Tavuk Çiftliğinin Havalandırılması Teknikleri

BROYLER
ROSS TEKNK BLTEN
Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi Eyll 2011
Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: indekiler
indekiler
03 03 05 07 07 08 08 08 09 09 10 14 16 16 17 18 18 19 21 22 24 26 28 28 30 30 31 32 33 34 34 35 35 36 36 37 38 40 41 43 45 46 48 49 Giri: Doru Uygulanan evre Ynetiminin Ekonomik nemi Genel Bak: evre Ynetiminin Amac Ve Metodlar evre Kontrolnn Ekonomik Faydalar Kmes Ve Havalandrma le likili Kararlarda klim Faktrleri ok Souk klimler Souk klimler Ilman klimler Scak klimler Hayvan Vcudu Nasl ler? Nelere htiya Duyar? Hayvanlar Is Ve Nem retirler Is Ve Bal Nemin Hayvanlar zerindeki Etkileri Bal Nem Nasl Etkiler? Havalandrmann Temel Prensipleri Doal Havalandrma Fan Gc le Havalandrma yi Yaltlm Kmeslere Olan htiya Negatif-Basnl Havalandrma Sistem eitleri Minimum Havalandrma Nasl alr? Gei Havalandrmas Nasl alr? Tnel Havalandrma Nasl alr? Evaporatif (Buharlatrmal) Soutma Nasl alr? Havalandrma in Doru Kararlar Vermek Fanlarn Seimi Fan Performansn Etkileyen Faktrler Fan Kapaklar le lgili Faktrler Entegre Kontrol Sistemlerinin Seilmesi Hava Giri Menfezi Tasarmnda Dikkate Alnmas Gerekenler Kartrc Fanlarn Faydalar Evaporatif Soutma: Soutucu Petekler mi? Sisleme Ekipmanlar mi? Petekler le Soutma: Ne Kadar Petee htiya Vardr? Yedek Ve Koruma Sistemlerine Neden htiya Vardr? Kmeslerin Konumlandrlmas Yaltm in Gerekenler Modern Tnel Tipi Kmeslerin letilmesinde nemli Noktalar Hangi Havalandrma Modu Gereklidir? Hedef Scaklkta Kalmann nemi Minimum Havalandrmann daresinde nemli Noktalar Gei Havalandrmasnn daresinde nemli Noktalar Hava Giri Menfezlerinin daresindeki nemli Noktalar Tnel Havalandrmann daresinde nemli Noktalar Tnel Ve Evaporatif Soutma daresinde nemli Noktalar Gzlem de Ynetime Dahildir Faydal Baz Dnm Faktrleri l Birimleri evirim Tablosu
Teekkr Bu makalenin ana ierii Auburn niversitesinden Profesr James O. Donald tarafndan yazlmtr. Profesr Donald kanatl kmesleri ve evre ynetimi konusunda uzman olarak geni kitleler tarafndan tannm bir ziraat mhendisidir ve bu materyalin kullanlmas iin verdii izin iin teekkrlerimizi bildiririz.
Eyll 2011
Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Giri
Giri: Doru Uygulanan evre Ynetiminin Ekonomik nemi

Et, st veya dier hayvansal rnlerin retiminde, evre faktrlerinin etkili bir ekilde ynetiminin toplam retim maliyetini drd belirlenmitir. Beyaz et retim iletmelerinde, broyler damzlklardan broyler nesillerine kadar retimin tm ierii, etkili evre ynetimi yntemlerinden faydalanr. Etkili evre ynetiminin ekonomik faydalar gz nne alndnda, yneticiler ve teknik ekip iin bu konunun temel kavramlarnn anlalmas elzemdir. Bu yaynn amac vardr:
Modern broylerlerin genetik potansiyelini ortaya koyabilmesi iin gerekli evresel kriter ve
faktrlerin aklanmas,
Modern broyler kmeslerinin tasarlanmasnda en nemli faktrlerin ana hatlarnn belirtilmesi, Kmesler iin temel iletim rehberinin salanmas.
nemli Noktalar Uygun bir ekilde kontrol edilen evresel faktrlerin, retim maliyetlerini drd bilinmektedir
Genel Bak: evre Ynetiminin Amac Ve Metodlar Ama, kmes performasn en yksek dzeye tayacak evre koullarnn, optimum ve niform byme oran ile elde edilen et iin gerekli yem etkinliinin salanmas; tm bunlar yaplrken de hayvanlarnn salk ve refahndan dn verilmemesidir. Istma sistemleri zellikle civciv dneminde nemli rol oynarlar. Bununla beraber, birok blgede srecin bir ksmnda stmaya ihtiya duyulmamaktadr. Dier taraftan btn byme dnemi boyunca stma salansa bile, soutma amal olmasa da, hava kalitesinin kontrol iin uygun bir havalandrmaya ihtiya vardr. Bu nedenle havalandrma hayvanlarda en yksek performansn salanmas iin kmes ii evresel faktrlerin ynetiminde ok nemli bir aratr. Dnyann eitli blgelerindeki kmeslerde stma, havalandrma yntemlerindeki eitlilikle karlatrldnda; ok farkl yakt trleri ile radyan, scak hava sistemleri, direkt kmes iinde yanan sobalar ve endirekt hava deiimleri, v.b. dahil olmak zere bir ok farkl yntemle salanmaktadr. Dolaysyla belirli bir stma sisteminin detaylarnn incelenmesi bu makalenin amalarndan deildir. Makalenin esas amac kmes ii evre ynetimi iin geni kitleler tarafndan kabul edilen ilkeleri incelemektir. ok gen hayvanlar ve/veya ok souk hava koullarnn olduu durumlar dnda havalandrmann esas amac, snn kontrol altnda tutulmasdr. kanatllarn geliiminin her bir aamasnda ekil 1de gsterildii gibi, hayvanlarn canl arlk kazanmas iin verilen yemin enerjisinin, yaama pay ihtiyacndan daha yksek olduu bir s aral olacaktr. Bu geni termal konfor aralnda kanatllarn bymek iin aldklar yemin enerjisini en iyi ekilde kulland dar bir s aral (1 veya 2C kadar) olacaktr. Bu aralk optimal performans araldr. Yeterli yem ve su ile birlikte bu optimal snn salanmas hayvanlarn refahnn ve maksimum ekonomik performasn salanmasna yol aacaktr. Her ne kadar kanatllarn az veya ok konforlu olabilecei geni bir s aral (termal konfor aral) olsa da, bu makalede konfor aral deyimi ile daha dar olan maksimum konfor aralnn, performans amac iin hedef noktas olan snn belirtildiine dikkat edilmelidir. Eer s ok dk olursa hayvanlar yem tketimini arttrlar. Bu ekilde yemden gelen enerjinin byk bir ksmn vcutlarn stmak iin kullanrlar. Eer s ok yksek olursa, bu defa da hayvanlar s retimini azaltmak iin yem tketimini kstlarlar. yi donanml modern kmeslerde, tnel havalandrma sistemi yardmyla etkili (rzgarn soutma etkisi ile) bir soutmayla ve gerek hava ssnn evaporatif (buharlatrmal) yntemle soutulmas, dolaysyla mevcut scak havann kmeslerden uzaklatrp, daha serin olan d ortam havasyla deitirilmesiyle s birikimler nlenir ve hayvanlar optimum performans aralnda tutulur.
Eyll 2011
Maksimum broyler performans iin hedeenen s, byme aamalarnda deiim gsterir. Kmes ii scaklklar genellikle bir gnlk yatayken 30-32C civarnda olurken, kesim yana gelindiinde hayvanlarn arlklarna ve dier faktrlere bal olarak 20C ye yakn veya daha dk olur. Bu nedenle optimal snn salanmas iin, havalandrma ihtiyaca gre dzenlenmelidir. Kanatllar tarafndan hissedilen scaklk cival termometre ss ve neme bamldr. Eer bal nem (RH) ideal olan % 60-70 aralnn dndaysa, hayvan seviyesindeki kmes ss tekrar dzenlenmelidir. rnein RH % 50nin altndaysa 1 gnlk yataki hayvanlarda cival termometre scaklnn 33Cye kadar ykseltilmesi gerekebilir. Btn aamalarda yeterli scakla maruz kald anlamak iin hayvan davranlar gzlemlenmelidir. Genellikle kn daha sk rastlanan bir problem olan ve hayvanlarn saln etkileyen ok yksek nem oranlarnn drlmesi iin havalandrma, tek uygulama yntemidir. Havalandrmaya snn uzaklatrlmas iin ihtiya duyulmasa bile slak, topaklam altln ve amonyak ile ilikili problemlerin nlenmesi iin en azndan minimal seviyelerde havalandrma salanmaldr. Hayvanlar solunumla havadaki oksijeni alarak dar karbondioksit salarlar. Bu nedenle kmeslere yeni oksijenin getirilmesi ve fazla karbondioksitin uzaklatrlmas iin taze hava ulatrlmaldr. Btn mevsimlerde ve scak ve souk havalarda taze havann salanmas iin havalandrmaya ihtiya vardr. En sk rastlanan hava kalite problemi, salk problemleri ve performans kaybna yol aan slak altlktan salnan amonyaktr. Yeterli havalandrma bal nemi kontrol altnda tutarak amonyak birikimini nler. Yukarda belirtilen btn faktrler nemlidir. Neyse ki, birok durumda sadece scaklk ve nemin kontol iin kullanlan havalandrma yntemleri ile taze havann kmes iine iletilmesi ve toksik gazlarn uzaklatrlmas salanabilir. nemli: uygun kmes ii evre koullar, kmes ierisinde eit olarak dalm gstermelidir. l alanlar, hava cereyanlar, souk noktalar veya scak noktalar kmes performansn drebilir ve hatta lmlere yol aabilir. ekil 1: Optimal performans scaklk aral
Kanatl geliiminin her aamasnda yaama pay iin gerekli enerji ihtiyacnn en dk olduu ve hayvanlarn yem enerjisini byk oranda bymek iin kulland ok dar bir scaklk aral vardr. Eer scaklk optimal performans aralndan birka derece daha souk veya scak olursa, hayvanlar yem enerjilerinin daha yksek bir ksmn yaama pay ve daha dk bir miktarn bymek iin kullanrlar.
Eyll 2011
nemli Noktalar En iyi performans iin kmes ii evresel faktrlerin ynetiminde, havalandrma en nemli aratr. Geliimin her aamasnda hayvanlarn yem enerjisini bymek iin kulland bir optimal performans scaklk aral vardr. En iyi broyler performans iin hedef scaklk, byme srecinde gnlk olarak deiim gsterir ve havalandrma buna gre dzenlenmelidir. Kmes ii evresel koullar birrnek olmaldr: l alanlar, hava cereyanlar, souk veya scak ortamlar sr performansn drr.
evre Kontrolnn Ekonomik Faydalar Kanatllar, srekli olarak optimal evresel koullar salandnda yemi ete en etkili ekilde dntrrler. Burada en kritik faktr scaklktr. Kk scaklk deiiklikleri kmes sahiplerine belirgin etkiler olarak dnebilir. Bu durum dnya apnda yaplan aratrmalar ve deneyimlerle dorulanmtr. Aada ekil 2de scakln kanatl performans zerine etkilerini inceleyen ve bilgisayarla yaplan bir almaya dayal olarak, belirlenen hedef ve hedef d scaklklarda yaplan yetitirilmelerin hayvan bana toplam maliyet zerine etkileri gsterilmektedir. alma ve verilen rakamlar civciv bytme dnemi sonrasndaki canl arlk art salanan dnemde nihai hedef scakln yaklak 22Cde olduu durumdaki byme aamalarna dayanmaktadr. Bu koullar altnda hedef scakln sadece 2.2C yksek tutulmas hayvan bana karllkta 1 sentlik de denk gelmektedir. Kuluka dneminde en kk bir soukluk bile kmes performansn etkileyebilir. rnein Amerikada yaplan bir niversite aratrmasnda, 1 gnlk yataki civcivlerin 45 dakika kadar 13Cde tutulmasnn 35 gnlk arlklarn yaklak 110 gram kadar etkiledii gsterilmitir. Civciv bytme dneminden sonra kanatl performans dk scaklklara kyasla daha ok yksek scaklklardan daha abuk etkilenir. rnein ekil 2de srekli 4.5C yksek scaklkta tutulan hayvanlarn karllnn, scakln srekli olarak en uygun deerlerde uyguland hayvanlarn karllnn neredeyse yars olduu grlmektedir. Optimal snn salanmas zellikle kuluka dneminde daha nemli olduundan, btn byme dnemi boyunca srekli hedef scaklkta kalmann faydalar ok daha fazla olacaktr. Gider ve sat yatlar ok farkllk gsterdii iin, hedef scaklk deerleri snrlar ierisinde yaplan yetitirmenin kesin faydalar (veya hata yapmann bedeli) farkllk gsterecektir. almalarn ve kmeslerden elde edilen deneyimlerin gsterdii en nemli ey hedef snn devaml olarak salanmasnn belirgin faydalar olarak dnddr. ekil 2: Hata yapmann bedeli- Hedef snn devaml kontrolnn maliyet avantajlar.
Eyll 2011
Bytme dneminde hedef snn sadece birka derece dnda olmak yetitiricinin gelirini belirgin bir miktarda etkileyebilir. Yukardaki grakte civciv bytme dnemi sonras, srekli hedef scaklkta ve hedef scaklk dnda yaplan yetitiricilikte, toplam gelir dnndeki kanatl bana den sent farkllklar gsterilmektedir. Sz konusu koullar; kesim yann 49 gn olduu, beyaz et kesimhane yatnn 0,89 $/kg olduu, niformite bozukluu nedeni ile ceza uygulanmad, balang yemi yatnn 278 $/ton, bytme yemi yatnn 270 $/ton ve bitirme yemi yatnn 258 $/ton olduu varsaylarak hazrlanmtr. Kaynak: Veng. Scak iklim Havalandrmas. nemli Noktalar Kuluka dneminde az miktarda bir souk hava dahi kmes performansn ciddi ekilde etkiler. Hedef snn devamllnn salanmas reticilere belirgin olumlu sonular olarak dner.
Eyll 2011
Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: klim Faktrleri
Kmes Ve Havalandrma le likili Kararlarda klim Faktrleri

Kmeslerin tipini ve tasarmn etkileyen en nemli faktr iklimdir. Farkl iklim koullar farkl havalandrma ve stma stratejilerinin kullanmna yol aar ve mmkn olan veya istenilen kmes younluunu etkiler. U koullar genellikle kmes ii ortam dzenleyici ekipmanlarn ve sevk-idarenin ok daha karmak olmasna neden olur. Hava koullarnda mevsimsel deiimlerin olduu yerlerde, bir kmeste hem scak ve hem de souk havalar iin havalandrma sistemlerine ihtiya duyulabilir. Bu gibi durumlarda kmes ve havalandrma ekli seimi, mevcut durum ile baa kabilecek teknolojinin salanmasnn faydalar hesaplanarak yaplmaldr.
Geerli hava veya geerli mevsimsel hava: En azndan birka ay sreklilik gsteren koullardr; Olaand hava koullaryla karlalma olasl vardr.
Aada tipik iklim ve/veya hava koullar ve havalandrma zerine etkilerinin ana hatlar verilmitir. Burada mevcut snrl alanda belirli blgesel tavsiyeler vermek imkanszdr, bu nedenle bunlar genellikle kullanlabilecek tavsiyelerdir. Bir retim birimine bir iklimin elementlerinden daha fazlasn uygulamak gerekebilir. nemli Noktalar Ekstrem iklimler kmes ii evresel kontrol ekipmannn ve ynetimin ok daha fazla karmak olmasna neden olur.
ok Souk klimler retim dneminde belirli bir sre ok souk hava koullar grlen blgelerde, kmeslerin tasarm ve iletilmesi iin belirli baz nlemler alnmaldr. Kanatllarn salk ve performansn olumsuz etkileyen souk havann ayn zamanda ierdii nem de ok dktr. Bylece hava stlp kmes ierisindeki hava ile kartrldnda, kmes ierisinde ar kuru hava koullar oluturmak mmkndr. Bu da kanatllarn saln etkiler. K dneminde ok dk oranlarda bal nemde yetitirilen hayvanlarn, yksek bal nem koullarnda yetitirilen hayvanlara oranla daha fazla sy solunum yoluyla kaybedecei anlamna gelir. Bu nedenle bu hayvanlarn s kayplar daha fazla olacaktr. Daha fazla olan bu scaklk kaybnn dengelenmesi iin genellikle s set deerleri daha yksee alnr. Ayn zamanda yneticiler yakt maliyetlerini azaltmak iin havalandrma zamann azaltma eilimindedirler. Souk hava ile yaplan yetersiz havalandrma nedeniyle oluacak performans kayplar ek yakt masraarndan daha fazla olabilecei unutulmamaldr. ok souk hava koullarnda, lman iklimlerde ska kullanlmayan yapsal konular da gz nnde bulundurmak gerekir. D hava scakl donma noktasnn altnda olduunda, souk d ortam havasnn direkt olarak hayvanlara ulatrlmas ok daha nemli ve zor bir hal alr. Bu nedenle kmeslere havann alnmasndan nce, havann n stma blmelerinde veya stma odalarnda tutulmas gerekebilir. Ayrca ok souk d ortam havas her ne kadar ksmen dk nem oranna sahip olsa da ciddi buulanma problemlerine ve hatta klape (hava giri menfezi) kapaklarnn donmasna neden olabilir. Bu problemleri, dolaysyla d havann ieri szmasn nlemek amacyla izolasyon ve yaltm yntemlerine zel ilgi gsterilmesi, bunun yan sra da dardan ieri alnan hava iin n stma blmleri kurulmas zm olabilecektir. nemli Noktalar ok souk iklimlerde, kuru hava koullar kanatllarn daha fazla s kaybetmesine yol aabilir. Bu nedenle scakln daha yksekte olmas gerekebilir. Ancak her durumda minimum havalandrmann devamll salanmaldr. ok souk hava koullarnda d ortam havasnn kmeslere alnmadan nce uygun hale getirilmesi iin n stma blmelerine ihtiya olabilir.
7
Eyll 2011
Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: klim Faktrleri
Souk klimler Yksek rakml blgelerde ve srekli 10Cnin altnda devam eden uzun k iklimine veya orta dzeyli yaz slarna sahip yksek rakml kuzey ve gney enlemlerinde hayvanlarn ss ile ba etmek iin tnel havalandrmaya ve evaporatif (buharlatrmal) soutmaya genellikle ihtiya duyulmaz. Hayvanlarn konforlu bir ekilde tutulmas, optimal performansn salanmas ve zellikle kmes ierisinde biriken fazla nemin nlenmesi iin negatif basn ile altrlan havalandrma sistemlerine ihtiya vardr. Scak havalarda hayvanlarn rettii snn dar atlmas iin basite ek bir fan (hava giri menfezleri ile birlikte) marifetiyle kapasitesi arttrlm minimum havalandrma dzeneine ihtiya duyulacaktr. Ayrca ar souklara kar ek stma sistemleri ve yaltmn iyiletirilmesine de ihtiya duyulabilir. nemli Noktalar Souk iklimlerde kmeslerde biriken nemin uzaklatrlmas iin havalandrmaya ihtiya duyulur.
Ilman klimler Scakln devaml 24C aralnn zerine kt blgelerde kk ve doal havalandrma yaplan kmeslerde, en dk olanlar da dahil, btn hayvan younluklar iin g kayna ile alan havalandrmalara ihtiya vardr. Hava scaklklarnn, devaml 24-30C aralnda veya stnde olduu blgelerde, genellikle tnel havalandrma tavsiye edilir. Tnel havalandrma, kmes ierisine yksek hacimde hava girii, hzl hava deiimi ve hayvanlarn scaktan daha az etkilenmesine neden olan (ekil 16) sratli rzgar soutmal bir hava ak salar. Hava scaklklar 35C aralna ykseldike, rzgar soutmal etki ortadan kalkmaya balar. Gerekli soutma artk (evaporatif) buharlatrmal soutmadan salanmaldr. nemli Noktalar Ilman iklimlerde bile hava scaklklar 24-30Clik arala veya daha zerine kt takdirde tnel havalandrma genellikle tavsiye edilir.
Scak klimler Genellikle scak iklimler kmes boyutunun veya hayvan younluunun arttrlmasn gletirir. Sadece hava deiimi i hava ssnn d hava ortamndan birka derece yksek olmasn salar. Bununla beraber eer bal nem ok yksek deilse tnel havalandrma ve evaporatif soutma ile ok scak havalarda bile biraz daha youn yetitirme yaplabilir. Hava scaklklarnn devaml 35-38C aralnda olduu tropik veya subtropik blgelerde, yksek younlukta yetitiricilik ve perdeli, doal olarak havalandrlan kmesler elverili deildir. Dk nemli scak iklimlerde (yksek rakml l alanlar gibi) dk nem asites oluumuna neden olur ve byme orann drr. nemli Noktalar Tnel havalandrma ve evaporatif (buharlatrmal) soutma yntemleriyle ok scak iklimlerde bile yksek younlukta yetitiricilik yaplabilir.
Yksek nem ve yksek scaklk karmndan oluan hava artlar kanatllar iin fazla snn dar atlmas iin kullanlan ana yntemin akcierlerden ve hava yollarnda nemin buharlatrlmasn salayan hzl soluk alp verme (gaga ama; az ama) yoluyla olmas nedeniyle ksmen daha zordur. Havann nem oran ne kadar yksek olursa, hayvanlar kendilerini daha az miktarda soutabilirler. Bununla birlikle uygun ekilde tasarlanan tnel havalandrmal kmeslerde doal olarak havalandrlan kmeslere oranla nemin etkileri en aza indirilir.
Eyll 2011
Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Hayvan Vcudu Nasl ler? Nelere htiya Duyar?
Hayvan Vcudu Nasl ler? Nelere htiya Duyar?

ok kk civcivlerin i slarn dzenleme yetenekleri ok dktr. Bu nedenle scakla, (30C civarnda) ihtiya duyarlar. Hayvanlar bydke konfor aralklar bir miktar geniler ve daha sonra da der. Bylelikle kesim yana doru 20C scaklk yeterli olur. Bu durum, erken byme dneminde scakln yeterli olduundan emin olunmas gerektii anlamna gelir. Hayvanlar bydke, k aylarnda dahi yksek scaklk problem olmaktadr. Byme dneminde havalandrmadaki amacmz kmes ii scaklklar srekli hayvanlarn konfor aralnda tutmak, ne daha scak ne de fazla souk olmamasn salamaktr. Bunun yaplabilmesi iin hayvanlar, scaklk ve nem arasndaki ilikiyi anlamamz gereklidir. nemli Noktalar
Bytme dneminin banda en temel husus kanatllarn yeterince scak tutulmasdr.

Hayvanlar bydke yksek scaklk sk rastlanan problem haline gelir. Hayvanlar Is Ve Nem retirler Kanatllar yem ve suyu; vcut idamesi (organlarnn ve kaslarn ilevlerini yerine getirmesi ve kendilerini scak tutmak), byme ve kilo kazanc salama amacyla kullandklar enerjiye evirirler. Bununla beraber % 100 etkin deildirler. Sonu olarak, byk miktarda s ve bir miktar da nem (dkyla ve soluyarak) retirler. Normal olarak tavuklar canl arlklarna bal olarak yaklak 11,6 kJ/saat/kg enerji retirler. Bunun anlam hayvanlarn bydke daha fazla s aa karacaklar demektir. Eer 1,8 kg ortalama arla sahip 20.000 adet tavuumuz varsa; kmese 417.600 kJ/saat enerji, dier bir deile devaml alan iki veya emeli soba kadar s eklerler. Eer 3,6 kg arlnda 20.000 tavuumuz varsa; bu durumda 835.200 kJ/saat enerji retirler. Dnya apnda eilim daha byk tavuk yetitiriciliidir. Benzer ekilde gnlk retilen nem miktar da yala birlikte deimektedir. 1,8 kg ortalama arlktaki bir kmeste scakla bal olarak gnde 3.785 litre su retilebilir. Dier koullarn eit olduu dnlrse byme ilerledike kmes ii hava scakl ve nem miktar hayvanlar bydke artma eilimindedir. ekil 3: ok sayda hayvan, kmese yksek miktarlarda s ve nem ekler. Kmes iindeki hava scakl ve nem de byme srecinde artar.
Civciv yetitirme dneminde gen civcivlerin ek sya ihtiyalar vardr. Bununla beraber zellikle souk havalarda byme ilerledike hayvanlar giderek kendi kendilerine yetecek sy retmeye balarlar ve kmes ss hayvanlar gelitike artmaya balar. Hayvanlar daha fazla bydke snn uzaklatrlmas iin zellikle scak havalarda kmes ii scakln hayvanlarn fazla slarndan kurtulamadklar bir noktaya ulamasn ve i slarnn ok yksek seviyelere kmasn engellemek iin havalandrmaya gerek duyulur. nemli Noktalar 20.000 adet 1,8 kglk tavuk kmese saatte yaklak 417.600 kj enerji salar. 20.000 adet 1,8 kglk tavuk kmese gnde yaklak 3.785 litre su salar.
9
Eyll 2011
Is Ve Bal Nemim Kanatllar zerine Etkisi Kanatllar iin konfor aralnn tespit edilmesi iin scaklk ve nem bir arada deerlendirilir. Anlatm basitletirmek amacyla nce s daha sonra nemden bahsedilecek ve daha sonra bunlarn birbiri ile olan ilikilerinin tavuklar etkilediini anlatlacaktr. Tavuklar esas olarak vcutlarn hava yoluyla souturlar. Tavuklarn zerinden geen hava vcut slarn alr ve bunu evre havasna tar. Tavuklar terleyemediinden dahili evaporatif soutma sisteminden faydalanamazlar. Normal solunum ve gaga (az) ama yoluyla bir miktar buharlamal soutma yapabilirler (ekil 4). Fakat soumak iin genellikle direkt vcut-hava s transferine ihtiya duyarlar. Eer hayvanlarn kanatlarn kaldrdn gzlemlerseniz; bu durum ok scak hissettikleri ve fazla sdan kurtulmak iin vcutlarnn daha fazla bir ksmn aa kardklar anlamna gelir. ekil 4: Tavuklar terleyemediklerinden vcutlarn terleme ile soutamazlar. Neredeyse btn fazla slarn direkt vcut-hava s transferi yoluyla uzaklatrrlar. Is stresi olduunda vcutlarndaki fazla sdan kurtulmak iin gaga (az) amaya balarlar.
Tamamen tyle kapl bir tavuun konforlu kalabilmesi iin, normalde 37,8C olan kendi i slar ile kmesin hava scakl arasnda belirgin bir fark olmaldr. Kmesin hava scakl arttka tavuklarn scaktan kurtulma mekanizmalar daha az etkili hale gelir. Bundan sonra tavuun i ss ykselmeye balar ve tavuklar yem tketimi ve byme ilevlerini azaltrlar veya durdururlar. Durum kontrol altna alnmazsa bunun sonucunda hayvanlar lrler. ekil 5: Tamamen tyle kapl bir tavuk iin hava scakl 27Cnin zerine ktnda hayvanlarn sdan kurtulma yetenekleri gitgide azalr. Is stresine maruz kalmaya baladka yem tketimlerini azaltrlar ve hatta durdururlar. Eer vcutlarndaki s birikimi durdurulmazsa hayvanlar sonu olarak lrler.
10
Eyll 2011
Birok durumda, tavuklar slarn kmes ortamna vermesi nedeniyle oluan kmes ssnn ykselmesi, scak havann uzaklatrlarak yerine souk d ortam havas ile deitirilmesiyle nlenebilir. Tavuklar fazla slarndan genellikle evrelerindeki havay starak kurtulduklarndan bu scak hava ne kadar hzl deitirilirse hayvanlar o kadar hzl ekilde fazla slarndan kurtulurlar. D hava ssnn yaklak olarak 27Cye kadar ykseldii birok kanatl kmesinde havalandrma sistemleri snan kmes ii havann yeterli oranda uzaklatrlp kmes ssnn hayvanlarn konfor aralnda olmasn salamak iin yeterlidir. Basit ekilde kmes ii havann deitirilmesine ek olarak kanatllar zerinde rzgar oluturmak hayvanlarn yksek slarla ba etmesini kolaylatrr. Hareket eden havann soutma etkisi hayvanlar iin daha dk etkili scaklk olumasna neden olur. rnein eer kmeste 32Cde (ve orta derecede nemli) hava varsa bu havann 2,54 m/snde hareket etmesi tamamen tyle kapl bir tavuun scakl 27C olarak hissetmesini salayacaktr. Etki, daha gen yataki hayvanlar iin ok daha byk olacaktr. Bu nedenle gen hayvanlarda soutma stresi oluabilir. Tnel havalandrma yntemi en etkili rzgarla soutma etkisi yaratan yntemdir. Tnel sistemi olmayan kmeslerde kartrc veya sirkulasyon fanlar soutmaya yardmc olabilir. ok scak havalarda su yardm ile ek bir souma salanabilir. ok kk damlacklar havaya sprey tarznda salr veya petekler marifetiyle havayla kartrlr. Ayn zamanda altlklardaki su da hava akyla buharlar. Su buharlatka hava ss azalr. Buharlamal soutma, fanlarn kmes ierisinde yeterli hava akm yaratmasna bamldr ve bal nem oran ok yksek olmadnda en iyi ekilde alr. ekil 6: Tavuklar zerinde hzla hareket eden hava soutma etkisi yaratr. Bu zellikle daha byk olan hayvanlar iin olduka faydal olabilir. Bununla beraber gen tavuklar rzgarn soutma etkisine daha duyarldr ve souk stresi yaayabilirler.
Gece scaklklar, gn iindeki en yksek scaklktan 14C veya daha fazla derse tavuklar yksek slar daha iyi tolere edebilirler. Serin gecelerde tavuklar gn iinde biriken fazla vcut slarndan kurtulabilirler. Geceleri hayvanlarn zerinden havann hareket halinde tutulmas iin fanlarn altrlmas etkili gece scaklnn drlmesiyle fayda salayabilir. Bylelikle hayvanlar ertesi gne zinde olarak balarlar, bu da eer gndz scaklklar ok yksekse performansn salanmas ve olas lm risklerinin azalmasna yardmc olur. Tavuklar vcut slarnn bir ksmndan da soluma yoluyla kurtulurlar. Bu nedenle ok scak olduunda tavuklarn gaga (az) at grlr. Bu, scaklkln hayvanlarn mevcut konfor aralk scaklklarnn 4-6C stne kldnda almaya balayan, bir eit yedek soutma sistemine benzer. Gerekleen durum, hayvanlarn hava yollar ve akcierleri deyen nemli ortamdan hava geii ile saladklar soutma etkisini en st dzeye ekmeye almalardr. Bu soutma metodu, hava ksmen kuru ise daha iyi alr. Eer hava zaten yksek miktarda nem ihtiva ediyorsa, hayvanlarn rettikleri nem hzla buharlaamaz ve buharlatrmal soutma etkisi iyi ekilde almaz.
Eyll 2011
11
ekil 7: Geceleri hava serinliyorlarsa tavuklar yksek gndz scaklklarn daha iyi tolere ederler. Gece scaklk, en yksek gndz scaklndan 14C den fazla derse etki daha belirgin olur. Havann hareketinin salanmas iin geceleri fanlarn altrlmas etkili scakln drlmesi yoluyla fayda salayabilir.
12
Eyll 2011
Is stresi hakkndaki bu ksm Dr. Jim Donaldn orijinal almasndan direkt olarak alnmtr bu nedenle s stresi indeksi hesaplamalar metrik deerlere, rn. derece santigrata, evirilememitir. Amerikada birok kanatl reticisi tarafndan kullanlan eski bir parmak hesabna gre tnel sistemi kullanlmayan allagelmi kmeslerde kmes ii hava scakl 80(F) veya daha fazla olduu durumlarda scaklk ve bal nem deerlerinin toplam 160 veya daha fazla olur ise, tavuklar fazla vcut slarndan kurtulmak iin zorluk ekmeye balarlar. Bu toplam, yani scaklk art nem deerleri toplam size s stresi indeksini verir. rnein, %70 nemde hava scakl 85F ise (85+70=155) hayvanlar epeyce konforludur. Fakat eer bal nem %80e karsa (85+80=165) ar snma nedeniyle yemden yararlanmada azalma balam demektir. Bu kuraln sadece konvansiyonel perdeli havalandrma yaplan veya havann hayvanlar zerinde hareket etmedii souk havalarda enerji kaynakl havalandrma yaplan iletmelerde geerli olduuna dikkat edilmelidir. Rzgarn soutma etkisine dayal tnel havalandrma yaplan kmeslerde kullanlamaz. Souk havalarda direkt yanmal stclar kullanldnda sadece tavuklardan deil, kmes stclarnda kullanlan birok yaktn yanmas sonucu aa kan su buhar yanma rnlerinden biri olduu iin kmese nem ekler. Bu miktar tavuklardan gelen nem ile karlatrldnda kk bir miktardr, fakat bunlarn birleimi eer havalandrma oran dkse kmes ierisinde yksek neme sebep olabilir. Bu, deer scaklk (F)/nem indeksi 160n zerine karsa beklenmedik bir zamanda tavuklarda s stresi problemleri oluabilecei anlamna gelir. ok fazla nem altlkta kekleme ve amonyak problemlerine yol aabilir. (Eer yanma rnlerinin kmes iine salnmasn engelleyen s al verii sistemleri kullanlrsa stma kmes ortamna nem katmayacaktr).
ekil 8: Scaklk ve bal nem karmnn hayvanlar zerinde strese yol ap amayacan anlamann en kaba yntemi saylarn birbirine eklenmesidir. Eer scaklk 80Fn zerindeyse ve scaklk ve bal nem saylar toplam 160 veya daha fazlaysa, tavuklar byk ihtimalle strestedir.
Scak havalarda yamur frtnalar yoksa nem genellikle problem oluturmaz. rnein akamst olan bir saanak yata scak bir yaz gnnde hava ss 90Fa ulaacak, bal nem %90n zerinde olacaktr. Bu artlar altnda maksimum hava deiimi ve hava hareketlerini salamanz gerekmektedir.
Eyll 2011
13
nemli Noktalar Kanatllar terlemezler; fazla vcut slarn evrelerinde hareket eden havaya salarlar. Eer hayvanlarn kanatlarn kaldrd grlyorsa, hayvanlar fazla slarndan kurtulmak iin vcutlarnn daha byk bir ksmn aa karyorlar demektir. 27C ye kadar scaklklarda, hayvanlar konfor aralnda tutmak iin yaplan havalandrma ile genellikle snan kmes ii havasn yeterli oranda uzaklatrabilir. Scak ortamlarda hareket eden havann soutma etkisi tavuklarn konforlu olmasn salayabilir; havaya buharlaan nem ek bir soutma salar. Geceleri tavuklarn serin havada tutulmas, yksek gndz scaklklarna dayanmalarna yardmc olur. Tavuklarn gaga (az) amas hayvanlarn ar derecede sndklarn ve fazla vcut slarndan kurtulmaya altklarn gsterir. Scaklk ve bal nem birlikte alrlar; yksek bal nem oranlar ksmen dk hava scaklklarnda da problemlere neden olabilir. Kmes iindeki ok fazla nem, altlklarn keseklemesine ve amonyak problemlerine yol aar.
Bal Nem Nasl Etkiler? Su buharlat zaman havaya su buhar olarak karr. Gzle grlmese de havada her zaman litrelerce su yzmektedir. Kanatl kmeslerinde en nemli ey, basite havada ka litre su olduu deil, havann tutabilecei en st nem dzeyine ne kadar yakn olduudur ki bu da havann su buharyla ne kadar doymu olduunun gstergesidir. Doygunlua ne kadar yakn olduumuzu gsterir oran yzde(%) ile ifade edilir ve bal nem terimi ile adlandrlr. Eer hava maksimum kapasitesinin yars kadar su tutuyorsa bu %50 bal nem oranna denk gelir. Eer hava kapasitesinin drtte n tutuyorsa bu %75 orannda bal nem demektir. Hava su buharyla doyduunda, tutabildiinin tamamn tuttuunda bu %100 orannda bal nemdir. Anahtar husus, doygunluk orannn (santimetre kp havada litre olarak) hava scaklna gre deitiinin anlalmasdr. Bu nedenle bal nem terimini kullanlr. Souk havaya oranla scak hava ok daha fazla nem tutabilir. Ayrca yksek bal nem oranna sahip bir souk havanz varsa, bu havay stmak, otomatik olarak havann bal nemini drr. Bu durum k havalandmas yapma imkan salar. Havalandrma sisteminiz souk havay kmesin ierisine tad zaman hava snr. Bunun anlam bal nem orannn dtdr. Bylece da su tutma kapasitesi artar ve altlktan nemin alabilecei ve kmesten dar tayabilecei bir ortam yaratlr.
14
Eyll 2011
ekil 9: Scaklk arttka belli bir miktar havadaki su tutma kapasitesi artar. Basit bir hesapla hava scaklnda yaklak 11Clik art bal nem orann yarya drr. Bu da hava scaklnn arttrlmasnn, havann su tutma kabiliyetini arttrd anlamna gelir. 27Cde hava daha emicidir ve 16Cdeki ayn havaya oranlara iki kat daha fazla su buhar tutabilir.
Bal nem, havann doyuma ulamadan nce tutabilecei en fazla miktarda neme ne kadar yakn olduunu gsterir. Daha scak hava, daha fazla nem tutar. Scaklkta 11Clik bir deiiklik havann bal nem
orann iki katna karabilir (veya yarsna drr).
nemli Noktalar
Eyll 2011
15
Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrmann Temel Prensipleri
Havalandrmann Temel Prensipleri

Broyler yetitiriciliinde kmes ii evre koullar optimize etmek iin havalandrma ok nemli olduundan, temel havalandrma prensiplerinin anlalmas, uygun kmes tasarmlar ve ynetim iin ok gereklidir. ki temel havalandrma tipi vardr: doal havalandrma ve fan gc ile havalandrma. Doal Havalandrma Doal havalandrma, kmesin doru adan alarak d hava esintilerinin ieri alnmas ve kmes iine tanan hava akmlarnn kmesin iine ve kmesin tamamna uygun ekilde yaylmasna dayanr. Bu genellikle yan duvar perdelerini, klapeleri veya kaplar indirilerek (veya kaldrlarak) yaplr. Yan duvar perdeleri en ok kullanlan doal havalandrma ekipmandr ve genellikle perdeli havalandrma olarak anlr. Perdeli havalandrmada hava scak olduunda perdeler d ortam havasnn ieri alnmas iin alr; hava souk olduunda ise hava akmnn snrlanmas iin kapatlrlar. Kmesin perdelerinin almas byk miktarda d ortam havasnn ieri akmasna, i ve d ortam koullarnn dengelenmesine yardmc olur. Perde havalandrma sadece d ortam scakl hedef kmes scaklna yakn ise baarldr. Hava deiim oran d ortam rzgarlarna bamldr. Az rzgar alan lk-scak gnlerde, az miktarda rzgar soutmal etki yaratmak iin sirkulasyon fanlar kullanlabilir. kinci bir soutma salamak iin sirkulasyon fanlarna sisleyiciler eklenebilir. Ilk havalarda perdeli havalandrma kullanlyorsa perdelerin ama kapamas, zaman ayar ile alan bir makine ve hayvanlarn boy hizasndaki gvenlik termostatlar ile yksek scaklklar veya g kesintilerinde devreye girecek perde aclar (veya alarm durumu gvenlik sistemleri) yardmyla altrlmaldr. Kmes iine gelen souk hava ve kmes ii scak havann kartrlmas iin sirkulasyon fanlar kullanlabilir. Kartrc veya sirkulasyon fanlarnn olmad durumlarda kk perde aklklar ar olan d ortam havasnn dk hzda ieri girmesini ve hzla altlk seviyesine dmesine neden olur. Bu da tavuklarn mesine ve slak altla yol aar. Ayn zamanda ierideki daha scak olan hava dar kaarak daha byk scaklk dalgalanmalar olumasna neden olur. Ilman havalarda bile hava scaklndaki normal dalgalanmalar ve gndz (veya akam) rzgarlar perde dzeninde sklkla deiiklik yaplmas ihtiyacn dourabilir. Doal (perdeli) havalandrma iin 24 saat takip ve ynetime ihtiya vardr. Sistem olarak doal havalandrma kmes ii koullar zerinde byk miktarda kontrol salamaz. Bu yntem, kanatl endstrisinin ilk dnemlerinde zellikle lman iklimlerde ska kullanlmaktayd ve bu dnemlerde kmesler, havalandrma amacyla doal hava akmlarnn tanmasnn salanmas iin zel olarak tasarlanmakta idi. Gnmzde modern perdeli kmeslere sahip yneticiler, fan ile desteklenen havalandrma sistemlerine sahiptirler. Doal havalandrma yntemini, d ortam scakl istenilen kmes ii scakla yaknsa ve ne stma ne de soutmaya ihitiya duyulmuyorsa, arada kalan seenek olarak kullanrlar. ekil 10: Doal (perdeli) havalandrma sadece d ortam koullar kanatl kmesinin iinde ihtiya duyulan koullara yakn ise iyi ekilde alr. Scak havalarda kabul edilebilir bir hava deiim orannn olumas iin gl rzgarlara ihtiya vardr; souk havalarda souk d ortam havas direkt olarak tavuklarn zerine dme eilimindedir.
16
Eyll 2011
Bununla beraber, tm gn fan gc ile havalandrmann hala perdeli kmeslerde bile daha iyi sr performans ve birok durumda geri dnm salad gsterilmitir. Bu nedenle doal havalandrmaya bu makalede daha fazla yer verilmeyecektir... Perdeli havalandrma tasarmlarnda kmes ii sirkulasyon fanlar veya kartc fanlar ska kullanlr. Souk havalarda scaklk katmanlarnn olumasnn ve ksmen de tavuklarn direkt esintilerle soutulmasnn nlenmesi amacyla d ve i havann birbirine kartrlmas iin de kullanlrlar. Fakat bu tr bir fan kurulumu, d ortam havasn kmes iine tamaz. Bu nedenle kartrc fan bulunan ve perde ile havalandrma yaplan bir kmes, enerji ile havalandrlan bir kmes saylmaz. nemli Noktalar Doal (perdeli) havalandrma d ortam koullar kmes iinde istenilen koullara yakn ise iyi bir ekilde alr. Perde ile havalandrma 24 saat devaml takip ve idareye ihtiya duyar. Perde ile havalandrmada kmes ii hava deiim oran d ortam rzgarlarna bamldr; souk havalarda souk d ortam havas direkt olarak tavuklarn zerine dme eilimindedir. Perde ile havalandrma yaplan kmeslerde koullarn dzeltilmesi iin kartrc fanlar yardmc olarak kullanlabilir.
Fan Gc le Havalandrma Fan gc ile yaplan havalandrmalarda fanlar kmesin iine ve kmesin tamamna havann ulatrlmas iin kullanlr. Glendirilmi havalandrma hem hava deiim oran hem de fanlarn ve hava boluklarnn dzenlenmesine ve kullanlan kontrollerin tipine bal olarak havann bir ablon ierisinde kmeste dolatrlmas iin genellikle daha fazla kontrol imkan salar. Fanlarla glendirilmi havalandrma sistemlerinde ya pozitif ya da negatif basn kullanlabilir. D ortam havasn ieri iten pozitif basnl duvara monte fan sistemleri daha souk havalar iin kurulan sistemlerde daha ok kullanlr. Bununla beraber gnmzde fan ile glendirilmi birok kanatl iftliinde negatif basnl havalandrma kullanlmaktadr. Bunun anlam; fanlarn boaltc olduu ve kmesten dar doru hava ektiidir. Bylece kmeste ksmi bir vakum (negatif basn) oluturur ve d ortam havas kmes duvarndaki veya saak altndaki klape (inlet) kapaklar yoluyla kmesin iine doru ekilir. Havalandrma esnasnda kmes ierisinde ksmi bir vakum oluturmak havann bir ablon halinde kmeste dolatrlmas ve btn kmeste birrnek koullarn salanmas iin ok daha fazla kontrol salar. Bu durum l hava boluklar veya souk noktalarn says en dk olduunda mmkn olur. ekil 11: Negatif basn d ortam havasnn hava boluklarndan eit olarak kmes ierisine ekilmesini salayan ksmi vakum oluturur, bu da kmeste daha birrnek koullarn olumasn salar.
Eyll 2011
17
nemli Noktalar Negatif basnl fan ile glendirilmi havalandrmalar kmes ierisinde ksmi bir vakum oluturur, bylelikle havann kmeste dolatrlmasna olanak salar.
yi Yaltlm Kmeslere Olan htiya Negatif basn ile havalandrlan modern kmesler skca yaltlmaldr. Doal olarak havalandrlan kmeslerde yaltm kritik deildir. Fakat negatif basn kullanmnda nemli olan havann kmese nasl ve nereden girdiini kontrol altnda tutmaktr. Bu nedenle kmesin yaltm byk nem tar. Souk havalara rastlayan retim dnemlerinde, binalarn altndan, kaplarn evresinden veya atlaklardan gelen hava, sadece tavuklarn mesine ve rahatsz olmasna neden olur. Nem problemleri oluturur ve optimal yetitirme ssnn dmesine yol aar. Tnel havalandrma srasnda oluan hava szntlar ihtiya duyulan kmesin bir ucundan dier ucuna doru olan hava akmnn rotasnn bozulmasna neden olarak, havann hznn ve rzgarla soutmann azalmasna sebep olur. Kanatl iletmelerinde yaygn olarak kullanlan 12mx122m veya 12mx152m boyutlarndaki kmeslerde, yaltm testi yapmak iin 2 adet yksek kaliteli 90 cmlik ya da 1 adet ykek kaliteli 140 cmlik fan alp ve tm hava girileri ve kaplar yaltlr. Kmes ierisinde okunan statik basn ile dardaki statik basn arasndaki fark, fanlar tarafndan oluturulan negatif basncn seviyesi hakknda bilgi verir. Salanan negatif basn ne kadar yksek ise kmes o kadar iyi yaltlmtr. Byle bir denemede, bir kmes iin en dk negatif basn deeri 37,5 Pa olmal hatta daha yeni kmesler iin statik basn 50 Pa Deerini amaldr. nemli Noktalar Negatif basnl havalandrmalarda kmes ii koullarn baarl bir ekilde kontrol altnda tutulabilmesi iin iyi bir yaltm arttr.
Negatif-Basnl Havalandrma Sistemlerinin eitleri Fan gc ile alan negatif basnl kanatl kmesleri deiik fan ve hava girii menfezi kurulum ekilleri ile ihtiya duyulan havalandrma trne gre farkl biimde iletilebilir:
Minimum havalandrma (Mecburi Havalandrma olarak da adlandrlr) - bir zamanlayc (timer)

ile alr. Souk ve lk havalarda ve/veya kk hayvanlarda kullanlr.
Gei
havalandrmas - termostat veya s sensrleri ile alr ve rzgarla soutma (tnel) ihtiya duyulmadnda veya arzu edilmediinde snn uzaklatrlmas iin kullanlr. iin
Tnel havalandrma - daha scak havalar iin ve/veya daha byk yataki hayvanlar
kullanlr, termostat veya s sensrleri ile alr.
havalandrmann iletim biiminin de negatif basn prensibiyle almakla birlikte, farkl statik basn deerlerinde alrlar. Metrik deerlerin kullanld blgelerde statik basn Paskal birimiyle deerlendirilir. Kmes ii ve d ortam arasndaki hava basnc arasndaki fark veya kmeste salanan ksmi basncn derecesini gsterir. Minimum havalandrma kurulumlar yksek statik basnta (daha byk vakum), genellikle 17,5-30 Pa. arasnda ilerler. Tnel havalandrmalar petek tipi buharlatrmal soutma sisteminin kurulumuna ve kullanlan buharlatrmal soutma sistemine bal olarak 10-25 Pa arasnda deien statik basn retebilirler. Kmeslere deinirken baz nemli farkllklar gzden kaabilir. rnein Tnel havalandrmada kullanlan tek bir havalandrma biimi varm gibi bahsedilecektir. Tnel havalandrma modu sadece lk-scak havalarda kullanlr ve kmesler genellikle souk havalarda veya kk yataki hayvanlar
18 Eyll 2011
iin gerekli olan ve hava ss ve tavuklarn boyutlar arttka birbirlerine gei yapmaya imkan salayan minimum veya gei havalandrmas ekipmanlarna sahiptirler. Tavuklarn bydke deien ihtiyalar ve zellikle sonbahar ve ilkbaharda hava koullarnn deikenlii yneticilerin gerektiinde havalandrma biimlerini deitirmeye hazr olmalarn veya baka bir sisteme gemelerini gerektirir. Aada temel fan gc ile alan havalandrma tertibatnn nasl altna dair ksa tarier verilmektedir. Daha ayrntl bilgiler iin baknz: Modern Tnel Tipi Kmeslerin Iletiminde nemli Noktalar (sayfa 36). nemli Noktalar Negatif basnl havalandrmada deiik fan ve hava kanal tertibatnn ortaya kan koullara gre deiik amalar iin kullanlmaktadr. Deiik negatif basn havalandrma modlar belirli statik basn aralklarnda alr. Hayvanlarn deien ihtiyalar ve deien hava koullar, yneticilerin ihtiyalar dzeyinde havalandrma modlar arasnda deiiklik yapmaya hazr bulunmalarn gerektirir.
Minimum Havalandrma Nasl alr? Minimum havalandrmann amac souk hava koullarnda ve/veya hayvanlar ok kk yata iken, tmeden nemi ve amonyak gibi gazlar uzaklatrmak amacyla, kmes ierisine yeteri kadar taze hava girii salamaktr. Tipik olarak yukarda anlatld gibi deiik amalar iin deiik fan ve hava kanal kurulumlaryla, 2-6 adet 90 cmlik ekzos (aspiratr) fanlar kullanlr. Baarl bir minimum havalandrmann amac havann yeterli hzda gelebilecei ve ayn hzla hava menfezlerinden geecei uygun vakumun salanmasdr. Eer menfezler kmesin uzun kenar boyunca eit aralklarla datlrsa, hava akm da btn kmes boyunca birrnek olacaktr. Dier nemli bir konu, souk d ortam havasnn direkt olarak hayvanlarn zerine dmemesi, dolaysyla tmemesi iin havann kmes havasyla karmas amacyla yeterince yksekten gelmesidir. Deiik blgelerde minimum havalandrma iin (daha sonra anlatlacak olan gei havalandrmasnda tnel kullanlmadan yaplan s uzaklatrmas iin) ok eitli negatif basn tertibatlar kullanlmaktadr. En ok rastlanlan trleri ekil 12de gsterilmektedir. ekil 12: Minimum havalandrma iin ska kullanlan 4 farkl fan/menfez kurulumu. A. Yan duvarlarda eksoz (aspiratr) fanlar ve kmes ap boyunca yerlemi (yan duvarlarda yksekte veya tavanda) hava kanallar. Bu kurulum souk havalarda ve gei modunda alan tnel havalandrmal kmeslerde iyi alr. B. Bir tarafa yerletirilmi eksoz (aspiratr) fanlar dier tarafa yerletirilmi hava kanallar. Genellikle apraz Havalandrma olarak adlandrlr. Bu kurulum genellikle tnel havalandrmaya ihtiya duymayan blgelerde poplerdir.
C. atya yerletirilmi eksoz (aspiratr) fanlar ve yan duvarlara yerletirilmi hava kanallar. Genellikle Mahyadan ekim olarak adlandrlr. Bu tr kurulumlar genellikle daha souk iklimlerde kullanlmaktadr. D. Yan duvarlarda eksoz (aspiratr) fanlar ve atnn en st noktasna yerletirilmi hava kanallar. Genellikle Ters Akm olarak adlandrlr. Bu tr kurulumlar hava kanallarnn yerleimi dnda A maddesindeki kurulum ile benzerdir.
Eyll 2011
19
Bu makalede, sunumu kolaylatrmak ve dnya apnda en sk kullanlan kurulum ekli olmas nedeni ile kurulum A (fanlar yan duvarlarda ve menfezler yanlarda) kullanlacaktr. Her ne kadar negatif basn tertibatlar detay bakmndan ok eitlilik gsterse de, btn fan/menfez tertibatlarnda ayn temel prensiplerin geerli olduunu ve btn havalandrma tertibatlarnn minimum havalandrma modunda dzgn bir ekilde almas gerektiini unutulmamaldr. Minimum havalandrma tertibatlarnda oluturulan hava akm ablonu ekil 13de gsterilmektedir. Bu gerekli hava akm ablonunun elde edilmesi iin menfez giri alan kullanlan fanlarn kapasitesi ile orantl olmaldr. Eer hava menfezleri ok kk olursa (alan fanlarn saysna gre) fanlar ok yksek statik basnca kar almak zorunda kalacak ve ihtiya duyulan hava deiim oranna ulaamayacaktr. Eer havalandrma kapaklar ok geni alrsa statik basn ok decek ve hava ounlukla veya yalnzca fanlara yakn olan menfezlerden ieri girerek niform olmayan bir hava ak ve hayvanlar iin yetersiz ortam koullar yaratacaktr. Statik basn sensrleri kullanan, kumanda niteleri tarafndan aktive edilen, souk hava koullarna gre ayarlanabilen menfezlerin (klapelerin) kullanm havalandrma kapaklarnn ayarlarnn otomatik olarak yaplmasn salayacaktr. Perde aralklar ve sabit levha tipi hava kanallar ok geni aklklar olutururlar ve ieri giren souk havann hayvanlarn zerine dmesine neden olurlar. Minimum havalandrmada iyi yaltlm kmeslere ihtiya vardr nk hava szntlar, istenilen hava akmn bozma eilimindedir. ekil 13: Minimum havalandrmann amac kmes evresine yerletirilen hava kanallarnda havay eit miktarda ve yksek hzda, hayvanlarn boy seviyesinin zerine (atya paralel ekilde) ulatrmaktr, bylelikle bu ekilde gsterildii gibi, souk d ortam havas kmes ii havasyla karr. Bu hava akm ablonu souk d ortam havasnn tavuklarn zerine dmesini engeller.
Minimum havalandrma zamanlayc (timer) ile ynlendirilir. rnein, bymenin erken dneminde veya souk havalarda ierideki hayvanlarn hesaplanan ihtiyalar dorultusunda be dakikada bir hesaplanan sre kadar allacak ekilde ayarlanabilir. Hayvanlar bydke ve/veya havalar sndka zamanlayc devreden kp termostatlar devreye girerek soutma iin gerekli havalandrma orann salayabilirler. Souk havalarda, termostat devreye girmese de fazla nemin kmeslerden uzaklatrlmas iin ortamdan bir miktar s uzaklatrmasna da yol asa hesaplanan minimum havalandrma orannn salanmas gerektii unutulmamaldr.
20
Eyll 2011
nemli Noktalar Minimum havalandrmann amac souk havalarda veya civciv bytme dneminde fazla nemin ve amonyan atlabilmesi iin yeterli taze havann kmese giriinin salanmasdr. Negatif basn fanlar ve hava menfezlerinin dzeni deiik blgelerde farkllklar gsterir, fakat ayn temel prensip hepsi iin geerlidir. Btn minimum havalandrma tertibatlar d ortam havasn kmese yksekten alarak kmesteki hayvanlar zerine direkt olarak dmesine engel olmaldr. Minimum havalandrmada ihtiya duyulan hava akm ablonunu elde etmek iin hava menfezlerinin alanlar kullanlan fanlarn kapasitesi ile orantl olmaldr. Statik basn kontrol cihazlar tarafndan kontrol edilen, souk havaya gre ayarlanabilen yan havalandrma kapaklarnn kullanm en iyi havalandrma akmn salar. Minimum Havalandrma zamanlayc (timer) ile kontrol edilmelidir, s (termostat) kontroll kullanlmamaldr. Kmes ierisinde zaman zaman ortaya kan fazla snn ortamdan uzaklatrlmasn salamak amac ile fanlarn termostat kontroll olarak da alabilmesine ayrca ihtiya duyulur.
Gei Havalandrmas Nasl alr? Minimum havalandrmadan gei havalandrmasna gei basite zamanlayc kontroll havalandrmadan s kontroll havalandrmaya geitir. Bu durum fan/menfez dizayn nasl olursa olsun geerlidir. Scaklk sensrleri veya termostatlar minimum havalandrma zamanlaycsnnn (timernn) nne geerek fanlar almaya devam ettirdii srece, minimum havalandrma tertibat, gei havalandrmas modunda alyor demektir. D ortam scakl arttka sisteme ek yan duvar fanlar veya baka fanlar eklenebilir. Gei havalandrmada ek bir aama ekil 14de gsterilen hibrid (melez) kurulumdur. Bu da baz tnel fanlarn kullanarak kmes ierisine kapal tutulan tnel menfezleri yerine yan kanallardan hava girii salayarak kullanlr. D ortam havas, yan duvar fanlar vastasyla kmese girer ve negatif basn sistemlerindeki minimum havalandrmaya benzer ekilde kmes havas ile karr. Minimum havalandrma tertibat ile arasndaki en byk fark, artan fan kapasitesinin daha byk hacimlerde hava deiimine olanak salamasdr. rnein gei dzeneinde drt tnel fan kullanmak tnel havalandrmada drt fan kullanlarak elde edilen havalandrma orann salar ancak hayvanlar zerine direk rzgar oluturmaz. Baz blgelerde niformite endiesinden dolay gei havalandrma iin tnel fanlar kullanlmaz. Gei havalandrma iin tnel fanlarnn kullanm menfez miktarna,iklime ve ieri giren havann karabilmesine baldr. ekil 14: Gei havalandrma modu scaklk sensrlerinin zamanlaycy basklad zaman balar. Scaklk uzaklatrma ihtiyac minimum havalandrma fan/menfezlerinin kurulumunun karlayacandan daha yksek seviyelerde hava deiim oranna ihtiya duyduunda, ekilde gsterildii gibi baz tnel fanlar, hayvanlar zerine direk olarak hava verilmeden yan kanallardan byk miktarda havann ieri alnmas iin kullanlabilir.
Eyll 2011
21
Minimum havalandrmada olduu gibi hava kanallarnn alan, kullanlan fan kapasitesi ile orantl olmaldr. Hibrit gei havalandrmas biimde fazla statik basn oluturmadan en azndan monte edilen tnel fanlarnn yarsn altrabilecek kadar yeterli yan duvar menfez alan salanmaldr. En etkili uygulamalar iin hava girileri minimum havalandrmada olduu gibi statik basn ile alan klapeler (inletler) ile kontrol edilmelidir. nemli Noktalar Gei havalandrmas scaklk tarafndan ynlendirilir, tavuklar zerine souk hava dorudan drlmeden scakln uzaklatrlmas gerektiinde kullanlr. Scakln uzaklatrlmas iin minimum havalandrma tertibatnnn kapasitesinden daha yksek oranlarda hava deiimi gerektiinde, yan menfezlerden byk miktarda hava girii salamak iin tnel fanlar kullanlabilir. Minimum havalandrmada olduu gibi gei havalandrmasnda da menfezlerinin alan fan kapasitesi ile orantl olmaldr. Tercihen menfezlerin almas statik basn ile alan kontrol cihazlar tarafndan otomatik olarak salanmaldr.
Tnel Havalandrma Nasl alr Tnel havalandrmann amac lk-scak iklimlerde yksek hzl hava akmnn soutucu etkisini kullanarak hayvanlar konforlu tutmaktr. Tnel tertibat zellikle daha byk tavuklarn yetitirildii (1,8-3,6 kg) daha scak olan blgeler iin uygundur. Tnel sistemleri ncelikle scak havalarda, fazla kmes ssnn uzaklatrlmas iin gerekli olan hava deiim orann salayarak s uzaklatrma ihtiyacn karlamak iin kurulurlar. Tnel havalandrmalar eksiksiz olarak kurulmu iletmeler, btn fanlar altnda kmesin tamamnn hava deiimini bir dakikadan az bir srede tamamlarlar. Tnel kurulumlar ayrca, havann kmesin uzunluu boyunca bir rzgar tneli tarznda hareket etmesini salayarak, rzgar etkisi ile soutma salarlar. En etkili rzgar soutmas iin 2,54m/sn. hz gereklidir. ekil 15: Tnel havalandrma sistemleri yksek dzeyde s uzaklatrmas ve rzgarn soutma etkisini salamak iin, bol miktarda yksek hzdaki havay tavuklar zerinden geirmek amac ile tasarlanmtr.
Yksek hzdaki hava ile salanan rzgarl soutma, tamamen tyle kapl bir tavuun hissettii etkin scakl 5,5-7 C kadar drebilir. ekil 16da drt ve yedi haftalk hayvanlar iin farkl hzlarda oluabilecek etkili scaklk dleri gsterilmektedir.
22
Eyll 2011
ekil 16da gsterildii gibi, belirli bir hzda gen hayvanlar daha fazla rzgar soutma etkisi hissedeceklerinden, bu hayvanlarda tnel havalandrma kullanlrken daha fazla dikkat edilmesi gereklidir. Etkin olacak scaklk dlerinin sadece tahmin edilebileceine, termometreden okunmadna ya da hesaplanmadna dikkat ediniz. Tavuklar konforlu tutmak iin hava hznn oluturulmas iin ne kadar fan kullanlacana ve hava deiim orannn ne kadar olacana karar vermek iin tavuklarn davranlar yol gsterici olmaldr. ekil 16: Yksek hzdaki hava ak ile oluturulan soutma etkisi gen havyanlar iin ok daha fazladr.
Tnel havalandrma tertibat ile salanan yksek hzl hava ak, bu havalandrma sistemine evaporatif (buharlatrmal) soutma sistemlerinin kolayca eklenebilmesine olanak salar. Bu, ya kmes ii sisleyiciler ya da hava kanallarnn dna yerletirilen evaporatif (buharlatrmal) soutma petekleri yardmyla olur. Rzgarn soutma etkisi ile oluturulan etkin scakla ek olarak d ortam havasnn bu ekilde soutulmas ok scak havalarda bile hayvanlarn iyi bir performans gstermesini salar. Hava scakl 32den fazla ve tnel havalandrma tek bana kullanlyor ise soutma daha az etkili hale gelmeye balar. 38Cnin zerinde, hava soutmak yerine stmaya balar. Tnel havalandrmada yeterli hava giriinin salanmas esastr. Petekler ile soutma iin daha fazla alana ihtiya vardr. Ayrca tnel havalandrma yaplan kmeslerde hava kaaklar istenilen hava akmn bozaca iin kmesler iyi izole edilmelidir. nemli Noktalar Tnel havalandrmann amac yksek hzda hava akmnn soutma etkisini kullanarak maksimum soutma salamaktr. Rzgarn soutma etkisi ile oluturulan etkin scaklk tahmin edilebilir ve tavuklarn ya / boyutuna ve gerek hava scakl ile ilikilidir. Hava scakl 32nin zerine ktnda rzgarn soutma etkisi azalr, 38nin zerinde hava soutmak yerine, stmaya balar.
Eyll 2011
23
Evaporatif (Buharlatrmal) Soutma Nasl alr? Su buharlat zaman onunla temasa geen her ey sour. Havaya 3,8 litre su buharlatrmak havadan 9,179kJ enerji alr. Evaporatif (buharlatrmal) soutma (Evaporative cooling-EC) bu zelliinden dolay scak havalarda kanatl retimi yapabilmek iin etkili bir aratr. Broyler yetitiriciliinde ECnin en kolay uygulamas perdeli havalandrma yaplan kmeslerde st taraara yerletirilen sisleme memeleri (nozzle) ile olur. En etkin ve etkili modern EC sistemleri, tnel havalandrmay tamamlayan ve havalandrma ile beraber alanlardr. Tnel havalandrmann rzgarn soutma etkisine ilaveten belirgin bir scaklk drc etki ekleyerek, yani iyi bir ekilde tasarlanan ve iletilen tnel havalandrma kmesleri ile beraber EC sistemleri tavuklarn ok scak havalarda bile iyi performans gstermelerini salar. Tnel-EC kmesleri iin iki ana kurulum seenei; tnel kanallarnn zerine yerletirilen kmes ii sisleyiciler ve slak petekler (spreyle slatlan veya devridaimli) sistemlerdir. Her iki yntem de iyi alsa da devridaimli petekler daha yaygndr. Bu yksek etkili sistemler daha az bakma ihtiya duyarlar ve hayvanlarn veya altln slanmas riskini tamazlar. ECnin ne kadar iyi alt, ne kadar soutucu etki yaratt faktre dayanr:
Balang d ortam hava scakl-bu scaklk ne kadar yksek olursa, dier koullar eit
olduunda o kadar daha fazla oranda soutma mmkndr.
Kmes dndaki bal Nem (RH) oran- ne kadar dkse o kadar iyidir. Sistemin suyun buharlatrlmasnda ne kadar etkili olduu- tipik bir sistemin etkinlii %50-%75
arasndadr. Tablo 1de daha yksek veya dk balang hava scaklklarnda, sistemin etkinlii ve bal nem dzeylerine gre kmes ii hava scaklklar verilmektedir. rnein, eer darda scaklk 35C, bal nem %50 ise %75 etkin bir EC sistemi 7C serinlik oluturarak scakl 28C. ye drecektir. Eer tnel havalandrma, rzgar etkisi ile soutma yoluyla 5,5-7C kadar etkin soutma salarsa, tamamen ty ile kapl tavuklar scakl 21-22,5C olarak hissedeceklerdir. Tablo 1. Farkl koullar altnda mmkn olan evaporatif soutma etkisi
Evaporatif soutma, olduka nemli olarak tanmlanan blgelerde etkin bir soutma salayabilir. Dnyann birok blgesinde, rnein yaz gecelerinde bal nem %90a ulaabilir ve gn ortasnda %50 veya daha az bir dzeye debilir. Bunun nedeni, geceleri hava scaklnn genellikle dk (20C civarnda) seyretmesi ve sonrasnda artarak 30C nin zerinde seyretmesi ve bylece de nemin yar yarya dmesidir. Basit bir kural olarak, eer gece dnemi dk scaklklar ve gndz dnemi yksek scaklklar arasnda ortalama 11C fark varsa nem yarya deceinden EC olduka kullanldr.
24 Eyll 2011
ekil 17de etkin scakln yksek rzgar hz ve gerek scakln evaporatif soutma ile drld tnel havalandrma ile soutulan kmeslerde temel prensipler gsterilmektedir. ekil 17: Aada iyi tasarlanm yksek etkinlikli evaporatif (buharlatrmal) soutma sistemi ve saniyede 2,54 m veya daha fazla hzda rzgar hzna sahip tnel havalandrma sisteminin tipik olas sonular verilerek tnel+buharlatrmal soutmann temel prensipleri gsterilmektedir.
Havaya 3,8 litre su buharlatrmak, havadan 9,179 kilojoul enerji alr. Evaporatif soutmann ne kadar iyi alaca; hava scakl, bal nem ve soutma sisteminin etkinliine baldr. Eer gece dnemi en dk scaklklar ve gndz dnemi en yksek scaklklar arasnda en
az 11C fark varsa evaporatif soutma olduka pratiktir.
nemli Noktalar
Eyll 2011
25
Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrma in Doru Kararlar Vermek
Havalandrma in Doru Kararlar Vermek

Broyler retim kmeslerinin nasl tasarlanp nasl donatlaca hakknda kararlar verirken, modern evre kontrol teknolojilerinden beklenilebilecek yararlarn ve imkanlarn anlalmas nemlidir. ekil 18de Amerikann gneydousunda sonbahar dneminde perde ile havalandrma yaplarak evre koullar kontrol salanan broyler kmesleri arasndaki data logger takip cihazlar tarafndan kaydedilen scaklk farllklar gsterilmektedir. Geleneksel perdeli soutma yaplan kmeste ok az scaklk kontrol salanrken evre kontrol salanan kmeste scaklklar, hedef scaklk izgisini ok yakndan takip etmektedir. Burada yetitirmenin ilk 28 gnnde kaydedilen veriler arasndaki farkllk ok belirgindir. Yetitirmenin daha sonraki aamalar ve daha scak iklimler iin, zellikle tavuklar daha byk kesim arlklarna (1,8-3,6 kg) ulatrld durumlarda evaporatif soutma ile beraber kullanlan tnel havalandrmann kesin performans avantaj salad gsterilmitir. Tablo 2de ticari bir broyler iletmesi tarafndan yaz dnemi esnasnda gneydou Amerikada kaydedilen gerek saha verileri ile geleneksel perdeli soutma ve tnel+buharlatrmal soutma ile soutulan kmesler arasndaki farkllklar gsterilmektedir. Amerikan Tarm Bakanl aratrmaclar tarafndan yaplan, daha yksek performans salamak iin modern tnel soutmal kmeslerin potansiyelini aratran bir baka almada deiik tnel rzgar hzlarnn scak ortamlarda canl arlk ve FCR zerine etkileri gsterilmitir (Tablo 3). ekil 18: Kaydedilen scaklklar, evre kontrol salanan kmes hedef sya yakn scaklklarda seyrederken, perdeli havalandrma yaplan kmesin scaklk dalgalanmalar oluumuna sebep olduuna iaret etmektedir. Glgeli izgiler hedef scaklklar gstermektedir.
26
Eyll 2011
Tablo 2: Gneydou Amerikada yaz dneminde tnel havalandrma + Evaporatif soutmannnn geleneksel perde havalandrmas ile karlatrlmasndan elde edilen performans etkileri.
Tablo 3: Amerikan Tarm Bakanl aratrma sonular, scak ortamlarda, rzgar hznn Canl arlk ve FCR zerine etkileri.
Havalandrma teknolojisine yaplan yatrmn potansiyel geri dnnn sadece sistemler amaca uygun ekilde tasarlandnda, sistem paralar dikkatlice seildiinde ve bunlarla ayn derecede nemli olarak uygun ekilde iletildiinde mmkn olabileceini vurgulamak gerekir. nemli Noktalar Aratrma almalar ve iletme deneyimleri evre kontrol teknolojilerinin belirgin performans avantajlar salayacan gstermektedir. Ticari kanatl kmeslerinde veri toplama cihazlar (data loggerlar) evre kontrol ekipmanlarnn hedef scaklklara yakn scakl salayp salamad ortaya koyabilmektedir. Gneydou Amerikada yaz dneminde, evaporatif (buharlatrmal) soutma ile beraber tnel havalandrma kullanm performans arttrmtr. Kontroll koullar altnda yaplan aratrmalar yksek hzl rzgarn zellikle, byk hayvanlarn performans iin faydal olduunu gstermitir.
27
Eyll 2011
Aada anlatlan blmler havalandrma ekipmanlarnn seimi konusunda karar vermede nemli hususlar aklamaktadr. Fanlarn Seimi Baarl bir havalandrma program iin iyi fanlara sahip olmak zellikle nemlidir. Gz nnde bulundurulmas gereken en nemli husus, fanlarn hava akm kapasitesidir ki bu da bir fann ekecei m3/saat (saatteki metrekp) hava miktardr. Fanlar havalandrmann havay hareket ettiren kaslardr ve kurduunuz fanlarn ihtiya duyulan kadar havay tayacandan emin olmanz gerekir. Fan Performansn Etkileyen Faktrler Fan kapasitesi (m3/saat) fann alt ortamn statik basncna gre deiir. Serbest havada (kartrc fanlarda olduu gibi), sfr statik basnta bir fan en yksek dzeyde havay hareket ettirecektir. Negatif basnta havalandrma fanlar kmes ierisindeki kanallardan havay ekmek ve dar boaltmak zorundadr. Yani bir miktar dirence kar almaldrlar. Bu diren statik basn olarak adlandrlr. Statik basn arttka fann hava akm kapasitesi azalr. Bir fann hava akm oran (50 Pa. daki m3/saat / 12,5 Pa.daki m3/saat) yksek statik basnta ne kadar iyi performans gstereceini ifade eder. Hava akm kapasitesi deeri 0,65-0,90 aralnda deiir ve yksek deer daha iyidir. Fann etkinlii (bir watt ile ekebildii m3/saat hava), kilowatt-saatteki fayda maliyetine denktir, bize m3/saatde belirli bir hava akmn salamak iin bir fan altrmann maliyetinin ne kadar olacan gsterir. Fan etkinlii de statik basn arttka azalr. Fan performans erileri fanlarn karlatrlmas ve belirli bir durumda hangi fann en iyi ekilde alacan deerlendirmek iin olduka kullanldr. Fan erileri ya fan kapasitesini yada fan etkinliini gsterir. Nokta veya grak eklinde bir fann statik basn arttka m3/saat olarak kapasite deiikliklerini veya deiik statik basnlarda bir fann m3/saat/watt olarak etkinliini gsterirler. ekil 19 ve 20de verilen rnek fan erilerinde tipik direkt srcl motorlu dk etkinlikteki fanlar ve yksek etkinlikli kayl 122 cmlik fanlar arasndaki performans fark gsterilmektedir. Fanlar genellikle 10 veya 20 Pa. statik basntaki m3/saatlik randmanlarna gre tantlrlar veya deerlendirilirler. Bu fan tasarm amac ve tipik iletim statik basnc iin kullanlan allm bir standarttr. Eer kmes iindeki statik basn tasarlanan iletim aralnn ok zerine karsa-ki bu durum olaslkla kapaklar veya petekler kirlenirse veya yetersiz hava giri menfezi varsa oluur. Bu durumda fanlar istenilen hava akmn salayamayacaktr. rnein ekil 19da gsterilen yksek etkinlikli fan 12,5 Pa.da 39.105 m3/saat hava tar. Fakat kmesin yanl tasarm, ynetim veya idaresi statik basncn 37,5 Pa.ya ykselmesine neden olursa hava akm %16 azalarak. 32.984 m3/saate der.
28
Eyll 2011
ekil 19: Fann hava akm kapasitesinin m3/saat cinsinden karlatrlmas.
ekil 20: m3/saat/watt olarak fann etkinliinin karlatrlmas.
nemli Noktalar Fan performans faktrnn esas statik basn altndaki hava akm kapasitesidir. Hava akm oran bir fann yksek statik basnta hava akm kapasitesini ne kadar iyi idame edeceini gsterir. Fann etkinlii bir watt bana m3/saat olarak hesaplanr. Yksek hava akm oranna sahip daha etkili bir fann maliyeti daha yksektir. fakat daha iyi i grr ve uzun dnemde elektrik masrafndan kazandrr. Belli bir aralktaki statik basntaki performansn deerlendirilmesi iin fan hava ak kapasitesi ve etkinlik erilerine bavurulmaldr, bunlar yaklak iletim masraarnn hesaplanmasnda kullanlacaktr.
Eyll 2011
29
Fan Kapaklar le lgili Faktrler Kapaklar aldnda oluacak hava akm direnci ya ok dk dzeyde olmal ya da hi olumamaldr. Fakat kapaklar kapatldnda hava akmn tamamen bloke edebilmelidir. Gnmzde yaplan testler 122 cmlik tnel fanlarnn yksek kalite, yeni ve temiz panjur tipi kapaklarnn skca kapanmadn gstermektedir. Kapanmas gereken fanlarn oluturduu hava szntlar minimum havalandrma esnasnda kmeste scaklk kayb nedeniyle birka yz dolara mal olmaktadr. Daha da nemlisi hava szntlar tavuklarn performansna zarar verebilecek gerekli hava akm ablonunu bozmaktadr. Eer panjurlu kapaklar kullanlrsa, bunlarn temiz tutulmas gereklidir. Bir hafta iinde biriken kir, hava akmn %25 azaltabilir. Konik veya eimli duvar fanlarnn avantaj, kapaklarnn daha kolay temizlenebilecei kmes iinde yerlemi olmalardr. nemli Noktalar Havalandrma kapaklar hava szntlarn nlemek iin skca kapanmaldr ve istenilen fan kapasitesinin salanabilmesi iin temiz tutulmaldr.
Entegre Kontrol Sistemlerinin Seilmesi Entegre elektronik kontroll sistemler kmes iinde 7 gn 24 saat kontrol salar. Bu sistemler olduka pahaldr fakat scaklk dalgalanmalarn hedef optimal scakln st ve altnda daha dar bir aralkta snrlayarak tavuklarnn performansnn artmasn salayarak maliyetin geri dnmn salar. ekil 21de gsterildii gibi, tipik bir mekanik termostatl sistem 3-4C dalgalanmalara yol aarken, elektronik kontroll bir sistem 1,1C kontrol salar. Entegre bir kontrol, termostatlar gibi farkl paralarn ayrca ayarlanmas gerekliliini ortadan kaldrr. Bununla beraber iyi bir ynetici entegre kontrol sistemini gzlemleyip, ynlendirmelidir. yi bir sistemi kullanmay renmek kolaydr. Bu da sistemin iyi bir gsterge ekrannn olmas ve menler yardmyla ynetilebilmesi demektir. Istma ve havalandrma sisteminin birbiri ile atmasn engellemeli; kmesi otomatik olarak, stmadan minimum havalandrma, gei havalandrmas ve tnel havalandrmaya ya da evaporatif soutmaya geirebilmelidir (ilemi tersine de evirebilmelidir). Ayrca ekstra igc kullanmanz engellemek amacyla yeterli veri giri kanal olmaldr. Dier bir nemli konu iyi bir entegre kontroln g kaynandan kaynaklanan ani voltaj deiiklikleri ve kesintilerine kar koruma salayabilmesidir. yi bir kontrol sistemi ayn zamanda blgesel alma kapasitesine sahip olup, yneticinin kmesin farkl blgelerine scaklk sensrleri yerletirerek deiik durumlar iin deiik sensrleri kullanabilmesine olanak salamaldr. rnein bytme dneminde kmesin belirli bir blmnde blme oluturuluyor ise dnemi minimum havalandrmas iin kullanlmayan alandaki sensrler kapatlabilmeli, fakat kmeste fanlarn olduu alanda scak hava tnel havalandrmas iin sensrler gerektiinde alabilmelidir.
30
Eyll 2011
ekil 21: Kaydedilen scaklk grainin gsterdii gibi, entegre elektronik kontroller termostat ile alan sistemlere oranla ok daha iyi kmes ii scaklk kontrol salamaktadr. Kmesteki performans artyla kontrol cihazlarnn maliyeti kolayca karlanabilir.
Daha iyi kontrol sistemleri toplanan verilerini entegre ederek gsterge ekrannda sunarlar. Bylelikle yneticiler rnein son 24 saat ierisinde farkl zaman aralklarndaki veya tm yetitirme dnemindeki kmes scaklklarna bakabilirler. Bu zellik sorunlarn giderilmesinde olduka kullanldr. Genellikle kiisel bilgisayarlar ve a balantlar ile uzaktan yaplabilen gzlemleme ve kontrol, kontrol sistemlerinde istenilen bir zelliktir ve yneticinin kmes artlarn kendi osinden veya yerleim yerinden kontrol edip, eer sorunlar varsa mdahele etmesine olanak salar. nemli Noktalar Modern elektronik kontroller idarecilere zamandan byk miktarda tasarruf salayabilir, rnein termostatlarn kurulmas gibi. yi bir kontrol sisteminin deiik kapasiteleri olmaldr-kullanc dostu olmas arttr. yi bir kontrol sistemi kmes ii scakl hedef scakln 1,1C aralnda tutabilmelidir. Veri toplama ve gsterme zelliine sahip bir kontrol sistemi sorunlarn zlmesinde ve sevk idare koullarnn gelitirilmesinde ok yardmc olabilir.
Hava Giri Menfezi Tasarmnda Dikkate Alnmas Gerekenler Minimum ve gei havalandrmas esnasnda, souk d ortam havasnn direk olarak hayvanlarn zerine verilmesine izin vermeden, souk d ortam havasnn kmes ii scak havasyla kartrlmasnda kullanlan havalandrma kanallarnn tasarm ok nemlidir. Daha nce de belirtildii gibi fanlarn ve hava giri menfezlerinin yerletirilmesinde birok deiik tasarm vardr. Buradaki esas konu havann yksekten ve yksek hzda kmese tanmasdr. Kmesin eperine yksekte yerletirilen (yan duvarlara veya tavan almlarna) ayarlanabilir menteeli kapaa sahip klapelerin gerekli hava akm paterninin (gidi yolunun) salanmasnda ok faydal olduu saptanmtr. ekil 22de ayarlanabilir yan kanallar ile salanan hava akm paterninin perdeli havalandrma kanallarnn dzenlenmesi ile karlatrlmas gsterilmektedir.
Eyll 2011
31
ekil 22: Minimum veya gei havalandrma esnasnda souk d ortam havasnn direkt olarak hayvanlarn zerine verilmesini nlemek ok nemlidir. Kmesin eperine yksek olarak yerletirilen ayarlanabilir klapeler bu amac karlarlar. Hava kmes ierisinde tavuk seviyesine ynelmeden nce kmes ii scak havasyla karr.
Hava boluklarnn boyutlar ok nemlidir. alan fanlarn says ve statik basntaki deiikliklere gre farkllk gsterir. Srekli uygun hava akmn salamak iin hava kanallarnn el ile ayarlanmas neredeyse imkanszdr. Statik basn sensrleri ile aktive edilen souk hava kanallar gerekli ayarlamann otomatik olarak yaplmasn salayarak tavuklara daha iyi ortam sunar. Kanallarn ynetimi hakknda daha fazla bilgi iin baknz sayfa 40 nemli Noktalar Ayarlanabilir menteeli klapelerin minimum ve gei havalandrmas iin ok faydal olduu saptanmtr.
Kartrc Fanlarn Faydalar Minimum havalandrma esnasnda ayarlanabilir klapelerin salad iyi hava karm srasnda bile minimum havalandrma fanlar sadece bir dnem alr. Fanlar kapatld zaman kmesin st ksmnda scak havann souk hava ile karm ve tabana ynlendirilmesi durur. Kmesin ierisine yerletirilen kartrc (veya sirklasyon) fanlar bu scaklk tabakalamasnn nlenmesine yardmc olarak gen hayvanlarn scak tutulmasn ve altlktan nemin uzaklatrlmasn salayabilirler. Kartrc fanlarnn kullanlmasnn dier bir nemi snma yakt maliyetinin azaltlmasdr. yi yaltlm, ayarlanabilen hava kanallar ile iyi ynetilen kmeslerde %15 ve %20 kadar yakt tasarrufu saland grlmtr. Toplam yakt maliyeti iyi ynetilen ve yaltlm modern kmeslere kyasla daha fazla olan eski kmeslerde daha yksek oranlarda yakt tasarrufu salanabilmektedir. Konveksiyon stma yaplan ve/veya yksek tavanl kmeslerde daha fazla yakt tasarrufu salanabilir, bazen bu oran %40a ulaabilir. Hem krek tipi (Casablanca tipi) hem de aksl pervane fanlar olduka faydaldr. Krek tipi fanlar genellikle st-aknt modunda daha iyi alrlar. Aksl fanlar kmesin orta izgisi hizasnda yerletirilerek havay yatay olarak erler. Salanan hava dizayn ve kurulum detaylar (Gneydou Amerika iin) ekil 23 ve 24te gsterilmektedir.
32
Eyll 2011
ekil 23: 12m x 152m lik bir kmes iin tipik kurulum detaylar ve aksl pervane tipi kartrc fanlar tarafndan oluturulan hava ablonu.
ekil 24: 12m x 152m lik bir kmes iin tipik kurulum detaylar ve krek tipi kartrc fanlar tarafndan oluturulan hava ablonu.
Evaporatif Soutma: Soutucu Petekler mi? Sisleme Ekipmanlar m? Petekler ile soutma, kmes ii sislemeyle karlatrldnda, ynetim kolayl ve kmesin slanmasna neden olmad iin ok daha sk kullanlmaya balanmtr. Ayrca buharlatrmal petek sistemlerinin daha fazla soutma kapasiteleri vardr. Yine de, tnel havalandrmal veya havalandrmasz olarak iyi tasarlanm sisleme sistemleri de iyi ekilde iletildiinde ve uygun iklimlerde kullanldnda olduka etkin ve yararl olabilirler. Kmes ii sislemenin problemi, sistemin havann absorbe edebileceinden daha fazla suyu havaya verdii durumlarda, suyun hayvanlarn zerine ve altla dmesidir. Maksimum soutma iin sadece gerekli miktarda suyun havaya sislenmesi ve kmesin slatlmamas gerekmektedir. Bu ilem ok zor olabilir dolaysyla dikkatli ve aktif bir kullancya ihtiya vardr. Memelerin tkanmasna da ska rastlanr ve sklkla kontrol edilmesi gereklidir. Su kalitesi sorun yaratabilir. Bu nedenle sistem iin salanan su ltre edilmelidir. nemli Noktalar Devridaimli petek buharlatrmal soutma sistemleri, sisleme sistemlerinden daha fazla soutma salarlar ve idareleri daha kolaydr. Doru kullanldklarnda kmesin slanmas riskini tamazlar.
Eyll 2011
33
Petekler ile Soutma: Ne kadar petee ihtiya vardr? Ama en az petek alan kullanlarak, istenilen soutmann salanmas ve kmes statik basncnn 25Pa. deerinin zerine kmamasdr. Petekle evaporatif (buharlatrmal) soutma sistemlerinde en sk yaplan yanl, monte edilen petek alannn yeterli olmamasdr. Bu durum statik basnc ok zorlayarak fanlarda randmannn azalmasna neden olur. Yeterli miktarda petek alanna sahip olunmadnda, peteklerden geen hava hz ok yksek olacandan, soutma etkinlii azalacaktr. Islak peteklerden geen hava hz ne kadar az olursa soutma etkinlii o kadar fazla olur. Kmes iinden geen veya tnel kanallarndan gelen hava hz ile soutma peteklerinden geen hava hznn ayn olmadna dikkat ediniz. Kmes iine girdikten sonra havann hzn belirleyen faktr, kmesin enine kesit alandr. Peteklerin alan her zaman kmesin enine kesit alanndan daha fazla olmaldr nk yeterli soutma etkinliinin salanmas iin peteklerden daha dk hzda hava gemelidir. Kurulan fan kapasitesini ve peteklerden gemesi tasarlanan hava hzn bildiimiz dnlrse, petek alannn saptanmas iin gerekli forml: Gerekli petek alan (m2) = Kurulan tnel fan kapasitesi (m3/saat) / (Peteklerden gemesi tavsiye edilen hava hz (m/sn) x Saat-saniye evirme faktr (3600) )dir. reticiler peteklerden geecek optimum hava hznn test verilerinden saptanmasn tavsiye eder.
Fanlara fazladan yk oluturmadan etkili bir buharlatrmal soutma salamak iin yeterli
petek alan bulunmaldr. Yedek ve Koruma Sistemlerine Neden htiya Vardr? Bir kmes ne kadar ok evre koullarna kar kontrol altndaysa, bu kontrollerin kaybnda oluacak zararlarn nlenmesi iin o kadar daha fazla yedek ve koruma sistemine ihtiya vardr. Perdeli havalandrma yaplan kmeslerde eer hava ok scak olursa, termostat perde kapama sistemi ile balantl olmaldr. Fanlar ile havalandrlan kmeslerde enerji kesintilerini durumunda perdelerin ynetimi yine otomatik olmaldr. Modern kanatl kmeslerinde yedek jeneratr mutlaka bulunmaldr. Sadece felaketlerin nlenmesi iin deil enerji kesintilerinde hayvanlarn performansnn azalmamas ve sistemin devamllnn salanmas asndan nemlidir. Entegre kontrol sistemleri de, belirli bir scaklk aralnda (genellikle 5,5C) bamsz bir kontrol sistemi tarafndan yedeklenmelidir. Yedek kontrol sistemlerinin kmesin merkezine yerletirilmi kendine ait sensrleri olmaldr. Scaklk, enerji, su pompas aktivasyonu, v.b. gibi deiik fonksiyonlarn problemlerini gstermek iin alarmlara ihtiya vardr. Lokal alarma ek olarak, telefon eviriciler veya ar cihazlar yardmyla uzaktan sinyal gnderebilme kapasitesi de olduka faydaldr. Statik basn ile kontrol edilen hava kanallar ayn zamanda ok kullanl bir alarm sistemidir. Statik basn deiiklerini hissedip uyar verir ve ana kumanda sisteminden bamsz olduundan birincil sistemin bekisi gibi ilev grr. Btn yedek ve koruma sistemleri mmkn olduu kadar birbirinden bamsz olmal, baka bir sistem kt iin kmemelidir. nemli Noktalar Bir kmes ne kadar ok evre koullarna kar kontrol altndaysa bu kontrollerin kaybnda oluacak kayplarn nlenmesi iin o kadar daha fazla yedek ve koruma sistemlerine ihtiya vardr. Btn yedek ve koruma sistemleri mmkn olduu kadar bamsz olmal, baka bir sistem kt iin kmemelidir.
nemli Noktalar
34
Eyll 2011
Kmesin Konumlandrlmas Bir kanatl kmesinin gnein asna gre bir alanda nasl konumlandrld nemlidir. Optimal kmes ii koullar iin en iyi konumlandrma at srtnn (kmesin uzun ekseni) dou-bat uzantsna yakn olarak uzanmasdr. Kn bu konum gnn ortasnda zayf k gneinin yan duvara vurmasn ve snmaya bir miktar katk salamasna izin verir. Scaklk birikimlerini en alt dzeye indirmeye altnz yaz dneminde gn ortasndaki gne nlar ok daha yksekten gelir. Bylelikle gnn byk bir ksmnda saak knts gne nlarnn yan duvara vurmasna engel olur. Gn ortasndaki gne sadece atya vurur ki buras da genellikle kmesin en iyi yaltlan ksmdr. Dou-bat dorultusundan 10-15 dereceden daha fazla a ile uzanan kmesler kn daha fazla yakt tketme eilimindedir ve yazn daha fazla oranda havalandrma kullanlmasna ve havalandrmann yakndan takibine ihtiya duyarlar. nemli Noktalar Optimal kmes ii koullar iin en iyi konumlandrma at srtnn dou-bat uzantsna yakn olarak uzanmasdr.
Yaltm in Gerekenler Ilman ve souk iklim blgelerinde stma yakt maliyetinden tasarruf salamak iin yaltm son derece nemlidir. Tavan zerinde tavan aras bulunan kmeslerde tavan zerinde en az U=0,053 W/(m2K) (R19) yaltm olmaldr. Tavan aras bulunan ak kirili kmeslerde at altnda en az U=0,125 W/(m2K) (R-8) yaltm olmaldr, buda 38mmlik poliretan kpk levhalarla veya 50 mmlik polisterin boncuk levhalarla salanabilir. Kanatl kmeslerinde cam elyaf, levha veya zayf dolgulu yaltmlar olmadan folyo tipi yanstc yaltmlarn veya yanstcl at kaplamalarn tek bana kullanlmalar halinde yeterli olmadklar ortaya konmutur. D ortama maruz kalacak herhangi bir yaltm materyali rutin temizlik ilemleri ve hayvanlarn oluturaca eitli hasarlara kar dayanakl olmaldr. Yaltm materyalinin su geirmez olmasna zellikle dikkat edilmelidir.. Scak blgelerde yneticeler bazen yaltm yapmann gerekli ve ekonomik olmadn dnrler. Bilinmesi gereken, scak iklimlerde yerleim yerine bakmakszn yaltm yaplmam atlardan gelecek gne scaklna kar hayvanlarn korunmak zorunda olmasdr. D ortam havas 33C olduunda yaltlan kmesteki scaklk gz ard edilebilecek hayvan lmleri ile beraber 33,3C olur. Yaltm yaplmam kmeslerde kmes scakl 37Cye karken, lmler %14leri bulabilir. Yaltm yaplmam at veya tavanlardan gelen s 6 haftalk hayvanlardan oluan bir kmes tarafndan retilen sdan daha fazladr. Havalandrma sistemleri buharlatrmaya sahip olsa da bu kadar yksek bir s ykn kaldramazlar. Radyan ss, i ortam scakln arttrmadan direkt olarak hayvanlar etkidii iin zellikle tehlikelidir. Hayvanlar bu ekstra s ykn absorbe ettikten sonra kmesin ss ykselmeye balar ve problem gzle grlr bir hal alr. Eer alternatif olarak baka bir yaltm yntemi yoksa folyo tipi yanstmal at kaplamalar bu radyan ssna kar bir miktar fayda salayabilirler. nemli Noktalar Isnmada yakt tasarrufu iin yaltm yapmak arttr, cam elyaf, levha ve zayf dolgu tarznda yaltmlar olduka baarldr. Scak iklimlerde at alt veya tavan st yaltm, kmes zerine szan gne ssnn engellenmesi iin arttr.
Eyll 2011
35
Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Modern Tnel Tipi Kmeslerin letilmesinde nemli Noktalar
Modern Tnel Tipi Kmeslerin letilmesinde nemli Noktalar

Tnel havalandrma lk ve scak iklimlerde hayvanlarn yem tketimi ve canl arlk art salamak amacyla tasarlanmtr. Bu metod o kadar popler ve kurulum o kadar tipik olmutur ki, her ne kadar kmesler yln bir ksmnda tnel modunda alsa da bu kurulumla alan kmesler ksaca tnel havalandrmal kmesler olarak adlandrlr hale gelmitir. Tnel havalandrmaya btn iklimlerde ihtiya yoktur fakat kanatl retimi yaplan birok blgede kullanlmaktadr. Havalandrmann nasl alt hakknda temel bilgiler iin baknz sayfa 19-25. Birok tnel tipi kmeste gerekte 3 tip havalandrma biimi kullanlmaktadr. Bu havalandrma tiplerini tanmlamak iin kullanlan terminoloji farkllklar gstermektedir. Bu makalede kolaylk iin minimum havalandrma modunu souk iklimler ve kk tavuklar (bytme erken dnem), gei havalandrmas modunu lman iklimler ve orta boy hayvanlar iin s uzaklatrma ihtiyac olduunda ve tnel modu ise scak havalarda ek bir soutmaya ihtiya duyulduunda kullanlan havalandrma ekli olarak tarif etmekteyiz. En iyi kanatl performansnn (ve yatrmn iyi bir ekilde geri dnnn) salanmas iin bir yl boyunca tnel kmeslerin ynetimi ncelikle hangi havalandrma modunun belirli bir zamanda tavuklar iin daha iyi olduuna karar verilmesini ve daha sonra scaklk ve dier hava kalite faktrlerini optimal dereceye en yakn tutabilmek iin gerekli deiikliklerin yaplmasn gerektirmektedir. Entegre elektronik kontrol sistemleri otomatik olarak modlar deitirebildiklerinden ve ortama gre havalandrma oranlarn ayarlayabildiklerinden dolay idari ilemleri olduka kolaylatrmaktadr. Yine de bununla beraber en akll kontrol sistemleri bile yeterince gvenilir deildir ve kontrol altnda tutulmaldr. Daha da nemlisi kontrol sistemlerinin kurulumlar bilgili kiiler tarafndan yaplmaldr. Srekli kmeste olan, tavuklar gzlemleyen ve en iyi performans ve refah iin gerekli deiiklikleri yapan bir yneticinin yerini hibir ey tutmaz. nemli Noktalar Modern kontrol sistemleri idari ilerin zamann azaltr fakat iyi bir yneticiye olan ihtiyac ortadan kaldrmaz.
Hangi Havalandrma Modu Gereklidir? Doru havalandrma modu kararnn verilmesi iin gerekli olan en nemli ey kmesten ne kadar havann uzaklatrlacan ve d ortam havasn direk olarak tavuklarn zerine verilmesinin zarar verip vermeyeceinin bilinmesidir. Temelde: Minimum Havalandrma
Scakln kmesten uzaklatrlmasn amalanrken d ortamn havasnn direk olarak

tavuklara arpmas istenmez. Ya hayvanlar kktr ve/veya d ortam ok souktur.
Fanlar termostatla deil zamanlayc (timer) tarafndan altrlrlar ve havalandrmann amac

nem oluumunu engellemek ve kmese taze hava salamaktr.
Minimum havalandrmada olabildiince kalmak ve bu ekilde tavuklarn konforununun

devamlln salamak amalanr. nemli Noktalar
Kmesten scaklk uzaklatrma ihtiyac olana kadar minimum havalandrmaya devam.
36
Eyll 2011
Gei Havalandrmas Hayvanlar bydke ve/veya d ortam scakl arttka kullanlmaya balanr. Bu durumda kmes ii scaklk da artm olur ve kmesten fazla scakl uzaklatrma ihtiyac duyarz. Daha yksek bir hava deiim oranna ihtiyacmz vardr. Fakat hala d ortam havasnn dorudan hayvanlarla temas etmesi istenmez.
Gei havalandrmasnn ilk aamas basite s sensrlerinin zamanlaycynn (timern) nne

geerek minimum havalandrma fanlarn, baz sistemlerde ek (tnel olmayan) fanlarn ve hava giri menfezlerinin srekli altrlmasyla olur.
Yan duvar hava kanallarndan tnel fanlarn kullanarak daha fazla s uzaklatrlmas
mmkndr (hibrit gei modu).
Fazla scaklk bu yntemle kmesten uzaklatrlabildii srece gei modunun devamll

salanmaldr.
nemli Noktalar Gei havalandrmas fazla scakl uzaklatrrken, souk havay hayvanlardan uzak tutar.
Not Minimum havalandrma ve gei havalandrmas iin kullanlan dier bir tanmlama tr g kayna ile alan havalandrmadr. Bir yanda zamanlayc (timer) ile ynetilen ve scaklk ile ynetilen havalandrmalar, dier yandan rzgar etkisi ile soutma ve rzgar etkisi olmadan soutma arasndaki fark gsterir, ok nemlidir ve buradaki terminolojiye uygun olarak kullanlmtr. Tnel Havalandrma
Hayvanlar soutulmaya ihtiya duyduunda tnel havalandrmaya geilmelidir. Hava deiimi

kmes ssnn kanatllarn konfor aralnn zerine kmasn engelleyecektir.
Tavuklar 4 haftadan genken, gei havalandrmadan tnel havalandrma moduna geerken Sadece hayvanlarn rzgar etkisi ile soutma ile konfor aralnda kalmalar bir zorunluluk
olduunda tnel modu kullanlmaldr (ve bu modda kalnmaldr). Hedef Scaklkta Kalmann nemi
ok dikkatli olunmaldr. nk ar miktarda rzgar etkisi ile soutmaya maruz kalacaklardr ve etkin scaklktaki ani d nedeniyle hayvanlar strese girebilirler.
Byme dneminde her gn iletmeciler o gndeki hedef scakln ne kadar olmas gerektiini bilmeli ve havalandrma sistemini bu scakl salamak zere idare etmelidir. Bymenin erken dneminde optimum scakln salanmas ok nemlidir. Gen hayvanlardaki performans kayplar daha sonradan tela edilemez. Gnlk hedef scaklklarn ynetici tarafndan duvara aslmas iyi bir uygulamadr. Broylerlerde bir gnlk yata optimum scaklk 32C civarndadr ve alt haftalk yaa kadar kademeli olarak 21Cye der (ekil 25). Bytme dneminde her gn bir kii gerek ve hedef scaklklar arasndaki fark dzenli olarak kontrol etmeli ve gerekli deiiklikleri yapmaldr.
Eyll 2011
37
ekil 25: Bir gnlk yata yaklak 32Cde yemin canl arlk kazanmak iin kullanm balar ve yedi haftalk bytme dneminin sonuna doru bu scaklk 21Cye der, fakat en iyi kmes performans iin yneticiler tnel havalandrma balayana kadar gerek kmes ii scakln hedef scakln 0,51,0C yaknnda tutmaya almaldrlar, havalandrma baladnda nemli olan etkin rzgar etkisi ile soutma scakldr.
nemli olan idarecinin ve zellikle hayvanlarn boy seviyesinden bir metre yukarya yerletirilen termometrelerin deil hayvanlarn hissettii scaklktr. Btn termometreler, termal sensrler ve termostatlar hayvan seviyesinde scakl takip etmelidir. Ayrca kmes tnel havalandrma moduna geirildiinde, termometrelerin okuyaca scaklk hayvanlar tarafndan hissedilen scaklkla ayn deildir. Tnel modunda yneticinin amac hedef scakla denk scaklk salamaktr. Eer hayvanlar rzgar nedeniyle me hissediyorlarsa termometre scakln drmeye ihtiya duymayz ya da istemeyiz. Bunu hatrlamak, zellikle bymenin erken dneminde nemlidir. Yksek scaklklar isteyen gen hayvanlara rzgar etkisi ile soutma stresi yaatmak ok kt sonular dourabilir. nemli Noktalar
Tnel havalandrma esnasnda ama etkin scakln hedef scakla yakn tutulmasdrnemli olan termometrelerin okuduu deil tavuklarn hissettii scaklktr. Eer tavuklar rzgar nedeniyle me hissediyorlarsa termometre scakl drlmemelidir.
Minimum Havalandrmann daresindeki nemli Noktalar Minimum havalandrmann amac kmesten scaklk uzaklatrma gerekmedii herhangi bir zamanda hava kalitesinin idaresinin salanmasdr. Bunun anlam yeterli oksijen salamak iin kmes ierisine yeterli miktarda taze hava tamak ve kmeste nem birikimini ve amonyak problemlerini nlemektir. 1- Tavuklarn d ortam havas ne olursa olsun, scaklk uzaklatrma ihtiyac olmasa dahi, en azndan minimum ihtiyalar kadar bir miktarda hava soluyabilmesi, bir zorunluluktur. Uygun minimum havalandrma esnasnda oluan kmes scaklk kayb, tavuklarn performansndan kazanlan faydalarn yannda ok kktr. Amonyak bir sorun olmadnda bile (yeni altlkta olduu gibi) yeterli taze havann salanamamas ve kmes ii hava tabakalanmalar, hayvanlarn sal ve performans asndan ok zararl olabilir. Amerikada yaplan bir aratrmada bir gnlk yata sadece on iki saat haften orta iddetli dereceye kadar deien oksijen yetersizliinin, asites (sulu gbek) olgularnda arta ve bytme dnemi sonunda canl arlk artnda azalmaya yol at gsterilmitir. Minimum havalandrma esnasnda kmese giren nem konusunda endielenmenin gereksiz olduunu anlamak nemlidir. ncelikle souk hava bu kadar miktarda nem tutamaz ve kmes havasyla kararak sndnda bal nem deeri iddetle der. Bu durumda kmes ii havalandrma, hava akmnn fazla nemi emip dar atmasn salar. Btn gn yamurlar yasa da minimum havalandrma altrlabilir ve hatta altrlmaldr.
38 Eyll 2011
nemli Noktalar Bir miktar snn uzaklatrlmas ile sonulansa da hava kalitesinin devamllnn salanmas iin havalandrma arttr. Salanan faydalar gz nne alndnda minimum havalandrma esnasnda kaybedilen scaklk gz ard edilebilir.
2- Istmada kullanlan yakttan tasarruf etmek iin hava kalitesinin azalmasna izin verilemiyecei gibi ok gen hayvanlarn memesine de dikkat etmek nemlidir. Bytmenin erken dneminde en kk bir me bile arlk kazancnda azalmaya, yemden yararlanmada de, a reaksiyonlarna ve lmlere yol aar. Termometreler ve termostatlar hayvanlarn boy seviyesinde kurulmaldr ve souk havann direk olarak hayvanlara ulamas engellenmelidir. nemli Noktalar zellikle gen hayvanlar scak tutulmaldr. Kmesi ve altl civcivler yerletirilmeden nce stnz ve scaklklar hayvan seviyesinde kontrol ediniz.
3- Civciv karlamadan nce Altln ve kmesin stlmas ok nemlidir. Civcivleri souk altla yerletirmek performanslarn etkiler. Genel bir kural olarak yerletirme esnasnda ideal olarak altlk 30C olmaldr. Civciv blmeleri yerletirilmeden 24 saat nce stlmaldr. Eer konvektif stclar erken bytme dnemi iin tek s kaynaysa hayvanlar yerletirilmeden 48 saat nce altrlmaldr. Yaplan bir almada, n stmann yaplmamasnn maliyetleri aratrlm ve en iyi 10 srnn tavsiye edilen scaklklardaki altla yerletirilmi tavuklar olduu, bunlarn erken dnem (7 gnlk) lmlerin % 0,7 iken en kt 10 srnn en fazla 22,5C scaklnda altlklara yerletirilen civcivler olduu ve bunlarda erken dnem 7 gnlk lm orannn %4,0 olduu saptanmtr. 4- Minimum havalandrlma en az be dakikalk dnglere gre ayarlanabilen zamanlayclarla (timerlar) ile altrlmaldr. Hayvanlar bydke kmes ierisine daha fazla s ve nem verirler, bu durumda sistemin alma zaman ve/veya fanlarn saysnn arttrlmas gereklidir. Be dakikalk zamanlayc (timer) kullanmak ksa (sk) ama-kapama dngleri salar ki bu da kmes koullarnda niformite ve devamllk anlamna gelir. 10 dakikalk veya daha uzun zamanl dngler kmes scakl ve hava kalite koullarnn ekstremler arasnda geni bir ekilde dalgalanmasna neden olur. Her ne kadar ortalama koullar be dakikalk dngler iinde ayn olsa da, on dakikalk dnglerde hayvanlar devaml optimal koullar hissedemeyecektir. Zamanlama ayarlarnn saptanmasnda kabaca; balang dnemindeki civcivlerde minimum havalandrma oran, d ortam havasna bal olarak 1000 tavuk bana 0,047-0,094 m3/sn deeri kullanlabilir. Minimum havalandrma orannn saptanmasnda kmes ii bal nem ve altlk nemi ile beraber kanatllarn davranlar yol gstericidir. nemli Noktalar Minimum havalandrmann be dakikalk aralklarla altrlmas scaklk ve RH deerlerinde arlklarn oluma olasln drr ve daha iyi yetitirme ortam salar.
5- Baarl bir minimum havalandrma iin kritik faktrlerden biri ieri giren souk havann hayvanlarla temasa gemeden nce kmes ii havasyla niform olarak karmas ve snmasdr. Bunun kalc ve devaml olmasnn salanmas iin statik basn sensrleri vastasyla ayarlanabilir yan hava menfezleri (klapeler-inletler) en iyi yntemdir. Eer menfez aklk alanlar kullanlan fann m3/ saatine gre uygun ekilde ayarlanmazsa ya havalandrma oran ihtiya olann altna decek yada dardan gelen hava dorudan hayvanlarla temasa geerek hayvanlarda souk stresi oluturacaktr.
Eyll 2011
39
6- Hayvanlar minimum havalandrma fanlarnn idare edebileceinden daha fazla scaklk rettiklerinde gei havalandrmas moduna gei gerekleir. D hava ss ne kadar souksa ve hayvanlar ne kadar gen yata ise havalandrmann minimumdan gei moduna geilmesi o kadar ge olur. D hava ss ne kadar scaksa ve hayvanlar ne kadar bykse deiime daha erken ihtiya duyulur. nemli Noktalar
Sadece scakln uzaklatrlmasna ihtiya duyulduunda ve minimum havalandrma ile

hayvanlarn konforunu salanamadnda gei havalandrmas moduna geilir. Gei Havalandrmasnn daresindeki nemli Noktalar Gei havalandrmasnn amac yeterli miktarda sy dar atarak kmes ii scakl tavuklarn konfor aralnda tutarken, d ortam havasnn dorudan tavuklar zerine dmesini engellemektir. 1- Gei havalandrmasnn baarl olabilmesi iin yan duvar hava giri menfezlerinin statik basn kontrol sistemleri olmas gereklidir. Hava giri menfezlerinin uygun statik basnc salamak iin alan fanlarn says deitike elle ayarlanabilmesi ok zor ve hatta imkanszdr. 2- Gei havalandrmas modunda hayvanlarn konforunu salamak mmknken asla tnel havalandrmaya geilmek istenmez. Hayvanlar yalandka ve kilogram vcut arl bana daha fazla scaklk retmeye baladka veya d ortam havas sndka, kmesten ok daha fazla miktarda s uzaklatrlmas gerekir. yi tasarlanm kmeslerdeki byk hayvanlar iin eer hava ss i ortam hedef ssndan 5,5 C daha scaksa hedef s gei havalandrmas kullanarak salanmaldr. Eer hayvanlar daha kk ve i ile d ortam havalar arasnda 5,5 Cden daha az fark varsa yine de hedef scaklk gei havalandrmasyla salanmaldr. Tnel moduna ok erken gemek kmesin bir ucu ile dier ucu arasnda byk scaklk fark yaratacak, bu da sr performansna zarar verecektir. nemli Noktalar Gei havalandrmasndan tnel havalandrmaya ok erken gemek hayvanlarn performansna ciddi ekilde zarar verir.
3- Koullar deitike bir havalandrma modundan dierine (minimum, gei veya tnel) gemek, herhangi bir sorun yaratmaz. Bir kmes gece dneminde ve sabah erken saatte gei havalandrmaya, scak gn saatinde bir eit tnel havalandrmaya ihtiya duyabilir. Asl sorun hangisinin hayvanlarn en iyi ekilde performans gstermesini salayacadr. 4- Tnel havalandrmaya geme ihtiyac iin karar verirken, her zaman rzgarn soutma etkisini hatrlamak gerekir. Eer en yksek seviyede gei havalandrma kapasitesinde rnein drt tnel fan ile allyor ise; tnel moduna geildiinde hayvanlar fan says ayn olmasna karn hissedilen scaklkta d hissedeceklerdir. Bu d termometrede okunandan daha fazla hissedilebilir. Daha gen yataki hayvanlar rzgar etkisi ile soutmaya kar daha duyarlyken hissedilen scaklktaki d hayvanlar iin fazla gelebilir.
40
Eyll 2011
Hava giri menfezlerinin daresindeki nemli Noktalar Hem minimum hem de gei havalandrmasnda yan hava giri menfezleri (klapeler-inletler) ile uygun hava akmnn salanmas arttr. Hava menfezleri hava hareketlerinin ynn kontrol ederek kmese giren havann, bylelikle karan havann hzn etkilerler. Souk havalarda kanallar souk d ortam havasnn scak i ortam havasyla kartrlarak yakttan tasarruf ve doru scaklklarn salanmas iin yardmc bir aratr. Hava menfezlerinin idaresi btn scak havann yukarda toplanmasn engeller. Hava menfezlerinin idaresinin yetersiz olduu kmeslerde taban ve tavan scaklklar arasnda 8-11 C fark saptanmtr. yi bir hava menfezi idaresi bu fark 3 Cde tutar. nemli Noktalar Souk havalarda yan hava giri menfezleri souk d ortam havas ve scak i ortam havasn kartrmak iin iyi bir aratr.
Hava giri menfezlerinin iyi idaresi ayrca yakt masraarndan tasarruf salar. Hava karm zayf olan kmeslerde %20-25 daha fazla yakt tketilir. Ayrca bir gnlk yatan itibaren scaklk ve hava kalitesinin iyi olmas broyler srlerin performans iin en nemli faktrdr. zellikle bytmenin erken dneminde ar scaklklar ok zararl olabilir. ok souk koullar gen hayvanlarn yeteri kadar yem ve su tketme kapasitesini azaltr ve erken dnemde byme yavalarsa bu kayp srnn hayat boyunca giderilemez. nemli Noktalar Hava giri menfezlerinin iyi idaresi snma faturalarndan %20 tasarruf salar.
1- Hava giri menfezlerinin idaresi, kmesin hava geirmez olmasnn, yani kaplar, perdeler, yrtlm yaltm materyalleri vb. aralarndan kanal hava akmndan alacak hava kaaklarnn olmamasnn salanmasyla balar. 2- Bir sonraki adm menfezlerin uygun ekilde alabildiinden emin olmaktr. Hava menfezlerinin boyutlar hem istenilen statik basnc hem de hava akmnn hznn ayarlanmasna imkan vermelidir (ekil 26). Yan hava menfezlerinin havay istenilen ekilde geirebilmesi iin yan duvar hava menfezlerinde 5-7,5cm veya at menfezlerinde 2,5-4cm aklk olmaldr. tam ak pozisyonundan daha fazla alan hava kanallar (kapan st ksmndan menfezin boyun ksmndaki girie eit miktarda amak) hava akmn artrmaz. ok geni kapak almlar havay direkt olarak hayvanlarn zerine yneltme eilimindedir. Doru hava akm sadece doru miktarda havalandrma kanal alarak salanr. nemli Noktalar
yi hava akmnn salanmas iin yan hava giri menfezleri en az 5-7,5cm ve at menfezleri
2,5-4cm almaldr. 3- Hava kanallarnn idaresi iin statik basn ile ynetilen kontrol sistemleri kullann. Hava kanallarnn elle idaresi imkansza yakndr. Bir fan her altnda veya kapandnda hava kanallarnn tekrar ayarlanmas gerekir. Statik basn kontrol sistemleri kmesteki statik basnc hissederler ve hava kanallarn istenilen statik basnc salayacak arala aar ya da kaparlar, bylelikle istenilen hava akm ablonunu olutururlar. Bu makineler ok iyi alrlar ve kanatl endstrisine ok fayda salarlar.
Eyll 2011
41
4- Kullanlacak hava giri menfezlerinin says kullanlan toplam fan kapasitesi ile orantl olmaldr. Hava menfezlerinin idaresinde nemli konulardan biri, manuel olarak ynetilmeyi gerektirmemesi iin ka adet hava giri menfezinin monte edilebileceinin bilinmesidir. Tipik bir broyler kmesinde toplam monte edilen fan kapasitesinin yarsn karlayacak kadar hava giri menfezi bulunmaldr. Fakat yetitirmenin erken dneminde olduu gibi fanlarn bir veya iki tanesi kullanldnda ak olan hava kanallarnn bir ksmnn kapatlmasna ihtiya duyulur. Bunun nedeni alan fanlara karlk olarak ok fazla hava kanal varsa statik basn makinesi statik basnc salamak iin hava kanallarnn kapaklarn ok kapatacak ve havann at orta noktasna erimesi iin gerekli olan hava akm iddeti olumayacaktr. Btn klapeler kullanmdayken sadece 122 cmlik fan kullanlmas statik basn cihazlarnn klapeleri sadece 0,5-1,5 cm amasna ve havann kmes ierisine zar zor szmasna sonu olarak ta tabana dmesine neden olur. Bu durumda yeterli hava karm salanamaz nk hava hz olmakszn gerek bir hava akm oluturulamaz. Bunun sonucunda altlk slanr, nem oran ve amonyak miktar ile yakt kullanm artar ve hava kalitesi der. nemli olan belirli bir gn veya bytmenin belirli bir dneminde kullanlan fan kapasitesine uygun hava giri menfezi saysn denkletirmektir. Bytmenin erken dneminde blme oluturulan kmeslerde sadece bir adet 122 cmlik fan (veya iki tane 91 cmlik fan) kullanrken iyi bir hava akm oluturmak iin blmelerde bytme alanndaki menfezlerin (klapelerin) her 2 adedinden biri srg ile kapatlmaldr. Bylelikle bytme blmesinde eit dalml rnein 15 adet hava menfezinin klape ama motoruna yant vermesi salanm olur. Eer yalnzca fazladan fan altrlmasna gerek varsa bytme blmesindeki klape kapaklarnn bazlar alabilir. Bundan sonra sonra fan says arttka bytme blmesinde alan klape says arttrlr. Kabaca bir tnel tipi kmeste bytme dneminde veya mevcut hava koullarnda her bir 122 cmlik fan iin yaklak 15 adet alan hava kanal olmaldr. nemli Noktalar
Kullanlan hava giri menfezlerinin (klapelerin-inletlerin) kanallarnn says kullanlan fan kapasitesi ile orantl olmaldr. Kabaca, her bir 122 cmlik fan iin yaklak 15 adet alan yan hava giri menfezi olmas
gereklidir. 5- Menfezden ieri alnan havann herhangi bir engelle karlamas engellenmelidir. Su kanallar ve elektrik sistemleri genellikle hava kanallarndan gelen hava akmnn yolu zerinde tavana monte edilirler. Hava akm bu tr engellere arpnca krlarak aa doru yol alr. Bu, arzu edilen yksek hzda dzgn, tavan boyunca devam etmesi gereken ve kmesin ortasna ynelmi olan hava akmn bozar. ekil 26: Doru ve yanl hava giri menfezi allar,
En iyi hava akm ve kartrma iin, yan duvar hava kapaklar 5-7.5 cm almaldr.
Uygun hava akm ve kartrma iin, tavan hava kapaklar en az 2.5 cm almaldr.
ok kk aklklar yeterli hava akm ve frlatma etkisini salamaz.
20 cmlik boyun akl Tamamen alm hava kapaklar maksimum hava akmn salar fakat hava hzn ve havann frlatma gcn azaltr. 42 Tavandaki borular, kablolar veya kanllar hava akmn keser ve havay aa doru ynlendirir.
ok geni aklk havay aa doru ynlendirir, ek bir hava ak salamaz.
Eyll 2011
Tnel Havalandrmann daresindeki nemli Noktalar Tnel havalandrmann amac soutmaktr. Kmesten hava uzaklatrarak tavuklarn konforunun salanamad hallerde tnel havalandrma moduna geilir. Daha scak havalarda hayvanlar rzgarn soutma etkisine ek olarak evaporatif (buharlatrmal) soutma yoluyla gerek scakln drlmesine ihtiya duyacaktr. 1- Tnel havalandrmann idaresinin baars rzgarn soutma etkisiyle retilen hissedilen scakln anlalmasna baldr. Hayvanlarca hissedilen scaklnn saptanabilmesi iin kmes ii termometre deerinden tavuklarn hissettiini dndnz rzgar etkisi ile soutma derecesi karlr. Hissedilen scakln saptanmas iin tam bir yntem yoktur. Hissedilen scaklk, tavuun ya (tyleri ve vcut boyutu) ve havann hzndan ok fazla etkilenir. Dier btn faktrlerin eit olduu dnlrse hissedilen scaklk d:
Gen hayvanlar iin daha fazla, yallar iin daha azdr. Dk scaklklar iin daha fazla, yksek scaklklar iin daha azdr.
35Cye yaklatka rzgarn soutma etkisi azalr ve 38Cye yaklatka tamamen ortadan kalkar. nemli Noktalar Rzgarn soutma etkisi daha ok hayvanlarn ya ve hava hzna baldr.
2- Gen hayvanlarda tnel havalandrma kullanrken zel nlemler alnmaldr. Rzgar etkisi ile soutmann drt haftalk tavuklardaki etkisi, yedi haftalk yatakiler zerindeki etkisinin iki kat olabilir. Yetitiriciler genellikle gen hayvanlara souk havalarda tnel havalandrma uyguladklarnda sorunlar ortaya kar. Fakat ok scak koullarda bir gnlk yataki hayvanlarn da bir veya iki adet tnel fan yardm ile havalandrlmas gerekebilir. 3- Belirli bir durumda rzgarn soutma etkisinin saptanabilmesi iin hayvanlarn davranlar izlenip ok scak veya souk hissettiklerine ilikin iaretler yakalanabilir. Rzgarn soutma etkisinin ne olabileceini tam olarak tahmin etme veya hesaplama yolu yoktur. Dikkat edilmesi gereken rahatszlk belirtileri:
Tavuklar ok scakladklarnda daha serin ve hava akmnn fazla olduu yerlere giderler,
kendilerini daha fazla soutmak iin kanatlarn indirip kaldrrlar, daha fazla su ierler ve daha az yem tketirler. Eer yem yemeyi brakp gaga (az) aarlarsa ve zellikle normalde pembe olan deri ksmlar krmz renge dnrse kesinlikle fazla scaktr.
Tavuklar ok dklerinde souk hava akmndan korunmak iin tabana yaklarlar, hava
hareketlerinden uzak blgelere giderler ve kmeleirler ve yaltm miktarn arttrmak iin tylerini kabartrlar. 4- Durum ve deneyime dayal tnel havalandrma kullanmna dair talimatlar hazrlamak faydal olabilir. Aada tnel veya gei havalandrma modunu semek iin rnek ynergeler verilmitir. Bunlar sadece rehber niteliindedir ve hayvanlarn davranlarna gre kontrol edilmelidir.
Eer d ortam scakl 21 Cden dkse ve hayvanlar 4 haftalk yataysa gei

havalandrma modunda kaln.
Eer d ortam scakl 18 C ise ve hayvanlar 5-8 haftalksa gei havalandrma modunda kaln.
Eyll 2011 43
Eer d ortam scakl 15,5C veya daha dkse ve hayvanlar 8 haftalk yataysa Tylenmesini tamamlam hayvanlarda ve normal koullar altnda tnel fanlarnzn
nemli Noktalar
gei havalandrma modunda kaln. Gerekte dars ok souktur ve bu durumda tnel havalandrma yardm edeceine zarar verir.
yarsndan azn kullanarak tnel modda havalandrma yaplmamaldr. zellikle scaklk dalm ve birrneklilii zerine bunun faydasndan ok zarar vardr.
Eer darda hava souksa tnel havalandrma yarar salamaktan ok, zarar verir.
Hayvanlarn ya karar iin kritiktir. 5- Hava giri menfezleri ucundan fanlarn olduu uca kadar kmes ierisindeki hava deiimlerini gzlemleyin. Bu, duruma bal olarak iki anlama gelebilir.
Scak havalarda tnel havalandrmada 3Cden (normal) daha yksek farkllklar yetersiz
hava akmn veya scak d ortam havasnn ieri girmesine neden olan hava kaaklarn dndrr. Bu durumda hava hzn kontrol edin ve kirli fan, kapak ve/veya petekleri ve ak kap veya dier szntlar kontrol edin.
Biraz daha souk havalarda ve daha kk hayvanlarda tnel havalandrma srasnda
kmesin bir ucu ile dier ucu arasnda 3Cden fazla fark, gei havalandrmas moduna gemeniz gerektiini gsterebilir. Bu durumda kmesin bir ucu ve dier ucu arasndaki scaklk fark, ieri gelen havann ok souk olduunu ve kmes ierisinden geerken istenilenden daha fazla sca topladn dndrr. Bu durum hava yan hava giri menfezlerinden niform olarak kmese getirildii iin gei havalandrmasnda olumaz. nemli Noktalar
Bir utan dier uca scaklk farkllklar, yetersiz hava akmn, gei havalandrmas moduna
gemek gerektiini gsterir. 6- Yetitirmenin erken dneminden tam kmes havalandrmasna geilir geilmez g (blme) telleri kurulmaldr. Soutma iin tnel havalandrma kullanldnda tavuklar soutucuya, kmesin hava giri menfezlerinin bulunduu ksma doru gruplar halinde hareket etme eilimindedirler. G telleri hayvanlarn kmes ierisine eit olarak dalmalarna yardmc olur. Tavuklarn kmes ierisinde eit ekilde dalmasn salamak kmesin tamamnda bymek iin gerekli artlarn eit olmasn salar. Dzgn ekilde kurulan itler tnel tipindeki kmeslerin dzenli bir ekilde iletilmesi iin arttr. itler 45-60 cm yksekliinde kurulmal ve itlerin ierisinden hayvanlarn evresinde iyi hava akm olumasn salamak iin hava geii olmaldr. nemli Noktalar G tellerinin kullanm tavuklarn kmes ierisine eit olarak dalmalarn ve kmesin her tarafnda bytme koullarnn eit olmasn salar.
7- Eer tnel havalandrma srasnda hayvanlarda scaktan rahatsz olma belirtileri grlyor ise (ve sistem dzgn olarak alyorsa) evaporatif (buharlatrmal) soutmay balatmann zamandr. Bununla beraber hava scaklklarnn 32Clik arala ykselmesi beklenen herhangi bir gnde btn tnel fanlarnn alt aamaya gelmeden nce evaporatif (buharlatrmal) soutmay balatmak en iyisi olacaktr. Bu konuda daha fazla bilgi iin bir sonraki blme baknz.
44
Eyll 2011
nemli Noktalar Evaporatif (buharlatrmal) soutmaya, tavuklar scak stresi yaamaya balamadan ve tm tnel fan performansna ulamadan nce balanmaldr.
Tnel ve Evaporatif (Buharlatrmal) Soutma daresindeki nemli Noktalar Modern tnel tipi broyler kmeslerinde evaporatif (buharlatrmal) soutmann amac rzgar etkisi ile soutma ile beraber alarak hayvanlar konfor scaklk aralklar veya buna yakn tutmaktr. Evaporatif soutma hayvanlardan en iyi performans alnan koul araln geniletir. Evaporatif soutma sistemi hava scakln gerek hedeenen termometre scaklna drmek zorunda deildir tnel hava akm etkin scaklk d ile ilgili asl ii yaparken evaporatif soutma sadece scakl tnel havalandrmaya uygun arala eker. rnein eer d ortam havas 35C ise ve evaporatif soutma sistemimizden 7C scaklk d salayabiliyorsak kmese gelen gerek hava scakl 28Cdir. Eer 2,54m/sn hava hzyla gelen rzgarl soutma etkisi ile 6C daha eklenirse tavuklar tarafndan hissedilen etkin scaklk 22C olacaktr tamamen tyle kapl tavuklar iin bu optimal scakla ok yakndr. nemli Noktalar
Buharlatrmal soutmann okunan termometre scakln, rzgarl soutmann tavuklar

konforlu tutaca bir arala drmesi yeterlidir. 1- Tavuklar scaklktan rahatszlk duymaya balamadan nce evaporatif (buharlatrmal) soutma balatlmal veya balatlmaya programlanmaldr. Tamamen tyle kapl bir tavuk iin bu aralk 27-29C araldr. Bir kmeste s birikiminin olumasn nlemek olutuktan sonra azaltlmasn salamaktan ok daha kolay ve iyidir. 2- Tamamen tnel moduna gemeden ve btn fanlar almadan nce evaporatif (buharlatrmal) soutmaya balanmaldr. Buharlatrmal soutmayla beraber, rnein sekiz fandan altsnn altrlmas zellikle rzgar etkisi ile soutmaya kar duyarl olan gen hayvanlar iin faydal olabilir. Daha az fan kullanmak rzgar hzn azaltr ve evaporatif soutma hava daha dk hzdayken daha etkilidir, bylelikle ayn etkinlikteki soutmay daha dk maliyetle elde etmek mmkn olabilir. nemli Noktalar Btn fanlar altrmadan nce evaporatif (buharlatrmal) soutmay balatmak daha ekonomiktir ve gen hayvanlar iin daha faydaldr.
3- Basit bir kural olarak bal nem %80nin zerinde ise buharlatrmal soutma sistemleri kullanlmamaldr. Bu koullar birok blgede gn batmndan sonra veya sabah dokuzdan nce oluur. Gece dneminde scaklklar belirgin lde der ve birok blgede yazn gece dnemi nem oran o kadar yksektir ki neredeyse soutma hi hissedilmez. Dier taraftan scak yaz gnlerinde birok blgede nadiren yerletirilmi sisleme ekipmanlar veya peteklerin kapatlabilmesi iin bal nem yeterince yksektir. Eer bal nem %80nin zerindeyse evaporatif soutmann etkisi ok dktr. Bununla beraber scak bir gnde saat ilerledike hava ss artar ve buharlatrmal soutmadan salayabileceimiz soutma oran ykselir. nemli Noktalar Basite: Gn batmndan sonra veya sabah saat dokuzdan nce evaporatif (buharlatrmal) soutmay balatmayn.
45
Eyll 2011
4- Petekli soutma sistemleri sadece tamamen slatlm (ve temiz) peteklerden hava geirilirse iyi alr bu da sistem ve kmesin dzgn bir ekilde ynetilip takip edilmesi gerektii anlamna gelir. Herhangi bir kap ak braklmamal veya herhangi bir hava kaana izin verilmemelidir. Yan duvar perdeleri kmese tam olarak oturmaldr. Peteklerin su pompalama oranlar doru olmal ve peteklerin tkanmasna izin verilmemelidir. Ama kapama dnglerinin saysnn azaltlmas, peteklerin gece boyunca tamamen kurumasna izin verilmesi, suyun kapatlp fanlarn altrlmas da ayrca faydaldr. nemli Noktalar
Baarl evaporatif (buharlatrmal) soutma iin iyi idare zellikle nemlidir.

Gzlem de Ynetime Dahildir Havalandrma yapmann muhtemelen en zor taraf, hava hareketlerinin ounlukla grlememesidir. Hayvanlarn davranlar, gzlenmesi gereken ilk ve en nemli eydir. Eer hayvanlar normal bir ekilde yem tketiyor, su iiyorsa, kmesin ierisine eit olarak dalmsa durumlar iyidir. Eer byle deilse aratrlmas gereken bir problem vardr. Dier anahtar gstergeler iin gzlemlemeye devam etmek nemlidir. Scaklk, hava hareketleri, bal nem ve statik basncn gzlemlenmesi farknda olmadnz pahalya malolan problemleri ortaya karabilir ve problem olumadan nce bunlardan kurtulmanz salayabilir. Gzlemlemek iin baz yntemler: nemli Noktalar Gzlemleme grevi 1: Hayvanlarn davranlarn izleyin.
Scaklk
Birok kmeste grlen byk dijital termometreler kullanm kolay olmakla birlikte yeterince
hassas deildir. Dk/yksek aralkl cival termometreler daha dorudur ve scaklk art ve dleri hakknda kayt tutabilmenizi salar. Kayt yapabilen termometreler ve nem lerler kmesteki scaklk ve nem dalgalanmalar verilerini yazdrabilir, bu da olduka deerli bir zelliktir.
Termometleri kmes ierisinde yksek ve alak blgelere yerletirerek kmes ierisinde ne

kadar hava/scaklk katmanlar olduunu saptayabilirsiniz. En nemli scaklk hayvanlarn seviyesindeki scaklktr. Kmeste hayvan seviyesinde n ksmda, ortada ve arkada olmak zere en az termometreye ihtiyacnz vardr.
El termometre ve nem ler kombinasyonlar ok pahal deildir, hzla reaksiyon verirler ve

cival termometreleri kalibre etmek iin kullanlabiliriler.
Kzltesi termometreler, ynelttiiniz herhangi bir yzeyin scakln gsterirler hava scakln
gstermezler. Bunlar ok daha pahaldr fakat baka bir ekilde karabileceiniz tavan yaltmndaki bozukluklar, souk tabanlar, ar snanan motorlar veya alterler gibi pahalya mal olabilecek problemleri ortaya karabilirler.
nemli Noktalar Scaklk ok nemlidir: iyi termometrelere para yatrn ve bunlar doru yerlere yerletirin. Kzltesi bir termometre deiik problemlerin saptanmasna yardmc olabilir.
46
Eyll 2011
Hava Hareketleri
Kullanm kolay, doru ve dk maliyetli hava hz lerler piyasada bulunmaktadr. Bu Stratejik olarak yerletirilmi beyaz rafyalar (hediye paketi ipleri) faydal hava akm
elektronik aletler ok pahal deildir ve tatminkar sonular verirler. Termometre de ieren tanabilir modeli zellikle kullanl ve kmes ii koullarn aratrlmas iin uygundur.
gstergeleridir. Genellikle bunlar tavan boyunca ve tavuklarn boy seviyesinde kullanlr. Hareket eden bir kurdele o blgedeki hava akm hareketlerinin mkemmel olarak gstermese de orada havann hareket ettiini gsterir. Hareket etmesi gerekirken sabit duran bir rafya kesinlikle problem sinyalidir.
nemli Noktalar Hava hz lerler ve hava akm lerler havalandrma ynetimi hakknda birok tahmini sonu karlmasna yardmc olur.
Bal Nem
Bal nemin grntlenmesi iin de baz aletlere ihtiya vardr. Hayvanlarn
performansn etkileyecek bal nem farklarn hissetmenize imkan yoktur. Artan veya azalan nem deiikliklerini kolayca kontrol etmek iin ucuz dijital bal nem lerler (humidistat) kullanlr, bunlar %5 dorulukta sonu verirler. Daha doru olan dijital makineler daha pahaldr fakat %2 dorudur. Eer hayvanlarn seviyesindeki farklar renilmek isteniyor ise kontroller hayvanlarn seviyesinde yaplmaldr.
Statik Basn
Belirli zaman ve koullar ierisinde statik basnc lmek hava szntlar, tamamen alamayan
kapaklar, azalan fan performanslar vb. gibi problemlerin tespit edilmesi iin zellikle nemlidir. Kullanm kolay, ucuz, avu ii veya duvara monte edilebilen manometreler bulunur. Magnehelic tip lerler biraz daha pahaldr fakat daha doru sonu verirler.
nemli Noktalar Statik basn lerler hava kaaklarnn, hava giri menfezleri kapak problemlerinin, zayf fan performanslarnn ve daha birok sorunun tespit edilmesine yardmc olurlar. htiya duyulduunda deneyimli kiilere bavurulmaldr. Firma servis personelleri, danmanlar ve niversite uzmanlarnn (varsa) iyi takip cihazlarna eriimi mmkn olacaktr. Bu ahslar size tavsiyede bulunabilir, kmesinizi periyodik olarak kontrol etmenize yardmc olabilir ve bunlarn hepsini kendi banza nasl yapabileceinizi gsterebilirler.
Eyll 2011
47
Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Faydal Baz Dnm Faktrleri
Faydal Baz Dnm Faktrleri

Ticari kanatl yetitiriciliinde lmler iin ska kullanlan ve kanatl kmeslerinin evre ynetimi iin ska rastlanan arpanlarn Emperiyal (ngiliz) sistemden Metrik sisteme ve tersine evirme tablosudur.
48
Eyll 2011
Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: l Birimleri evirim Tablosu
l Birimleri evirim Tablosu
NOT Scaklk farklarnn veya aralklarnn eviriminde 32 sabiti kullanlmaz. rnein 15 Flk bir aralk 8,3 C arala: 15 (F) 1,8 = 8,3333 (C) denk gelir.
Eyll 2011
49
Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Notlar
Notlar
50
Eyll 2011
Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Notlar
Notlar
Eyll 2011
51
Hilal Mahallesi, Hollanda Caddesi, 696. Sokak No: 20 06550 ankaya, Ankara TRKYE Tel: Faks: e-posta: web:
52
+90 312 448 21 00 +90 312 446 36 37 info@rossanadolu.com www.rossanadolu.com
Bir
kuruluudur.
Eyll 2011

Tavuk Çiftliğinin Havalandırılması Teknikleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tavuk Çiftliğinin Havalandırılması Teknikleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BROYLER

ROSS TEKNK BLTEN

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi Eyll 2011

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: indekiler

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Giri

Giri: Doru Uygulanan evre Ynetiminin Ekonomik nemi

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Giri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Giri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Giri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: klim Faktrleri

Kmes Ve Havalandrma le likili Kararlarda klim Faktrleri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: klim Faktrleri

Hayvan Vcudu Nasl ler? Nelere htiya Duyar?

Bytme dneminin banda en temel husus kanatllarn yeterince scak tutulmasdr.

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrmann Temel Prensipleri

Havalandrmann Temel Prensipleri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrmann Temel Prensipleri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrmann Temel Prensipleri

Minimum havalandrma (Mecburi Havalandrma olarak da adlandrlr) - bir zamanlayc (timer)

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrmann Temel Prensipleri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrmann Temel Prensipleri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrmann Temel Prensipleri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrmann Temel Prensipleri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrmann Temel Prensipleri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrmann Temel Prensipleri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrmann Temel Prensipleri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrma in Doru Kararlar Vermek

Havalandrma in Doru Kararlar Vermek

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrma in Doru Kararlar Vermek

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrma in Doru Kararlar Vermek

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrma in Doru Kararlar Vermek

ekil 19: Fann hava akm kapasitesinin m3/saat cinsinden karlatrlmas.

ekil 20: m3/saat/watt olarak fann etkinliinin karlatrlmas.

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrma in Doru Kararlar Vermek

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrma in Doru Kararlar Vermek

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrma in Doru Kararlar Vermek

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrma in Doru Kararlar Vermek

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrma in Doru Kararlar Vermek

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Havalandrma in Doru Kararlar Vermek

Modern Tnel Tipi Kmeslerin letilmesinde nemli Noktalar

Scakln kmesten uzaklatrlmasn amalanrken d ortamn havasnn direk olarak

Fanlar termostatla deil zamanlayc (timer) tarafndan altrlrlar ve havalandrmann amac

Minimum havalandrmada olabildiince kalmak ve bu ekilde tavuklarn konforununun

Kmesten scaklk uzaklatrma ihtiyac olana kadar minimum havalandrmaya devam.

Gei havalandrmasnn ilk aamas basite s sensrlerinin zamanlaycynn (timern) nne

Fazla scaklk bu yntemle kmesten uzaklatrlabildii srece gei modunun devamll

Hayvanlar soutulmaya ihtiya duyduunda tnel havalandrmaya geilmelidir. Hava deiimi

Sadece scakln uzaklatrlmasna ihtiya duyulduunda ve minimum havalandrma ile

ok kk aklklar yeterli hava akm ve frlatma etkisini salamaz.

ok geni aklk havay aa doru ynlendirir, ek bir hava ak salamaz.

Eer d ortam scakl 21 Cden dkse ve hayvanlar 4 haftalk yataysa gei

Biraz daha souk havalarda ve daha kk hayvanlarda tnel havalandrma srasnda

Buharlatrmal soutmann okunan termometre scakln, rzgarl soutmann tavuklar

Baarl evaporatif (buharlatrmal) soutma iin iyi idare zellikle nemlidir.

Termometleri kmes ierisinde yksek ve alak blgelere yerletirerek kmes ierisinde ne

El termometre ve nem ler kombinasyonlar ok pahal deildir, hzla reaksiyon verirler ve

Bal nemin grntlenmesi iin de baz aletlere ihtiya vardr. Hayvanlarn

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Faydal Baz Dnm Faktrleri

Faydal Baz Dnm Faktrleri

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: l Birimleri evirim Tablosu

l Birimleri evirim Tablosu

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Notlar

Broyler Kmeslerinde evre Ynetimi: Notlar

+90 312 448 21 00 +90 312 446 36 37 info@rossanadolu.com www.rossanadolu.com