Genlik Edebiyat ve Genlik Edebiyatnn Trk Edebiyatndaki Yeri

Dilara ARARAT**

z: Bu alma, dnyada gemiten gnmze pek ok rnei bulunmasna ramen halen Trk Edebiyat erevesinde
kendine yeterli yer edinememi genlik edebiyatnn -ocuk edebiyatndan bamsz olarak- gemiini, geliimini ve geldii noktay ele almaktadr. almann yapm aamasnda eitli internet kaynaklar, Ankara niversitesi ocuk ve Genlik Edebiyat Uygulama ve Aratrma Merkezi (OGEM) bildirileri ve konuyla alakal baz ke yazlar baz alnmtr. Anahtar szckler: Genlik edebiyat, genlik, ocuk, edebiyat, eitim.

Genlik Kavramnn Tanm ve Genlik Edebiyat

Genlik Kavram Genlik denildiinde her insann zihninde farkl hatralar ve armla uyanabilir. Kimileri iin genlik, mutluluk ve cokunluk zamann anlatan bir kavram; kimileri iin de hzn ve umutsuzluk zamann anlatan bir kavram ifade eder. Bu armlarn yanna farkl farkl birok tanm daha eklenebilir. Genlik kavramn bu grecelikten kurtarmak iin nce etimolojik olarak deerlendirmek ve bilimsel adan yaklamak gerekir. Gen szcnn Eski Trkeden itibaren kullanldn gryoruz. Eski Trke de ken olarak geen szck; geni, ocuk, hayvann k anlamlarna gelmektedir. Orta Trke de ken; ocuk olarak kullanlmtr. Trke den Moolca ya kence olarak gemi olan szcn yalnz Trkiye Trkesinde ve Azeri alannda yaad gze arpmaktadr. (Nianyan, 2003: 145) Milli Eitim Bakanlna gre genlik bulu ana erme sebebi ile biyolojik ve psikolojik bakmdan ocukluun sonu ile toplum hayatnda sorumluluk alma dnemi olan ocukluk ve gen yetikinlik arasnda kalan 12-24 yalar arasndaki gruptur. UNESCOnun tanmna gre gen; renim yapan ve hayatn kazanmak iin almayan ve evi olmayan insandr. Genlik a olarak tanmlanan evrenin ya snrlamas hakknda da deiik grler vardr. UNESCO bu ya araln 15-25 ya arasnda gsterirken, Birlemi Milletler rgt bu snr 12-25 ya arasnda gstermektedir. UNESCOnun genlik iin koyduu snr, ortalama 15-24 yalar arasnda olmasna ramen, bu snr 10-25 yalar arasnda gsteren lkeler de vardr. Bu farklln en byk nedeni, gencin iinde bulunduu lkenin corafi yaps, iklimin insann geliimine olan yadsnamaz etkisi, yetitii toplumun ve ailesinin sosyoekonomik, kltrel yaps, kz veya erkek oluu, akl ve mesleki durumunun eitliliidir.

Batda Genlik Kavram Gen kavramnn batdaki geliimini ocuk kavramnn geliiminden ayr tutamayz. Sosyal bir figr ve psikolojik varlk olarak ocuk kavram ilk kez XVI. yzylda ortaya konulmutur. Bu zamana kadar genlik kavramndan da sz edilmemitir. Dolaysyla bu iki kavramn geliimini beraber incelemek gerekmektedir. Kaynaklar, Orta ada btn ya gruplarnn bugn bizim anladmz anlamda ocuksu bir davran iinde olduunu yazmaktadr. Szel iletiime dayal bu dnemde ocukluk yedi yanda sona ermekteydi; nk
*

Hacettepe niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Trk Dili Edebiyat Blm drdnc snf rencisi.

ocuk yata syleneni anlamaya ve kendini ifade etmeye balamaktadr. Bu durum dinlerin ocua bak asyla da paralellik gstermektedir. Katolik kilisesi ocukluktan k yedi ya olarak belirlemitir. slam dininde de bu snr, kz ocuklar iin dokuz; erkek ocuklar iin on ikidir. Bu ve buna benzer feodal iliki dzeninin hkim olduu bir toplumda ve dnemde ocuk, yedi yandan itibaren giysileri ve yaama katlyla yetikinlerden farkl deildir. Antik a da ocuk denildiinde, belli bir ya ayrmnn olmad grlr. Ancak burada ocuk ayrm, kle ocuklarn ldrlmesi konusunda ortaya kmaktadr. Bu konuda, o dnemde ahlaki ve yasal bir snrlama yoktur. O dnemde efendiler, byynce kenti yakacak diye, kle ocuu ldrmek istemekte, ama henz bebek olduu iin vazgemektedirler. ocuk eer yedi sekiz yalarnda olsa onu ldrebileceklerdir. Batda ocuun ve gencin aile iinde ve toplumda nem kazanmaya balamas XVIII. yzyln balarnda gerekleir. Bahsettiimiz bu nem yine de ocuu ailenin merkezi haline getirecek kadar yksek bir seviyeye ok sonralar ulamtr. Rousseaunun Emil (1762) adl yaptn yaynlamasndan sonra nem kazanmaya balar. O dneme kadar ocuk, toplum iinde korku verici bir varlk, hatta gnah rn olarak ele alnmtr. ocuun XIX. Yzylda toplumda ve edebiyatta daha fazla nem kazanmaya balamas, anne ve babann ocuk sevgisini ancak kefedebilmi olmalarna baldr. Bu da burjuvazinin; bilgiyi sosyal ykselme iin bir ara olarak grmeye balamasna baldr. Gelime sreci devam ettike Batda ocuk varlklarn en deerlisi olmaya balamtr. Eitimi, sal nemsenir hale gelmitir ve nceleri duyarsz davranan baba bile bu srece dhil olmaya balamtr. Yatl okullar kt karlanr olmu, ocuklarn balarndan atan anne baba eletirilir olmutur. Sanayilemenin balamasyla feodal yap bozulmaya balam; aydnlanma ve matbaann icadyla yaznsal geliim artarak bilimsel almalar nem kazanmtr. Akl ve bilim Orta a n skolastik dncesine ar basmaya balamtr. Dolaysyla ocuklarn nce okumay renmelerinin nemi artm ve bu nedenle de edebiyat ocuklar iin ara olarak kullanlmtr. ocuun ve gencin de edebiyata girii de bu balamda ortaya kmtr.

Osmanl mparatorluunda ve Trkiye de Gen Kavram Batya paralel olarak sanayileme devriminin ve aydnlanma ann Osmanl Devletini etkiledii XVIII. yzyla kadar bizde de feodal yap sz konusudur ve bu dneme kadar gen kavramndan bahsetmek mmkn deildir. Bunun yerine ocuk kavram kendine yer bulmutur. Trk tarihi genel izgisiyle ele alndnda, tarihsel sre iinde ocua deer verildii ve ocuun aile iinde belirli bir saygnla sahip olduu grlr. ocuk Trk dnyasnda bir deer olarak kabul edilmitir ama geleneksel deerlerin baskn olmas, ocuu belli bir yaa kadar tanmsz brakmtr. Dede Korkut Kitabndaki Dirse Han Olu Boa Han yks bu duruma gzel bir rnek olarak kabul edilebilir. Hikyede doan ocuk 15 yana gelene kadar adsz braklmaktadr. Bir eyi baaran ocuk, baard ie gre adlandrlmakta ve yetikinler dnyasna adm atmaktadr. Ksacas hikyede ocuun biyolojik geliiminin ardndan bir yetikin olarak tanmland grlr. Batda ocuk yetikin olana dek deersiz bir varlk, hatta gnah gibi grlmekteydi. Bizde ise ocuk, tarih sresince yetikinler dnyasna admn atana kadar deersiz bir varlk deil, tanmsz bir varlktr. Osmanlda da ocuun yedi yayla yetikinler dnyasna gemesi Tanzimat a kadar bu ekilde devam eder. Batllama abalarnn balad Tanzimat dneminde ocua bak as deimeye balar ve toplumun her kesimi gibi eitilecek bir obje olarak grlr. Genlik kavramnn da sinyallerini verdii bu dnem Cumhuriyet ile geliimini hzlandrm, zellikle 1928 Harf Devrimi ile ocuk ve gen eitimi kendine nemli bir yer bulmutur.

Genlik Edebiyat Edebiyat, estetik bir olgu olmasnn yannda iinde hayata dair de birok eyi barndrr. nsana toplum iinde kendinden baka insanlarn da bulunduunu ve her birinin karakter, sosyal durum, duygu ve dnce bakmndan birbirinden farkl olabileceini gsterir. Kiilik gelimesine katkda bulunur ve okurun gzele kar duyarlln da glendirir. Kk yalarda okuma sevgisini ve alkanln kazanan ocuk ve genlerin, bu ba ok daha salam kurduklar grlmektedir. Ayrca yetikin olduklarnda da daha nitelikli eserleri tanyabilir hale gelmekte ve estetik sanat zevkine erimektedirler. Genliin, yetikinlie geite bir ara dnem ve kpr olduu dnlrse, genlik edebiyatnn da ayn ilevi grd ve nitelikli kitaplarla iyi bir genliin yetitirildii kanlmaz bir tespittir. Ortaya kt ilk gnden bu yana tartmalarn odanda kalan, fakat var olma mcadelesini gnmze dein srdren ocuk ve genlik edebiyatnn oluumu, sanldnn aksine uzunca bir gemie dayanr. Her ne kadar bir takm evrelerce eletirilse de bat kaynaklarna bakldnda varlna ilikin ilk verilerin 13. yzyla kadar uzand grlr (Gltekin, 2006: 28).

Genlik Edebiyatnn Geliimi Genlik edebiyat tanm ve belirlemelerinde ortaya kan bu karkla ve birden fazla gren ramen genlik edebiyat, ihtiyac karlayacak ekilde toplumsal ve sosyal etkilerle gelimeye devam etmitir. Bu geliim yine kavramn kendisi gibi toplumlara gre deikenlik gstermektedir. Bu almada ncelikle Batdaki geliime sonra da lkemizdeki geliime baklarak genel bir ereve izilmeye allacaktr. Batda Genlik Edebiyat Batda genlik edebiyatnn ortaya k nedenlerine bakldnda XVIII. yzylda ortaya kan deiimlerin balca rol oynad grlr. Sanayileme, aydnlanma ve kentleme, aile ii ilikileri; retim srecini ve biimini, eitim anlayn etkilemi ve bunun sonucu olarak da genlik alglamas deimitir. Bu koullarn etkisiyle genlik edebiyat bir gereksinme olarak ortaya km ve gelimeye balamtr. Bamsz bir ocuk ve genlik edebiyat hareketinin bilinli olarak balamasna nclk eden ilk lkelerden biri ngilteredir. ocuk ve genler iin yalnzca masal ark ve tekerlemeler gibi halk edebiyat rnleriyle yetinmemiler, ocuk ve gencin toplum iinde deien durumuna gre yaynlarn srekli gelitirmilerdir. Chapbooks denilen ve ocuk ve genler iin yaratlan kitaplar ilk olarak XVII. yzylda ortaya kmtr ve lke apnda rabet grdkten sonra ABD ye de gtrlmtr. Bu kitaplar eski alara ilikin destanlardan, Ortaa yklerinden ve peri masallarndan olumutur. Yararlandklar en nemli kaynak, 1704-1712 yllar arasnda Antoine Gallardn Franszcaya evirmi olduu Bin Bir Gece Masallardr. Bu masallarn iinden seilen zellikle Aleddin in Lambas, Gemici Sinbad, Ali Baba ve Krk Haramiler gibi masallar ngilizceye de evrilerek ocuklar ve genler iin yaymlanmtr. Genlik yazn bakmndan klasik saylabilecek eserlerin de XVIII. yzyl balarnda ngilterede ortaya kt grlmektedir. Bunlarn en nemlisi Daniel Defoenun Robinson Crusoe adl eseridir. Bu eser genlerin okumas amacyla yazlmamtr; aslen ciddi bir eletiridir. Daha sonralar nedense ocuk kitab olarak lanse edilmitir. st metin olarak incelendiinde macera roman saylabilecek bu eser, metnin iine girildiinde o dnemki smrgeci anlay grebildiimiz bir roman haline gelmektedir. Robinson adaya gelip adadaki kaynaklar kendininmi gibi kullanm, kendine ev kurmu, sonrasnda Cuma'y yakalamtr. Cuma'nn ad cuma deildir. Kendisi aslen adaya gelen yamyam kabilesindendir; fakat Robinson ona ismini asla sormamtr. Ona ngilizceyi ve Hristiyanl retmitir. Cumann kendi deerlerini asla umursamayan Robinson aslen smrgeci anlaya bir bakaldrdr. O dnemde kurgu hikyeler rabet grmedii iin bunlarn bir denizcinin anlar olduunu sylemitir Defoe. Sonralar ne olmusa bu kitap inceltilip, ocuk kitab olarak satlmaya balanmtr.

XIX. yzylda ngiliz genlerinin ilgisini eken dier nemli eser de Charles Dickensn David Copperfield (1849-1850) adl eseridir. Daha ncesinde Charles Perrault, Jean de La Fontaine gibi yazarlar ocuk edebiyatna ynelik eserler vermilerdir. Ancak Rousseau ile ocuk ve genlik edebiyat alannda daha ciddi, biimsel ve eitici yn ar basan anlay hkim olmaya balamtr. Drstlk, erdem, zveri gibi kavramlar XIX. yzyln da ortak temalar olduundan Fransz yaznndaki retici tutum bu yzylda da devam etmitir. XIX. yzylda yetien Fransz yazar Jules Verne, sadece lkesinde deil dnyada da yer etmi bir yazardr. 80 gnde Devr-i lem, Denizler Altnda Yirmi Bin Fersah, Aya Yolculuk gibi serven fantezi bilimkurgu kark romanlaryla ann genlerini etkilemeyi ve gnmzde de sevilerek okunmay baarmtr. XIX. yzyln sonlarnda Fransz genlik yazn, George Sand, Alphans Daudet, Alexandra Dumas Pere gibi yazarlarn eserleriyle zenginlemitir. Genlik edebiyatnn en eski ve salam temellere dayand dier bir lke Almanyadr. Almanlar, gencin kimlii zerine nesnel ve kesin bilgileri birok ulustan daha nce edinmilerdir. Alman genlik edebiyatnn da ilk rneklerinin XVIII. yzylda olduu grlmektedir. Bunda en nemli etken, Aydnlanma Devriyle beraber okula gitme zorunluluunun gelmesi ve dolaysyla da genlerdeki okuma yazma potansiyelinin artmasdr. Alman genlik yaznnda karmza kan ilk eserin Heinrich Campe tarafndan yazlan Robinson der Jngere (Gen Robinson) olduu grlmektedir. Nuran zyer Campe n bu kitapta Defoe nun eserinden esinlenerek, genlerin doal ilgilerini merkeze alarak yeniden yazdn belirtir. Bu ynyle de Campe n ocuk ve gen ayrm yaparak kitap yazlmas gereini dile getiren ilk yazar olduunu syler. Aslnda Robinson un ne orijinali ne de ondan sonra yazlan Robinson larn konular ncelikle genler iin dnlmemiti. lk olarak Emile imin okuyaca ilk kitap Robinson olacaktr. diyen Rousseau, Robinson un konusunun genlere gre olduunu vurgulayarak, eserin genlik edebiyatna katlmasn salamtr. (zyer, 1994: 55) 1774 ylnda Goethe nin yazd Gen Werther in Aclar Almanya snrlarn da aarak yeni bir gen kuan sembol olmutur. XIX. yzylda daha ok rasyonel Tanr anlay yerine kilise ve geleneklere ballk konularnn ne kmasnn yannda tm Avrupay etkisi altna alan Romantizm etkisiyle de halk hikyeleri, masallar, efsaneler derlenerek ocuk ve genlerin okuyabilecei eserler ortaya konmutur. XIX. yzyln ikinci yarsnda romantiklerle balayan milliyetilie verilen nem ve milli gemiin retimine duyulan ilgiyle tarihi romanlar ortaya km ve genlik edebiyatn nemli lde etkilemitir. XIX. yzyln sonunda Heinrich Wolgast Genlik Edebiyatmzn Sefaleti adl eseriyle, genler iin yazlan eserlerin, genleri sanat ynnden eitmesi gereini vurgulayan ilk yazar olmutur. Bu gre dneminden gelen ilk katk, genler iin yazlan eserlerin retmenler tarafndan denetlendii bir kurul oluturulmasdr. Wolgast eitici, retici, ahlaki, dini ve benzeri btn eilimleri arka plana iterek sadece genlerin edebi zevkini gelitirmeyi ama edinmitir. 1945 sonrasnda edebiyat bilimin nemli bir alt kolu olmaya balayan genlik edebiyat daha eitli konular bnyesinde barndrmaya balamtr. Almanya da 1956 ylnda genlik edebiyatna zendirici bir tavr olarak her yl verilen Genlik Kitab dl oluturulmutur. 1963 te Goethe niversitesi bnyesinde Genlik Kitaplar Aratrma Enstits almtr. 1997 ylnda yaynlanmaya balayan Harry Potter serisi ise ilk iki kitabyla ocuk kitab kategorisine girse de, akabinde serinin devam olan dier be kitap genlik kitab kategorisinde incelenebilir. zellikle drdnc kitap olan ve Sevin Okyay ile Kutlukhan Kutlu evirisiyle Yap Kredi Yaynlarndan kan Zmrdanka Yoldal, yazar J. K. Rowlinge gre bir ergenlik dnemi anlatsdr.

Genlik edebiyatnn Batdaki geliim srecine genel olarak baktmzda uzun bir gemie sahip olduunu sylemek gtr. XVIII. yzylda filizlenmeye balayan genlik edebiyat kayda deer olarak ngiltere Fransa ve Almanya da gelime gstermitir. Ya dini konularn ne kt bu dnemlerde ortak yaklam eitim dncesidir. XX. yzyldan itibaren de Avrupann yan sra ABD ve skandinav lkelerinde genlik edebiyatnn varlnn kabul edilmesi bir yana, genlik edebiyat konusunda enstitler, aratrma merkezleri, denetleme kurullar ve niversitelerin iinde bamsz blmler kurulmutur. Gnmzde Bat dnyasnda genlik edebiyat, salt genlik iin yazlan, yetikin edebiyatndan kesin izgilerle ayrlan bir tr olarak kabul grmektedir. Trk Edebiyat inde Genlik Edebiyat lkemizde genlik edebiyat kavram Bat lkelerinden ok sonra ortaya kmtr. Bat da ilk rnekleriyle XVII. yzylda karlarken, bizde ilk rnekler XIX. yzylda Tanzimat Edebiyatyla karmza kar. Gnmzde hala net bir tanma kavuturamadmz genlik edebiyat, genelde ocuk edebiyat ile birlikte anlmaktadr. Birka kitap birka makale dnda da bu alandaki bilimsel almann azl da bu durumun bir ispatdr. Oysa genlik edebiyat tanmnn net bir ekilde Bat toplumlarnda belirlendiini gryoruz. Genlik edebiyat adlandrmas lkemizde ou kez yanl yaplmaktadr. nk baz yazar, air ve bilim insanlar okuma evresinden balayarak ergenlik dnemini de iine alan, ocuk ve genler iin yaplan edebiyata hala ocuk edebiyat demektedirler. Oysa bugn gelimi lkelerde, zellikle 0-25 ya evresinde bulunan ocuk ve genler iin retilen edebiyata ocuk ve genlik edebiyat dendiine tank oluyoruz. Bu at kavram da kendi iinde, ocuk edebiyat ve genlik edebiyat diye iki ksma ayrlmaktadr. ocuk edebiyat kendi iinde, okul ncesi ocuk edebiyat (0-6) ve ocuk edebiyat (6-13) eklinde ikiye ayrlmaktadr. Genlik edebiyat da, yine kendi iinde, ilk genlik dnemi edebiyat (13-18) ve genlik edebiyat (18-25) eklinde ikiye ayrlmaktadr. (Gltekin, 2006: 29) XIX. yzyla kadar ocuk edebiyat ile beraber anlan genlik edebiyat bu dneme kadar tm dnya lkelerinde olduu gibi, tekerlemeler, masallar, halk hikayeleri, destanlar ve efsaneler zerinden srmtr. lk olarak genlik edebiyat kavramnn bizde grlmesi Tanzimat dneminde Batdan yaplan tercmeler yoluyladr. Bu ge kalmln nedeni olarak okul eitimi ve kitap basm gsterilmektedir. lkemizde matbaann yayld tarih XIX. yzyla kadar medreselerde devam eden geleneksel eitim sistemi iinde genlik edebiyatnn ortaya kmas iin gerekli koullar olumamtr. Bu yzden ilk rnekler Franszca dan eviri olarak karmza kmaktadr. Gerek sosyal, gerekse politik anlamda toplumun modemizasyonunu ieren Tanzimat Dnemi (18391867), toplumda her alanda gelime salarken, bu alanda da yazarlarn batya ynelmelerine olanak salamtr. Eitirnci ve aratrmac yazar. Ferhan Ouzkan bu balamda: "Kayserili Doktor kr'nn 1859'da yazd ilk Trk alfabesi 'Nuhbet-l etfal' Trk ocuk edebiyatnn balangc olarak kabul edilir." demektedir.* Tanzimat dneminde genlere ynelik ilk evirilerden biri Yusuf Kamil Paann Fenelondan evirdii Tercme-i Telemak (1862) adl kitaptr. Ar bir dille evrilen eserin sonraki evirileri sadelese de aslnda direkt olarak genleri hedefleyen bir eser deildir. Tanzimat dneminde de toplumun her kesimi eitilecek bir hedef olarak grldnden byle bir ayrma da en azndan kullanlan dilde gidilmemitir. Ahmet Mithat Efendi nin 1869 da yaymlad Kssadan Hisse kitabnn yan sra Fenelon, Voltaire, Victor Hugo, Defoe, Dumas, La Fontaine, Shakespeare ve Tolstoydan yaplan eviriler, bu dnemde ocuk ve genler tarafndan ilgiyle karlanmtr. zellikle II. Merutiyet sonrasnda ocuk ve genlik edebiyatnda gelimenin ivme kazand grlmektedir. 'Darlmuallim' okulunun mdr Sat Bey eitli gazetelerde yazd yazlarda ocuk ve genlik edebiyatnn gereklilii ve nemi zerinde durarak zellikle ilkokul ocuklarna ynelik iir ve arklar konusunda da almalarn yaplmas gereine deinmitir.
*

Ferhan Ouzkandan aktaran Mehmet Semerci: http://www.scribd.com/doc/94992920

XX. yzyln balarnda ise Ferda iirinin airi Tevfik Fikretin ocuk ve genlere olan eiliminin ve onlara olan gveninin temelinde dnemin sosyal zaman ve artlarnn da etkisi olduu unutulmamaldr. Duraklama dneminden beri imparatorluun kaybettii topraklar, sanayi ve fen alannda da bal bir durumdaki lkeyi ve onun duyarl vatandalarn elbette etkileyecek ve karamsarla srkleyip tedirgin edecektir. Bu kaotik ortamdan syrlmann srekli endiesini tayan, ilim ve fen alannda lkesinin yetimi beyin glerine ihtiyac olduuna herkesten nce kendisi iaret eden Fikrete gre tek bir are vard: Milletin kltr dzeyini ykseltmek, aydn, yaratc ve beceri sahibi genler yetitirmek. ermin adl ar bir Trke ile yazd ve ocuklar elendirerek hayatn baz gereklerini dikkate sunduu bu iir kitabnda onlara; okul ve okuma sevgisini, ada eitimin gereini, almann nemini, her eyden nce hayatn temel gereksinimi olan sevgiyi, gzel sanatlarn insan dokusuna olan gerekliliini, dzenli alma prensiplerini, el ii becerilerini, byklerin sznn nemsenmesi gereini, sevgiye dayal bir din bilgisinin gereksinimini, hurafelerden uzak kalmann ve korkmamann gerektiini, zamann dzenli bir ekilde deerlendirilmesi hususiyetini, paylamn ve yardmlamann sosyal hayatta yeterince alglanmas ilkesini dile getirmeye alm, bu balamda ocuklara ulv deer ve prensipler kazandrlmasnn endiesini tamtr. Yine aln terinin nemine, asla bo durmamann gereine dikkatleri ekip, onlara eitli meslek gruplarnn daima faydal zelliklerini elenceli bir eda ile tantmtr. Bylece ocuk edebiyat geleneinin muhtemelen o dnemlerde yeterince bilinip hissedilmedii ve lkemizde ocuk edebiyat kavramnn gndeme gelii 19. yzyln sonlarna denk geldii dnlrse, Fikretin bu konudaki ngrsnn ve isabetli dncelerinin nemi daha iyi anlalacak ve nemsenecektir. Nitekim air, ermin adl iir kitab ile Halkun Defterinde izdii ve srekli zledii yeni insan tipi ile yakndan ilgilendiini bir kez daha hissettirmekte, Halk ve onun gibi ilerici, ada, pozitif bilimlere yz dnk genlerin alt yap harcnn, ermindeki dizelerde zlemle belirtilen ilkelerde gsterip, Halkun Defteri ile eksik kalan temelin desteklerini bylece dikmek istemektedir. Bu almdan deerlendirilecek olunursa; ocuklara ve genlere olan zel duyarl ile birok dnrn dikkatini eken aydnlanma airi Tevfik Fikret iin; yine ocuklara ayrcalkl bir nem veren ve bilimsel almalarnda onlar n plana alan nl sosyolog Ziya Gkalpin uyan devrimizin pedagogu eklindeki tanm dikkat ekicidir. Gerekten de ocuklara ynelik iirlerinde pedagoji zelliklerinin inceliklerini gsteren Sis airinin erminde bu balamda, tematik yelpazeyi geni ve renkli tutmas, onun bu zelliini yanstr niteliktedir. (Eronat, 2006: 35-36) Merutiyet dneminde ilk defa ocuk ve genlere ynelik yazlm olan eserler retmen okullarnda ders olarak ilenmeye balanmtr. 1923 ylna gelindiinde Cumhuriyetin ilan ile Trkiye'de yaanan gelimeler ve Atatrk devrimlerinin yaamn her alannda pek ok deiiklik yaratt yadsnamaz bir gerektir. 1928 ylnda harf devriminden sonra btn yazarlar topluma okuma-yazma alkanl kazandrmak ve yeni alfabenin benimsenmesini salamak iin elbirlii ile seferber olmulardr. Bir taraftan Arapa yazlm olan eserler Trke yazlrken, dier taraftan yeni alfabeyle yeni eserler verilmeye balanmtr. Cumhuriyetin ilk yllarnda da ocuklara ynelik birok kitap yazlmasna ramen, didaktik, eitici roman ve hikayelerdeki eksiklik dikkat ekmektedir. Bu dnemde de "ocuklar kendilerini bir kez daha bykler iin yazlm eserleri okumak zorunda hissettiler. Bunlarn birka 12 ila 15 ya arasndaki ocuklar tarafndan okunuyordu. Cumhuriyetin ilan ile birlikte ocuk Tiyatrosu alannda smail Hakk Baltacolu'nun "Kk Hseyin'in Zaferi" 1923 ve brahim Alaattin'in "Sava ve Bar" adl oyunlar sahnelenmeye balanmtr. Bu oyunlarda savan zorluklar, savata kazanlan zaferler, sava sonras yaanlan dramlar, blnm aileler, alk, sefalet, ulusal birlik, dostluk, dayanma gibi konular ilenmitir. Avrupa'da 18. yzyln sonlarnda derlenip kitap haline getirilen halk masallar bizde ancak 1940'lardan sonra derlenmeye balanmtr. zellikle anlmas gereken isimlerden birisi Eflatun Cem Gney'dir (1869- 1981). Gney, bir taraftan halk masallarnn derlemesiyle ilgilenirken, dier yandan Sanat Masallaryla da ilgilenmitir. 1956 ylnda yaynlanan "Al Susam Al" adl kitab ayn yl Avrupa' da Hans-ChristianAndersen dln almtr. 1940-1950 yllar arasnda yaynlanan dergiler: "Yavrutrk", "ocuk Haftas" ve "Doan Karde"tir. 1950-1960 yllar arasnda ocuk ve genlik edebiyatnda zellikle resimli roman ve dergilerin n plana kt gzlenmektedir. Macera trnde, vurdulu-krdl "Texas", "Tommiks", "Zagor" gibi dergiler bu dnemde yayna girmi ve kalite ynnde ocuklara bir eyler vermekten uzak, yalnz tketime ynelik bir ama izlemitir.

1960 sonrasnda ocuk ve genlik edebiyat, Doan Karde Yaynevi'nin 1964 ylnda dzenledii yarma ile byk bir ivme kazanmtr. Bu yarmada Mehmet Seyda "Bir gn Byyeceksin" adl aile romanyla birincilik, Vala Nurettin "Korkusuz Murat" adl macera romanyla ikincilik, Talip Apaydn "Topraa Basnca" adl ky romanyla nclk dlne layk grlmtr. Bu dnemde Aziz Nesin, Fazl Hsn Dalarca, Glten Dayolu eserleriyle bu alanda seslerini duyurmaya balayan yeni yazarlar olarak anlabilir. ocuk ve genlik edebiyatnn yazn ve sanat hayatnda neminin anlalmas yaynevlerini harekete geirmi, Doan Kardeleri Cem Yaynevi "Dalarca Serisi" adl ocuk eserleri yaynlayarak izlemitir. "Fadi adl romanyla adn duyuran Glten Dayolu'nun bu roman daha sonra Avrupa'da yedi dile evrilmi; birok lkenin ocuklarna ulaarak dnya edebiyatnda yerini almtr. Yine ayn dnemde nlenen Cahit Zarifolu'nu (1940-1987) eserleri birok dile evrilen Kemalettin Tucu (1902-1996) izlemitir. "1960-1970 yllar arasnda Trkiye'de Trk yazarlar tarafndan ocuk ve genlere ynelik 265 eser kaleme alnmtr. 1970 sonrasnda zellikle UNESCO, Bankalar ve Vakflarn maddi desteiyle ocuklara ynelik piyes ve televizyon oyunlarnn yazlp oynanmaya balad grlmektedir. Yalnz 1979 ylnda Trkiye'de 396 masal, hikaye ve roman, 132 resimli kitap, 29 iir kitab, 13 hatra ve gezi kitab, 6 bulmaca kitab, 3 tiyatro oyunu, 2 karikatr kitab olmak zere toplam 682 ocuk ve genlik edebiyatna ynelik eser yaynlanmtr. ocuk edebiyatndaki gelimeler sayesinde okullar ktphanelerini oluturmu ve yaynlanan eserleri ktphanelerine alarak rencilerine okuma alkanln kazandrmaya almlardr. 1987 ylnda Trkiye'de 54.000 okul bulunmakta ve bunlarn 1800 tanesinde ktphane oluturulmu durumdayd. Trk ocuk ve genlik edebiyat geliirken dikkati eken en nemli noktalardan birisi 1990 sonrasnda Trkiye'de bu alanda gen yazarlarn kmamas veya ok az sayda kmasdr. Bu alanda genler her anlamda desteklenmeli ve onlara gerekli gven salanmaldr. zellikle lkemizde eksiklii hissedilen ocuk ve genlik edebiyat blmlerinin niversitelerde kurularak ocuk ve genlik edebiyatna yeni bir ivme kazandrlmal, kalitesi artrlmal, bu alandaki boluklar ve eksiklikler giderilmeye allmal, bilimsel platforma oturtulmaldr.* Tm bunlar dnda Kemalettin Tucuyu unutmak mmkn deildir. Edebi hayatnda 300den fazla roman baslan Tucu, genellikle ocuklara ve genlere ynelik ksa romanlar yazmtr. 1990l yllarn ortalarnda, vey Baba, Kk Besleme, Mercan Kolye, Babamn Gnah ve Altn Sal Kz filmleri ile filmlerin devam niteliinde ayn kadroyla ekilen vey Baba, Kk Besleme, Mercan Kolye dizileri beeniyle izlenmitir. 1990l yllarda lkedeki genlie dair bir edebiyat boluunu fark eden pek Ongunla birlikte Genlik Edebiyat kavram Glten Dayolunun fantastik eserlerinden ve Kemalettin Tucunun dramatik romanlarndan farkl bir hal almtr. Bir Gen Kzn Gizli Defteri isimli roman dizisiyle, ki hala devam etmektedir, genlere ynelik yazmaya balayan pek Ongunun ilk eserleri ocuklar iindir. Bir Gen Kzn Gizli Defteri serisiyle Serra Noyan adnda bir gen kzn, henz 13-14 yalarndaki halinden itibaren evliliine dein hayatn gnlk tarznda kaleme alan Ongun, daha sonra genlere adab- muaeret kurallarn retmeyi amalad kitaplar da yazmtr. XXI. yzyln ilk on yln geride braktmz bugnlerde ise, 90larn balarnda Amerikada iyice poplerlemi yeralt edebiyatnn Trkiyede de yaygnlamas ve 18-25 ya aras kitlede kendine yer edinmesi sonucunda genlik edebiyat, ocuk edebiyatyla birlikte anlamaz hale gelmitir. Bugn genlik edebiyatnn geldii sert nokta; insanlara sava oyunlar, cinsellik, terr, vampirler, zombiler, uyuturucu gibi sert ierikleri konu edinen yeni dnem genlik edebiyatn sorgulatmaya balam; bu konuda alma yapan edebiyat aratrmaclarn Bu bir edebi tr saylabilir mi?, Neden bu kadar karanlk veya bu kadar karanlk olmak zorunda m? eklinde pek ok soruya gark etmitir. Yabanc dilden evrilen eitli fantastik ve bilimkurgu trndeki romanlarla genlik edebiyat farkl bir yol izlemeye balamtr. Ayrca eitli blog yazarlarnn kitaplarnn dizst edebiyat ismiyle snflandrlarak baslmas, zellikle genlerin hayatna ok ciddi bir ekilde girmi internet ve internet jargonunun kullanld blog yazlarnn genlie hitap edecek ekilde dzenleniyor olmas dikkat ekicidir.
*

SEMERC, http://www.scribd.com/doc/94992920 27.05.2012

Ayn zamanda hem sinema, hem edebiyat, hem de tiyatro ekseninde argo ve kfre dn de genlik edebiyatnn geldii noktann bir sonucudur. Arz talep dengesi elverdiince gelien bir unsur halini alan genlik edebiyatnn bugn geldii nokta olduka artcdr. Bu tarz bir edebiyatn gnmzdeki en son temsilcisi olarak Emrah Serbes gsterilebilir. Emrah Serbes, adn Bir Ankara Polisiyesi ile duyurmu olsa da 13-25 ya arasndaki erkek ocuklar konu ald ve onlarn aileleriyle olan atmalarn olduka ak bir biimde, onlarn dilinden yazd Erken Kaybedenler isimli hikaye kitab da genlie dair edebiyatn geldii noktay gstermektedir. Bugn, eitli edebi dergiler, enstitler, baz yaynevleri genlik edebiyatndaki potansiyeli yakalam ve bu yolda kitap ve eviriler yaynlayarak genlik edebiyatna nem vermeye balamlardr. rnein GoetheInstitut Trkei, yaynclara, evirmenlere, kitaplara ve Almanya, Avusturya, svire kkenli ocuk ve genlik edebiyatna ilgi duyan herkese her yl yeni kan ok sayda kitap hakknda fikir vermek amacyla, bnyesinde, Trkeye evrilmi ocuk ve genlik kitaplarndan yaplm bir derleme sunulmaktadr. Seki, Grimm Kardelerin masallarndan Janoschun resimli kitaplarna, Peter Hrtling, Cornelia Funke ve daha biroklarnn genlere ynelik inceleme-aratrma kitaplarna ve romanlarna kadar uzanmaktadr. Ankara niversitesi bnyesinde yaplan Ankara niversitesi ocuk ve Genlik Edebiyat Uygulama ve Aratrma Merkezinin dzenledii 3. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumunda halen Trkiyede yeteri kadar yaygnlaamam bu kltrn geliip yaygnlamasna nemli katklar salayacak bilimsel ve sanatsal dntler sunulmutur. Bu sempozyumda Trk ocuk ve genlik edebiyatnn sekin rneklerinin yabanc dillere evrilmesi desteklenmeli; bu sre ilgili sivil toplum kurulular, niversiteler ve Kltr ve Turizm Bakanl ibirliiyle srdrlmelidir., Yabanc dillerden Trkeye evrilecek yaptlarda, yaznsallk ve ocua grelik temel birer ilke olarak benimsenmeli; eviriler, metnin zgn ieriine uygun, Trkenin olanaklarna ve kurallarna zen gsteren bir anlayla yaplmaldr., ocuk ve genlik edebiyat kltrnn bilimsel bir anlayla kurumsallaabilmesi amacyla niversiteler iinde ilgili bilim dallar yaplandrlmal; bu sre, bilimsel almalarla srekli desteklenmelidir. ocuk ve genlik edebiyat kltrnn yaygnlamas amacyla, ocukluk ve ilk genlik ana ynelik sreli edebiyat dergilerinin yaymlanabilmesi iin yaynevleri sorumluluk stlenmelidir.* gibi ilkeler benimsenmi ve ibu kltrn gelierek artk ocuk ve Genlik Edebiyat diye bir ayrm var mdr? sorularndan kurtulmas iin aba sarf edilmitir.

Deerlendirme
Genlik Edebiyat kavram bugn hala tartlan ve nasl olmas gerektii zerine kafa yorulan bir kavramdr. Yazl ilk rneklerini Batda vermi olsa da slamiyet ncesi Trk Edebiyatnn szl rnlerinden olan masal, ninni, tekerleme gibi eler veya geleneksel tiyatro rnlerinden kimileri ocuk edebiyat iinde saylabilir, lakin ben bu almada sadece yazl rnleri temel aldm. Genlik Edebiyatnda Avrupada klasik saylabilecek bir eser olarak Robinson Crusoeu veya Dumasn eserlerini almak ok da doru deildir. Bu eserler genlik edebiyat bilinciyle yazlan eserler deillerdir. Jules Vernein eserleri de erken dnem bilimkurgu romanlar eklinde kategorize edilebilirler. Bu eser ve yazarlarn almada genlik edebiyat tanmnn iine ksmen de olsa alnmas, eserlerin genlere ve ocuklara bugn hitap ediyor olularndandr. Kerime Nadir gibi yazarlara bu makalede yer vermememin sebebi de bu tarz yazlarn dnem iinde Tamamen genlere hitap edecek eserlerin yazm ve bu balamda gerek bir Genlik Edebiyat kavramnn olumas Avrupada sanayi devriminden sonra olur. Aydnlanma a olarak da adlandrlabilecek bu dnemde edebiyat farkl bir ehreye brnr. Osmanl Devletinin de Avrupadaki gelimelere ayak uydurma abas esnasnda buna bal olarak getirdii slahatlar her zaman gerek yaam temel alan edebiyatta da
*

Ankara niversitesi ocuk ve Genlik Edebiyat Uygulama ve Aratrma Merkezi-3. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu Sonu Bildirgesi: http://213.232.8.91/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EFC19D2BE737C7E50A 20.05.2012.

gereklemitir. Bu dnem yeni nesli, ocuk ve genleri gelecek olarak gren, onlar yetitirmenin nemini fark eden en nemli aydn Tevfik Fikrettir. ocuklar iin yazd iirleri ve genleri bilinlendirmek iin yazd Halkun Defteri, dneminde dnemin genleri bakmndan olduka aydnlatc olmutur. Cumhuriyetin ilanndan sonra yaplan reformlarla gen kuak daha da nem kazanmtr. Cumhuriyetle birlikte yeni neslin eitimine ynelik pek ok alma yaplm, onlara zel dergiler kartlmtr. 1945 ylndan 1993e kadar yayn yapan Doan Karde dergisinin ocuk ve genlik edebiyatnn ivme kazanmasnda ok byk bir yeri vardr. 90l yllarn ortalarnda gazeteler genlere ynelik dergiler karmaya balayarak Trkiyedeki bu boluu bir nebze doldurmulardr. Yine 90l yllarda pek Ongunun genlik serileri bir boluu doldurmak amacyla yazlm ve ok ciddi sat rakamlarna ulamtr. 90larn sonunda yaynlanmaya balayan ve piyasaya kt ilk gn ABDde 8,5 milyonun zerinde bir sat rakamna ulaan Harry Potter serisi ise evrildii onlarca dil ve yaynland onlarca lkede hem fantastik kurgu hem de genlik edebiyat konusunda mihenk ta olmutur. Bugn genlik edebiyatn artk fantezi-bilimkurgu ve yeralt edebiyat eklinde gryor olsak da, 2011de Ankara niversitesi tarafndan ncs dzenlenen ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumuyla bu edebiyatn tanm, nasl olmas gerektii ve bu ekilde olabilmesi iin alnabilecek nlemler tartlagelmektedir. Bugn Genlik Edebiyatnn geldii nokta hala kendisini kesin izgilerle tanmlayabilmemize olanak tanmasa da genlere ve ocuklara ynelik yaynlarn artt ve buna bir standart getirilmeye alld yadsnamaz bir gerektir.

KAYNAKA Aytekin, H. (2011). Harry Potter ve Felsefe Ta'nda slp ve Mizah. Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 30, 167-184. Durukan, A. (2011) Genler in Edebiyat, 20.05.2012 tarihinde http://okd.org.tr/dosyalar/bildiriler/durukan-genclikedebiyati.pdf adresinden eriildi. Eronat, K. (2007). Tevfik Fikret'in iirlerinde ocuk ve Genlik. D.. Ziya Gkalp Eitim Fakltesi Dergisi, 9, 33-43. Gltekin, A. (2006). ocuk ve Genlik Edebiyat Eitimi Neden Gerekli. Varlk Dergisi, 1189, s. 28 Gltekin, A (2006) Trk ocuk ve Genlik Edebiyatnda Eletiri Kltrne rnek olarak Serpil Ural'n afakta Yanan Mumlar, Burdur Eitim Fakltesi Dergisi, 11, 43-58. Gven, G. (2007). Charles Dickens ve Kemalettin Tucu'nun Eserlerinde Toplum Eletirisi Osmangazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi: Eskiehir. Songren, S. (2011). lkretimde ocuk Edebiyat, Contemporary Online Language Education Journal, 1, 82-88. Nianyan, S. (2003). Szlerin Soyaac. Everest Yaynlar: stanbul. zyer, N (1994). Edebiyat zerine. Gndoan Yaynlar: stanbul. ocuk ve Genlik Edebiyat, (2012) Goethe nstitut http://www.goethe.de/ins/tr/lp/prj/uak/kij/trindex.htm adresinden eriildi. pliki, M. (2011). Genlik Edebiyat. 10.05.2012 tarihinde edebiyati/401831/4/Haber adresinden eriildi. Trkei, 19.05.2012 tarihinde,

http://haber.gazetevatan.com/genclik-

zyer, N. (2010). Trkiyede Genlik Edebiyat (A.. ocuk ve Genlik Edebiyat Uygulama ve Aratrma Merkezi 2. Ulusal Genlik Edebiyat Sempozyumu Bildirisi) , 10.05.2012 tarihinde http://www.ozgurpencere.com/icerik/TURKiYE_DE_GENcLiK_EDEBiYATi_Nuran_Ozyer/ adresinden eriildi. Yeni Dnem Genlik Edebiyat: Hzl ve http://www.ntvmsnbc.com/id/25336141/ adresinden eriildi. fkeli, (2012). 19.05.2012 tarihinde

3. Ulusal ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu Sonu Bildirgesi, (2011). Ankara niversitesi ocuk ve Genlik Edebiyat Uygulama ve Aratrma Merkezi, 22.05.2012 tarihinde, http://213.232.8.91/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EFC19D2BE737C7E 50A adresinden eriildi.