I. ABDLHAMD VAKFYES VE HAMDYE KTPHANES Dr.

Mjgn CUNBUR

T r k - O s m a n l tahtnn 27. hkmdar Sultan I. A b d l h a m i d H a n (1725-1789) n saltanat yllar (1774-1789), eitli yurt ii ve d vak'alarla dik kati ekmi, imparatorluun duraklama a olarak kabul edilen zaman iinde, eitli kurumlarda ilk yenileme hareketlerinin grlmee baland bir devir olarak deerlendirilmitir. Memleketin i ve d meseleleri zerine ilgiyle eilen, dikkatle semee a lt vezirlerini de bu meseleler zerine, verdii geni yetkilerle, eilmee zorlyan I. A b d l h a m i d H a n ' n iyi niyetli ve ok gayretli bir padiah olduunda ekseri tarihler birlemektedir. I. Abdlhamid Han'a bu derecede sayg gsteril mesinin nedenini, kendisinin halka kar besledii merhamet ve efkatte aramak gerekir. Halkna kar duyduu sevgi, gszlere, yoksullara, kimsesizlere kar hissettii merhamet, meyvasn eitli hayr ve kltr kurumlar tesis etme ek linde vermitir. Atalarnn hayr, yapma geleneini devam ettiren I. Abdlhamid'in kurduu messeseler, Ftih'in, I I . Byezid'in, K a n u n i ' n i n tesis ettii muhteem klliyelerle her ne kadar mukayese edilemese bile, yine de nemlidir. Darda sonu yenilgiyle biten harplere, kaybedilen topraklara, ierde bozulan mal dzene ramen, geni imknl atalarnn izinden giden I. A b d l h a m i d ' i n vakfiyesi en ince teferratna kadar dnlerek hazrlanmtr. Vakfiyede bilhas sa eitli yerlerden ne ekilde ve ne kadar g gelir temin edildii gze arpar. Bu bakmdan mesel F t i h ve S l e y m a n i y e vakfiyelerinde grlen muazzam muhtevay, bu mtevazi vakfiyede aramamak gerekir. ehzade ve sultanlarnn doumlarn kutlamak iin yaplacak enliklere sarfedilecek paray bile yoksullara yardm ve onlar doyurma yolunda harcamala r iin devlet ricalini tevik eden I. A b d l h a m i d , vakf tesisine daha pek k kken, ehzadeliinde balamtr. Elimizdeki vakfiyeden anlaldna gre ilk vakfnn tarihi 1145 H. (1732/3 M.) dir. Bu tarihte vakfettii E y b Kazas n n M d e r r i s Ky'ndeki muhtelif evleri, hamam, frn, ahr, samanlk, drt koyun al, anbar, glgelik ve baheyi mtemil bir iftliinin gelirinden ayrd bir miktar paray, s t a n b u l ' d a Ayasofya yaknnda K a b a s a k a l S i n a n Aa Cami'inde her yl okutulacak mevlid gideri, haftada iki kere vaz' edecek vaizle seccade sericinin gndelik cretleri, Bahekaps'ndaki V a l i d e C a m i ' i n d e her gn annesi R a b i ' a e r m i S u l t a n iin indirilecek hatmi okuyacak 30 cz-han ile bir sandk-noktacnn gndelikleri olarak tahsis et-

18

MJGAN

CUNBUR

mitir. Bu ikinci tahsisin tarihi 3 Rebi'l-evvel 1174 (14 Ekim 1760) dr. Tahsisin mtevelliliine babas I I I . A h m e d ' i n E n d e r u n K t p h a n e s i ' n i n mte vellisini 10 ake gndelikle, ktiplie Hac M u s t a f a b. m e r ' i gnde 4 akeyle, cabilie m e r b.all'yi gnde 3 ake ile tayin etmitir. nc defa E y b ' deki H a z i n e d a r iftlii ile Aksaray'daki bir evi Rebi'l-evvel 1188 (Mays 1774) de vakfetmitir. Elimizdeki vakfiyenin tarihi 15 Muharrem 1195 (11 Ocak 1781) dir. Vak fiyenin dzenlenmesi iin kurulan er'iye meclisi Saray'da Arz-Odas'nda top lanm, devrin Sadrzam K a r a v e z i r Seyyid M e h m e d P a a ( -1781) toplantda Pdiha veklet etmi, Darb-hne-i mire Nazr M e h m e t Bey mtevelli, ukadar Aa, Rikbdar, Dlbend Aas, Hazine-i Enderun Keth das, Kiler kethdas, Seferli Kethdas, Ser-ukadar, Ser-berber, Ser-kahveci ahit olarak bulunmulardr. Vakfiyenin elimizdeki suretlerinden biri, 1154 1210 H. (1741-1795) yllar arasnda dzenlenmi 20 vakfiyenin yer ald yazma bir mecmua iindedir. Mecmuann ilk 127 sayfasnda I. A b d l h a m i d H a n vakfiyesi ile bunun iki zeyli yer almtr. Daha sonrakiler, ad geen pdihn kadnlarndan eb-saf, N e v r e s , H a s i b e , R u h a h kadnlarla S u l t a n Mustafa'nn kz Safiye Sultan'a aittir. Mecmuann istinsah kayd yoktur. Ancak baz sayfa kenarlarnda bulunan 12 aban 1340, 9 aban 1342 tarihli tashihler mecmuann bu tarihlerden nce yazldna delildir. Mecmua, Vakf lar Genel Mdrl Arivi 1407 (179 eski kasa numaras) numarada kaytldr* 293 x 182 mm. cilt, 195x98 mm. yaz lmnde 145 yapraktr. Her sayfada nesihle yazlm 15 satr vardr. ift hat krmz cetvellidir, kd beyaz filigranl Avrupa kd, cildi mklepli, altn zencirekli vinerengi meindendir, srt ve miklebi onarlmtr. Vakfiyenin dili zaman zaman tasannu'a kamakla beraber, olduka sadedir, yer yer ayet ve hadislerle sslenmitir. VAKFYEDEK TESSLER : 1) m a r e t : Bu imaretin kuruluu ile ilgili olarak "Tarih-i Cevdet" de 1189 H. senesi olay lar anlatlrken u satrlar gemektedir: "Ve bu esnada Sultn- zaman A b d ' l - H a m i d H n hazretleri ecdd- i'zm isrine iktid'en bir cami' ve imaret insn tasavvur buyurup ancak ihti* Vakfiyenin ikinci nshas Vakflar Genel Mdrl Arivi 1408 (eski kasa numaras 188 dir) numarada kaytl mecmua iindedir. Mecmuada 11191210 H. (17071795 M.) yllar arasnda dzenlenmi 26 vakfiye vardr. Mecmua 288 x 177 mm. cilt, 195 x 95 mm. yaz lmnde 216 yap raktr. Her sayfada filigranl ince Avrupa kdna nesihle yazlm 15 satr bulunmaktadr. Yazma altn zencirekli mklepli vine rengi mein ciltlidir. Bu nsha (B) nshas olarak adlandrlm, esas nsha olarak metne alnan 1407 numaral nshayla karlatrlp farklar alt not olarak verilmitir. Vakfiyenin nc nshas ayn ariv 1409 (eski kasa numaras 159) numaradadr. (C) nshas olarak vasflandrlan bu nsha mzehhep, itinal ve iri nesihle yazlmtr. Bununla dier iki yazma arasnda hemen hi fark yoktur. Tek fark bu nshann yalnz I. Abdlhamid vakfiyesi ile iki zeylini kapsamasdr.

I- ABDLHAMD VAKFYES VE HAMDYE K T P H A N E S

19

y r buyurulacak m e v k i l e r cevmi' ve mescidle m a ' m r ve m l m l olduuna, bu Bae K a p u s u ' n d a k'in Valide Cmi'-i e r i f i civarnda bir imaret binas lzum grndne m e b n i a'bn- erifn 23. c gn (19 Ekim 1775) sadr- z a m ve eyh'l-islm hzr olduklar halde mahall-i m e r k u m d a bir ima r e t binasna vaz'- ess o l u n d u . " Hseyin Hac Mustafa Ayvan
1

saray'nin

"Hadikat'l-Cevmi"

adl

eserinden

anlal

dna gre imaret ve evresindeki tesislerin bina-emini ehr-emini H a f z elE f e n d i ' d i r . Ad geen eserde, b u g n yerinde D r d n c Vakf H a n kurulmu b u l u n a n m r e t zerine unlar yazlmaktadr: " . . . mret-i m e r k m e n n d e r n u n d a vki' mtevellilere mahss hcren n divrna vize klnan trih-i r a ' n eyh'1-islm- vakt olan e s - S e y y i d M e h m e d e r i f Efendi b . eyh'l-islm E s ' a d Efendi m e r h u m u n hemireleri m e r h u m e F t n a t Z b e y d e H a n m ' n d r , k i cmi'-i mezkrun bina v e in sna ind edilmitir.

Mum-ileyh Ftnat H a n m ' u n mret-i mire-i bi-hemtlarna dahi sy ledikleri trih-i ra'nlar ibu mahalle kayd o l u n d u : "Cenb- hazret-i A b d ' l - H a m i d H n u n kim C i h n a misl adllin getrmedi devrn N'ola olursa Sikender o h-i zi-nun Ged-y kemter-i dergh- devleti yn Keide sufra-i in'm kehken-s Simt- cdna dil-sir cmle halk- cihan Derinde kse-be-kef bir gedsdur fagfr Nevl-i m a t b a h u n u n rize-inidr h a k a n Huls-i pk ile eltf- H a k k a m a z h a r olup Muvaffak oldu aceb hayre ol h-i zi-n Bina idince bu li imareti kld Reyn- valide v cedd-i pkini dn Bunun gibi nice hayrata eyleyp tevfik H a t d a n eyleye mahfuz ztn Yezdan Srur u evk ile tahtnda eyleyp d a ' i m Adlarn ide m a k h r hazret-i M e n n n Huls-i kalb ile subh u mes F t n a t Du'-yi devlet icllin eyle vird-i zeban Derse bir der el-hak bu resme bir t r i h Zehi imret-i vl-yi pdih-i z e m n " 1191 H. (1777 M.) K a p u s tarafna ve birisi

Ve imret-i mezkrenn iki kapus olup birisi B a e

d a h i sebiln arkasnda H o c a P a a canibine kdedir v e iki k a p u l a r n u n hri1 Tarih-i Cevdet.2. Tab', Dersaadet 1309 Matbaa-i Osmaniye, Cilt: 3, S. 46.

20

MJGAN CUNBUR

cinde birer eme b i n a olunmutur. Ve sebiln y a n n a d a h i bir eme bina kln mtr. C m l e n n suyu K r k e m e suyundandr. Ve eyym- hrede virilmek zere sebil-i mezkra kar dahi t a ' y i n o l u n m u t u r . "
2

atna

Vakfiyede bildirildiine gre imaret gl-gsz, fakir, lokmaya m u h t a lar, talebe, dervi ve dknlerin her sabah ve akam doyurulmalar iin kurul mutur. m r e t e 2866 okka bakr kap-kacak, 496 buuk okka demirden mutfak eyas verilmitir. m a r e t t e bir eyh, bir m h r d a r ve vekilhar, bir kiler ktibi, bir kilerci, iki kapc, bir p tayc, bir sprc, bir tamirci, drt a, d r t a yama, drt ekmeki, drt frnc yardmcs, bir kalayc grevlendirilmitir. m a r e t t e piecek pilv, zerde, orba ve aure iin sarfedilecek zahire ve yakacak vakfiyede gnlk ve yllk tutarlaryle tek tek belirtildii gibi stanbul'daki vakf tesislerde b u l u n a n vazifelilere, baz tekke ve medreselere g n d e verilecek fudla tayn yine tek tek, yer yer, ahs ahs saylmtr. m a r e t t e ayrca m t e velli kaim-makam iin bir oda ve sofa yaptrlmtr.

2) M e k t e p : m a r e t i n yannda, m s l m a n ocuklarnn Kur'an okumay ve yaz mekini renmeleri iin bir de sbyan mektebi kurulmutur. "Hadikat'l-Cevami" de mektepten ve kurulu tarihinden yle bahsedilmekmektedir: " .. Ve imret-i m e z b r e n n hricinde sebil kurbinde vki' m e k t e b n d a h i tk- der-ghnda mestur Ltfullah Efendi'nn ind eyledii trih b u d u r : 3 "h-in-eh-i li-himem, hakan- memdh'-iyem Gerdun-vekr u Cem-haem, Sultn- skender-abid K u r ' n a klm iktid, mnkd- emr-i Kibriya A m m a ki olmu m u k t e d hne ol zt- v a h i d Ol pdih- pr-kerem, dnyy kld m u g t e n e m H a y r a t a sa'y itdi bu dem, t a r h eyleyp resm-i cedid Yazd kalem L t f i gibi, trih-i tamm- atyebi Sbyna yapd mektebi, h-i cihan A b d ' l - H a m i d " 1191 H . (1777 M.) Vakfiyeye gre mektepte bir K u r ' a n muallimi, bir halife, bir h a t t a t mek retmeni, bir Arapa-Farsa hocas, bir kapc-hademe-beki grevlendirilmi, 60 renciye gnde ikier ake burs salanmtr. "lmiye salnamesi''ndeki bir resme gre bu mektep yklnca, sonradan b u n u n yerine Bostanc Camii yanndaki mektep ina edilmitir.
2 Hseyin Ayvan saray: Hadikat'l-Cevami, (stanbul) 1281, Cilt: 2, S. 175177. 3 H. Ayvan saray: ayni eser, Cilt: 2, S. 180-181.

I . ABDLHAMD VAKFYES V E H A M D Y E K T P H A N E S

21

3) Sebil : m a r e t bahsinde sz edilen ve mektebin bitiiindeki sebilde grevli kiiler vakfiyede yle sralanmtr: Saf ve temiz, evik, ayana abuk iki sebilci, bun lar ayn z a m a n d a emelerdeki taslarn da koruyuculuunu yapacaklar, kapc ve sprclk grevini de zerlerine alacaklar, bu ek grevlere karlk ayrca gndelik verilecektir. Sebilin bir de su yolcusu vardr. Vakfiyede ayrca 1188 H. (1774 M.) ylnda trbenin karsnda ina edi len bir sebilden bahis vardr, buraya da bir hafz- tas ile bir sprc grevli verilmitir. 4) emeler: Sebilin sa ve solunda iki de eme ina ve bunlara iki masura su tahsis edil mitir. Su yollarnn nezaretine Hasse-i H m y n Su Nazr olan aalar baka caklardr. 5) Medrese:

maretin kar tarafnda 21 krgir oday, bir dershaneyi, ortasnda bir adr van, iki katl bir k t p h a n e ile bitiiinde bir oday muhtevi bir medrese de va kf tesisler arasndadr. Bu tesisi bahis konusu eden eserine S e y y i d almtr: ". .Trbe-i erif-i mezkrun te tarafnda bina ve in olunan Medrese-i liyye ve ktbhne-i adim'l-misille Mekke-i M k e r r e m e kazas ma'zllerinden es-Seyyid Yahya Tevfik E f e n d i b u trih-i r a ' n y sylemidir: Yahya "Hadikat'l-cevami" yazar, T e v f i k Efendi tarafndan yazlan m a n z u m tarihi d e

"Pdih- l-i O s m a n sye-i Rabb-i mecid Hazret-i A b d ' l - H a m i d H a n , shib-i re'y-i sedid Matla'-i divn- evketdir frg-i devleti Ferd-i zt gyiy eh-nme'de Beyt'l-kasid Medrese, mekteb, i m a r e t h e m ktb-hne, sebil Yapdrup ald du'-yi hayr- a h r r u a b i d Medrese sretde a m m a hey'et-i matb'as M u h t a s a r mecm'a-i n-didedir gayet mfid Brek'llah bir mu'all medrese yapdrd kim Vaz'- erkn messes tk- vls meid Mesken me'kel, k t b a m a d e d i r zr itmeyb T l i b a n tahsil-i ilme eylesn sa'y-i mezid Hasbeten l'illh i d b ilm-i erife i'tibr Enbiy vrislerine itdi ikrm- ekid

MJGAN CUNBUR

Binde bir ancak der Tevfik a n a trih-i t m Ehl-i ilme medrese yapdrd eh A b d ' l - h a m i d " 1194 H . (1780 M.) H a m i d i y e ktphanesi adyla, muhteem kolleksiyonu g n m z e kalan k t p h a n e d e n d a h a ilerde bahsetmek zere, vakfiyede geen medrese ile ilgili dier cihetlere gelince, b u r a d a bir muhaddis, bir mderris, bir eyh'l-kurra, iki ders-i a m m vazifelendirilmi, 40 medrese talebesine de ayrca gndelik tahsis edilmitir. Bu talebelerden ilk on tanesi "Sahih-i Buhar", ikinci on tanesi "Sahih-i Mslim" okuyacaklar, bu dersleri grmek iin de gnlklerinden baka ayrca yirmier ake gndelik d a h a alacaklardr. K a l a n 20 talebe ile t r b e d a r ve bir m u ' i d ile dardan grevlendirilen 6 kii ki c e m ' a n otuz kiidirler, herbiri gnde er ake grevle birer cz okuyup h a t i m indireceklerdir. Vakfiyede grevlilerin vasflar ayr ayr belirtildii gibi, talebenin ne ekilde terfi ettirilecekleri de yazl mtr. Ayrca medresenin yllk yakacak ve aydnlatma masraflar iin de p a r a ayrlmtr.
3

6) T r b e : Vakfiyede tesislerden bahsedilirken trbe inasndan sz edilmedii halde gerek medrese bahsindeki, gerekse d a h a sonraki trbe grevlilerinin alacaklar cretlerin ve vazifelerinin saylmasndan tesisler arasnda bir de trbe b u l u n d u u renilmektedir. "Hadikat'l-cevmi"de bu husus yle geer:

" . .Sebiln mukabilinde m e y d n a nazr kede vki bir trbe-i cennet-s ve makm- behit-efz b i n a olunmutur ki etrf- selsesinde bendegn- m u ' t e b e r n d a n dr- bekaya rhlet idenlern mahall-i medfenleri olup ez cmle K a r a v e z i r dinmekle mehur e s - S e y y i d Mehmed P a a mahall-i mezkr da medfndur." 4 Ayn eserde "Trbe-i m e z b r e n n trbedr olup herbirinn mstakil h a n e l e r i " b u l u n d u u bildirilmektedir. Vakfiyede byle bir kayda rast gelinmemitir. 5 II R e c e b 1203 (6/7 Nisan 1789) te vefat eden I. A b d l h a m i d vakfiyede ayrca belirtilmitir. T r b e grevlileri saylrken H a n d a b u trbeye gmlmtr. T r b e d e mevcut mezarlarn destarlarn y k a m a k l a grevliler medresede kapc, h a d e m e olarak alacaklara da temas edilmitir.

7) Beylerbeyi'ndeki Valide Cmi'i: s t a v r o z S a r a y ' n n Hrka-i erife dairesinin b u l u n d u u yerde ina edil mi, tek minareli cmi'den ve eitli kitabelerinden "HadikatiCl-cevmi" d e 6 u z u n 3 4 5 6 H. H. H. H. Ayvan Ayvan Ayvan Ayvan saray: saray: saray: saray: ayn ayn ayn ayn eser. eser. eser. eser. C.2, S.179. C.2, S. 177. C.2, S. 181. C.2, S.171-176.

I . ABDLHAMD VAKFYES V E HAMDYE K T P H A N E S

7

23

u z u n bahsedildii gibi, "Tarih-i Cevdet"de

"stanbul Ansiklopedisi'''nde 1192 H.

de keza,

B o a z i i ' n i n bu

esiz ssne geni bir yer ayrlmtr. (1778 M.) olaylar anlatlrken cmi'in ina s bittikten sonra klnan ilk c u m ' a n a m a z n d a n bahsedilmektedir: "Pdih'- e n a m hazretleri vlide-i merhme-i muhteremeleri R b i ' a Sul t n n m n a olmak zere stavroz ile engelky miynelerinde vki Belerbei Saray'nun hrka-i erife odas yerinde bir cmi'-i erif in ve ihyasn irde i d p 91 senesi saferinn 24 n c (3 Nisan 1777) penenbe g n vaz'- ess klnmt. bu receb-i erifn beinci eharenbe gn karin-i hsn-i h i t m olmala yirmibirinci c u m ' a gn (15 Austos 1778) Zt- hazret-i eh-in-hi bil-resm salt- cum'ay cmi'-i mezkrda ed i d p ba'dezin Vlide-i h- Cihan R b i a S u l t n nmiyle yad olunmasn ferman buyurdular. Cmi'-i mezkrun h i t m n a mverrih olduu t r i h d i r : "Syledi zvvr t r i h n iitdim Enveri Old H a k k a Cmi'-i A b d ' l - H a m i d H a n secde-gh" 8 Vakfiyeye gre camide bir hatib, iki i m a m , bir vaiz, drt devr-hn, bir buhurcu, bir ar-hn, bir hafz, otuz ecza-hn, bir noktac ve sanduki, mezzin, bir mkebbir, kayyum, iki sprc, bir kandilci, bir hfz- mushaf, iki hfz- hasr, bir seccade serici, bahe, adrvan ve kenifleri temizleyecek ahslar grev lendirilmitir. 8) B e y l e r b e y i S b y a n M e k t e b i : Cami yaknnda m s l m a n ocuklar iin bir sbyan mektebi de y a p t r a n I. A b d l h a m i d , b u r a y a bir hoca, bir kalfa, bir kapc ile 20 talebeye g n d e ikier akelik burs tayin etmitir. 8) Muvakkit o d a s : Salt saatlerini tesbit edecek grevlinin ikamet edecei oda da cami yaknnda ina ve vakfiyede bir muvakkit iin gndelik tesbit edilmitir. 10) e m e l e r : ehzade A b d u l l a h v e A b d u r r a h i m ' l e Bakadn ruhlar iin cami avlu sunda iki eme yaptrlm, iki tas koruyucu ile bir su yolcuya vazife verilmi tir. 11) T r b e : Yukarda ad geen iki ehzade iin ina edilen bu trbeye bir detari yka yc, bir kapc, bir sprc tayin edilmitir.
7 Reat Ekrem Kou: stanbul Ansiklopedisi, C.5, S.2676-2681. 8 Tarih-i Cevdet, Cilt: 2, S. 102.

Enveri

E f e n d i ' n n n a z m etmi

24

MJGAN

CUNBUR

12) Emirgn Cmi'i : O devirde M i r g n O l u yals denilen arsada ina edilmitir. "Tarih-i Cevdet" de bildirildiine gre ina tarihi 1194 H. (1780 M.) dir: " M i r - g n O l u shil-hnesi civarnda bir cmi'-i erif binasna irde-i seniyye ta'allk itmekle derhal vaz'- ess olunup sekiz-on ay zarfnda hitm bulmutur. Pdih- enam ,hazretlerinn ol cy- ferah-fezya bu vech ile ra beti mehd-i enam olcak refte refte furun ve hammm ve deirmen ve dkkn 9 lar ve yallar yaplarak az vakit zarfnda ma'mr olmutur." Vakfiyede bildirildiine gre Mirgn'daki cmi'e bir hatib, bir imam, iki mezzin, bir kayyum, bir su yolcu kadrosu verilmi, ayrca cami'in hatib, imam, mezzin ve kayyumu iin drt adet meruta ev yaplmtr. Vakfiyenin ilk zeylinde bu cmi'in e h - z d e M e h m e d ile annesi H m h K a d n ' n adna tahsis edildii bildirilmektedir. M i r g n ' d a yaplan iki emeden ilki R u h a h K a d n ' n hayratdr. Geliri ve bakm I. A b d l h a m i d tarafndan temin edilmi, ikinci emenin ise vak fiyenin ikinci zeylinde sz gemi, vazifelileri belirtilmitir. "Tarih-i Cevdet" de bir de M e d i n e ' d e I. A b d l h a m i d tesisi olan medrese den bahsedilmektedir.10 Vakfiye ve zeyillerde byle bir tesise rast gelinmemi, ancak H a r e m hazinedarlarnn maalar azald iin bunlara bir miktar tahsis yapldndan bahsedilmi, zeyillerde de R a v z a - i M u t a h h a r a ' n n yllk mum ihtiyacnn ne ekilde temin edilip nasl gnderildii uzunca aklanmtr. Mekke-i Mkerreme'de bulunan A l i y e l i H a s a n Efendi'nin her gn Hizb'1-ber ve bahr okumas ve haftann muayyen gnlerinde Peygamberin doduu yerde ders vermesi iin bir tahsis yapld ikinci zeylin ba taraf larnda yazldr. Vakfiyede bunlardan baka mesel G a l a t a Saraynda, Serbostaniyan- hassa ocanda, V a l i d e C a m i ' i trbesinde, kendi trbesinde ve baka yerlerde okunacak czler ve hatim du'alar iin ayrlan gnlk cretler, G a l a t a s a r a y n daki 21 kandile bakacak kimsenin ve yakacann, B e n d e r Kal'esi'ndeki cmi'in personel, sair bakm ve aydnlatma giderleri, Arabsun'daki Aba S l e y m a n Aa vakfnn grevlilerine yardm bahis konusu edilmitir. lk ze yilde e h z a d e M e h m e d ' l e A b d l a z i z ' i n sandukalarndaki destarlarna ba kc, K a r a v e z i r M e h m e d Paa'nn mezarna kandilci ve temizleyici gn delikleri, ikinci zeylde K a r a d e n i z Boaz'nda G a r i p e B u r n u , P o y r a z L i m a n , R u m e l i ve A n a d o l u Fenerleri'yle R e v a n c k kalelerinin iindeki personel yokluundan namaza kapal be cami iin gerekli personel, bakra ve aydnlatma giderlerine tahsis ve vakf yapld yazldr. Ayrca Salacak'taki mescide, Meczub Osman ve Helvayi Dede trbelerine de vakflar yaplmtr.
9 Ayni eser, Cilt: 2, S. 142. 10 Ayni eser, Cilt: 2, S. 239.

I. ABDLHAMD VAKFYES VE HAMDYE KTPHANES

25

VAKFIN GELRLER : Vakfn gelirleri, Byk Langa'daki saray arsas ile zerindeki binalardan, M o l l a G r a n i Mahallesindeki iki halvetli hamamla baheli, sulu arsalar mtemil bir bab menzilden, M i m a r Ayas Mahallesindeki bir bab menzilden, Bezzaz- C e d i d Mahallesindeki bir menzille medrese civarndaki 1 ev ve 30 kadar dkknla iki kolluktan, maret kesindeki arsa zerine yaptrlacak bina ve dkknlardan, ktphane karsnda bina edilecek dkkn ve mahzenlerden, F a z l P a a Saray'ndaki 12 odal i yerinden, Y e d i k u l e K a p s dndaki 10 koyun ve bir tane mir salhanesinden, bunlara bal 265 kasab gediinden, M o r a ' d a Burgos Bey iftlii ile dokuz iftlikten, T r h a l a ' d a Y e n i e h i r F e n e r nahiyesindeki 6 iftlikten, Serez'deki iki iftlikten, B e y l e r b e y i Bah11 esi ve stavroz'daki 8 dnmlk arazi zerindeki bina, hamam , deirmen, yal ve saireden, M i r g n Cami'inin zerinde bulunduu geni arazideki koru, ba, bahe, bostan, mera, yal, iki dalyan, hamam, frn, deirmen ve kaykha nelerden, bir gmrkhaneden, A y d n Sanca'nn T i r e ve dolaylarnn yllk mahsult gelirinin bir ksmndan, B e y p a z a r , A v l o n y a , D e l v i n e ve Aydn da iki yerin mukataalarndan, s t a n b u l , Bursa ve sair yerlerin ipek kapan resimlerinden, M o r a peynir rsumu ile S e l a n i k gmrk rsumu gibi daha baz vergilerden salanmtr. I. A b d l h a m i d vakfnn mtevelliliini kendi hayatta olduka inanlr bir ahsa brakm, lmnden sonra erkek evldnn ekberine ve onun nesline, bu nesil inkraz edince kz evldnn ekberine ve bunun nesline mtevelli olma yetkisi tannmtr. Mtevelli kaim-makam Dar's-saade aalar ktibidir. Va kf gelirinden ehzadelere ayda binbeer yz, sultanlara evleninceye kadar ayda beer yz, padiah kadnlarna keza evleninceye kadar ayda beer yz kuru tah sis edilmitir. Dar's-saade aalar vakfn nazrdr. Ayrca eitli hizmet grecek be ktip, iki cabi ve bir kuruncu vakfiyede ilk saylan grevlerdir. Vakf tesis lerde grev alacak ahslarda aranan vasflar, hizmetler saylrken teferratiyle sralanmtr. Vakfiyede zerinde durulan balca konulardan biri de vakf edilen nefis kitaplar ve bunlarn yer ald ktphanedir. HAMDYE KTPHANES : I. A b d l h a m i d ' i n B a h e k a p s ' n d a Medrese yaknnda kurduu,binasnda halen s t a n b u l Z a h i r e Borsas'nn bulunduu ktphane, zamanla H a m i diye K t p h a n e s i olarak anlmtr. Bunu padiahlar tarafndan cami dnda, zel bir binada kurulmu ilk ktphane sayanlar vardr. F t i h ' i n klliyesi iin deki ktphaneyle I I I . Ahmed'in T o p k a p Saray'ndaki E n d e r u n K t p h a n e s i buna nisbetle biraz daha deiik karakter arzederler. H a m i d i y e
11 Bu hamam iin "stanbul Ansiklopedisi" Cilt: 5, S. 2684-2685 de geni bilgi vardr.

26

MJGN CUNBUR

K t p h a n e s i , h e m bir medrese, hem de bal bana bir bina iinde o devrin genel ktphaneleri tipindedir. Vakfiyede yazldna gre fevkani bir binadr, yannda bir de kk odas vardr. Kapsndaki kitabe D r l-ktb-i h H a m i d " d i r . I. A b d l h a m i d H a n ' n vakf tesisleri iinde Batl yazarlarn en ok Toderini dikkatini eken d a i m a k t p h a n e olmutur. X V I I I . Yzyl sonlarnda s t a n b u l d a u z u n sreli bir kltr gezisi y a p a n talyal r a h i p M . L ' A b b e "Trklerin edebiyat zerine" adn tayan ciltlik eserinin ikinci cildinde s t a n b u l ktphanelerinden bahsederken e n geni b l m H a m i d i y e K t p h a n e s i zerine yazmtr. n c e I . A b d l h a m i d ' e vgyle sze balyan T o d e r i n i k t p h a n e iin unlar syler:
12

"Ymn-i

cvid

ola

"Devrin h k m d a r S u l t a n A b d l h a m i d tabiat icab h a r p t e n ekinen sakin karakterli bir ehzadeydi. Devaml olarak edebiyatla megul oluu onu ok merhametli yapmt. Padiah oluncaya k a d a r tek elencesi kitaplar ve h a r e m d i . T a h t a knca da edebiyatn ve edebiyatlarn dostu ve hamisi oldu. Padiah la clusunda airlerin, nazmlarn ou, O n a ilerdeki ikbal ve azametini tasvir eden iirler sundular. Abdlhamid hepsini mkfatlandrmak istedii iin pekok kimseler bu yzden byk gelirler saladlar. m p a r a t o r l u u n en bilgin stadlar tarafndan yetitirilen ve sekin kitaplara mptel olan padiah, sayca az olmasna ramen enfes yazmalar bakmndan zengin bir genel k t p h a n e kur mutur. Padiahn hkmdarl T r k edebiyat iin ok parlak bir devir o l m u , bu devirde m a t b a a yeniden ihya edilmitir. K t p h a n e H. 1194 (1780 M.) de halkn istifadesine almtr. Chiaya Beyden beri (Yahya olsa gerek) m p a r a t o r l u u n m h r d a r olan Reis efendi, altndan byk harflerle k t p h a n e kapsnn zerine hakkedilen kitabeyi nefis msralarla kaleme alm, padiahn fazilet ve adaletini vdkten sonra son msrada det olduu tarzda k t p h a n e n i n tesis tarihini belirtmitir. K i t a b e yle biter: "Sultan Abdlhamid'in ktphanesi ebediyen payidar ve a b a d a n olsun." Kitaplarn b u l u n d u u bina, iki oda, bir kk salon ve bir sofadan m t e ekkildir. K t p h a n e t a m a m e n tatan ina edilmi, inas dokuz buuk ayda bi tirilmitir. Alt tane ktphanecisi vardr. Bunlardan biri dierlerini idare ve m u r a k a b e eder, hafz- ktplerin yatacaklar evler ve yiyecekleri de salanmtr. Trklerin paskalyalar saylan b a y r a m d a ayrca onlara 40 kuruluk bir bahi de verilmektedir. Bu k t p h a n e B a h e k a p u s u semtinde, imaret binasnn karsnda ve

h k m d a r trbelerinin yaknnda b u l u n m a k t a d r . Sal ve c u m a gnleri mstesna b t n gnler aktr. Oray grmee gittim. n k bu k t p h a n e ok mehur ve ok vlen bir yerdir. Bina yanlar msavi olmayan bir paralel kenardr. K u b b e 12 M.L'Abbe Toderini: De la litterature des Turcs. Traduit: Prof. M. L'Abbe de Courand. Paris 1789 Poinot. Cilt: 2, S. 130 v.d.

I. ABDLHAMD VAKFYES VE HAMDYE KTPHANES

27

si naklarla sslenmi, ok sayda pencerelerle iyice aydnlatlmtr. D u v a r l a r a yerletirilen, binay ssleyen niler, balklar inci rengiyle nakedilmi, kalan yaldzl stuncuklarla ssl ve ceviz aacndan m a h a r e t ve zerafetle yaplm lardr. Bakr tel kafeslerin arasndan kendilerine has salam mahfazalar iindeki kitaplar grlr. K t p h a n e n i n giriinde T r k kadranl byk ve gzel rakkasl b i r duvar saati vardr. O b a n a bir L o n d r a mamlt gibi geldi. Muhtelif z a m a n l a r d a bu ktphaneyi ziyaret ettim. Dierlerinde olduu gibi, b u r a d a da d a i m a o k u m a a alan veya yazmalar istinsahla megul Trkler grdm. valye C o s m o C o m i d a s ' n istedii, M . S t u r m e r ' i n bilgi verip tercme ettii katalogda b u l u n a n kitaplarn says 1604 e kar. Bazlarn notlar ekleyerek inceledim. Kitaplarn dzenlendii Sultan snflarn says yirmiyi bulur. Kur'an' tecvidle ve gzel okuma reten kitaplar iin ayr bir snf vardr. Dier snflar M e h m e t v e A y a s o f y a ktphanelerinde grld gibidir."

Bundan sonra konulara gre ktphanedeki eserleri inceleyen T o d e r i n i bilhassa Tevrat'n Arapa 16 evirisi ile 3 kopya Mezmur tercmesinden, ncil'in iki evirisinden bahseder. Sonra H a z r e t i mer, Hz. O s m a n ve H z . ali hatlaryla yazld sylenen Kur'an nshalar zerine genice fikirlerini yazar. Bu a r a d a eitli konulardaki belli bal eserlerden, mehur kreden, krmz yaldz l mein cilt ve mahfazalardan sz aar. 1 3 T o d e r i n i ' n i n verdii bilgilerle vakfiye karlatrlacak olursa baz uyu mazlklar grlr. Vakfiyede hafz- k t p says alt deil drttr. A r a n a n vasf lar "ffet, sadakat ve salh ve istikamet ile mevsuf o l m a l a r " dr. Bunlar birinci ikinci, nc, d r d n c hafz- k t p olacaklar. Kitaplar defterde yazlp belir tildii gibi, isteyen talebeye kzp a z a r l a m a d a n red ve tekdir etmeden vereceklerdir. Birinci 120, ikinci 100, nc 90, d r d n c 80 ake alacaktr. Dikkati eken husus bu cretlerin muhaddis ve mderris gndeliklerinden sonra dier grevli ler arasnda en yksek cret olduudur. Hafz- ktplere ayrca birer ev de tah sis edilmitir. Vakfiyede bu husus "Ve blda vasflar m r u r iden huffz- k t b menzilinde herbiri sakinler olup du'-i devm- devlet-i hazret-i tc-driye i tigl eyleyeler" diye gemektedir. K t p h a n e n i n dier grevlileri mstakim'letvar bir kapc ve sprc, bir de san'atinde ehliyetli bir ciltidir. Kapcs p r c 50, cilti 10 ake gndelik almaktadr. T o d e r i n i ' n i n yazd b a y r a m bahii vakfiyede gememektedir. Fodla taynndan birinci hafz- k t p gnde d r t ift, ikinci, nc ve drdnc gnde er ift, bevvab ve ferra- ktp h a n e iki ift, mcellid bir ift fodla alacaklardr. Kapc ve cilti ile personel says T o d e r i n i ' n i n verdii rakkam bulmaktadr. XVIII. Asrda stanbul'u anlatan P . G . n c i c i y a n yanl olarak Hamidiye

ktphanesini cami ktphaneleri iinde saymtr. 1 4

13 Ayn eser, Cilt: 2, S. 133 v.d., S. 148, S. 150, S. 152, S. 177 v.d. 14 P.G.nciciyan: XVIII. Asrda stanbul. Tercme ve tahiye eden: H.D.Andreasyan. stan bul 1956, S. 25.

28

MJGN CUNBUR

M.D'Ohsson15 ve Dr. Giulio Ferrario16 H a m i d i y e Ktphanesi'nden ayni ibarelerle bahsederler. I. A b d l h a m i d K t p h a n e s i ' n i padiah lar tarafndan halkn istifadesine alan ktphaneler arasnda birinci derecede bu lurlar, mslmanlarn kayt ilerinde, yerletirme ve muhafazada kendilerine mah sus usulleri olduunu syleyip iki tip ktphaneden bahsederler ki bunlarn ilki H a m i d i y e ' d i r . "Her kitabn meinden bir mahfazas bulunur, kitap ad kenara ve mahfazann zerine byk harflerle yazlp, duvar boyunca drt ke konul mu aynal tel kefesli dolaplara sralanr" derler ve rnek olarak da H a m i d i y e K t p h a n e s i ' n i n o zamanki bir grnn verirler. J o s e p h v o n H a m m e r de 1822 de yaymlad "stanbul ve Boazii" ni anlatan eserinde H a m i d i y e K t p h a n e s i ' n e genie bir blm ayrmtr. nce dier s t a n b u l ktphaneleriyle bu ktphanenin kar latrlmasn yapan H a m m e r , H a m i d i y e iin: "Sultan A b d l h a m i d K t p h a n e s i dierleri iinde en yeni kurulandr. Ad geen padiahn trbe ve medresesinin yannda, B a h e k a p s semtindedir. Bu ktphane hem yaknl, hem de personelinin iyilii ve hizmetseverlii yznden G a 1 a t a 'da, limann tam karsnda oturan A v r u p a l 1ar iin gidilmee en msait ve en faydalanlabilir bir ktphanedir. ou camilerin yannda bulunan ve ancak fermanla girilebilen dier ktphanelerde, bu arada mesel daha uzaktaki gzel ve byk R a g p P a a K t p h a n e s i nde yaban clarn okumasna msaade edilmemektedir." der. H a m i d i y e K t p h a n e s i nde bir ok sabahlarn almakla geiren Hammer, ktphaneyi ve dikkatini eken hususlar ylece anlatr: "Burada T r k tarznda (bada kurarak) oturulmaktadr. Ne bank ne de iskemle vardr. Yere sadece hasr serilmitir. Oraya buraya konulmu olan rahleler, oturmak iin deil, okuyu cularn zerine kitap koymalar iin kullanlmaktadr. Burada da s t a n b u l ' u n btn dier ktphanelerinde olduu gibi, kitap salonu ayni zamanda okuma salonudur. Kitaplar tel kafesli dolaplarda yatay olarak st ste sralanmtr. Kitap adlar bizde olduu gibi kitaplarn srtlarnda deil, cildin etek ksmnda yahut ince ciltlerin ara kapaklarnda yazldr. Bu ktphaneler -cuma haribtn gn sabahtan ikindi namazna kadar -yani gnein douundan le ile gnein bat arasndaki zamana kadar- aktr, hatt bazlar gnein ba tna kadar ak kalmak zorundadr. leyin ezan okunduu zaman, btn okuyucular ayaa kalkar, yzleri kbleye dnk olarak sralanrlar. lerinden biri ne geip namaz kldrmak iin imam olur. Bu din hareket, orada bulunan ve namaza katlmyan Avrupallar hi rahatsz etmeden yaplmaktadr. Bu durum, yabanclarn almasnn, namazn deerinden bir ey kaybettirmediine ve ayni zamanda din hogrrle gzel bir rnektir." 17 1831-1832 yllarnda T r k i y e ' d e gezi yapan bir A m e r i k a l , s t a n b u l ' u n saray, tekke ve halk ktphanelerinden bahsettikten sonra:
15 D'Ohsson: Tableau general de l'Empire Ottoman. Paris 1788, Cilt: 2, S. 488-9. 16 Dr. Giulio Ferrario: 11 costume antico e moderno o storia. Frenze 1827, Europa, Cilt: 4, S. 278 v.d. 17 Jos. von Hammer: Constantinopolis und der Bosporos. Pesth 1628. Cilt: 1, S. 522-523.

I.

ABDLHAMD

VAKFYES

VE

HAMDYE

KTPHANES

29

" A b d l h a m i d K t p h a n e s i en iyi dzenlenmi ve en ok muvaffak olmu bir ktphanedir" 1 8 der. 1844 de C h a r l e s W h i t e , A b d l h a m i d K t p h a n e s i ' n i n 1781 yln da bu sultan tarafndan kurulduundan, A v r u p a l gezicilerin bu ktphane koleksiyonlarna dierlerinden daha ok aina olduklarndan, nk ktpha nenin kurulduu B a h e kapus'nn iskeleye ok yakn bulunduundan bahisle bu ktphanenin asli deer bakmndan R a g p P a a ve Ayasofya K t p h a n e l e r i ' n e nisbetle ikinci derecede olduunu, 2500 bulan cilt says ve saha bakmndan onlara eit ve banisinin trbesine yakn ina edildiini syler. 19 Birka sene sonra eserini nereden U b i c i n i , A b d l h a m i d K t p h a nesinin 1779 ylnda 6 ktphaneci ve 1604 kitapla kurulduundan, ktpha nede ok kymetli birok Kur'an bulunduundan, bilhassa nn denildii gibi H a l i f e m e r , O s m a n ve Ali tarafndan yazlmamakla beraber en azndan Peygamberin ilk halifelerinin ana ait olduundan bahseder. 20 Grld gibi H a m i d i y e K t p h a n e s i ' n d e n bahsedilen d eserlerde kurulu yl deiik olduundan baka muhtevasn gsteren rakamlar da baka bakadr. Ktphane 1194 H. (1780 M.) de 1504 yazma, 48 basma eserle kurul mutur. Eserlerin hepsinin zahriyelerinde Padiahn vakf mhr, Evkaf- Hare meyn mfettii Ali Behet Efendi'nin tescil yazs ve mhr bulunmaktadr. I. Abdlhamid'in vakf mhrnde u ibare grlr: "lhi be-hakk- Kur'n- mecid Aryi-i glzr ola Abd'l-Hamid" H a m i d i y e K t p h a n e s i ' n e 1784 ylnda L a l a s m a i l Efendi tara fndan ikinci byk ve kymetli bir kolleksiyon daha vakfedilmitir. 1864 say mna gre bu kitaplarn says 762 dir. Her iki vakfn katalogu ilk defa 1858 de Londra'da K t i b elebi'nin "Kef z-znun" unun yedinci cildi (S. 503-528) de G . F l g e l tarafndan bastrl mtr. Kataloun 25 yaprakl, nestallkle yazlm bir yazma nshas V i y a n a mparatorluk Ktphanesi yazmalar arasnda No. Mat 113 dedir. kinci defa aa yukar 1884 ylnda Maarif Nezareti tarafndan stanbul ktphane lerinin matbu kataloglarn tertip ve tanzimle grevli M e k t i b - i R d i y y e Mdr Selim S a b i t Bey'in muhtrasyla stanbul'da neredilmitir. Bu fihristin sonunda L a l a s m a i l E f e n d i kitaplar da kaytldr.
18 J.E.de Kay: Sketches of Turkey in 1831 and 1832. By an American. New-York 1833. S. 142. 19 Charles White: Three years in Constantinople or domestic manners of the Turks in 1844. London 1846. Cilt: 2, S. 183. 20 M.A. Ubicini: Lettres sur la Turguie ou tableau statistigue, religieux, politigue, administratif, militaire, commercial, ete., de l'Empire Ottoman, depuis le Khatti-Cherif de Glhane (1839), Paris 1853, Cilt: 1, S. 227. Ubicini'den naklen Bk. Sir James Porter: Turkey; its history and progress. London 1854, Cilt: 2, s. 175.

30

MJGAN CUNBUR

K t p h a n e d e eitli yllarda yaplan saymlar Maarif Salnameleri'ne deiik rakamlarla gemitir. 1864 de, 1482, 1877 de 2132, 1898 de ye 1910 da 2252 ola r a k gsterilen H a m i d i y e kolleksiyonunda, fihriste gre 1533 eser vardr. H a m i diye Ktphanesi, s t a n b u l gibi byk bir ehirde ok dank bir halde topla b u l u n a n vakf ktphanelerdeki yazmalar elden geldii kadar, bir araya M t e h a s s i s i n ' e gtrlm, 1334 tarihli lmiyye Sal-namesi'nde

m a k amacyla birletirildii srada, 1914 d e S u l t a n S e l i m ' d e k i M e d r e s e t ' l bildirildiine gre "Ulm- arkyeye aid olmak zere bu ktphaneye msterik K a t a n o f ' d a n ve dier yerlerden m b a y a a ve tedarik olunarak konulan kitaplarn adedi 10.000 e ykselmitir."
21

Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile vakf ktphanelerinin M i l l

Eitim Bakan

l n a devri srasnda yani 1924 d e H a m i d i y e K t p h a n e s i d e a r a m b a ' daki M u r a d M o l l a K t p h a n e s i ' n e tanm, 1954 ylnda d a b u kymetli ve nefis kolleksiyon T r k i y e ' n i n en byk yazma eserler ktphanesi olan. S l e y m a n i y e K t p h a n e s i ' n e nakledilmitir. O tarihten b u yana K a n u n i ' nin muhteem medresesinden m o d e r n bir ktphaneye a d a p t e edilen bu yeni yerinde, I.- A b d l h a m i d H a n ' n vakfiyedeki deyimle "ktb-i nefise ve celilesi" en iyi artlar iinde muhafaza edilmektedir.

I . ABDLHAMD VAKFYES'NN METN

H e z r n cevhir-i rahn- h a m d u sena ki bir lem'a-i saf-makrnna sadh e z r n haz'in-i Cemid u F e r i d n feda ola. Ol pdih- serir-i kibriy, fitb- kngre-i evc-i beka, vkf- esrr- ins cn, aileme'l-Kur'n'''1, bahende-i knz-i "Halaka'l-insnu kif-i rmz-i "Er-rahmanu allemehu'l-beyn"2, rfi'-i Rabb'l-izzeti ve'l-ce-

rik'a-i eflk, bst- bist- hk, z'1-milki ve'1-melekt,

bert, Alim Habir-i bi-zevl, Semi' u Basir-i vkfu'l-hl, "Amme ale'l-lemine birruhu ve nevluhu"3 hazretlerinn der-gh- akdes ve br-gh- mukaddesine isr u nisr olsun kim (S.2) "Knt kenzen mahfiyyen fe-ahbebt an u'refe"4 m a z m n zere ol kenz-i m e k n n ve zid-i bi-n cevhir-i u'n-i ezeli ve let'if-i fnn-i 21 lmiye salnamesi, 1334. S. 190-191 arasndaki plnta "Medreset'l-mtehassisin'de Sul tan Abdlhamid Han- evvel Ktphanesi salonlarndan biri" adl resmin altndaki yaz. 1 2 retti. 3 4 ki bilineyim. O'nun ihsan ve ltfu btn dnyalara yayld. (Hadis-i kudsi): Ben bir gizli hazine idim, istedim (Sre-i Rahman, yet: 1,2): Rahman, Kur'an' retti. (Sre-i Rahman, yet: 3,4): nsan yaratt, ona konumay

I . ABDLHAMD VAKFYES V E HAMDYE K T P H A N E S

31

keml-i lemyezeli birle yine-i ukl-i ehl-i kabule tecelli idp sah'if-i dilh-yi pr-safya bess-i u l m u ma'rif ve elvh- ervh- z'n-nhye let'if ide. L-cerem debistn- dil-sitn- lemi
5

ner-i drer-i

slb- b e d i ' zere i b d a ' ve

sun'-i acib ve vaz'-i dil-firib zere ihtira, ve sakf- zerrinn ziynet-i fehv-yi " Velekad zeyyenne's - sem'e" ile tezyin ve sath-i a n b e r i n n gl ve reyhin ile rek-i nigristn-i in eyleyp nsh-i insan nefha-i "Ve nefhatu fihi men rh" ne'e-dr itdikde hil'at-i zib-yi "Velekad halakne'l-insne fi ahseni takvim'' rim "Ve aileme Ademe'l-esm'e ktteki''
9 8 7 6

dan

ile tek-

mcebince mme-i

esmay ta'lim ve kf10

fe-i hak'ik-i l-tuhsy tefhim ve kab-yi kbiliyyet-i beni Ademi trz- "Velekad ca'alnke hallfeten fi'l-ardi" zele'llahu (S.4) ile m u t a r r a z ve ceride-i dil-ke-i "Halaktke"
11 12

ve "En-

aleyke'l-kitbe ve'l-hikmete"

mazmn- h m y m ile merrez, beret-makrn zere t a ' z i m

"Ve zallke fadlu'ilhi ytihi menye'u"

mazmn-

u tekrim ve icll u tefhim ile ol bustn- behit-yin ire hilfet emrin anlara ta'yin itmekle vkf- esrr- ahadiyyet ve rif-i db- ubdiyyet klup mevkif-i rzsnda vukufa s'i ve mescid-i kr-i al-yi vlsnda ukfe muvafk tedi ve fehv-y hidyet-nm-yi ve m h "Lentenlul-birre hatt tnfiku mimm luhibbn"13 tlib

t a h t n d a indirca rgb ve yet-i hidyet-gyet-i "nnem ya'miru mescidi'ilhi men amene billahi ve'l-yevmi'l-ahiri" 14 ma.zmn- sa'det-makrnnda duhle klmala ihy-yi cevmi' ve mescid ve in-yi mebni-i m e k r i m u mehmide ird ve icd- h a y r a t u hasenat ve bezl-i silta m u ' t d eyleyp hasene-i cemile-i "Men c'e bi'l-haseneti felehu aru emslih" 15 fehv-yi sa'det ihtivas zere ed'f- e m s a l i ile m c z t ve mkfata va'd-i muhakkik'l-incz (S.5) hem-vre sehb- 5 ucr zerlerine i m t r "Ve ul'ike al buyurmala hden min Rabbihim ve

(Sre-i Mlk, yet: 5)': Semay (yldzlarla) ssledik. rek B nshasnda yok.

6 (Sre-i Sd, yet: 72): Ve ona ruhumdan flediim vakit. 7 (Sre-i Tin, yet :4): phesiz ki biz insan ahsen-i takvimde (en gzel ekilde) yarattk. 8 retti. 9 10 11 indirmi. (Sre-i Sd, yet: 26): Biz seni yeryznde halife yaptk. (Sre-i Meryem, yet: 9): Seni yarattm. (Sre-i Nisa, yet: 113): Allah sana kitap ve hikmet (Sre-i Bakara, yet: 31): Ve Adem'e hereyin isimlerini

12 (Sre-i Cum'a, yet: 4): Bu, Allann dilediine verdii ltfudur. muvafk: B nshas muvaffk. 13 14 (Sre-i l-i mran, yet: 92) Siz sevdiiniz ey (Sre-i Tevbe, yet: 38): Allah'n mescit lerden (Allah yolunda) sarfetmedike asla iyilie eriemezsiniz. lerini ancak Allaha ve Ahiret gnne inanan kimse onarr. 15 (Sre-i En'am, yet: 160): Bir iyilik yapan kimseye on misli verilir.

32 l'ike hm' l-mflihn"

16

MJGAN CUNBUR ile ltfn izhr eylemidr. Ve sad hezrn hezr silt-

salavt- mtevsilt ve sunf- ukd-i cevhir-i tahiyyt-i n - m a h d d ki lema't- envrndan zemin smn mnevver ola. Cenb- Rislet-penh- nbvvet-i dest-gh, mesned-niin-i br-gh- ani'l-hev" ,
20 18

"Li

ma'Allah" ,
19

17

tti-nev-yi
21

"M yantiku

mu'ciz-nm-y

"n hve ill vahyi yh" , merref-i eref-i "Sb"M-zg al-basari ve m-tag" , Hazret-i sipihr-i izz eref, drr-i

hn'ellezi esr" , ve mukarrib-i gl-zr- Seyyid-i yetim-i Kureyi-sadef,

k'int, mefhar- cmle-i mevcudat, mihr-i

shib-i makm- M a h m d , misbh- bezm-gh- vcd,

pi-v-y enbiy v mrselin, mukted-y evvelin hirin, Habib-i H d , Resl-i Kibriya, melce'-i zu'af, mence'-i gurab, efi'-i rz-i ceza, a'ni bihi M u h a m med'en'il-Mustaf sall'llhu te'l aleyhi mdretu'1-ardu ve's-sem'u cenb n u n gbta-ferm-y behit-i b e r i n olan Ravza-i m u t a h h a r a - i (S.6) tr-fers ve trbe-i thire-i nr-efzlarna bah u inha olunur ki vcd- pr-cdi b'is-i icd- "Levh K a l e m " ve bdi-i tekvin-i sah'if-i lem idi "Levlke levlke hadsi ile m b e r h e n olup evrik-i envr- er'-i gzin ile lem halakt'l-eflk"22

zulmt- kfr ilhd za'il ve bevrik-i lema't-i din-i m b i n ile gayhib-i bagy u fesad m z m a h i l buyurmulardur. Ve rdvn- ilhi ve rahmet-i n-mtenhi, zmre-i l-i a t h r ve frka-i ashb u a h y r l a r n n u n mehid-i allyye ve merkd- celiyyelerine bah olunur ki her biri edns- beeriyyetden beri ve meslik-i necat u irdun reh-beri olmalaryla mtevelli-i ciht- din ve nzr- eri'at- Seyyid'l-Mrselin olup bihr- dalletden mulardur. A m m a b a ' d u bdi-i alem-efrzi-i kalem-i Abbsi-libs ve b'is-i ziver-szi-i krts- kfr-iltibs oldur ki be-irdet'illhi meliki'l-ma'bd sebeb-i terkib-i ecz-yi ansr- vcd-i A d e m ve mceb-i tertib-i evrk- sah'if-i d lem, izhr- vahdniyyet-i zt- bi-n ve sdr- keml-i kudret-i ulhiyyet-i hlik'l"Kf ve'n-Nun"
23

sefin-i nect-i m m e t ol-

idi "Ve m halktu'l-cinne ve'l-inse ill liya'bidni" 24 mzmn-

16 nin yolunda olanlar ve saadete erienler bunlardr. 17 18 19 olunur. 20 derdi . . . . 21 ne de onu at.
22

(Sre-i Bakara, yet: 5): te RableriBenim Allah'la olduum yle zaman var k i . . . . (Sre-i Necin, yet: 3): O, havadan konumaz. (Sre-i Necm, yet: 4 ) : Ne dediyse o vahydir, kendisine vahy (Sre-i isr, yet: 1): Her uyubdan mnezzeh olan Allah gn (Sre-i Necm, yet: 17): Peygamberin gz oradan ne kayd, (Hadis-i Kudsi) Habibim! (Kn: ol) emrine iaret. (Sre-i Zriyt, yet: 56): Ben cini ve insan bana Sen olmayaydn ben felekleri

yaratmazdm. 23

24 ibadet etmeleri iin yarattm.

I . ABDLHAMD VAKFYES V E HAMDYE K T P H A N E S

33

sa'det-makrniyle kn feyekn"
25

mberhen,

ve "nnem emruhu iz erde ey'en en yekle lehu hikmet-i

me'l-i beret-itimliyle mdellel ve mteyakkn olup

ihtilf- edyn u mezhib ve srr- inklb- lem-i kesir'n-nev'ib, huds-i d n y ve mfih ve keml-i bek-y dr- ukb ve skinihye dll ve istidll-i vcd-i sni'-i bi-zevl, devm-i zt-i pk-i Z'1-Celle iret-i bi-ikl olduu zamir-i mnir-i erbb- dnie vazh ve ren olmala m'na-y erif-i "Ve'l-ahiret hayrun veebkd"
26

nktesinden h a b i r a g h ve fehv-yi ltf-i "Feinne hayr ez-zdi't-takv"

28

27

beretiyle teyakkuz ve intibah zere olanlar "Ed-dny mezra'at'l-hiret" rtazm- k a d m "Femen y'amel miskle zerretin hayren yere" ner eyledi
29

ha.-

sebince bu dny-y deni-ftrat mezra'a-i tohm- zd- hiret oldun bilp bemedll-i inyet-memlince her ferd-i nev'-i beer, bu mezra'a-i hidyet-eserde hayr u err (S.8) bizr-i a'mli arsa-i maherde nem-pezir ve snble-gster ve
30 31

nik u bed hsl- kesbi ve mahsl-i muktesebi ile n'il-i nef'u d a r r olup tbb'-i ehl-i if ve zrr'-i tohm-i takva ni'met-i " nne'l-mutteklne fi cenntin ve uynin" le m u g t e n e m ve saf-perver "El inne evliy'illh l-havfe aleyhim velhm yahzinn"

ile mbeer olduklar imn- itkn ile ikn eyledklerine bin'en fazl- mu'cizbeyn- " Mesel'llezine ynfikne emvlehm fi sebili'ilhi kemeseli habbetin enbetet seb'a senbile fi klli snbletin mi'et habbetin v'Allh yud'ifu limen ye'u" belg'1-nvn- "Men c'e bi'l-haseneti felehu aru emslih" dirhemn ve l-zeheb"
34 35 33 32

ve medll-i

beret-ihtivlar

zere ekmel-i env'-i hayrata mbaeret ve masdk- "Es-sadakatu tutfyu gadabe'rRabbi yevme l-yenfa'u ve mantk- "Es-sadakatu fidyetn li'lmuktezlar zere ecmel-i esnf- me'si yevme y'ahizu'l-mcrimne bi'n-nevsi"

25 26 27 28 29 onu grr. 30 pnar balarndadr.

(Sre-i Yasin, yet: 82): Birey diledii (Sre-i A'l, yet: 17) Ahiret daha hayrl ve daha bakidir. (Sre-i Bakara, yet: 197) Azn en hayrls takvadr. (Hadis-i erif): Dnya ahiretin tarlasdr. (Sre-i Zilzl, yet: 7): Kim zerre kadar iyilik yapmsa, (Sre-i Hicr, yet: 45): Muttakiler ise cennetlerde ve

zaman onun buyruu sadece, o eye " O l " demektir, hemen olur.

31 (Sre-i Yrms, yet: 62): yi bilin ki, Allah'n velilerine korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir. 32 (Sre-i Bakara, yet: 261): Mallarn Allah yolunda sarfedenlerin durumu, her baanda yz tane olmak zere yedi baak veren tanenin durumu gibidir. Allah dilediine kat kat verir. 33 ona on kat verilir. (Sre-i En'an, yet: 160): Kim ortaya bir iyilik koyarsa Parann ve altnn para etmedii yakalandk

34 gnde bir sadaka Tanrnn gadabn giderir.

35 Sulularn alnlarndan lar gnde, bir sadaka gnahlardan kurtulmak iin verilen paradr.

34

MJGAN CUNBUR

sadakta m b d e r e t birle vsl- devlet-i ebediyye ve n'il-i sa'det-i sermediyye olduklar msellem-i ebrz- zevi'l-i'tibr ve cezm-kerde-i ahyr- li'l-ebsr adolmagn (S.9) hl der-gh- sipihr-itibh merci'-i seltin-i cihan ve der-i dery-yi "Yahliku m-ye'u veyahtr" Sultn'l-markeyn ve
36

let-penh melzz- havkin-i zemn olan hrid-i burc- evc-i iktidar, drr-i lcce-i bahr-i muhit-i avtf, gamm- feyz-i hdim'l-Haremeyni'-erifeyn, mlik mm- avrf, halef-i efhim-i seltin-i selef, fitb- kbb- felek-i cellet eref, Hkn'l-magrbeyn, bst- emn emn, nir-i adl ihsan, evket-penh- azamet- dest-gh, zll-i lhi-i ehr-yr-i Cem-ch es-sultn'1-a'zami ve'1-hkn'l-mu'azzam, rikbi'1-mem sultn'l-Arabi ve'1-Acem, es-Sultn Abd'l-hamid ibn's-sultni's-sultn te'l

H n ibni's-sultni'l-merhmi'l-mebrr ed-dric il medrici

rahmeti Rabbihi'l-Gafr el-Gzi Sultn Ahmed Hn- Slis e d a m ' Allhu

eyymi devletihi il nihyeti'z-zemn hazretleri d a h i sa'det-i ilhm- ilhi ve ms'adet-i en'm- n-mtenhi ile ol Vhib-i bi-n hazretlerinn "Ellezine yunfikne emvlehm (S. 10) bi'l-leyli ve'n-nehri srren ve alniyeten felehm ecrhm inde Rabbihim vel havfun aleyhim velhmyahzenn" ve-sellem hazretlerinn
37

yet-i kerimesinn fehv-y sa'det-

intims da'vetine icabet ve Resl-i ekrem m u h t e r e m sall'llhu te'l aleyhi "z mte'bnu Ademe enkataa amelehu ill en selasin ilmn
38

yuntefa'u bihi ve veledim slihunyed''lehu ve sadakatlin criyetn beyneyedeyhi"

hadis-i

erifinn mazmn-i mnifi iaretine m u t b a ' a t b u y u r u p ber-vech-i ti hayrt- bkyye ve hasent- criyye insna irde-iallyye-i hmynlar ta'allk itmekden ni bu d'ileri sary- hazret-i sa'det-penhide arz odas t a ' b i r olunur odaya v a r u p mslimin huzurlarnda akd-i meclis-i er'-i erif-i A h m e d i ve bast- seccde-i hkmet-i M u h a m m e d i olundukda ol ehr-yr-i blend-i'tibr ve pdih- Feridn-vekr hazretleri taraf- hmyn-i inyet-makrnlarndan vakf- atyyet'l-beynlarn takrir tekmile vekil-i celilleri olan destr- A r i s t o - n i h d , hidiv-i nukkd- Feltn-inkyd (S. 11) nesak-bend-i manzme-i umr-i l e m tertib-ferm-yi her kr- ehemm, ftih-i mu'azzamt- meslih, ne-zen-i giys-yi hutb-i kavdih, pirye-bah-yi mesned-i sadret-i uzm, revnak-efz-yi kne-i veklet-i kbr, sadr- smn-kadr-i a'zam, dver-i blend-tebr- efh a m devletlu, myn-i celdetlu, diryetlu es-Seyyid M e h m e d P a a yeser'Allhu bi'lve li-itmmi emri't-tekmil mtevelli hayri m y r i d u ve m ye' hazretleri meclis-i ma'kd-i mezkrda vakf- h atyyet't-tefsile li-ecli't-tescil

36 37

(Sre-i Kasas, yet: 68): Dilediini yaratr ve seer.

(Sre-i Bakara, yet: 274): Gece ve gndz, ak ve gizli mallarn sarfedenlerin mkfatlarn Rableri verecektir. Onlara korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir. 38 (Hadis-i erif): nsan olu ld vakitte, artk onun i grme kudreti sona erer. Yalnz eyde ameli devam eder: Biri istifade edilen ilim, dieri kendisinden sonra ona dua eden hayrl bir evlt ve bir de kesilmeyen sadakadr. Sa'det-penhide: Sadret-penhide B nshas

I . ABDLHAMD VAKFYES V E HAMDYE K T P H A N E S

35

nasb u ta'yin olunan Hvcegn- Divn- H m y n d a n halen Darb-hne-i mi re N z n umdet'l-emcidi ve'l-ekrim cmi''l-mehmidi ve'1-mekrim sa'detlu M e h m e d B e d'ileri m a h z a r l a r n d a bi'l-vekie ikrr- t m ve takrir-i ke lm b u y u r u p ol mbarek vcd-i h m y n u b'is-i syi-i lem olan ehr-yr-i mrn-ileyh hazretleri b u n d a n akdem 1145 senesinde eyym- eh-zde ve evn- zdegilerinde havss- R e f i ' a Kazasna tbi M d e r r i s Ky n m kar Byczid-i Veli yede vki' arsasnun m e r h u m (S.12) ve magfrun-leh Sultn

vakfna senevi 840 ake mukta'as olup hretine bin'en t a h d i d u tavsifden mstagni dhiliyye ve hriciyyede byt-i adide ve h a m m m ve furun ve a h u r ve samanlk ve sye-bn ve drt aded koyun al ve a n b a r ve baeyi mtemil iftliklerini vakf u habs b u y u r u p 1174 senesi rebi'l-evvelinn nc gn trihiyle mverreha ve Haremeyn-i muhteremeyn mfettii esbak e s - S e y y i d M e h m e d R e d i ' Efendinn imza ve hatemini hviye bir kt'a rc'-i vakfiyyeleri m a n t k u n c a dahi iftlik-i mezkr Ayasofya-i Kebr kurbinde gailesinden mahmiyye-i stanbul'da erifinde Kabasakal Sinan A a Cmi'-i

beher sene mh-i rebi''l-evvelde cenb- Resl-i ekrem ve Nebiy-yi m u h t e r e m sall'Allhu aleyhi ve-sellem hazretlerinn mevlid-i erifleri kr'at o l u n u p mctemi'in olan smi'ine m u ' t d zere iktiz eden eribe ve d mesrifi ve kri-i mev lid-i erif cretlerine 10.000 ake sarf oluna. Ve yine Cmi'-i erif-i (S. 13) mez k r d a her yevm-i hamis ve isneynde bir kimesne v'iz ve nsh olup yevmi 18 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve Cmi'-i mezkrda kayyum olan kimesne dahi v'iz ve mevlid-hvn seccadelerini fer ve hfz i d p yevmi iki ake vazifeye mu tasarrf ola. B a e K a p u s kurbinde v k i ' m e r h u m e v e magfrun-leh V a l i d e S u l t n C m i ' - i erifinde huffzin ve mcevvidinden otuz nefer kimesne beher yevm b a ' d e tul'u'-ems birer cz'-i erif tilvet ve sevabn Vlide-i muhteremeleri cennet-mekn ve magfiret-nin m e r h u m e ve magfrun-leh Rbi'a Sultan tbe-serh hazretlerinn rh-i revnlarna ihd idp her biri yevmi iki er ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve bir nefer kimesne dahi sandki ve noktac olup yevmi 2 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve Vlid-i mcidleri adn-iyn ve firdevs-mekn Hdvendigr- esbak G z i S u l t n hne-i celileleri evkfnun mtevellisi olanlar el-Hac M u s t a f b. Ahmed H n tbc-serhu ve ca'ale'l-cennete mesvhu hazretlerinn Endern-i H m y n ' d a vki' K t b vakf- (S. 14) mezkrlarna dahi mtevelli olup yevmi 10 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve yevmi 4 ake vazife ile m e r ktib-i vakf olup yevmi ake vazife ile dahi Om e r b . a l l cbi olmak zere art ve ta'yin buyurduklarndan sonra 1188 senesi ehr-i rebi''l-l gurresinde dahi yine havss- R e f i ' a Kazasnda vki' H a z i n e d a r iftlii dinmekle hretine bin'en tahdid u tavsifden mstagni mer h u m F i r z A a vakfna r mukabili senevi 7340 ake mukta'al mtemilt- ma'lmeyi ve stabal- mire-i evvele senevi 2000 ake mukta'al ma'lm'1-kat' ayrlar hvi bir kt'a iftliklerini ve yine ba-hcec-i er'iyye irsen ve ir'en milk-i hmynlar olup s t a n b u l ' d a A k s a r a y kurbinde Murad P a a Mahalle sinde k'in h u d d ve mtemilt vakfiyye-i llarnda mestur bir b b menzil lerini vakf ve vakf- evvellerine z a m m u ilhak b u y u r u p tebdil-i urt ve ta'yin-i kuyd-i mebstlaryle tevfir ve teksiri hususunu (S. 15) meiyyet-i hmynla-

36

MJGAN

CUNBUR

rina ta'lik buyurduklarna bin'en bu defa ancak tevliyyet ve kitabet ve cibyet-i urtlarndan ba'de'r-rc' tevfir-i hayrat ve teksir-i meberrta irde-i seniyye-i hmynlar ta'allk itmekle niyyet-i safiye ve taviyyet-i vfiye ile hlisen li-vec hi'llhi te'l ve taleben li-mardti rabbihi'l-'l ve haseneten li-rhi Reslihi'lmu'all mahmiyye-i s t a n b u l ' d a Bae K a p u s dhilinde vki' ber-mceb-i hcec-i er'iyye ve temesskt- mu'tebere-i mer'iyye arsasmun mikdr- ma'lmu Ayasofya-i K e b i r ve K l Ali P a a ve Kapudn- sabk b r a h i m P a a ve F e r h d Aa ve Srre Emini sabk Sefer Aa ve eyh S i n a n Erd e b i l i ve Y r h i s r i M u s l i h i d d i n M u s t a f Efendi ve el-Hac S e l i m Aa ve Ser - helvaciyn- Hassa s k e n d e r Aa ve Gzi S i n a n P a a ve Safiyye H a t u n vakflaryle mukta'a-i kulle-i zemine mtevellileri izinleriyle mukta'a-i mu'ayyene-i ma'lme ile dhil-i havza-i hmynlar olup m'ad arsasnun cmlesi emlk- mlknelerinden olan arsa-i memlkeleri zerine (S. 16) "nnem nut'imikm li-vecK'illhi l nuridminkm ceza'en ve l-kra" 39 mazmn- sa'detmakrnuna m-sadak buyurulmalar iltimsiyle hvn- ihsan ve ni'am- cvidnlar her tvn ve n-tvne feyz-resn olup her cyi' ve fakir ve muhtc- lokma-gir hisse-mend behre-yb olmalar zamir-i mnir-i hrid-nazir-i h mynlarnda cilve-ger olman ber-vech-i ati evkf- hmynlar murtezikas ve talebe ve dervin ve meskine her subh u mes gda ve a virilmek in mceddeden bina ve ihya buyurduklar kaviyy'1-ess ve adim'l-indirs ma'lm'lhuddi ve'1-mtemilt imret-i liyy-i pr-berekt ve dru'z-ziyfet-i kesir'nni'metlerini ve evld- m'minin ve sbyn- m s l i m i , ta'lim-i Kur'n- kadim ve kr'at-i mushaf- kerim eylemeleriyn mretteb ve hb Mekteb-i mergblarn ve irv-y atn in ittisalinde bina buyurulan nmne-i havz- kevser Sebil-i saf-gsterleri ile cnibeyninde in buyurulan iki aded eme-i dil-r ve menba'-i ferah - fezalarn ve arsasyle itira buyurulan (S. 17) kanavtna teba'iyyet ile iki msre m'-i leziz-i memlklerini ve ol d'ire-i fhirede vki'k'immakm- mtevelli-i vakf- hmynlarna tahsis buyurulan oda ve suffay ve mtemilt- s'ire-i ma'lmeyi ve 2866 ukyye nuhsdan masn' kebir ve sagir kazgan ve tencere ve tas ve sahan ve evni-i s'ire-i nuhsiyye-i ma'lmeyi ve 496 buuk ukyye timurdan masn' sac-ayak ve kanca ve s'ir alt- hadidiyyeyi ve mret-i mire-i mezkre mukabilinde k'in tlen ve arzen be-hisb- terbi'i 5356 zira' o r l u l u Ali P a a S a r a y dinmekle hretine bin'en tahdid u tavsifden mstagni yirmi aded kr-gir dekkin ile bir aded kemerde vki' dellk odasn mtemil sary- kebirden 1860 zira' mahalline merhum ve magfrunleh H d y i e-eyh M a h m d Efendi vakfndan almak zere ehriyye 570 ake ve 920 zira' mahalline Defter-dr- esbak es-Seyyid O s m a n Efendi vak fndan almak zere ehriyye (S. 18) 300 ake ve 500 zira' mahalline merhum F i r z Aa vakfndan almak zere ehriyye 150 ake ve 413 zira' mahalline mer hum C a ' f e r Aa vakfndan almak zere ehriyye 90 ake ve 241 zira' mahalline K k Ayasofya kurbinde M i z b n h H a t u n D r ' l - H a d i s i vak39 (Sre-i nsan, yet: 9 ) : Biz sizi

ancak Allah rzas iin doyuruyoruz, bir karlk ve teekkr beklemiyoruz.

I . ABDULHAMD VAKFYES V E H A M D Y E K T P H A N E S

37

fna ehriyye 40 ake m'ecceleleriyle mutasarrf olup 200 zira' mahalline dahi merhum B y b r d i M u s t a f Aa vakfna senevi 360 ake ve ittisalinde vki' Yldz H a m a m mukabili kesinde k'in 350 zira' mahalline dahi merhmn Bli Paa ve zevcesi H m - h H a t u n vakfna senevi 1000 ake ve kezallk ittisalinde k'in 272 zira' mahalline dahi merhum S a r Z a n b a k vakfna senevi 600 ake mukta'a-i kadimeleriyle mutasarrflar olup baki 600 zira' mahalli ile kanavtna tbi' msre m'-i lezize ve ebniye-i ma'lmeye milkiyyet zere mutasarrflar olan H c c e H a f i z e H a n m ve Defter-dr- esbak es-Seyyid O s m a n E f e n d i ve sulben kebr olu mderrisinden es-Seyyid M e h m e d z z e t Be (S.19) Efendiden itira buyurulup evkf- mte'addide-i mezkre mtevellilerinden arsa-i mezkre zerine her ne bina buyurulur ise emlk- h mynlarndan olmak zere temessk ahz olundukdan sonra ittisalinde k'in H z r P a a o d a l a r dinmekle ma'rf odalar dernunda vki' bir tarafdan sary- merkum ve bir tarafdan Hafz S l e y m a n E f e n d i menzili ve tarafeyni tarik-i hs ve tarik-i mm ile mahdd ber-mceb-i hccet-i er'iyye b r a h i m Aa b . H s e y i n ' d e n itira buyurulan milk-i menzil arsas zerine talebe-i ulm sakin olmak in hasbeten l'illhi te'l mceddeden bina ve ihya buyurulan 21 aded kr-gir oda ve tahtlarnda zir-i zeminler ve ders-hne ve vasat- d'irede a drvan ve fevkni kr-gir Ktbhne-i celile ve ittisalinde k'in bir bb sagir oday mtemil Medrese-i mnife-i latifelerini ve ber-mceb-i defter mmz ve mahtm Ktbhne-i merkmeye vaz' u tertib buyurulan (bo braklmtr) cild ktb-i nefise-i lem-behlarn ve yine Medrese-i mezkre ittisalinde vki' (S.20) 214 zira' mahallimin merhum C a ' f e r Aa vakfna se nevi 167 ake ve 150 zira' mahallimin dahi merhum K t i b M e h m e d E f e n d i vakfna senevi 540 ake mukta'as olup baki 625 zir' dahi milk olmak zere, Silihdr- sabk merhum Hafz Aa veresesinden ba-hccet-i er'iyye itira bu yurulup vakfeyn-i mezbreyn mtevellilerinden dahi milkiyyet zere binaya izni m'ir temessk ahz olunmala arsa-i mezkrede ktb-hne-i celile hfz- ktbleriyn mceddeden bina buyurulan bb menziln ebniye-i memlkelerini ve d'ire-i merkmede k'ine bi'1-cmle mtemilt-i s'ire-i ma'lmeyi cemi'-i tevabi' ve levhklariyle ve vlide-i mcideleri merhme-i mrn-ileyh e r m i R b i ' a S u l t n tbe-serh rh-i erifleriyn, Belerbei nm mahalde mevrid-i erbb- evrd ve mehd- uhd- aktb u evtd olmaa yn mceddeden bina ve ihya buyurulan ebih-i Beyt-i Ma'mr, Cmi'-i zib v pr-nr ve ma'bed-i dil-r-yi b'is'l-hubrlarn ve civarnda k'in Mekteb-i (S.21) dil-pezir bi-nazirlerini ve muvakkite mahss bir bb oday ve tevezzi-i ibd- m'rninin in cmi'-i erif havlsnda tehiyye klnan ,emeh-yi mte' addide-i latifeyi ve medine-i G a l a t a muzftndan s t i n y e nahiyesine tbi' M i r g n O l u yals arsasnda dahi kezallk mceddeden bina ve ihya buyu rulan metff- rdvn u hr ve ta'ne-zen-i cinn u kusur olan Cmi'-i erif-i bi-hemtlarn cemi'-i turuk ve meslik ve merfklariyle emlk-i hmyn-i mlknelerinden ifraz ve mme-i m'minin ve muvahhidin ve kffe-i cem'at-i
Cild: mcelled B nshas.

38

MJGAN CUNBUR

mslimin ikmet-i salavt- mefrze ile mtemetti' ve imret-i mireleri at'ime-i ehiyyesiyle s'ir hayrt- celilelerinden mntefi' olmalaryn i'dd ve ihya buyurup ber-vech-i ati ta'yin ve tertib buyurduklar vez'if-i mu'ayyene ve mesrif-i lzime-i mrettebeleriyn ber-mceb-i hccet-i er'iyye ve temesskt- mer'iyye mucibince dhil-i havza-i mlkneleri olan mahmiyye-i s t a n b u l ' d a L a n k a - i K e b i r kurbinde B a k l a l K e m l M a h a l l e s i ' n d e vki' Y e g e n Paa S a r a y dinmekle hretine bin'en tahdid (S.22) ve tavsifden mstagni 300 zira' arsas ne-Be vakfna senevi 540 ake ve 200 zira' arsas B a k l a l K e m l M e s c i d i imamlarna gailesi meruta olan vakfa senevi 360 ake ve 120 zira' arsas mescid-i merkum m'ezzinlerine kezallk gailesi meruta vakfa senevi 360 ake ve 542 buuk zira' arsas H a r e m e y n - i m u h t e r e m e y n vakfna se nevi 120 ake mukta'al ve baki arsa-i mevcdesi milk-i hmynlar olan saray arsas ve zerinde mevcd ebniye-i memlkelerini ve yine ber-mceb-i huccet-i er'iyye nsf irsen ve nsf S i l h u r A h m e d Be'den ir'en milk-i hmynlar olan mahmiye-i mezbrede M o l l a G r n i M a h a l l e s i ' n d e vki' bir tarafdan Ser-etibb-i Hssa esbak merhum m e r E f e n d i M e d r e sesi ve bir tarafdan E m e t u l l h H a n m milki ve bir tarafdan ba'zen el-Hc M e h m e d tasarrufunda olan vakf menzil ve ba'zen tarik-i hs nihayeti ve ba'zen mm Halil Efendi milki ve bir tarafdan tarik-i mm ile mahdd mtemilt- ma'lme ve kr-gir iki halvetli hammm ve cme-kn (S.23) ve matbah ve zir-i zemin ve mahzen ve fevkni odalar tahtnda bir bb ta oda ve mahzen ve iki bi'r-i m'i ve baeyi ve ber-huccet-i er'iyye kanavtna teba'iyyet ile milk olan ma'lm'l-mikdr m'-i lezizi ve etrf- erba'asnda ta divn muhtevi H a r e m e y n - i m u h t e r e m e y n vakfna senevi 360 ake ve Seydi Be M a h a l l e s i imamlarna gailesi meruta vakfa kezallk senevi 360 ake mukta'a-i kadimeli ma'lm'l-mikdr arsalar mtemil ve yevmi 6 ake icre-i m'ecceleye mte hammil menzillerini ve yine ber-mceb-i huccet-i er'iyye dhil-i silk-i milk-i hmynlar olup mahmiye-i mezbrede S e r r c - h n e kurbinde M i ' m r Ays M a h a l l e s i n d e vki' bir tarafdan ba'zen el-Hc H s e y i n menzili ve ba'zen es-Seyyid Ali milki ve bir tarafdan S e p e t i O s m a n Bee milki ve bir tarafdan M u s t a f Aa milki ve bir tarafdan tarik-i mm ile mahdd mte milt- ma'lmeyi hvi ve yevmi bir ake icre-i m'ecceleye mtehammil men zillerini ve yine ber-mceb-i huccet-i er'iyye fahru'l-muhaddert l c e n b K a d n ' d a n itira buyurduklar mahmiye-i s t a n b u l ' d a Sary'- (S.24) Atik-i ma'mre civarnda Bezzz- C e d i d M a h a l l e s i n d e vki' bir tarafdan mer hum H a s e k i M u s t a f Aa veresesi tasarruflarnda olan han ve dekkin ve bir tarafdan H a r e m e y n - i m u h t e r e m e y n vakfndan dekkin ve bir tarafdan ba'zen yine H a r e m e y n vakfndan arsa ve ba'zen K a l l c e i H a s a n Aa vak fndan olup mum-ileyh l i c e n b K a d n ' u n tasarrufunda olan vakf arsa ve ba'zen halen Yemii-ba M u s t a f Aa'nun menzil ve baesi ve bir taraf dan tarik-i mm ile mahdd tlen ve arzen be-hisb- terbi'i 922 zira' arsada mebni dhiliyye ve hriciyyede byt-i adde ve mtemilt- s'ireyi ve kr-gir hammm ve su haznesi ve mahzen ve iki aded bi'r-i m'i ve etrf- erba'asnda ta divn mtemil yevmi 10 akeye mtehammil bir bb milk-i menzillerini ve

I . ABDLHAMD VAKFYES V E HAMDYE K T P H A N E S

39

yine Medrese-i celile-i hmyn kesinde trbe-i mnife mukabilinde k'in tarafdan tarik-i mm ve bir tarafdan menzil ile Muhsin-zde Han dinmek le ma'rf kr-gir vakf han ile mahdd, tlen ve arzen be-hisb- terbi'i 1118 (S. 25) zira' arsada mebni 15 bab dekkin ile bir bb kollukdan M u h s i n - z d e H a n canibinde vki' bir aded derzi ve bir aded yemii ve iki aded eskici ve bir aded bk ve bir aded manav ki cem'an 6 bb dkknlarun ebniye-i mevcdesine b-izn-i mtevelli milkiyyet zere mlike ve arsasna H a r e m e y n - i m u h t e r e m e y n mfettii efendiler nezretinde olan evkfdan merhum Yek-em s m a ' i l E f e n d i ' n n U z u n r s banda vki' mu'allim-hnesi vakfndan olmak zere senevi 1620 ake mukta'a-i kadme ile mutasarrfa olup baki bir bb kolluk ile 9 bb dekkine dahi Ser-bstniyn- Hssa Aga nezretinde olan evkfdan orta kebr vakfndan olmak zere yevmi 10 ake m'eccele ile mutasarrfe olan B o l u v i - z d e merhum es-Seyyid M e h m e d E f e n d i kermesi erife F t m a H a n m ' d a n b-huccet-i er'iyye tefevvuz ve itira buyurulup mrru'z-zikr orta kebir vakfndan olan kolluk ve 9 bb dekkinn ebniyesi harb ve hkm-i enkazda olmala ber-mceb-i kef mtevellisi B s t n i (S.26) M u s taf Aa'dan 480 gurua cnib-i vakf- hmyn in itira olundukdan sonra fm-ba'd arsa-i merkmede her ne bina buyurulur ise emlk-i hmyndan olmak zere m'eccele-i kadimesi olan yevmi 10 ake zerine bir ake dahi zamm ve senevi 3960 ake mukta'a ile izni hvi mtevelli-i merkumdan temessk ahz olunmala mahall-i merkumdan trbe-i hmyn kapusu mukabilinde mr ru'z-zikr orta kebr vakf olan arsadan terbi'n 342 zira' mahalli tarik-i mm tevsi'i in bil-bin'en terk olunmala baki 776 zira' arsa zerinde binasna irde-i hmyn ta'allk idp hayatda olduka sknsn merkme erfe H a n m a art ve ta'yin buyurduklar ma'lm'l-mtemilt bir bb menzil ile dekkin ve mebniye-i s'irenn ebniye-i memlkelerini ve yine mret-i mire-i hmyn kesinde Sebil-i ltif mukabilinde k'in bir tarafdan H u s r e v K e t h d a vakf ile S i y v P a a vakfndan M e h m e d S a ' i d E f e n d i tasarrufunda olan arsa ve bir tarafdan yine S i y v u (S.27) P a a vakfndan b r a h i m B e e f e n d i tasarrufunda olan mahzenler ve iki tarafdan tarik-i mm ile mahdd tlen ve arzen be-hisb- terbi'i 620 buuk zira' arsadan mrr'z-zikr b r a h i m Bee fendi mahzenleri canibinde k'in 268 zir' senevi 300 ake m'eccele ile Si y v u P a a vakfndan ve merkum M e h m e d S a ' i d E f e n d i tarafndan vki' 152 buuk zir' senevi 360 ake mukata'a-i kadime ile H u s r e v K e t h d a vakfndan ve Sebil-i h m y n mukabilinde k'in 200 zir' senevi 540 ake m'eccele ile A c e m A h m e d Aa vakfndan olup mutasarrflar M e h m e d S a ' i d E f e n d i ile el-Hc A b d u r r a h m a n Aa'dan her biri arsa-i mezkre zerine vakfiyyet zere bina ihdasndan imtina' ile cnib-i hmyna mtevelli leri ma'rifetleriyle ferg itmeleriyle mrr'z-zikr S i y v u Paa vakfna olan senevi 300 ake m'eccele zerine 75 ake zammiyle senevi 375 akeye ibl ve A c e m A h m e d Aa vakfna olan senevi 540 ake m'eccele (S.28) zerine dahi 60 ake zammiyle senevi 600 akeye iblg olunup senevi ol mikdr mukta'a-i zemin ta'yin ve mezkr H u s r e v K e t h d a vakfmn dahi mukta'a-i kadimesiyle arsa-i mezkre zerine her ne bina buyurulur ise emlk-i hmyndan

40

MJGAN CUNBUR

olmak zere mtevellileri taraflarndan ma'mln-bih temessk ahz olunmala arsa-i mezkrede binasna irde-i allyye-i hmyn ta'allk iden ma'lm'lmtemilt bir bb hfz- ktb menzilinn ebniye-i memlkesiyle s'ir dekkin ve kolluun ebniye-i memlkelerini ve Ktb-hne-i hmyn mukabi linde vki' bir tarafdan h H b n vakfndan Kcek K e t h d a e l - H c A h m e d tasarrufunda olan menzil ve tarafdan tarik-i mm ile mahdd tlen ve arzen be-hisb- terbi'i 688 zira' arsadan mrr'z-zikr K k K e t h d a tarafnda k'in 448 zir' senevi 900 ake m'eccele ile merhume h H b n vakfndan ve ktb-hne-i hmyn mukabilinde vki' 140 zir' senevi 720 ake m'eccele ile H a l i m e H a t u n vakfndan olup baki 100 zir' A h m e d Paa kermesi (S.29) R e f ' a H a n m ' u n milki iken kezallk arsa-i merkme zerinde k'ine dekkin ve menzil ebniyesi klliyyen harb ve m'il-i trb olup mutassarrfeleri olan merkme R e f i ' a H a n m ile 'ie ve F t m a ve E m i n e ve T a y y i b e ve H a b i b e ve H a d i c e ve e k e r c i e l - H c O s m a n ve biraderi E b b e k i r ' d e n her biri ebniye-i mezkreyi cnib-i vakfa teberr'n mceddeden binadan imtina' ve mtevellileri ma'rifetleriyle taraf- hmyna ferg eylediklerinden sonra mrr'z-zikr h H b n vakfndan olan 448 zira' arsada mevcde enkaz cnib-i vakf- merkumdan 2500 gurua itira buyurulup senevi 900 ake m'eccelesine 900 ake zammiyle senevi 1800 akeye ibl ve merkme H a l i m e H a t u n vakfndan olan 140 zira' arsada mevcd enkaz dahi cnib-i vakfdan 220 gurua itira buyurulup senevi 720 ake m'eccelesine 120 ake zammiyle 840 akeye ibl olunup senevi ol mikdr mukta'a ta'yini ile arsa-i mezkre zerine her ne bina buyurulur ise emlk-i hmyndan (S.30) olmak zere vakfeyn-i mezbreyn mtevellilerinden dahi temessk ahz olunma la mahall-i merkumda dahi binasna irde-i allyye ta'allk iden dekkn ve mah zenlerim ebniye-i memlkelerini ve yine mahmiye-i s t a n b u l ' d a F a z l Paa S a r a y dernunda k'in bir tarafdan sary- mezkrdan mfrez M n e v v e r e H a n m tasarrufunda olan menzil ve bir tarafdan yine sary- merkumdan mf rez M a h m d Be kerimesi R u k i y y e H a n m tasarrufunda olan muhterik menzil arsas ve bir tarafdan B i c i l e r B o d r u m u ve bir tarafdan ba'zen D e r z i l e r K r - h n e s i ve ba'zen arsa-i hliye ve ba'zen tarik ile mahdd mu kaddema M a h m d Be hanesine ber-takrib ilhak olunmu iken yine ba-i'lm- er'i ifraz olunan H d v e n d i g r - esbak cennet-mekn ve firdevs-iyn mer hum ve magfrn-leh S u l t n A h m e d H n Gzi Hazretlerimin Endern-i Hmynda vki' Ktb-hne-i celileleri vakf- hmynuna senevi 3000 ake mukta'ah 2500 zira' arsada ba-huccet-i er'iyye emlk-i hmynlarndan ol
mak zere bi'1-izni'-er'i mceddeden bina' buyurulup Ulayc esnaf miri malikne olmala ehriyye 40 (S. 31) g u r u i c r e - i v a h i d e ile m a l i k n e e s h b n a

icr art ve ta'yi buyurulan tabaka-i selsede 11 bb ulayc ve zc oda larn ve tahtnibir bb emin odas ve mem ve zokak kapusunu mtemil bir bb kr-hnenn ebniye-i memlkesini ve yine Y e d i k u l e K a p u s u hri cinde vki' bir tarafdan huld-iyn merhum ve magfrun-leh S u l t n Byezid H a n vakfndan tahtal bstn ve tarafdan mum-hne ve bakar salhane leri ve berber dkkn ve tari-i mm ve shil-i bahr ile mahdd Ayasofya-i

I . ABDLHAMD VAKFYES V E HAMDYE K T P H A N E S

41

K e b i vakfna senevi9000 ake mukta'a-i z e m i i olan be-hisb- terbi-i 11.520 zira' arsa zerine emlk-i hmynlarndan olmak zere mceddeden bina olu nan 10 aded ganem salhneleriyle bir aded miri salhaneden mrr'z-zikr mir salhaneye beher ehr 10.000 ake ve on aded ganem salhnelerinn beherine ehriyye 1450 er ake icre-i vahide ta'yin buyuruldukdan sonra zikr olunan 10 aded ganem salhanelerine merbut olup Asitne-i allyyede mahll-i ma'lmede vki' beherine yevmi 4 ake icre-i (S.32) m'eccele ta'yin buyurulan 166 aded kassb gedikleriyle G a l a t a ve s k d a r ve mahll-i s'irede k'in beherine yevmi iki ake m'eccele ta'yin olunan 99 aded kassb gediklerini hvi olan slif'l-beyn 11 aded salhnelern kezallk ebniye-i memlkelerini ve yine bermceb-i sret-i defter-i hkni emlk- hmynlarndan ifraz ve ihrc ve bhatt- tevkl'i tashih ile vakf- mlknelerine ilhak ve idrc buyurulan M o r a kazasnda k'in Burgos (Pyrgos) Bey iftlii ve Sancanda "Hulumic Meratine ve kollar ve Ey (Aya) Yorgi ve Hobe ve Landi (Lanti) ve Uskur ve Hor (Khora) ve Karitena (Karytna) nahiyesinde iftlik Ernce (Uzun ca) ve Zend (Zante) ve karye-i Lankavuz nam karyeler ve yine Hulumic nahi ve Ey (Aya) Yunni (Yani) nm mezre'alarda yesinde Manastr vki' her biri hretlerine bin'en tahdid ve tavsifden mstagni ve mtemilt- ma'lmeyi hvi 9 kt'a iftliklerini ve yine ber-mceb-i sret-i defter-i hkni emlk- hmynlarndan ifraz buyurulan T r h a l a S a n c a n d a Yeni ehir F e n a r nahiyesinde vki' Ysuf K e t h d a ve A h m e d P a a iftlik leri dinmekle hretine bin'en her biri (S. 33) tahdid ve tavsifden ms tagni ve mtemilt- ma'lmeyi havi P l - y R m ve H e n d e k ve Mataranka (Matarango) ve K l l e ve O r t a ve K k A l e m d a r iftliklerini ve yine bermceb-i sret-i defter-i hkni emlk-i hmyndan ifraz ve ihrc ve b-hatt- tevki'i evkf- mlknelerine ilhak ve idrc buyurulan vilyet-i R u m e l i ' d e Siroz kazasnda k'in T a h y a n o s ve B a t r i k iftlikleri dinmekle hretlerine bin'en her biri tahdid ve tavsifden mstagni ve her birinn mtemilt Bamuhsebede mukayyed iki kt'a iftliklerini ve mrr'z-zikr B e l e r b e i nm mahalde bina buyurulan Cmi'-i erif-i bi-hemtlarmun vki' olduu arazi ki B e l e r b e i Baesi dinmekle ma'rf olup hududunun ibtids leb-i deryada vki' a k r c - b a S h i l - h n e s i kesinden bed' olunup 67 zira' tarik-i cadde ile su haznesi kesine varldkda cebel tarafna dnlp vers S a r k M e h m e d Aa ve yine emlk-i hmyndan olmak zere tlen 46 ve arzan 40, terbi'n 1840 zira' meslih-i ibd in terk olunan arsa-i hliye ve L t i f Be ve damad b r a h i m Be (S.34) menzilleri ve balar ve kefere meedlii ve a k r c - b a - z d e Ba olan tark ile gidilp andan sol canibe dnldkde yine bunun dahi vers Tuman Aas etb'ndan M e h m e d E m i n Ba ve andan tark ile yine deryaya doru sagir zeytun aacna varnca sa canibi Abd l k d i r E f e n d i - z d e l e r n yerleri ve andan ba yukar servilere varnca sa canibi A b d l k d i r E f e n d i - z d e yerleri ve bu mahalden kble canibine gidilp sed banda saray meslekine varlup andan yine ark canibinden Belik m a n d r a ' y a varlup vers s m a ' i l E f e n d i tarlasna gidilp H a c m e r tarlasna mntehi olur. Andan tarla-y mezkr kesinde olan serviler yanndan

42

MJGAN CUNBUR

hendek-i mezkr ile dolalup yine derya canibine vers s m a ' i l E f e n d i tarla s ve andan vers M h r d a r Ba ile kk olan hendek-i mezkr ile dik aa a k a l d a ' n a giden tarika mntehi olur. Andan tarik-i mezkrda vki' ve rs H a c M e h m e d Aa Ba ve sabk G m r k H a l i l Aa Ba olan Hafifce D e r e ile C e n k r K a r y e s i tarkine inp M e r z i f o n i (S.35) K a r a M u s t a f Paa vakfndan bae ve erke vakfndan H a l i l Aa Baesi olan Haffce D e r e ile tarik-i caddeye ve tarik-i mezkr ile deryaya ve andan leb-i deryada vki' yol sra mezkr a k r c - b a Yals kesine mlki ve mntehi olan hudd dernunda vki' arazi ile mrr'z-zikr s t a v r o s K a r y e s i dernunda vki' bir tarafdan dere ve tarafdan tarik-i amm ile mahdd terbi' n 9790 zira' hs ahur mahalli arsas merhum B s t n c - ba A b d u l l a h Aa vakfna senevi 3000 ake ve C a g a l - z d e kermesi H a d i c e H a n m vak fna senevi 180 ake mukta'a-i zemin ile ve ibu arazi ittisalinde i s t a v r o s K a r yesi canibinde k'in iki tarafdan M u s t a f Aa ve K r a n M u s t a f e l e b i milkleri ve bir tarafdan miri ayr ve bir tarafdan vers vakf- hmyndan olan tarik-i mm ile mahdd tahminen 8 dnm mikdr arsa dahi mrr'z-zikr Ab d u l l a h Aa vakfna senevi 100 ake mukta'a-i zemin ile b-temessk ve bhuccet-i er'iyye tasarruf- mlknelerinde ve zerinde mevcde ebniye ve ecr (S.36) milk-i hmynlar olduundan m'ad mceddeden bina olunan ebniyesi dahi emlk- hmynlarndan olmak zere vakfeyn-i mezbreyn m tevellileri ma'mlun-bih temessk i't itmeleriyle arzi-i merkme zerinde mebni shil-hne-i mte'addide ve dekkin ve siyb ve bi'1-cmle hudd- merkme dhilinde k'ine mstegallt ve musakkaft ve yine mesbku'z-zikr M i r - g n O l u Yals dinmekle ma'rf mahalde bina buyurulan Cmi'-i erif-i mstesnalarnun vki' olduu arazi ki, hududunun ibtids T o k m a k B u r n u nm mevzi'en t i n y e mezarlna andan T o p a l O s m a n v e K a r a M e h m e d olu K a r a M u s t a f Ba ve arsasna mntehi ve andan S i n a n O l u ve T r k Ali ve P e k s e m e d i nm kimesne balarna ve Y u v a n - o l u ve T e l b i s - O l u A n d o n balarna mntehi, andan s m a ' i l O d a - b a Ba, andan mesfr T e l b i s - O l u ' n u n karnda T o t o zimminin ba ki, ,mer'ya mntehi olur. Yine mer' ittisalinden mesfr T o t o ' u n bana varr. Andan M a r k a r - O l u A n d o n zimmi bana, andan H i s r l H o c a - O l u ve P a p a s - O l u balarndan Y a l k s m a ' i l (S.37) bandan D e f t e r emini A b d u l l a h E f e n d i ba ve mum-ileyhn ayra muttasl bana, andan K p r l - z d e arsasna ve F e r a h - b d ' a , andan yine mrr'z-zikr T o k m a k B u r n u n a mntehi shil-i bahr ile mahdd arazide k'ine till ve cibl ve ba ve bstn ve koru ve mer' ve pi-ghnda k'in dalyan- mhi merhum M e h m e d K e t h d ' n u n O r t a Ky'de vki' Cmi'-i erifi vakfna senevi 18.000 ake mukta'a-i zemin ile b-temessk mtevelli ve b-huccet-i er'iyye tasarruf- mlknelerinde olup bi'1-cmle zerinde mevcd ebniye ve ecr milk-i hmynlar olduundan m'ad mceddeden bina olunan ebni yesi dahi emlk-i hmynlarndan olmak zere vakf- mezbr mtevellisi ma' mlun-bih temessk i't itmekle kezallk bu defa hasbeten l'illhi'l-Meliki'lMte'l bina ve ihya buyurulan Cmi'-i cedid-i bi-hemtlarn ve s'ir dekkin

I . ABDLHAMD VAKFYES V E HAMDYE K T P H A N E S

43

ve siyb ve h a m m m ve furunlar ve shil-hne ve kayk-hneleri ve B o a z i i ' n d e k'in H i s a r G m r mahallinden r e f v e M i r - g n O l u sahiline nakli irde-i h m y n b u y u r u l u p beher m h (S.38) 30 guru icre-i vhidesi g m r k eminleri tarafndan alnmak zere mceddeden bina buyurulan 8 b b oda ve m a t b a h ve kayk-hneyi mtemil mrk-hnelerini ve hudd- muharrere-i mezkre dhilinde m c e d d e d e n bina buyurulan shil-hne-i a d i d e ve kayk-hne ve dekkin ve siyb ve h a m m m ve furun ve s'ir mecm'-i mstegallt ve musakkaft cemi'-i tevabi' ve levhklar ve kffe-i hukuk ve merfklariyle s'ir emlk-i h m y n l a r n d a n ifrz- sahih ve imtiyz- sarih b u y u r u p vakf- sahih-i er'i ve habs- sarih-i m e r ' i ile vakf ve habs ve k'im-makm- mtevelli t a ' y i n b u y u r u l a n ibu M e h m e d B e e f e n d i ' y e teslim v e her birini mahallinde kabza taslit buyurduklarnda anlar dahi vakfiyyet zere kabz u tasarruf itmeleriyle ol eh-in-h-i azamet-dest-gh ve pdih- hilfet-penh hazretleri ol vech ile ta'yin-i urt buyurdular ki, zikrleri m r u r iden a k r t ve iftlikn b'ma'rifet-i mtevelli tlibine icr olunup hsl olan rey' gallesiyle hmyn-i inyet-makrn ber-mceb-i hatt-, Aydn A y d n muhassllndan ifraz buyurulan

S a n c a ' n d a vki'

nefs-i

T i r e ve Kedfiye-i

(S.39) K e b i r m a ' a irsliyye-

e l t k v e M u s a l a r v e E r i d e r e v e B i n a r v e K i l i s e l karyelerinn tak d i r olunan 15.000 guru mlinden cnib-i mrye olan 10.000 guru sinden fazla cnib-i vakf- h m y n a tahsis buyurulan senevi 5.000 guru m a h sult ve bedel-i a'ri mlinden ve bu d e f a s t a n b u l ve B u r s a ve tevbi'i mizn- h a r i r mukta'asnun rub' mahll ve r u b ' u n u n dahi mutasarrf H a l i l yedinde olan bertn teslim birle cnib-i h m y n a 'id ve t a m m nsf hissesi vakf- h m y n tarafnun olmala mukta'a-i mezkrenn ml-i mukayyidi olan 20.000 guruun vakf- hmyn-i hazret-i cihn-driye tashih ile cnib-i miri terettb-i kesrden siynet in s t a n b u l Gmr mukta'as mline o l mikdr meblg z a m m ve mukabelede ba'z vefr'n-nem ve kesir'l-cedv zam'im-i cesimeye m t e h a m m i l mukta't- miriyye mllarna z a m m ile beher sene cnib-i gmre mukassatan teslim ve taraf- g m r k d e n dahi ashb- vez'ife ed olunmak artiyle sbku'z-zikr mizn- h a r i r mukta'as taraf- vakf- (S.40) h m y n d a n zabt ve kann- k a d m zere rsmt- mu'ayyenesi tahsil ve m a ' a f'iz-i mli olan meblg- mezkr vakf- h m y n a ird kayd ve birer rub'- hisselere dahi mutasarrfn olan M e h m e d E m i n ile S e y y i d M u s t a f ' ya senevi iktiz iden hisse-i f'izleri h a y t d a olduklarnca vakf- h m y n l a r k'im-makm- mtevellisi tarafndan sabk zere vakt-i mu'ayyenesinde virilmek ve mukta'a-i mezkrenn varidatn kesrden himyet ve D e r - i S a ' d e t ' e vrd iden h a r i r n tahsil-i rsumatna suhulet in mahall-i mahss ta'yin ol u n u p b u n d a n byle taradan vrd iden h a r i r doru mahall-i mu'ayyenine nzl ve rsmt- lzimesi ba'de't-tahsil esnafa tevzi' olunmak ve eer mahall-i m e r k u m a getrmeyp yahud resmi ed o l u n m a z d a n m u k a d d e m aher mahalle getrenlern harirleri ele girdikde cnib-i vakf in zabt olunmak ve ibu mukt a ' a n u n fi'l-asl berat- li.ile ktibi olmala ktib-i m e r k u m mahall-i miznda ikmet ve kem-fi's-sbk sadkat ile hidmetin r'yet eylemek ve bu urt il m a a ' a l l h u te'l dstr'1-mel tutulmak in (S.41) eref-riz-i sudur iden

44

MJGAN

CUNBUR

hatt- hmyn-i mehbet-makrn ve urt-i mufassala-i s'ireyi hvi sdr olan fermn- li-n mcebince mukta'a-i merkme evkf- hmyn- hazret-i cihn-driye zamm u ilhak olundukdan sonra ez-kadim mukta'a-i mezbrenn vridt- mu'ayyenesinden olup mukta'a-i mezbre ile zabt oluna gelen gerek delll-balk makt'u ve gerek kam-ba ta'bir olunur medine-i Bursa'da ve havlisinde vki' kazalarda hsl olan harirn fazalt cem' ve rsmt- mu'tdesi vakf- hmynlarna hsl kayd ve vilyet-i R u m e l i ' d e Vodine ve Vard a r Yenice'si ve K a r a f e r y e ve Agustos ve A v r e t h i s r kazalarnun kasabt ve kurasnda bir iki seneden ber zuhur iden harirn bild- s'ire misillu mizn- hariri kimesnenn dhil-i kayd u bert olmamala eref-riz-i sudur iden mufassal ve merh emr-i hmyn mcebince vakf- hmyn- cenb- hilfet-penhi mukta'tndan olan Bursa ve s t a n b u l mizn- hariri mukta' asna zamm u ilhak buyurulmala mrr'z-zikr mizn- harir mukta'alar h slat ve rsumatndan ve bu defa vakf- hmyn- cihn-driden ifraz (S.42) ve tefkik buyurulan B e p a z a r mukta'as ve ber-mceb-i sret-i defter-i hkni A v l o n y a ve D e l v i n e sancaklarnda M e z a k y e ve E r n e b u d B e l g r a d ve b a t ve E r g e r i - K a s r kazalarnda vki' iftlikn ve A y d n S a n c a ' n d a k'in E ve tetimme-i E mukta'as ve cezire-i M o r a ' d a vki' rsm-i peynir mukta'as ve yine E n d u r s e iftliklerimin rub'-i hisseleri ile D m e n e k ve Alasonya kazalarnda k'in iftlikler mukabili b-emr-i hmyn-i mehbet-makrn tevki'i kalemiyle ba'de't-tashih vakf- mlknelerine zamm u ilhak buyurulan gmrk-i emti'a-i S e l a n i k der-dery ve kara ve bb- kelemirye ve mizn- harir ve gherile ve sal-hne ve mukta'a-i timur-i S e l a n i k mukta'as rsuma tndan ve yine havss- hmyndan ifraz ve ihrc ve b-hatt- tevki'i vakf- h myna tashih ve idrc buyurulan M o r a ceziresinde k'in Balye Badra muk ta'as hslatndan ve mrr'z-zikr s t a n b u l ve s k d a r ve G a l a t a kassblar gedikleri icrtndan ve mahmiye-i s t a n b u l ' d a Fazli P a a S a r y ' n d a k'in boya-hnelerden ancak gazzzn ve klabdnciyn met' olan env- ha riri (S.43) boyayan boyac esnaf ile mahrse-i G a l a t a ' d a k'in boyac esnaf ve vilyet-i R u m e l i ' d e medine-i Filibe'de krmz iplik boyayan boyac esnaf kr-hnelerinde mevcd gedik ta'bir itdikleri lt- lzmelerin vakf- hmyn- hazret-i ehr-yriye ilhak ve her biri yedlerine verilen huccet-i er'iyyelerde taf sil ve beyn olunduu vech zere icre-i m'eccele-i ma'lme ile b-temessk-i vakfyyet zere kabul itmeleriyle ber-mceb-i emr-i hmyn cnib-i vakfa h sl kayd olunan mrr'z-zikr F a z l P a a boyaclarnun senevi 1000 guru ve G a l a t a boyaclarnun senevi 600 guru ve F i l i b e boyaclarnun senevi 216 guru icrelerinden ve mrr'z- zikr B e l e r b e i Baesinde mebni musakkaftda ve s'ir evkf- hmynlar mstegalltnda ve bi'l-cmle evkf- mlkneleri hududu dhilinde bil-vris-i ma'rf fevt olanlarn beyt'1-ml-i mme ve hasseleri ve ml-i g'ib ve ml-i mefkdlar b-hatt-i hmyn- celdet-makrn cnib-i vakf- hmynlarna hsl kayd olduuna bin'en hudd- vakf- hmynlar dhilinde fevt olanlarun (S.44) gerek ml-i ved'atlar, gerek
Vodine A ve B nshalarnda yoktur.

I . ABDLHAMD VAKFYES V E HAMDYE K T P H A N E S

45

emlk ve eya ve nukdu, gerek dhil hudd-i vakf- h m y n ve gerek hric- ez-hudd-i s t a n b u l v e E y y b v e G a l a t a v e s k d a r ' d a v e mahll-i s'irede her kimn yedinde ise ba'de't-tahakkuk vakf- h m y n l a r tarafndan zabt ve b-vris-i m a ' r f fevt olanlarm hmynlarna efendi hsl kayd nsf- resm-i ksmetleri dahi Haremeyn-i kezallk vakf- mfettii olunmala muhteremeyn

ma'rifetiyle b a ' d e ' t - t a h r i r hsla olan r s m t d a n ve bi'1-cmle evkf- b-mu'accele-i icr ve taraf- vakfdan olanemm mste-

hmynlar musakkaft ve akrtnda gedik olmaa m t e h a m m i l dekkin ve gayrihi her kank esnfdan tlib olur ise gedik olmak zere artiyle temessk virilp mutasarrflar fevt oldukda evkf- s'irede cari olduu misillu gedikleri evldna intikl idp bil-veled fevt l a r u n gediklerine verese-i s'iresi ve esnaflar kethdalar ve beyt'1-ml ve s'ir

eleri ve s'iri taraflarndan ta'arruz o l u n m a y u p vakf- h m y n l a r tarafndan b-mu'accele ahere icr olunup hsla olan mu'acceltndan galltdan mctemi'a olan mahsult vakf- (S.45) h m y n l a r n d a n sebkat iden imret-i mire ve menzil-i mezkre ve kr-hne ve arsalarnun v e Mir-gn olu blda zikri Belerbei

S h i l - h n e s i mahallimin ber-mceb-i defter

blda isimleri m r u r iden evkf- mte'addideye iktiz iden senevi (bo braklmtr) ake mukta'a-i zeminleri ba'de'1-ed senevi 600 guru ml-i mrsi olan kassbn kethdl dahi hlen kethda olan kimesne h a y t d a olduk a ve yahud kendye nn-pre-i aher ihsan olununcaya dein umr- kethdla karmamak zere kendye senevi 2.500 guru ma'iet ihsan b u y u r u l m a n fevtinde ve y a h u d nn-pre-i aher ihsannda baka kimesneye tevcih o l u n m a y u p cnib-i vakf- h m y n a i'de ve irca' olunmak artiyle mrr'z-zikr 2.500 guru ile senevi 600 guru ml-i mirisi k'im-makm- vakf- hmynlar tarafndan sl-be-sl ed oluna diyu art ve ta'yin buyurduklarndan sonra ol kffe-i e n m e mevhibe-i cenb- cihn-ferin olan pdih- adl-ayin, nr-i bsra-i zemin zemn, b'is-i nizm- kr-gh- cihan ebbed'allhu eyyme hilfetihi (S.46) il ahiri'z-zemn efendimiz hazretleri ol vech ile art buyurdular ki Evkf- hmyn- hasent-mehnlarnun tevliyyeti ve b a ' d e ed'i'l-vez'if ve ikmli'l-mesrif z u h u r iden fazla-i gailesi zt- mekrim-smt-i m l k n e ve vcd-i inyet-nmd-i hidivneleri ziynet-efz-yi serir-i saltanat ve revnakr-yi erike-i h a y t u afiyet olduka nefs-i nefis-i h m y n l a r n a meruta olup gerek evld- kirm- sreyy-intizmlar ehriyyeleri ve gerek s'ir ta'yin buyurulacak mesrifleri diledikleri vech zere t a n z i m oluna "El-iyz b'illhi'l-melik il-mte'l" ol ehr-yr-i gerdn-vekr hazretlerinn smi'a-i nefs-i m u t m a ' i n n e 40

lerine "rci'i il rabbiki rdiyeten mardiyyeten" pr-fthlarna "Vallhu yed'ua

hitab reside ve simh-i rh-i sad-y beret-nisb enide

il dri's-selmi" 41

olmala ta'ir-i cn ve murg-i revnlar lne-sz- b- adn-i berin ve cilve-perdz- ezvc- makm- iliyyin oldukda tevliyyet-i vakf- h m y n l a r semere-i fu'd-i li-nijdlar olan evld- zkr-i kiram ve necl-i fehmlarnun b a t n e n

40

(Sre-i Fecr, yet: 28): Raz etmi ve edilmi olan

(Sre-i Ynus, yet: 26): Allah, cennete arr.

Rabbine dn.

41

46

MJGAN CUNBUR

b a ' d e batnin sinnen ekberine ve evld- evld- zkr-i me'li-mevfrlarnun fer'an gabbe aslin kezallk sinnen ekberine meruta ola (S.47) b a ' d e h m evld- ins- muhteremt- mel'ik smtlarnun ve evld- evld- evld- ins- muvakkart- mekrim-sftlarnun neslen b a ' d e neslin ve fer'an gabbe aslin sinnen ekberine meruta olup her birinn zemn-i tevliyyetlerinde dr's-sa'deti's-seniyye aalar h a z r t n u n ktibi olan efendiler k'im-makm' mtevelli olup zikr-i ti vazfe-i tevliyyet ile ma'iete mutasarrf olan ve galle-i vakf- h m ynlar fazlasndan evld- zkr-i kiram ve encd- fehmlarndan mevcd bu lunan eh-zdegn- izam efendiler h a z r t n u n her birine ehriyye bin beer yz guru ceybiyye ve her re's-i sene olan gurre-i M u h a r r e m ' l - h a r m d a beer bin guru seneviyye virilp evld- ins- bhiret'l-ihtisslarndan mevcd b u l u n a n larnun zt- zevc olmayup bil-mlikne olanlarna ehriyye beer yz guru virilp vzerdan birine tezvic ile zt-i zevc oldukda ehriyye beer yz guru vazifesi kat' oluna ve hacle-niin-i ser-perde-i ismet olan umdet'l-muvakkarti'lallyye, zbdet'l-muhassanti's-seniyye kadnlar h a z r t n d a n evld bulunma yanlar m d m e k i zevc-i ahere mtezevvice olmayup (S. 48) zibe ola. Fazla-i vakf- h m y n l a r n d a n ehriyye beer yz guru virilp ma'z'Allhu te'l zevc-i ahere mtezevvice oldukda galle-i vakfdan ta'yin olunan ehriyyesi kat' o l u n u p fazla-i vakfdan nasibi olmaya ve ol pdih- azamet-dest-gh hazretlerin n saltanat ve eyym- hayt- ebed-mddetlerinde taraf- bhir'-eref-i hidivnelerinden iffet-karin ve shib-i ry-i rezin ve mlik-i fikr-i isbet-i rehin krgzr ve sadkat-i'r bir merd-i mstakm'l-etvr vakf- h m y n l a r n a k'immakm- siynet-kirdr olup yevmi 150 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve rikb-i km-yb-i mlki mlknelerinden iftihr'l-havssi , ve'1-mukarribn, ve't-temkin, mu'temed'lve's-seltin, muhtr'1-izzi bi'1-fi'l dr's-sa'deti'-erfe

aal hidmet-i celilesiyle m s t a h d e m olan aayn- celil'l-i'tibr hazrt vakf- hmyn- mlknelerine nazr ve evkf- seltin-i mziyyede olan nezretleri vech zere ibu vakf- h m y n a dahi nezret ve sl-be-sl ktib-i vakf kalemiyle muhasebesin r'yet ve vakf- h m y n u d ' i m ve mstemirren himyet ve siynet i d p (S.49) tevfir-i rey'u gallt ve teksir-i icrt u hsltda sa'i-i t m ve bezl-i miknet-i ml-kelm eyleyeler. Yevmi 30 ake vazife-i nezrete mutasarrf olalar. Ve hisb u kitaba kadir ve fenn-i r a k a m d a mahir, eslib-i deftirde yed-i tls zahir, umr- evkaf zabt u terkimde adili ndir, bir kimesne ktib-i vakf- h m y n l a r olup evkf- erife-i mlknelerine sadkatle hidmeti zahir ve fi ve taraf- vakf- h m y n l a r n a irs- kesrden mtehi olarak hidmet-i lzimesin ed eyleye, yevmi 100 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir ktib-i s'ib-i ehl-i r a k a m ve muhsib kimesne ktib-i rz-nme-i evkf- h m y n olup hare u sarf defter-i evkafa kayd ile izhr- sadkat ve ol vech ile ed-y hidmet eyleye, yevmi 40 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve kil d n , kr-gzr u tvn hynetden bi bir kimse cbi olup yevmi 10 ake vazifeye mutassarrf ola. Ve kezallk bir m u ' t e m e d ve m ' t e m e n kimse dahi cbi-i kassbn olup s t a n b u l ' d a ve G a l a t a ve E y y b ve s k d a r ' d a ve mahll-i s'irede olan kassbn gedik leri icrtn cem' tahsil ile ed'-yi hidmet (S.5o)-i lzime eyleyp yevmi 10 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve seltin-i mziye-i kiram nevver'allhu mera-

I . ABDLHAMD VAKFYES V E HAMDYE K T P H A N E S

47

kidihim il yevmi'l-kyme hazrt evkf- erifelerinde criye olduu misillu ol pdih- heft-iklim hazretlerimin dahi evkf- hmynlar k'im-makm- mtevellisine senevi' 3.000 guru ve ktib-i vakf- mlknelerine senevi 1.500 guru ve ktib-i rz-nmeye senevi 750 guru ve cbi-i gayr-i caniye senevi 250 guru cihet-i ma'iet virile. Ve vakf- hmyn- cihn-bnilerine bir shib-i temyiz ve ayyr, merd-i sadkat-gzr vezne-dr olup b a ' d e ed'i'l-hidmeti yev mi 10 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve H a r e m e y n - i erifeyn muhasebesi ktiblerinden bir mstahakk ve msta'id kimesne zbitn- kalem ma'rifetleriyle umr-i evkf- h m y n a ktib ta'yin ve ancak kaleme d'ir umr- m h i m m e ve iktiz iden tahrirt terkm eyleyp yevmi 10 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve umur larnda mstakim ve afif ve perhiz-kr iki nefer kimesnenn biri ktib-i mhere ve biri ktib-i m e r e m m t olup (S.51) hidmet-i lzimelerin ba'de'1-ed k tib-i mhere olan kimesne yevmi 6 ake ve ktib-i m e r e m m t olan kimesne yevmi 5 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir kimesne dahi kuruni-i vakf- h m y n olup yevmi 15 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve mret-i mire-i h m ynlarnda bir slih ve mtedeyyin ve din-dr ve m s t a k i m ve salh-i'r kimesne dahi eyh-i m a r e t olup hidmet-i lzimesin bi-kusr ed eyleye, yevmi 30 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir m u ' t e m e d ve sdk kimesne d a h i mhr-dr- m a r e t olup lede'l-iktiz feth kd- ebvbda fekk t e m h i r eyleyp yevmi 20 ake vazifeye mutasarrf ola ve mhr-dr- m a r e t olan kimesne mertiyyet zere vekil-harc- m a r e t olup hfz- zeh'irde dikkat ve i h t i m a m ile ed-y hidmet eyleye, yevmi 20 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir reid mahir, r'yet-i hisba kadir, m u ' t e m e d kimesne ktib-i kilr olup zeh'ir-i lzime-i m r e t n duhulu h u r u c u n dikkat zere hisb ile ed-y h i d m e t eyleye, yevmi 10 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir mstahakk kimesne kilri-i (S.52) a n b r olup edy hidmet-i lzime eyleye, yevmi 4 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir m u k a d d e m ve m r ' i kimesne bevvb- bb- evvel-i m a r e t olup feth kd- b b d a dikkat ile ed-yi h i d m e t eyleye, yevmi 15 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve havli-i m a r e t ferrl bb- evvel bevvbna merut olup ed-y hidmet-i lzime eyleye, yevmi 5 ake vazifeye dahi mutasarrf ola. Ve bir mucidd s'i kimesne d a h i bevvb- bb- sni-i m a r e t olup kezallk hidmet-i lzimesin ed eyleye, yevmi 15 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve ma'kel ve m a t b a h ve furun ferrh dahi bb- sni bevvbna merut olup bi-kusr ed-y h i d m e t eyleye, yevmi 5 ake vazifeye dahi mutasarrf ola. Ve bir kimesne dahi mezbele-ke-i m a r e t olup y e v m i 5 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve yevmi 5 ake ile bir kimesne m e r e m m t i ve yevmi 2 ake ile bir kimesne ferr- ocakh-y m a r e t olup her biri ed-y hidmet idp vazifelerine mutasarrf olalar. Ve tehret ile mevsf 4 nefer kimesne mret-i mezkrede a olup tabh- pilv ve rb ve zerde ve rda keml-i nezfet ile (S.53) ed-y hidmet-i lzime eyleyeler. H e r biri onbeer ake vazi feye mutasarrf olalar. Ve ilerinden riyasete yeste ve ummli beyninde infd- kelma kadir olan baki neferi zerine re'is olup yevmi 5 ake vazife-i riyase te mutasarrf ola ki, re'is-i t a b b h i n olan kimesne yevmi 20 ake vazifeye m u t a -

* Kuruni: Kuruncu B nshas.

48

MJGAN CUNBUR

sarrf ola. Ve drt nefer msta'id kimesne dahi a akirdi olup stdlarna hidmet-i lyka ile imdd- t a b h a t d e sarf- m a k d r eyleyeler. H e r biri yevm yedi er ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve kirdn- m e r k u m u n u n akdem evveli matbah- m a r e t e hme-ke olup mertiyyet zere yevmi 5 ake vazifeye m u t a sarrf ola. Ve ikinci kird d a h i hamml-i d a k i k ve hnta ve zeh'ir olup nakl-i zeh'irde sarf- m a k d r eyleye, mertiyyet zere yevmi 5 ake vazifeye muta sarrf ola. Ve nc kird dahi tas-ke ve tas-y-i m a r e t olup nakl tanzif-i evnide sa'y ile hidmet eyleye. Ol dahi mertiyyet zere yevmi 5 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve habbzlkda m a h i r m u k d i m (S.54) ve s'i, hidmetine m r ' i 4 nefer kimesneler habbz- imaret olup tahmir-i dakik ve ta'dil-i sevikda sa'y u dikkat ve keml-i nezfet ile her rz-i meymenet-efrzda tabh-i fodla idp ed-yi hidmet-i lzime eyleyeler. H e r biri onbeer ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve ilerinden riyasete yeste ve u m m l i beyninde infd- keltae kadir olan baki neferi zerlerine re'is olup yevmi 5 ake vazife-i riyasete mutasarrf ola. Ve shib-i kuvvet-i bz drt nefer merd-i tvn etmeki kirdleri olup hidmet-i lzimelerin bi-kusr ed eyleyeler. H e r biri yevmi yedier ake vazifeye mutasar rf olalar. Ve kirdn- m e r k u m u n u n d a h i akdem ve evveli hime-ke-i m a r e t olup mertiyyet zere yevmi 5 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve ikinci kird d a h i hamml-i hnta ve dakik ve zeh'ir olup kezallk mertiyyet zere yevmi 5 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve n c kird tas-ke ve tas-y-i m a r e t olup ed-y hidmet-i lzime eyleye. Ol dahi mertiyyet zere yevmi (S.55) 5 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve a kirdleriyle etmeki kirdlerinn mlzmlar nekkl-i fudla olup hidmet-i lzimelerin ed eyleyeler. H e r biri mertiyyet zere yevmi beer ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve bir hidmetinde s'i, m u ' t e m e d kimesne kal'i-ger-i evni-i m a r e t olup yevmi 2 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve mret-i mire-i h m y n l a r ittisalinde dr'1-ilm-i m n i f olan Mekteb-i zib ve mu'allim-hne-i r a ' n d a bir edib kmil ve lim mil mazhar- nr-i imn bir hvce-i shib-i iz'n, mu'allim-i sibyn olup evld- m ' m i n i n e ta'lim-i hazret-i K u r ' n - K e r i m ve tefhim-i kr'at-i Frkn- Rabb-i R a h i m eyleyp yevmi 50 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir reid msta'id hidmet-i lzimesinde s'i ve mucidd kimesne dahi hallfe-i mekteb olup yevmi 30 ake vazifeye mu tasarrf ola. Ve bir hattt- std ta'lim-i h a t d a shib-i i'tiyd kimesne dahi mekteb-i erife m d v e m e t iden sibyna hvce-i mek olup ir'e-i sn'at-i h a t t ile ed-yi h i d m e t eyleye yevmi 30 ake vazifeye mutasarrf (S.56) ola. Ve ulem-i milinden ulm-i arabiyyetde m a h i r ve tedkik ile istihrc- mes'ile kadir bir kimesne dahi Mekteb-i erif-i mezkrda hvce-i kitb olup Mekteb-i mnife m d v e m e t zere olan sibyndan shib-i rd sedd ve blig-i nisb- isti'dd olup ulm-i ett nahvine kudretin sarf idenlere tedris-i ulm-i arabiyye ve ta' lim-i lgat-i frisiyye-i deriyye eyleyp yevmi 40 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir m u k d i m m r ' i hidmetinde s'i kimesne d a h i Mekteb-i m e r k u m a bevv b olup sibyn-i vridin ve veledn- sdrine feth kd- b b ile ed-yi hid m e t eyleye, yevmi 10 ake vazifeye mutasarrf ola, ve bevvb olan kimesne Mek teb-i m e r k u m d a yevmi 10 ake vazife ile ferr ve yevmi 10 ake vazife ile dahi mstahfz- mekteb olup mertiyyet zere yevmi 20 ake ferrlk ve mstah-

I. ABDLHAMD VAKFYES VE HAMDYE K T P H A N E S

49

fzlk vazifelerine dahi mutasarrf ola. Ve Mekteb-i erife mdvemet iden sibyn- v r i d i n n 60 neferine yevmi ikier akeden beher yevm 120 ake virile. Ve b gibi sf pk ve pk lk (S.57) iki nefer kimesne Sebil-hne-i dil-rda sebili-i evvel ve sebili-i sni olup her bir yirmier ake vazifeye m u t a sarrf olalar. Ve sebili-i evvel olan kimesne sebil-hne-i merkme bevvbln dahi r'yet eyleyp merutiyyet zere yevmi 10 ake vazife-i bevvbla m u t a sarrf ola. Ve sebili-i sni olan kimesne sebil-hne-i merkme ferrln r'yet eyleyp ol dahi mertiyyet zere yevmi 10 ake vazife-i ferrla mutasarrf ola. Ve ol sebil-hne-i r a ' n n u n cnib-i yemininde vki' eme-i mstesnnun hfz- tas sebili-i evvel olan kimesne olup, cnib-i yesrnda olan eme-i bi-behnun hfz- tas sebili-i sni olan kimesne olup her biri subh u mes ref' ta'lik-i tas ile ed-yi hidmet eyleyeler, mertiyyet zere yevmi beer ake vazifeye mutasar rf olalar. Ve mret-i mire ve Sebil-hne-i mezkre ve emelere ve s'ire cere y a n iden m'-i lezize bir m s t a k i m ve pie-kr kimesne rh-i bi olup yevmi 10 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir kimesne d a h i gulm- mifth- rh-i b (S. 58) olup yevmi 5 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve Hsse-i H m y n Su N z n olan aalar evkf- h m y n l a r m'-i lezizimin rh-i bleri hususuna nez r e t ile yevmi 5 ake b u y u r u p mrr'z-zikr vazife-i nezrete mutasarrf olup mahslt- vakf- h m ynlarndan nzr- m e r k u m a senevi 100 guru cihet-i ma'iet virile diyu t a ' y i n B e l e r b e i n m m a h a l d e mceddeden bina v e ihya buyurduklar Cmi'-i erif-i dil-r ve ma'bed-i mnif-i bi-hemtlarnun hade meleri vez'ifini dahi ol vech ile art ve ta'yin b u y u r d u l a r ki, Cmi'-i erif-i m e r k u m d a bir lim mil ve mteverri' kmil nik-nefs hb-nefes, fash-llisn ve ho - elhn, takiy-yi dn ve slih, nakiy-yi mtedeyyin ve nsh kimesne eyym- c u m ' a ve iydeynde hatib-i minber-i magfiret-gster olup andelib-i hoelhn gibi negamt- dil-sitn ile hutbe-i vzhat'l-beyna m d v e m e t ile ed-yi h i d m e t eyleye, yevmi 25 ake vazife-i hitabete mutasarrf ola. Ve h a t i b olan ki mesne mahfel-i cmi'-i erifde ser-mahfel ve devr-hvn- evvel olup mertiyyet zere yevmi 10 ake cem'an yevmi 35 ake vazifeye (S.59) mutasarrf ola. Ve bir slih mteverri' ve m u t t a k i v mteerri', erkn- salt vcibta arif ve snen m s t e h a b b t a vkf mukted-y e n a m olmaa yn kimesne imm- evvel olup ed-y hidmet-i lzime eyleye, yevmi 25 ake vazife-i imamete m u t a sarrf ola. Ve imm- evvel olan kimesne sre-i erife-i Yasin ve Tebreke ve mme-hvn olup mertiyyet zere yevmi 10 ake ki c e m ' a n yevmi 35 akeye mutasarrf ola. Ve kezallk shib-i vera' ve takva bir merd-i shib-i haya kimesne d a h i imm- sni olup b a ' d e ed'i'l-hidmet yevmi 25 ake vazife-i imamete m u tasarrf ola ve imm- sni olan kimesne dahi kezallk sre-i erife-i Yasin ve Te breke ve mme-hvn olup mertiyyet zere yevmi 10 ake ki c e m ' a n 35 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve yine Cmi'-i erif-i mezkrda ulem-i milin ve suleh-i slihinden ulm-i arabiyyetde m a h i r ve tahkik u tedkik-i tefsir-i erife ve ehdis-i mnfeye kadir bir fzl u kmil ve lim m i l ' kimesne v'z ve nsh olup eyym- c u m ' a ve isneyn ve kubeyl-i salt-i iydeynde ubbd- (S.60) m ' m i n i n ve zhhd- muttakini va'z u nush ile pend ird ve a'kab- meclisde nm- nmi-i hazret-i vkf- mrn-ileyh ile ism-i smi-i ebeveynlerin du'-yi

50

MJGAN

CUNBUR

hayr ile yd eyleyp yevmi 50 ake vazifeye mutasarrf ola. Mahfel-i cmi'-i erifde devr-hvn- evvel olan hatib-i mum-ileyh ma'iyyetinde huffz ve mcevvidinden kimesne dahi devr-hvan- sni ve slis ve rbi' olup devr-hvn- sni olan kimesneye yevmi 10 ake ve devr-hvn- slis ve rbi' olan kimesnelern her bi rine beher yevm 8 ake virile. Ve bir kimesne dahi buhri-i devr-hvnn o l u p m a ' a beh-i b u h u r yevmi 3 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve mahfel-i mezkrda mu'arriflik ciheti yevmi 5 ake vazife ile devr-hvn- sni olan kimesneye ve na'thvnlk ciheti yevmi 5 ake vazife ile devr-hvn- slis olan kimesneye m e r u t a olup her biri eyym- c u m ' a ve iydeynde ed-yi h b ve sed-y mergb ile hlik-i kevneyn ve rzk- sakaleyn-i cellet kudretehu ve allet kelimetehu hazretlerine kr sips ve hamd-i bi-kysdan sonra sadr- gzide-i asfiy (S.61) ve ser-halka-i klde-i enbiy hazret-i M u h a m m e d n i ' l - M u s t a f aleyhi mine't-tahiyyti evfh ve mine't-teslmti ekfhnun nu't- celilelern erh ve beyn klup pdih- din-penh ve eh-in-h- sa'det-dest-gh hazretlerinn devm- devlet ve sebt- ferr hametleriyn ve kffe-i m ' m i n i n ve m u v a h h i d i n selmetleriyn du'-yi hayr ile ed-yi hidmet-i n a ' t u ta'rif eyleyeler. Yevmi beer ake vazife-i mersmelerine mutasarrf olalar. Ve bir mcevvid ve mrettil ki mesne Cmi'-i erif-i m e r k u m d a ar-hvn olup b a ' d e ed'i'l-hidmet yevmi 7 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir hafz ve mcevvid kimesne d a h i kable salti'1-asr kri-i sre-i erif-i Mlk olup yevmi 5 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir kimesne ferr- mahfel olup yevmi 4 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve otuz nefer kimesne ecz-hvnn olup beher yevm Cmi-i erif-i m e r k u m d a Kur'n- Kerim ve Frkn- vcib't-ta'zimden birer cz'-i erif tilvetiyle beher yevm bir hatm-i erif ey leyeler. H e r biri yevmi ikier ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve bir kimesne d a h i ecz-i erifeye sandki ve noktac olup yevmi (S.62) 4 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve iki nefer kimesneler dahi m'ezzin-i aham olup her biri yevmi beer ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve m'ezzin-i evvel olan kimesne m'ezzin-i sala ve temcid-hvn olup mertiyyet zere yevmi 10 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve m'ezzin-i sni olan kimesne ile aher bir nefer mstahakk kimesne d a h i srci-i kandil-i cmi'-i erif olup her biri yevmi 5 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve nefer mstahakk kimesnenn dahi biri m'ezzin-i sala ve biri srci-i em'in-i cmi'-i erif ve biri hfz- mushaf- erif olup her biri b a ' d e ed'i'l-hidmet yevmi er ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve bir kimesne dahi mkebbir olup yevmi 2 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve pk lk ve nazif p k nefer kimesne dahi kayyum-i evvel ve sni ve slis olup her biri yevmi onar ake vazifeye m u t a sarrf olalar. Ve kayyum-i evvel olan kimesne mertiyyet zere mstahfz- kasr- h m y n olup yevmi 10 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir kimesne d a h i fer r- kasr- h m y n ve havli-i kasr- h m y n olup yevmi 5 ake vazifeye (S.63) mutasarrf ola. Ve kayym-i sni olan kimesne mertiyyet zere Kerim'den srci-i kan dil-i m i n a r e olup yevmi 5 ake vazfeye mutasarrf ola. Ve hamale-i Kur'n- slih ve mtedeyyin mu'allim ve m ' e d d i b bir kimesne hvce-i mek teb olub sibyn- mslimine ta'lim-i hazret-i Kur'n- mecid eyleyp yevmi 20 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir zeki ve reid, shib-i fehm-i sedid kimesne dahi hallfe-i mekteb olup yevmi 10 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve hvce-i m e k t e b

I. ABDLHAMD VAKFYES VE HAMDYE K T P H A N E S

51

ile halfe olan kimesneler leyli-i mubreke-i ramazn- erifde salt- teravih ikme olundukda beyne't-terviheteyn ar-hvn olup her biri mertiyyet zere yevmi yedier ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve sibyn- vridinun yirmi nefe rine yevmi ikier ake virile. Ve bir kimesne bevvb- mekteb olup yevmi 4 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir dekyk-ins- harekt- ems-i tb-nk ve rmzin-yi derect-i eflk olan kimesne muvakkit-i cmi'-i erif olup muvakkitlere ve sarf- mahss olmak zere bina buyurulan oda-y rhat-efzda ikmet (S.64) intiklinden ne'et iden esn'-y tegayyrt- fuslde evkt-

enzr- dakika ve bezl-i efkr- enika ile fitb- lem-tbun burc-i felekiyyede salt- mefrzeyi t a ' y i n ve evn- imsak u iftar tebyin ile ed-yi hidmet-i lzime eyleye, yevmi 15 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve iki nefer m u ' t e m e d kimesnenn biri hfz- seccde-i minber ve krsi ve biri hafz u bst- klie ve briy-yi Msri-i cmi'-i erif olup her biri yevmi beer ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve bir nefer kimesne d a h i hafz u bst- briy-yi sz- b i r n olup yevmi 3 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir kimesne hfz- tas- eme olup yevmi 5 ake vazfeye mutasarrf ola. Ve iki nefer kimesnelern her biri Cmi'-i erif-i m e r k u m havlisinde merhmn- mebrrn- e h - z d e S u l t n A b d u l l a h v e S u l t n Abdurrahim Efen d i l e r hazrtiyle m e r h u m e ye magfrun-leh Ba -kadn hazretleri rhiyn bina b u y u r u l a n iki aded emelern her birine hfz- tas olup yevmi beer ake vazi feye mutasarrf olalar. Ve bir kimesne rh- bi-i (S.65) B e l e r b e i olup yevmi 2 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir kimesne dahi eh-zde-i mrn-ileyhim h a z r t n u n trbe-i erifelerinde yevmi 6 ake vazife ile m a ' a sabun-beh cmey-i destrileri olup ba'de ed'i'l-hidmet vazife-i mersmeye mutasarrf ola. Ve bir kimesne bevvb- h a r e m ve bir kimesne ferr- h a r e m olup her biri yevmi yedier ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve bir kimesne fevkni tara k a p u l a r u n ve bb- d-revn ve bb- iskelenn bevvb olup yevmi 10 ake vazifeye m u t a sarrf ola. Ve bir kimesne ferr- havli-i tara olup yevmi 5 ake vazifeye m u t a sarrf ola. Ve bir kimesne ferr- kenif h olup yevmi 7 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve yine ol ehr-yr-i skender-savlet ve pdih- Dr-diryet efendimiz hazretleri vlide-i m a d d e l e r i hacle-niin-i glen-i n a ' i m m e r h u m e ve magf run-leh e r m i R b i ' a Valide S u l t n tabet serh hazretlerinn vcd-i ismet-nmdlar ida'- dr'1-emn- magfret-i R a h m a n olunduklar s t a n b u l da B a e k a p u s dhilinde Cmi'-i erif-i cedid civarnda (S. 66) vki' trbe-i mnevvereleri pi-ghmda b u n d a n a k d e m 1188 senesi rebi'l-evvelinde rh-i pr-fth-i mder-i mrn-ileyhlar in hasbeten-l'illhi te'l ihya buyuru lan Sebil-i ltflerinn hfz- tasna yevmi 3 ake ve ferr- sebil-hneye kezallk yevmi 3 ake ve yine b u n d a n akdem harem-sery-i smet-ihtivlarnda Ba-kadnlk rtbesiyle erike-pir-yi ser-perde-i iffet iken ved'-i lem-i fni ve azm-i glen-sary-i cvidni iden m e r h u m e ve magfrun-leh ' i e serhnun rh-i revnlaryn yine trih-i m e r k u m d a K a d n tbehuldcennet-mekn-

iyn m e r h u m e ve magfrun-leh Valide Sultn tbe serh hazretlerinn mrr'z-zikr Cmi'-i erif-i cedidede vki' trbe-i mnifelerinde kr'ati art buyu rulan otuz kt'a ecz-i erife kr'atine ta'yin olunan otuz nefer ecz-hvnnun h e r birine yevmiyye ikier ake ve yevmi bir ake ser-mahfel ve bir ake noktac

52

MJGAN CUNBUR

ve bir ake sandki ve bir ake b u h r i vazifeleri ve yevmi bir ake harc- b u h r i d a h i evkf- h m y n l a r (S.67) m l i n d e n virile. V e necbetlu, asletlu eh-zde-i cevn-baht leh kadn hazretleri rhlaryn Sultn M e h m e d tavvel' Allhu m r e h u hazretlerinn vlide-i muhteremeleri m e r h u m e ve magfrunsary- h m y n d a S o u k e m e bstniyn ocana vaz' ile kr'atini e m r buyurduklar 30 kt'a ecz-i erifenn

30 nefer ecz-hvnnnun her birine yevmi ikier ake virile. Ve ecz-hvnn- m e r k u m u n d a n bir m u ' t e m e d kimesne ecza'-i erife-i merkmeye sandki ve nokta c olup b a ' d e ed'i'l-hidmet yevmi 4 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve oca- mer kum nefertnun m a t b a h l a r mesrifine m e d a r olmak in dahi yevmiyye alt mar ake ta'miyye virile diyu art ve ta'yin b u y u r u p Medrese-i celile-i h m ynlar riclinn dahi tertib-i hidemt ve vez'iflern ol vech ile tebyin buyu rurla, ki, env'-i fez'il-i h a m i d e ve esnf- ma'rif-i adide ile mevsf ve keml-i salh ve diyanet ile m a ' r f bir zt- stde-smt Medrese-i mnifede m u h a d d i s olup eyym- u s b ' d a n (S.68) yevm-i isneyn ve hamisde Medrese-i celile ders hanesinde talebe-i kirama tedris-i fenn-i erif-i hadis-i Nebevi eyleyp galle-i vakf- h m y n l a r n d a n yevmi 240 ake vazifeye mutasarrf ola. Kezallk lim mil ve fzl u kmil bir zt- pk-em'il dahi Medrese-i h m y n d a mderris olup c u m ' a ve slsdan m ' a d eyym- tahsilde tedris-i tullb ile megul olup rey'-i vakf- h m y n d a n yevmiyye 240 ake vazifeye mutasarrf ola. Kezallk ulm- ett ile rste ve fez'il-i ma'rif ile pirste iki nefer kimesne dahi M e d rese-i h m y n d a ders-i m m olup biri yevm-i sls ve e r b a ' d a ve biri d a h i yevm-i cum'a-i vahide yine ders-hne-i medresede talebe-i ilme tedris-i ulm-i nfi'a eyleyp her biri yevmi ellier ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve fenn-i kr'atda mahir, tedris-i vchte kadir bir kimesne dahi eyh'l-kurr olup ey ym- u s b ' d a n yevm-i sebt ve isneynde trbe-i erifede tedris-i ilm-i kr'at ey leyp yevmi 50 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve Medrese-i h m y n d a (S.69) k'in 20 aded odalarun her birinde iskn olunan ikier neferden 40 nefer taleben n her birine yevmi ikier ake vazife virilp 40 nefer talebe-i mezkrenn temyizleri hususu eyh'l-islm sellemehu'llahi'l-meliki'l-allm efendi hazret lerine ihale b u y u r u l u p lede'l-imtihn istihkaklar n m y n olan 40 nefer taleb e n n cihet-i ilmiyyede birbirine nisbet ile evvel ve sni ve slis i'tibriyle krkn cya dein tertib buyurduklar defter mcebince evvelden yirmibirinciye varnca m r e t t e b olan yirmi nefer talebe-i u l m u n 10 neferi yevmi yirmier ake vazife ile Sahih-i Buhri-i erif ve 10 neferi dahi yevmi yirmier ake vazife ile Sahih-i Mslim-i erif'hvn olup baki 20 nefer ile 3 aded trbe-dr ve mderris odasnda mukm mu'id-i medrese ve hricden t a ' y i n olunan 6 nefer kimesneler ki c e m ' a n 30 neferi d a h i yevmi er ake vazife ile cz'-hvn olup her biri birer cz'-i erif tilvet eyleyp hsla olan mesbt- cemilesin vkf- z'1-avrf mrr'z-zikr 20 nefer Buhar ve Mslim-i erif (S.7o)-hvnndan biri fevt oldukda veya trik-i hidmet olup veyahud sebeb-i her ile ihrc olundukda cz'-hvn olan 20 nefer talebe-i u l m u n evvel ve akdemi yerine Buhri ve Mslim-i erif-hvn ta'yin ve

A l t m a r : altar B nshas.

I . ABDLHAMD VAKFYES V E HAMDYE K T P H A N E S

53

a n u n dahi mnhall olan cz'-hvnl zeyl-i i'tibri ve eyh'1-islm- vakt hazretlerinn imtihan ile talebeden bir mstahakkna virilp ol dahi zerinde olan 19 nefer gzern idince yevmi ake ile cz'-hvn olup nevbeti geldikde Mslim-i erif-hvnn silkine mnselik ola. Ve cz'-hvnndan biri fevt veya ihrc kezallk eyh'1-islm- 30 nefer cz'-hvnndan dahi oldukda m a d n i yerine gelp tertib-i sabk zere zeyli vakt imtihnlariyle bir mstahakkna virile. Ve

mahll vki' oldukda yine eyh'1-islm- vakt iaretleriyle mstahakk kimesnelere tevcih buyurula. Ve 2 nefer kimesne yevmi er ake ile noktac ve sandki-i ecz-i erife olalar. Ve mderris odasyle beraber c e m ' a n 21 b b o d a n u n her birine beher sene rz-i kasmda hslt- vakf- h m y n d a n er yz kyye (S. 71) kmr ve beer eki h a t a b , o n a r kiyye rgen-i zeyt virile. Ve birer nefer kimesneler Buhar ve Mslim-i erife sandki olup her biri yevmi beer ake vazi feye mutasarrf olalar. Ve B e l e r b e i C m i ' i n d e v'iz ve nsh olan efendi Buhri ve Mslim-i erif h a t m i n e du'c olup beher hatm-i erif akabinde bek-y devlet-i tc-driye keml-i huls zere d u ' ile ed-y hidmet-i lzime eyleye. V'ize meruta olmak zere yevmi 10 ake vazifeye dahi mutasarrf ola. Ve odah-y mezkrede sakin tullb- mte'ehhilinden olmayup eer mte'ehhil veya ed-y hidmet-i kr'at-i ecz'-i mezkreye vekil nasbi m u r a d veya bil-zr-i er'i terk-i h i d m e t misillu hareket veya esbb- m e m n u ' a d a n birine cesaret ider ise ihrc ve teb'id olunup tullb- medrese-i celilenn nizm- hlleri ve m'ayyent- m e r k m e n n kema-hve h a k k u h u ed ve icras hususlarn te'kid ve s'ir terbiyeleri husstna mderris olan efendi keml-i dikkat zere nezret eyleyp kusur ve t e h v n d e n ihtiraz ve ictinb eyleye. Ve iffet (S.72) sadkat ve salh u istikmet ile mevsf 4 nefer kimesneler Ktb-hne-i h m y n d a hfz- ktb-i evvel ve sni ve slis ve rbi' olup ktb-i celile defterinde t a ' y i n u tasrih klnd vech zere mrca'at-kr olan talebeyi anf zr ile redd tekdir itmeksizin b a ' d e ed'i'l-hidmet hfz- ktb-i evvel yevmi 120 ake ve sni yevmi 100 ake ve slis yevmi 90 ake ve r b i ' yevmi 80 ake vazifeye mutasarrf ve blda vasflar m r u r iden huffz- kt b menzilinde her biri sakinler olup du'-i devm- devlet-i hazret-i tc-driye itigl eyleyeler. Ve bir mstakim'l-etvr kimesne bevvb u ferr- ktb-hne-i celile olup ba'de-ed'i'l-hidmet yevmi 50 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir san'atnda pie-kr ve m u k d i m kimesne mcellid-i ktb-i celile olup lede'1-iktiz ta'mirt- k t b d e i h t i m a m ile ed-y h i d m e t eyleye, yevmi 10 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve Trbe-i erifede sulah-y m ' m i n i n d e n shib-i vera' u takva 3 nefer kimesneler trbe-dr olup her biri yevmi yirmier ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve bir kimesne m a ' a buhr-beh (S.73) yevmi 5 ake ile trbe-i mnifede buh r i ve yevmi 6 ake vazife ile bir kimesne ferr- klie-i trbe olup ve yevmi 4 ake vazife ile bir kimesne bevvb- ders-hne ve yevmi 6 ake vazife ile bir kimesne ferr- medrese ve ders-hne ve yevmi 10 ake vazife ile bir kimesne bev vb- medrese ve mezbele-ke-i medrese ve yevmi 4 ake vazife ile bir kimesne

O l a l a r B nshas.

54

MJGAN CUNBUR

ferr- d-revn ve yevmi 6 ake

vazife ile bir kimesne ferr- cme-y-hne

ve ferr- kenifh-y medrese ve yevmi 4 ake vazife ile bir kimesne srci-i ken i h ve yevmi 3 ake vazife ile bir kimesne ferr- havli-i trbe ve yevmi 3 ake vazife ile bir kimesne lagmi-i trbe ve yevmi 5 ake vazife ile bir kimesne bevvb- bb- kebir-i trbe ve yevmi 5 ake vazife ile bir kimesne bevvb- bb- dern-i trbe ve yevmi 3 ake vazife ile bir kimesne ferr- d-revn- trbe ve yevmi 5 ake vazife ile bir kimesne srci-i trbe ve yevmi be ake vazife ile bir kimesne destri-i merkad-i mnevvere-i e h - z d e medrese olup ecza ve Buhri S u l t n A h m e d (S.74) ve 3 nefer trbe-drlarun her biri yevmi er ake vazife ile bevvb- bb- trbe der-cnib-i ve Mslim-i erif-hvnlar in beher yevm bb- m e r k u m u feth glk eyleyeler, mertiyyet zere her biri yevm er ake vazi feye mutasarrf olalar. Ve huffz ve mrettilinden 7 nefer kimesneler hatm-i h v n n olup kend meskenlerinde c u m ' a gn Furkn- olan ucrt- celile ve mesbt- cemilesin rh-i kerime bed' ve yevm-i hamisde tekmil eyleyp ba'd'e'1-asr trbe-i mnifede itim' ile d u ' ve hsla eriflerine ihd ve hsseten devm- m r ve devlet-i hazret-i ehr-yri ve nusrat-i askir-i m u v a h h i d i n ve selmet-i huccc- mslimin ve kahr- a'd-i mrikin ed'iyesine itigl eyleyeler, her biri yevmi onbeer ake vazife-i hatmiyyeye mutasarrf olalar. Ve bir kimesne du'c-i hatm-i erif olup yevmi 10 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bir kimesne d a h i noktac-i hatm-i erif olup yevmi 5 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve M i r - g n ' d a bina buyurulan Cmi'-i cedid-i bi-hemtya shib-i vera' u tkv bir merd-i hb-sad (S.75) hatib-i h-ed olup b a ' d e ed'i'l-hidmet yevmi 20 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve h a t i b olan kimesne Cmi'-i merkum da devr-hvn olup hitabete meruta olmak zere yevmi 10 ake devr-hvn va zifesine dahi mutasarrf ola. Ve bir salh-pie ve takv-endie kimesne dahi c mi'-i mezkrda i m m ve evkt- hamse-i mefrzada mukted-y cem'at-i ms limin olup b a ' d e ed'i'l-hidmet yevmi 30 ake vazife-i imamete mutasarrf ola. Ve i m m olan kimesne cmi'-i m e r k u m d a yevmi 10 ake ile na't-hvn ve yevmi 10 ake ile ta'rif-hvn ve yevmi 10 ake ile devr-hvn olup imamete meruta olmak zere dahi yevmi 30 ake n a ' t ve ta'rif ve devr-hvn vazifelerine m u t a sarrf ola. Ve bir mstahakk ve mtedeyyin kimesne cmi'-i m e r k u m d a m'ezzin-i evvel olup b a ' d e ed'i'l-hidmet yevmi 15 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve m'ezzin-i evvel olan kimesne yevmi 5 ake ile m'ezzin-i sala ve yevmi 5 ake ile temcid-hvn ve yevmi 5 ake ile bevvb- (S.76) kasr olup, kezallk mertiy yet zere yevmi 15 ake vazifeye dahi mutasarrf ola. Ve bir slih u lyk kimesne d a h i m'ezzin-i sni olup b a ' d e ed'i'l-hidmet yevmi 15 ake vazifeye m u t a sarrf ola. Ve m'ezzin-i sni olan kimesne dahi yevmi 5 ake ile ferr- cmi'-i erif ve yevmi 5 ake ile sirci-i m i n a r e ve yevmi 5 ake ile ferr- havli-i cmi'-i erif olup mertiyyet zere yevmi 15 ake vazifeye dahi mutasarrf ola. Ve bir nezfet-i'r ve sadkat-gzr kimesne cmi'-i mezkrda kayyum olup b a ' d e ed'i'l-hidmet yevmi 15 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve kayyum olan kimesne

Furkan-: Kur'n- B nshas. rh-i: rh-i urh-i B nshas.

I . ABDLHAMD VAKFYES V E H A M D Y E K T P H A N E S

55

yevmi 5 ake ile ar-hvn ve yevmi 5 ake ile srci-i cmi-i erif ve yevmi 5 ake ile bevvb olup kezallk mertiyyet zere yevmi 15 ake vazifeye d a h i mutasarrf ola. Ve bir kimesne rh- bi-i M i r - g n olup vakf- h m y n u n m'-i lezizn israf ve tebzirden siynet ile ed-i hidmet-i lzime eyleyp yevmi 12 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve Cmi'-i erif civarnda m c e d d e d e n (S.77) binasna emr-i hmyn- inyet-makrn sudur iden drt b b menziln birinde imm- cmi'-i erif ve birinde m'ezzin-i evvel ve birinde m'ezzin-i sni ve birinde kayyum-i cmi'-i ltif olanlar mertiyyet zere sakinler olup devm- devlet-i hazret-i ehryriye m d v e m e t gstereler. veevfh hazine Ve Medine-i Mnevvere al mnevvirih efdal't-tahiyyeti'de harem-i m u h terem-i Resl-i H u d a ve efi'-i rz-i ceza aleyhi efdal's-salt darlar olanlarun cihet-i ma'lar kalll olmala ltfen ve m e r h a m e t e n galle-i

vakf- mlknelerinden beher sene surre-i h m y n emini olanlar yedleriyle 500 guru irsal ve iysl o l u n u p anlar d a h i muvcehe-i hazret-i rislet-penhide vkf- cell'-l avtf hazretleri in ef'at- hasene ricasnda olalar. Ve hlen harem-i hmyn- ismet-makrnda Ba-kadnlk rtbe-i smiyesiyle ser-firz- mefharet olan iffetlu R h h K a d n hazretlerinn sr- Beikta'da hayriyyelerinden olmak zere bu esnada shil-sary- hmyn-i

S u l t n O s m a n K k dinmekle ehir kasr- l i (S.78) mukabilinde K o l l u k K e s i t a ' b i r olunur m a h a l d e mceddeden bina ve ihya buyurulan eme-i ltifenn fima-ba'd gerek su yollar ve gerek s'ir iktiz iden t a ' m i r ve tecdidi k'im-makm- evkf- h m y n l a r ma'rifetiyle galle-i vakf- mlknelerinden r'yet olunup t a ' y i n olunan koruyucu ve hfz- tasun yevmi 10 ake vazifesiyle rh- b i n n yevmi 5 ake vazifesi galle-i vakf- h m y n d a n virile. V e mahrse-i G a l a t a - s a r y - h m y n u ' n d a vki' orta oda t a ' b i r olu ecza'hvnn olup n u r m a h a l d e hlisen li-vechi'llhi te'l vaz' buyurulan 30 kt'a ecz-i erifeye oda-i mezkre glmnndan otuz nefer mcevvidin kimseler kr'at eyledikleri Kur'n- kerimn hsla olan mesbt- celilesinden istimdd ile hlen harem-i hmyn- iffet-nmnda nc kadnlk rtbesiyle k m yb olan iffetlu, hazine-dr Nevres Hadice K a d n hazretlerinn h a y t d a olduklarnca karin-i shhat u selmet olup ba'de'l-memt derect- liyt- firdevse neyl mazhariyyetlerin istid' ile ed-y h i d m e t (S.79) eyleyeler. H e r biri yevmi er ake vazifeye mutasarrf ola. ola. Ve yine mu,m-ileyh Ve bir nefer kimesne d a h i sandki ve husl-i ecr-i cemil ve vusl-i mvezzi' ve noktac olup b a ' d e ed'i'l-hidmet yevmi 5 ake vazifeye mutasarrf hazretlerine sevb- cezil niyyet-i hlisesiyle sary-i mezkrede k'in 3 aded o d a l a r d a vki

yedier aded memlara birer kandilden yirmibir aded kandil vaz' olunmala mahslt- vakf- h m y n l a r n d a n mahiyye 42 ukiyye rgen-i zeyt virile. Ve her bir o d a d a birer neferden 3 nefer kimesne sirc-i kandil-i mezkre t a ' y i n olunup her birine yevmi beer ake vazife-i sirci ve er ake kandil ve fetilefdal's-salt: efdal't-tahiyyet B nshas. s'ir B nshasnda yok. kimseler: kimseler B nshas.

56

MJGAN CUNBUR

b e h virile. Ve sirci-i m e r k u m aas ma'rifetiyle bir m u ' t e m e d kimesne beher m h rgen-i zeyt-i mezkr ile vazife-i mersmeyi cnib-i vakf- h m y n d a n a h z ve mahallerine isl eyleyp yevmi 4 ake vazifeye mutasarrf ola. Ve bu hu susa sary- mezkr aalar hasb nazr olup ed'-i hidmet-i nezretde kusur eylemeyeler. Vlid-i mcid-i kesir'1-mehmid-i hazret-i ehr-yri cennet-mekn (S.80) u firdevs-iyn merhm-i magfiret-nin Rumeli'de Bender Kal'e'sinde gzi Sultn Ahmed H a n subbet aleyhi sicli'r-rahmeti ve'1-gufrni hazretlerinn sr- celilelerinden vilyet-i stanbul Kapus kurbinde ba'de'1-istil mceddeden t a ' m i r ve ihya b u y u r u l a n Cmi'-i erif hademesiyn mikdr-

kifye vez'if ve rgen-i em' ve zeyt ile mesrif-i s'iresine meblg- vfi ta'yini istid' o l u n d u u n a bin'en yevmi 15 ake vazife-i i m a m e t ve 10 ake vazife-i hitabet ve 10 ake vazife-i m'ezzin-i evvel ve 8 ake vazife-i m'ezzin-i sni ve yevmi 5 ake vazife-i devr-hvn ve yevmi 5 ake vazife-i dier devr-hvn ve sekiz ake vazife-i kayyum ve be ake vazife-i feraset ve yirmi ake vazife-i k'immakmlk ki c e m ' a n yevmi 86 akeye senevi iktiz iden 258 guru zerine c mi'-i erif-i m e r k u m u n em'-i asel ve em'-i rgen ve zeyti ve kandil ve crb ve fetil ve e m n d r behlaryn dahi senevi 192 guru ta'yin b u y u r u l m a g n c e m ' a n senevi 450 guruu Bender'de k'im-makm (S.81) nasb olunan kimesne beher sene sened-i m u ' t e b e r mcebince galle-i evkf- h m y n d a n almak zere k'immakm- vakf- mlkneden ahz ve 20 ake vazife-i k'im-makml in 60 guruunu kendde ibk ve baki yevmi 66 akeye iktiz iden 198 guruu dahi vazifelerini erbb- vez'ife ba'de'1-ed b a k i 192 53 ukiyye em'-i asel ve 72 ukiyye em'-i guruun 165 guruiyle senevi rgen ve 80 ukiyye rgen-i zeyt itira

eyleyp 27 guruunu d a h i kandil ve c r b ve fetil ve emndr b e h eyleye. Firdevs-makarr ve magfiret-mazhar, m e r h u m ve m e b r r ed-dricu il medric r a h m e t e Rabbihi'l-Gafr Eb'l-Fethi ve'l-fth S u l t n M e h m e d H a n aleyhi rahmete'l-meliki'l-Mennn hazretlerinn mahrse-i s k d a r ' d a vki' S a l a c a k n m m a h a l d e bina ve ihya buyurduklar mescid-i erifn mesrifine t a ' y i n olunan gallt mrr- ezmine v eyyam ve krr-i uhr u a ' v m ile telef ve zayi' olup eseri kalmadna bin'en (S.82) galle-i evkf- h m y n d a n senevi 6 ukiyye em'-i asel ve 27 ukiyye rgen-i zeyt virile. V e vilyet-i A n a d o l u ' d a N e v e h i r sinde Kazs'na tbi' A r a b s u n karye ashb- h a y r t d a n Aba-i esbak m e r h u m S l e y m a n A a vakf mur-

tezikas vez'ifiyle karye-i mezbre ahlilerinn teklifleri mesrifine imddiyye olmak zere m e r h a m e t e n ve inyeten senevi 250 guru t a ' y i n ve tahsis buyurulmala meblg- m e z b r fazla-i galle-i vakf- h m y n d a n beher sene mum-ileyh n vakf mtevellisi olanlara k'im-makm- vakf- h m y n l a r tarafndan ed ve teslim oluna. B u n d a n akdem mteveffiye olan M i r ' a t H a l l f e ' n n 1002 buuk guruu ile M i h r - h H a l l f e ' n n 1000 guru nukd-i mevkfeleri tescil ve tekmil olun* 192:92 B nshas.

I. ABDLHAMD VAKFYES VE HAMDYE K T P H A N E S

57

mkszn her biri zime-i dr- beka olmalaryle nukd- mezbrelern shhat-i vakfiyyeti iczet-i hazret-i ehr-yri ile hkm-i hkim'l-er'a mevkuf olmagn meblgeyn-i mezbreynn vakfiyyetine irde-i allyye-i hazret-i cihn-dri ta'allk itmekden ni mtevelli-i mum-ileyhe vakfiyyet zere teslim buyurulmagn (S.83) mrr'z-zikr 2002 buuk guru ser-bstniyn- hssa olan aalar ma'rifetleriyle bstniyn- hssa ocanda rehn-i kavi ve kefil-i meli ve lede'l-istign ikisinden biri ile onu onbir hisbiyle al vechi'l-hell istirbh ve istigll olunup kerimden bir cz'-i hsl olan rey' nemasndan ocag- m e r k u m nefertndan 30 nefer mstahakkind e n kimesneler ecz-i erife-hvnn olup h e r biri Furkn- erif tilvetiyle beher yevm bir hatm-i erif ve hsl olan sevabn vkfeteyn-i merkmeteyn ruhlarna ihd eyleyp her biri yevmi ikier ake vazifeye m u t a sarrf olalar. Ve bir nefer m u ' t e m e d kimesne noktac ve bir nefer mstahakk kimesne mvezzi'-i ecz'-i erif ve bir nefer sdk kimesne sandki olup her biri b a ' d e ed'i'l-hidmet yevmi ikier ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve hiyn-i tilvetde ikd- b u h u r in d a h i yevmi iki ake b u h u r beh virilp ser-bst niyn- hssa olan aalar beher sene meblg- m e r k u m muhasebesine k'immakm- vakf- hmynlar ile r'yet eyleyeler. (S.84) Ve ol eh-in-h- ry-i zemin hallad'allhu m d d e t e saltanatihi ilyevmi'dd i n efendimiz hazretleri mret-i mire-i mlknelerinn mesrif-i lzimesin ol vehile ta'yin ve tebyin buyururlar ki, beher vakt-i subhda t a b h olunacak rb in hamis gnleriyle ramazn- erifden m ' a d senevi 272 gnde yevmi drder, buuk keylden 1224 keyl ve h a m i s gnleriyle ramazn- erifde t a b h olu nacak pilv ve zerde in yevmi onsekizer keylden 78 g n d e 1404 keyl ki c e m ' a n senevi 2628 keyl pirinc-i Msri ve vakt-i z u h r d a t a b h olunacak rb in yevmi er buuk keylden senevi 272 gnde 952 keyl dlm buday ve ale's-sabh t a b h olunacak rb in yevmi er ukyyeden senevi 272 g n d e 816 ukyye ve vakt-i z u h r d a t a b h olunacak rb-y m e z b r in kezallk yevmi er ukyyeden senevi 272 gnde 816 (S.85) ukyye ve yevm-i hamis ile ramazn- erifde t a b h olunacak pilv ve zerde in dahi yevmi otuzar ukyyeden senevi 78 g n d e 2340 ukyye rgen-i sde ve zerde in beher yevm seksener ukyyeden senevi 78 g n d e 6240 ukyye asel-i musaffa ve mrr'z-zikr rblar in yevmi dokuzar ukyyeden senevi 272 gnde 2448 ukyye ve pilv in yevmi onsekizer senevi 3852 ukyye lahm-i ukyyeden senevi 78 gnde 1404 ukyye ki c e m ' a n

ganem-i semin ve rblar in yevmi drder ukyyeden senevi 272 gnde 1088 ukyye ve pilv in yevmi onar ukyyeden senevi 78 gnde 780 ukyye ki cem'an 1868 ukyye n o h u d ve beher m h beer ukyyeden senevi 60 ukyye flfl ve yevmi e r yz d i r h e m d e n senevi 78 g n d e 58 buuk ukyye za'fern ve beher yevm bi r e r keylden (S.86) senevi 350 keyl tuz ve yevmi birer buuk ukyyeden senevi 525 ukyye susam ve yevmi onar ukyyeden sehevi 272 gnde 2720 ukyye soan ve m a t b a h ve furun in beher yevm yedier ekiden senevi 350 gnde 2450 eki h a t a b itira olunup ibtid-i uhr-i isn aer cr'a-bah-i ehdet-i Sbteyn-i

rb: rb-yi mezbr B nshas. Susam: sisan B nshas.

58

MJGAN CUNBUR

Seyyid'l-Beer

olan re's-i mm- meymenet-encm a'ni ehr-i m u h a r r e m ' l -

h a r m d a Adem-i sni ve nebiyy-i m n c i hazret-i Nh- neci salvtu'llhi al nebiyyin ve aleyhi snnet-i pkizelerinden olduu mttefakn aleyh olan r a in beher sene yirmier keyl h n t a ve seksen ukyye eker ve 800 ukyye asel ve 5 keyl n o h u d ve 5 keyl brlce ve yirmi hateb ve 250 guruluk fevkih esmr ve s'ir levzmt tedrk ve ihzar olunup b a d e ' t-tabh arz-ken- tenvl olan fukara ve meskinn safha-i arz kefe-i azar ile ikeste v t m r (tr m r olacak) ve kse-i tab' pene-i ta'n- bi-mr ile mnkesir (S.87) ve r a h n e d r o l m a m a k zere tevzi' ve taksim oluna ve beher yevm onsekizer keylden se nevi 350 g n d e 6300 keyl dakik ile t a b h olunacak fudlalar ta'yintn d a h i ol vech ile tebyin buyururlar ki, beher yevm t a b h olunan fudladan k'im-makm- evkf- h m y n l a r n a yevmi 10 ift fudla ve ktib-i evkf- h m y n a yevmi 7 ift fudla ve ktib-i rz-nme-i evkf- h m y n a yevmi 5 ift fudla ve cbi-i evkf- h m y n a yevmi 2 ift fudla ve vezne-dr- evkf- h m y n a yevmi 2 ift fudla, ve emin-i bin-i imaret olan s m a ' i l E f e n d i ' y e yevmi 10 ift fudla, ve ktib-i kalem-i Haremeyn-i m u h t e r e m e y n e yevmi 2 ift fudla ve eyh-i imret-i mireye yevmi 3 ift fudla ve vekil-harc- imarete yevmi 4 ift fudla ve ktib-i kilr- imarete yevmi 2 ift fudla ve anbri-i imarete yevmi 2 ift fudla ve m s t a h fz- oda-i mtevelli ve kantariye yevmi 3 ift fudla ve kal'i-ger ve mezbele-ke ve ferr- ocakh-y imretden (S.88) her birine yevmi birer ift fudla ve tabbhinden ktib-i mhere ve m e r e m m t a yevmi 2 ift fudla ve ser-tabbhin-i i m a r e t e yevmi 3 ift fudla ve baki 3 nefer t a b b h i n ile nefer kirdn- her birine ikier iftden yevmi 12 ift fudla ve ser-i habbzin-i imarete yevmi 3 ift fudla ve b a k i 3 nefer h a b b z i n ile kirdn- h a b b z i n ve nekkl- fudlaya yevmi 15 ift fudla ve bevvb- bb- evvel ve ferr- imarete yevmi 2 ift fudla ve bevvb- bb- sni ve ferra kezallk yevmi 2 ift fudla ve mu'allim-i mekteb-i mnife yevmi 3 ift fudla ve hallfe-i mektebe yevmi 2 ift fudla ve hvce-i meke yevmi 2 ift fudla ve hvce-i kitaba yevmi 2 ift fudla ve bevvb ve mstahfz- mekteb-i erife yevmi 3 ift fudla ve sbynn- vridin-i mektebe yevmi 20 ift fudla ve sebili-i evvel ile sebili-i sni olan kimesnelern her birine er ift fudla ve cbi-i kassbta yevmi 1 ift fudla ve ser-i kuruniye yevmi 1 ift fudla ve nzr- b ve rh-i bi ve gulm- mifthdan her birine yevmi birer ift fudla (S.89) virile. Ve medrese-i h m y n l a r d'ire-i fahiresi hademesinden dahi muhaddis. ve mderris efendilerden her birine drder iftden yevmi 8 ift fudla ve eyh'lkurr ve ders-i mm- evvel ve sni efendilerden her birine ikier iftden yevmi 6 ift fudla ve 20 b b odalarda mtemekkin 40 nefer talebenn her birine birer iftden yevmi 40 ift fudla ve hfz- ktb-i evvel efendiye yevmi 4 ift fudla ve hfz- ktb-i sni ve slis ve r b i ' efendilern her birine er iftden yevmi dokuz ift fudla ve mderris efendi m u ' i d i ve bevvb ve srci ve ferr- medrese ve bevvb- ders-hne ve mcellid-i ktb-i ktb-hneden her birine birer iftSahife kenarnda 9 a'ban 1342 tarihli u kayt vardr: "Dier nshasnda 20 eki an laldndan dzeltildi." B ve C nshalarnda "eki" kelimesi vardr. ift: iftden ift B nshas. kassbta: kassbna B nshas.

I . ABDLHAMD VAKFYES V E HAMDYE K T P H A N E S

59

d e n yevmi 6 ift fudla ve trbe-dr- evvel ve sni ve slisden her birine ikier iftden yevmi 6 ift fudla ve 3 nefer bevvb- bb- t r b e n n her birine birer iftden yevmi 3 ift fudla ve ferr ve bevvb- ktb-hneye yevmi 2 ift fudla ve 3 nefer dest-tri-i eh-zdegn efendilern her birine birer iftden yevmi 3 ift fudla virile. Ve Belerbei'de (S.90) bina buyurulan cmi'-i erifde v'iz olan efendiye yevmi 2 ift fudla ve h a t i b ve ser-mahf ile yevmi 3 ift fudla ve imm- evvel ve sni olan efendilern her birine er iftden yevmi 6 ift fudla ve h ce-i mekteb ile halife-i mekteb olan efendilern her birine ikier iftden yevmi 4 ift fudla ve kayyum-i evvel ve sni ve slis olanlarun her birine er iftden yevmi 9 ift fudla ve mstahfz- kasr- h m y n a yevmi 2 ift fudla ve srci-i kandil-i minareye yevmi 2 ift fudla ve m'ezzin-i evvel ve sni ve slis olanlarun kezalik her birine er iftden yevmi 9 ift fudla ve t e m c i d - h v n a yevmi 2 ift fudla ve sirciye yevmi 3 ift fudla ve d e v r - h v n n ve n a ' t - h v n a yevmi 6 ift fudla ve muvakkit ve hfz- briylara yevmi 6 ift fudla ve sbynn- vridin-i mektebe yevmi 12 ift fudla ve hfz- seccde-i minbere yevmi 1 ift fudla virile. Ve M i r - g n ' d a bina buyurulan cmi'-i erif hademesinden dahi h a t i b olan efendiye yevmi 3 ift fudla ve i m m olan (S.91) efendiye yevmi 3 ift fudla ve m'ezzin-i evvel ve sni ile kayyumdan her birine ikier iftden yevmi 6 ift fudla v e s t a n b u l ' d a B a e k a p u s dhilinde mret-i mire-i h m y n l a r kurbinde k'in m e r h u m e ve magfrun-leh Valide Sultn tbe serh cmi'-i erifi hademesinden d a h i v'iz ve h a t i b efendiler ile ktib ve r z n m e d e n her birine birer iftden yevmi 4 ift fudla ve imamlarna yevmi 3 ift fudla ve n a ' t - h v n ve t a ' r i f - h v n a yevmi 2 ift fudla ve muvakkte yevmi bir ift fudla ve d e v r - h v n lara yevmi 10 ift fudla ve a r - h v n l a r a yevmi 3 ift fudla ve trbe-dra ivm bir ift fudla ve mstahfzn- leyle yevmi 15 ift fudla ve mstahfzn- nehre yevmi 15 ift fudla ve mu'allim-i mekteb ile halife-i mektebden her birine birer iftden yevmi 2 ift fudla ve ser-i m'ezzinn ile ahmiden her birine dahi iki er iftden 4 ift fudla ve s'ir m ' e z z i n n a yevmi 13* ift fudla ve muhbir-i salt ile ser-i k a y y u m d a n (S.92) her birine birer iftden yevmi 2 ift fudla ve sebiliye yevmi 4 ift fudla ve beki-i trbeye yevmi 1 ift fudla ve mstahfz- kasr- h m y n a yevmi 2 ift fudla ve mstahfz- cmi'-i erife yevmi 1 ift fudla ve ferrn- cmi'-i erif ile sircyn- cmi'-i erife altar iftden yevmi 12 ift fudla ve kayyumn- cmi'i-erife yevmi 5 ift fudla virile. Ve Ayasofya-i k e b r kurbinde K a b a s a k a l Cmi'-i erifi hademe sinden h a t i b ve i m m ve v'iz-i cmi'-i erif ve mevlid-h v n efendilerden her
v

birine ikier iftden yevmi 8 ift fudla ve nokta ve sandki-i ecz-i erifeye yevmi 2 ift fudla ve m'ezzin ve kayyum ve hfz- seccade ve sirci ve b-ke ve ferr- kenifh-y cmi'-i erif ile beki-i mahalle ve cbi-i iftlik-i Mderris'den her bi rine birer iftden yevmi 8 ift fudla virile. V e medris v e zevydan O t l u k u Y o k u u ' n d a vki'medreseye yevmi Paa M e d r e s e s i ' n e yevmi 10 ift fudla ve ser-bstniyn- esbak A h m e d
* 13:10 B nshas.

60

MJGAN CUNBUR

(S-93) 5 ift fudla ve F e r h a d Paa Medresesi'ne yevmi 8 ift fudla ve Ahm e d P a a Medresesi'ne yevmi 5 ift fudla ve H a c Beir Aa M e d r e s e s i ' ne yevmi 10 ift fudla ve K a y M u s t a f Aa M e d r e s e s i ' n e yevmi 12 ift fudla ve Z v i y e - i l k e yevmi 6 ift fudla ve V n i E f e n d i Medresesi'ne yevmi 10 ift fudla ve s k d a r ' d a T a b u t u l a r eyhi merhum Sal H seyin Efendi Tekkesi'ne yevmi 5 ift fudla ve S a ' d i l e r Tekkesi'ne yevmi 5 ift fudla ve limn- Gv'de vk'a B e k t a Zviyesi'ne yevmi 3 ift fudla ve A y d n D e d e T e k k e s i ' n e yevmi 5 ift fudla ve Yldz Tekkesi'ne yevmi 5 ift fudla ve K a r y e - i C e d i d e ' d e vk'a eyh I s m a ' i l Tekkesi'ne yevmi 5 ift fudla ve H a m z a - z d e Tekkesi'ne yevmi 6 ift fudla ve ahy-Zde Tekkesi'ne yevmi 6 ift fudla ve C e m l i - z d e Tekkesi'ne yevmi 6 ift fudla ve e y b e t ' l - H z r i hazretleri zaviyesine yevmi 3 ift fudla (S.94) ve Beikta' da vki' D l g e r - z d e Efendi Tekkesi'ne yevmi 7 ift fudla ve H i s r ' d a vk'a D u r m u D e d e Tekkesi'ne yevmi 5 ift fudla ve Y a h y a Efendi T r b e s i ' n e yevmi 5 ift fudla ve D o l m a b a e l i H a f z Efendi Tekkesi'ne yevmi 5 ift fudla ve G a l a t a ' d a H a m i d E f e n d i Tekkesi'ne yevmi 4 ift fudla ve Y e n i b a e ' d e M a h m d Efendi Tekkesi'ne yevmi 3 ift fudla ve s t a n b u l ' da B a b a C a ' f e r Z i n d n ' n a yevmi 5 ift fudla virile. Ve yevmi 252 ift fudla dahi vakf- hmynlar k'im-makm tezkiresiyle erbb- ihtiycdan olan fukara ve zu'afya tevzi' ve taksim ve beher yevm 100 ift fudla dahi tahta-banda teheyyi ve ihzar olunup deryze-ger-i lokma-i ihsan ve muhtc ve grisnegn olan mme-i fukara ve meskine i't ve ihsan oluna. Ve bi'1-cmle hayrt- elile ve hasent- cemileleri hademesi hidmet-i lzimelerini bi'n-nefs kendleri ed ve ikml eyleyp aheri tevkil ve n'ib-i menb ta'yin olunmya. Ve hademeden fevt olanlarun mahlle olan (S.95) hidmetini ed ve r'yete kadir evld var ise evldna virilp evld mstahakkinden degl ise aherden mstahakk olan kimesneye tevcih oluna ve ciht- mutasarrflar tasarruflarnda olan cihetlerini ahere ferg ve kasr- yed murd iderlerse ferag larna i'tibr olunmayup ilerinden a'm veya mecnn veya alil olan olur ise mutasarrf olduu ciheti zerinden ref' ve mstahakk olan kimesneye tevcih oluna. Ve mret-i hmynlar arsalar ile itira buyurulan 2 msra m'-i leziz gerek sebil-hne-i ra'n ve gerek emeh-y dil-rlarna kifayet itmeyp 10 msra m'-i lezize dahi muhtc olmala mrr'z-zikr B a e k a p u s u ' n d a vki' merhume mrn-ileyh V a l i d e S u l t n hazretlerinn cmi'-i erifeleri vakfndan H a s l a r Kazasna tbi' Bae K y kurbinde mceddeden tedrk ve derelerden tahsil ve kemerler suyuna ilhak eyledikleri m'-i leziz su nzr ve s'ir ehl-i vukuf muvzeneleri zere 5 lle tahmin ve beher llesi sekizer msra olmak zere 40 msra m'-i leziz mevcd olup (S.96) vlide-i mrn ileyh hazretleri hayratlarna 16 msra kifayet eyledini ve m'ad fazlas mevcd olduunu su nzn merkum ile blk bas inha itmeleriyle ifraz olunan taksime gelince mecrsnun ta'mire muktazi olan mevzi'i vakf- hmynlar ile nsfyyet zere itirken ta'mir olunmak cnib-i vakf- mrn-ileyhya enfa' ve evl olman fazla suyundan 10 msra m'-i leziz ifraz ve Imret-i mire-i hmynlarna virilmek babnda hatt- hmyn- evket-makrnlar

I . ABDLHAMD VAKFYES V E HAMDYE K T P H A N E S

61

eref-riz-i sudur olmagn mahalline ba'de'l- kayd hiyn-i iktizda mesrif-i ta'm i r t n u n nsf vlide-i mrn-ileyh hazretlerinn vakf tarafndan r'yet ve nsf- aheri evkf- hmyn- cihn-drileri m a h s u l t n d a n virile. Ve bstnc-ba-i esbak m e r h u m stavros'da vki' b u n d a n a k d e m Vlide-i Abdullah Aa vakfna za'f- t a r a y a n sebebiyle idare ve r'yet olunmadndan erifleri evkafna bu d e f a (S.97) mlknelerine cmi'-i erifi mesrifi mrn-ileyh

hazretleri cmi'-i

ilhak ve mtevellileri ma'rifetiyle idare ve ikml olunur iken b-emr-i h m y n vakf- mrn-ileyhdan ifraz ve vakf- ilhak ve idrc olunmala vakf- merkumun ird-

mu'ayyenesi vakf- h m

ynlar k'im-makm- mtevellisi tarafndan kabz ve mesrif-i lzime-i m u ' tdesi dahi cnib-i evkf- mlknelerinden r'yet ikml olunmak ve vakf- h m y n l a r hslatndan beher sene atiyye-i h m y n l a r olmak zere has a h u r ocana ellier guru virilmek zere ta'yin-i urt ve tebyin-i kuyd-i mebst b u y u r u p b u n d a n byle dahi tebdil-i kuyd ve tagyir-i urt- evkf- h m ynlar merreten b a ' d e u h r ve kerreten gabbe ul ray-i rezin-i isbet-karinlerine art u ta'yin buyurulmaa teksirt- hayrt- rt- cemile hususuna irde-i allyye-i m l k n e ve cezile ve tevfir-i mebervakfiyye-i h meiyyet-i seniyye-i hidivise ibu

neleri ne gne cilve-piry-i mmassa-i sudur buyurulur

mynlar zeyline sebt kayd oluna. Takdir-i hazret-i Rabb-i K a d i r , mrr-i zemn- kesir ve krrn- seri''t-tekrr ile bl-y zebire hayrt- vetirede m u n a z zm- silk-i tahrr ve mnsecim-i samt- tastir olan (S.98) kuydt- le'li-i n a z i r e mr't- imkn-pezir olmaz ise menfi'-i vakfmutlaka fukar-i mslimin ve zu'af-i m u v a h h i d i n ve g u r a b ve meskine h a r e u sarf olunmak zere frigen a n i ' -evgil ve riyen an emri muhill-i akrt- muharrere-i mezkrenn kbil-i teslim olanlaryle ktb-i celile-i nefiseleri evni-i mestre-i merkmeyi k'immakm- mtevelli-i mm-ileyhe teslim ve hricde olanlar d a h i kabza taslit buyurduklarnda mtevelli-i mrn-ileyhe d a h i kabz u tesellm ve kabul eylemidir, diyu bi'1-vekle hatm-i kelm ve istf-y m e r a m buyurduklarnda mtevelli-i mm-ileyh hazretleri d a h i "Bl-y kitb- anberin-nikbda ism-i smileri yd ve evsf- cemileleri t a ' d d olunan mi'-i erif-i mstesna ve imret-i mire-i zib ve mekteb-i mnif-i bi-beh ve sebil-i ltif-i dil-r ve emahy- ferah-fezlar ve akrt- s'ire-i mlkne-i vakf- hmyn- mesbt- mehnlar hakikaten ve h k m e n bi'1-cmle m a k b u z u m olmudur." diyu vekil-i mrn-ileyh hazretlerini ba'de't-tasdiki'-er'i ve't-tahkiki'1-mer'i emr-i ikrr- bi'1-vakfi ve't-teslim kema-yenbagi blig-i meblg ikml ve t a t m i m o l u p tarafeynden leff ner-i m e r a m ve cnibeynden tayy-i tmr- kelm o l u n m a k d a iken ol Sultn- smi-makm ve hkn- m e l ' i k - h d d m hazretlerinn cnib-i me'li-i clib-i mlknelerinden kesb-i eref-i veklet b u y u r a n destr-i m rn-ileyh bessatu'llhu bi'1-mkerremati yedeyhi hazretleri ahkm- vakfun tescil u ihkm ve era'it u z e v b i t m u n tekmil istihkm in e'inne-i kelm- savbencmlarn hilye-i vifkdan semt-i ikk u hilafa atf ve ezimme-i mekl-i seddirtismlarn cnib-i ittifkdan savb- hism u ihtilfa tahvil sarf ve mtevelli-i

hayrt- B nshasnda yok.

52

MJGAN

CUNBUR

mm-ileyh zerine takrir-i da'v ve tasvir-i m d d e ' b u y u r u p "m'essis-i b n yn- istinbt- a h k m ve meyyid-i erkn- ictihd- b e n m , ser-dr- e'imme-i kibar, m u h t r - ulem-i ahyr, tc'l-e'imme, sirc'l-mille m m ' l - a ' z a m ve h m m - efham E b Hanife Hazret-i Nu'mn b.Sbiti'1-Kfi meleh'ullhi te'l bi-ltfihi'1-celiyyi ve'1-hafiyyi mezheb-i ltif ve re'y-i mnifleri zere m u t l a k vakf- akr- gayr-i lzm ve bi-i'tibr olmagn ess- te'yid ve tahlidi n-pyidr ve h e d m ve binas (S.100) tev'emn ve ifna v ibks yeksan, isbt- vcd nefiye t b i ' ve istikmet-i necm-i baht r c ' a rci' ve fakat cevz- shhat ile menkl ve mervi olup imret-i mire-i hmynlaryle sebil-i r a ' n ve ba'z- hayrt- s'ire-i celileleri mugyir'1-vasf ve muhtelif'l-cihet olan aherin erzi-i mevkfesi zerinde vki' olup ba'z- e'imme-i din ve meyih-i mctehidn-i rahimehm'ullhi'l-meliki'l-mu'in indlerinde erzi-i mevkfe zerinde vki' b i n n u n vakfiyyeti hususu ciheteyn-i muhtelifeteyn olduu sretde sahih u c'iz ve eref-i mer'iyyeti f'iz h'iz olmayup m e n k l t d a n olan ktb-i celilenn dahi shhat-i vakfiyyetinde ihtilf o l u n d u u n d a n m ' a d menfi'i nefs-i vakfa rci' olan vakf inde'1-mm M u h a m m e d ve' 1 - H i l l i ' l - B a s r i aleyhima rahmet'1-Bri m u ' t e b e r ve makbul ve belki msil-i derece-i kabul olmayup kbil-i taksim olan me'un dahi vakfiyyeti mer'a ve mu'tebere olmamala cmi'-i ltif-i merkum ile imret-i h m y n l a r ve mekteb-i mnifleri (S.101) d a h i hilye-i teslim tesellm ile mahalli olmad ecilden m'ekkilim ehr-yr- l-tebr ve pdih- gerdn-vekr hazretleri in bb- rc' mefth olmagn mtevelli-i mum-ileyhn ikrar mcebince yedimden makbzi olan akrt- mezkre ve ktb-i m a ' h d e ve evni-i merkmeyi gir b a n a redd teslimi bi'1-vekle m u r a d m d r " diyu nakz- vakfa ilhh u i b r a m ve istirdd- m-tesel l m d e arz- akdm- ikdam buyurduklarnda mtevelli-i reid mebni-i vakf teyid ve emni-i redd-i n-makblu sha-i sevb- savbdan teb'id in vekil-i mrn-ileyh hazretlerine tevcih-i veche-i hitb- mstetb i d p "Egeri cmle ird olunan varidat ve t e m h i d buyurulan m u k a d d e m t sret mcibt- in n-i vakf- a k r t ve zahiren mntict- m e n ' i metnet-i bnyn- habs-i menklt gibi n m y n d r . Lkin ba'z- meyih-i izam ve fukah-i kiram aleyhim rahmete'l-meliki'l-allm hazrt katlarnda bir cihet-i birre vakf olan arsa zerine m e b n a ' milk-i b i n n u n cihet-i u h r y a vakfiyyeti ve beyne'n-ns vakf mtedvil ve mte'rif (S. 102) olan m e n k l t u n d a h i sahih u c'iz ve zmnnda olan urt 11 kuyd hadd-i shhat ve cevazdan gayr-i mtecaviz olup zikri m r u r iden cmi'-i erif ve mekteb-i mnifde kr'at-i ezan ve ta'lim-i sibyn hkm-i teslimde olup lim-i rabbni hazret-i mm- Eb Ysuf e-ehir bi'l-mm-i's-Sn k a t n d a vakfun mcerred Muhammed "Vakaftu" kavli mahz- iskt- milk olmala misl-i kaddese srrihi's-subhni hazretleri

i'tk kavl-i mcerred ile vcd b u l u p ba'de't-teslim hod mukted-y slis m m b.Hasani'-eybni re'yince manende-i sadaka-i makbze ahkm- lzum iltizm bi'1-klliyye gayr- menkze olduundan m ' a d menfi'i nefs-i vkfa merut olan vakfun ahiri fu karaya m e r b u t olcak i'tibren li'1-ibtid'i bi'1-intih mm- Sni mrn-ileyh

makbul: menkl B nshas.

I . ABDLHAMD VAKFYES V E H A M D Y E K T P H A N E S

63

esbagu'llhi sicli gufrnihi aleyhi hazretleri katnda m u ' t e b e r ve min klli'lciht tarik-i r c ' mesdd ve m a k t u ' ve min ba'd vech-i imkn redd u i'de-i mtekavvez ve msellem m u h a l u m e m n ' d u r " diyu vch-i vecihe-i ihticc ile imtina' ve suver-i (S. 103) muhtelifet'l-me'l ile niza' buyurmalariyle bi'lahire beynlerinde cereyan iden niza' u ihtilf mevkf- hkm-i h k i m rfi''lhilf olmala tevkl'-i kabl-i kilk-i i'cz-nmlar iklil-piry- fark- kble feride ve tevih-i makbl-i hme-i mkil-klar lbbe-trz- ceride-i gzide olan hkim-i hsim-i urihi-nazir huzurlarnda hasmn- m t e h k i m n beynlerinde ref'-i hicb- bahs u cidal ve fasl- hitb- kyl kl ider. Kaz-y mzi ve hkm-i kzi talebiyle tekz eylediklerinde ol emin-i ahkm- din-i m b i n ve yemin-i i'lm- i'l-y er'-i metin hazretleri d a h i ihta-i ikl-i te'sis-i evkfda bezl-i makd r u is'f ve ihta-i ikl-i taraf- hilfda nasb- nefs-i insaf buyurmalariyle ba'delletayya ve'lleti cmi'-i erif ve mekteb-i m n i f ve imret-i mire ve sebil ve emehy- ltif ile akrt- mezkre ve ktb-i celile ve evni-i m e r k m e n n cihet-i vakfiyyetleri ve yed-i m'eyyed-i mtevellide m ' e b b e d e n ibkya ahakkyyetleri ul bi'1-ihtiyr ve u h r bi'1-i'tibr idi cilve-geri-i mmassa-i z u h u r ve inirh-gster-i sudur olduuna bin'en ilm-i milleri muhit-i mes'il-i (S. 104) hilaf ve fehm-i kmilleri mdrik-i mevzi'-i ihtilf olduu hlde ale't-tafsili tah rir ve bi't-tevfiki takrir olunan hayrt- celile ve akrt-"s'ire ve ktb-i cemile ve evninn al re'yin m e n yerhu min e'immeti'l-mctehidn rdvn'ullhi te'l aleyhim ecma'in vakfiyyetlerine ve cmle urt u kuyd- mazbteleriyle shhat u l z u m u n a h k m kaza ve ibrm- sahihlerin imza buyurmalariyle b a ' d e ' 1-yevm mecm'-i akrt ve mstegallt ve ktb-i celile ve evni-i m e r k m e vakf- sahih ve lzm- merf''l-hilf nfiz-i bi'1-ittifki ve icm'i ve itbk-i ulem-i fk ile habs- ebedi'-i mmteni''l-itlk olup vechen mine'l-vch nakz u naksna mecal adim'l-ihtiml ve vkf- kesir'l-avrf olan pdih- Gem-ch ve eh-in-h- mel'ik-siph lzle menri hasentihi mtelevvetin fi'1-efvh haz retlerinden gayre tahvil-i urt ve tebdil-i kayde takayyd ve t a ' a r r u z a dermn- m u h a l olmudur. Femen beddelehu b a ' d e ma sem'ihi fe'-innem ismihi ale'llezine yubeddilnehu inn'allhe semi'un allmun (S. 105) ve ecr'l-vkifi ale'l-hayyi'l aer min ehri m u h a r cevdi'l-kerimi cer zlik. Ve harrere fi'1-yevmi'l-hmis mecd ve'-eref aleyhi efdal's-salt m i n n a elfe elf

remi'l-harm li-seneti hamse ve tis'ine ve mi'ete ve elf min hicreti m e n leh'l-

uhd'1-hl

Umdet'l-emcidi ve'1-ekrim Salih Aa b.Abdillh uka-dr Aa-y Hazret-i ehr-yri d m e be'avni'1-Bri

"aleyhi...elf"

Zbdet 1-mekrim b. pdihi

erbbi'l-mehmidi Sakzl sne rikb-dr- be-hfzi'1-hi

ve' cenb-

M e h m e d Aa

-Abdillh

ibaresi B nshasnda yoktur.

64

MJGAN CUNBUR

Kdvetu ashbi'l-mehsini ve'lme'li M e h m e d Aa b . H a s a n Aa-y dlbend-i hazret-i pdih- ry-i zemin sellemehu'llahu'l-meliki' 1-Mu'in

Mefharu erbbi'l-mecdi ve's-sa' det M u s t a f Aa b.Abdillh kethd-y hazine-i endern-i haz ret-i eh-in-h- li-makm hafezehu'llah'l-meliki'l-Allm b.sma'il

Fahr'l-a'yni ve'1-endd b r a h i m Aa Kethd-yi Kilr- Endern-i Hmyn S. 106 Zahere ashbe'1-izzi ve'1-ihtirm e r k e s A l i Aa b . A b d i l l h Kethd-y hne-i Seferli-i Endern-i Hmyn

Zbdet ashbi'-erefi ve'1-izzet H s e y i n Aa b. A b d i l l h Serukadr- hazret-i eh-in-h- gerdn-vekr sellemehu'llhu'l-meliki'sSettr ftihr'l-ekbiri ve'1-e'l es-Seyyid H a l i l b.i's-Seyyid Ali serkahve-i hazret-i ehr-yr- li-tebr e'nehu'llhu'l -meliki'l-Gaffr

Umdet'l-emsili ve'1-a'yn A l i Aa b.Abdillh Ser-berber-i hazret-i ehr-yri enlehu'llhu ma-yetmennah'1-Bri

I.

Z E Y L

Elhamd lillhi'llezi tekaddese ztehu ani'l-ebh ve'1-emsl. Ellezi l-yecri fi milkihi tahavveln ve intakln ve l fi sultnihi tebeddeln ve zevln ve's-salt ve's-selm al Nebiyyihi Muhammedn sall'allh aleyhi ve sellem ve al lihi ve ashbihi'l-mte'eddibine bi-adabihi ma tebeddelet'-uhri ve'1-a'vm bi-tagayyrti'd-duhri ve'1-eyym. Amma ba'du b'is-i tahrir-i rakk- menur ve bdi-i tekrr-i zeyl-i sutr oldur ki, evkf- hazret-i cihn-driye bi'1-fi'l k'immakam-- mtevelli olan Hvcegn- Divn- Hmyndan umdet'l-emcidi ve'1-ekrim halen (S. 109) Darb-hne-i mire Emini M e h m e d Beefendi meclis-i er'-i hatir-i lzim't-tevkirde takrir-i kelm idp hlen vcd-i hm ynlar b'is-i syi-i lem ve silsile-i inyet-makrnu sebeb-i intizm- mem olan evketlu, mehbetlu, kudretlu, azametlu, diyaneti u pdih- ry-i zemin esSultn ibn's-sultni's-Sultn A b d ' l - H a m i d H a n l-zle eyymi devletehu il ahiri'z-zemn efendimiz hazretleri ibu vakfiyye-i hmynlarnda dere tastr olunduu vech zere teksir-i hayrt- seniyyelerin irde-i allyye-i eh-inhnelerine ta'lik buyurmalaryle bu defa dahi bir kimesne destri-i merkad-i eh-zde S u l t n M e h m e d ve bir kimesne dahi destri-i merkad-i e h - z d e A b d ' 1 - a z z olup beher ehr destr- sandukalarn tanzif tekvir ile ba'de ed'i'l-hidmet her biri yevmi beer ake vazifeye mutasarrf olalar. Ve sadr- sabk merhum ve magfrun-leh es-Seyyid M e h m e d Paa'nun hric-i trbe-i erifede k'in merkad-i eriflerine bir kandil vaz' olunup beher leyi kd- kandil

I . ABDLHAMD VAKFYES V E HAMDYE K T P H A N E S

65

in bir kimesne yevmi 4 ake (S.110) vazife ile siraci ve 2 ake vazife ile ferr t a ' y i n olunup bir ake dahi beh-i kandil ki cem'an yevmi 7 ake ile beher ehr ikier ukyye rgen-i zeyt galle-i vakf- h m y n d a n virile. Ve m u k a d d e m a nezret-i sadr- a'zamide olan evkfdan hvce-i ehr-yri m e r h u m ve magfrun-leh Hafz Mustaf Efendi'nn stanbul'da u hususu vakf- Kabasakal Cmi'-i erifinde vaz' eyledii krsi vakfn un vakf- hmyn- hazret-i hilfet-penhye ilhak ile bi'1-cmle u m u r hmynlar k'im-makm tarafndan r'yete irde-i allyye-i hazret-i ehr-yri ta'allk itmekle ba-i'lm- er'i vakf- m e r k u m Dr's-Sa'deti--erife aalar hazrt nezret-i allyyelerine kayd sebt ve vakf- hmyn-i hazret-i eh-in-hiye z a m m u ilhak ve idrc olunmala fim-ba'd vakf- m e z b r u n cemi'-i u m u r u hususu k'im-makm- evkf- hazret-i tc-dri tarafndan r'yet i t m a m oluna. Ve mrr'z-zikr shil-i M i r - g n ' d a b i n a buyurulan Cmi'-i vl-kbb ve ma'bed-i ltif-i feyz-intisb ki metf- z'irn- mel'ike-i kuds olmaa yn ve mesf- s'irn- ( S . m ) kerrbiyn- ins olmaa cesbndr. Bu esnada tti-i rh-i ar-pervz- ulvi-siritleri iynsz- nzhet-gh- firdevs-i magfrun-leh S u l t n mu'all olan eh-zde-i melek-cenb m e r h u m ve mcideleri vsla-i rahM e h m e d hazretleriyle vlide-i

met-i ilh m e r h u m e H m h

K a d n tayyeb'allhu mesvh hazretlerinn

rh-i pr-fthlarma hibe ve i't ve tahsis isd' buyurmalaryle cmi'-i mer k u m u n bb- der-gh zerine m e r h m n - mum-ileyhimnun ism-i smileri sebt t a h r i r ve i'kb- salt- mefrzede ve b-huss eyym- c u m ' a ve ydeynde ta'rif-hvn olan kimesne elkb- zahire ve evsf- bhireleri ird ile tezyin-i mahfel-i i'tin ve i'tibr ve tenvir-i mecmi'-i huzzr i d p saf-beste-i c e m ' a t ve rste-i ibdet olan zevtdan mevlar nazar-gh- d b u iclb makm- lleri bihit-i cvidn ve mahall R a h m a n olma'in da'vt- seniyye isticlbna keml-i

ile kyam u i h t i m a m ideler.

2. Ve M e k k e - i

Z E Y L il yevmi'l-ahirede Hazret-i

M k e r r e m e errefeha'llhu

Resl-i ekrem ve Nebiyy-i m u h t e r e m sall'allhu aleyhi ve sellem efendimiz hazret lerinn veldet-i bhir's-sa'detleri eref-vuk' b u l a n makm- li-i mevlidi'nnebide M e k k e - i M k e r r e m e mcavirlerinden Al'iyyeli Hasan Efendi klli yevmin ale's-sabah hizbu'1-berr ve hizb'l-bahri il ahirihima tilvet ve sevabn Ravza-i mutahhara-i sultnu'l-enbiy ve rh-i pr-fth-i sened'1-asfiyya i h d eyleyp devm- m r devlet-i hazret-i cihn-dri da'vt- hayriyyesine m u v z a b a t eyleye. Ol hidmet-i celile mukabelesinde evkf- hmyn-i ehr-yri mahslinden senevi 25 sikke-i hasene ta'yin ve beher sene taraf- salt a n a t - allyyeden irsal olunan surre-i erife ile irsal oluna. Ve yine mum-ileyh A l ' i y y e l i e l - H a c H a s a n E f e n d i o l makm- sa'det-irtismda klli yevmin salt- subh e d a d a n sonra talibine ulm- nfi'a ta'lim tedris idp hsla olan
iclb: ibcl B nshas.

66

MJGAN

CUNBUR

ucr-i cezilesin Ravza-i (S. 115) m u t a h h a r a - i

Seyyid'l-enbiyya ihd eyleyp

devm- m r devlet-i hazret-i ehr-yriye m d v e m e t ve m u v z a b a t eylemek zere evkf- celle-i hazret-i h m y n mahslinden senevi 20 sikke-i hasene ta'yin ve kezallk beher sene taraf- devlet-i allyyeden irsal olunan surre-i erife ile irsal oluna. Ve Medine-i Mnevvere al mnevviriha efdal't-tahiyyede vki' Ravza-i m u t a h h a r a - i Seyyid'l-enbiyda ikd o l u n m a k in b u n d a n a k d e m 98 senesinde taraf- hmyn-i hazret-i hilfet-penhiden ihd v irsal klnup m a srift b-emr-i h m y n vakf- h m y n defterlerine kayd olunan 200 a d e d m n a k k a h ve a'l em'-i asel-i kfrinn b u n d a n byle beher sene i'mli ve sersakk-yi evvel olanlar ma'rifetleriyle Ravza-i m u t a h h a r a - i firdevs-asya iysl u t a k d i m ve masrift her neye blig olur ise vakf- erif mahslinden i't ve zikr olunan 200 aded em'-i aseln beher adedi birer ukyye olmak zere iki yk olup s i t n e ' d e n m - erife varnca masrif-i nakliyyesi 110 guru ve a m ' d a n Medine-i M n e v v e r e ' y e kadar 260 guru ve a k k m n a ve s'ir av'id ve m a k t ' a n nakliyye olarak evkf- celile-i h m i n ' m t (S. 116) 30 guru ki cem'an 400 gurua blig olup blda m u h a r r e r e masa rife z a m m birle beher sene 400 y n d a n tertib ve zikr olunan m u m l a r sandklara vaz' ve nakliyye in meblg- mezbr 400 guru surre-i h m y n ihrac gn ser-sakk-yi evvele teslim ve irsal oluna. Ve Bahr-i S i y a h B o a z ' n d a vki' Garibe B u r n u ve P o y r a z Li m a n v e R u m e l i F e n e r i v e A n a d o l u F e n e r i v e R e v a n c k n m be aded kal'elern dernlarnda vki' cmi'-i eriflern vazifeli hademesi o l m a m a k d a n ni tertib ile ed-yi salvat- mefrze olunmaz iken ancak bu evnide kl'- m e z kreye nazar- inyet-i cihn-dri ta'allk ve m c e d d e d e n allyye erzni buyurulmala cevmi'-i merkmeye yevmi ile be nefer kimesne i m m ve h a t i ihyalarna irde-i krkar ake vazife

ve y e v m i o n b e e r ake vazife ile be nefer

kimesne mezzin ve y e v m i o n b e e r ake vazife ile be nefer kimesne kayyum olup c e m ' a n y e v m i 3 5 0 ake vez'yifn senevisi 1050 gurua blig olup yine cevmi'-i mezbre levazm in beherine senevi (S. 117) onbeer ukyyeden s e n e v i 7 5 ukyye rgen-i zeyt ve yine beherine onsekizer ukyyeden 90 ukyye em'-i rgen ve yine beherine altar ukyyeden 30 ukyye em'-i aseln a y n i v e cevmi'-i merkmen n hair ve kandil ve masrif-i s'ire behlar in d a h i senevionbeer gurud a n 75 guru ber-vech-i m a k t u ' beher sene gurre-i a'bn- e r i d e evkf- celie-i h m y n d a n ed v tesli olunmak zere vez'if-i mezkre hademe-i merk meye tevcih ve tezkire-i bertlar H a r e m e y n muhasebesinden i't olunmala beher sene evkf- h m y n mahslinden vakt zemniyle murtezikasna ed ve tesli oluna. Ve hayrt- hasene-i hazret-i e h r - y r i e n olmak zere M i r - g n olunmas m u k t a z i o l m a l a O l u sahasnda mceddeden bina ve ihya olunan bir aded eme-i ltife k'ide-i mer'iyye zere bir nefer koruyucu ve hfz- tas ta'yi y e v m i 5 ake ile bir nefer koruyucu ve y e v m i 5 ake ile bir nefer hfz- tas t a ' y i n
Sayfa kenarnda ("400 kuru" olduu dier vakfiye mndericatndan anlalmala tashih olundu.) diye bir kayt vardr.

I. ABDLHAMD VAKFYES VE HAMDYE KTPHANES

67

olunup mstahakknden birer kimesne in ak tezkiresi H a r e m e y n muha sebesinden i't olunmagn vazfeteyn-i merkmeteyn dahi galle-i evkf- hm yndan ed oluna (S.118). Ve yine evkf- celile-i hmyndan olmak zere cennet-mekn ve firdevs-iyn merhume ve magfrun-leh S l i h a S u l t n tbe serh rh-i pr-fthlar in s t a n b u l ' d a Z e y r e k S a r a y arsasnda mceddeden bina ve ihya olan Mekteb-i erif hitma reside olup hademesi lbd ve lzm olman mu'allim-i mektebe yevmi 30 ake ve hallfe-i mektebe yevmi 20 ake ve hvce-i meka yevmi 20 ake ve hvce-i kitaba yevmi 30 ake ve bervech-i meruta bevvb ve ferr ve mstahfz- mekteb drder akeden yevmi 12 ake ve 50 nefer sbyna yevmi ikier akeden 100 ake ki cem'an 212 ake vazife ta'yin ve ak tezkireleri kaleminden i't olunmagn vakt zemniyle murtezikasna teslim ve k'ide-i evkaf zere vaktiyle kapamalar dahi tevzi' ve taksim oluna. Ve s t a n b u l ' d a e h - z d e C m i ' i kurbinde eski odalarun 61 kapus ittisalinde defn olunup trbesi cnib-i mlkneden bina ve in olunan Mecz b D e r v i O s m a n merhumun ba ucuna beher gice bir aded kandil ikd in yevmi 4 ake mkid-i kandil ve 2 ake (S.119) ferriyye ve bir ake kandil beh ki cem'an 7 ake ve ehriyye 2 ukiyye rgen-i zeyt evkf- hmyn hs latndan ta'yin ve i't olunup vazife-i merkmesi klada 61 cern'atn vekil-i har c olana meruta ola ve yine s t a n b u l ' d a B o z d o a n K e m e r i kurbinde medfn kutb'l-rifin H e l v y i D e d e kaddese srrehu'1-azz hazretlerinn muhterik olan trbe-i mnifeleri cnib-i mekrim-clib-i mlkneden bina olunmagn yevmi 4 ikd- kandil ve yevmi 8 ake trbe-drlk vazifesiyle ehriyye 2 ukiyye rgen-i zeyt ta'yin olunup bu dahi eyh olanlara meruta ola. Ve evkf-i hmyn-i hazret-i ehr-yri mlhakatndan Boazii'nde vki' Mirg n O l u Yals dimekle ma'rf mahal civarnda k'in fi'l-asl M e d i n e - i M n e v v e r e Kads merhum B e k ' i - z d e A h m e d Efendi'nn haytnda tasarrufunda iken fevt oldukda sulben kebir oullar ve hasren vrisleri mevli'-i kiramdan Bosna kads N u ' m n Efendi ile mderrisin-i kiramdan Mehm e d R e i d ve F e y z u l l h H a m d i Efendileremntakil ve mevrs olmagn (S.120) mum-ileyh N u ' m n Efendi'nn vekil-i msbet-i er'isi S u l t n Selim m m es-Seyyid O s m a n Efendi ile ahiveyn-i mum-ileyhim M e h m e d R e i d ve F e y z u l l h H a m d i Efendilerden 11.500 gurua cnib-i vakf- hmyn in b-ma'rifet-i mtevelli tefevvuz ve itira olunan arazi ki etrf- erba'as stinye tarafnda vki' mezrlkdan bed' olunup bstnlara cereyan iden su deresiyle gidilp drt yol az nm mahalle mntehi olunca cnib-i arkisi D e r z i b a iftlii tarlalar, andan Yeniky balar, andan araba yolyle M a l d e p e ' y e giden yol, andan s t i n y e balar, andan a m u r arabas yolu ve cnib-i garbisi viran balardan Eskli zimmi ba kenarndan e r m e t b a n a , andan s k e n d e r b a n a , andan I s p a n a k S l e y m a n bana, andan ieki U v a nis tarlalarna, andan el-Hac b r a h i m olu A h m e d Bee tarlalaryle dere den drt yol azna, andan H a d i m korusu ve l m e k i yeri ve K a r a c k
Sayfa kenarnda ("yevmi 4 ake iykd- kandil" olaca dier vakfiyyeleri mnderictndan anlalmala tashih olundu. Fi 12 a'ban 1340) diye yazddr.

Dr. Giulio Ferrario: II costume antico e moderno. Europa C. IV, Firenze 1827, Pln: 44 Kuruluuna yakn yllarda Hamidiye Ktphanesinin ii