdahale edebilecek, yapsal bir ierie brnmelidir. Bu alanlar arasnda ii ve kitle inisiyatifinin yaratlmas hedeflenmeli, iinin deiim ve dnmn salayacak organlamalara gidebilmelidir. Snf mcadelesinin geliim seyri ve yaratt pratikler bunu zaten zorunlu klmaktadr. Total rgtlenme diye tanmlayabileceimiz alma alanlaryla, yaam alanlarnn birliini ve btnln kuracak rgtlenme anlay, iinin salt iyeriyle ilikili zamanna deil, iinin 24 saatine nfuz edebilmeyi amalamaktadr.

A - Mart 2006

proleter teori

- Mart 2006 Sendikann eve, evin sendikaya, fabrikann sokaa, sokan fabrikaya tanaca alma tarz, rgtlenme ve mcadele anlayyla sadece rgtl emek deil, isizlere, ev kadnlarna, emeklilere, ocuk iilere, gmen iilere, marjinal sektrde alanlara da ulamak mmkndr. Yasalarn belirledii erevede ikolu esasna gre rgtlenmi mevcut sendikal yaplarla, farkl ikollarnn bir arada bulunduu, iverenlerin kendi aralarnda ciddi rgtllkler yaratt, binlerce iinin alt kk ve orta lekli sanayi sitelerine veya cam, gda, tekstil, metal sektr gibi sektrlerinin belirleyici arl olduu erkezky, Lleburgaz, orlu gibi sanayi blgelerine girebilmek, etkin mcadele ve rgtlenme yrtmek mmkn deildir. Ksaca iyerine ynelik mdahalenin yannda, yaam alanlarna ynelik faaliyetlerin bir btnlk iinde yrtlmesi, rgtlenmenin vcut bulaca temelleri olutururken ii snfnn birliinin toplumsal maddi zeminini de recektir. Snf hareketinde ulusal ve uluslararas dzeyde yaanan deneyimler, sendikal faaliyetin yeni dnemde yeni ilevler kazanmasnn zorunluluklarn gstermektedir. Artk hukuksal snrlamalarla ilevi ve ileyii belirlenmi bir sendikal faaliyetin sonu alc olmas mmkn deildir. Sendikal faaliyetin arayaca kstas bellidir. O da toplumsal meruiyettir. Total rgtlenme ii snfnn zgcne dayanarak var olan snrlar aan, ii snfn bir btn olarak ele alan ve btnle ynelik faaliyetlerini toplumsal meruiyet zerinden kuran bir ilikiler adr. Dier anlamyla total rgtlenme, fiili sendikal faaliyettir. Her alan sendikal rgtlenme alandr. Bazen bir ii kahvesi, bazen varo sokaklar, bazen iilerin evleri, mahalle ve ky dernekleri sendikal faaliyetin karargahdr. Ayrca; her eyin metalat, en temel insani deerlerin yok edildii, kitlelerin youn bir tekno-ideolojik saldrlara maruz kald ve parann iktidarnn; onuru, tutkuyu, zlemi, umudu yok ettii gnmzde, giderek yalnzlaan ve paralanan insann, paylama ve dayanma ilikilerini yeniden reten, rgtsel formlara ihtiya vardr. Sendikal rgtllk bu noktada dnden ok daha anlaml bir pozisyondadr. i snfnn sermayenin saldrlar sonucu yaad atomizasyon ve depolitizasyon srecine kar, ii hareketinin yeniden inas ynnde nemli misyonlar tamaktadr. Bir anlamyla sendikal hareketin bir toplumsal muhalefet gc olarak hareket etmeyi becerebilmesi ii snfn gcn toparlayabilmesini ve mdahale edebilme yeteneklerini artracaktr. Bu sre bir yanyla depolitizasyon srecine kar ii snfnn bizzat kendisini siyasallatrmas, bir snf olarak sermayeye ve glerine kar hareket edebilmesidir. Total rgtlenme zellikle bugnk sendikal rgtlln ulaamad ve gz ard ettii rgtl emek dndaki kesimlere ulamann, kavramann ve ii snfnn organik btnln yaratmann vazgeilmez yntemidir. Ayn zamanda emein kapsamndaki genilemeyi gren, bu genilemeye uygun politikalar ve rgtsel aralar yaratan yntemdir.(8) Fiili sendikal rgtlenme iilerin sadece iyerinden kaynaklanan sorunlar erevesinde deil, yaam alanna ve toplumsal evresine ilikin sorunlar da kavrar bir btnlk iinde bu alanlara mdahale eder, projeler retir. sizleri, marjinal sektr ve kadnlar vb. kesimleri kavramak ancak bu kesimlere gidebilecek kanallar bulmak ve bu kanallar rgtllkle btnletirmekle mmkndr. Bunun yan sra fiili sendikal mcadele tm toplumsal mcadele alanlarna ynelik politikalar gelitirebilmeli, bu alanlarn dinamiklerini kavrayabilmelidir. Yaamn her alanna ynelik ekoloji sorunundan, her trl ayrmcla kadar politikalar gelitirebilmeli bu alanlardaki mcadeleleri kendi mcadelesiyle ilikilendirmelidir.

proleter teori Bu dinamiklerle ortak duru ve mcadele hatt yaratabilmeli, bu dinamiklerin ii snf mcadelesiyle dorudan balarnn rlmesi ynnde grevler yklenebilmelidir. Ancak bunu baarabildii noktada sermayenin pervaszca ii snfna ve tm ezilenlere ynelik bask ve saldrlar boa kartabilir. Yaratlacak radikal ve militan sendikal rgtllkler, emein gcn ve dinamizmini toplumsal mcadele iine aktarabilir. Bamsz snf karlar zemininde gelitirilecek yeni dnemin sendikal rgtleri her aamada n plana karlmal, iilerin iyerindeki en kk sorunundan uluslararas gelimelere kadar her konuda politikalarn oluturulmas, uygulanmas ve denetlenmesi aamalarna bilinli birer zne olarak katlmlarn salamak hedeflenmelidir. Bu anlamyla snftan yana btn glerin uzun vadeli ve ortak bir anlay temelinde gerekletirecei emek cephesini yaratmak acil bir grevdir. Bu cephenin ekirdeini total rgtlenmeyle yorulmu sendikal hareket oluturmaldr. Sendikalar; alma alanlar ile yaam alanlarnn birlikteliini salayan organizasyonlarla (ii evleri, yoksullar aras dayanma dernekleri, kolektif aevleri, ii emeki salk ocaklar, alternatif eitim merkezleri, alternatif kltr evleri, kadn aktivite merkezleri, ocuu toplumsal bir zne olarak kabul eden alternatif bakm ve oyun alanlaryla, alternatif ekonomik ilikileri organize eden kooperatif rgtlenmeleri v.b.) ile sadece iilerin deil, isizlerin, ev kadnlarnn, esnafn, memurlarn, emeklilerin, sakatlarn, ocuklarn; ksaca btn emeki katmanlarn rgtlenmesinde tayc bir ilev yklenmelidir. Aktr ki; bu anlay gemiin sendikal rgtlenme formlaryla ile gerekletirmek mmkn deildir. Yeni sre gelecei bugnden kazanmak iin, farkl toplumsal muhalefet kanallarnda, kolektif somut kar durular hemen imdi yaama geirmeyi zorunlu klmaktadr. Bu, kitle inisiyatif alanlarnn yaratlmas, geniletilmesi; biriktiren, yayan, derleyen; tekrar biriktiren, tekrar yayan, tekrar derleyen bir tarzn, bir politik kltrn oluturulmasnn ve bu kltr yaratp, kendini deitirmeyi gze alan znelerin kolektif duruunun bir ifadesidir... (1) Uluslararas sermaye 1970lerde kapitalist-emperyalist sisteminin yaad kar oranlarnn dme eilimine kar, kar oranlarn artrma araynn ifadesi olarak retimin yapsn dnya leinde deitirmeye balad. Bu deiimin en somut yansmas olan zelletirme dalgas, kamu sektrn paralayc ve giderek klten bir etkide bulundu. Taeronlatrma sektrn daralmasna neden oldu. Taeronlatrma temel retim aramalarna yansd. Kamu sektrnde farkl biim ve ekil allarla yaanan zelletirme srecinin (paralanma, klme, satlma, iletmenin zel sektr satlmas vb.) yannda zel sektrde de retim birimlerinin leklerinde klmeler yaand. retimin dnya apnda paralanmas retiminin niteliine bal olarak (emek youn ya da teknoloji youn oluuna) bir lkeden baka bir lkeye kaydrlmas eklinde yukarda szn ettiimiz uluslararas i blmnde nemli deiimler yaanmasna neden oldu. (2) Bu esneklik sayesinde tasarm ABDde, finansman svirede yaplan bir rnn baz blmleri Tayvanda, baz blmleri Singapurda retilirken, pazarlanaca Almanyaya giderken, montaj kimi zaman gemide gerekletirilebilmektedir. Eer retim birimlerinden birisinde bir sorun karsa ayn i, bir baka retim birikimindeki iinin nne konulabilmektedir. (3) lkemizde ve yar smrge lkelerde hl ekirdek igc endstriyel ilikilerde kendini gstermektedir. Yaadmz corafyada farkl sektrlerde teknolojik yenilenmeler ve yeni emek ynetimine ynelik uygulamalar grlse de, etkileri sanayi iilerine yanssa da metropol lkelerde ekirdek igcnde yaanan niteliksel farkllamalar gereklememitir. Trkiyede ii snfnn asl gvdesini emek youn ve hizmet sektrlerde alan evre igc oluturmakta-

A - Mart 2006

proleter teori

- Mart 2006 dr. Ayrca unutulmamas gereken baka bir hususta kadn, ocuk, gen iilerin giderek evre igc iinde yer almas ve younluluun artmasdr. (4) rnein bankaclk sektrnde nsansz Bankaclk uygulamasna doru hzla gidilirken, tekstilde kopusuz dokuma projeleriyle birlikte entegre tesislerin en azndan baz blmlerinde insansz dokuma projelerinin denemeleri balamtr. Konfeksiyon sektrnde tclerin yerini buhar odalar almaya balamtr. Benzer rnekleri daha da oaltlabilir. (5) Fransada yaplan bir denemenin gsterdii gibi, bugnk teknolojiyle herkesi evinde tutarak i datmak mmkn. Yani tamamen iyerine gitmeyi ortadan kaldran, bro ilerinin evlerde yaplabildii, fakslarla bilgisayarlarla kurulmu bir sistem iletilmi ve ekonomik olarak da baarl olduu grlm. Fakat sistem durduruldu. Durdurulmasnn sebebi, toplum iindeki sosyal yapy deitirmesi. Teknoloji bir potansiyel tayor, ama toplumun mevcut gler dengesi bu potansiyelin realize edilmesini engelliyor. (lhan Tekeli, Birikim, Say: 28). (6) Bugn Trkiyede yaklak 15 milyon alann 1 milyona yakn sendikalyken, hemen hemen yars sigortasz almaktadr. Bu durum salt Trkiye deil dnya leinde giderek yaygnlamaktadr. Bu iiler bata byk kentler olmak zere pek ok ehirde gn getike oalan kk ve orta lekli sanayi sitelerinde vahi kapitalizm koullarnda almaktadrlar. Sigorta ve sendika hakkn kullanamayan bu iiler fiilen bask ve iddete de maruz kalabilmektedirler. Bu iileri resmi kaytlarda bulabilmek mmkn deildir. Bunun yan sra Trkiyede kapitalizmin biimleniinin de etkisiyle, bu durum bilinli olarak devlet tarafndan grlmemekte, hatta tevik edilmektedir. Kaak iiliin ayrca kendini en somut gsterdii biimlerden biri de taeronluk sistemidir. (7) Yeni sermaye birikim rejimlerinin etkisiyle giderek yapsal bir boyut kazanan isizlerin de ii snfnn bir paras olduu unutulmamaldr. nk Marxn dedii gibi emeki kendisini sermayeye satmadan sermayeye aittir. Bunun anlam igc fiili retim srecinde var olan bir meta deil, onun dnda da bir metadr. gcn sata karm herkes alc bulup bulamad hi nemli olmadan dorudan ii snf iinde yer alr. Bu anlamda cretli emei dorudan ilgilendiren isizlik, kapitalizm kendisinin rgtlendii bir yedek emek gc ordusudur. (8) Uluslararas sermayenin yeniden yaplanma srecine bal olarak gemite farkl toplumsal katmanlar iinde yer alan kesimler gnmzde hzla proleterlemektedir. rnein gemite ev kadnl yapan milyonlarca kadn bugn farkl istihdam ve alma biimlerinde (evde, atlyede, belirli zaman dilimlerinde gtr ve geici) olsa da cretli ii konumundadr. glerini satarak karlnda cret almaktadrlar. Ayrca yakn dneme kadar kendi bamsz ofisinde alan snfsal anlamda kk burjuva niteliinde deerlendirebileceimiz mhendis ve benzer meslek sahipleri bugn giderek bir iverenin denetiminde daha kompleks bir ofiste grup halinde alarak kafa emekleri (iglerini) satarak cret karl almaktadrlar.Bu gelimeler bir yandan ii snfnn kapsamndaki genilemeleri gsterirken dier yandan snfn heterojen yapsna da iaretlemektedir

proleter teori

DEVLET ve DEVRM DEVRM ve ANAR

Rusyada Sovyetlerin Anarist Deerlendirmesi
Devletlerin tarihi snfl toplumlarn tarihidir. Kendi ilerinde ekilsel farkllklar barndrsalar da, btn snfl toplumlarda karlar birbirleriyle elien ve en az bir snfn dierlerine var olmak iin ihtiya duyduu genel bir toplumsal ayrma vardr. Bu ayrma, kanlmaz olarak snflar arasnda gerilime yol aar. Bazen gizli bazen de ak olan bu gerilim, srekli bir dzene yneltilmi ciddi bir tehdittir. Toplum her an alt st olma potansiyelini iinde barndrdka, insanlarn snflara ayrlm olmasndan kar olanlarn rahat hareket edebilmeleri sz konusu deildir. Bu gerilimin bastrlmas, azaltlmas, gzden uzaklatrlmas kendisini bir ihtiya olarak dayatr. Devlet dediimiz kurum bu ihtiya sonucu domutur. lk alarn tiranlklarndan gnmz modern Avrupa demokrasilerine kadar onlarca deiik tr gzlemlenen devlet kurumu, bazen kendisine snflar st ss vererek, bazen de ayrcalkl snfn ta kendisi olarak bu grevi stlenmitir. Devletin bunu yapabilmek iin ncelikle bask aygtlar, ezamanl olarak da ideolojik aygtlar olmu, bu aygtlarn zaman iinde evrilmesi de devletin bugnk eklini almasn salamtr. Bu evrim dinamik bir sretir ve kendisini var eden koullar srd mddete devlet kendisini yenileyip gelitirmeye devam edecektir. Devletin yok olmasnn tek yolu, onu yaratan snf elikilerinin yok edilmesidir. Snfsz bir toplum kurulduunda, snflar aras elikileri dzenleyecek bir kuruma gerek kalmayacak, devlet de btn bask ve ideolojik aygtlaryla beraber insanlarn hayatndan kacaktr. Snf mcadelelerinin en nemli zelliklerinden birisi, bu mcadelelerin son derece kanl olmasdr. Egemen snf, egemenliini garanti altna almak iin ou zaman kan dkmekten ekinmemitir. Ezilenler de kendilerini egemenlikten kurtarmak iin yine ou zaman lmeyi ve ldrmeyi gze almak zorunda kalmlardr. Bu koullarda, sadece ok zel tarihi zamanlarda ezilenler ezenleri, bir sreliine de olsa, saf d brakabilmilerdir. Byle zamanlar dnda, tarih egemen snflar tarafndan ynlendirilmitir. Rusyada 1905te ortaya kp 1907de bastrlan, ama 1917 ylnda yeniden dirilip toplumsal hayat neredeyse tamamen etkisi altna alan Sovyetler, tarihin ezilenler lehine akt ender anlardan birisini yaratmtr. Proletarya, asker ve yoksul kyllerin, hem kendi ilerinde hem de bir arada ezenlere kar direni konseyleri olarak kendiliinden ortaya kan bu yaplar (Sovyet, Rusada konsey demektir), ksa sre iinde bu ezilen snflarn potansiyel zynetim aralar olarak ekillenmiler, zellikle ubat devrimi ile Ekim devrimi arasndaki srede toplumsal alanda belirleyici bir g olarak hem yklan otokrasinin kendisini toparlamasna, hem de burjuvazinin dzeni kendi lehine yeniden ina etmesine kar mcadele etmilerdir(1). O zamanki Rusyadaki herhangi bir siyasi akmn dorudan etkisi altnda kalmadan, sadece ezilenlerin iradesi ile ekillenen Sovyetler, bu yzden ayn zamanda bu akmlarn hakimiyet mcadelelerine sahne olmutur. Bu mcadeleler, Sovyetlerin kendiliindenliinin getirdii yapsal sorunlarla birleince, zaman iinde kitlelerin zynetim organ olma zelliklerini yitirmelerine neden olmutur. Yine de, Sovyetler, Rus devriminin, en azndan Rus devrimi topyasnn gerek sahipleridir. Baarya ulaamam olsalar, snfsz topluma geite yetersiz kalm olsalar da, Sovyetler, ezenlere kar ezilenlerin ayaa kalknn en somut ifadesidir. DEVLET ve DEVRM: Bolevizm, Rusyada Sovyetlerin nemini en iyi anlayan ve onlar en doru ekilde yerli yerine oturtan akmlardan bir tanesidir. phesiz Sovyetleri kendi lehine en iyi kullanan parti de Bolevik Parti olmutur. Bolevik Partinin tarihine bakld zaman bu elikili bir durum gibi grnebilir. Meneviklerden ayrld zamandan beri bir yandan otokrasi ile, bir yandan kapitalizm ile, bir yandan da dier sosya-

A - Mart 2006

proleter teori

- Mart 2006 list rakipleri ile srekli mcadele iinde gelien Bolevik Parti, Leninin gsterdii dorultuda, ekonomist mcadeleyi reddedecek ve yetenekli bir ii ajitatrn fabrikadan alnp uygun ekilde profesyonel devrimci olarak yetitirilmesini uygun grecek kadar (2) sekter, militan ve kitlesel mcadeleden kopuk bir hareket olmutur. Gerekten de Bolevik Parti kitlelerin gznde saygnl kitlelerin iinde alarak deil, ama demir disiplini ve ilkelilii ile ve doru noktalardan bkmadan usanmadan propaganda yapmas ile kazanmtr. Yine de Bolevik Partinin z olarak kendisini kitlelerden ayr konumlandrmas, onun kitlelerle iliki iinde olma kaygs gtmedii anlamna gelmez. Daha 1907de Lenin, yoldalarna o zaman btn Rusyaya bir anda yaylan Sovyetlerde propaganda yaplmasn salk vermitir. Sovyetler ksa sre sonra yenilgiye uratldnda da; onlarn deerlendirmesini yaparken toplumun dnmnde, geici bir sreliine de olsa, Sovyetlerin nemli bir rol oynayabileceini belirtmitir. Bunlar sylerken vurgulad ey elbette Sovyetlerin z ynetim organlar olaca deildir, bu tr eilimler anarko-komnist olarak nitelendirilip, mcadele edilmeleri gerektii belirtilmitir. nemli olan Sovyetlerin, Partinin belirledii ilkeler dorultusunda kullanlabilmesidir(3). Anarizm (Liberter Komnizm) ile Marksizm (Otoriter Komnizm) arasndaki temel fark, bu iki akmn kapitalizmle mcadele srasnda devlete baklar olmutur. Marksistler ounlukla toplumun dnmnde devletin bir bask arac olarak eski egemen snfa kar kullanlabileceini ve bu aygt kullanlmadan toplumsal deiimin olamayacan iddia ederken; anaristler, bu aracn kanlmaz olarak dnp ezilenleri hedef alacan savunmulardr. Bu yzden Marksistler ou zaman Anaristlerin toplumsal deiimi amalamadklarn dnrlerken, gerekten de toplumsal deiim derdinde olmayan baz anaristler de devlet kartlnn arkasna snmaktadrlar. Aslnda bu tartma, bu ekilde hem Marksistler, hem de Anaristler tarafndan mulak ekilde srdrlmektedir. Problem, ortaya konan dnceleri aklamay gerektirmektedir. Hereyden nce bu konuda teorisyenlerin ne sylediine yeniden bakmak gerekmektedir. Anarizmin en nemli teorisyenlerinden Bakunin, bu konuda nce komnde tarm ve sanayi iileri derneklerinin aadan yukar zgr federasyonu, sonra blgelerde komnler federasyonu, blgelerin uluslarda, uluslarn Uluslar Aras Kardelikte toplanan federasyonu ile, toplumun aadan yukarya rgtlenmesini ngryordu. Anarizmi salt devlet kartl olarak tanmlama eilimi, anarizmin toplumsal iddiasn azaltmaya yneliktir. Anarizm kurulu dzenin tamamen yklmasn, btn hakim iktidar ilikilerinin yok edilmesini isterken, ayn zamanda alternatif bir toplumsal ilikilenme ve rgtlenme modelini de ortaya koyar ve bu rgtlenme, ister istemez kendi iinde bir dzene sahip olacaktr. Bu dzen bir devlet deildir ama bir federasyondur. Anarizmi salt devlet kartlndan yola karak tanmlamak, dolaysyla eksik ve saptrc bir tanmlamadr, Anarizmin alternatif toplum modelini grmezden gelmektedir. Marksizmdeki proletarya diktatrl de benzer bir akbete uratlm, ierii boaltlmtr. En azndan Leninin Devlet ve htilal inde anlatlan budur. Marxa gre devlet, bir snf egemenlii organ, bir snfn baka bir snf zerindeki bask organdr; snflar arasndaki atmay hafifleterek, bu basky yasallatrp pekitiren bir dzenin kurulmasdr. Marx ve Engels de, ayn Bakunin gibi, var olan devlet makinesinin devrim tarafndan paralanmas gerektiini, zellikle Paris Komn deneyiminden feyz alp, srarla savunurlar. Lenin de tezlerini Marx ve Engelse dayandrp, burjuva devletin, en ayrt edici iki kurumu olan brokrasi ve ordu ile birlikte yklmas gerektiini savunur, bu arada siyasi rakiplerini bu makinenin paras olmakla bol bol sular. Lenin ordu yerine halkn silahl milislerini, brokrasi yerine de maalar ii maan gemeyen, her an grevden alnabilen, ve sadece okur yazar olmas yeterli olan memurlar koyar. Parlamentarizmi kesinlikle reddedip, Paris Komnnde olduu gibi her an geri arlabilen ayrcalksz temsilcilerin lkeyi ynetmesini ngrr (4). Bu, Leninin, Marx ve Engelsten alntlayp oluturduu proletarya diktatrldr ki, bu zorunlu olarak, yeni bir biimde (genel olarak proleterler ve mlkszlerden yana) demokratik ve yeni bir biimde (burjuvaziye kar) diktatoral olan diktatrlk, anaristler iin de, en azndan her an geri arlabilen ayrcalksz temsilciler asndan, bu temsilciler glerini merkezi bir otoriteden deil emeki halktan alyorsa ve her an halka hesap verecek konumdalarsa, bu ekliyle byk oranda savunulabilir.

10

proleter teori Lenin, Nisan Tezlerinde, Sovyetlerin bu yeni devlet tipi olduunu (5), proletarya diktatrl olduunu sylediinde, bu fikre yoldalarn inandrmas uzun zaman almtr. Boleviklerin inanamadklar ey, ii snfnn zynetim organ olarak doan, ve o gne kadar siyasi gruplarn ksmen etkisi altnda olsalar da bu etkinin kendilerinden ok dier sosyalist akmlardan geldii Sovyetlerin, nasl olup da proletaryann burjuvazi zerindeki bask arac olacadr. Oysa daha en bandan beri Lenin Sovyetleri zynetim deil iktidar aygtlar olarak grm, onlarn bu alandaki potansiyellerini fark etmitir. Leninin devlet ve devrim dncesinin asl altnda yatan budur. Bu dnce, satr aralarndan rahatlkla okunabilir. Marxta topyacln zerresi yoktur; o tepeden trnaa yeni bir toplum tasarlamaz, tepeden trnaa yeni bir toplum tretmez. Hayr, o yalnzca yeni toplumun eskisinin iinden douunu, eski toplumdan yeni topluma gei biimlerini, doal bir tarih sreci olarak irdeler. Bize gelince, biz, sosyalist devrimi, astn ste bamllndan, denetiminden, gzetimci ve muhasebecilerden vazgemeyecek olan bugnk insanlarla yapmak istiyoruz. Ama buyruuna girilmesi gereken ey btn smrlenlerin, btn emekilerin silahl ncs olan proletaryadr. Devlet memurlarna zg tepeden buyurma yntemlerini, daha bugnden kentli halkn ounun yetkinlikle yapabilecei, dolaysyla ii cretleri karl pekala yaplabilecek olan ok basit ilerle, basit bir gzetim ve muhasebe uygulamasyla deitirmeye, daha imdiden, bugnden yarna, balanabilir ve balanmaldr da. (4) derken dncesi kendisini ele vermektedir. Lenin, proletaryaya nc snf rol bimesine ramen ona gvenmemektedir. Proletaryaya gzetim ve denetim grevi verilmektedir, asla ynetim rol deil. Proletarya btn ezilenlerin ncs olsa da, onun da bir sre ncye ihtiyac olacaktr, hem de proletaryaya kar eski dzenin aralarn kullanacak bir ncye. Komnizm, ilk evresinde, ilk aamasnda, ekonomik bakmdan, henz adamakll olgun, geleneklerin yada kapitalizmin kalntlarndan henz bsbtn kurtulmu olamaz. Bu yzden, komnist rejimde, bu rejimin ilk evresinde, burjuva hukukun snrl ufku korunur. Bundan u sonu kar ki, komnist rejimde, belirli bir zaman boyunca, yalnz burjuva hukuku deil, burjuva devlet de srer ama burjuvasz burjuva devlet! Ama bu gelimenin hz ne olacak, iblmnn son bulmasna, kafa ve kol emei arasndaki kartln ortadan kalkmasna, almann ilk dirimsel gereksinim durumuna dnmne ne zaman ulalacak; ite bunu bilmiyoruz ve bilemeyiz de.(4) Leninizmin Devlet ve Devrim kuram, her eye ramen merkeziyetilikten dn vermez. Sre, Bolevik Partinin kendisini ayn zamanda merkeze konumlandrdn da gstermitir. Bolevik parti, merkezde kalabilmek iin yklan devletin kalntlarn kullanmaktan ekinmeyeceini en batan belirtmitir. O halde Anarizm ile Marksizm arasndaki anlamazlk noktas eski devlet ykldktan sonra yenisinin kurulup kurulmayaca deil, bu yeni devletin emekilerin aadan yukar doru rgtlenmesi mi, yoksa yeni bir ynetici snfn yeni boyunduruu mu olduudur. DEVRM ve ANAR: Sovyetlerin btn emekilerin kendiliinden inisiyatifi ile olumas ve bu ekilde aylarca en gl ynetim arac olmas, ou elverisiz koullar nedeniyle ortaya kan btn olumsuz zelliklerine ramen olaanst bir olaydr. ubat devriminin Rusyada bir iktidar ikilii yaratt sylenir. Oysa, doas gerei iktidar gc paylaamaz, paylarsa iktidar olamaz. ubat devriminden Ekim devrimine geen 7-8 ay, aslnda emekilerin Rusyann nemli blgelerinde dorudan iktidarnn, zynetiminin yaand zamandr. Bu srecin elbette ezamanl gelimemi, zellikle krsalda yava yaylm olmasna ramen, 1917 Rusyasnda gzlenen ey, ii snfnn, askerlerin ve kyllerin g birlii yapp lkenin ynetimini byk oranda stlenmi olmalardr. Siyasi akmlar bu sre zarfnda Sovyetleri ynlendirmeyi tam olarak baaramamlardr. Bunun sebepleri hem hakim sosyalist partilerin iilere gvenmemeleri, hem de Sovyetlerin nemini anlayamamalardr. yle ki, bu partiler, yani Sosyalist Devrimciler ve Menevikler, Sovyetlerde zaten var olan etkilerini glendirip Sovyetlerin lkenin ynetimi tamamen almalar iin mcadele edeceklerine, burjuvazi ile koalisyon hkmeti kurmay, hatta Sovyetleri etkisiz hale getirmeye almay tercih etmilerdir.(1) Bu tercihlerinin bedelini de ok ar demilerdir.

A - Mart 2006

11

proleter teori

- Mart 2006 Bolevikler ise hem batan baarsz olacana emin olduklar burjuva-sosyalist hkmetin dnda kalarak muhalefette glenmeye almlar, hem de tm iktidar Sovyetlere slogan ile Sovyetleri iktidar tamamen almaya kkrtmaya almlardr. Bu arada da Sovyetleri iten ele geirmek iin youn aba gstermilerdir. Baarsz Temmuz ayaklanmas giriimi Bolevikler arasnda Sovyetlere bakta krlmalara neden olmutur, ama burjuva-sosyalist koalisyon hkmetinin baarszl, halkn gznde Sovyetlerin hkmet karsnda itibarnn git gide artmas, bu alanda daha fazla almalarna neden olmu, politik rakipleri parlamenter alanda bo yere mcadele ederken Bolevikler asl iktidar gc olan Sovyetlerde nemli yerlere gelmiler, ve nihayetinde Sovyetleri ve dolaysyla halkn nemli blmn arkalarna alp ekim devrimini gerekletirmilerdir. Tm iktidar Sovyetlerin olmutur ama; artk ii snfnn z ynetimi sz konusu deildir(6). Boleviklerin denetimindeki Sovyetler, iktidarn merkezi bir devlet aygtna, hem de eskisinden hemen hemen farksz bir devlet aygtna aktarlmasnda ara olarak kullanlmtr. Bu sreten birka yl sonra, artk i iten gemi saylabilecekken, Bolevik parti iinde ii muhalefeti isimli bir hizip olumu, bu hizip Sovyetlere zerklik talep etmi, ve Lenin tarafndan ayn 14 yl nce olduu ekilde anarko-sendikalist sapma olarak nitelendirilmitir(7). Sovyetler, yine de ellerinden geldii kadar bu merkezileme srecine kar direnmilerdir. Bu direnilerin en nemli ansszlklarndan bir tanesi, i savan ortasnda kalm olmalardr. Bir yandan Bolevizmden kurtulmaya alan konseyler, her eye ramen devrime ihanet etmemek adna onunla uzlamak durumunda kalm, Bolevikler de bu frsat en iyi ekilde kullanm, i sava bahane ederek Sovyetlerin zerklik giriimlerini krmtr. sava bittikten sonra da eski merutiyet bask yntemlerini aynen kullanan Bolevikler (Zorunlu askerlik, eka), Kronstaddaki son byk ayaklanmay da bastrp, Sovyetlere son darbeyi vurmutur. zynetim aygt olan Sovyetlerin devlet aygtna dntrlmeleri srecinde bu srece mdahil olmaya alan ama ok baarl olamayan bir dier siyasi akm, anarizmdir. Anaristler, st dzey pozisyonlarda olmasalar da, zellikle fabrika komitelerinde ii zynetimi iin mcadele etmilerdir. Rus anaristler, kurduklar anarko-sendikalist propaganda rgt ile iktidarn partiler st Sovyetlere braklmasn talep etmiler(8), iktidarn tek meru kaynann emekilerin kendisi olabileceini savunmulardr(9). O gnk anaristlerin btnlkle bir rgtlenmeye sahip olmamalar, ayn zamanda Boleviklerin iktidarndan sonra srekli bask altnda tutulmalar, anarizmin bu sreci daha fazla etkilemesini engellemitir. Anaristlerin temel hatalarndan bir tanesi de sadece Sovyetler iinde almay yeterli grp, perspektif olarak btn yerel almalar zgrlk bir temelde dzenleyecek ve ynlendirecek, propaganday ortaklatrp yaygnlaacak bir rgtlenmenin aciliyetini kavrayamam olmalardr. Anaristler srarla bu tr rgtlenmelerin gereksizliini vurgulamlardr (9). Yalnzca Ukraynada Makhno ve yandalar, uzun sre hem Bolevizme, hem de gericilie kari direnebilmitir. Prensip olarak merkeze bal olmayan, zgr federatif Sovyetleri(10) savunan Makhnovistler, sava koullar yznden dncelerini hayata geirecek zaman bulamamtr. Son olarak Kronstad Sovyeti, ayaklanma esnasnda ciddi anarist etkiler tamaktadr. Kronstadn slogan, tm iktidarn partilere deil Sovyetlere gemesiydi(1), Kronstad bu konuda Rusya emekilerine gveniyor, 3. devrimi ilan ediyordu. Ama beklenmeyen oldu ve Kzl ordu tarafndan iddetle ezildi. Anarist dnceler de Krontad direnii ile birlikte yok edildi. SONU: Rusyada 3. devrim olsayd Rus ve Dnya tarihi ne olurdu diye speklasyon yapmak gerekten zor. Ama bugnk gibi olmayaca kesin. Boleviklerin tek lkede diktatrl yerine, zgr Sovyetlerden oluan bir Rusya, phesiz ki kapitalist dnya iin ok daha byk bir tehdit olacakt. Ayn ekilde zgr Sovyetlerin Rusyas, dnyann dier yerlerindeki emekilerin mcadelelerine yardm etmek iin, mesela Almanya, spanya, in, vs. ok daha istekli ve inanl olacakt. Belki kapitalizm-komnizm arasndaki nihai hesaplama ok daha erken ve kanl olacakt, belki de 2. Dnya sava yerine komnist Avrupa ile kapitalist Amerika arasnda sava olacakt, ya da Amerikada da proleterler kapitalizmi devireceklerdi, kim bilebilir. Proletaryann ve btn dier emeki snflarn yaratc gc her eyi yapabilir, yeter ki nlerinde hareket edebilecekleri bir alan alsn. Bizim iin Sovyet deneyiminden proletarya adna kartlan dersler nemli olmal. Hereyden nce proletarya adna hareket edip buna ramen proletaryaya

12

proleter teori gvenmemeye dayanan aydn refleksinin krlmas gerekiyor. ubat devriminin de, ekim devriminin de, ve dier btn devrimlerin de asl mimar emekilerdir. Onlar olmadan hibir ey yaplamaz, ve iilerin kurtuluu ancak ve ancak kendi ellerindedir. Bu dnyay yaratan emekilerin bundan ok daha iyi ve gzel olan yeni dnyay yaratacaklarna iten bir ekilde gvenmek gerekmektedir. Proletarya da kendisine gvenmeli, kendi yolunu bulmaya almaldr. Bu alanlarda proletaryann n almal, proletaryaya destek olunmaldr. Her tr zynetim aracnn oluturulmasnda, iyerinde, yaam alannda, proletaryann yannda olunmaldr. Bu aralar gelecein devrimci inasnn yaptalar olacaklardr. Proleter zynetim aralar, yap olarak gl ve zayf zellikler tamaktadr. Gl zellikleri proleter iradeyi yanstmalar, zayf zellikleri de her tr propagandaya ak olmalar ve bu yzden otoriter eilimlerin denetimi altna girebilmeleridir. Bu tr kitle zynetim aralar iinde zgrlk proleter bilincin propagandasnn yaplmas ve gelitirilmesi, bu yzden hayatidir. Doru olan ey, bu aralara en uygun propagandann zaten zgrlk ve devrimci propaganda olduudur, nk bu tr yaplar zaten kitlelerin kendiliinden devrimci kayglarnn toparlanmas sonucu oluurlar. Bu potansiyeller gz nne alndnda, Rus devrim sreci emekiler iin ac bir yenilgidir. Potansiyeller hayata geirilememitir. Bugnn toplumsal yaps gemie gre baz avantajlar tamaktadr. Her eyden nce kyllk burjuvazi tarafndan ortadan kaldrlm, topraa baml kitleler proleterletirilmitir. Proletaryann toplum iindeki hacmi eskiye gre artmtr. Bu deiim proletarya iinde de paralanmaya yol am, hacim kk burjuvaziye doru ynlendirilmeye allmtr. Ama proleterlerin kk burjuvalamas sreci yava ilerken ve doal snrna dayanmak zereyken, proletaryann alt katman hzla bymekte, dzenden beklentisi olanlarn says azalmaktadr. Kk kapitalistler de hzl biimde birikimlerini kaybedip stten alta doru proleterlemektedir. Kitlelerin dzenden beklentilerinin tkendii noktada, konsey benzeri oluumlar yaratacak snf hareketleri her zaman beklenebilir. Ama beklemektense, bu tr hareketlerin olumasn kolaylatrmak ve hzlandrmak, emekilerin gc ellerine almasn her ekilde desteklemek, ok daha devrimci bir hareket olacaktr. Anarizme den ise teorisini gzden geirmek, artklardan, ie yaramaz lafzlardan ve son yllarn kk burjuva-liberal ideolojisinden kendisini kurtarmaktr. phesiz ki emekilerin kendiliinden zynetim organlar olan Sovyetler, yani konseyler, ve gelecein benzer yaplar, anarizmin felsefesiyle tam bir kesime ierisindedir. Ama anarizm bu gne kadar, bu kesimeye ramen, dnyay deitirecek bir dinamii tam olarak yakalayamamtr. Bu ciddi bir sorundur ve acil olarak zlmesi gerekmektedir. Anarizm, iddiasna yakan bir hareket olmaldr. Rus devrimi deneyimi, doru dnceden ok doru rgtlenmenin devrim srecinde belirleyici olduunu gstermitir. Anlatlmaya allan, doru rgtlenme olmadan doru dncenin ie yaramayacadr. Doru rgtlenmenin kriterlerini de snf mcadelesi belirlemektedir. Bugn itibariyle zgrlk snf mcadeleci insanlarn rgtlenmesi ok zayftr. zgrlk n plana kartldka snf mcadelesi geriye itilmektedir. Yeni bir rgtlenme atlm, snf mcadelesinde aka proletaryadan ve ezilenlerden yana hareket etmeye hazr ve zgrlk insanlarn federatif bir ekilde ama tek at altnda bir araya getirilmesini, ve bu donanma sahip yeni insanlar yetitirilmesini gerektirmektedir. Yoksa anaristler tarih boyu kaybedilen devrimler iin hayflanmaya devam edeceklerdir.

A - Mart 2006

Dipnotlar 1) Rusyada Sovyetler, Oskar Anweiler, Ayrnt 2) Ne Yapmal? V. I. Lenin, Sol Yaynlar 3) Parti D i rgtleri ve Proletaryadaki Anarko-Sendikalist Eilim, Mart 1907, Btn Eserleri C12, V. I. Lenin 4) Devlet ve htilal, V. I. Lenin, Bilim ve Sosyalizm Yaynlar 5) Nisan Tezleri ve Ekim Devrimi, V. I. Lenin, Sol Yaynlar 6) Bolevikler ve i Denetimi, Maurice Brinton, Ayrnt 7) Parti Birlii ve Anarko-Sendikalist Sapma, Mart 1921, Btn Eserleri, C 32, V. I. Lenin 8) Petrograd Anarko-Sendikalist Propaganda Deklerasyonu, Austos 1917 9) Sendikalar ve Fabrika Komiteleri, Maksimov, Agustos 1917 10) Rusyada Anaristler, P. Avrich

13

proleter teori

- Mart 2006

DAYANIMA VE KARILIKLI YARDIMLAMA

Ezilenler, retim aralarna sahip olmayan, kapitalizmde hayatlarn srdrebilmek iin emek smrs bata olmak zere her trl smrye katlanmaya mecbur braklan ynlardr (1) Ezilenler kavram bilimsel sosyalizmin ortaya kt ilk dnemlerden itibaren tartma konusu olmutur. Ezilenler kavram ilk dnemlerde ii snfn kapsyordu. 1.Enternasyonalde Marx, iilerin politik bir nc g ve politikada etkin bir snf olduklarn savunurken buna karn Bakunin, iilerin ezilenler ierisinde en zayf devrimci grup olduunu asl dier ezilenlerin devrimci potansiyele daha fazla sahip olduunu savunuyordu. Ezilenler kavram, Marksistler gibi temel g, nc g sorusunun karln bulmann yntemi, aray deildir. Kavram, devrimci mcadelenin dinamiklerinin ve kapitalizm kart mcadelenin hangi aralarla, nasl gelitirilebileceinin, yerellerde z-rgtlenme deneyimlerinin nasl oluturulacann netletirilmesi iin gereklidir. Bylesi bir bak, kapitalizme kar mcadelede belirli bir kesime ncelik, ncclk vermeyi deil, en ezilen kesimin dnemsel deiebileceinin farknda olmay zorunlu klar. Ezilenlere tm ezme-ezilme ilikileriyle / biimleriyle paralel bir eyleyi, seslenme ierisinde olmak gerekir. Ksmi seslenme ve eyleyi, kapitalizmin etkisinin, ulalamayan yerlerde daha fazla, daha kalc olmasn, ezilen dier kesimlerin mcadele dinamizmlerinin sisteme braklmasn, ezilenlerin birbiriyle ortaklamalarn engelleyecektir. Kapitalizmin temel elikisi sermaye ile emek arasndaki snf mcadelesidir. Kapitalizmin snf egemenlii farkl birok insann ezilme biimlerinden olumaktadr. Bu biimler ise smrlenler arasnda blnmeler iin bir zemin oluturmaktadr. Dinsel farkllklar, rklk, kadnlar, gayler, lezbiyenler gibi. Anarist komnizmin balang noktas ezilenlerle dayanmadr. Bu dayanma znde ezilenlerin kendi snf dayanmasdr. Dayanma z gerei de dikey deil yataydr, eitler aras ilikiler btndr ve ncl red eder. Tarihin geliimini belirleyen egemen etmen sadece ekonomik olgular deildir, insandr. Birbirleriyle iliki iinde olan, dayanan insanlar. Tm insanlk tarihinde dayanmann bir ok biimine rastlyoruz; Ky komn barbarlarn, dman bir doaya kar zorlu mcadelelerindeki ana silaht. Bu ayn zamanda, kark dnemlerde bask kurabilecek olan kurnazlarn ve gllerin karsna kardklar bir birlik biimiydi (2) nsanlarn dayanmas kendiliinden bir oluumu, birlikten g doar tayordu; .. dayanma balarnn giderek daha geni emberleri kapsayacak ekilde yaygnlamasdr. Kabileler kavimler halinde federasyonlar oluturmakla kalmaz, kavimlerde farkl kkenlerden gelseler bile konfederasyonlar halinde bir araya gelirler (3) Ortaa ehirlerinde meslek loncalar dayanmann, birlik olmann tm gzelliklerini gsterir; yeler birbirlerini her zaman karde olarak grmekte ve birbirlerine kz karde erkek karde demekteydi. Ortak bir szlemeleri vard (4) Loncalar,

14

proleter teori . her koulda ve yaamda olabilecek tm kazalara kar eylem ve tavsiye yoluyla karlkl destek iin bir birlii temsil ediyorlard; ayn zamanda, adaleti salamak iin de kurulmu birliklerdi bunlar, devletten fark uydu ki, tm bu durumlarda, devlet mdahalesinin temel zellii olan resmi unsurun yerini insani, kardee bir unsur alyordu. Lonca mahkemesinin huzuruna ktnda bile karde, kendisini iyi tanyan ve gnlk ilerinde, ortak yemekte, kardee grevlerin ifasnda onun yannda duran insanlara cevap vermek durumundayd; yani kendisinin eiti ve gerekten kardei olan insanlara cevap verecekti, yoksa hukuk teorisyenlerine ya da bakalarnn karlarn savunanlara deil ( 5) Karlkl yardmlama eiliminin insann iinde ylesine uzak gemie giden bir kkeni vardr ve insanolunun tm evrimiyle ylesine derinden i ie gemitir ki, tarihte olan biten her eye ramen, insanlk tarafndan gnmze dek korunmutur. Bu eilim . kylerde ve ehirlerdeki fakir snflar arasnda yaamaya devam etmitir; insanlar bir arada tutmu ve uzun vadede de tahakkmc, sava ve yok edici aznlklarn zerinde bile etkili olmutur. Ve insanolu ne zaman evriminde yeni bir evreye denk den yeni bir toplumsal rgtlenme oluturmak zorunda kalsa, halkn yaratc dehas yeni atlmn elerini ve ilhamn hep canl kalan bu eilimden almtr ve rkmzn ahlaki ilerlemesi, ana hatlaryla bakldnda , karlkl yardmlama ilkelerinin, kabileden giderek genileyen birliklere doru aamal bir yaylmas olarak ortaya kar, sonunda, farkl inan, dil ve rklaryla tm insanl gnn birinde kucaklar (6) nsanlk tarihinde dayanmann ve karlkl yardmlamann bylesine izleri ve toplumlarn devamlln salayan, yeni toplumsal biimleri oluturan etkileri mevcut. Uzun alntlar insann dayanmasnn tarihsel izlerini srebilmek ve gelecei oluturacak dayanmann srekliliini daha net kavrayabilmek iin yapld. Ekonomik olarak ezilen yoksullar, gndelik yaamlarnn devamlln salamak iin dayanmakta, bylece de insani deerleri daha fazla tamaktadrlar. Dayanma ou zaman komu ya da hemehri, akraba ile oluuyor. Bilinmesi gereken bu kendiliinden dayanma ann ounlukla yre dernekleri, cemaatlerle yrddr. alan nfusun, kapitalizmdeki deiiklerle birlikte deitiini gzlemlemekteyiz. allan iyeri leinin kltlmesi, taeronlatrarak iin paralandrlmas, teknolojinin retim iersindeki alannn genilemesi, topyekn saldrlarla snfn hibir gvencesinin kalmamas, kreselleme ile dnya leinde retim sreci snfn deiikliklerinin belirleyicisidir. Kapitalizmin yeni retim yntemleri az sayda vasfl iinin ayrcalklarla alt ii havzalarnda, kapitalizmin kontrolnn maksimum olduu, fabrikada iyeri almasnn zorlat, ek ksmi zamanl alma iilii tarzyla, iyerinde almann etkinliinin azald bir dnem yayoruz. Bu yzden emeki semtleri, evden fabrikaya, fabrikadan eve rgtlenme, toplumsal dayanma perspektifi, z-rgtlenmeler araclyla baka trl bir hayatn zorunlu ve olanakl olaca alanlardr. Kapitalizmin smrs retim aralarndan yoksun olanlar iin ayndr. Ezilen olmak bir smrlme biimidir. Kapitalizmin farkl smr biimleri smrlenler arasnda blnmeler iin bir zemin yaratr. i, kadn, gey, lezbiyen, v.s ezilenler olarak farkl kesimleri ifade etse de ezenleri ayndr. Smr ve hiyerari devletin temel varolma kaynaklardr. Ortak ezene kar, ezilenlerinde kendi bulunduklar yerden, kendi orijinallikleriyle mcadeleyi ortaklatrmalar gerekmektedir. Anti-kapitalist mcadele ve devrimin zn, emek-sermaye mcadelesinde emein zgrl oluturur. Emek mcadelesi toplumsal mcadelenin tmn kapsayacak ekilde, tm ezilenlerin taleplerini savunmaldr. Ezilenlere ve onlarn mcadelelerine ilikin marksist anlay, ezilmenin ortadan kaldrlmasnda ezilenlerin devletinin en sonunda ezilenleri zgrletireceini savunur. Ezme-ezilme devletsel ya da daha geni anlamda politik ilikinin olduu her yerde ve boyutta gerekleir (7) Ezilmenin devletin olduu her yerde olduunu syledikten sonra, Ezilenler varlklarn devletin varln bulduu alanda bulurlar. Bir retim

A - Mart 2006

15

proleter teori

- Mart 2006 tarz ve onun snflar, devlete ihtiya duymadan da retim tarz ve snflardr, tanmlarn bu momentte bulurlar. Fakat hibir snfl retim tarz devletsiz olmamtr-ezilensiz ve ezensiz olmamtr. (8) yleyse ezilme ilikisinin tmyle ortadan kaldrlmas smr ilikilerini olduu kadar devleti de ortadan kaldracak zgrlk toplumsal bir devrimle mmkn olacaktr. Ezme-ezilme bir ezme aygt olmadan gerekleemez ve sremez. Devletli olan ve devletsiz olan; ezen-ezileni byle ayrmak da mmkndr(9.) Gerekten de tm ezilme ilikileri, bir ezme aygt olmadan gereklemiyor. Snfl toplumlarda da bu aygt koca organizasyonlaryla, devlet Teori ve Politika dergisi yazar Metin Kayaolu ezilenlerin devletini nermekle, ezme ilikisinin tersine dneceini ve bu durumun devrimin ta kendisi olacan iddia eder. Oysa tm devletler ne adna olursa olsun tarihsel olarak smrr ve ezer. Tm ezme-ezilme ilikisinin ortadan kaldrlmas devletin de ortadan kaldrlmasyla olanakldr. Eitsizliin - ezilmiliin herhangi bir biiminin varolduu bir dnya eit ve zgr olamaz. Bu yzden gerekten zgr bir yaam, tm smrlme ve ezilme biimlerinin ortadan kaldrld bir dnyada olanakldr. Anarist komnistler ezilenlerin, ezilme gereklikleri ve yerellikleri ierisinde, ezilenlerin kendi z-rgtlenmelerine, kendi karar alma mekanizmalarn oluturarak kendi ezilmiliklerine kar direnerek rgtlenebileceklerine ve hayat deitirebileceklerine inanrlar. Ezilenlerin iar; Her ey herkese aittir! Her erkek ve kadn gerekli nesnelerin retimine kendilerine den emek paylaryla katldklar takdirde, herkese retilen her eyden pay alma hakkna sahiptir (10) Ezilenlerin mcadele hatt, biimleri, rgtlenmeleri zenginletiricidir; Fourrierin dedii gibi akl talarn alp bo bir kutu iine koyun ve alkalayn; akl talarn uyumlu biimde dzenleme iini baka birine verdiinizde asla ulaamayacanz bir mozaik biiminde kendilerini dzenleyeceklerdir (11) Ezilenlerin dorudan rgtlenme ve eylemle hayatlarnda yapabilecekleri deiikliklerin rneklerini gnmzde Latin Amerikada gzlemlemekteyiz. Meksikada EZLN, Brezilyada MST (Topraksz Kyller Hareketi), Bolivyada Cocalerolar, Paraguayda Ulusal Kyl Federasyonu, Arjantinde siz iler Hareketi. Bu rneklerin ortak zellikleri, dorudan eylem anlaylar, uzun dnemli bir aba sonras ortaya klar, yatay rgtlenme alardr. Bu hareketler, taleplerini somut eyler zerinden kurmaktalar. Talepler konusunda belirli kazanmlar elde etmeden eylemlerine son vermemeleridir. Hareketler, yerellerde rgtlenmekte, yerellerde kolektif kararlar alnmakta, yeleri de ortak sorumluluk tamaktadrlar. Hareketler mlkiyet ve iktidar ilikilerini de sorgulamaktadrlar, zel mlkiyete kar kamusal mlkiyet, bireycilie kar kollektvizm. Bu rnekler dnya ezilen hareketleri iin nemli pratikler ve dersler iermektedir. Yine bu hareketler politik rgtlenmelerin zld, sendikal rgtlenmelerin dzen iiletii durumlarda, ezilenlerin kendi geleceklerini kendilerinin yaratabileceklerinin rnekleridir. Karlkl yardmlama, yatay ve eit ilikileri ieren dayanma faaliyetinin rgtlenmesi ile dayananlarn hayatlarnda bir deiiklie yol at takdirde toplumsal karlk bulabilir. Hayat alanlarnda bir sorunun zmne araclk etmesi dayanmay, dayanma rgtn bytecektir. Dayanma rgtlenmesi yaam koullarnda bir deiiklie yol amaldr. Dayanma rgt ideolojik bir rgtlenme olmak zorunda deildir ( deolojisi olmayacaktr anlamnda deil! ), yaamsal problemler nceliklidir. Dayanma rgtlenmesi alan, isiz, kadn, genlik tm kesimleri iermelidir. Dayanma rgtlenmesinin yaam alanlarnda tm kesimlerin emeiyle bir araya geldikleri, birlikte tartp, zp, retip pratie geirebildikleri, kendilerine ait mekanlar da yaratlmaldr. Dayanma faaliyeti yaam alanlarnda ve devamnda giderek tm yaamn rgtlenmesinde, kalc etkiler brakabilir. Eitim, salk kolektifleri, retim-tketim kolektifleri gibi. Dayanma ve karlkl ibirlii yerelden balamal ve genilemelidir, evresine doru yaylmaldr.Aksi takdirde dayanmann dndaki evre dayanmay yutacaktr.

16

proleter teori Emekiler dayanmay yaam alanlarndan balayarak iyerinde sendikalar araclyla da gerekletirebilir. Gnmz sendikaclnn yaam ve alma alanlarn birlikte rgtleyerek, iyeri deil, blgesel sendikaclk anlayyla isiz, ii, kadn rgtlenmesini birlikte gerekletirmesi de ezilenlerin dayanmasn arttracaktr. Dayanma rgtlenmesi, iilerin, isizlerin, kadnlarn, genlerin, tm smrlen ve ezilenlerin gndelik yaam sorunlarn tartabildikleri, zm retip, zm birlikte yarattklar, dayanmann ve paylamann insani bir duygu olduunu grdkleri ve gsterdikleri, kapitalizm kart bir hayatn mmkn ve olanakl olduunu gsterebilecekleri bir rgtlenmedir. Dayanma; Hemen imdi! Slogannn pratik karldr. Dayanmann slamclarn veya STKlarn anlad anlamda olamayacan anlatmalyz. Dayanmamz hiyerarik olmayacaktr. Ezilenleri sermayenin dilencileri haline getirecek bir dayanma deil, kendi birleik z-rgtlenmeleri araclyla baka trl bir hayatn mmkn ve olanakl olduunu gsterecek bir dayanma iarmzdr. Yoksullarn, ezilenlerin mcadelesi devrimci bir damardr. Dayanma almas, kapitalizm kart mcadelede mevzii savanda ezilenlerin mevziiler kazanmasn salayacaktr. Karlkl ilikilerimizde hepimizin gnn moda bireyci inanlarna bakaldrdmz anlar olmutur ve karlkl yardmlama eilimlerinin klavuzluk ettii insan edimleri gnlk ilikimizin ylesine byk bir blmn oluturur ki, bu tr edimler ortadan kaldrldnda, her trl ahlaki ilerleme de annda durur (12) Yeni bir hayat dayanmann ierisinde. Dayanmay oaltmaya!!!

A - Mart 2006

Dipnotlar 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) Proleter TeoriA, say 1 P.Kropotkin, Karlkl Yardmlama, Sayfa; 123 Age, Sayfa; 128 Age, Sayfa; 158 Age, Sayfa; 162 Age, Sayfa; 201 Teori ve Politika Say 35-36, Metin Kayaolu, Sayfa; 25 Age, sayfa; 25 Age, Sayfa; 26 P.Kropotkin, Toplumcu Evrimde Anarizmin Yeri, Karan FotokopiBetik 2, Sayfa;11 11) Aktaran P.Kropotkin Age, Sayfa; 19 12) P.Kropotkin, Karlkl Yardmlama, Sayfa; 206

17

proleter teori

- Mart 2006

PLATFORMZM NEDR
PLATFORMZMN DEVRMC DNCEYE KATKISI
1) MAHNOVST HAREKETN OK KISA BR ZET 1921 yl gibi henz Rus Devriminin somut etkilerinin yeterince olgunlamad erken bir dnemde, Rusyann gneyinde baka bir devrimci dnem neredeyse sonlandrlmak zereydi. Nedeni, Rus Devriminin anavatanndan bamsz gelien ve son derece zgrlk sonulara yol amaya balayan Mahnovinann (Mahnovist Hareket) yaratt etkiden duyulan rahatszlkt. Bu rahatszlk yle byk boyutlara ulamt ki Bolevik iktidar, devrim boyunca beyaz glere kar kez ak ittifak kurmak zorunda kald Mahnovist hareketi ezmek iin beyaz tehlike bertaraf edilir edilmez, kzl ordu araclyla taarruza geti. Aslnda 1920 yl Bolevik saldrlarn balangc deil sonucuydu. 1918den itibaren Bolevikler, Ukraynadaki zgrlk deneyimi kendi otoriteleri altna almak iin en az kez saldrya gemi fakat her defasnda yaklaan Denikin ve Wrangele ait beyaz ordu tehlikesi karsnda geri adm atarak anlama yolunu semiti. Tarihler 1920 Kasmn gsterdiinde ise artk beyaz ordu tehlikesi ortadan kalkm ve ortada sadece Bolevik iktidarn tek gerek alternatifi Mahnovist hareket kalmt. Bolevikler Krmdaki bir konferansa Mahnovist ordunun nde gelen yelerini ararak tmn orada vurdular(1). Bu tarihten itibaren yaklak 9 ay boyunca srecek ve Romanya snrnda noktalanacak olan Kzl Ordu ve Mahnovist ordularn sava balam oldu. Yaklak 3 yl boyunca Rus devriminin btn iktidar sovyetlere slogann tm dman glere ramen can pahasna savunan Mahnovist hareket, sava dnemi boyunca kendi etki alan ierisindeki byk bir corafyada zerk komnlere dayal zgrlk bir toplumu inaa etme anlayn da hayata geirmeyi baarmt. Voline, Mahnovist hareketin Rus devrimindeki azmsanamayacak etkisini yle zetlemekteydi: Mahnovina her trl gericilie kar olaanst bir mcadele yrterek devrimi birok kez felaketin eiinden kurtarm, mstesna bir gle yaylm ve devrimin kaderinde muazzam ve inanlmaz zorlukta bir rol oynamtr.(2). Sava dnemi boyunca Mahnovist isyan ordusu, saylar onbini bulan silahl milis kuvvetleriyle etkili bir mcadelenin srdrcs oldu. Mahnovist isyan ordusunun baars sadece sava alanyla snrl da deildi. 400 bin kilometre karelik bir alanda savaan Mahnovistler, tarihte eine az rastlanr zgrlk bir toplumsal dnm de salamay baarmlard. Kontrol altndaki topraklarda derhal ve zaman geirmeksizin zerk ii-kyl komitelerinin kurulmasna n ayak oldular. Her trden devleti anlay reddederek retim ve datm ilikilerini zgrlk bir modelle hayata geirmeye altlar. Bir taraftan savaan isyan ordusu dier bir taraftan da tm kylerde yerel inisiyatifleri gelitirme amal eitim almalar rgtlyordu. Dnya byle bir deneyimin benzerini ancak bundan yaklak 15 yl sonra ve son kez spanya topraklarnda grecekti. Mahnovistlerin anarist hareketin tarihine yaptklar bu derin katk sadece dnemin Moskova merkezli devrimci gleri tarafndan deil anaristler tarafndan da yeterince anlalamad. yle ki, Mahnonun lmnden sonraki gn yaynlanan gnlk bir Fransz gazetesi dahi, Mahnovistlerin etkisini anaristlerden ok daha net kavramt: uras kesindir ki, Rus devriminin kaderini belirleyen Denikinin beyaz ordusuna kar verilen savan baars, Trokinin dzenli ordusundan ok, kara bayrak altnda mcadele eden isyanc Ukrayna kyllerinin eseridir. Rus devrimini yenilginin eiinden kurtaranlar ayn zamanda zgrlk dncesinin son gerek temsilcisi olan Mahnovistlerdir ve Moskova bu gerei bugn tamamen unutmak istese de, tarafsz olan tarih Mahnovistlerin bu tarihsel eylemini her daim hatrlayacaktr.(3)

18

proleter teori Mahnovist hareketin nde gelen ve hayatta kalan 77 militannn Romanya snrndaki son direnii, Parise kadar eka tetikilerinin takibiyle srd. Parise gelen Mahno ve birka yolda derin bir hayal krkl ve savan vcutlarnda brakt saysz izle, o gnlerde anarist davaya daha uzun yllar hizmet edecek bir bror kaleme alacaklarn henz bilmiyorlard. 2) PLATFORM METNNN DOMASINA YOL AAN TARHSEL NEDENLER Bu ksa zet, platform metninin hangi tarihsel koullarn bir sonucu ortaya ktn anlamak bakmndan nemli fakat yeterli deildir. Bir dergi yazsnda Mahnovist hareketin tm detaylaryla incelenebilmesinin olana yoktur ancak Kaos yaynlarndan km olan Ukrayna Anarist Hareketi: Mahnovina adl kitap, bu konuda Trkede baslm en kapsaml alma olup, bir ok konuda doyurucu ieriiyle bavuru kayna olarak deerlendirilebilir. Platform metni aslnda baslmasnn ardndan yaratt tartmann yazl dkmanlarna kyasla son derece sade bir dille kaleme alnm ksa bir bror niteliindedir. Mahnovist hareketin hayatta kalan bir avu yesi tarafndan 1926 ylnda Pariste basldnda en azndan anaristler arasnda uzun tartmalarn ve ciddi birliktelikler veya kopularn referans noktas olmutur. Dnemin nemli anaristlerinden biri olan Malatesta ile metnin yazarlarndan Mahno arasndaki mektuplara dayal tartma ise platformun yaratt etkinin sadece kk bir zeti niteliindedir. Mahnonun salk sorunlar ve Malatestann hapishane koullar nedeniyle de hibir zaman sonulandrlamam bir tartma olarak tarihteki yerini almtr. Fakat bu tartma bugn hala anaristler arasnda bilinli veya bilinsizce ortaya kan iki temel eilimin izlerini tamaktadr. Bu iki eilimin detayl deerlendirilmesine gemeden nce, platform metninin Mahno ve arkadalar tarafndan hangi deneyimlerin sonucunda ortaya ktn biraz daha amak gerektii kansndayz. Mahnovist hareketin geliimi, Rus devriminin olaanst ar artlar ierisinde zgn ve zerk bir eilimin ifadesiydi. Ukrayna ii ve kyllerinin en temel zgrlk igdlerine hitap ediyor oluu onu hzla byk bir hareket noktasna tad. Bu yzden hareketin proleter kkeni, onun bandan itibaren halk kitleleri tarafndan desteklenerek gelitirilmesine son derece msaitti. Mahnovist hareketin bu zgrlk karakteri, onun devrimci dnemin bandan bu yana anarist ilkelerin kararl savunucusu olmasnn da zel nedeniydi. Mahnovistler yazl bildiri ve metinlerinde temel ilkeden ska bahsediyorlard; iilerin tam inisiyatif hakk, iilerin toplumsal ve ekonomik alanda zynetim hakk ve toplumun yeniden kurulmasnda devletsizlik ilkesi. Bu ksa ve anlalr temel ilkeye, yenilgi gnne kadar sk skya bal kalan hareket, bu uurda yl boyunca 200 ile 300 bin arasnda taraftarn ve eylemcisini kaybetti. Yaanan ac yenilgeye ramen, hareketin hayatta kalan bir avu militan tarafndan nedenleriyle birlikte tartlmas ise hi artc deildi. Hareket gcn net bir biimde halkn zgrlk mcadele anlayndan alyor olsa da, kuramsal anlamda ciddi bir birikime ve tm Rusya apnda etkin bir propaganda aracna sahip deildi. Tm Rusyaya yaylm, hem kuramsal hem de fiili anlamda mcadelede yer alan birok anarist tarafndan Mahnovist hareket yeterince anlalamad. Mahno anaristlerle iletiime gemeye altnda karsna dank, belli bir programdan yoksun ve Bolevik propagandann olumsuz etkisine maruz kalm bir ok anarist kt. yle ki, dnemin sz geen nl iki anaristi olan Emma Goldman ve Alexander Bergman dahi, Mahnovist hareketin nemini kavramaktan ok Leninin ban ektii devrimci sylemin etkisi altndaydlar.(4). Mahno tm giriimlerine ramen; yaamlar boyunca kitlelerin devrimci eylemi zerine bu kadar ok konuan ve byle bir hareketin domasn drt gzle bekleyen onlarca anaristin, Mahnovist mcadeleye hemen katlacaklarn, tm enerji ve birikimlerini harekete katacaklarn zannetmekle yanldn ok gemeden anlad. Anarizmin kuramsal retisini kavram birok Rus anaristi, kendi yaltlm evrelerinden ayrlmamay ve ideallerine kar kaytsz kalma pahasna Boleviklerle ters dmemeyi tercih etti. Bu tercih, anaristlerin sonu gelmez ideolojik tartmalarnn bir rn gibiydi. Ukrayna emekilerinin fazlasyla ihtiya duyduu ve mcadeleye dnsel, kuramsal ve eitsel katklar paha biilmez lde byk olmas gereken bu anaristlerin, ummadklar bir corafyada, Rusyann en gneyinde patlak veren Mahnovist harekete kar duyarszlklarnn temelinde rgtszlkleri yatyordu. Mahno platform metninin temel ieriini ite bu rgtszlk hastalndan hareketle dolduracakt. nk onlarca yl Rus anaristleri arasnda grd bu

A - Mart 2006

19

proleter teori

- Mart 2006 hastaln, artk onlarn dnme srecini tahrip ettiini ve devrim annda kendilerine duyulan ihtiyaca ramen eylemsizlii tercih etmi olmalarn ac bir ekilde renmiti. Anarist ideallerin geliebilmesi adna bekledii destei, hem ulusal hem de uluslararas lekte gremeyen Mahnovistlerin, kendi z gleriyle hareket etmek dnda baka bir seenek kalmamt. Bu durum zamanla, Mahnovist hareketi, anarist ideallerin yaylmaya allmas abasndan ok askeri mcadeleye arlk vermek zorunda brakt. 3 yl boyunca, kimi zaman 3 kimi zamansa 4 dzenli orduyla (Denikin ve Wrangelin beyaz ordular, Brest-Litovsk anlamas sonras Avusturya-Alman ordusu ve Bolevik Kzl Ordu) savamak zorunda kalan Mahnovistler iin yenilgi maalesef kanlmazd. Platform metninin ilerde inceleyeceimiz baz temel argmanlar daha henz sava dneminde fiili biimde iliyordu. Mahnovist isyan ordusu temel ilkeye gre rgtlenmiti; Gnll katlm, seim ve zdisiplin. Gnll katlm ilkesi, isyan ordusunun sadece orduya kendi rzasyla katlm militanlardan olumasna izin veriyordu. Seim ilkesi, ordudaki tm birimlerde grev alacaklarn sadece o birimdeki militanlarn seimiyle ve hatal davranmas halinde azliyle grevlendirilmesi anlamna geliyordu. zdisiplin ise tm disiplin kurallarnn isyanc komisyonlar tarafndan nerilip, ardndan genel toplantlarda grlecei, onaylanmas halinde ise her isyancnn kendi bireysel sorumluluu erevesinde titizlikle uygulanaca zerine kuruluydu. Bu isyan ordusu ilkeleri, Mahno ve yoldalarnn platform metninde anarist organizasyon iin nerecekleri baat ilkelerin de ipularn vermekteydi. Mahnovist hareketin bu zgn artlar, kendi barnda gelien zgrlk devrim perspektifinin bir sonucuydu. Hareketin yelerinin, yenilginin -Rus devrimindeki- zerinden 5 yl getikten sonra Pariste kaleme aldklar zgrlk Komnistlerin rgtsel Platformu metni, bu yzden genel anarist hareket ierisinde, hem savunucular hem de kartlar tarafndan ,olmas gerektii gibi, ciddiye alnd ve tartld. 3. PLATFORM METNNN ANLAMI VE DEVRMC NTELKLERNN NEM Platform metni, yaynlanr yaynlanmaz anaristler arasnda kendi at cephede bir taraf olarak alglanmaya baland. Taraf olmas, Rus devriminde yaanm bir dizi deneyimin gerek sonularnn sorgulanmasndan ve anaristlerin ciddi bir biimde eletiriliyor olmasndan kaynaklanmaktayd. Metinde geen, anaristlerin genel vaziyetlerine ilikin eletiriler ve beraberinde ortaya koyduu nermeler; birok anarist asndan alk olmadklar bir zorlanmay ifade ediyordu. Daha nce, anaristleri kendi konumlar ve rgtszlkleriyle yzyze getiren bir baka metin uluslararas lekte ortaya km olmad iin ayn zamanda tedirgin ediciydi. Platform metni anarist hareketteki yaygn genel rgtszl acmaszca eletirirken, kendine gre bir baka rgtlenme modelini de neri dzeyinde dile getirmekteydi. Bu neri daha sonralar platformizm diye adlandrlacak olan ilkeleri iermekteydi. Bu ilkelerin sadece ilke olmasndan dolay bile baz anaristler tarafndan derhal otoriter eilimleri beslemekle suland. Ayn anaristler bu eletiriyi daha da ileri gtrerek metnin, anarizmi bolevikletirdii iddiasn da ortaya attlar. Fakat bunun gibi eletiriler metnin yaratt tartmann neredeyse en az ciddiye alnan tarafn temsil etmekteydiler. Asl tartma, metnin rgtl bir hareketin detaylarnn tartld ksmndan domaktayd. Platform metni anarist harekete ikin olan temel iki eilimi aa kartmas bakmndan da tarihsel bir belgedir. Bu iki eilim en kaba ifadesiyle platformist anarizm ve sentezci anarizmdir. Sentezci anarizm zetle; asgari referans noktalarn yeterli grerek, bir ok anarist eilimi ayn at altnda biraraya getirmeyi hedefler. Sentezci anarizm, anarist olmak veya bireyci olmamak gibi ok temel baz verileri kabul edip yeterli grr. Platformist eilim ise, bu asgari mterekleri devrimci bir rgtlenme iin yeterli grmeyerek, rgtlenme tartmasn bir st aamaya kadar srdrr. Platformizme gre rgtlenme, ideolojik, teorik ve pratik bir kolektif iradeyi gerektirmektedir. Kolektif irade ise o iradeyi oluturan bireylerin ayr ayr toplam iradelerinden daha fazlasn ihtiva edecektir. Bu iki eilim gnmz anarist varolular asndan da zel bir anlam tamaktadr. Platformist gelenein yeterince bilinmedii ve dolaysyla anlalmad gerei gz nne alnacak olursa, gnmz anarizminin daha ok sentezci gelenein bir paras olduunu sylemek yerinde olacaktr. Oysa tarihte hem Uk-

20

proleter teori rayna hem de -biraz farkl bir tartmay da ierse- spanya (anarko-sendikalizm balamnda) rnekleri, anarizmin neredeyse yegane devrimci dnemlerini temsil etmektedir. Bu iki dnemin ortak zellii; anarizmin bir halk hareketi olarak gelimesinde ve gnmz bir ok anaristi iin ncelikli referans noktas olmasnda yatmaktadr. Fakat zellikle 1950ler sonras gelien anarizm, bu iki deneyimi ideolojik tartmalarda kendisine referans kabul etse de, bu deneyimlerin anarist teori ve pratie yapt katky neredeyse hi dikkate almam gibidir. Buna ramen platformist eilimin yaratt devrimci dinamik tekrar irdelenmeyi ve gelitirilmeyi fazlasyla hak etmektedir. Bugn anarizmin geldii nokta gz nne alndnda, onun neden toplumsal bir gereklikten ok marjinal bir kimlie dntn sorgulamak tabii bir gereksinimdir. 1936 spanyasndan sonra anarizm, tarihin karanlk sayfalarnda birer an olarak kalmaya mahkum edilmitir. Anarist dncenin bu balamda ncelikli eksiklii; tarihsel deneyimlerden kendine zg sonular karmadaki basiretsizliidir. kinci nemli ve platform metninin temel eletirel argman olan, 1920lerin Rusyasnda dahi kendini hissettirmi, rgtszlk hastaldr. Metin bu hastal u ekilde zetlemektedir: ...zgrlk dncenin su gtrmez olumlu karakteri ve gcne ramen, toplumsal devrimle yzyze gelen anaristlerin samimiyetlerine ramen, liberter komnizm adna verilen kahramanca mcadelelere ve saysz kurbana ramen, anarist hareketin hala gsz olmas dndrcdr. Liberter dncenin tartmasz olumlu z ile anarist hareketin iine dt bu zavall durum arasndaki eliki kukusuz bir ok nedenden kaynaklanmaktadr. Ancak, en nemli ve belirleyici etken, anarist hareket iinde rgtsel ilke ve pratiklerin olmaydr. (5). Metnin ikinci blmnde ise (rgtsel blm), asl tartmann nedeni kabul edilen ve anaristler arasnda bugn dahi tartlan bir nerme yer almaktadr: Anarizm ne gzel bir topya ne de soyut bir felsefi dncedir. Anarizm emeki kitlelerin toplumsal hareketidir. O nedenle anarizm, snf mcadelesi gerekliinin ve stratejisinin gerektirdii biimde, glerini tek bir rgtte toplayarak aralksz bir propaganda yrtmek zorudadr.(6) te bu nerme, birok anaristin hzla platform metni yazarlarna kar cephe oluturmasna neden oldu. Dnemin nde gelen anarist komnistlerinden olan Malatesta dahi metnin bu nermesine pheyle yaklamaktayd. pheciliinin kendince hakl nedenleri mevcuttu. Mahno ve yoldalarnn yaad derin hayal krkl, yenilginin asl nedeninin Bolevik Partinin kat rgtlenme modelini kendilerinin yaratamad duygusu onlar anarist saflarda otoriter eilimleri besleyecek bir rgtlenme modelini nermeye kadar gtrdn dnyordu. Fakat Malatestann tepkisi belki de dier anaristlerin tepkileri yannda en makul olanyd. Malatestann eletirisinden g alan baz anaristler Mahnoya kar kiisel dmanlk besleyecek kadar ileri gittiler. Malatesta ise, metnin rgtsel blmnde geen ifadelerin yeterince ak olmadndan ve otoriter bir takm alkanlklar besleme ihtimalinden duyduu kaygdan hareket ediyordu. Fakat Mahno ve yoldalarnn abasna bir ok yerde de katlmadan edemiyordu. Bu durumu Mahnoya gnderdii mektuplardan birinde yle ifade etmekteydi: ...Bu yzden Rus yoldalarn girimi olduklar inisiyatife eletirilerime ramen ancak sempatiyle yaklaabilir ve u kanaatimi dile getirebiliri;: bugne kadar anaristler tarafndan kurulmu herhangi bir rgtten daha genel, daha birleik, daha kalc olan ve anlayszln, kaytszln, hatta ounluun dmanlnn ortasnda mcadele eden bir rgt, hi kukusuz, dncelerimize destek kazandrmann gl bir arac, nemli bir g ve baar unsuru olacaktr.(7). Fakat Mahno ve Malatesta arasndaki bu mektuplamalar sonulandrlamayacakt. Platform metninin uluslararas anarist hareket zerindeki etkileri bugn geerli olan dncelerin hala nnde gitmektedir. Kitapk daha iyisini yaratmak iin dnyay deitirme arzu ve abasnda olan anaristler iin bu grevi yerine getirmede gereksinim duyduklar aralardan bazlarnn nerede olduuna iaret etmeyi srdryor. 4. METNN ER ZERNE DNCELER Platform metnine ilikin tepkiler yalnzca fke ve saldrganlktan ibaret deildi. Metnin yazarlar, anarist bir rgtn inasna ynelik tartmalarn gelitirilebilmesi adna 5 ubat 1927de uluslararas bir konferans ars yaptklarnda

A - Mart 2006

21

proleter teori

- Mart 2006 Avrupann eitli lkelerinden bu arya yant veren bir ok anarist grubun da olduu ortaya kt. Bu grup ve temsilcilerinin katlmyla 20 Nisan 1927de yaplan konferansta aadaki ilkelerin benimsenmesinin nerildii bir taslak metin hazrland:

2. 3. 4. 5.

Snf mcadelesinin anarist dncenin en nemli grnm olarak kabul edilmesi, Anarist-komnizmin hareketin temeli olarak kabul edilmesi, Sendikalizmin nemli bir mcadele alan olarak kabul edilmesi, deolojik-taktik birlik ve kolektif sorumluluk temelinde bir Anaristler Genel Birliine gereksinim duyulduunun kabul edilmesi, Toplumsal devrim perspektifinde yol alabilmek iin yapc bir programa gereksinim duyulduunun kabul edilmesi.

Bu 5 temel ilke, platform metninden hareketle ilkeli bir rgtl srecin hayata geirilebilmesi iin atlabilecek en nemli adm temsil ediyordu. Toplantya eitli lkelerden gelerek katlan temsilciler, kendi lkelerinde bu ilkelere dayal rgtl anarist birimler kurabilmek iin hzla giriimlere balad. Platform uluslararas dzeyde kendini rgtlemekte yetersiz kald. Fakat eitli lkelerdeki anarist oluumlarn yerel rgtlenme almalarnda azmsanmayacak bir etki brakt. Platform metni ok temel anarist bir veriye dayanyordu. Metnin yazarlar sentezci eilimin anarizmin farkl ekollerini bir at altnda yanyana getirme fikrini reddederek yerine, anarist rgtlenmenin teorik, taktik ve rgtsel temelde, az ok homojen bir program etrafnda bir araya gelmelerini koyuyordu. nk heterojen anlamda yanyana gelmi gruplarn oluturaca sentezci bir rgtlenme modeli, anarist hareketin sorunlarna ve yaplmas gerekenlere ilikin her biri kendi dncesine sahip birey ve gruplarn basit ve mekanik bir toplamndan ibaret olacakt ve bu devrimci bir anarizmin geliimi asndan vakit kaybndan baka bir anlama gelmiyordu. Platform metninin rgtsel ilkeleri 4 temel balk altnda toplanmaktayd. Bunlar 1. Teorik birlik, 2. Taktik birlik veya Kolektif eylem yntemi, 3. Kolektif sorumluluk ve 4. Federalizmdir. Bu yazda platform metnine cepheden sava aan anaristlerin bile az ok kabul ettii Genel ve Kurucu blm zerinde durmay gerekli grmyoruz. Fakat yukarda geen 4 temel ilke, tartmay taraflara ayrma bakmndan son derece nemli olduu iin zel bir ilgiyi hak ediyor. Teorik birlik; anarist rgtlenmeyi salkl bir srece tayabilmek iin ortaklalmas gereken en nemli basama temsil ediyor. Bu ilke, bir rgtlenmeyi oluturan bireylerin, toplumsal sorunlar, mcadeleye bak ve yaplmas gerekenler konusunda yaanmas muhtemel kafa karklklarn en aza indirmenin yoludur. Teori bireylerin ve rgtlerin faaliyetlerini belirli bir amaca giden yola kanalize eden temel gc ifade etmektedir. Gnmzde, birok sorunu ve zm nerilerini herbiri farkl nceliklere ve bak alarna sahip bireylerin birlikte ifade edebilmesi pratik olarak da mmkn deidir. En basit ifadeyle; ncelikleri farkl bireylerin teorik ortaklndan bahsedilemez. Platformist gelenek bu anlamda snf mcadelesini kendisine zemin kabul eden bir anlay ne kartmaktadr. Teorik birlik, bu perspektifi, o gelenein savunucusu tm birey ve gruplar iin tanmlamakta kullanlr. Ayn ekilde rnein toplumsal dnmn ekolojik bir mcadeleyle gerekletirilebileceini iddia eden bireylerin yanyanal da, bir eit teorik birlii gerektirecektir. Aksi taktirde en basit ifadeyle glerin birlii anlamna gelen rgtlenmenin ilevselliinden ve toplumsal etkisinden bahsedilemez. Bu yzden teorik birlik, sadece platformist gelenek asndan deil fakat tm siyasal faaliyet biimleri asndan da elzem bir neme sahiptir. Taktiksel birlik veya kolektif eylem yntemi de teorik birlikte kastedilen ilevsel bir rgtlenme araynn sonucudur. Teorik anlamda ayn sorunlara -tpatp ayn deil fakat benzer bak alaryla-ynelmi bireylerden oluan bir rgtlenme, faaliyet alanlarnda ve etkinliklerinde de benzer bir anlay retmek zorundadr. Taktiksel birlik, rgtsel olarak kabul grm faaliyetlerin benzer yntemlerle bir arada, g birlii yaparak srdrlmesini esas alr. Faaliyetin toplumsal alandaki karl, onun kolektif olarak organize edilmesini ve kolektif olarak sahiplenilmesini gerektirir. Bir rgtlenmenin yapmakta karar kld iin salkl ve ilevsel olarak srdrlebilmesi, o ie taktiksel olarak benzer pencerelerden bakan bireylerin g birliiyle mmkndr. Bu durum birbirine kart eitli taktiksel ynelimlerin ykc etkilerini ortadan kaldrr, hareketin tm yeteneini belirlenmi

22

proleter teori tek veya daha fazla sayda alanda younlatrr ve bireyleri ortak bir hedefe giden yolda motive eder. Kolektif sorumluluk bal anaristler arasnda neredeyse en ok polemik konusu yaplm olan ilkedir. Kolektif sorumluluk yeterince anlalamamasndan tr, bireysel inisiyatifin nnn kesilmesi olarak alglanmtr. Fakat devrimci bir rgtlenmede her bireyin kendi ihtiya, arzu ve sorumluluk anlayna gre hareket etmesi tercih edilebilir deildir. Tercih edilebilir olmamasnn nedeni, tek bir bireyin yapabileceklerinin snrll ve ortak akln fiili avantajlarnn yerini faaliyetin kaderinin bireyin yetenekleri ve iyi niyetine braklmas sorunudur. Bu ilke aslnda savunulduunun aksine- anarizmin de en temel ilkesidir. Bireyin kutsanm nderliini reddeden anarizm, doas gerei kolektif irade ve sorumluluu n plana kartr. Bireyin kiisel inisiyatif ve keyfiliine indirgenmi bir anlayn otoriter sonular dourmamas dnlemez. Kolektif sorumluluk, devrimci abay yatay rgtlenmi bir anlaya tar ve her bireyin yaplan ilere katlm ve katks lsnde sorumlu olmasn ierir. Bu sorumluluk duygusu, bireyi, verilen grevi amaszca yerine getiren basit bir kii olmaktan kartarak onu, yapt ie ve tad ykmlle yabanclamadan ortak kaderin belirleyicisine dntrr. Toplumsal alan ve devrimci mcadele doas gerei kolektif bir nitelie sahiptir. Kapitalizmin ve onun yaamsal izdmleri olan birok bask mekanizmasnn kolektif gc karsnda bireyin tek banal olsa olsa karamsar bir mistisizme varr. Bu yzden anarist rgtlenme, sorumsuz bireycilie kar net bir tavrla kolektif sorumluluk ilkesini hayata geirmekle ykml olmaldr. Mahno bu ilkeyi yle zetlemektedir: Kolektif sorumluluk ilkesi, anarist fikirlerin zveri ruhuyla dolu bir yoldan emekilerin iinde kk salmas gerektiine ilikin kararllmzda ve kendi anarizm anlaymzda herbirimize rehberlik eden temel bir ilkeyi ifade etmektedir. nsan bu ilke sayesinde, dierlerini reddederek devrimci yolu seiyor. Bu olmakszn, hibir devrimci, toplumsal sefaletin boyutlarna, buna kar verilen savan yetersizliine katlanmak iin gerekli gce, iradeye yada bilince eriemezdi. Farkl dnemlerde yaayan ve farkl kiisel birikimlerden gelen devrimciler, kolektif sorumluluk ilkesinden aldklar ilhamla kendi glerini birletirmilerdir, gemite gerekletirmi olduklar ve bask altnda olanlara yol gsteren ksmi ayaklanmalarn bouna olmadna, smrlenlerin kendi zlemlerini anlayacaklarna, bu deneyimlerden yola karak zamana uygun yntemler gelitirebileceklerine ve bunlar zgrle giden yeni yollarda kullanacaklarna ilikin bir umuda sahiplerse, bu yine bu ilke sayesindedir(8). Bu kk alnt kolektif sorumluluk ilkesinin, anarist mcadele asndan otoriter deil, gelitirici bir rgtlenmeyi hedeflediini zetlemeye yeterlidir. Federalizm ise, byle bir rgtlenmenin hem toplumsal devrim vizyonunu hem de ortaya km birbirinden bamsz rgtlenmelerin birlikteliini vurgular. Anarizm, gerek emekilerin toplumsal organizasyonu gerekse kendi siyasal perspektifi gerei her zaman merkezi bir rgtlenmeyi yadsmtr. Platformizm de bu anlamyla rgtlenme modelini federalist bir nermeyle glendirmektedir. nk merkezi sistem; her bireyin eletirel duyarllnn, inisiyatif ve bamszlnn azaltlmasna, insanlarn merkeze kr krne itaat etmesine dayanr. Bu sistemin kanlmaz sonucu toplumsal yaamn ve rgtl mcadelenin klelemesi ve mekaniklemesi olacaktr. Platformist eilim, her zaman, merkeziyetilie kar, bireyin ve rgtlenmenin bamszln ve inisiyatifini ortak mcadeleye katk bakmndan uyumlu hale getiren federalizm ilkesini savunmutur. Her bireyin bamszl ve gnll katlm esasna dayal rgtllnn savunulmas fikri ile toplumsal mcadeleye katk sunma sorumluluunu birbirine uyumlu klan federalizm, tm bireylerin rgtl bir gle yeteneklerini cisimletirmelerine olanak verir. Fakat platform metni bu konuda da anaristlere ait bir tehlikenin altn izmektedir: ...federalizm ok sk olarak, hereyden nce bireyin kendi egosunu rgtsel greve ilikin ykmllklerden bak olarak ifade etme hakk olarak yorumlanmtr. Bu yanl yorum, gemite hareketimizi rgtszletirmitir. Bu yaln anlalmayla kararl ve uzlamaz bir ekilde mcadele edilmelidir.(9). 5. SONU YERNE... Platform metninde geen bu ilkeler zgn bir anarist rgtlenmenin deimez temel kurallarn ifade etmemektedir. Fakat, devrimci bir rgtlenmenin dikkat etmesi gereken ve anarist saflarda ska karmza kan birok sorunu zmemizde gl bir referans noktasdr. Platformizm bize, devrimci bir rgt-

A - Mart 2006

23

devam syf 26 da

Unutmadk! Unutturam
Kronstad Mart 1921
1917 Rus devriminin ardndan gelien merkezi brokratik parti iktidarna kar, devrimin gerek taleplerini savunan Baltk kylarndaki Kronstad denizcileri, 1921 ylnda ayakland. Tek sular, merkezi hkmet tarafndan hie sayldna inandklar halk sovyetlerinin iktidarn savunmakt. Troki komutasndaki Kzl Ordu birliklerinin saldrlar sonucu 1921 ylnn Mart aynda, Kronstadda 18 bin insan ldrld. Kronstad ayaklanmas, Rus devriminin tarihinde duran kara bir leke olarak gnmzde hala canlln korumaktadr.

16 Mart 1978 Faist Katiller banda

80 ncesi niversite genliin ykselen devrimci mcadelesini bastrmak, yok etmek iin planlanan katilam niversitelerinden kmakta olan devrimci genleri hedef alarak Beyazt Meydan komnistlere mezar olacak sloganlar ve kurun yamuruyla balad ve ok gl bir bombann rencilerin zerine atlmasyla tamamland. Bu saldrda Hukuk ve ktisat Fakltelerinde okuyan 7 devrimci renci yaamn yitirirken 50den fazlas yaraland. Beyazt Meydan kan glne dnd. Faist katillerin 80 ncesi yllarda giritikleri toplu kymlardan yalnzca bir tanesiydi bu. Katiller devletin kolluk gleriyle girdikleri ibirlii sonucunda yllarca ellerini kollarn sallayarak gezdiler. 7 canmz bizden alan faist katiller ve benzerleri, burjuvazinin devletine hesap vermemi olabilirler ancak ezilenlerin fkesinden asla kurtulamayacaklar!

Bir l yatyor Vurdular Kurun yaras Kzl bir karanfil am a stanbulda Beyazt mey

Bir l yatacak Topraa p p damlaya Silahl milletim hrriyet gelip Zaptedene kadar byk Nazm HKMET

mayacaklar!

16 Mart 1988 Faist Barbarlk -IKuzey Iraktaki Halepe kentinde BAAS rejiminin eli kanl diktatr Saddam, kimyasal silahlarla Krt halkna kar acmasz bir katliama giriti. Bu katliam, Saddam rejiminin kendi halkna kar iledii sularn tipik rneklerinden biriydi. Binlerce insan, Saddam iktidarnn oluk, ocuk ayrt etmeyen bu kitlesel imhasnda ldrld. ktidarlarn halklara kar iledii sularn bu en bilindik rnei, toplumsal hafzadan yllar boyu silinmeyecek bir gerei ifade etmektedir. Bu gerek devletlerin eitlik, adalet ve zgrln en byk dman olduu gereidir.

18 Mart 2003 Faist Barbarlk -IIBundan 3 yl nce, dnyann jandarmalna savunan Amerika, herkesin o ok bildii bahanelere dayanarak Irak igale soyundu. Asl amacnn Ortadounun zengin petrol yataklar ve enerji kaynaklarn kontrol etmek olduunu artk ilkokul andaki ocuklar dahi biliyor. Saddam Nkleer silah retiyor iddiasnn koca bir yalandan ibaret olduu kendi brokratlar tarafndan bile kabul edilmi olan Bush ynetimi, 3 ylda binlerce insann lmnden dorudan sorumlu olmay srdryor. galciler bugn insanln vicdannda sulu bulunmutur, er yada ge, emperyalizm de, ezilenlerin devrimci mcadelesiyle hakettii cezaya arptrlacaktr.

alnnda ydannda.

30 Mart 1972 Kan Akyor Kzldere... Sanma Faist Olandan Hesap Sorulmaz
12 Mart muhtrasnn ardndan dnemin egemenlerince idam sehpasna yollanma hazrlndaki Deniz Gezmi ve dier devrimcileri kurtarmak zere eyleme geen THKP-C kadrolar, Tokatn Niksar kazasna bal Kzldere kynde kuatlp, katledildiler. Burjuvazinin karsnda baemezlii, devrime olan inanc,buraya dnmeye deil lmeye geldik iaryla yaama geiren THKP/C nderlerini saygyla anyoruz.

acak kan trkleriyle

k meydan

proleter teori

- Mart 2006 lenmeye ulama konusunda ok anlalr bir takm ipular veriyor. deolojik, teorik ve pratik bir birlik anlayn her trden reformcu ve uzlamac izgiden kopuun temel dinamikleri olarak ortaya koyuyor. Bireylerin zgr iradesinden doan kolektivizmi ngryor. Neyi, nasl ve neden yaptna ortak cevaplar verebilmenin ve ortak bir gelecek zleminden hareketle sorumluluk ve zdisiplin anlaylarnn zgrlk bir mcadele asndan deerini gsteriyor. Bylece her vesileyle anaristlerin zerinde, srtlarnda tadklar bir kambur misali duran rgtszlk hastalna da anlaml bir yant ihtiva ediyor. Metin, Rusyada yaanan yenilginin gelecekte gelimesi muhtemel bir baka zgrlk devrimde tekrarlanmamas ihtiyacndan domutur. Bu yzden yenilginin nesnel artlarnn deerlendirilmesi yannda, hakl olarak anaristlerin eksikliklerinin giderilebilmesi kaygsn gtmektedir. Dolaysyla anaristlerin nasl rgtlenmesi gerektiine ve onlarn nasl daha etkin bir toplumsal g haline gelebileceklerine dair genel bir takm rehber ilkeleri ifade etmektedir. Kitapk, otoriter siyasetle herhangi bir uzlamann deil, etkin devrimci faaliyet ile temel anarist ilkeleri btnletirebilecek bir rgtlenmenin yaratlmasnn yaamsal zorunluluuna iaret ediyor. Kitapk kaleme alnd 1926 yl iin olduu gibi, bugn iin de kusursuz bir program olarak alglanamaz. Kimi yetersizliklere sahip olduu aktr. Ortaya koyduu dncelerin bazlarn yeterince ak ifade etmemi olduu iin de sonusuz birok polemiin nedeni gibi grlebilir. Hatta baz nemli konulara hi deinmediini dahi sylemek mmkn. Yazarlar, kaleme aldklar bu brorn bir tr incil olmadn da sunu blmnde ifade ediyorlar. Bu tamamlanm bir zmleme ve programn kusursuz teorisi de deil. Yanlzca anaristler arasnda mevcut olan eksiklik ve hatalarn, devrimci bir dertle zlebilmesi adna bir balang noktas. Gnmzde gelien anarist eilimlerin kendilerini varedi nedenlerini ve faaliyet anlaylarn yle bir irdelemeye kalktmzda, platformun ne kadar nemli bir tehlikeye iaret ettiini ve nermelerinin bugn hala geerli olduunu fark etmemek mmkn deil. Bu yaznn naizane misyonu da, platformizmin anarist mcadelede devrimci bir damar temsil ettii ve onu gelitirerek, gelecekte olumas muhtemel mcadelelere k tutabilecek bir kaynak olduunu vurgulamaktr. Platformun bugnle ilikisi konusunda phesi olanlar iin ise sylenebilecek olan ey udur; platformun temel dnceleri bugn hala, mevcut birok anarist grup ve rgtlenmenin gndeminde bulunmaktadr. Kimi grup ve rgtler (Nefac veya WSM gibi) platform metnini kendi geliim ve teorik ynelimlerinde asli referans noktas grrken, kimi yaplanmalar ise platform metninin eletirisi ve reddi zerinden kendini var etmektedir. Trkiye corafyasnda gelien anarizm asndan bakldnda, platform metninin yeterince irdelenmediini ve ona ilikin temel dncenin, metni otoriter bir anarizme yol amakla sulayarak reddettii eklinde zetlenebilir. Fakat hem dnya leinde hem de anadolu corafyasnda devrimci bir anarist mcadele ve rgtlenmeden hala bahsediyorsak, platform metni bizler asndan son derece zengin bir miras ve gelitirilmesi elzem bir bavuru kaynadr.

Dipnotlar: Alnt Peter Arinov, Ukrayna Anarist Hareketi: Mahnovina. Alnt Peter Arinov, Ukrayna Anarist Hareketi: Mahnovina. Alnt 29 Temmuz 1934 tarihli Le Temps gazetesi. Bu iki nl anarist ok gemeden Bolevik partinin gerek yzn grmesine ramen, artk i iten gemi gibiydi. Bu konuda Emma Goldmann anlarnda geen Rusyadaki d krklm makalesi incelenebilir. (5) Alnt; Liberter Komnistlerin rgtsel Platformu Giri blm sayfa 1. (6) A.g.e giri blm. (7) Malatestann Mahnoya yazd 1927 tarihli Bir Anarist rgt Projesi balkl mektup. (8) Nestor Mahnonun Malatestaya gnderdii 1928 tarihli mektuptan alnt. (9) zgrlk Komnistlerin rgtsel Platformu, rgtsel blm, Federalizm alt bal. (1) (2) (3) (4)

26

proleter teori

A - Mart 2006

Proleterya ktidar in Deil zgrlk iin Savamal

Yaanlan tarihsel deneyimler, emeki ynlarn, snfl toplumun rn olan burjuva devletlerinin devrimci kalkmalarla yklarak yerine ii devletlerinin kurulmasna onay vermelerinin, kendileri iin zm olamadn gstermitir. Yklmas gereken burjuva iktidarlarnn yerine ne geirilecei konusunda yaanan tarihsel tartmalarda duruma ok net bir ekilde farkl bakmay becerebilenler otorite kartlardr. Otorite kartlar sorunun, siyasal iktidarn ezen snftan, ezilenler snfna tanmasyla zlmeyeceini, zmn, ezilenlere kar yaratlm her trden iktidar ilikisinin tarihsel rn olan devletin, yeniden yaratlmamak zere yok edilmesiyle geleceini belirtmiler ve devletin kurumsallna dair ne varsa yok edilmedii srece kendisini yeniden retebilecei tehlikesinden sz etmilerdir. Devrimci dncenin ve eylemin, toplumsal yaamda eitsizliklere yol aan zel mlkiyete dayal retim-tketim ilikilerinin paralanmasn, dolaysyla smrnn yok edilmesini neriyor olmas, bizlere ne kadar meru gzkyor ise ayn meruluk ve arlkta olan bir dier nerme de toplumsal alanda adaletsizliklerin ve zulmn kurumsallam ifadesi olan DEVLETN ortadan kaldrlmasdr. Devletin ortadan kaldrlmad, tersine grntsnn deitirilerek yeni ekonomik ilikilere uyarlanmaya alld tarihsel rnekler dikkatlice incelendiinde grlecektir ki burjuvaziden veya dier egemen snflardan ezilenler adna alnan iktidar, bu iktidarn korunmas amacyla oluturulan kurumlar, kanlmaz bir ekilde ezilenlerden, emekilerden yabanclamakta, brokratik bir ok aamadan geerek devrim ncesi ezilenlerinin yeniden otorite altna alnmasna ve onlar adna onlara iktidar uygulayan yeni bir eitsizlikler toplumu oluturulmasna hizmet etmektedir. Nesiller boyu itaat etmeye, ynetilmeye zorlanm proleterlerin, zorbalk ve eitsizlik bilekesi olan devleti kendi ellerine alarak ileyiini kendilerinden yana dzeltebileceklerine inanmalar gerek bir yanlsamaya iaret etmektedir? Tam da bu noktada ezilen ynlara, devrim sorununun yeni bir iktidar sorunu olarak sunulmasnn yol at kendini yadsyan bilin ile kar karya kalmaktayz. Proleteryann dorudan bilin biimi olarak yeni bir devletli toplum talebinde bulunacan sylemek ne kadar doru olacaktr. Yaznn snrlar ierisinde bu konuya dair birka anit otoriter ideolojik duruu aa kartmak istiyoruz. Ortada anlalmas aslnda hite zor olmayan bir durum var; sosyal olarak hi bir snf onu nesiller boyu boyunduruk altnda tutmu bir mekanizmann, devrim sonrasnda yeniden inaa edilmesine gnll olarak raz olmayacaktr. Aktr ki gizli polisiyle, ordusuyla, brokrasisiyle emeki ynlara eziyet etmi devletin yeniden inaasna dayal bir giriim bu kurumlardan zarar grm ynlar tarafndan red edilmeye en ak olgudur. Snfl toplumun tarihsel sreci ierisnden her trden iktidar ilikisinden srekli olarak zarar grm olan snf ezilenler snfdr. Snfl toplumda aa km hi bir iktidar biimi, emeki ynlarn tarihsel karlar iin aba sarf etmemi, tam tersine onlar itaate ve ezilmeye zorlayan mekanizmalarn merulamas iin almtr. Devletin ortaya k ve kurumsal iktidar ilikilerinin ortaya k, (iktidarn ezilen snfn zerinde otorite oluturmas) ayn dnemin rn olmutur. Siyasal anlamyla iktidar yani toplumsal yaam ynetme erkini ele geirmek, devletin olmad bir tarihsel evrede gerek ilikilere dnme ansna sahip deildir. Devlet glenebildii lde ezilenleri ynetmeye odaklanm iktidarlar, toplumsal ilevini yerine getirebilmek durumundadr. Bu noktada iktidarn otoriter, hiyerarik,

27

proleter teori

- Mart 2006 tahhakmc, baskc bir st aygtla yani devletle toplumsal yaama tanabilir olduu tartma gtrmeyecek bir gerektir. ktidar ele geirmek e anlaml olarak otoriteyi ele geirmektir. Yeni bir iktidar iin savamak ise biimiyle de zyle de egemen snfa ait olan devleti ele geirip onu kullanmak iin mcadele vermekle ortak tutulabilecek sonulara aktr. Siyasi iktidar kurmak, ynetilen ve yneten olacann bir n kabuludur. Devrimci bir iktidarn kanlmazl, en mazur grlebilecek haliyle proletryann devrim sonrasnda burjuvaziyle kar elinde tutmas gereken en gl silah olarak sunulmaktadr. Bu durum, devrimci bir dnmn arkasndan snflarn yok olmayacan, toplumsal yaamda halen eitsizliklerin ve snfsal farklarn srebilececeini kabullenmektir. Devrimin gereek bir ykma yol amad varsaylrsa btn bunlarn anlalr olduu aktr. Ama biz otorite kartlar devrim kavramn kelimenin gerek anlamyla kullanmaktan yanayz. Devrim kendi szenginlii dnda bir kavrama doru yaknlatrmamz gerktiinde bunun YIKIM dnda bir kavramla mmkn olmayacan dynmekten yanayz. Ykm aktr ki verili ilikilerin verili biimlerin sregiden hakszlklarn topyekn ortadan kaldrlmas anlamna gelmektedir. Ykm en steki bir ka kat ortadan kaldrmak deil veya d cepheyi koruyup i mekan elden geirmek deil top yekn yok etmek anlamndadr. Top yekn yok ettiimiz gereklik bize yeni bir iktidar iin nedenler sunuyorsa bellidir ki bu ykm gerek bir ykm olmamtr. Somutlarsak, devrim, burjuvaziyi ve tm retim arac sahiplerini mlkszletirememise, orduyu, gizli polisi datmamsa, brokartlar isizletirmemise, ustabalarn, efleri, uzmanlar proleterletirmemise, kadnlar, ocuklar ve btn ezilen cinsleri zgrletirmemise, gericilii, rkl ineyip geememise, faistleri cezalandrmamsa... yaplmam yarm braklm demektir. Devrimci bir dnemin arkasndan toplumsal alanda iktidar ilikilerinin gerekliliini savunmak, burjuva snfyla ve onun bileenleriyle gerek bir hesaplamadansa tedrici bir ekilde onlarn varln eritmek iin onlarn aralaryla mcadeleye kalkmay savunmak anlamna gelmektedir. Devrim politik, iktisadi, sosyal bir ykm ortaya kartmyorsa, devrim ncesi kurumlar, ilikileri barndrabiliyorsa aktr ki bu devrim ou ynyle eksik braklm ve yeniden inaa edilebilir eski dnyay srtnda tayor demektir. Yaanlan deneyimlerde ortaya kt gibi zaman iinde srtta tanan bu yk vcutla btnlemekte ve devrimi esas hedeflerinden tamamen uzak bir mecraya alp gtrmektedir. Otorite kartlarnn ykm dan yana tavrlarnn ncellii bu noktada daha iyi anlalabilinecektir. Otorite kartlnn olmazsa olmaz olarak dnmemiz gereken bu radikal ideolojik duruu topik veya hayalci bulanlar sklkla iyi de yktnzn yerine ne koyacaksnz ki gibi kapitalist dnyann iktisadi, sosyal balamn kanlmaz bulan, tam da bu yzden de yklann yerine geirmek istediiniz hi bir varolu biiminin gereki bulmayan bir yaklamn iindedirler. Konuyu bir felsefe tartmas olarak srdrmek mmkndr. Otorite kartlarnn felsefeye dair takndklar tutumu, gnmzde gl klabilecek bir ok argman srayla ortaya konulabilinir. Bunlarn her biri devrimci bir varoluun ancak episetomoljik, ontolojik kopularla mmkn olabileceini aa kartan nermeler olacaktr. Ancak bu yazda ok daha somut olarak, belki de arkamzda braktmz tarihsel gemiin olanca arl sayesinde syleyebileceimiz en somut gerek, yklmam devletlerin, yeniden dnya burjuvazisinin hizmetine sokulabilirliinin gzler nnde olduu olacaktr. ktidar ilikilerinin, egemen snfn dnya gryle rttn, buyurganln, ynetmenin ve bunlarn yaratt btn iliki biimlerinin ezenlerin damgasn tadn (otorite yanls olsa bile) hi bir komnist inkara kalkmayacaktr. Sorun bu noktada sklkla karsnda zorlandmz dm zmek iin ne yapmak gerektii sorusunda kilitlenmektedir. Gerekten de devrimin bir dolaymda ortaya kmasna sebebiyet veren iktidar ilikileri yeni bir dnyann olumasn salayabilir mi? Kirli aralarla temiz iler yaplabilinir mi? Bu sorularn olumlu yantlanmas elikiliyi kabullenmek ve bu elikiyle devrimi korumaya almak anlamna gelecektir.

28

proleter teori Otorite kartlnn topyayla kurduu derin balar somut durumun somut analizini yaparak hafifletmeye alan veya egemen gerekliin karsnda ok gsz bulanlar belki nce en somut olann karsnda, (yaanlm deneyimlerin karsnda) neden yenilgilerin kanlmaz bir son olarak ortaya ktnn yantn verebilmeliler. Bu noktada doru yantlayabilecekleri her soru onlar topyamza yani komnist bir dnyann zlemine bir adm daha yaktlatracaktr. Aktr ki komnist bir dnya iin oluturduu topyay tali noktalara gerileten bir devrim statik bir duruu koruyabildii lde ayakta kalabilir ama sratle bu statkonun ortadan kalkmasna neden olacak baskn bir gemii veya belirgin bir eski dnyay tekrar etmeye balayacak demektir. Proleterya devriminin tek bir hedefi olabilir ynetenlerin, devletlerin, iktidarlarn olmad zgr insanlktr bu. Ayn ekilde ezilenlerin gerekten de zgr olabilecekleri, tek bir dnyay hayal edebiliriz o da komnist bir dnyadr. Bu gelecek beklentimizin yerine geirebiliceimiz veya geici sre de olsa beklemeye alabileceimiz hi bir aamay tarif etmemiz mmkn deildir. Byle bir tarife balamamz dier bir deile devrimi aamalandrmaya almamz devrimin gerek sonularnn arlndan kanmak olacaktr. Devrimi aamalandrmak bir ok ara snfn iine gelebilir byle bir aamalndrma bir ok ara snf iin varolunu korumann, hatta glendirmenin gerekesi bile olabilir ancak proleteryann zgr bir dnyay ele geirmek iin bu snflara imkan tanmas zgrlk dnden vazgemesi, onlarn yaam hakn meru saymas anlamna gelecektir. zgrle veya kelimenin gerek anlamyla insanln zgrlemesine ihtiya duyan tek bir snf olabilir o da proletryadr. Proleteryann zgrlemesinin nn kesecek her trden geriye dn her trden aamalndrma abas dnemsel ve taktiksel olarak yaplyor gibi dursada Proleteryann tarihsel mcadelesinin nn almaktan teye bir anlam tamayacaktr. Ksa dnem karlar iin zgrlnden hangi snf vazgeebilir, proleterya m? Bu noktada gerekten de zgrlk paradigmasnn snfsal ierii ile kar karya gelmek gerekmektedir. Bir ok sosyal varolu biimi veya bir ok ara snf zgrlkten yana karlar olmad iin olmayan tarihsel karlarn gnlk karlara feda etmi gibi grnebilirler. Bu duruma hi bir ekilde taviz veremeyecek durumda olan tarihsel karlar sadece proleteryaya aittir. Proleteryann tarihsel karlar zgr bir dnyann ortaya kmasndan yanadr ve asla gnlk karlarla yer deiiterilicek hafiflikte deildir. Gnmzn entelektel zemini, snf, proletarya gibi btnlk anlatmak iin kullanlan kavramlar demode olarak grmekte ve bu tr kavramlarn aklayclna inanmak istememektedir. Yaadmz dnem bu tr bir algy glendirecek kimi imajlar yaratm durumdadr zellikle de birey olmann alt her frsatta kaln izgilerle izilmeye rgtl ve kolektif duru sergileyebilecek kesimlerin duruuna bireyin varoluu ve biriciklii tercih edilir hale getirilmektedir. Byle bir dnemde gemie oranla iktidar sorunu otorite kartlarnn lehine daha kolay tartlabilinir gibi durmaktadr. in aslna baklrsa bu trden tartmalar postmodern merkezli bir ok yazar, entelektel, ideolog tarafndan yrtlmektedir. Bu tartmalarda ortaya kan sonu belki de otorite kartlarnn uyum salayabilecei haliyle devletten ve merkezden arndrlm bireylere iaret etmekte ve btnlkl devrim projelerinin yerine bu trden sivil toplumcu arnma modelleri ngrlmektedir. Aktr ki tarihsel olarak anarist dnceyi temsil eden iktidarszlama eylemi bu trden bir arnma projesi deildir. Anaristlerin ortaya koyduklar zgrlk paradigmas arnmay deil ykm, ykmdan sonra devrimci sonularn korunmas amacyla inaa edilecek yeniyi temsil etmektedir. Dnemin birazda moda haline getirilmi olan anti iktidarc ama devrimci olmayan paradigmasyla snrlarmz net bir ekilde belirlemek doru olacaktr.

A - Mart 2006

29

proleter teori

- Mart 2006

SENDKALAR VE SINIF MCADELES

nsan, varoluu gerei dier insanlarla iletiimin iine doar. Bu durum insanlar arasnda birlikte hareket etmeyi, dayanmay, bugnk ekliyle rgtl davranmay beraberinde getirmitir. lk toplumlardan gnmz kapitalist toplumuna kadar bu varolu ekli, biimsel olarak deiimlere urasa da z itibariyle kendi i dinamiini korumutur. lk toplumlardan gnmze kadar yaamsal alanlardaki i blmleri, paylamlar, kolektivizm, kendi iinde nce kadn-erkek ayrmn daha sonralar snfsal-rksal ayrmlar barndryor olsa da dayanma, birlikte hareket etme zorunluluu-istenci her zaman canl kalmtr. Yerleik hayata geilmesi, sanayinin geliimi ve bugnk anlamyla snfl toplumlarn biimleniinin ardndan, dayanma, birliktelik daha ok snf kapsaml bir ierik halinde varoluunu srdrmeye devam etmitir. Hak arama mcadeleleri,eski toplumlarda herkese ait olan topran ve dier retim aralarnn bugnk burjuva snfnn temelini oluturan kesimlerce ele geirilmesi ve daha nceleri zgrce dolam hakkna sahip olan kesimlerin emeklerini satarak yaamak zorunda braklmalaryla birlikte kendini gstermeye balamtr. Makinelemenin artmas kol emeine daha fazla ihtiya duyulmasna neden olmutur.Toprakszlaan kesimlerin sanayi merkezlerine yerlemek zorunda kalmalar ehirlemeyi de beraberinde getirmitir.Kapitalizmin acmasz koullar altnda ehirlerde sanayi alannda alan insanlar bir araya gelmeye,bilinlenmeye, kapitalizmin acmaszlna kar dayanma iinde yant retmeye balamlardr. Kendi i kollarnda ve alma hayatnda yaanan sorunlara kar snf bilinci temelinde bir araya gelmeye balayan emekiler, mcadele aralarn da oluturmaya balamlardr.Bu oluumlara kar kapitalizmin kat tutumu karsnda snfsal farkllklar daha da keskinleme eilimi ierisine girmitir. Sosyalizm fikri emeki kesimler arasnda daha ok tartlr,zerine dnlr bir olgu olmaya,kapitalizme kar bir alternatif yaam biimi olarak ekillenmeye balam,sendikal rgtlenmeler de bu btn iinde ii snf iin bir ara olarak biimlenen rgtlenmeler olmu ve nemini her zaman korumutur.Ancak bugn insann bir takm olumsuz zellikleri, bencilce yaklamlar,ekimeleri,iktidar hrslar ve iinde bulunduumuz sistem sendikalar yozlatrmaya,iini boaltmaya balamtr.lk bataki k noktasndan uzaklaarak daha geri bir noktaya srklenmitir. Sendikalar ara olmaktan ok birileri iin ama haline dnmtr. Devletin,toplumsal alana ilikin izledii politikalar ve toplumun daha da kts muhalif kesimin- iinde bulunduu olumsuz hava sendikalarn geri tutumunu daha da beslemitir. Hak arama mcadelesinde nemli bir ara olarak, nne toplumsal,kltrel,ekonomik hedefler koyarak bu amalar gerekletirmek iin aba sarf etmesi ve bunlarn somut yansmalar sonucunda daha kkten deiimleri hedeflemesi beklenen -halen de bu tarafn znde barndrdn dndmz- sendikalarn,toplumsal muhalefet alannda bir hareketlilik,dinamizm yaratmas, karamsar esen genel havay datmas gerekirken, aksine oluan genel havadan olumsuz olarak etkilenmi dier bir deyile datmas beklenen havaya esir dm,drlmtr. Bugn sendikalara,mcadeleci olmayan, elde ettiklerini gelitirmek,toplumsal yarara dntrmek deil de kaybetmek korkusuyla her noktada koulsuz

30

proleter teori uzlamac sendika ve sendikaclk gibi geri bir anlay hakim olmaya balamtr. Sendikaclar profesyonellemeye ve rgt iinde kritik noktalarda,anlarda yapya hakim olmaya balamlardr.Bu durum da,sendikay sendika yapan alanlarn sreten kopmasna,belirleyen deil belirlenen,kararlara uymakla yetinmesi beklenen ynlar halinde niteliksizletirilmesine neden olmutur.Bugn sendikalar alanlarn toplumsal,kltrel,ekonomik tm sorunlarna zm retmek,bunun devamnda bireylerin sosyal geliimine katk salamaktan ok yelerini kendi belirledii rotaya sokarak uzlamac kalplar iinde etkisiz klma gibi bir ynelim ierisindedir;ki bu tavrn ok da bilinsizce bir yaklam olduunu syleyemeyiz. nsanlk tarihi mcadeleler tarihidir. nsanlar ilkel komnal dzende doayla i ie yaamlarnda hayatta kalabilmek iin, paras olduklar doann zor artlarna kar ilk olarak bir mcadele vermek zorunda kalmt. Bu mcadelede de birlikte duruun, dayanmann yani znde bugnk anlamnda olmasa bile rgtl bir duruun ne kadar nem kazand vurgusu anlamsz olmayacaktr. nsan hayatnda neme sahip kimi keifler ve topran doann paralar arasnda insana yarar salayan unsurlarndan olmasnn da getirdii nedenlerden dolay yerleik hayata geilmi olmas hem engellenemez bir eydi hem de insanlk tarihinde bir takm avantajlar salarken bir takm dezavantajlar da beraberinde getirdi. Yerleik hayata geilmi olmas gebe hayatn zorluklarn ortadan kaldrrken, topraa bamll, topraktan yetitirilen rnlerin ilendii kk lekli iletmeleri ve en nemlisi mlkiyet duygusunun glendiren etkenleri de yaratmtr. nsanlar yaadklar topraklar ekip bierek daha verimli hale sokarken eski dayanmac, kolektif ruhun, kendi mlkne sahip olma duygusuyla yava yava yok olmakta olduunun ok da bilincinde olamad. Yerleim alanlarnn bu verimli topraklar etrafnda toplanmas, yerli halklarn beyazlar tarafndan kendi topraklarndan zorla srlmeleri, dnyann en verimli yerlerine, teknolojiye sahip olan beyaz rkn yerlemesine neden olurken, g, bir sre sonra elinde bulunduranlar tek hakim olma isteine doru nlenemez bir biimde srklemitir. znde bugnk toplumun ileyi anlamnda daha kk, daha basit biimleri haline sahip olan o devrin toplumlar, bugne benzer eilimler iine girerek, daha geni topraklara sahip olanlarn daha geni haklara da sahip olmas, oluturulan yarg ileyiinin geni toprak sahiplerinin istekleri, ihtiyalar dorultusunda bir biime sahip olduu, kendi geimini salayan kk toprak sahiplerine yaama ans tanmayan, aslnda bugnk anlamda bir tekellemeyi yaratt. Bu durum daha geni lekli toprak sahiplerine kar bir fkenin olumasnda nemli bir etkendi ve o gnden bugne kadar devam eden, snfsz bir toplumun yaratlmasna kadar da devam edecek olan bir sre olgunlamaya balad. nsann insan olarak evren zerinde var olmaya balad andan itibaren gl olanla zayf olan arasndaki, haklyla haksz arasndaki, emeiyle geinenle smren arasndaki, iiyle patron, kadnla erkek, devletle birey arasndaki amansz mcadelenin doduu, srd ve srecei bir gerekler dizisinin paralaryz. Bu noktada yaplabilecek ey bir tarafta kendimizi tanmlayabilmektir, haklnn ya da hakszn yannda, emekinin ya da smrenin yannda, insani olann ya da egemen olan kltrn yannda Tm bunlar ekonomik, sosyal gc elinde tutan binler ile bu gce itaat etmesi istenen milyonlarn savadr. Egemenler kendilerini koruyacak aralarla smrlerini gnbegn daha da glendirerek, ekonomik olarak bireysel ve snfsal varolularn ii snf karsnda glendirmenin her tr yolunu kullanmaktan ekinmemitir. Kimi zaman faist darbelerle, kimi zaman kazandklarnn ok az bir ksmn ii snfna vererek, kimi zaman da yasal engellemelerle, yldrma politikalaryla bu tutumu sergilemilerdir. Tm bunlar sanayi devriminin gereklemesiyle olaanst bir hz kazanm, makinelemeyle isizlik oranlar artarken byk ehirlere muazzam bir ylma sz konusu olmutur. Toprak eski nemini yitirmi ve ii snfna kar burjuvazinin acmaszca tutumu iiler iin gn getike daha da zor koullar beraberinde getirmitir. 1834l yllarda ngilterede Malthus, fakir insann toplumda davetsiz bir misafir olarak yer edinmeye altn ve bu nedenle zel haklar ya da dier insanlarn acmas iin hak iddia edemeyeceini ilan ediyordu.(1). Benzer bir bak asyla spanyol Bakan Juan Bravo Murillo iler arasnda dnebilen kiilere ihtiyacmz yok; ihtiyacmz olan ok alacak hayvanlar. (2) diyerek burjuvazinin ii snfna bak biimini net bir ekilde ortaya koyuyordu. Tm bunlara kar ii snf da douuyla beraber burjuvaziye kar snfsal konumunun bilincine vararak, rgtlenmeye balamtr.

A - Mart 2006

31

proleter teori

- Mart 2006 PROLETERYANIN VE SENDKALARIN DOUU Dnya sendikalarnn douu buharl makinelerin kitlesel retimde kullanlmasyla balad. 18. yzyl ortalarndan itibaren buharl makinelerin yaygn olarak kullanld ngilterede, Fransada ve Almanyada iiler, son derece kt alma koullarn iyiletirmek zere dayanma dernekleri, yardmlama sandklar kurmaya baladlar. O dnemde iilerin yaama ve alma koullar ok ard; gnlk alma sresi 18 saate kadar kabiliyor, iten karmalara kar hibir gvence bulunmuyor, kadn ve ocuklar ar koullarda altrlyordu. kazalar ve meslek hastalklarna kar hibir nlem alnmyor, cretler ancak gnlk yaam srdrecek dzeyde deniyor, kimi zaman cret demeleri yaplmyordu. Bunun yannda on binlerce ii, birok fabrika evresinde ilkel barakalarda i ie ve salksz koullarda yaamlarn srdrmek zorunda braklyordu. Bu smr ortamna ve ilkel yaama kar alma ve yaam koullarn daha iyiletirmek ve hakszlklara kar ortak hareket ederek direnmek zere iiler 1800l yllarn ortalarndan itibaren kendiliinden rgtlenmeye balamtr.Bunun iin nce yardmlama sandklar ve dayanma rgtleri oluturulmu daha sonra bu rgtlenmeler sendikal rgtlere dnmtr. Bahsedilen bu zor koullar sendikalarn douunu hzlandrmakla beraber yeni bir snfnda douunu beraberinde getirmitir. Proletarya sanayi devriminin bir sonucu olarak ortaya km ve gelimitir. Sanayi devrimine neden olan yeni makinelerin icat edilmesi daha nceden insan eliyle yaplan birok iin artk makineler vastasyla yaplmasn beraberinde getirmi bunun devamnda da daha az iiyle daha ok retim yapan i yerleri olumutur. Byk sermaye bu makineleri elde etmi olduu iin iilerin az saydaki mlklerini de deersizletirerek ele geirmi ve ekonomik hayat zerinde tam bir hakimiyet kurmutur. Fabrika sistemi hzla dier retim biimlerinde de etkisini gstermitir. Fabrika sistemiyle, iiler arasnda daha fazla i blm sz konusu olmaya balam, daha nce rnn tamamn yapan ii bu sistemde sadece bir ksmn retmekle sorumlu hale gelmitir. Bu durum daha ucuz ve hzl retimi beraberinde getirmitir. Makineleme sermayeyi fabrikalarda ii saysn azaltmaya yneltirken, bu durum iiler arasnda makinelere kar bir tepkinin olumasna neden olacaktr. Bu dnemde makinelerin kaldrlmas iilerin en nemli talebi haline gelmiti ve bu gereklemeyince de makine krcl ya da Luddizm dnemi yaanmtr. Makinelemeyi ve teknik ilerlemeyi bu biimde engelleyemeyeceini fark eden ii snf, sendikal rgtlenmelerle, zor koullarda yaratm olduklar sendikal mcadelenin snf mcadelesinde nemli bir mevziiye dnmesini salamtr. SENDKAL MCADELEDE DORULAR VE YANLILAR Sendikalar en kaba biimiyle ii snfnn burjuva smrye kar haklarn koruyacak, alma artlarn daha insani koullara getirecek, ekonomik anlamda retimden iinin gerek anlamda emeinin karln almasn salayacak bir paylam iin mcadele aralar olarak ortaya kmtr.Bununla beraber toplumsal sorunlara kar ii snfnn duyarllklarn ve tepkisini yansttklar rgtlenmeler niteliini de korumaktadr. Ancak gerek sermaye snfnn bir uzants olarak alglanmas gereken devletin tutumu, gerek sendikalar ierisinde konumlanm olan siyasal uzlamac anlay, bununla beraber sendikal ileyie hakim olan ve zgrlk bir anlayn olumasna tahamml dahi edemeyen otoriter, brokratik tutumlar sendikalist mcadeleyi olmas gerekenin ok uzana itelemitir. Bunda bireysel ykselme isteinin etkileriyle beraber, grup karlarnn snfn karlarnn stnde tutulmas, beraber sorumlulua bir trl yanamayan, gnmz kapitalizminin yaratm olduu insan tipolojisinin de nemli etkilerinden bahsedilebilir. Sendikalar ii snfnn karlar iin mcadele eden rgtler olmak zorundadr, sendikalarn temel anlam budur. Bununla beraber toplumsal alanda yaanan gelimelere kar snfn karlar dorultusunda sendikalarn siyasal ynelim belirlemesi, buna uygun aralar ii snfyla ortak bir ynelimle oluturmas gerekir. Sendikalar iki amaldr: 1. ilerin korunmas ve yaam standartlarnn ykseltilmesi ynndeki taleplerinin iverenlere kar savunulmas iin bir mcadele rgt; 2. ilerin devrimci bir durum ortaya ktnda sosyo-ekonomik organizmay kendi ellerine alabilmeleri ve onu sosyalist ilkelere gre yeniden yaratabilmeleri iin retimin teknik idaresini ve genel olarak ekonomik yaam yakndan

32

proleter teori tanmlamalarn salayacak bir entelektel eitim okulu.( 3) Hala bu iki amaca yakn bir perspektifle bugn de karlamak mmkndr. Ancak sendikalarn temelini oluturan, iilerin haklarn savunan rgtlenme tanmndan bugn, sendikalar olduka uzaklam gzkmektedir. Bir taraftan sendikalarn siyasal meselelere bulamamasn savunan anlaylar varken dier yandan siyasal tepki vermeyi Marksizmle edeer gren anlaylar sz konusudur. ncelikle; sendikalarn dou nedenleri gz nnde bulundurulduu taktirde, ekonomik kayglarla beraber, gelien sosyal, toplumsal deiimlere de ii snfnn tepkisinin, taleplerinin birer yansmas, arac olarak sendikalar karmza kmaktadr. Siyaset d olmay savunan anlaylar, gerekte iki snf arasnda bir uzlamann olmas gerektiinin, retim aralarnn mlkiyetinin kimin elinde olduunun nemsizliinin vurgusunu yaparak tam da siyasal bir perspektif izlenerek snfsal elikilerin etkisini azaltmaya almakta zerine den grevi yerine getirmektedir. Sendikal mcadele iinde net bir siyasal ynelim belirlemek snf iinde bir atmay ideolojik olarak barndrma riski tasa da bundan ekinmek sermayeyi ve sendikal statkoyu glendiren bir etki dna kamaz. Tm insanlk temelde ideolojik bir ayrma sahiptir, liberalizm ile kapitalizmin hakimiyeti mutlak klnmaya allsa da znde her tutumun ideolojik bir ierii vardr. Snf iin de bu sz konusudur. Snf bilincine sahip hi kimse ciddi bir ideolojik yanlsama yaamayacaktr ve sendikalarn ii iinde sa sol yoktur sylemi yerine ncelikle snf bilincini olgunlatracak aba ierisinde olmas gerekir. Sendika z gerei sol ideolojiye yakn olmakla beraber bunun nn kesmek iin devlet destekli sa ideolojik sendikaclk bu cephelemeyi glendirmekte ve snf anlaynn olumamasnda etkili olmaktadr. Trk- Genel Sekreterini; sendikacln felsefesinde sosyalizm vardr. Sa sendikac olmaz ama Trkiyede artlar bakadr. i deil sendika lideri dahi sadadr.(4) szleri gl bir ideolojik tutumun yansmasdr ve bu sa ideolojik tutum ii snf karsnda ykselmektedir. Dier yandan sendikalarn tm kesimleri kucaklayan rgtler olmas gerektii gr bir tarafyla doruyu iaret ederken, sendikalarn iktidarlara yaptrm gcn ve bu yolla siyasal anlamda toplumsal deiimi salayabilecek potansiyellerini bir para gz ard etmekte, daha ok sendikalar ekonomik mcadele tarafyla ne karmaktadr. Bunun yannda sendikalarn her anlaytan, her bilinten iiyi kapsayan rgtler olmas gerei, sendikalarn snf zerendeki toplumsal deiime ilikin, ideolojik, politik etkisini, sorumluluunu deitiremez. znde emekilerin sendikalar eliyle biraz daha fazla cret, biraz daha geni sosyal haklarla donanmas kapitalizmin egemenliini deitirmeyecei ve cretli klelik srecei gibi bu kazanmlar egemen snf ve dzenin srekli tehdidi altnda olacaktr. (5) Kapitalist sistemde elde edilen haklarn krizlerde kaybediliyor olmas da bu durumun gstergesidir. Sendikalarda olas bir grev iin ayrlan ciddi bir kaynak sz konusu deildir. Sadece bu bile aslnda sendika brokratlarnn azlarndan drmedikleri genel grev syleminin lafazanlktan teye gemediinin nemli bir gstergesidir. Bundan ayr dnlemeyecek olan, farkl i kollarnda allyor olsa da, ayn sistem ierisinde sermaye tarafndan benzer zorlanmalara maruz kalan ii snfnn, sermayeye kar kendini korumas ve konumlandrmasnda en nemli aralardan biri de dayanma grevleridir. Genel olarak grev saysndaki azalmalarn yan sra daha riskler barndrd dnlebilen dayanma grevlerinde de ciddi bir azalma sz konusudur.Yakn bir zamanda SEKAda yaanan gelimelere kar ciddi bir tepki vermeyen Trkiye ii snf, benzer durumlarla farkl i yerlerinde yeniden kar karya kalmtr. Bu tutum hkmetlerin ve sermayenin daha da rahat hareket etmesini salamaktan teye geememitir. Enternasyonalist anlay sadece uluslararas sendikal federasyonlara ye olmakla snrlandrlmakta, lke apndaki grevler dahi dier sendikalarca yalnzlatrlmaktadr. Bunda btnlkl bir ileyiler hatasndan bahsedilebilir. Halbuki kurtulular farkl lkelerde ne kadar farkl ncelikler gerektirirse gerektirsin, (iiler) kapitalist smrnn etkilerinin her yerde ayn olduunu anlamallar ve bu nedenle de abalarna uluslararas bir karakter vermeliler.(6) Elbette uluslararas dayanmay salayacak bir alma ncelikle yerelden balamaldr, iyerleri kapanma tehlikesi tayan yerlerdeki iiler, bu tehlike gerek anlamda kendilerini tehdit edene kadar, benzer sreler yaayan yerler iin, yeterince harekete gememektedir. Bu tutum kapitalist sistemin tm aralaryla znde rgtllk ierisinde rgtszl becermi olduunu gstermektedir, bunun nedeni olarak ncelikle, ii snfnn rgtleri olan sendikalarn bandan beri hkmetleri besleyen ve ondan beslenen bir politika izlemesi gzkmektedir. Toplumsal sorunlara kar ii snfnn sz syleme, mcadele

A - Mart 2006

33

proleter teori

- Mart 2006 etme, deitirme aralar olmas gereken sendikalar, kendi mensuplarnn kapitalizme entegrasyonuna sesiz kalarak, bu sreci kendi iktidarn glendirecek bir biimde sonulandrma ve devam ettirme yolunu semitir. Bu noktada znde sendikalarn brokratik ileyiinin devlet mekanizmasnn ileyiinden mantken farksz olduu sonucuna varlabilir. Ayn zamanda sendikacln bu ii meslekmi gibi yapan, ynetim kademelerinde yer alan iilere ne oranda katk salam olduu aktr. Profesyonel bir sendikac, ii olarak alrken alm olduu cretin -drt katn almaktadr. Bu maddi olanan yan sra, bir rgtlenmenin banda olmann manevi bir getirisinin de olduu dnlrse sendikaclk rahat bir meslek olarak karmza kmaktadr. Tm bunlarn sonucunda, her ne kadar sylemde snf mcadelesi vurgusu gl bir biimde ifade edilse de gerekte karlalann kaba bir uzlama araynn tesine gememekte olduu pratik olarak da grlmektedir. znde sendikalarn ynetim organlarnda yer alanlarn bu tutumlarnn benzer bir yansmasna, sendikalarn gerek gcn oluturan emekiler ierisinde de rastlamak mmkndr. Sendikalar tarafndan en ok eletirilen eylerden biri sendika yesi iilerin sendikalarna yeterince sahip kmamas ve sendikalar birer ekonomik ara olarak deerlendirmeleridir. Bu eletiri znde doru bir taraf bulundurmakla beraber sorun sadece iilerin bu tutumuyla snrlandrlamaz. Kendilerini bu alglayn dnda tutan sendikalarn anlay da bundan ok farkl deildir. Karlalan ey sendikalar ya sadece ekonomik mcadelenin birer arac olarak alglayan pasifist tutum ya da siyasal iddialarn dar grupu, otoriter yntemlerle sendikann ierisinde iktidar mcadelesine dntren brokratik eilimlerdir. Kapitalizmin sosyal ve sendikal haklar ortadan kaldrmaya dnk politikalar, sendikaclarn gl bir yerden buna eklemlenmesi, cret taleplerinin iyerlerinin kapatlmas tehdidiyle karlamas, gvencesiz almann gn getike yaygnlatrlyor olmas sendikalarn nemini bir kez daha ortaya koymakla beraber asl olarak snf dayanmasnn gerekliliini gstermektedir. i snfna kar yrtlen tm bu saldrgan politikalar, cret mcadelesinin aslnda bununla beraber toplumsal ilikilerin kendisini de deitirecek bir hedefe sahip olmasn gerektirmektedir. Bu noktada; ii snfnn nnde tek deil ikili bir grev durmaktadr. Hem sendika brokrasisine kar, hem de burjuvaziye kar mcadele yrtmek. (7) i snfnn kendi ihtiyalar dorultusunda, kendi gcyle domu olan sendikalar, aradan geen yllar ierisinde gerek gcn gerek ileyiindeki yanllklar, gerek siyasal basklar, gerekse de ii snfnn geri tutumlar nedeniyle nemli oranda kaybetmitir. Olmas gereken birok kez tekrar edilmesine ramen, yaanan byk oranda sylenenlerle eliik bir nitelik iermektedir. Tm bunlarla birlikte Trkiye zelinde 12 Eylln dnya genelinde de faist diktatrlklerin, sendikal oluuma etkileri gz ard edilemez. Bu dnemde Trk- dnda birok sendikann faaliyeti durdurulurken, sendikal rgtlenmeler de dahil tm rgtlenmeler datlmaya allm ve bunda byk lde baarl olunmutur. Kimi grler de, kapitalist retim ilikilerinin yaygn olmayn, sanayi iisi saysnn nemsizliini, gl bir sendikaclk hareketinin ve bununla ilgili olarak snf bilincinin egemen olmaynda nedenler olarak ortaya koyuyor olsa da, Trkiye zelinde de dnya genelinde de retim ilikilerindeki, kapitalizm lehine oluan deiimlerden yola karak snf bilincinin olumamasnda bunun tesinde bir durumun varlndan sz edilebilir. Bunda, sendikalardaki siyasal ynelimin sermaye ve devletle uzlamac tarzndan kaynakl ekillenmi olduunu sylemek yanl olmaz. 1960larda Trk- ile beraber Trkiye sendikal anlayna giren Amerikan tipi sendikacln snf bilincinin olumas nndeki etkileri bugnde snf mcadelesine sendikal adan byk engeller koymaya devam etmektedir. 1960-70 dneminde yaplan Trk- kongrelerine sunulan hesap raporlarnn incelenmesinde, bu dnemde ABDnin Trk-e salad yardmn, nemli bir toplam oluturduu anlalmaktadrphesiz nemli olan bu yardmlar deil bu yardmlara bal olarak gelenlerdir. Bu yolla Trk sendikaclna belli bir doktrin, belli bir dnya gr ve belli bir sendikal eylem tr getirilmitir.( 8) Dnemin ABD Trkiye alma Ateesi Millen; ABDnin taktik, teknik ve hatta felsefi olarak salad unsurlarn pek ounun, yalnzca Trk-in deil, ayn zamanda ilk sendikaclk deneylerini cret bilincine dayal sendikaclk iinde geirmi olan yelerin meydana getirdii DSKin politikasn muhtemelen etkilemekte devam edeceine ilikin umudunu ortaya koymaktadr. (9) derken gelecei grmekte

34

proleter teori ve bu umudun sonularn her iki konfederasyonun snfa ilikin politikalar erevesinde grebilmek mmkn olmaktadr. Benzer bir biimde Trk-in Ocak 1964de toplanan Genel Kurulunda tzne de gemi bulunan partiler st politika ilkesi, Amerikan sendikaclna egemen olan tarafsz(non-partisan) politika ilkesinin bir benzeridir. (10) Bu ilke hibir siyasal partinin, mevcut hkmetlerin etkisi altnda olmamay ieren bir grten kaynaklanm gibi gzkse de sendikalarda, siyasal iktidarn grlerine ve tercihlerine uygun bir dorultuda beliren tutum ve eylemler, koyu bir siyasal nitelik tasalar bile herhangi bir yasakla karlamadklar gibi ou zaman siyasal iktidarn destek ve zorlamalarnn sonucunda belirmilerdir. (11) Bu tutumda da olduu gibi siyasal iktidarlar bir taraftan sendikalar siyasetten uzak tutmaya abalarken, dier taraftan kendi siyasal tutumlarn sendikalara hakim klmann yollarn aramtr. 1960larda DP iktidar, bir yandan sendikalarn en ilkel fonksiyonlarn bile siyaset olarak nitelendirerek yasaklarken, dier yandan sendikalar kendi izgisinde politize etmek iin byk aba sarf etmitir.Aslnda, bu dnemde ve genellikle- siyaset sayld iin siyasal iktidarlarn kar kt hareketlerin ortak yan, siyasal iktidar tarafndan kart grlmeleridir.(12) Btn bunlar devletten-sermayeden ya da ii snfndan g alan siyasal bir ynelimle, sendikalarn, kanlmaz i ieliini bir kez daha tm plaklyla ortaya koymaktadr. Sendikalar genel olarak kendi gcne gvenmek, bu gc harekete geirmek yerine, aslnda byle bir glerinin olmadn bilmekten de kaynakl olsa gerek, iilerin yaamsal, rgtsel haklarna dnk dzenlemeleri parlamenter yapdan beklenmekte ve znde sermayenin ihtiyalarna gre ekillenmi olan yasalar ve yrtclerden ii snfnn snfsal karlarna uygun admlarn atlmas beklenirken ........bir reformun yasal olarak geerlilik kazanmas bile, parlamento dnda onu her tr saldrya kar savunmaya hazr militan kitleler olmad srece, onun kalclnn garantisi deildir. (13) gerei grmezden gelinmektedir. ncelikle sendikalarn ii snfnn bilinlenmesi iin nemli bir rgtlenme arac olduunu kabul etmek gerekir. Bununla beraber, yaananlarn sendikal rgtlenme anlaynn yanllndan deil, bu rgtlenmelere hakim olan siyasal anlaylardan kaynaklanm olduu vurgusu nemlidir. Devletin yasal engellemeleri sendikal mcadelenin nn tkayan nemli unsurlar olmakla beraber, bugn de yaanan sendikal krizin sadece bununla aklanmaya allmas gereki olmayacaktr. znde sendikal hareketin kriziyle emek hareketinin sessizlii birbirini tamamlar bir nitelie sahiptir. Sendikalarn krizi emek hareketinin genelinde yaanan sorunlarn bir sonucu olarak ortaya kmaktadr. Devletin tutumundan bamsz olmayan bir biimde kapitalizm de bir ok yntemle ii snfn gerek kimliinden uzaklatrm, snf atlama zleminin hakim olduu ve elindekini dahi kaybetme korkusuyla yaayan kesimler haline geldii muazzam bir kitle yaratmtr. Tm bu saldrlara kar sendikal brokrasi ii snfn korumaya almak yerine kendi konumunu glendirmeye alrken yanltc bir politika izlemitir. Snfn ihtiyalar zerine politika gelitirmek yerine sermayeyle ii snf arasnda olamayacak uzlama noktalarn aramaya almtr. Solun, merkeziyeti anlay sendikalarda da etkisini gstermekte ve bu durum n alnamaz brokratik bir ileyii beraberinde getirmekte ve hakim klmaktadr. Merkeziyeti anlay; sendikalar karar alma aamasnda hantallatrmaktadr. Federatif bir anlay yerine bir merkezden, merkezin istekleri dorultusunda, ona uygunluk erevesinde hareket etmeye almak sendikal baarszln nemli nedenlerinden biri olarak karmza kmaktadr. Sendikalarn tabann oluturan emekilerin ihtiyalarndan ok, sendika ubelerini de aan bir biimde merkezin istekleri, ynelimleri nem kazanmakta bu da merkezle yeler arasnda ciddi bir kopukluu beraberinde getirmektedir. ubeler ve iyeri temsilcilikleri birer onay mekanizmas olarak alglanmakta, izlenen politikann onaylanmamas da merkez iin ok fazla tehlike yaratmadka nemsenmemektedir. Bu noktada znel olarak iyerlerinin sorunlar genel olarak da snfn sorunlarndan ok merkezin gcnn etkisi ve bunun sonular nem kazanmaktadr. Bu ileyi biimi sendikalarca srecin daha hzl ilemesi iin kanlmaz olarak grlmektedir. znde byle bir gereklik sz konusu olsa bile bu bir bahaneye dntrlerek katlmclk en alt seviyeye ekilmektedir. Halbuki

A - Mart 2006

35

proleter teori

- Mart 2006 merkeziyetilik, karar verme gcn azaltan ve tm acil eylemleri sistematik olarak bastran bir bela olur... rgt, eninde sonunda ama iin bir aratr. Kendisi bir ama olduunda, yelerinin ruhunu ve hayati inisiyatifini ldrr ve tm brokrasilerin ortak zellii olan vasatln egemenliini yerletirir.(14) Merkezi ballk nasl olsa iler birilerince yrtlyor anlayn beraberinde getirmekte bu durumda sorumluluk almamak ya da sorumluluu baka bir eyin zerine ykmak gibi bir sonucu beraberinde tamaktadr. Sendikal brokrasinin bu olumsuzluklarn yaratcs olmasndan kaynakl, sorunu amasn beklemek gereki olmayacaktr. Yaanan tkanklk, ii snf ierisindeki ilerici znelerin iktidarc kayglardan syrlarak snfn gerekleri dorultusunda politik-siyasal bir perspektife ynelmesiyle alabilecektir. inde bulunduumuz dnyann siyasal gerilii de gz nne alndnda zor bir deiimden bahsedildii aktr. Sadece sendikalarn st organlar deil, taban da ayn bovermilik iindedir. Sisteme dnk dorudan eletiriler demokratik taleplerle yumuatlmakta, AB, kreselleme gibi znde snfn karsnda olan rgtlenmeler, ekonomik gelimeler iin uyum politikalar aratrlmakta ve ii snfnn gerek kurtuluundan teorik ve pratik olarak uzaklalmaktadr. Sendikalar gvenilmeyen kurumlar, sendikaclar gvenilmeyen kiiler olarak alglanmakta ve ne yazk ki pratik sre bunu desteklemektedir. Bu durum sendikal rgtlenmenin nnde ciddi bir engel olarak durmaktadr. yle ki zgr kafalar yetitirmeyen bir sistem, kendi iindeki muhalif yaplara da bu kapsama sokarak, kendi dndaki gl olan varla balanma halini glendirmitir. Toplumsal kltrn iinde bulunduu merkeziyetilik, gl olana boyun eme hali, hak arama mcadelesi iinde, rgtlerin ileyiinde de kendini gstererek zgr dnceyi, tartmay, bireysel gveni engellemi ve bugn bunun bir uzants olarak sendikalarda da gce, gl olana boyun eme tutum, edilgenlik ilerleyememe sonucunu dourmutur. rgt yaplarnn yozlamas, rgt ii tartmalarn ksrlamas, ynlarn, tabann deil de gruplarn, bireylerin inisiyatifiyle srecin ekillenmesini beraberinde getirmitir. Bugnn sendikal yaplarnn, emek srecine olumlu bir katk salama adna pek bir etkisinin olmad ortadadr. Kendi zmszl ierisine hapsolmu, kendini yenileyemeyen, ii snfnn karlar dorultusunda gereki politikalar retemeyen/retmeyen, tabanndan kopuk sendikalar sz konusudur. Bugn yaanan krizin sonular olarak karmza bunlar kmaktadr. i snf bugn sendikalar iinde politika retmede, karar aamasnda, uygulamada belirlenen ynlar halinde bir varla sahiptir. Bu durum iilerin sendikalar sadece ekonomik mcadele aralar olarak grmelerinden de kaynaklanmaktadr. Halbuki ekonomik sorun onu da douran toplumsal, kltrel i ie gemi dier sorunlardan bamsz olarak zlebilme ansna sahip deildir.

DPNOTLAR: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Anarko-Sendikalizm-Rudolf Rocker- Kaos Yaynlar -syf:37 age-syf:96 age-syf:72 Sendikaclk ve Siyaset-Alpaslan Ikl- mge Yaynlar Syf:358 zm Snf Sendikacl balkl makale- Fatma Bozbeyolu Anarko-Sendikalizm-Rudolf Rocker- Kaos Yaynlar Syf:86 Sendikal Mcadeleye Militan Bir Yaklam balkl makale- Tuncay Alp 8. Sendikaclk ve Siyaset-Alpaslan Ikl- mge Yaynlar -syf:327 9. age-syf:327 10. age-syf:354 11. age-syf:323 12. age-syf:323 13. Anarko-Sendikalizm-Rudolf Rocker-Kaos Yaynlar Syf:73 14. age-syf:77

36

proleter teori

KUANTUM FZ VE GEREKLK
Anarist komnist bir dergide byle bir balkla karlamann yarataca ilk doal tepki muhtemeldir ki aknlk olacaktr. Bu ilk tepkinin nedenleri anlalmaz deildir. nk siyaset felsefesiyle bilim arasndaki geikenlik ve dorudan olmayan iliki, anaristler asndan ou zaman hem tarihsel kaynaklarda hem de gnmz dnce birikimi ierisinde neredeyse ihmal edilmitir. Bilimselci geliim anlayn doru bir noktadan eletiren anarizm, bilimin insan hayatndaki etkileri, snfsal ve sosyal belirleyicilii ve felsefi sonular zerinde ise aa yukar hi durmamtr. yle ki, Marksla birlikte balayan bilimsel sosyalist retinin karsnda anarizm biroklarnca idealist bir topyadan teye geemeyecek kadar bilim d bir retidir. nsanolunun ilkel alardan gnmze dein yaad dnsel ve sosyal evrim ve beynini daha fazla kullanabilmesini salayan aklc dnme alkanl; bilimsel bilginin kullanmyla egdml gelimekte olduu iin de, anarizm felsefi anlamda hem akl kartlnn hem de gemie igdsel bir zlemin ifadesidir. Kropotkin gibi ok az sayda insann anarizmi bilimsel bir zemine oturtma abas dnda, anarizm her daim bilim d ve akl kart bir varoluun ideolojik temsilcisi olmak zorunda kalmtr. Anaristlerin bilimsel retorie kar taknd kaytsz tavr, anarist retiyi de kanlmaz olarak duygusal ve bir o kadar da isel bir tepkiye indirgemi, adeta dinsel bir retinin aklc olmayan maneviyatna hapsetmitir. Tm bunlara ramen, bu yaznn amac; anarizmi, ihmal edildii varsaylan bir bilimsel zemine tamak deildir. Hatta byle bir yazda anarizmin tarihsel deneyimlerinin yaratt motive edici etkiyle bilim felsefesini buluturma abasnn da ok uzanda durulacaktr. Buradaki ama; bilim ile siyaset felsefesi arasndaki karlkl ilikiyi zgrlk bir yorumla deerlendirerek, zellikle kuantum fiziinin ortaya k ve geliiminin siyaset felsefesi zerinde yaratt etkileri anlamaya almak olacaktr. Bu etkinin boyutlarn, kapitalizmin bilimsel dayanaklarndan veya bilimsel sosyalizmin dnsel anlamda zlnden ve hatta yaratl teorisinin kendisine bilimsel bir zemin kazandrmaya alrken kulland argmanlardan hareketle anlamak mmkndr. Yirminci yzyldaki devasa bilimsel gelimelerin yol at teknolojik devrim, insann gndelik hayatn inkar edilemez lde etkilemekle snrl kalmam, insann dnce dnyasnda da kalc etkiler yaratacak denli byk sonulara neden olmutur. Bu yazda ilgilendiimiz ksm, bilimsel gelimenin, insann dnsel evriminde yaratt etkilerdir. Bu etkiyi anlamann ve zmleyebilmenin nemli yollarndan biri ise kuantum fiziini ve balatt felsefi tartmalar irdelemekten gemektedir. Fizik ou zaman, ortalama eitim seviyesindeki birok insan iin, anlalmas ve zerine kafa yorulmas son derece g, sayfalar dolusu denklem ve formllerden ibarettir. Birok bilim dal iin geerli olan bu nyarg, toplumsal hafzada kapal kaplar ardnda bir takm zeki insanlarn karmak uralar olarak canlanr. 20. yzyldaki devasa bilimsel gelimelerin kapitalizmin geliimiyle egdml ilerleyii, bilimi zellikle karmak klmak iin tasarlanm, doasnda bulunmayan arptmadan ileri gelir. Tm beeri bilimlerin temel ura olan doay ve yaam anlama abas, kapitalizm gelitike, sekin bir aznln sistem adna kapitalizmi gelitirme abasna dnmtr. Bir asr ncenin birka dnda ismini dahi telaffuz etmekte zorlanacamz saysz bilim adam, gnmzn imkanlaryla kyaslanamayacak lde snrl koullarda, henz 20li yalarndayken baladklar doay ve yaam kavrama aray neticesinde, saysz bilimsel kefe imza atmtr. Bilime ve bilimsel bilgiye ulamann ve onu sorgulamann sradan bir aba olduu 1900ler ile bilimsel bilgiye ulamak iin korkun boyutlara ulam yldrc basamaklar trmanmann a olan 2000ler arasnda byle bir niteliksel fark vardr. te bu niteliksel fark, bilimi gnmzde hikimsenin anlayamayaca derece

A - Mart 2006

37

proleter teori

- Mart 2006 karmaklatrarak elitlere teslim eden kapitalizmin geliim yasasnn sonucudur. Oysa bu yazdaki konumuz olan Kuantum fizii, zannedildiinin aksine eitim hayatnda veya farkl nedenler neticesinde fizikle herhangi bir ekilde karlamam ortalama bir insann da tartmalara vakf olabilecei kadar basit temel bir takm argmanlara dayanmakta, zellikle de yaratt felsefi sonular itibariyle gndelik yaammz ou zaman farkettirmeden belirleyen dnme alkanlklarmzla toplumsal hafzamz son derece etkilemektedir. 1900l yllarn ncesinde, o yllara dein dnyay anlama abasn ieren egemen Newtoncu(1) fizik yasalar neredeyse hi sorgulanmakszn kabul grmekteydi. Yaklak 300 yllk bir birikimi arkasna alm newtoncu fizik, dnemin yeni nesil bilim insanlar da dahil olmak zere, bir dini inanta olduu gibi, deitirilemez sanlan dorular ieriyordu. zellikle maddenin yaps ve maddeden hareketle doadaki tm gzle grlr olaylarn aklanmasnda Newton yasalar kusursuz bir mkemmellie sahipti. Yeryzndeki basit bir hareketin incelenmesinden, dnyann ekseni etrafndaki dnne kadar neredeyse hibir soru cevapsz deildi. Fakat newtoncu fiziin doas gerei bir snr vard. Bu snr, Newtonun ann kanlmaz sonucu olan gndelik gzlemlere dayal basit karsamalardan ileri geliyordu. Yeterli deneysel verilere dayandrlamayan ve tezleri kabul etmemenin tek yolunun onu rtmek olduu bir dnemde, verili tezi rtmek iin gerekli teknik ve dnsel yeterlilie sahip olunamamas Newtonu alamaz kld. Doadaki tm olup bitenleri anlamamz salayacak temel Newton yasas, o gnn koullarnda fazlasyla yeterliydi. Bu yasalarn ilki; dardan bir etki olmad srece tm cisimler ya durgun kalr ya da sabit hzla hareket ederler, ikinci yasa; cisimlerin kendilerine uygulanan her etkiye eit ve zt ynde bir tepki uyguladdr, nc ve son yasa ise; kuvvetin bir cismin ktlesiyle ivmesinin(2) arpmna eit olduunu syler (F=ma). Bu yasa ve beraberindeki ktle ekim yasas plak gzle gzlemlenebilir tm doa olaylarn aklyordu. Bu yasalar beraberinde kayda deer bir takm felsefi yorumlara da zemin hazrlad. Newtondan feyz alan Laplacea gre doadaki herhangi bir cismin konumu ve hz bilinebilirse, o cismin gidecei yol ve gelecekte varaca noktay da bilebilmek mmknd. Aslnda bu karsama, kabul grm bilimsel veriye dayal felsefi sonularn ilk habercisiydi ve bu sonular tm sosyal bilimleri altst edecek ve hatta ideolojilerin ekillenmesine zemin aacak kadar nemli bir bilim-felsefe-ideoloji izgisine sahipti. yle ki, din adamlar da dahil olmak zere birok dnr ve felsefeci bu sonulara kaytsz kalamad. Din adamlarna gre bilim, tanrnn varln bir lde kantlyor, doann yce yaratc tarafndan kurulmu bir saat gibi ilediini, balangcndan sonuna yolunun belli olduunu insanla gsteriyordu. Ayn ekilde bilimin etkilerini, tarihin belli bir takm olaylarn nesnel kurallarla belli bir srada birbirini takip ederek, ngrlebilir bir gelecekte komnizme ulalaca tezini savunan marksist retide de izlerine rastlamak mmknd. Bilimsel sosyalizmin determinist doa anlayna gre, toplumsal olaylar ve onlarn yaratt sosyal dnmler bir takm kanlmazlklarn sonucuydu ve bilimselci ilerleme mantna gre byk nedenler byk sonular douracak, tarih komnizm istikametinde ilerleyecekti. Newtoncu fiziin yasalarna ve onu kendine bilimsel zemin yapmay deneyen retilerin yaratt tabloya gre, insann zgr iradesinin pek bir anlam yoktu ve hepimiz dinen veya sosyaliste nceden belirlenmi izleri takip etmesi gereken figranlardan ibarettik.

38

proleter teori Bu genel kan ve yaratt felsefi sonular, ortaya kt 1700l yllarn ikinci yarsndan 1900lerin bana kadar dnce ve bilim alannda egemenliini korudu. 20. yzyln balaryla birlikte teknik anlamda yaanan gelimeler ve ampirik yntemlere dayal bilimsel almalar yava yava newtoncu fizii sorgulamay kanlmazlatrd. Bilimsel dnme alkanlklarnn neredeyse tamamn newtoncu tezlere borlu bir ok bilim adam iin hala sorgulanamaz olan gerekler, dnemin yeni nesil bilim adamlar tarafdan bir bir test edilmeye ve snanmaya tabi tutulur oldu. Bu almalar bir nevi kyamet alameti gibi grlmesine karn tutucu bilim evreleri dahil ok gemeden ilgiyle izlenmeye baland ve bugn kuantum fizii olarak adlandrlan bilim dalnn ilk iaretleri hzla birer birer ortaya kmaya balad. 1) BLMSEL GELMELERN KISA BR TARH: Maddenin yap ta olan atomun ne olduu ve nelerden olutuu sorusu M. 370e yakn bir dnemde yaam Demokritosa kadar gidilebilecek uzun bir tarihe dayanr. Fakat o dneme dair bilgiler sadece tahminler ve basit akl yrtmelerle snrldr. Bu yzden atom hakknda daha gereki bilgiler edinenebilmek iin bilim dnyasnn 20. yzyla kadar beklemesi gerekiyordu. Bir nceki yzylda atom zerine kafa yormu birok bilim adam olmasna ramen hibir hipotez bilim camiasnda kabul grmyor, arka arkaya ortaya atlan atomun ne olduu sorusuna yant vermeye alan makaleler havada asl kalyordu. Einstein 1905 ylnda bir su tanecii ierisindeki polenlerin rastgele hareketlerini aklamaya alt, r aan makalesiyle atomlarn varln ikna edici bir biimde aklamay baarmt. Bylece bilim dnyasnda newtoncu fiziin ok da zerinde durmay denemedii (belkide atomun ironik bir biimde newtoncu fiziin snrlarna dayanan bir kavram olmasndan tr) yeni bir alan alm oldu. Atomun, Einstein ve takipileri tarafndan hem deneysel hem de dnsel olarak ikna edici bir biimde kantlanmaya balanmas, gzle grlemeyen dnyaya dair sorularn artmasn ve maddenin yaptann ne olduu, daha da ileri gidecek olursak maddenin yani yaamn kaynann ve geliiminin hangi yasalara dayand problemi, bilim dnyasnda baat soru olmaya balad. Zamanla atomun ekirdek ad verilen youn bir krecik ve onun etrafnda dolaan negatif ykl elektronlardan ibaret olduu yaplan birok deneyle kantland. ekirdein iinde ise, elektronlarn yaratt negatif elektriksel yk ntrleyecek proton adnda pozitif ykler ve ktlesel dengeyi salayan ntron adnda yksz tanecikler vard. Atomun yaps hakkndaki bu genel ifade aslnda ok daha karmak bir dizi olayn tetikleyicisiydi fakat bu yaznn konusu dnda kald iin imdilik oraya girmemekte saknca grmyoruz. Atom hakkndaki bu kantlanm yap tarifi hala bilim adamlarnn kafasn kurcalayan bir takm sorulara yant vermekte yetersizdi. nk; asl soru atomu tarif etmek deil, atomun nasl bu ekilde olutuunu ve hangi glerin onu bu ekilde deimez kld sorusuydu. Bilim adamlar derhal newtoncu (bugn klasik fizik diye tabir edilen) fiziin yasalarna ve argmanlarna sarlmaya alt. Fakat tuhaf bir biimde gzle grlr dnyay ok net aklad dnlen klasik fizik yasalar atomun yapsn ve ncesini anlayabilmekte son derece yetersiz ve baarsz kalyordu. Deneysel verilerle gzlemlenmiti ki, hibir newtoncu yasa ekirdein iindeki olaylar ve ekirdein etrafnda birer uydu misali dnen elektronlarn hareketlerini anlamaya yardmc deildi. Buna en basit rnek henz erken denebilecek yata ve ileride adndan ska sz edilecek bir gen olan Niels Bohr tarafndan gsterildi. Kalsik elektromanyetik yasalara gre zt ykler birbirini ekme zelliine sahipti ki bu gerek, mknats zellii gsteren her maddede geerliydi. O halde atomun ekirdeindeki pozitif proton tanecikleri yrngelerde dolaan negatif ykl elektronlarla etkilemeli ve bir sre sonra ekim gc dolaysyla elektronlar yrngelerinden kopup ekirdein iine dmeliydiler. Bu da atomun ve dolaysyla maddenin yok olmas anlamna gelecekti. Fakat durum byle deildi. Aslnda kuramclar 1910 1920 yllar arasnda bu bilmeceyle urarlarken, onlara atomun yaps hakknda kritik ipular veren birok deney yaplmt. Bu deneylerin ortak noktas, atomun yapsnn n doasyla tahmin edildiinden daha fazla ilikisi olduu sonucuydu. Ik ise newtoncu klasik fizie gre tanecikli yapya sahip olup, telaffuz dahi edilemeyecek kadar ok sayda taneciin arka arkaya dizilmesiyle ilerlemekteydi. Max Planck, Niels Bohr ve Albert Einstein gibi an nde gelen bilim adamlarna gre ise, bu kuram atomu anlamakta yetersiz

A - Mart 2006

39

proleter teori

- Mart 2006 hatta yalnt. Hal byle olunca kuramclar ok ciddi bir ikilemle kar karya kaldlar; ya newtoncu klasik fizik ciddi bir biimde sorgulanacak ve maddeyi anlamak iin daha kapsayc teoriler zerine allacak ya da atomu anlama, dolaysyla maddeyi ve hayat anlama abas es geilecektir. Bu ikilem ksa bir sre iinde ayn zamanda yeni bir felsefi dnce biimininde gelitirilmesini kanlmaz klacakt. 1.a) TANECK M DALGA MI? Bilimin kendi paradigmas ierisinde yaad bu skma bilim adamlar arasnda da farkl grlerin aa kmasna yol at. Bir ksm bilim adam newtoncu fiziin alamaz olduu iddiasna sk sk sarlarak bir yerde muhafazakar bir bilim anlaynn temsilcisi olmaya balarken, Schrdinger, Heisenberg, Dirac, Pauli gibi yeni nesil bilim adamlar ve onlarn hocalar saylan daha nce adn zikrettiimiz birka bilim adam da bilimsel gelimelerde devrim niteliinde yeni almalara imza atmaya baladlar. Bu almalarn ilk ngrs ise newtoncu fiziin argmanlarndan byk oranda kopmay gerektiriyordu. Bu kopu beraberinde maddeyi ve evreni yeniden anlamlandrmay ister istemez hedef semek zorundayd. In yaps newtoncu fizikten devralnan kurama gre taneceklerden ibaretti. Fakat zellikle burada detaylarna girmemizin son derece zor olduu birka deney, bu tezi ksmen rtmekteydi. Bu deneyler Einsteinn fotoelektrik olay diye bilinen, n paketler halinde fotonlar araclyla yayld veya siyah cismin stlmas sonucu yayd mann dalgalar halinde ilerlediini gsteriyordu. Dalga hareketi n doasna aitti ve n bir nevi elektron ak ile ilerliyor olduunun kant atomun etrafnda dolanan elektronlar aklamak iin kullanld. Planckn almalar, atomun etrafndaki elektronlarn belli enerji seviyelerinde bulunduunu yani kuantlanm olduunu, enerji seviyeleri arasndaki geilerin ma, sourma veya yayma eklinde gelitiini ispatlyordu. Bu kuram yle baarl sonular verdi ki; doadaki birok kimyasal reaksiyonun (en basit reaksiyon olan yanma tepkimeleride dahil) nasl enerji aa karttn anlamak iin byk bir frsat gibiydi. Fakat hala bir sorun vard. O da; newtoncu fiziin n tanecikli doasna ilikin yorumlar baz deneylerde, kuantlanmay kefetmi bilim adamlarn fazlasyla rahatsz edecek bir biimde tespit edilebiliyordu. te tam da bu anda, kuantum fiziinin dnemine gre ayrks yorumu bu ikilemin verdii sknty amakta derhal yardma komutu. Kuantum fiziine gre (ki bu konunun bir ok kuramcs vard fakat bazlar ileriki blmde ayr ayr tartlacaktr), birok bilim adamnn bir trl anlayamad ey uydu: Ik aslnda doas gerei ikili bir yapya sahipti. Yani k hem tanecik hem de dalga zellikleri gsteren bir yapdayd. Deneyler, n dalga zelliini tespit etmeye ynelik kurgulanrsa, onun dalgack zellii; tanecik zelliini tespite ynelik kurgulanrsa onun tanecik zelliini grmeyi kanlmaz klyordu. Ik yaylrken karlat engelleri kimi zaman tanecik zelliiyle kimi zamansa dalga zelliiyle aabiliyordu. Bu ilgin durumu Bohr yle aklayacakt: Her iki kuramsal resim de, yani parack fizii ile dalga fiziinin her ikisi de, eit lde geerli olup ayn gerekliin tamamlayc paralardr. ki tarifte kendi bana yeterli deildir, fakat tanecik kavramn kullanmann daha uygun olduu artlar olduu gibi, dalga modelini kullanmann uygun olduu yerler de vardr. Elektron gibi temel bir varlk ne parack gibi ne de dalga gibi davranr. Fakat hibir artta elektronun ayn anda iki ekilde birden davrandn gsteren bir deney kurgulayamazsnz. Kurgumuza gre greceimiz zellik deiecekti. Bugn artk, bu kefin yapld zamana kyasla ok daha net deneysel verilerle bu ikili doann varl kesinletirilmitir. Fakat 20. yzyln ilk eyreinde bu keifle birlikte i bitmi saylmayacakt. Kuantumun ortaya atlmasyla birlikte tm doal dnya tasfiri de yeniden gzden geirilmeye balanacak, atomun yaps ve onu oluturan paracklarn hareketleri hem somut verilere dayal deneylerle hem de dnce deneyleriyle yeniden kurgulanacakt. 1.b) OLASILIKLAR VE SONULARI: In doasndan hareketle yaanan bilimsel alkalanma hzl bir biimde ve belki de bilim adamlarnn birka dnda zerine kafa yormay pek de denemedii bir alan olan felsefede de kendini gsterdi. In doas bize, maddenin yapsnn aslnda birbirinin ztt olduu zannedilen iki zelliinin biraradalyla aklanabileceini gsteriyordu. Bu durum, felsefede ztlarn birlii diye bilinen

40

proleter teori bir tartmay kkrtt. Doay ve insan anlamak iin tek ve sabit bir kurgunun yetersiz olduu, tm doa olaylarnn birbiriyle ilikili bir ok nedenin matematiksel olmayan toplamndan doduu yorumu akla yatknlat. Fakat bu daha yeni balam bir tartmann basit ipularndan sadece bir tanesiydi. Atomun etrafnda dolanan elektronlarn davranlarn tespit etmeye almak, etkileimleri, maddelerin birbirlerine dnmlerini anlamay da kolaylatracakt. Basit bir kimyasal reaksiyonun, (rnein; karbonun yanmas ile aa kan karbondioksitin) elektronlarn iki madde arasndaki alverii neticesinde olutuunu kefetmek, elektronlarn yerinin nasl tespit edilebilecei sorusunu beraberinde getirdi. Bu konudaki en bilindik rnek ift yark giriim deneyiydi. Bir k kaynandan kan nlar karsna konmu ift delikli bir engelden getikten sonra, engelin arkasna konan bir izleme ekrannda (perde veya fotoraf plakas) belli aydnlanm izgiler oluturuyordu (atom spektrumlar). Bu izgiler, deneydeki deliklerin srayla kapatlmas sonucu ayr ayr tekrarlandndaki sonularn toplamna denk dyordu. Eer tek bir elektronun hangi delikten getiini anlamak iin bir elektron dedektr kullanlrsa, o elektron iin bir yol izmek mmknd fakat milyonlarca elektronun her biri iin yaplabilecek herhangi bir salkl istatistik mmkn deildi. Eer gzlemci tek bir elektronu tespit etmek yerine sadece perdedeki desene younlarsa, elektorunun hangi delikten getiini anlama ans yoktu. Elektron iki delikte akken anlalmaz bir ekilde istedii delikten geebiliyordu. Ve biz ona bakmadmz srece izledii yol hakknda hibir bilgiye sahip olamayacaktk. Bu olay matematiksel anlamda ifadelendiren dalga fonksiyonunu gelitiren Schrdinger, elektorunun bulunabilecei yer hakknda sadece olaslksal bir yorum getirebildi. Elektorunun yeri konusunda ancak bulunma olasl olan yerler tespit edilebiliyordu. Bir yerde bulunma olaslnn baka bir yerde bulunma olaslndan daha fazla olmas, olaslklarn younluu olarak tanmland. Schrdingere gre, deneylerimiz ve gzlemlerimiz bir elektorunun sadece ve sadece belli bir zamanda nerede olabileceinin olasln vermeyi baard. Buna gre elektronunu hareketi sorusu, onun sadece belli bir anda nerede olabileceine dair olaslkla aklanabiliyordu. zellikle Einstein bu yorumdan son derece rahatsz olmu, zamann ok uzun bir sre bu tespitin yadsnmasn salayacan umduu deneylerle uramakla geirmiti. Bilimsel tartmalarda rastlant ve olasln bu tuhaf varl, Einsteinn determinist geliim anlayna son derece tersti ve tanr zar atmaz szn syletecek kadar rahatsz ediciydi. Einstein rahatszd nk, bu durum birok sosyal bilimcinin ve felsefecinin gzlerini bilimsel gelimelere diktii bir dnemde idealist, cepheye kendini merulatracak ho bir zemin sunacakt. Keza kayglarnda haksz saylmazd fakat ayn zamanda henz kuantum fiziinin geliiminde daha yolun yars bile alnmamt. 1.c) HESENBERGN BELRSZL: Tm bu gelimeler Werner Heisenberg adnda Avusturyal gen bir fizikinin ortaya att kuramlarla birlikte kuantum fiziinin yap talarn oluturuyordu. Hatta baz kaynaklara gre Heisenbergin kuram belki de kuantumun en temel yap tayd. Heisenberg yapt saysz deneyler esnasnda newtoncu fiziin temel felsefi karm olan ve biraz da kyda kalm durumdaki konum-hz ilikisini zorladnn farknda deildi. Newtoncu fizie gre doadaki herhangi bir maddenin yerini (konum) ve hzn tespit etmek mmkn olursa, gidecei yeri ve dolaysyla geleceini de anlamak mmkn olabilecekti. Bu yorum Newtondan yaklak 300 yl sonra artk test edilebilecek kadar bilimsel kvama gelmiti. Heisenberg paracn konumunu tespit etmek iin kurgulad her dzenekte, kanlmaz bir ekilde hzn tespit etme ansn giderek yitirdiini kefetti. Ayn durum hzn bulmak iin kurgulandnda konumunun yitirilmesine yol ayordu. Fakat Heisenberg balangta deneysel hatalardan kaynaklandn zannettii bu durumun deneysel veya gzlemsel hatalardan domadn ok gemeden farketti. Sonu kuantuma yeni bir tuhaflk katmaya adayd. Herhangi bir paracn konumuyla hzn ayn anda belirlemek imkanszd, konumunu belirlemeye alrken hznda ciddi bir belirsizlik oluuyor, hzn belirlemeye alrken de konumundaki belirsizlik artyordu. Bu iki fiziksel niceliin arpm ise ancak Planck sabiti diye bilinen saysal bir deerle ilgiliydi. in Heisenbergi artan bir dier sonucu ise; ayn belirsizliin paracn enerji ve zaman ikilisinde de ortaya kmasyd.

A - Mart 2006

41

proleter teori

- Mart 2006 te kuantum fiziinin klasik fizikten koptuu nokta da burasyd. Klasik fiziin belirlenimci madde ve dnya tasfiri, kuantumla birlikte sarslm, atomalt dnyada olup bitenlere ait yasalar maddeyi daha iyi anlalr klmaya balamt. Gzle grlr dnyann newtoncu yasalar hala geerli olmakla birlikte, ok kk paracklarn dnyasnda bu yasalara pek bir yer yoktu. Madde ise o ok kk paracklarn kaotik hareketlerinden domaktayd. Ve bizim onlar gzlemlemek iin ihtiya duyduumuz elektromanyetik malarn, o kk paracklarn tespitinde, dardan kanlmaz bir etkiye maruz kalmalarn da gerektiriyordu. nk ok kklerin dnyasnda olup bitenleri plak gzle grmek mmkn deildi ve onlar gzlemlemek iin gelitirilen tekniklerin hepsi, biz onlara bakmaya baladmz andan itibaren onlarla etkileime girip, tespitlerinde belirleyici bir d faktr oluyordu. Biz onlara bakmazsak ne yaptklarn anlayamayacaktk, fakat baktmzda da onlar etkilemi olacak ve konum-hz belirsizliine yeni bir belirsizlik daha ekleyecektik. Felsefede bu bilimsel gelimelerin sonular 1930 yllar itibariyle etkilerini gstermeye balad. Nedensellik, grelilik ve belirsizlik kavramlar an ideolojik yelpazesinde hemen yerlerini almaya baladlar. Fakat bu tartmaya gemeden nce, bir nemli dnce deneyini daha ortaya koymak son derece yerinde olacaktr. 1.d) SCHRDNGERN KEDS VE KUTUDAK SAAT: Bu iki dnce deneyi hem konunun taraflarn hem de konuyu aydnlatmak iin ska kullanlmtr. zellikle kutudaki saat deneyi Niels Bohr ile Einstein arasndaki dnsel tartmay neticelendirecekti. Schrdinger belirsizlik kuramn sadece deneysel verilere dayandrmay yeterli grmeyerek basit bir dnce deneyi nerdi. Bu deneydeki kurguya gre d ortamdan yaltlm bir kutuya bir kedi braklyor, kedinin yanna ise radyoaktif bir madde konuyordu. Radyoaktif maddenin zellii, zamanla bozulmaya balamas ve bozulduka ortama (kutuya) zehirli bir gaz brakmasyd. Bu madde doada bulunabilen herhangi bir radyoaktif madde olarak tasarlanabilirdi. Ve her radyoaktif maddenin insan mrnden daha uzun yllar sren kendine has bozulma zaman vardr. Deneyimizde radyoaktif madde zamanla bozulacakt. Heisenberg burada devreye girerek u nl yorumu yapt: Deneyi d etkilerden tamamen yaltarak yapyoruz, dolaysyla bizim de kutuya herhangi bir mdahalemiz sz konusu deil. Soru udur: belli bir zamanda kedinin l m yoksa diri mi olduu hakknda ne syleyebiliriz?. Schrdingere gre kedi, belli bir zaman diliminde (mesela deneyin balad andan 1 saat sonra) hem ldr, hem de diri. Bunu tespit etmek iin yapabileceimiz tek ey kutunun kapan ap bakmaktr. Eer kutuya mdahale etmezsek, kedinin durumu hakknda hbirey syleyemeyiz. Eer hibirey syleyemiyorsak da kedi her iki durumda da olabilir. Yani hem ldr, hem de diri. Bu dnce deneyi Schrdingere gre belirsizliin dnsel zeminde de ispat niteliindeydi. Birok dnr ve bilim adam aksini ispat etmeye alsa da, kutuya herhangi bir mdahalede bulunmadan net bir bilgiye ulalamyordu. Bu yorum, doadaki tm

42

proleter teori olaylarn, biz onlar gzlemlediimiz srece belirsizlik kurallaryla iledii eklinde geniletilebilirdi. Ve aslnda yeni an, post-modern dnce eilimine son derece elverili bir temel tez niteliindeydi. 1927 de balayan ve Einsteinn lm yl olan 1955e dek sren bir dizi dnce deneyinde, Einstein srarla kuantumun belirsizlik ilkesini rtmek iin her yolu deniyordu. Bu deneylerin en nemlisi ve Bohr ile Einstein kar karya getiren temel dnce deneyi ise kutudaki saatidi. Einstein bir kutu hayal etmemizi istiyordu. Kutunun yan tarafna alp kapanabilen bir de delik vard. Bu delik kutunun iindeki bir saatin kontrolnde alp kapanabilecekti. Ayn zamanda kutu mayla doluydu. Saat yle bir ayarlanacakt ki, belli bir zaman aralnda alp kapanacak ve bir alp kapanma esnasnda darya bir foton (k demeti) kamasna izin verecekti. Kutu ilk nce delik kapalyken tartlacakt, daha sonra bir fotonun kamasna izin verilip tekrar tartlacakt. Ktle enerji demek olduuna gre, aradaki arlk fark bize kaan elektronun enerjisini verecekti. Bylece fotunun enerjisini lebilecek ve ayn zamanda kutudaki saat yardmyla zaman da belirleyebilecektik, ki bu deney belirsizlik ilkesini rtyordu. Bohr bu dnce deneyini ayrntlaryla inceledi ve Einsteinn tezini rtecek ipularn bulmakta zorlanmad. Kutuyu lmek iin yayl bir tartya ihtiya vard ve bu tart bir ekilde tavana sabitlenmeliydi. Bu deneyde kutuyu yaya balamak iin gereken civatalar, ktlenin llmesini salayan fakat bununla beraber kutuyu hareket ettirmesi kanlmaz olan yay deneyi Einsteinn dledii gibi d etkiden bamsz klmyordu. Eer kutuyu hi hareket etmeyecek ekilde sabitlersek (konumun tespiti), o halde ktle deiimini lmek mmkn olmayacakt. Yani konumdaki belirginlik, ktledeki (veya enerji) belirsizlii artryordu. Bu deney tm bilim dnyasnda Einsteina kar Bohru hakl kartyor ve Heisenbergin belirsizlik kuramn destekliyordu. Einstein lnceye kadar bir dizi baka dnce deneyini kurgulamay srdrd fakat her defasnda kuantumun temel kuramlarn rtmeyi baaramadn kendisi de kabul etti. Yine de lmnden nce hala kuantumun gerek dnyann geerli bir tarifini sunacak yeterlilikten yoksun olduunu iddia etmeyi srdryordu. Kuantum fiziinin argmanlar, bugn birok bilim adam tarafndan kabul edilir durumdadr. Sadece bilimsel dnce dnyasndaki bir takm tartmal deneylerle snrl olmayan kuantum fizii, zellikle teknolojik gelimelerde r ac sonulara da yol amtr. Kat hal fizii, bilgisayar teknolojileri, sper iletkenler sayesinde yaanan iletiim ve biliim a hep kuantum fiziiyle elektronun ve atomun daha berrak tespitleriyle mmkn olmutur. Fakat tm bu gelimeler kuantum fiziinin yaratt deiik sonularn tamamn anlamamz iin hala yeterli deildir. Kuantum fizii ilgin bir biimde gndelik yaamda sadece teknolojik gelimelerle snrl kalmayan bir etki alan yaratmtr. Bu etki, yeni an dnce eilimlerini ekillendirecek kadar byktr. deolojiler, kuantum fiziinin yaratt felsefi ierimlerden pozitif veya negatif bir biimde etkilenmi, tanr inanndan devrmci dnceye kadar hibir sosyal kavram bu etkiden bamsz geliimini srdrememitir. Bu yaznn asl amac da bu etkileri incelemek ve olas sonularn zgrlk bir gzlkle deerlendirmek amacyla kaleme alnd iin, ikinci bir balk kanlmazdr. 2. KUANTUM FZ VE YARATTII FELSEF TARTIMALAR: Aslnda felsefi ve siyasi tartmalarda kuantum fiziinin dorudan etkilerini grmek hi de zor deildir. Buradaki sorun, bu dorudan etkinin tanmlanp kabul edilebilmesindeki zorluklarda yatmaktadr. Kuantum fiziinin ortaya kmasyla bilimsel paradigmada yaanan devrim niteliindeki gelimeler, siyaset bilimi ve felsefe alanlarnda bilim dnyasnda yaratt etkinin tersine olduka sancl yorumlara neden olmutu. Bir kere her eyden nce doann klasik fiziin argmanlarndan devralnan determinist yorumu, neredeyse tepe taklak olmaktayd. nk; newtoncu klasik fizie gre doadaki ve dolayl yoldan da olsa toplumsal yaamdaki belli bir takm olayn kendine has bir takm nedenleri vard ve bu nedenler elimizde yeterli veri bulunmas halinde bizi daha sonra olacak olaylara ilikin belirlenimci bir istatistiki sonuca gtrecekti. Bu yzden kk nedenlerin kendisiyle kyaslanamayacak lde byk sonular yaratmas dnlemezdi. Bilim bu yorumu her trl karsamada kk nedenlerin ihmal edilebilirlii zerine ina etti. Lise andaki bir rencinin kar-

A - Mart 2006

43

proleter teori

- Mart 2006 lat eitli fizik problemlerinde srekli srtnme kuvvetini veya baka temel etkileri (basit makinalardaki makaralarn arlnda veya suyun kaldrma kuvvetinde olduu gibi) ihmal edilebilir olarak renmesi bundand. Siyaset felsefesinde ise bunun ad kk nedenlerin kk, byk nedenlerin ise byk sonular retecei, dolaysyla herhangi bir kk etkinin toplumsal dnmlerde hibir byk sonula ilikilendirilemeyecei eklinde karmza kt. Oysa kuantum fizii bu temel argman sarsacak bir takm ipularn barndryordu. hmal edilebilir olduu dnlen birok kk nedenin aslnda doacak byk sonuta ok ciddi etkileri vard. Bilim adamlar, bu tespite atom alt paraklarn davranlarn incelemeye alrken defalarca deneysel olarak ulamlard. Birok deney, elektron gibi ok kk ama maddenin yapta olan temel bir paran davranlarnda grmezden gelinen baz mikro lekli etkilerin elektronun davrann, sonular bakmndan ne derece etkilediini gsteriyordu. yle ki, elektronu gzlemlemek iin kurulan dzenein kendisi bile, onu gzlemlemiyorken ki sonular ile bariz farkllklarn tespit edilmesine yol amaktayd. Bu durum ok nesnel bir d etkinin maddenin davrannda ne derece nemli sonular yaratabileceinin bir kant olarak kabul edildi. Sonraki yllarda ortaya kan kaos teoreminin temel varsaym da bu kabule dayanmaktayd. Kelebek etkisi olarak da bilinen bu kaos hipotezine gre; Afrikada kanat rpan bir tr kelebein yaratt etkisi ihmal edilebilir hava dalgasnn Gney Amerika kylarna ulatnda byk frtnalara sebebiyet verebilecei syleniyordu. Bu nerme ilk bakta ve klasik gereklik alg snrlar ierisinde hite akla yatkn gelmiyordu. Fakat bilimsel dncenin herhangi bir hipotezin nesnel gereklik olarak kabul edilmesine ilikin aksi ispat edilene kadar her hipotez bir gereklik tayabilir anlayyla da elimemekteydi. nk kelebek etkisinin aksini ispat etmek neredeyse mmkn grnmyordu. Bylece klasik fiziin doa yorumunu yadsyan yeni bir doa alglay ortaya km olmaktayd. Kk etkiler, belki ilk ortaya ktnda hibir nesnel deerlendirme ltnn dahi dikkate almayaca kadar kk olan baz etkiler, belli bir takm olaylarn arka arkaya tetiklenmesi sonucu, nceden ngrlemeyen ama sonular nesnel ltlere gre tespit edilebilen karlklar retebilirdi. Bu dnsel evrim, siyaset felsefesinde hemen karln buldu. Fakat devrimci siyasetin burada kuantum fiziine ilikin ilk ve kalc tepkisi, onu ve yaratt bilimsel-sosyal tartmay cepheden reddetmesiydi. Devrimci dnce hakl bir yerden kuantumun geliimini kapitalizmin geliimiyle paralelletiriyor, kuantum fiziinin yaratt felsefi sonularn idealizme ve post-modernizme hizmet ettii eletirisini glendiriyordu. Fakat doru olan bu eletirel zemin, kuantum fiziinin haddinden fazla ihmal edilerek, rtlmek veya devrimci bir ierikle yeniden yorumlanmak yle dursun, onun yok saylmas eklinde ortaya kt. Bylece sol dnce bu tartma zemininden kendi karsamalarn yapamadan dland fakat; bu yeni dnce birikiminin sol tarafndan reddediliyor olmas onun felsefi etkilerinin sol zerinde yaratt negatif tesirinden kurtulmasna yardmc olmayacakt. 2.a) OLASILIKILIK VE BELRSZLK: Kapitalizmin yeni dnem postmodern ideologlar ve muhafazakar dncenin mridleri, kuantumun yaratt felsefi tartmalara drt elle sarldlar. Kuantumun zellikle determinist belirlenimcilii sorgulayan yeni dnem felsefesi, bu iki cephenin kendi argmanlarn glendirmesi iin onlara son derece nemli frsatlar veriyordu. Dinci cepheye gre yeni bilimin belirsizlik ilkesi, gelecein sadece tanr katnda bilinebilir olduu iddiasna salam bir zemin sunmaktayd. Postmodern ideoloji ise, kuantumu, topluma gre etkisi ok kk kalan bireyin toplumsal yaamda bireycilii kutsayan ve atomize bireyi tek sosyolojik gerek kabul eden tezine destek salamak iin kulland. Ancak postmodernizm asndan tartma daha henz yeni balyordu. Kuantum fiziinin balatt tartmalarda iki kavram ok nemli bir takm karsamalar iin fazlasyla uygundu. Olaslklk ve belirsizlik. Olaslk kavram, kuantum fiziiyle birlikte belimsel bir zemine oturmutu. nk ok kklerin dnyasnda, atomalt paracklarn hareketleri, nceden kestirilemeyen fakat sonular itibariyle olaslklarn karmak toplamna dayanan baz ilkelerle tarif edilmekteydi. Bu ilkeleri Schrdingerin dalga denklemleri matematiksel olarak

44

proleter teori ok net ifade ediyordu. Schringerin dalga denklemlerine gre elektronlarn hareketleri ancak ve ancak baz olaslklarn toplam olarak tanmlanabilmekteydi. Schrdinger bu duruma olaslklarn younluu adn koydu. Tek bir paracn hareketini tespit etmek, saylarn ancak sl saylarla ifade edebileceimiz kadar ok paracn toplam hareketini anlayabilmek iin hibir ipucu vermemekteydi. Elektronun belli bir zamanda nerede olduunu sadece orada bulunma olasl zerinden tarif etmek mmknd. Belli artlar altnda basit bir atomun davranlar, yine belli baka artlar altnda olmas durumundaki olaslklarn younluundan ibaretti. Schrdingerin denklemleri matematiksel olarak o kadar baarlyd ki, bilim dnyas bu olaslklarn younluu durumunu birok karmak sistemin davranlarn anlamakta dahi kullanabilmekteydi. Felsefi anlamda ise bu kavram ifade etmek matematiksel olarak ortaya konulan sonular kadar kolay deildi. Yaam belirleyen her trl yasann aslnda baz olaslklarn younlam ifadesi olduu sonucu ok gemeden tartlmaya baland. Darwinin doal seleksiyonu dahi bu olaslk yorumla aklanmaya alld. rnei bir ceylann aslan karsnda hayatta kalma ans, tahmin edilemeyecek kadar ok sayda basit faktrn ceylan asndan, onun yaamasn salayacak ekilde bir araya gelme olaslna balyd. Eer bu saysz ihtimal (aslann yorulmas, karnnn tok olmas, ceylann evik birka hareketi vs.) ceylann yaamasna izin verecek olaslk younluunu salarsa, ceylan yaayabilecekti. Fakat yine de doal seleksiyon gerei aslan karsnda gsz olduu iin yok olmas gereken ceylan nesli, her seferinde bu olaslk younluuna ulamay baararak yaamda kalmay bilmiti. Olasln insan yaamndaki yeri hakkndaki tartmalar ise biraz daha karmakt fakat yine temel olaslk prensipleriyle aklanabilme ihtimali mevcuttu. Kapitalist bir dnyada, bir ok olanaa kavuma imkan bulunmayan sradan bir iinin, her daim snf atlama ihtimali kapitalist sistemde mevcuttu. Eer yeterli nesnel artlar oluursa, (olaslklar younlarsa - piyangodan bilet kmas, kiinin ahlaki kriterleri bir kenara brakarak bakalarn kullanarak yol almas gibi) bir ii bile snf atlayabilirdi. Kapitalizme gre bu olaslk ok dk dahi olsa, umut etmeye deer ve haliyle insanlarn kapitalizmden nemalanmaya almalarnn meru zeminiydi. Kapitalizm herkes iin bir ihtimali barndryordu dolaysyla devrimci ideolojilerin a sona ermiti. Kltrel yozlamann ve siyasal ilkesizliin bu yeni bilimi, beeri bilimler ile insan sosyolojik varoluu arasnda dorudan iliki kurulamayacan iddia eden birok insan asndan sadece basit bir nermeden teye geemedi. nk kuantum fiziinin somut sosyolojik sonular ideolojiler nezlinde en basit insani refleksleri dahi belirler hale ok ksa zamanda geldi. Sanlann aksine, bilimsel paradigma yeni bir dnce ann kaplarn amt. Bu yeni an bir dier belirgin argman ise belirsizlik ilkesiydi. Heisenbergin belirsizlii iki temel postlata dayanmaktayd. Bunlardan biri, herhangi bir paracn (atomalt dnya kastediliyor), konumunu ve hzn ayn anda bilebilmek imkanszd. Dier postlat ise; benzer bir ifadeyle, yine herhangi bir paracn enerjisi ile o enerjiye ulat zaman dilimini ayn anda tespit etmenin mmkn olmadn sylyordu. Bu hipotezin nemi ortaya atld 1927 ylnda bilim dnyasnda ok etkisi yaratt. nk newtoncu klasik fiziin yaklak 300 yllk sorgulanamaz egemenlii ilk defa gen bir bilim adam tarafndan temellerinden sorgulanmaktayd. Newtoncu belirlenimcilie tezat bu argman balarda deneysel bir takm hatalarn sonucu olarak yorumland. Dnemin saygn ve bir o kadar da etkin bilim adam Einstein, belirsizlik tezinin altnda yatan aklc verileri sezmi olmasna ramen, o da derhal belirsizliin bu iki ilkesini rtmek iin ura vermeye balad. Fakat Heisenberg bir adm daha ileri giderek, belirsizliin deneysel veya bilim adamndan kaynakl hibir sorunun sonucu olarak domadn, doada da ayn ilkenin geerli olduunu iddia etti. Bu tartmann bilimsel verilere dayal ksmna 1. blmde deinildii iin asl ilgilendiimiz taraf olan felsefi sonularna gz atmak daha elzem grnmektedir. Belirsizlik ilkesi Heisenbergin ifadesini kullanacak olursak; gelecein bilinemezliini tanmlamaktayd. Newtonun aksine Heisenberg, doadaki hibir olayn, daha nce ayn olay iin tutulmu istatistiki sonularla nceden kestirilemeyeceini sylyordu. Her olay kendi artlarn yaratyor, bu artlar ise olayn znelerinin

A - Mart 2006

45

proleter teori

- Mart 2006 (insanlar veya dier canllar ve hatta maddeler), o artlarla karmak bir uyum veya uyumsuzluuna gre bir seyir izliyordu. Bir olayn benzer artlar altnda 99 defa dahi ayn sonucu vermi olmas, onun 100. tekrarnda yine ayn sonucu verecei tahminini gerektirmezdi. Zaten o 99 tekrar da, olaslk prensiplere gre, bir eit ar olaslk younlamasndan ibaretti. Sol siyaset bu nermeyi idealizme hizmet ettii gerekesiyle elbette kabul etmeyecekti fakat kart argmanlar ise hibir zaman gelitirmeyi denemedi. Oysa kapitalizm olaslk yorumda olduu gibi belirsizlik ilkesinde de, bilimsel veriyi kendi konumuna sarslmaz bir destek sunmak adna kulland ve gelitirdi. nsanlarn verili sistemle ilikilerinde, dnsel anlamda belirsizlik ilkesi hzla yerini almaya balad. Marksist felsefeye gre tarih bir saatin tik taklar kadar kusursuz bir biimde insanl ilerlemeci bir mantkla eitliki bir topluma doru tayordu. Komnizm er yada ge insanln ulaabilecei son nokta olacak, toplum komnist ilkelerin ngrd bir izgide ilerleyerek, ideal insanlk an yaratacakt. Belirsizlik ilkesi ise bu ngry kanlmaz klmay engelleyen bir zemine oturmaktayd. Kapitalist ideologlara gre belirsizlik ilkesiyle ve onun ncl olaslklkla bugnk toplum aklanabilmekte, kanlmaz olan komnizm tehlikesi ortadan kalkmaktayd. amz kapitalizmin geliimine izin veren tm nesnel ve farkl artlarn bir ekilde olaslk anlamda younlamasnn sonucuydu ve belirsizlik felsefesi gerei de, kapitalizmin son bulmas, dahas yerini eitliki bir toplumun almas ihtimali byk bir belirsizlie iaretti. Dolaysyla ngrlemeyen bir gelecein peinden komak, ideolojilere bel balayarak kapitalizme kart argmanlar gelitirmek bu belirsizliin arttrlmasndan baka bir anlama gelmeyecekti. Belki devrimci dnce Heisenbergin belirsizlik ikiliindeki konumunu yani varln korumay srdrecek fakat; bu belirgin varlk hali, onun hzn yani gidecei istikameti bilmemizi her zaman engelleyecekti. Bu ikisinin ayn anda tahmin edilebilir olduu iddias koca bir safsatadan ibaretti. 2.b) PEK YA SONRA? Marksist siyaset felsefesi ve onun bilimsel sosyalizmi kuantum fiziinin tezleri karsnda ciddi yara ald. Belirlenimci doa gr, amzn toplum yaamnda ve siyaset felsefesinde, Heisenbergin belirsizlii kadar etkin olamad. Kuantum fiziinin bir takm hipotezleri 1950li yllarla birlikte bilimsel gerek olarak kabul edilmeye balanmt. Toplumun ise 1950li yllarla birlikte gemiin o grkemli devrimci dnemlerinden olduka uzaklaan bir evrim izlemi olmas basit bir rastlantyla aklanamaz. nk bilimsel dncenin egemen paradigmaya olan kalc etkisi ile toplumsal yaamn gndelik hayat ekillendiren dnsel evrimi birbirine neredeyse paralel bir seyir izlemitir. Bu durumun toplum yaamndaki izlerini srmek bahsi geen ilikiyi anlamak bakmndan son derece aklayc olacaktr. Gnmz insan u ok bildik dnme alkanlnn rndr: en geneli tarif eden ve tm insanln yararna olaca iddia edilebilecek olan tek bir gerek yoktur. Her birey iin, onun kendi sosyal ve kltrel doasndan beslenen saysz doru vardr. Postmodernizmin bu dnme alkanln genel bir kan haline dntrrken kulland temel retorik ise kuantum fizii olmutur. Neo-liberalizmin en tannm ideolou kabul edilen Francis Fukuyamann ideolojilerin sonu tezi de ayn zeminden beslenmektedir. Ona gre artk, tm toplumu ilgilendiren nesnel bir doru tarifi yapmak mmkn deildir. Kapitalizm herkesin kendi dorusunu retmesine izin veren, glnn gsz ezdii fakat gszn de gl olma olaslnn bulunduu yeni an ideolojisidir. Bu yzden ideal bir eitliki toplum tasfiri yapan her dnce ekol, tpk Heisen bergin konum-hz belirsizliinde olduu gibi bir belirsizlii umut olarak alamaya almaktadr. Oysa devrimci dncelere kapitalist dnyada da yer vardr. Belirsizliin ise umutla ilikisi olamaz. Hem eitliki, adaletten yana ve zgrlk dkn, hem de realist hayat pratiinin somut sorunlarn aklayarak zebilecek bir ideoloji yoktur. Eitlik, adalet ve zgrlkten yana olmak gerek yaamn belirginlii karsnda korkun bir belirsizlii iaret etmekte veya tersinden gerek yaamn somut meselelerini aklayabilmek, ideal eitlik dnn hzla belirsizlemesine neden olmaktadr. Bu ikilem, ideolojileri sadece kitaplarda yazl gzel dler olarak grmeyi kanlmazlatrmakta, o idealler ise bizi gereklerden uzaklatrmaktadr.

46

proleter teori Bu kapitalist argman, tasadfi olmayan bir ekilde sol dncenin gerek yaam pratiini aklayamad, etkisizletii ve inandrcln yitirdii bir dnemin genel tasfiri gibidir. Anarizm ayn etki alanndan, marksist felsefenin etkilendiinden ok daha fazla etkilenmitir. Artk yeni dnem anarizminin kapitalist sistem iinde kendini varetme, kendi dorusunu retme ve kendi gereini yaama olana domutur. Fakat genel bir siyasal perspektif olarak, devrimci pratii gelitirme abasn terk etmesi pahasna. Eer devrimci dnceler kapitalist rejimin genel ilkeleriyle eliik bir geliim ve teorik-pratik bir ynelimin ifadesi olarak var olmayacaklarsa, kapitalizm de onlara kucak amaya hazrdr. 2.c) KUANTUM FZNN DEVRMC SYASET AISINDAN TAIDII ANLAM: Devrimci siyaset felsefesi ise bu argmanlar karsnda yer yer aresiz kalm, gemie dnk referanslara bel balamak zorunda kalmtr. Oysa kuantum fiziinin yaratt felsefi sonular devrimci felsefe asndan da bir takm gl ierimleri barndrmaktadr. Eer doay ve onunla ilikili olarak insan kavramak iin olaslk yorumu bilimsel bir veri olarak kabul etmek kanlmaz olacaksa, en kk olasln dahi, ihmal edilebilir olmayan bir geree karlk geldii zerinde durmak nemlidir. Kapitalizmin bugnn gerekliinde bir eit olaslklarn younlamas eklinde karmza kmas, baka bir takm olaslklarn da varolduu sonucunu dourur. Bu olaslk, devrimci dncenin gnmzde ihmal edilebilir kabul edilen etkisinin, arka arkaya geliebilecek bir dizi tarihsel nedenle younlaan bir olaslk haline dnmesi olacaktr. Bugnden yarna uzlamac olmayan bir izgide kendini tanmlam bir devrimci siyasetin, toplumsal deiimi tetikleme olasl her ne kadar az olsa da, hi yok deildir. Toplumsal dnmn znesi olmas gereken dnce ve eylemlerin kalclama olasl ise devrimci bir iradenin vcut bulmasyla mmkn hale gelecektir. Bir deneyin sonularn deneyi yapan insann varl nasl etkiliyorsa, devrimci dncenin varl da toplumsal hareketlerin sonularn etkileyecektir. Burada, devrimci dncenin varl, bilim adamnn deneydeki konumu gibi, iradi bir faktrdr. nsanlk tarihi boyunca devrimci dncelerin yaad yenilgiler ise, istatistiksel olarak gelecekte de yenilme ihtimalini barndrsa da, imdiden ngrlebilir bir biimde ak bir dnsel ve siyasal yenilgiyi ifade etmez. Dolaysyla sistemin demogojik bir sylemle iddia ettii gibi, kapitalizm insanln son noktas deildir. Aslnda kapitalizm sadece bu yzden bile, kendi bilimsel paradigmasyla elikiler tamaktadr. Devrimci irade, devrimci dncenin ve eylemin toplumsal bir dnm adna varln glendirecek olan kanlmaz bir tarihsel evre deil fakat gl bir olaslktr. Newtonun belirlenimci bilimsel gr, kuantum fiziinin gelimesiyle birlikte kendi iinde devrimci bir dnme uramtr. Tarih anlay kuantumla birlikte deimitir. Tarih bir trenin yolu stnde urayacan nceden bildiimiz duraklardan gemesinde olduu gibi akmamaktadr. Her bir tarihsel evre, o dnemin kendine has toplumsal birikimleri ile gelimitir. Gemiteki toplumsal olaylarn, bugnden geriye bakarak, belli bir sra ierisinde arka arkaya gelitiini sylemek ne kadar mmknse, bu geliimin bir sonraki evresinin ne olacan kestirmek de bir o kadar mmkn deildir. te bir baka kuantum kuram olan belirsizlik ilkesi de burada devreye girmektedir. Tarih ne bilimsel sosyalizmin iddia ettii gibi, kapitalizm sonras kanlmaz bir komnizme doru akmaktadr, ne de kapitalizmin iddia ettii gibi son duraa ulam ve o durak gnmz toplumsal yapsn oluturmutur. Bugnden yarna izilebilecek dorudan yol, bgnn toplumsal dinamiklerinin rettikleriyle ilgili olacaktr. Yaadmz a, kapitalizm asndan kendi toplumsal dinamiklerini korumay baard lde kapitalist kalmaya devam etme ihtimalini barndryor. Fakat baka bir takm dinamiklerin gelimesi durumunda baka bir toplumsal aa devrimci bir sramayla ulamak da mmkn. Fakat kapitalist savalarn ve toplumsal yozlamayla birlikte yabanclamann artt bir dnyada, hele bir de buna ekolojik ykmn etkilerini de eklersek, daha geri, belkide uygarlk kartlarnn zledii yabanl aa savrulmak da mmkndr. Belirsizliin kendisi de, ite bu karmak ilikilerin iinde yatmaktadr. Gelecek hakknda, o gelecee ulamadan syleyebileceimiz yegane ey, bir olasln varln kabul etmekle snrldr. Bu olaslk ya insanlk adna daha zgr bir toplumu gelitirecek iradeyi ve younluu

A - Mart 2006

47

proleter teori

- Mart 2006
besleyecek yada tarihte eine neredeyse hi rastlanmam derecede korkun bir ykm an getirecektir. Yaam her zaman olasl en fazla olan ihtimale doru aksa da, devrimci deerlerin en akllarda kalc slogan olan baka bir dnya mmkn sylemi bir baka olaslln varln hala gstermektedir. 3) SONU YERNE: Kuantum fiziiyle birlikte dnce dnyasnda, gndelik yaam da son derece etkin bir ekilde belirleyen deiimler a balam oldu. Bu yaz, tek bana ne kuantum dnyasn yeterince anlamamza ne de sonularna yeterince vakf olmamza neden olacaktr. Yaznn mtevazi amac, devrimci dnceler asndan amz bu kadar derinden etkileyen temel bilimsel kuram olan kuantumu tartmaya amakla snrldr. Dolaysyla yer yer eksiklikler olmas kuvvetle muhtemeldir. Bilim tartmas, her daim kapal kaplar ardnda bir avu elitin entellektel ura olarak kalmak zorunda brakld iin de, argmanlarn gndelik yaam pratiiyle birletirmek kendi bana bir sorundur. Onlarca sayfalk bilimsel makale ve dkmann, gndelik hayatn diliyle aktarlmaya allmasnn yaratt boluklar bu yazda da kanlmaz olarak bulunabilir. Fakat teknoloji ve biliim an yaadmz gz nne alnrsa, bu ciddi gelimelerin anlalabilmesinin yolunun onun temellerine inerek kuantumu anlamakla balayaca da aktr. Aksi taktirde kapitalizmin ideolojik, kltrel ve siyasal hegomanyasn birka klasik tarih teziyle rtmeye almann ikna edici olmayan skmas daha uzun sre yaanmaya mahkum kalacaktr. Kuantum kuram daha ok atomalt dnyay tanmlamak adna gelitirilmi bir bilimsel paradigma olsa da, elle tutulur maddi dnyann anlalmasnda ilevsellii kantlanmtr. nk gzle grlr dnyann temel yap ta atomdur ve atom da maddenin en kk temel birimidir. Materyalist bir felsefenin kuantum kuramn gz ard etmesi ve hatta onu yok saymas ise, akla yatkn ve kabul edilebilir olmaktan kmtr. Einstein yaamnn son yllarn, kuantumun temel baz ilkelerini rtmeye adamtr. Ondan yllar sonra Richard Feymann gibi 50ler sonrasnn sz geen birok bilim adamnn abalar ise kuantum dnyasnn ilikilerini bilimsel olarak kantlamtr. Einsteinn nl grelilik kuram ve fotoelektrik olay aklamadaki baars ise, tarihin ilgin bir cilvesi olarak, rtmeye alt kuantumun kuramnn gelitirilebilmesinin en nemli ncldr. Yani kendi deyimiyle, tanr deil fakat kendisi bir zar atm ve att zar kuantumun geliiminde ilk ipularnn kefedilmesine yol amtr. Geliimin kendisi de ite bu karmak ilikide yatmaktadr. Devrimci dnce ve eylem bu karmak geliimin kendine has yasalarn anlamak zorundadr. Bu yazda bata da sylendii gibi anarizmi, yoksun olduu dnlen bilimsel bir zemine kavuturma abas yoktur. Ama, zgrlk dncenin ezbere konuan ve yaadmz adan son derece kopuk bir topyay temsil eden snrlarn krmaktr. Bu da ancak hi tartlmam olan tartmaya balamakla mmknr...

DPNOTLAR: (1) Fizikteki bilimsel gelimelerin ngiliz bilim adam Sir nvanl Isaac Newtonun almalaryla balad kabul edilir ve onunla birlikte balayan bilimsel gelimelerin 1900l yllarn bana gelinceye kadar geirdii genel evrimin gayri resmi ad Newtoncu fiziktir. (2) vme, hareket halindeki bir cisme uygulanan kuvvetin, o cismin ktlesine oran veya hareketli bir cismin birim zamanda hzndaki deiim olarak tanmlanr. (3) Alnt; John Gribbin Schrdingerin Kedisinin peinde. (4) Alnt; John Gribbin Schrdingerin Kedisinin peinde.

48

MAKHNO: Anarist Komnist Devrimcinin Yaam -INestor vanovith Makhno, 27 Ekim 1889 tarihinde Ukraynann gneyindeki Gouliai-Poliede yoksul bir kyl ailesinin beinci ocuu olarak doar. ok kk yata yetim kalr. 7 yandayken ailesine yardm edebilmek iin zengin kulaklarn (toprak sahiplerinin) yannda alr. Makhno 16 yana geldiinde dkmc olarak alt fabrikada, yaanan baarsz devrimci hareket (1905), onun

devrimci ruhunun uyanmasna neden olur. eitli politik gruplarla ilikiye girer, daha sonra Gouliai-Poliedeki anarist

komnistler grubunun ierisinde byk aktivitelerde bulunur. Yakalanr, tutuklanr ve ikencelerden geer. Bir polis karakoluna suikast dzenlemekten 1910 ylnda lm cezasna arptrlr. Affn gelmesiyle lm cezas mr boyu zorunlu alma cezasna dntrlr. Zindanda bir sre zaman geirecektir. Moskovadaki tutukluluu srasnda Moskova anaristlerinin lideri olan Piotr Archinov (1887-1936) tarafndan yetitirilir. 1 Mart 1917 ylnda serbest brakldktan sonra Makhno, Gouliai-Polieye geri dnnde anarist grubun grkemli treniyle karlanr. Makhno ve arkadalar yeni bir Sovyet yaplanmas giriiminde bulunurlar. 1917 Austos sonunda burjuvazinin silahszlanmas ve halkn mallar zerindeki haklarnn kaldrlmas zerine yasal ilem giriiminde bulunurlar.

Fiyat: 3 YTL proleterteoria@yahoo.com.tr