You are on page 1of 14

Halk Hikyesi ve Halk Hikyecilii zerine Bir nceleme

Elmas ile Kahraman ve Yusuf ile Elif Hikyelerinin Karlatrmal ncelemeleri


Dilara Ararat / 20650814

Giri
Hikyecilik, Trk Edebiyatnn en erken dnemi olan szl edebiyat dnemine kadar uzanan kkl bir kltrdr. Trk Edebiyatnda hikye, gelenein bir rn olarak bugne kadar gelmitir, hala da gelenek erevesinde varln srdrmektedir. Genellikle hem mensur hem manzum olarak aklda kalclk esasna dayanarak ortaya kmlardr. Ben bu almada, hikyenin tanmndan yola kp, kaynaklarna ve ne zaman ortaya ktna deinerek; k Hseyin Yazcnn anlatt, 2009 ylnda, Bursada derlenen Elmas ile Kahraman hikyesi ve k Yakup Temelin anlatt, 2009da Ankarada derlenen Yusuf ile Elif hikyelerini mukayese ederek inceleyeceim. ki hikye de Timur Ylmaz tarafndan derlenmitir.

Halk Hikyesinin Tanm, Kaynaklar ve zellikleri Halk Hikyesi Nedir?


Trk Halk Edebiyatnda anlat esasna dayal destan, masal, efsane, menkbe anlatm trlerinden biri olan halk hikyesinin, birok edebiyat aratrmacs tarafndan ele alnp incelenmi ve eitli tanmlamalar yaplmtr. Bu tanmlamalardan birini de Pertev Naili Boratav yapmtr. Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisinde Boratav halk hikyesini, eskiden destanlarn grdkleri vazifeleri zerine alm yeni ve orijinal bir nevin mahsulleri olarak tanmlamtr (Boratav: 1981). Boratav, Halk Hikyeleri ve Halk Hikyecilii adl eserinde halk hikyelerini bir tr konusu olarak yaklar ve halk hikyelerinin yeni ve orijinal bir nevi karakteri alarak meydana geldiini ve yerini tuttuu destann birok vasflarn hala tadn fakat bunlarn halk hikyelerinin asl karakterini verenler olmadn sratle yeni bir neve gidi vakas karsnda bulunduumuzu belirterek destan ananenin gittike zayfladn iddia eder ve bunun sebebi olarak da destann eski karakterini tayin eden sosyal artlarn gittike ortadan kaybolduunu vurgular (Boratav: 1946). Yine Boratav, Halk Hikyeleri ve Halk Hikyecilii adl eserinde Otto Spiesten aktarr. Spiese gre halk hikyeleri, bir sevgiliyi elde etme yolundaki maceralar anlatan masaldr (Boratav: 1946). Bir dier tanm ise kr Elin yapmtr. Elin, Halk Edebiyatna Giri adl kitabnda halk hikyesi kelimesinin meneini inceleyerek Arap dilindeki karln verir: Arap dilinde balangta kssa ve rivayet olarak dnlen, sonralar elendirmek maksad ile taklid maksadnda kullanlan hikye deyimi, gerek veya hayali birtakm vakalarn, maceralarn hususi bir slupla, szle nakil ve tekrar demektir. Bu tarif, az bir farkla bugn anladmz halk ve modern hikye tr iin de kabul edilebilir. Elin ayn yazsnn devamnda Trk halk hikyelerinin zaman seyri ve corafya-mekn iinde efsane, masal, menkabe, destan, vb. mahsullerle beslendiini, din, itima hadiselerin potasnda i bnyelerindeki balarn muhafaza ederek milletimizin roman ihtiyacn karlayan eserler olduunu belirtir (Elin: 1998). Halk Hikyeleri zerine alma yapan bir dier aratrmac ise Ali Berat Alptekindir. Alptekin, Halk Hikyelerinin Motif Yaps adl kitabnda halk hikyelerinin tanmn yaparak gebelikten yerleik hayata geiin ilk mahsullerinden olduunu vurgular. Alptekin, tanmnn devamnda halk hikyelerinin ak, kahramanlk, vb. gibi konular ileyen; kayna Trk, Arap-slam ve Hint-ran olan, byk lde klar ve meddahlar tarafndan anlatlan nazm nesir karm anlatmalar olduunu ifade eder (Alptekin: 2009).

Mehmet Aa ise yapm olduu Koz Krpe-Bayan Sulu Dastan zerine Mukayeseli Bir Aratrma, adl almasnda halk hikyesi kavramna deinerek, kahramanlk destanlarndan sonra teekkl eden ve nazm nesir karm bir yap sergileyen, destanlara nazaran daha ksa ve gereki, yerleik hayat/dzen mahsul metinleri karlamak amacyla kullanlan bir kavram olduunu ifade eder (Aa: 1998).

Halk Hikyelerinin Kaynaklar


Halk anlatmalar olarak isimlendirilen; masal, efsane, fkra, halk hikyesi, destan, vb. gibi trlerin meneiyle ilgili olarak deiik grler ileri srlmtr. Aratrmaclar tarafndan ortaya atlan bu grler benzerlikler gsterdii gibi, farkllk da arz etmektedir. Halk hikyelerinin kayna hakkndaki ilk gr Fuad Kprlye aittir. Kprl meddahlarla ilgili makalesinde konuyu u ekilde snflandrr: 1. Eski Trk ananesinden geen mevzular: Dede Korkut, Krolu 2. slm ananesinden geen din mevzular: Mevlid, Menkb-i Seyyid Battal Gaz; Fthiam; Fth-i Afrikyye; Hazreti Ali Cenkleri; Hazreti Hamzann Kahramanlklar; Eba Mslim Horasani Kssalar; Hallac- Mansur; eyh Sanan gibi tannm sufilere ait manzum ve mensur birok kitaplar. 3. ran ananesinden geen-ekseriyetle din olmayan ve bazen de zahiri bir slm renge boyanm mevzular (ran yolu ile geen Hint mevzular da bu devre girebilir): Kelile ve Dimne; ehNme, vb. Halk hikyelerinin kayna ile ilgili bir baka gr de Pertev Naili Boratava aittir. Boratav, Halk Hikyeleri ve Halk Hikyecilii adl eserinde konuyu ele alm ve meseleyi deerlendirmitir. Boratava gre halk hikyelerinin kaynaklar: 1. Olmu vakalar: Bunlar gerekten yaanm olan hadiselerin etrafnda teekkl etmitir. Bu tr hikyelere Kuzeydou Anadoluda serkte, kaside; Gneydou Anadoluda ise bozlak ad verilmektedir. ldrl k enlikin, Salman Bey Hikyesi kk bir ky muhitinde teekkl etmitir. Gndeliolu ve lbeyliolu hikyesi ise Gneydou Anadoluda teekkl etmitir. 2. Yaam veya yaad rivayet olunan klarn tercme-i halleri: Bunlar ierisine, k Kerem, k Garip, Tahir Mirza, Gurbani, Tufargann Ag Abbas, Smmani, k Ali Izzet, k Elesgeri dhil edebiliriz. 3. Krolu menkabeleri ve bu tipte dier menkabeler: Bunlar Krolu kollar ile Krolu kollarna bal olan dier kahramanlk hikyeleridir. Yzylmzn balarnda birer efsane olarak dnlen Krolu hikyelerinin bugn tarihi bir zemine oturtulduunu gryoruz. Tarihi kaynaklarda; Krolu, Bolu civarnda yaam bir kahramandr. Baz aratrclara gre bir Celli; bazlarna gre saz airi; bazlarna gre de bir halk hikyesi kahraman olan Krolu ve arkadalarnn hayat etrafnda bu tip hikyeler teekkl etmitir. 4. Klsik manzum hikyeler: Bu tr hikyeler konusunu, Binbir Gece Masallar, Heft Peyker, Hsrev irin, Leyl v Mecnn, Yusuf u Zleyha gibi manzum mesnevilerden almaktadr.

Konuyla ilgili bir baka gr kr Eline aittir. Trk halk edebiyat ve folkloruyla ilgili pek ok alma yapan Elin, halk hikyelerinin kayna konusunda Kprlnn grne yakn bir gr ortaya atmtr: 1. Trk kaynandan gelenler: Dede Korkurt Hikyeleri, Krolu ve kollar ile ilgili hik klarn hayatlar etrafnda teekkl eden halk hikyeleri ve bozlaklar bu gruba girmektedir. 2.Arap-islm kaynandan gelenler: Leyl ile Mecnn, Binbir Gece, Eba Mslim, Gazavat Ali, Veysel Karani, Battal Gazi, Danimendname, vb. 3. ran Hind kaynandan gelenler: Ferhat ile irin, Kelile ve Dinme (Panatantra), vb. Yukardaki grler Kprlnn gr ile ortaklk gstermektedir. Ali Berat Alptekin de Halk Hikyelerinin Motifleri adl kitabnda u deerlendirmeleri yapmtr. 1. Trk kaynandan gelen halk hikyeleri: Krolu, k Garip, vb. 2. Arap, Fars ve Hint kaynandan gelen halk hikyeleri: Leyla ile Mecnn, Ferhat ile irin, Yusuf ile Zleyha, vb. 3. Masal-efsane kaynakl halk hikyeleri: Kirmanah, Tapdg, Latif ah, ah smail, vs. 4. klarn hayatndan kaynaklanan halk hikyeleri: Kerem ile Asl, Tufarganl k Abbas ve Glgez Peri, Gurbani ve Peri, Ercili Emrah ile Selvi Han, vb. (Ouz: 2008)

Halk Hikyesinin ekil ve Muhteva zellikleri 1. ekil zellikleri


Halk hikyeleri, nazm, nesir karm bir yapya sahiptir. Bu zellik masal, efsane, menkabe ve fkralarda pek grlmez (manzum paralara da nadiren rastlanr). Hikyenin anlatm ve tasvir ksm (olaylar) mensur, duygu ve heyecan ifade eden blmler ise manzum olarak sylenir. Anlatc, hikyenin mensur ksmnda istedii deiiklii yapabilir. Konuya ekleme veya karma yapmada serbesttir. Hikyenin ana hatlarndan sapmamak kaydyla beenmedii ksmlar karr veya houna giden bir baka hikyeyi uygun bir yere ilave edebilir. Hikyeci, mensur ksmlarda sahip olduu anlatma serbestliini manzum ksmlar sylerken kaybeder. nk burada iiri olduu gibi vermek zorundadr. Herhangi bir deiiklik yapamaz. Ancak burada da becerisini baka bir ekilde gsterir. Hikyenin manzum blmlerinden, halk iirinin hemen her eklinde ve trnde rneklere rastlanabilir. Arlk koma ve atma olsa da mani, semai, trk ve divani rnekleriyle de karlalr. Hikyelerde yer alan iirleri daha ok birinci derecedeki kahramanlar yani hikyeye adn veren kiiler sylerler. Kahramanlar, birbirlerine olan sevgilerini, aclarn, straplarn hep iirle ifade ederler. Baz durumlarda ikinci derecede yer alan kahramanlar (anne, baba, kz karde, arkada vb.) da iir sylerler. Hikyelerde nesirden nazma geilirken genellikle; Ald saz..., eklinde kalplam ifadeler kullanlr. Bazen de kahraman karsndakine; dil ile mi, tel ile mi syleyeyim, diye sorar. Anlatc manzum konular daha ok saz eliinde (saz almasn biliyorsa) syler. Eer saz yoksa ve almasn da bilmiyorsa bir sopay saz gibi tutarak saz alyormu gibi yapar. Hikyelerin giriinde de tpk masallarda olduu gibi kalplam ifade vardr. Ancak szl kaynaklardan derlenen hikyelerin girii ile yazma varyantlarn girii birbirinden farkllk gsterir.

Hikyenin dili szl varyantlarda sade ve anlalr olmasna ramen yazmalarda biraz ardr. Hikyelerin zellikle giri ksmnda, aslnda olmayan, anlatc tarafndan sonradan ilve edilen manzum paralara rastlanabilir. Bu blme seluk, perov, sersuhane gibi adlar verilir. Bu durum daha ok iir syleme kabiliyeti olan veya iire merak olan anlatclarn hikyelerinde grlr. Yazma ve matbu halk hikyeleri szl varyantlarna gre daha uzun, iirleri daha fazladr. Gzellerin ve irkinlerin tasviri, tpk masallarda olduu gibi kalplam cmlelerle ifade edilir. Kahramanlarn hareketleri, bir yere gidileri, bir olaydan baka bir olaya gei, uzun zaman ksaca ifade etme, vb. olaylar kalplam szlerle ifade edilir. Bir halk hikyesi metninin ierisinde masal, efsane, fkra, dua, beddua, deyim, atasz, bilmece, vb. rneklerine rastlanabilir. (Ouz: 2008)

2. Muhteva zellikleri
Halk hikyelerinin konular genellikle ak (Ercili Emrah, Derdiyok ile Zlf Siyah, Arzu ile Kamber, Tahir ile Zhre, vb.) ve kahramanlktr (Krolu, Kaak Nebi, vb.). Bazen de iki konu birlikte ilenir (Kirmanah, Yaral Mahmut, ah smail, Bey Byrek, vb.). Halk hikyelerini meydana getiren olaylar gerek veya geree yakndr. Bu sebeple teekkl ettikleri devrin tarih olaylar bazen ayn ekilde bazen de hikye gereklii iinde yer alr (Krolu Celal isyanlar, Erili Emrah ah Abbasn Van kalesini Kuatmas, Yaral Mahmut stanbul Padiahnn Genceye seferi vb.). Kahramanlarn bandan gemi gibi grnen pek ok olayda olaanstlkler vardr. Kahramanlar genellikle tek olup olaanst bir ekilde dnyaya gelirler (Hzr, pir, adak, vs. vastasyla dnyaya gelme). Kahramanlarn babalar genellikle ocuk sahibi olamayacak kadar yalanm kimselerdir. Kahramann dnyaya gelmesine yardmc olan ak sakall ihtiyar (Pir, Dervi, Hazreti Hzr vb.) daha sonra; kahramana ad verilmesi, eitimi, k olmas ve sevgiliyi aramak iin gurbete gitmesi durumlarnda da karmza kar. Kahramanlar genellikle drt ekilde birbirlerine k olurlar: a. Bade erek: Mezarlkta, su yannda veya ssz bir yerde uykuya dalan kahraman, ryasnda Hazreti Hzr veya pirleri grr. Hazreti Hzr, kahramana defa bade uzatr. (Veyahut duruma gre yiyecekler verir.) Bunlardan birincisi Allah; ikincisi ler, yediler, krklar; ncs de bir gzelin aknadr. Kahraman nc badeyi itikten sonra gnlerce baygn yatar. Daha sonra bir saz sesiyle uyandrlr. Kerem ile Asl, k Garip, Ercili Emrah gibi halk hikyelerinde bu ekilde ryada k olma motifi ile karlalr. Kahramanlk hikyelerinde de, hikyenin asl kahraman pir elinden bade imitir. te bu halk hikyesi kahramanlarndan birisi Kroludur Trkiyede pir elinden iilen badenin sonunda kahraman k olup yollara derse buna pir dolusu bade ad verilmektedir. Umay Gnayn sistemletirdii ekilde, bade ime hdisesi drt safhada tamamlanmaktadrlar: 1. Hazrlk safhas: k ve maukun bade imeden nceki (k olmadan nceki) durumu ele alnr;

2. Rya: Bir yerde (eme, harman, mezarlk) uyuma, pir (aksakall ihtiyar, dervi, Hazreti Hzr) elinden bade iilmesi; 3. Uyan: Baygn vaziyette yatan kahramann saz sesini duyunca uyanmas; 4. lk deyi: n ryada olanlar iirle ifade etmesi lhan Bagz, Trkiyedeki k1k / halk hikyecilii gelenei ile amanl eitli ynlerden mukayese etmi ve baz ortaklklar tespit etmitir. Gerekten de hem amanlk, hem de klk geleneinde ortaklklar vardr. Bunlar: a) Uykuya yatma. b) Ryada pir elinden dolu (buta, bada) iilme. c) Baylma, azdan kpkler salma. d) Mzik aletinin sesinin duyulmas zerine aylma. e) Destan veya iir sylemeye balama. b. Ayn Evde Byyen Kahramanlar Karde Olmadklarn renince: eitli sebeplerden dolay ayn evde yaayan iki kahramann ocukluklar birlikte geer. Birlikte oynarlar, birlikte okula giderler. Ancak, bir arabozucu kp da bunlarn karde olmadklarn syleyince, iki gen birbirlerini sevmeye balarlar. Arzu ile Kamber ve Tahir ile Zhre hikyelerinde kahramanlar bu ekilde k olurlar. c. Resme Bakarak Ak Olma: Erkek kahraman, herhangi bir yerde grd bir gzelin resmine bakarak k olabilir. . lk Grte Ak Olma: Birbirini tanmayan iki gen herhangi bir yerde (bahede, pencerede, yolda), ilk defa karlatklarnda birbirlerine ak olurlar. Destan ve masalda olduu gibi, halk hikyelerinin de husus anlatclar vardr. Eskiden meddahlarn yapt ii gnmzde klar ve amatr anlatclar yapmaktadr. Halk hikyesi belirli kaidelere bal olarak anlatlr. Hikyeye gemeden nce fasl ve deme ksmlar vardr. Daha sonra da hikyenin asl ksm ve sonu gelir. Gnmzde bu gelenei devam ettirenler arasnda eref Talova, smail Azer, Nuri ra vb. adlar sayabiliriz. Kars ve Erzurumdaki klar Kahvesinde, Ankaradaki Genlik Parknda, stanbuldaki Glhane Parknda gelenek biraz modernize edilse de devam etmektedir. Bu kaidelere bal olarak hikye anlatanlardan birisi de 1988 ylnda kaybettiimiz Behet Mahirdir. Mahir, hikyelerine seluk adn verdii girii (deme) yapmadan balamazd. Hikyenin baz blmlerinde dinleyiciler (okuyucular) iin yaplan dualar vardr. Bu dualar anlatc tarafndan u ekilde sylenir: a. Yarm kalan, bir gecede bitmeyen hikyelere ertesi gn kald yerden balarken: Sabah oldu, cmlemizin stne hayrl sabahlar alsn. b. Hikyenin muayyen yerlerinde, zellikle sabah vakti: ... O gece geldi, sabah oldu. Hayrl sabahlar cmle lemin zerine alsn inallah.

c. Hikyenin kahramanlar birbirine kavutuktan sonra: ki sevgili krk gnn erzinde murat alp, murat verdi. Siz de heme damahda olasnz. Allah sizin de muradnz varsa vere inallah... Hikyelerde, kahramann en byk yardmcs, Hazreti Hzrdan sonra attr ve kahramanlar, bazen insan dndaki varlklarla da konuurlar. Halk hikyeleri genellikle mutlu sonla biter. Ancak, Kerem ile Asl, Tahir ile Zhre gibi baz hikyelerde klarn bir araya geldikleri anda ldkleri de grlr. Bu ekilde, sonunda ayrlk olan bir hikyenin vuslatla bitmesinin eitli sebepleri vardr. Genellikle dinleyiciler ayrl sevmedii iin, anlatc da buna bal kalarak klar kavuturmaktadr. Boratavn belirttiine gre bin sekiz yzl yllarda klar birbirlerine kavuturmayan anlatclarn bana baz kt hadiseler geldii iin, Karsl k1ar toplanarak btn hikyeleri sonunda sevdallar kavuturmaya karar vermilerdir. Sadece Kerem ile Asl hikyesinin sonunu deitirmemiler, fakat onu da gnah telkki ederek fazla anlatmamlardr. Btn bunlarn sebebi, hi phesiz dinleyici kitlesinin bu ayrla raz olmamas, sevenlerin kavumalarndan yana tavr almasndan kaynaklanmaktadr. Hatta bu yzden hikye anlatan a para veren veya alnna silah dayayp: Ya klar kavuturursun, ya da bu kurunu yersin. gibi tehditler savuranlar da vardr. Hikyelerden bazlar klarn hayat etrafnda teekkl etmi olup onlarn bandan geen ak maceralar anlatr. Kahramanlar tarafndan yaplan dua ve beddualar mutlaka gerekleir. Halk hikyelerinde mekn dnyadr. Bu mekn bazen ok dardr. Baz halk hikyelerinde atl gebe hayatnn zellikleri grlebilir. Ancak ou hikyelerde yerleik hayata gei sz konusudur. Birka ran-Hint ve Arap kaynakl halk hikyesinin dnda dierleri millidir ve hemen hemen btn Trk dnyasnda anlatlr (Tahir ile Zhre, k Garip, vd.). Hikyede, asl kahramanlarn (hikyeye adn veren) dnda; a) Kahramanlarn yakn evresi (anne, baba, karde) b) dareciler (padiah, vezir, bey, vb.) c) Yardmc tipler (ak sal ihtiyar, bezirgnlar) d) Arabozucu tipler (kocakar, kara vezir, vey ana) e) nsan olmayan tipler (at, vb.) vardr. (Ouz: 2008)

Elmas ile Kahraman ve Yusuf ile Elif Hikyelerinin Blmlerinin Karlatrlmas 1. Giri Blm
Giri blmnde, her iki hikyede de ksa tutulmutur. Yusuf ile Elif hikyesinde her ne kadar Var varann, sr srenin, destursuz baa girenin dayaktandr lm. eklinde bir girizgh olsa da Elmas ile Kahraman hikyesinde bu ksm atlanmtr. Elmas ile Kahraman blmndeki giri ksmnda kahramandan nce anlatcy grmek mmkndr. Bu anlatc, k Smmanidir. Smmani bir kahvede otururken hikyenin kahraman ieri girer ve ah ekilerinden dertli olduu anlatlr. Smmaninin srar netice verir ve k derdini anlatmaya balar. Derdine derman bulamayan kahramana Smmani yol gsterecek, bylece dertli derdine are bulacaktr.

Yusuf ile Elif hikyesinde ise giri, byk bir aann oluna vasiyetiyle balar. Vasiyet olarak oullarna oradaki dan arkasna gitmemelerini vasiyet eder; fakat ocuklar elbette dinlemezler. En byk ve ortanca kardelerin lmnden sonra kk karde aabeylerinin balarna ne geldiini renmek, lmlerse intikamlarn almak amacyla pelerine der; bylece hikye balam olur.

2. Tantm (Hazrlk) Blm


Kahramann Ailesinin Tantlmas: Elmas ile Kahraman hikyesinde her ne kadar bu ksm bulunmuyor olsa da Yusuf ile Elif hikyesinde vardr. Hikyede, vakti zamannda Erzurum blgesinde yaayan Adil Aadan sz edilir. Bu ad gibi adil, evresinde ok saylp sevilen, ehlidil ve air ruhlu olan aann Hasan, Mehmet ve Yusuf adlarnda tane yaz olu vardr. Adil Aa, bu evlatlar kendi ahlakyla yetitirmitir. Bu olanlar da babalar gibi insancldr. olan da birbirinden cengverdir, bir o kadar da merakldr. Zaman: Elmas ile Kahraman hikyesinde bu hikyenin k Smmaninin Krm Seferi srasnda rastlad bir gurbetiden kt bilgisi verilmektedir. Smmaninin 19. yzyl sonu ile 20. yzyl balarnda yaad dnlrse hikyenin de o sralarda getii sonucu karlabilir. Yusuf ile Elif hikyesi ise vakti zamannda diye baladndan bu hikyede zaman belirsizdir. Yer: Elmas ile Kahraman hikyesi Krmda anlatlmaya balanr; kahramann ve Smmaninin Trabzona gelmesiyle Trabzonda zlr. Yusuf ile Elif hikyesi ise Erzurumda gemektedir. Sosyal Mevki: Elmas ile Kahraman hikyesindeki Kahraman, bir anasndan baka kimsesi olmayan, yoksul bir adamdr ve olduka varlkl bir adam olan Aslan Beyin kzna k olur. Yusuf ile Elif hikyesinde ise Yusuf varlkl bir aann en kk oludur, Elif ise dan arkasndaki kasabada, bir sarayda yaayan Mahmut Beyin kz kardeidir. are Arama: Elmas ile Kahraman hikyesinde, Kahraman derdinden yollara dmtr. Daha sonra Smmaniyle karlanca ona derdini anlatr ve derman aramaya balarlar. Kahramann derman Smmanidedir. Yusuf ile Elif hikyesinde ise Yusuf, iki aabeyini kaybettikten sonra ne yapacan bilemez ve pelerinden gidip onlar geri getirmeye, lmlerse intikamlarn almaya alr. Kahramann tantlmas: Bu ksmda Kahraman, k Smmaniye kendini anlatr. Ne kadar yoksul olduunu, daha sonra sevdiine kavuabilmek iin yedi yl gurbet ellerde nasl altn, Aslan Beyin istedii evi yapabilmek iin para kazandn anlatr. Yusuf ile Elifte ise, Yusufun nasl bir adam olduu, olay rgs iinde, dinleyenin kendisinin karaca biimde verilmitir. Yusufun bandan geenlerden anladmz kadaryla Yusuf az sk, gl kuvvetli, kl kullanmay ve dvmeyi ok iyi bilen, sabrl ve inat bir adamdr.

3. Kahramann Maceras
Bu blm halk hikyelerinin en uzun blmdr. Asl vaka bu blmde anlatlr. Macera blmndeki olaylar ok ve eitli olup kahramann etrafnda cereyan eder. Bu blmdeki olaylarn hem sras, hem tr, hem de says ok eitlidir: A. Kahramann k olmasyla balayanlar B. Kahramann gurbete gitmesiyle balayanlar C. Kahramann evlenmesiyle balayanlar (Kkbasmac: 2005)

Kkbasmacnn snflandrmasn baz alacak olursak Elmas ile Kahraman hikyesi kahramann gurbete gitmesiyle balayanlar kategorisine girerken, Yusuf ile Elif hikyesi bu snflandrmaya tam olarak girmemektedir. Yusuf, aabeylerinin peinden o dan ardna gittikten sonra ceylanlarn srrna erer ve Elifin karsna kmak iin bir yol bulur. Elif onu grdnde bu gzel delikanlya hemen k olur ve ona, onunla evlenebilmesi iin art sunar. Yusufun maceralar bu arttr. Erzurumdan Anadolunun drt bir yanna gnderilen Yusuf, gittii yerlerdeki srlara vakf olur ve gelip Elifi alarak kyne dner. Elmas ile Kahraman hikyesinde ise Kahraman yedi yl gurbet ellerde ile ekip para kazanp babasnn gnln ho ederek ald Elmasn aabeylerini yanllkla vurur. Bu utanla orada daha fazla kalamayacan anlayarak kendi kendini srgn eder. Krma kadar gelir ve burada k Smmaniyle tanr. k Smmani, kendisi de dertli olduundan ondan derdini anlatmasn ister ve zm arar.

4. Sonu Blm
Her iki hikye de mutlu sonla biter. Yusuf ile Elif evlenir, Kahraman ile Elmas da birbirlerine kavuurlar.

Elmas ile Kahraman ve Yusuf ile Elif Hikyelerinin Olay rglerinin Karlatrlmas
1. Elif ile Kahraman hikyesinde giri k Smmaninin oturduu kahvehaneye Kahramann gelmesiyle balar. k Smmaninin Kahramann derdini sormasyla hikye balar. Yusuf ile Elif hikyesinde ise hikye, Yusuf ve ailesinin tantlmas ve babasnn lm ile balar. Babas kardee ilerideki dan tesine gememelerini vasiyet eder. 2. Elif ile Kahraman hikyesinde Kahraman babas ve kardeleri ldkten sonra mektebe verilmitir. Yusuf ile Elif hikyesinde ise Yusufun en byk aabeyi babalar ldkten sonra ailenin bana geer; fakat babasnn vasiyetini yerine getiremez, dan tesine geer, sonrasnda oradaki geyikleri avlamak ister, onlar kovalarken ilerideki ehre varr, geyikleri kovalad anlalnca Elifin emriyle ldrlr. Yusufun ortanca aabeyi de aabeyinin peinden gider ve o da aabeyinin yapt yanl yapnca ldrlr. 3. Elif ile Kahraman hikyesinde Kahraman, medresede okurken k olur. Yusuf ile Elif hikyesinde Yusuf, aabeylerinin bana ne geldiini renmek iin pelerinden gider ve Elifin karsna silahorluk snav srasnda kar. Yusuf, Elifi grmez, Elif Yusufu ilk grd an ona k olur. Onu huzuruna ardnda Yusufa k olduunu syler ve ona evlenme teklif eder. Yusuf da ona ilk grte k olmutur. 4. k olan Kahraman, nce annesine sonra hocasna alr. Yusuf ile Elif hikyesinde buna benzer bir ksm bulunmamaktadr. 5. Hoca arabuculuk yapmay kabul eder ve Elmasn babas Aslan Beye gider. Yusuf ile Elif hikyesinde buna benzer bir ksm bulunmamaktadr. 6. Elmas ile Kahraman hikyesinde Aslan Bey kz Elmas vermek iin art koar, bu arta gre Kahramann be katl bir apartman yapmas gerekmektedir. Yusuf ile Elif hikyesinde Elif, Yusufu karsna alr ve onun yeteneklerinden etkilendiini, tane art olduunu, Yusuf bu art yerine getirirse onunla evleneceini syler. Bu artlar srasyla Manisaya giderek Mehmet Beyin satt

kllar neden krdn bulmak; Egedeki bir adaya giderek Sinann gle neden siyaset ettiini renmek ve Mersine giderek Hanc Senemin neyi beklediini, neden sabrettiini anlamaktr. Elif bu artlar, Yusuf her birini baaryla yerine getirip geldike sylemektedir. 7. Kahraman 7 yl gurbette kalr; fakat dndnde de art yerine getirir, bylece Elmasla evlenir. Yusuf da yllarca oradan oraya giderek artlar bir bir yerine getirir ve gelip Elife anlatr. Son art da yerine getirip geldiinde Yusuf, ok beklediini ve artk yerine getirecek art olmadn, Elifin verdii sz tutmasn, bylece kendisiyle evlenmesini ister. Bylece Elif onunla evlenmeye raz olur, Yusuf onu alp kyne getirir ve krk gn krk gece dn yaparak evlenirler. Hikye burada biter. 8. Zifaf gecesinde Kahraman bir ses duyar ve dar kar, Elmasn en byk ve en kk aabeyini hrsz zannederek ldrr. Yusuf ile Elif hikyesinde buna benzer bir ksm bulunmamaktadr. 9. Elmasn aabeylerini ldrdkten sonra orada kalmaya yz tutmaz ve kendini gurbete vurur. Yusuf ile Elif hikyesinde buna benzer bir ksm bulunmamaktadr. 10. Gurbetteyken de k Smmani ile tanr. Yusuf ile Elif hikyesinde buna benzer bir ksm bulunmamaktadr. 11. Kahraman, k Smmaninin szn dinler ve geri dner. Yusuf ile Elif hikyesinde buna benzer bir ksm bulunmamaktadr. 12. k Smmani nden giderek Aslan Beyle konuur ve Kahramann dnmesinde bir saknca olmadn renir. Yusuf ile Elif hikyesinde buna benzer bir ksm bulunmamaktadr. 13. Bylece Kahraman yllar sren gurbetten sonra evine, eine, ailesine kavuur. Yusuf ile Elif hikyesinde buna benzer bir ksm bulunmamaktadr. 14. k Smmani de Aslan Beyin cebine koyduu harlkla kendi yurduna dnmek zere yola kar. Yusuf ile Elif hikyesinde buna benzer bir ksm bulunmamaktadr.

Karakterlerin Tahlili
almann bu ksmnda sadece erkek karakterleri baz alarak karakter tahlili yapacam: Kahraman: Kahraman yoksul bir adamdr. k olduu Elmasa ulamak iin trl ileler eker. Annesi onu yetim bytm, okusun diye medreseye gndermitir; fakat Elmasa k olduktan sonra medreseye gereken nemi gstermemeye balar. Bunu fark ettii zaman da annesine derdini aar, kendisi kadar okuyan insanlarn u an lim olduklarn; fakat kendisinin ak ateiyle yandndan yerinde saydn, eer Elmasa kavuamazsa kendini ldreceini syler. Annesinin bir ey yapamayacan anladnda, Aslan Beyle ahbap olan hocasna alr ve hazrlad kefeni gtrr. Hocasnn araya girmesiyle Elmas iin Aslan Beyden sz alr; fakat Aslan Beyin kznn refahn garanti altna almak iin ondan istedii evi yapabilmek, iini deyebilmek ve Elmas rahata yaatabilmek iin tam yedi yl gurbette kalr ve para biriktirir. Biriktirdii parayla slaya dner ve Elmas iin byk bir ev yaptrr. Dnden sonra tam muradna erecekken evin evresinde gezinen iki adam hrsz, soysuz, ekya zanneder ve belindeki tabancayla, aslnda oraya kardelerini korumak iin gelmi olan en byk ve en kk kaynbiraderini ldrr. Yapt hatay anladnda Elmasn

yannda kalacak, Aslan Beyin yzne bakacak hali kalmadndan kendini srgn eder. Arada kars onu hala bekler mi, anas hala sa m diye mektuplar yollar, onlarn hala kendisini bekledii cevabn alr; fakat Smmaniyle karlaana kadar geri dnemez. Ne vakit ki k Smmani onu dinler, derdine derman olacan syler, alr onu kolundan Trabzona geri gtrr, o zaman sla zlemi diner, evine kavuur ve kap gidiinin aslnda ne kadar yanl olduunu, karsn, anasn ve kaynpederini ne kadar bencilce terk ettiini anlar. Kahraman, aslnda korkak ve bencil bir adamdr. Yapt hatayla yzlemek yerine kamay tercih etmi, arkasnda onu hasretle bekleyen bir sr insan brakmtr. Onu kendine getiren k Smmanidir. k Smmani: Elmasn babas Aslan Beye ve Kahramana anlattna gre ok dertli bir ktr. nsanlarn dertlerini, onlarn dertleri mi ok, kendisininki mi; dermansz m yoksa aresi var m renmek iin dinler. Derdinin ne olduunu Aslan Beye anlatr ve Aslan Beyin verdii tepkiden biz ancak bu derdin dermann bulmann ok zor olduunu ve derdin ok byk ve derin olduunu anlayabiliriz. k Smmaninin tek istei Bediana kavumaktr; lakin Aslan Beyin parasyla Bediana gidemeyeceini syleyerek, klar kavuturmu olarak oradan ayrlr. Aslan Bey: Kahramann babasnn lmnden sonra aa olarak derebeyi olarak kyn bana geen insandr. Elmasn babasdr. Elmas, bir evin bir kz olduundan, gznden bile saknr. Kahramann hocas kzn Kahraman iin istediinde art srer ve kzn yle verir. Kahraman iki olunu birden ldrp srra kadem bastktan sonra da kznn durumuna ok zlr; fakat Kahramana kin gtmedii, k Smmaniye syledii len ld kalan salar bizimdir minvalindeki lafndan bellidir. Yusuf: Yusuf, olduka merakl, bir o kadar sabrl ve yiit bir delikanldr. Aabeylerinin kaybolmasndan sonra onlarn peine der. Her ne kadar yengelerini, yeenlerini, anasn bir balarna geride brakmas iyi bir davran olmasa da merakna yenik dp aabeylerinin peinden gitmitir. Ceylanlar avlamak istedikleri iin aabeylerinin ldrldn renen Yusufun ii intikamla dolar. Tek istedii ey aabeylerini ldren insan ldrmek, bylece kyne dnerek intikamn alm, ba dik bir ekilde yaamaktr. Aabeylerinin ldrld kasabaya gider ve Eliften haberdar olur. Onun karsna kmak iin bir plan yapar ve saraya muhafz olarak girmek iin sarayn ba silahoruyla karlar. Ba silahor dhil olmak zere tm muhafzlar yener. Bu srada o Elifi grmese de Elif onu grm ve k olmutur. Yanna artr ve Yusuf da Elifi grdnde ona k olur. Oysa bir yandan da Eliften aabeylerini ldrtt iin nefret etmekte, onu ldrmek istemektedir. Elif, Yusufun kendisiyle evlenmesini ister; fakat kavuabilmeleri iin Elifin artnn yerine gelmesi gereklidir. Yusuf, Elif ona vardnda onu ldrebileceini dnerek bunu kabul eder. Elif onu nce Manisadaki kl ustas Mehmetin yanna gnderir. Erzurumdan Manisaya kadar giden Yusuf, bu kl ustasnn satt kllar neden krdn renir ve geri dner. Erzuruma dnd vakit, Elif onu dinler ve ikinci grevini verir. Egede, yedi denizin ortasnda, yz kilometrekarelik bir adada tek bana yaayan Sinann Gle neden intizar ettiini, Gln ona ne yaptn renmesini ister. Yusuf merhameti, sabr ve becerisi sayesinde kimsenin sa kamad adaya gidip Sinanla yarenlik eder ve srr renir, akabinde merhametinin meyvesi olan kula oradan kaar. kinci grevi de baaryla yerine getiren Yusuf Erzuruma dner ve nc grevi de alr. nc grevi, Hanc Senemin derdi nedir onu renmektir. Yusuf, Hanc Senemin yanna, Mersine gider. Senem ona srrn amak istemez. Yusuf hann kapsnda yatar, Seneme meramn anlatr, Senemin dili zlene dek sabrla bekler ve sonunda Senem ona hikyesini anlatr. Senemin

ak acsyla bu hale geldiini, belki bir gn sevdiine rastlar umuduyla hanclk yaptn renince vicdan elvermez ve gider sevdiini bulup getirir. grevi de yerine getiren Yusuf, Elifin karsna dikilir ve kendisinin tm grevleri yerine getirdiini, Elifin ne art varsa gocunmadan yaptn syleyerek Eliften kendi artn yerine getirmesini ister, onu alp kyne gtrr ve muratlarna ererler. Asl kafa kurcalayan ksm ise Yusufun, nc art yerine getirmeden hemen nce Elifi hem seviyor, hem de onu ldrmek istiyor oluudur. Nasl olsa aldktan sonra bir eyler dnrm, diyerek nc art iin yola kan Yusufun bu kafa karklndan hikyenin sonunda hi bahsedilmez. Yusuf son grevden sonra Elifi alr kyne gtrr ve ei benzeri grlmemi bir dnle muratlarna ererek mutlu olurlar. Hasan: Yusufun en byk aabeyidir. Babas ldkten sonra babasnn vasiyetini merakl tabiat sebebiyle iner ve dan arkasna gider. Orada Elifin geyiklerini grdkten sonra dayanamaz ve onlar avlamak iin kovalar. Bylece Elifin gazabna urar. Mehmet: Yusufun ortanca aabeyidir. Hasann babalarnn vasiyetini ineyip geri gelmemesinden sonra onu arayp bulma grevini ailenin en byk erkei olarak stlenir; fakat o da aabeyinin hatasna der ve Elifin gazabndan kurtulamaz. Mehmet Bey: Yusufun ilk grevinin temelini oluturur. Manisada yaamaktadr. Yusuf onun derdini renmekle grevlidir. ok deerli kllar yapan bir kl ustasdr; fakat bunlar sattktan hemen sonra alcy durdurarak parasn iade edip klc krmaktadr. Yusufa anlattna gre kendi yapt klla annesinin koynunda uyuyan olunu yabanc bir erkek zannetmi ve onu ldrmtr. Bu yzden byk bir vicdan azab ekmekte, her satt kltan sonra Acaba bu klc alan bununla kendi evladna kyar m? diye dnerek kahrolmakta, bu sebepten klc geri almakta ve krmaktadr. Sinan: Elifin Yusufa verdii ikinci grevde yer alr. Elif, Yusufa, git Sinandan ren gle neden siyaset eder, demitir. Yusuf Sinann yanna gider ve onun hikyesini renir. Bu hikyeye gre Sinan zengin bir beydir. Fakat karsnn ve kznn ahlakszlklarn grnce karsnn ve kznn birlikte olduu haramileri ldrr. Bunun zerine kars onu sihirli deneiyle kpee evirince tam yedi yl kpek olarak gezer, trl trl ileler eker. En sonunda baldznn onu tanmasyla kpek cisminden kurtulur ve karsyla kzn kua evirerek bir adaya gelir, orada yaar. Aday, kars ve kznn namusuna srd lekeyi kimse bilmesin diye insanlardan soyutlamtr. Adaya birlikte geldii yaveri Kelolan, baldz ve baldznn kz da ldkten sonra kimseyi adaya yaklatrmaz ve her gn karsyla kzna eziyet ederek intikam almaya alr. Yusuf onu kandrm, srrn renerek adadan kaan ilk ve muhtemelen tek kii olmutur. Haim: Senemin sevdii yiittir. Yusuf, son grevini tamamlamak zere Mersine gider ve Senemin srrn renir. Senem bir Yrk kzdr ve Haim diye bir yiide ak olmu, onu beklemektedir. Haim, uyuduu esnada onu besleyip ona bakan uyandnda adrda olan ingene kz zanneder ve onunla evlenir. Bu olaydan sonra Senem de barna ta basp, bir han yaptrp onu beklemeye balar. Haim sevdii kzn ingene deil de Senem olduunu rendikten sonra Senemi bulur, onunla murad alp murad verirler. Ailesine gidip de onlar getirmeye karar verip obay terk ettikten sonra askere gider. Ailesine de tembihler Senemi bulmalar iin; fakat dndnde ailesinin ge kaldn, onlar gidene kadar Yrklerin g ettiini renir. Bylece Senemi bulamaz ve Yusufu grene dek Senemi bulacana dair inancn kaybetmitir. Yusuftan Senemin haberini aldktan sonra da szn tutar ve Seneme gider. Bylece sevdiine yllar sonra da olsa kavuur.

Bu iki hikyede bakarakterlerin birbirine zt iki karakter olduu sylenebilir, zira Kahraman aciz ve birinin elinden tutmasn bekleyen, kendi bana yapt hatay gsleyemeyen bir adamdr. Oysa Yusuf yiittir, gldr, cengverdir ve hibir eyden korkmayan, kamayan bir yaps vardr. Bu karakteristik zelliklerinden dolay belki de Kahramandan daha kahramandr.

Deerlendirme
Halk hikyesi ve halk hikyecilii, Timur Ylmazn ve daha pek ok derlemecinin almalarndan da anlalabilecei zere Trkiyede hala yaayan bir kltrdr. Yzyllar ncesinden kalma hikyeler nesilden nesle kimi zaman okuyarak, kimi zaman aile byklerinden dinlenerek aktarlmtr. Gnmzde yaplan akademik almalarla bu kltrn eski yntemlerle olmasa da devam edecei phesizdir. Elmas ile Kahraman hikyesi ksa bir hikyedir; fakat Yusuf ile Elif hikyesi olduka uzundur. Hikye, iinde geen olaanst unsurlarla (Yusufun tipide alp ceketinin iine koyarak lmekten kurtard kuun, adaya gidecei srada ortaya karak dile gelmesi ve onu karya geirmesi, Sinann kars Gln sihirli deneinin olmas ve bu denek yznden Sinann yedi yl kpek olarak gezmesi, Gl ve kznn ise kua dnmesi, Gln Sinann kulana sar eden bir ta yerletirmesi vd.) destan ve masal zellikleri iermektedir. Bu almada halk hikyesinin ne olduuna deindikten sonra Elmas ile Kahraman ve Yusuf ile Elif hikyelerini Glten Kkbasmacnn halk hikyesi inceleme kstaslarna gre incelemeye altm. Akabinde bu iki hikyenin erkek bakarakterleri olan Kahraman ve Yusufun karakterlerine deindim. Yusuf ile Kahraman, pek ok halk hikyesinde grlebilecek iki zt karakterdir; fakat her ne kadar Kahraman biraz yardma ihtiya duymu olsa da- sonunda ikisi de muradna ermi, mutlu olmutur. Bu son da klasik halk hikyesi tanmnn iinde geenlere uygundur.

KAYNAKA

Aa, Mehmet. Koz Krpe-Bayan Sulu Dastan zerine Mukayeseli Bir Aratrma. Konya: Seluk niversitesi, Doktora Tezi, 1998. Alptekin, Ali B. Halk Hikyelerinin Motif Yaps. Ankara: Aka Yaynlar, 2009. Boratav, Pertev N. Halk Hikyeleri ve Halk Hikyecilii. stanbul: Mill Eitim Basmevi, 1946. Elin, kr. Halk Edebiyatna Giri. Ankara: Aka Yaynlar, 1998. Kkbasmac, Glten. "Yapsna Gre ki Halk Hikyesi." Kastamonu Eitim Dergisi Mar. 2005: 273-286. Ouz, Mehmet . Halk Hikyeleri. Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar, 2008. Ylmaz, Timur. "Elmas ile Kahraman Hikyesi." klardan Halk Hikyeleri II. Ankara: Eiten Kitap, 2011. 99-113. Ylmaz, Timur. "Yusuf ile Elif Hikyesi." klardan Halk Hikyeleri II. Ankara: Eiten Kitap, 2011. 287-329.

You might also like