T.C.

MLL ETM BAKANLII

TIBB LABORATUVAR

DRARIN FZKSEL VE KMYASAL ANALZ

725TTT117

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. DRAR OLUUMU ............................................................................................................. 3 1.1. Glomeruler Filtrasyon .................................................................................................. 4 1.2. Tubuler Reabsorbsiyon (Geri emilim) ......................................................................... 4 1.3. Tubuler Ekstrasyon (Salglama) ................................................................................... 5 1.4. drar Analizinin Klinik Adan nemi ......................................................................... 6 1.4.1. drarda Normal Olarak Bulunan Maddeler .......................................................... 7 1.4.2. drarda Patolojik Olarak Bulunan Maddeler ........................................................ 7 1.4.3. drarn Grevi ....................................................................................................... 7 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 8 LME VE DEERLENDRME...................................................................................... 9 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 10 2. DRARIN FZKSEL (MAKROSKOBK) ANALZ ...................................................... 10 2.1. drar rnekleri ............................................................................................................ 10 2.1.1. drarn Miktar .................................................................................................... 15 2.1.2 drarn Renk, Koku ve Grnm ...................................................................... 17 2.1.3. drarn pH lm ............................................................................................. 19 2.1.4. drar Dansitesi lm ...................................................................................... 20 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 22 LME VE DEERLENDRME.................................................................................... 23 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 24 3. DRARIN KMYASAL ANALZ .................................................................................... 24 3.1. drarda Protein Analizi ............................................................................................... 24 3.1.1. drarda Kalitatif Protein Analizi......................................................................... 24 3.2. drarda Kantitatif Protein Analizi ............................................................................... 25 3.2.1. drarda Purdy (KAZIM ARAS) Metoduyla Protein Analizi .............................. 25 3.3. drarda Glikoz Analizi ................................................................................................ 27 3.3.1. drarda Kalitatif Glikoz Analiz Metotlar........................................................... 27 3.3.2. drarda Kantitatif Glikoz Analiz Metodlar ........................................................ 29 3.4. drarda Bilirubin Analizi ............................................................................................ 30 3.4.1. drarda Kalitatif Bilirubin Analiz Metodlar ...................................................... 30 3.4.2. Erlich Metodu ile robilinojen Aranmas .......................................................... 30 3.4.3. Schlesinger Metodu ile robilin Aranmas ........................................................ 31 3.5. drarda Hemoglobin Analizi....................................................................................... 32 3.5.1. drarn Kalitatif Hemoglobin Analiz Metodu..................................................... 32 3.6. Striple drarn Kimyasal Analizi ................................................................................ 33 3.6.1. Striplerin Yaps ve zellikleri .......................................................................... 33 3.6.2. Striplerle yi Sonu Alabilmek in Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ........... 33 3.6.3. Striple drar Analiz Teknii ............................................................................... 34 3.6.4. Striple drar Analiz Teknii ............................................................................... 38 3.6.5. Otoanalizrde drar Analizi................................................................................ 42 drar analizlerini ........................................................................................................... 42

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 52 LME VE DEERLENDRME.................................................................................... 56 RENME FAALYET4 .................................................................................................. 58 4. BREK TALARININ FZKSEL ANALZ .................................................................. 58 4.1. Bbrek Talarnn Oluumu ....................................................................................... 58 4.2. Bbrek Ta eitleri.................................................................................................. 60 4.2.1. norganik Talar ................................................................................................. 60 4.2.2. Organik Talar.................................................................................................... 61 4.3. Bbrek Talar Analizinin Klinik nemi ................................................................... 61 4.4. Bbrek Talarnn Fiziksel (Makroskobik) Analizi .................................................... 61 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 62 LME VE DEERLENDRME.................................................................................... 63 RENME FAALYET5 .................................................................................................. 64 5. BBREK TALARININ KMYASAL ANALZ............................................................ 64 5.1. norganik Analizler .................................................................................................... 64 5.1.1. Karbonat Analizi ................................................................................................ 65 5.1.2. Okzalat Analizi .................................................................................................. 65 5.1.3. Fosfat Analizi ..................................................................................................... 65 5.1.4. Kalsiyum Analizi ............................................................................................... 66 5.1.5. Magnezyum Analizi ........................................................................................... 66 5.1.6. Amonyum Analizi .............................................................................................. 66 5.2. Organik Analizler ....................................................................................................... 66 5.2.1. rik Asit Analizi ................................................................................................ 66 5.2.2. Ksantin Analizi .................................................................................................. 67 5.2.3. Sistin Analizi ...................................................................................................... 67 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 68 LME VE DEERLENDRME.................................................................................... 68 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 68 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 68 KAYNAKA ......................................................................................................................... 68

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI 725TTT117 Tbbi Laboratuvar Tbbi Laboratuvar Teknisyenlii drarn Fiziksel ve Kimyasal Analizini Yapma drarn oluumu grevleri ve ilevleri bilgisinin verildii, idrarn fiziksel, kimyasal ve kalitatif, kantitatif lmlerinin yapld, bbrek talarnn fiziksel ve kimyasal analizinin ve becerilerin kazandrld eitim materyalidir. 40/24 zelti hazrlama ve Anatomi Fizyoloji dersinin boaltm sistemini alm olmak. drarn fiziksel ve kimyasal analizi Genel Ama renci; uygun laboratuvar ortam salandnda drarn fiziksel / kimyasal, bbrek ta analizini yapabilecektir. MODLN AMACI Amalar 1. drarn oluumunu kavrayabileceksiniz 2. drarda fiziksel analizini yapabileceksiniz 3. drarn kimyasal analizini yapabileceksiniz. 4. Bbrek talarnn fiziksel analizini yapabileceksiniz. 5. Bbrek talarnn kimyasal analizini yapabileceksiniz. Donanm: Reaktifler, cam malzemeler (deney tp, pipet/ otomatik pipet) turnusol kad, alevli bek, idrar, distile su cihaz, santrfj cihaz. Ortam: Derslik, tbbi biyokimya laboratuvar Modln iinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modln sonunda, lme arac (test, oktan semeli, doru-yanl, v.b) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN TANIMI

SRE NKOUL YETERLK

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRM E

iii

42

GR GR
Sevgili renci, drar, insan metabolizmasnn oluturduu nemli bir vcut svsdr.(materyal) Bu modlde metabolizmann oluturduu idrar svsnn vcut iin klinik adan nemini reneceksiniz. Tedaviye ynelik n bilgi verdii iin idrar svsndan kalitatif ve kantitatif analiz eitlerini alarak hekimlerin hastalarnn tehis ve tansnda yardmc olduunuzun bilincinde olarak alacaksnz. Bu modl ile idrarn klinik adan nemini ve idrar analiz eitlerini renerek tekniine uygun alabileceksiniz. alm olduunuz idrar analizinin yanl allmas sonucu tehis ve tedaviyi yanl ynlendirebilirsiniz. Bunun bilincine vararak daha dikkatli ve titiz almanz gerekir.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu faaliyette kazandnz bilgilerle bbrein yapsn ve bbrekte idrar oluum evrelerini kavrayabileceksiniz.

ARATIRMA
Anatomi fizyoloji dersinin Boaltm Sistemi modln tekrar gzden geiriniz, Bbrein idrar oluumundaki nemini aratrnz.

1. DRAR OLUUMU
drar, kann bbreklerden szlmesi soncu oluur. Bbrekler nefron denilen birimlerden meydana gelir. Tek bir bbrek yaklak olarak 1- 3 milyon nefrondan olumutur. Nefron bbrein fonksiyonel nitesidir. Nefronlar iki ksmdan meydana gelir. Glomerulus: Plazmann szld ksm olup bowman kapsl ad verilen epitel hcrelerinden olumu iki katl bir kese ile sarlmtr. Tubulus: Bowman kapslnn boru eklinde uzants olan renal pelvise boalan toplayc kanallara kadar uzanr. Etraf klcal damar a ile sarlmtr.

Resim 1.1: Bbrek kesidi

Kan, plazmas nefronlarn glomerulus ksmndan bowman kapslne szlr. Buradan tubulus iinde akarak devam eder. Plazma glomeruluslardan szldkten sonra tubuluslarda ilerlerken bileiminde deiiklikler meydana gelir ve bbrei idrar olarak terk eder. ki bbrek dakikada 125 ml sznt retir. Bu miktarn 124 mlsi geri emilir ve yalnzca 1mlsi idrar olarak salnr. 24 saatte ortalama 1500 ml idrar oluur.

nsan bbreinde idrar oluumunda 3 evre vardr: Filtrasyon (szlme) Reabsorpsiyon (geri emilim) Sekresyon (salnm)

1.1. Glomeruler Filtrasyon

drar oluumunda ilk basamak, plazma suyunun glomerullerden szlmesidir. Szlme ilemi, glomerulus klcallar ile bowman kapsl arasnda olur. Yksek kan basnc etkisiyle glomerulus klcal damarlarndan bowman kapslne amino asitler, glikoz, inorganik maddeler, re, rik asit ve su geer. Bu olaya szlme veya ultrafiltrat (ilk sznt) de denir. Her nefron gnde 100l kadar sznt rettiinden gnde glomeruluslerden 180 190 L sznt geer. Bbreklerde yeterince re szlmezse kandaki re miktar artar. Szlme hz bbrekteki kan basnc ile doru orantldr. Souk havada, glomerulus klcal damarlar bzlr, kan basnc artar, szlme hz ykselir ve daha sk idrara klr. Scak havalarda terleme ile su kaybedildiinden ve klcal damarlar genilediinden kan basnc azalr, szlme hz der. Bbrekler bu ekilde vcut ssnn dzenlenmesinde de grev alr.

ekil 1.1: Nefronun yaps

1.2. Tubuler Reabsorbsiyon (Geri emilim)

Geri emilim, bbrein almasnda en nemli basamaktr. Geri emilim olmasayd glomerulustan gelen sznt tamamen dar atlrd. Kann kimyasal bileiminin bozulmasyla lm meydana gelirdi. Nefronun kvrk tpleri, vcut iin gerekli olan maddelerin geri emilimini, ie yaramayan maddelerinde idrar yolu ile dar atlmasn salar.

Sznt, kimyasal yap bakmndan kan plazmasna benzer. Sznt iinde bulunan su, glikoz, amino asit, inorganik tuzlarn nefron kanallarndaki hcrelere alnmasna geri emilim denir. Proksimal tpte su osmozla, glikoz , vitaminler, amino asitler, amonyum, CI, HCO3, aktif tamayla geri emilir.

ekil.1.2: drarn oluumunu gsteren nefron

1.3. Tubuler Ekstrasyon (Salglama)

Distal tubulun asl fonksiyonu salglamadr. Burada ve toplayc kanallarda antidiretik hormon (ADH) etkisiyle su geri emilirken baz organik iyonlar ve hidrojen iyonlar atlr; bunlara karlk sodyum ve bikarbonat geri emilir. Bbrein bu fonksiyonu asit baz dengesini salar. re ve rik asit gibi maddeler glomeruluslardan szldkten sonra tekrar geri emilir. Fakat kan seviyeleri bbrek eiinin zerinde ise fazla olan miktarlar sekresyonla szntye atlr. Bu da homeostasinin salanmas demektir. Szlme ile bowman kapslne geemeyen maddeler, klcal damarlardan aktif tama ile kanalca geri verilir buna salglama veya aktif boaltm denir. Salkl kiilerde glikoz ve amino asitlerin tamam, suyun % 99u, sodyum iyonlarnn % 99,5u, renin % 50si geri emilir.

ekil 1.3: Nefronun kvrk yaps

1.4. drar Analizinin Klinik Adan nemi

drar analizi klinik tanda normal ve patolojik durumlarn belirlenmeleri iin nemlidir. drarla vcuttan atlan baz maddelerin azalmas, artmas, hi bulunmamas veya normalde idrarda bulunduu halde patolojik olgularn idrarda belirlenmesi tan ve tedavinin izlenmesinde ok yararldr. drar analizinin klinik adan bakldnda Bbrek ve idrar yollarnn durumu, Metabolik ve sistemik hastalklar hakknda bilgi verir.

drarn organik ve inorganik yaps, bir gnden dier bir gne deikenlik gsterebilir. Dier bir deyile idrarn zellikleri ve kompenentleri stabil deildir. Rutin drar Analizinin Amalar Hastaln tansna yardmc olmak, Asemptomatik, konjenital veya herediter hastalklar taramak, Hastaln seyrini takip etmek, Tedavinin etkinliini veya komplikasyonlarn anlamak.

1.4.1. drarda Normal Olarak Bulunan Maddeler

drar bbreklerde retilen kompleks bir zeltidir. Sudan baka organik ve inorganik yaplar ierir. Bu yaplarn pay 24 saatlik idrarda normalde 60 gr dr. Bu miktarn yaklak 35 grm organiktir geriye kalan ksm ise inorganik maddelerdir.

Tablo 1.1: drarda bulunan organik ve inorganik bileikler

1.4.2. drarda Patolojik Olarak Bulunan Maddeler

Baz maddeler normalde idrarda bulunmaz; ancak patolojik durumlarda grnr. Bu patolojik maddelerin balcalar aaya tablo halinde karlmtr.

Tablo 1.2: drarda bulunan patolojik maddeler

1.4.3. drarn Grevi

drar vcudumuzun dar att en nemli svdr. Bu sayede, vcut svlarndaki eitli maddelerin dengesi saland gibi vcutta durmas zararl olan artklarn uzaklatrlmas da salanr. Metabolizma artklar, zararl ve zehirli maddeler, illar, miktar artan maddeler dar atlr. drar vstasyla vcuttaki su-elektrolit ve asit-baz dengesi ayarlanr.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem aklayabileceksiniz.

basamaklarn

tamamladnzda

idrarn

oluumunu

lem Basamaklar drar oluumunda yapsn kavraynz. bbrein

neriler genel drarn oluumunda bbrein nemini kavraynz.

drarn oluum aamalarn nemini kavraynz. Glomeruler filtrasyonu aklaynz. Tubuler reabsorbsiyonu aklaynz. Tubuler ekstrasyonu aklaynz. drarn klinik nemini aklaynz. drarda normal olarak bulunan maddeler ve patolojik maddeleri tekrar ediniz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Bbrein fonksiyonel nitesi olan nefronlar ka ksmdan oluur? A) 3 B) 4 C) 5 D) 2 E) 1 Aadakilerden hangisi, plazmann szld ksmdr? A) Glomerulus B) Reabsorbsiyon C) Ekstrasyon D) ADH Antidiretik hormon E) Bbrek stbezleri Aadakilerden hangisi, idrarda patolojik olarak grlen madde deildir? A) Protein B) Glikoz C) Keton D) re E) Bilirubin Aadakilerden hangisi, idrarda normal olarak bulunan madde deildir? A) Kreatinin B) ndikan C) Aminoasit D) Hormon metabolitleri E) Hemoglobin Aadakilerden hangisi, inorganik birleikler grubunda yer alr? A) Vitamin B) Enzim C) Sodyum D) rikasit E) Kreatinin

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu faaliyette kazandnz bilgilerle idrarn miktar, renk, koku, grnm ve dansitesinin fiziksel ( makroskobik) analizini tekniine uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
drarn fiziksel analizinin klinik tan asndan nemini aratrnz. drarn fiziksel analizinin yapln salk kuruluunda izleyiniz.

2. DRARIN FZKSEL (MAKROSKOBK) ANALZ

drar rneinin fiziksel (makroskobik) analizi, eitli aamalardan geirilerek gerekleir.

2.1. drar rnekleri

Seilecek numune tipi ve toplama biimi, yaplacak test zelliinin amac dorultusunda deiir. drar rnek eitleri Spot (anlk) idrar: Kalitatif test analizi iin gnn herhangi bir saatinde alnan idrar numunesidir. Rutin analizler iin genelde bu idrar rnei kullanlr. Yaplacak analizin cinsine bal olarak spot idrarn aln saatleri zellik arzedebilir. Bu idrar rneinde, mmkn olduunca sabah alk idrar tercih edilir. Mikroskobik analiz ve protein gibi maddelerin konsantre olmas bakmndan nemlidir. Glikoz analizinde ise postprandial (yemek sonras) idrar rnekleri tercih edilir. 24 saatlik idrar toplanmas: Yirmi drt saatlik idrar toplarken u hususlara dikkat etmek gerekir; o o o drar toplanmaya balanlan sabah uyandktan sonra ilk idrar dar atlr, Sonraki idrar 24 saatlik idrar toplama kabna biriktirilir. Sabah 8den ertesi gn sabah saat 8e kadar tm idrar, gndz ve gece boyunca dikkatlice toplama kabna biriktirilir.

10

o o o

Ertesi sabah 8 veya 9daki idrar toplama kabna eklenerek, idrar toplama ilemi tamamlanr. Biriktirilen idrar serin ve karanlk bir ortamda saklanr. drar bekletilmeden laboratuvara gnderilir. Uzun sre bekletilen idrarda eitli deiiklikler grlr. rnein; Bakteri varsa oalr, Glikoz varsa azalr. (bakteriler tarafndan kullanlr). Baz bakterilerden dolay reden amonyak meydana gelir, drarn pHs asit ise alkali olur. norganik maddeler kelir, tortu ve bulanklk meydana gelir ekilli elemanlar varsa paralanr.

Gndz ve gece drarnn Toplanmas

12 saatlik idrar rnekleridir. o Gndz rnei: Hasta sabah uyandktan sonra genellikle sabah saat 7 de ilk idrar dar atlr. Bundan sonraki idrarlar 1 veya 2 litrelik kaba akam saat 7ye kadar toplanr. Laboratuvar testleri iin kk bir hacim yeterli olacandan toplam idrar volm llerek kaydedilir ve iyice alkalandktan sonra 50 150 ml testler iin ayrlr st taraf atlr. Gece rnei: Gece idrarnn toplanmasna akam yemeinden en az saat sonra balanr. Mesela akam yemei saat 6da yenmise saat 9da ilk idrar dar atlr.1 veya 2 litrelik kaba gece idrar toplanmaya balanr. Sabah saat 9a kadar toplamaya devam edilir. Sonraki ilemler gndz idrarnda yaplan ilemlerin ayns dr.Toplama ilemi bitmeden kahvalt yaplmaz.

ocuklardan drar Toplanmas

Bebekler ve kk ocuklar istenen zamanda idrar veremedikleri iin idrar zel torbalar iine toplanr. Ticari olarak piyasada bulunan bu torbalar uygun ekilde ocuun genital organnn etrafna yaptrlr. ocuk idrarn yaptktan sonra idrar numunesi bekletilmeden laboratuvara ulatrlr. Kateterle drar Toplanmas

ok kritik hastalarda idrarn bakteriyolojik analizi iin idrar yollarnn tkand durumlarda retradan mesaneye konan steril bir kateter ile idrar alnr. Daha ok kadnlara uygulanr. Bu tip idrar numunelerinin alm ilgili hekim tarafndan alnr. ki Veya Kap ine drar Toplanmas

Baz durumlarda erkeklerde idrardaki patolojik bir olgunun nereden kaynaklandn anlamak iin idrar atmnn balangc, ortas ve sonu tpe toplanr.

11

drar rneklerinin Korunmas Ve Koruyucular

drar kaplarnn kapa karld iin hastay tantan etiket, idrar kabnn gvdesine yaptrlr. Etiket, nem ve donmaya dayankl olmas gerekir. Hastann tam ad, hastaya ait numara, idrar rnei tarih ve saat, kullanlan koruyucu gibi hastay tantan bilgiler, etiketlerde bulunmas gereken bilgilerdir. drar numunesinin alnd kaplarnda temiz ve kuru olmalar gerekir. Saydam veya yar saydam, plastik veya cam gibi tek kullanmlk materyalden yaplmaldr. Bu kaplar dik durabilmeli, 50- 100 ml kapasiteli olmaldr. Dklmeyi nlemek iin kapa olmaldr. Mikrobiyal kltr amacyla toplanan numuneler iin ticari olarak ayr ayr paketlenmi steril idrar kaplar elde edilebilir. Kantitatif analizlerde 12 24 saatlik idrar numunesi toplamak iin byk saklama kaplar mevcuttur. Bu kaplarn kapasitesi yaklak 3000 ml dir. Geni azl ve szdrmayan vidal kapakl olmas tercih edilir. Genellikle kahverengi opak plastikten dir. Numuneyi ultraviyoleden ve beyaz ktan koruyucu zellii olmaldr. Pediyatrik hastalardan numune toplamak iin esnek temiz polietilen idrar toplama torbalar kullanlabilir. zellikle 12 24 saatlik idrar toplamalarnda llecek analizin gerek miktarn korumak iin idrara kimyasal koruyucu eklenmelidir. Baz analitler iin gereken koruyucular laboratuvarlar arasnda farkllklar gsterebilir. Bu farkllklar; metodlarn farkll, testin ne kadar sk yapld, gecikme zaman ve transport artlarna gre deiir.

12

 Koruyucu gsterilmitir.

Koruyucular ve zellikleri kullanlmam idrarda grlen deiiklikler, aadaki tabloda

Grlen fiziksel deiiklik

Deiiklik nedeni Maddelerin oksidasyon veya redksiyonuna bal (r. Bilirubinin biliverdine, hemoglobinin methemeglobine robilinojenin robiline dnmesi. Bakteriyel proliferasyon, solt presipitasyonu. (kristal ve amorf proliferasyonu) Bakteriyel proliferasyon veya bakterilerin reyi amonyaa paralamas, Bakterilerin reyi amonyaa paralamas,CO2 kayb Hcresel veya bakteriyal glikoliz, Asetalin asetona bakteriyel metabolizmas, Biliverdinin foto oksidasyonu ve serbest bilirubine hidrolizi, robilinojenin robiline oksidasyonuna bal, Bakteriler tarafndan retime bal, Nitrojene dnme bal,

Renkte deiiklik,

Berraklkta azalma,

Kokuda art, pH da art, Glukozda azalma, Ketonlarda azalma, Bilirubinde azalma, robilinojende azalma, Nitritte art, Nitritte azalma Mikroskobik de grlen deiiklikler, Eritrosit, lkosit ve silindirlerde azalma, Bakteride art,

Dile bazik idrarda hcresel ve ekilli elemanlarn paralanmas, Proliferasyon

Tablo 2.1: Koruyucu kullanlmam idrarda grlen deiiklikler

13

Yaygn olarak kullanlan koruyucular aadaki tabloda aklamal olarak verilmitir. Fiziksel Koruma zellii Kullanm alan

+4 0 C buzdolabnda saklama

Elektrolitler kreatinin, albmin, total protein, Rutin analizi etkilemez, bakteriyel FSH, estriol (strojeni oalmay 24 saat inhibe ettiinden oluturan idrar kltr yaplabilir. rat ve molekllerden biri) fosfatlar kebilir. dier metaller, ila taramas, ekilli elamanlar bozar. Bilirubin ve Bilirubin,robilinojen robilinojeni korur. zellii yi bir koruyucudur. Ekseriye uzaktaki laboratuvarlara gnderilecek idrarlara konur. drarn 30 ml sine bir damla ilave edilir. ok iyi bir koruyucudur. drar yzeyine ince bir tabaka halinde yaylr. Rutin analizde sadece pHy etkiler. Protein ve ekilli elemanlar korur. Bakteriyel oalmay 24 saat inhibe ettiinden idrar kltr yaplabilir. ratlar presipite edebilir. 24 saat lik idrara 1gr eklenir. Kullanm alan

Dondurma Kimyasal koruyucular Fenol veya trikrezol

Genel koruyucu.

Toluol

Genel koruyucu.

Borik asit

Protein rikasit, Kortizol, strojenler, steroitler.

Hidroklorik asit

Rutin analiz iin uygun deildir. ekilli Kalsiyum oksalat, elemanlar paralar. Solitleri presipite fosfor. eder. Bakterisiddir. Rutin analiz iin uygun deildir. ekilli Porfirinler, elemanlar paralar. Solitleri presipite porfobilinojen ve eder. Bakterisiddir. robilinojenler. Rutin analiz iin uygun deildir. ekilli elamanlar korur ekilli elemanlar korur drar zerine tabaka ekilde ilave edilir. oluturacak Porfirinler, porfobilinojen ve robilinojenler. Sediment koruyucudur. Sediment koruyucudur. Genel koruyucudur.

Glasial asetik asit

Sodyum florr Formalin Timol Kloroform

Tablo 2.2: Yaygn olarak kullanlan koruyucular

14

2.1.1. drarn Miktar

Vcuda alnan ve atlan su miktar diyet, evre ss ve kiinin aktivitesi gibi eitli faktrlere bal olarak deiir. Genelde gnlk idrar analizlerinde, gelen idrar miktarnn llmesi ve analiz raporuna yazlmas gereksizdir. 24 saatlik idrar toplanr; idrar uygun dereceli silindir kaba aktarlarak miktar llr.24 saatlik idrar miktarnn 500 mlden az ve 2000 mlden fazla olmas patolojik olarak kabul edilir.

Resim 2.1: drar rnei

Ortalama Gnlk drar Miktarlar

Normal yetikin insanlarda Normal yetikin erkeklerde Normal yetikin kadnlarda ocuklarda 10 yaa kadar

600 1800 ml 800 1800 ml 600 1600 ml 200 400 ml

Tablo 2.3: Ortalama Gnlk drar Miktarlar

drar Miktarndaki Durumlar o

Deiiklikler

Sonucu

Grlen

Patolojik

Poliri: Fazla miktarda su ve sulu besinlerin alnmas, derinin fazla soua maruz kalmas nedeniyle idrar hacminin normalden fazla kmas ve 24 saatlik idrar miktarnn devaml olarak 2500 mlden fazla olmas durumudur

ekil 2.1: Poliri durumu

15

Oligri: Gnlk idrar miktarnn 500 ml den az olmas halidir. Grld haller su almnn azalmas veya kaybnn artmasna bal dehitratasyon, renal yetmezlik, kardiyak, transfizyon reaksiyonu, yanklar, Crush sendromu ve okta vs. 24 saatlik idrar miktarnn devaml olarak 400 mlden az olmas durumudur.

ekil 2.2: Oligri durumu

Anri: drarn tamamen kesilmesi halidir. Grld haller; ta, tmr v.s. gibi sebeplerden ileri gelen idrar retansiyonu ile kartrlmamaldr. Bu, oligrinin ileri safhasn tekil eder. 24 saatlik idrar miktarnn devaml olarak 50 mlden az olmas veya hi idrar karamama durumudur.

ekil 2.3: Anri durumu

Pollakiri: Sk sk idrara kma halidir.

ekil 2.4: Pollakiri durumu

16

o o

Noktri: Gece idrarnn fazla olmas halidir. Disri: drarn arl yaplmas halidir.

Ara Gere Dereceli mezr

Teknik Kiisel gvenlik nlemleri alnr. drar miktarn lmek iin idrarn miktarna gre uygun mezr belirlenir. Mezrn temiz olup olmad kontrol edilir. Laboratuvara gelen idrar dereceli mezre aktarlarak miktar belirlenir.

2.1.2 drarn Renk, Koku ve Grnm

drarn Rengi

Normalde sarnn eitli tonlarndadr. Renksizden, turuncu, krmz, yeil, mavi, kahverengi ve siyaha kadar deiebilir. Renk deiiklikleri hastalk, metabolik anomali, (normalin dnda) alnan ila veya yiyecei gsterebilir veya bu deiiklikler sadece ar fiziksel aktivite veya stresten kaynaklanabir. drar rengindeki deiiklik, kiinin tbbi olarak deerlendirilmesinin ilk sebebi olabilir. Normal idrarn karekteristik sar rengi, rokrom pikmentinin varlna baldr. Endojen metabolizmann bir rn olan bu endokrom, plazmada bulunan yada znen bir pigmenttir ve idrara atlr. rokrom (renk maddesi) retimi ve atlm sabit olduu iin idrar renginin koyuluu idrar konsantrasyonu ve vcut hidrasyon (Su molekllerinin ierisinde znen maddenin molekllerini sarmas durumudur.) dzeyinin gstergesidir.

drarn rengi

drarn rengi, rnek temiz ve renksiz bir cam kaba konduktan sonra gzle incelenir.

Resim 2.2: drar renklerinin grnm

17

ok ak sar, yeilimsi sar veya renksiz idrar, kronik interstisyel nefritte, diyabetes mellitusta, diyabetes insipitusta, demir metabolizmas bozukluunda, anemilerde saptanr.

Resim 2.3: Ak sar idrarn grnm

ay rengi idrar, hepatitlerde idrarda bilirubin bulunmas durumunda saptanr.

Resim 2.4: ay rengi idrarn grnm

Resim 2.5: Krmz renkli idrarn grnm

18

drarn Kokusu

Normal idrarn, kendisine has zel bir kokusu vardr. drarn kokusu, alnan gda ve ilalara bal olarak deiir. drarn bekletilmesiyle keskin amonyak kokusu meydana gelir. Koku bakterilerin idrardaki reyi amonyaa paralamalar sonucu oluur. Diabetli hastalarn idrar keton cisimlerinden dolay meyvemsi kokar. riner enfeksiyonu olan kiilerin idrar pis kokar. drarn kokusu tehis iin yeterli olmamakla beraber, baz nadir hastalklarda tipik kokular tehise gtrr. rnein, fenil ketanrili ocuklarn bezinde ok zel koku meydana getirir. Fenil ketanrili idrarda fare veya kf kokusu tespit edilir. Gnmzde idrar kokusu belirgin ekilde farkl veya keskin olmadka rutin idrar analizinde deerlendirilmez. drarn Grnm

Normalde taze idrar berraktr; fakat idrarn berrak olmas, patolojik olmad anlamna gelmez. drardaki baz bulanklk ve tortular, idrar szge kdndan szmek veya santrfj etmek suretiyle yok edilebilir. Koyu renk konsantre bir idrar ,(youn) soluk renk dile idrar, bulank grnm alkali idrar dndrr.

2.1.3. drarn pH lm
drar pHs, bbrein plazma ve ekstraseller svlardaki normal hidrojen iyon konsantrasyonunu salama yeteneini gsterir. drar pHsna titrasyon, turnusol kad, nitrazin kad, (indikatr kad) pH metre ve idrar stripleri ile baklr. Gnmzde indikatr katlar, idrar stripleri daha yaygn olarak kullanlmaktadr. drar reaksiyonu ahsn ald diyete bal asit veya alkali olarak kaymasna sebep olur. Normal bir idrarn pHs 4,5 8 arasnda deien idrar pHs genellikle 6dr. Belirli aralklarla alnan idrar asit, alkali, ntr karakter gsterebilir. drarn Asit ve Alkali Olduu Durumlar Fazla miktarda protein alanlarda idrar pHs asittir. Fazla sebze, meyve ve st rnleri alanlarda ise idrar pHs alkalidir. Protein diyeti, dehidratasyon, uyku, asidoz, diabetikketoasidoz, alk ve diyare gibi hallerde idrar reaksiyonu asidiktir. Alkaloz, iddetli kusmalar, kronik yetmezlik, bol sebzeli diyet ve idrar yolu enfeksiyonunda idrar reaksiyonu alkalidir. Gnn deiik saatlerinde idrar reaksiyonu sabit deildir. drar pHsna taze idrarda baklmaldr. drar pHs renal talarn oluumunda da nemlidir. Fosfat ve kalsiyum karbonat ( CaCO3) kristalleri alkali ortamda; rik asit, sistin ve kalsiyum oksalat kristalleri asit ortamda ker. ocuklarda idrar pHs asittir. Ara Gereler Mavi ve krmz turnusol kad. pH metre.

19

Teknik alma ortam hazrlanr. drar pHs lmne iyi saklanm veya taze idrarda baklr. drar numuneleri, barkot numaralar kontrol edilerek kabul edilir. Turnusol kad, strip veya pH metre hazrlanr. Kabul edilen idrara indikatr kad veya strip batrlr.

Resim 2.6: Striple pH lm

Meydana gelen renk deiimine gre;

Resim 2.7: Strip renk skalas

Renk skalasnda deerlendirmesi yaplr. kan sonu idrar raporuna asit veya alkali olarak yazlr.

Not: Turnusol kad idrara batrldnda; alkali idrar krmz turnusol kadn maviy; asi,t idrar mavi turnusol kadn krmz renge evirir.

2.1.4. drar Dansitesi lm

zgl arlk idrarn fiziksel bir zellii olup konsantrasyon ifadesidir. Glomerln Bowman kapslne geen ultrafiltratn zgl arl, proteinsiz plazma ile eittir (1010). drarn dansitesi, iinde erimi olan maddelerin miktarna baldr. Normal yetikin insanlarda idrar dansitesi, 1015 1025 arasnda deiir. drar dansitesi vcuda bol sv alnmas halinde ve evre ssnn az olduu durumlarda dk; aksi hallerde yksektir.

20

Diabetes mellitusta idrar miktar bol, dansite ise glukozdan dolay yksektir. Diabetes insipitusta idrar miktar ok fazla, dansite ise ok dktr. Rntgen filmi (VP ekiminde) kontras madde kullanlmas durumunda dansite 1040a kadar kabilir. drar dansitesi, refraktometre veya dansitometre (rinometre) ad verilen cihaz ile llr. rinometrelerin zerinde kalibrasyon derecesi bulunanlar tercih edilir. rinometreler +15 veya +20 santigrat dereceye gre kalibre edilmitir. drar dansitesi llrken idrarn oda ssna gelmesi salanmasgerekir. Ara Gereler rinometre Refraktometre Mezr Teknik rinometre, distile su ile kalibre edilir. Distile su ile kalibre edilirken rinometrenin 1000 okunmas gerekir. 1000 olarak okunmuyorsa rinometre kapa evrilerek ayar yaplr. lm esnasnda rinometrenin, mezrn dibine ve kenarlarna demeden serbeste hareket ettii grlmelidir. Okumalar, yukardan aaya doru yaplr. Dansite lm iin 50 mllik mezre idrar boaltlr. Boaltma esnasnda veya herhangi bir nedenle oluan kpk szge kd ile alnr. Az miktardaki idrar iin kk rinometre kullanlr. Bu rinometreler iin 20 mllik mezr yeterlidir. Mezre boaltlan idrar iine rinometre braklarak rinometrenin idrarla kesitii nokta idrarn dansite deerini belirler. kan sonu idrar istem kdna yazlr.

ekil 2.5: rinometre ile dansite lm

21

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklarn tamamladnzda idrarn fiziksel analizini tekniine uygun yapabileceksiniz. lem Basamaklar A-drar miktarnn lm drar volmne uygun mezr/dereceli silindire koyunuz. neriler Kiisel gvenlik nlemlerini alnz, drar hacmine uygu byklkte mezr seiniz, Mezrn temizliini kontrol ediniz, lm yaplacak idrar mezrn cidarndan yava yava doldurunuz. lm dikkatli yapnz.

drar rneinin hacmini lnz. Sonucu rapor ediniz. B-drarn renk, koku ve grnmne bakma drar mezre koyunuz. drarn rengine baknz. drarn kokusunu tespit ediniz. drarn grnmne baknz. Sonucu rapor ediniz. C-drarn Dansitesini lme drar rneini mezre koyunuz. Dansimetreyi mezre iine hafife braknz Dansimetre sabitlendiinde idrar seviyesinin dansimetreyi teet kestii izgideki deeri okuyunuz Sonucu rapor ediniz.

Dansimetrenin mezr iinde serbest hareket edip etmediini kontrol ediniz.

22

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Kalitatif idrar analizi iin gnn herhangi bir saatinde alnan idrar rnei aadakilerden hangisidir? A) Kateter idrar rnei. B) 24 saatlik idrar rnei. C) ki veya kaba toplama rnei. D) Spot idrar rnei E) Gndz ve gece idrar toplama rnei. drarda kullanlan en iyi koruyucu zelliine sahip kimyasal madde aadakilerden hangisidir? A) Borik asit. B) Hidroklorik asit. C) Glasial asetik asit. D) Formalin. E) Toluol. ekilli eleman veya sediment aadakilerden hangisidir? A) Sodyum florr. B) Borik asit. C) Hidroklorik asit. D) Formalin. E) Glasial asetik asit. koruyucu olarak bilinen kimyasal madde,

2.

3.

4.

Bakteriyolojik analiz iin idrar yollarnn tkand durumlarda ilgili hekim tarafndan alnan idrar rnei, aadakilerden hangisidir? A) Spot idrar. B) 24 saatlik idrar. C) ki veya kap idrar. D) Kateter idrar. E) Gece idrar. ocuk idrarlarnda fenil ketanri hastalnn tehisinde yardmc olan fiziksel analiz, aadakilerden hangisidir? A) drarn miktarnn lm. B) drarn renk koku ve grnm. C) drar pH snn lm. D) drar dansitesinin lm. E) 24 saat lik idrar lm.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

23

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Bu faaliyette kazandnz bilgilerle idrarda kalitatif, kantitatif protein, glikoz, bilirubin, hemoglobin analizi, striple ve idrar otoanalizr ile idrarn kimyasal analizini tekniine uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
drarn kimyasal analizinin klinik nemini aklaynz. drarn kimyasal analizini salk kuruluunda izleyerek snfta arkadalarnzla paylanz.

3. DRARIN KMYASAL ANALZ

3.1. drarda Protein Analizi
Alnacak idrar numunesinin tipi ve miktar yaplacak kimyasal analizle yakndan ilgilidir. Kan proteinlerinin idrara gemesine, proteinri denir. drarda normalde ok az miktarda protein bulunur. drarda anormal miktarda protein bulunmas bbrek hastalnn nemli bir gstergesidir. Salkl kiilerde de egzersiz srasnda ve dehidratasyonda proteinri grlebilir. Hemoraji ve ateli hastalklarda, idrar yolunda patolojik olmakszn proteinri grlebilir. Kimyasal analizlerin bir blm daha ok kalitatif sonu veren rutin almalardr; bir blm de kantitatif sonu veren ileri laboratuvar teknikleri ile gerekleir. Kantitatif analizler 24 saatlik idrar numunesi ile allr.

3.1.1. drarda Kalitatif Protein Analizi

drarda protein aranmasnda, strip yntemi, slfosalisilik asit deneyi, TCA ile ktrme deneyi, kaynatma deneyi, Tanret deneyi, Heller deneyi gibi eitli yntemler kullanlr. Gnmzde enok kullanlan yntem strip yntemi ve tanret metodudur.

3.1.1.1. Tanret Yntemi ile drarda Protein Aranmas

Tanret Metodu Prensip: Is ile koaglasyon ve kimyasal maddelerle kme esasna dayanr. Tanret Reaktifinin Hazrlan o 36 g KI (potasyum iyodr) ve 13,55 g HgCl2 (civa klorr) hassas terazide tartlr.

24

o o

Bir miktar distile su ile zldkten sonra volm 1000 mlye tamamlanr. Hazrlanan bu zeltiden 100 ml alnarak zerine 20 ml glasiyal asetik asit ilave edilerek kartrlarak tanret reaktifi hazr hale getirilir.

Ara - Gereler: Hasas terazi, bek, balon joje, mezr, beher, deney tp Teknii o Bir deney tpnn 2/3ne kadar berrak idrar konur. o Deney tpndeki berrak idrar stten stlr; bu srada stlan ksmda bir bulanklk veya kelti oluup olumadna baklr. o Istma srasnda stlan blgede bulanklk gzlenmezse idrarda protein negatif ()dir. o Istma sonucunda fosfat ve karbonatlardan ileri gelen bulanklk, tanret reaktifinin damlatlmasyla kaybolur. o Istlan blgede bulanklk gzlenirse idrara 1-2 damla tanret reaktifi damlatlr; bulankln deiimi gzlenir. o drardaki bulankln derecesine gre, eser, bir (+), iki (++), (+++), drt (++++) msbet olarak deerlendirilir. o kan sonu istem kadna yazlr.

Sulfosalisilik Asit Metodu Prensip: Proteinlerin serbest amino gruplar sulfosalisilik asite balanarak protein sulfosalisilat olarak ktrlmesi esasna dayanr. Triklorasetik Asit ( TCA) Metodu Prensip: Proteinlerin serbest amino gruplar triklorasetik asite balanarak ktrlmesi esasna dayanr.

3.2. drarda Kantitatif Protein Analizi

drarda kantitatif protein analizi iin 24 saatlik idrar toplanmas gerekir. Protein tayini yaplarak sonu mg / 24 saat cinsinden hesaplanr. Gnmzde idrar proteinini kantitatif olarak lebilen ticari kitler gelitirilmitir. drarda kantitatif protein tayini yaplmadan nce kalitatif analiz yaplmaldr. Tanret metodu veya striple protein fazla miktarda tesbit edilirse kantitatif analize geilmelidir. Kalitatif olarak protein bulunmaz ise kantitatif analiz yapmann bir anlam yoktur. drarda kantitatif protein analizi; purdy, biret ve esbach metodu ile yaplmaktadr.

3.2.1. drarda Purdy (KAZIM ARAS) Metoduyla Protein Analizi

Purdy Metodu Prensip: Proteinlerin asitlerle ktrlmesi esasna dayanr. Ara - Gereler o Santrfj cihaz o Dereceli dibi konik santrufj tp

25

Reaktifler: %20lik TCA (triklorasetik asit) Teknii o 15 mllik konik ve dereceli bir santrifj tpne, 10 ml izgisine kadar idrar konur. o Santrifj tpndeki idrar zerine, 15 ml izgisine kadar 5ml %20lik TCA eklenir; o drarda protein varsa bu srada tpteki idrarda bir bulanklk ve kelti oluur. o Tp alt-st edilir ve 5 dakika beklenir. o Daha sonra idrar tp, 1500 devirde 5 dakika santrifj edilir. o Tpteki keltinin ykseklii, tp zerindeki skaladan okunur. o Okunan kelti yksekliinin 0,21 ile arpm, % gram cinsinden idrardaki protein miktarn verir.

rnek; Forml: kelek seviyesi 0.21= % gram protein kelek seviyesi =0.6 ise, Sonu: 0.6 0.21 = 0.126 gram proteindir. Bence Jones Metodu

Bence Jones proteini bir proteoz olarak kabul edilir ve genellikle yksek serum globlini ile ilikilidir. Multiple myeloma olgularnn % 50sinde; bazen de dier kemik tmrleri, ampiyem (akcier zarnn iltihablanmas) ve hiperparatroidizm, olgularnda grlr. Prensip: TSA (Toluen Slfonik Asit), Bence Jones proteinini ktrrken albumine etki etmez Globulinler ise ancak ok yksek oranda mevcutsa reaksiyon verir. Ara gereler: Deney tp, bek. Reaktifler: Asetik asitde % 12lik toluen sulfonik asit zeltisi Teknik o Bir test tpne 2 ml idrar konur. o Tpn kenarndan yava yava szdrarak 1ml TSA zeltisi ilave edilir. o Tpe, parmakla hafif hafif vurularak karmas salanr. o 5 dakika iinde herhangi bir kelek olmas, sonucun pozitif (+) olduunu gsterir o Sonucun doruluu iin s ile koaglasyon testi yaplr. kelek yoksa sonu negatiftir.() Baka herhangi bir test yapmaya gerek yoktur.

Is ile Koaglasyon Testi Prensip: Bence Jones albminin kaynatlnca erimesi, soutulunca presipite olmas esasna dayanan kalitatif bir metotdur.

26

Teknik o drar numunesine striple veya tanretle bakld zaman protein pozitif (+) ise pH= 6 nn altna gelinceye kadar idrara % 10luk asetik asit ilave edilir ve kaynatlr. o Szme ilemi yaplrken huni ve toplama kabnn da scak olmasna dikkat edilir. o Kaynama scaklnda filtre kdndan szlr. Bence Jones proteini filtrattan geecektir. o Filtrata aadaki ilemler uygulanr. Eer idrar numunesinde protein ( - ) ise aadaki ilemler dorudan uygulanr. o drar tp, iinde su bulunan bir kaba batrlarak yava yava stlr. Suyun ss termometre ile kontrol edilir. o Eer Bence Jones protein o 40 50o C de bulutumsu bir bulanklk olduu, o 60 70 o C de kelek meydana geldii, o 90 100 o C de kelein eridii grlr. o Soumaya brakldnda ise tekrar sras ile o 60 70 o C de kelek meydana geldii, o 40 50oC de kelein bulutumsu bir bulankla dnt, o Daha aa derecelerde bu bulankln kaybolduu grlr.

Bence Jones proteinin en salkl tayini immnoelektroforez testi ile yaplr.

3.3. drarda Glikoz Analizi

Normal bir idrarda rutin metotlarla tesbit edilemiyecek kadar az miktarda glukoz bulunur. Normalde glomerler filtrasyon bariyerinden geen glukozun byk ounluu proksimal renal tbllerden aktif olarak reabsorbe edilir. drarda 10 30 mg/dl bulunmasna ramen bu miktar rutin laboratuvar teknikleri ile belirlenemez. Kan glukoz dzeyi 180 mg/dlyi atnda, bbrek eii alm olur ve glikozri grlr. Kan glikoz dzeyi 160 180 mg/dlyi atnda ultrafiltratn glukoz konsantrasyonu tbllerin reabsorbsiyon kapasitesini aar ve glukozri oluur.

3.3.1. drarda Kalitatif Glikoz Analiz Metotlar

drarda glikozun olup olmad eitli kalitatif yntemlerle ortaya karlr.

3.3.1.1. Fehling Metodu

Prensip: Serbest yar asetal hidroksili ieren ekerlerin, indirgeyici zellikleriyle Cu2+ Cu+e indirgemeleri prensibine dayanr.

27

Reaktifin Hazrlan Fehling A zeltisi: 35 gr kristalize bakr slfat (susuz) 500 ml distile suda hafif hafif starak zlr. Distile su ile 1000 ml tamamlanr. Fehling B zeltisi: 173 gr Sodyum potasyum tartarat ve 100 gr potasyum hidroksit yaklak 500 ml suda zlr ve distile su ile 1000 mlye tamamlanr. NaOH) konup kartrlarak taze Fehling reaktifi hazrlanr. Teknik Fehling A ve B zeltileri eit miktarda kartrlarak reaktif hazrlanr. Bir deney tpne 2-3 ml reaktif konur, Tp bek alevi zerine, hafif eik ekilde tutularak kaynatlr. Kaynatma esnasnda solsyonda bulanklk grlrse reaktif kullanlmaz. Solsyonda bulanklk yok ise zerine damla damla idrar ilave edilerek kaynatmaya devam edilir. Kaynatma esnasnda idrarda sar kelek oluursa glukozun var olduunu gsterir. Sar renk olumaz ise reaktif miktar idrar miktarna eit oluncaya kadar devam edilir. Sar kelein tula krmzsna doru oluan renk durumuna gre (+), (++), (+++) msbet olarak deerlendirilir.
drarda glukoz, Fehling yntemi, Benedict yntemi gibi yntemlerle aranr; Causse-Bonnans yntemi ile kantitatif tayin de yaplabilir.

Resim 3.1:Fehling yntemiyle idrarda glikoz grnm

Not: Hasta, ila kullanyorsa idrardaki ila artklar yalanc reaksiyona neden olabilir. Test sonucu yeil sar bir renk oluursa ve oluan sar renk tula krmzs renge doru deimiyorsa test negatiftir.

3.3.1.2. Benedict Metodu

ekerlerin redkleyici zellikleri, yapsnda bulunan serbest C = O grubunun varlna baldr. Glukoz, fruktoz, galaktoz, laktoz, maltoz ve pentozlar redktan ekerlerdendir. Prensip: drarda indirgeyici bir eker bulunmas durumunda, benedict reaktifindeki Cu2+, CuOH ve Cu2O haline indirgenir. Oluan CuOH, suda znmez ve sar renkli kelti halinde ker. Oluan Cu2O da suda znmez ve krmz renkli kelti haline gelmesi esasna dayanr.

28

Benedict yntemi ile idrarda glukoz aranmas deneyinde; krmz renkli bir kelti olutuysa idrarda eker (++++)dir; turuncu renkli bir kelti olutuysa idrarda eker (+++)dir; sar renkli bir kelti olutuysa idrarda eker (++)dir; ak yeil renkli bir kelti olutuysa idrarda eker (+)dir; kelti olumas gzlenmezse idrarda eker ()dir.

Resim 3.2: Benedik yntemiyle idrarda glikoz grnm

3.3.2. drarda Kantitatif Glikoz Analiz Metodlar

drarda glikoz aranmasnda kantitatif tayinin klinik adan nemi olmadndanbu metoda nadir olarak bavurulur.

3.3.2.1. Benedict Metodu (Test Tpnde)

Reaktifin Hazrlan

200 gr sodyum sitrat,125 gr potasyum slfosiyanat ve 100 gr sodyum karbonat 600 ml su ile s yardmyla zlr ve szlr.18 gr bakr slfat (CuSO4), 100 ml distile suda s yardmyla zlr ve yavaa sabit hzda dndrlerek ilk solsyona eklenir. zerine ferrosiyanit solsyonu eklenir ve soutulan reaktif bir litreye tamamlanr. Teknik 5 ml benedict reaktifi bir deney tpne pipetlenir. 1 -2 g sodyum karbonat eklenir ve kaynatlr. Kaynatma devam ederken mikropipetle 10 ml idrar damla damla bu solsyona eklenir. Mavi renk solmaya baladnda 30 saniye aralkla idrar damlatlr. Mavi renk kaybolup gri renk kalc olduunda, ilem sonlandrlr. Kullanlan idrar miktar ( ml ) / 100 formlyle hesaplanp sonu, gram olarak istem kadna kaydedilir.

29

3.4. drarda Bilirubin Analizi

drarda direkt bilirubin formu; hepatitlerde ve safra yollarnn tkand durumlarda, bbrek eii aldnda saptanr. Hepatitlerde ay renginde idrar karakteristiktir. drarda bilirubin, robilinojen analizleri bekletilmeden allmaldr. nk bu maddeler ok stabil olduklar gibi ktan da etkilenir.

3.4.1. drarda Kalitatif Bilirubin Analiz Metodlar

drarda bilirubin, Rosin, Gmelin, Fouchet ve Metilen mavisi yntemi gibi eitli yntemlerle aranr.

3.4.1.1. Rosin Metodu

Prensip: Bilirubinin iyot ile birleerek yeil renkli bir kompleks oluturmas esasna dayanr. Reaktifin Hazrlan

Koyu renkli temiz kuru ieye; 0,7 gr yot, 1ml %50 KI (Potasyum yodr) ve 4ml distile su koyup kartrlarak zlmesi salanr. zerine 95 ml %95-96lk alkol ilave edilip kartrlr. Bu solsyon koyu renkli bir ieye konularak muhafaza edilir. 10 ml tendrdiyotla 90 ml alkol karm da rosin reaktifinin yerini alr. Teknik Bir deney tpne 5 ml idrar konur. Deney tpnn kenarndan 2-3 ml rosin reaktifini szdrarak tabaka tekil edecek ekilde ilave edilir. ki tabaka arasnda yeil renkli bir halka meydana gelmesi, bilirubinin msbet olduunu gsterir. ki tabaka arasnda oluan yeil halkann kalnlna gre; sonu, bir (+), iki (++), (+++), drt (++++) msbet olarak deerlendirilir.

3.4.2. Erlich Metodu ile robilinojen Aranmas

Bilirubinin, barsaklarda, barsak floras tarafndan meydana getirilen metabolizma rndr. Barsaklarda meydana geldikten sonra emilerek tekrar kan dolamna geer ve bu arada bir ksm idrara geer. Dolays ile idrarda robilinojen bulunmas normaldir. robilinojenin atm genel olarak leden sonra daha fazladr. Gnlk robilinojen atm 0.1 4 mg arasndadr. drar rnekleri gne na maruz braklmamal, idrardaki robilinojen robiline okside olacandan taze idrarda allmaldr. drarda robilinojenin ok artmas veya hi kmamas patolojiktir. robilinojenin idrarda bulunmamas, safra yollarnn tkanmasnn gstergesidir. drarda robilinojen tayininde leden sonra toplanan idrar tercih edilir.

30

Prensip: drardaki robilinojenin Ehrlich reaktifi ierisindeki (p dimetil amino benzaldehit) ile reaksiyona girerek kiraz krmzs renginde bir kompleks oluturmas esasna dayanr. Reaktifin hazrlan

0.7 gr p dimetil amino benzaldehit tartlarak koyu renkli bir ieye konur. zerine 100ml distile su ilave edilir. Bu iki karmn zerine dikkatli bir ekilde 150 ml konsantre HCI ilave edilerek kartrlarak ehrlich reaktifi hazrlanr. Teknik Bir deney tpne 2 ml idrar konur. zerine 2 damla Ehrlich reaktifi ilave edilerek kartrlr ve bir ka dakika bekletilir. Krmz renk olumas robilinojenin normal seviyede olduunu gsterir. Kiraz krmzs renk olumas, ise robilinojenin arttn gsterir. Hi renk olumamas, robilinojenin olmadn gsterir.

3.4.3. Schlesinger Metodu ile robilin Aranmas

robilinojenin hava ile temas etmesiyle oksitlenmesi sonucu robilin meydana gelir. Prensip: robilinin inko tuzlaryla mekanizmas esasna dayanr. verdii tipik yeil fluoresansn

Reaktifin Hazrlan Schelinger reaktifi: 2.23 gr inko slfat havanda ezilerek 100 ml alkolde eritilerek hazrlanr. Doymu solisyondur kullanlmadan nce alkalanmaldr. yot reaktifi: Beher veya ieye 5 gr iyot 10 gr potasyum iyodr tartlarak zerine 100 ml distilesu ilave ederek kartrlr. Teknik 2 ml idrara 2 -3 damla lugol zeltisi damlatlarak 10 dakika bekletilir. Bu ilem taze idrarda yaplr. ayet idrar bekletilmi ise bu ileme gerek yoktur. Tpteki idrar kadar, zerine eit miktarda doymu zinc asetat reaktifi konur; alt st edilerek kartrlr. 5 dakika beklenir temiz ve kuru bir tpe szlr. drarda robilin var ise gne nda ve karanlk bir yerde yeil bir floresans grlr. Rengin iddeti, robilin miktar ile orantldr.

31

3.5. drarda Hemoglobin Analizi

Salkl bir insann idrarnda hemoglobin ve kan bulunmaz. drarda anormal miktarda eritrosit (kan) bulunmasna hematr denir. drarda az miktarda bile hematrnn bulunmas, klinik adan patolojiktir. drar krmz veya kahverengiye boyand halde sedimentin incelenmesinde eritrosit hi yok ise veya ok az ise mevcut rengin hemoglobin, myoglobin veya porfirinemiye ait olduunu anlamak iin; Deney tpne, 1 ml idrar iin 3 ml slfosalisilik asit (% 3lk ) konur. Tp alkalanr ve szlr. Eer sznt ayn renkte ise bu porfirin veya itrah edilen ilalardan ileri gelmitir. Sznt sonunda eer renk kzl kahverengi ise bu, hemoglobin veya miyoglobin olabilir.

3.5.1. drarn Kalitatif Hemoglobin Analiz Metodu 3.5.1.1. O-Toluidin Metodu

Reaktifin Hazrlan O Toludin reaktifi: 1 gr o toludin tartlr. 100 ml lik balon jojenin iine boaltlr.% 95 alkol ile 100mlye tamamlanr. Asit-peroksit reaktifi: 50 ml glacial asetik asit beher veya balon jojeye konularak zerine %3 lk hidrojen peroksit ile 100 mlye tamamlanr. Teknik Bir deney tpne 5 ml idrar konur. zerine 2 damla o-toludin reaktifi ve 2 damla asit peroksit reaktifi damlatlr. drarda hemoglobin varsa mavi veya yeil renk meydana gelir. Renk olumamsa sonu negatiftir.

3.5.1.2. Benzidin Metodu

Reaktifin Hazrlan % 3 lk hidrojen peroksit reaktifi Glacial asetik asit doymu benzidin reaktifi: 3 ml glacial asetik asit iine spatl ucu ile toz benzidin konulur. Bu karm iinde erimeden kalacak benzidin kristalleri bulunmaldr. Teknik Temiz bir deney tpne 2 ml idrar konur. zerine 3 ml glacial asetik asit ilave edilerek kartrlr. Karm zerine 1 ml hidrojen peroksit ilave edilerek tekrar kartrlr. Tpte mavi veya yeil renk var ise hemoglobinin olduunu gsterir. Renk olumamsa sonu negatiftir.

32

3.6. Striple drarn Kimyasal Analizi

Rutin kimyasal analizde kullanlan klasik oklu test stripleri tan amal kullanlr. Dipstick test olarak bilinen daldrma ubuklar ksa srede test yapmaya olanak salayarak sonucu verir.

3.6.1. Striplerin Yaps ve zellikleri

drar stripleri; 3 4 mm eninde 10 12 cm uzunluunda, sellloz kadna emdirilmi aratrlacak analize zg reaktifleri ieren zel ubuklardr. ubuklar zerine, lkosit, eritrosit, protein, nitrit, glukoz, keton, pH, dansite, bilirubin ve robilinojen gibi analizlere duyarl parametrelerin yerletirildii eitli kuru sistem ticari kitlerdir. Kuru sistem idrar stripleri, slayt zerinde yayma, reaktif ve deerlendirme tabakasndan ibarettir.

Tablo 3.1: Strip parametreleri

3.6.2. Striplerle yi Sonu Alabilmek in Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Stripler, az kapal olarak kendi kutularnda ve rutubetsiz bir yerde saklanmaldr. Stripler zamanla bozulabildiinden sadece uygun artlarda saklanmsa kullanlmalr. drar rnekleri steril kaplarda toplanmal ve bu testler taze idrarda yaplmaldr. Strip idrara batrldktan sonra bekletilmeden kit prospektsnde belirtilen sre iinde okunmaldr.

33

3.6.3. Striple drar Analiz Teknii

Striple Tayin Edilen Parametreler Spesifik gravite: SG (zgl arlk) ile bbreklerin idrar younlatrabilme ya da dilue etme yetenei tayin edilir. 12 saat sv kstlamas sonunda ya da spot numunede SG 1025 g/L olmas normal bbrek fonksiyon delili olan normal konsantrasyon kapasitesini gsterir. Konsantrasyon kapasitesinin azalmas renal yetmezliin gstergesidir (Kanda re, kreatinin artndan uzun sre nce oluur.) o Prensip: pKa deiikliklerini baz alarak yapar. Katyon deitirici alkali formda pH indikatr bromtimol mavisi idrardaki katyonlarn varlnda, kompleks yapan ajan tarafndan ortama proton salverilir. Salverilen protonlar, pH indirerek renk deiimine (sar-yeil-mavi) yol aar.

Resim 3.3: Strip spesifik gravite parametresi

pH Tayini: drar pHs striple llebilir. Salkl bireylerde taze idrarda pH deeri 5-6 arasndadr. Ar bakteri remesi durumlarnda 8 ve zeri deerler kabilir. Bu durum grnt ve koku ile de belli olur o Prensip: Bu test, ift indikatrde alr. eritte ok fazla idrar aa Pha sebep olabilir. pH analizinde test alan metil krmz, fenolftalein ve bromtimol mavisi ierir.

Resim 3.4: Strip pH parametresi

Lkosit: riner enfeksiyonunun belirtecidir. drar gibi non-izotonik ortamda lkosit hcrelerinden granlosit esteraz k olur. o Prensip: Bu test granlosit lkositlerin varln gsterir. Granlositlerde bulunan esteraz 2- Feniltiazol amino asit esterden hidroksi tiazol ortaya kartr.Tiazol diazonium tuzu ile mor bir renk oluturmas esasna dayanr.

Resim 3.5: Strip lkosit parametresi

34

Nitrit: riner yollarn enfeksiyonunu gsterir. E.Coli, Proteus, Klebsiella gibi baz bakteriler salgladklar redktaz enzimi ile nitrat nitrite indirger. drarda nitritin pozitif olmas, bakteriyel bir enfeksiyon varln gsterir. Bu test ile nitrat indirgemeyen enterokok, streptokok, stafilokok gibi bakteriler saptanamaz. o Prensip: drardaki gram (-) bakterilerin diyetteki nitratlar nitrite evirmesi esasna dayanr.

Resim 3.6: Strip nitrit parametresi

Eritrosit (Blood) o Prensip: Hemoglobin bir psedo peroksidaz enzimi gibi davranarak organik peroksidi paralar ve oksijen aa kmasn salar. Aa kan oksijen tetra metil benzidini yakalayarak yeilimsi sar, turuncu, mavimsi yeil ve koyu mavi renk oluturmas esasna dayanr. Eritrositlerin hemoliz olmas sonucu ortaya kan hemoglobini gsterir.

Resim 3.7: Strip eritrosit parametresi

Protein, Albmin: Bence-Jones proteinrisi ve globulinri saptamada yetersizdir. Glomerler, tahrip balangcnn gstergesi olan mikroalbuminri saptanmasnda da baarszdr. o Prensip: pHindikatrlerinin protein hatas prensibine dayanr Bu prensibe gre kimyasal indikatrler (tetrabromfenolblue) pH 3de protein varl ve yokluunda farkl bir renk gsterir Bu indikatr daha ok albumine hassastr > 200 mg/l albumini test edebilme yeterliliine sahiptir. Doru sonu alnmas iin pH<7 olmaldr.

35

Resim 3.8: Strip protein parametresi

Glukoz: Avrupa ve Uluslararas Diabet Birlii diabetin taranmas iin idrar glukozunun baklmasn tavsiye etmez. drar striplerinde glukoz testi iin glukoz oksidaz metodu kullanlmaktadr. Yntem son derece spesifiktir. Galaktoz ve fruktoz gibi dier redktan ekerleri tesbit etmez. o Prensip: Bu test, ardk iki reaksiyonda oluur. lk reaksiyonda, glukoz oksidaz glukoz oksidasyonunu katalizleyerek glukonik asit ve hidrojen peroksit oluturur. kinci reaksiyonda, Peroksidaz hidrojen peroksit ile potasyum iodidi katalizleyerek yeilden kahverengiye renkli bileik oluturur.

Resim 3.9: Strip glukoz parametresi

36

Hemoglobin o Prensip: Hemoglobin ve miyoglobinin peroksidaz aktivitesi stripte bulunan organik hidroperoksidi paralayarak oksijen aa karr. ndikatrn (o-tolidin) oksidasyonu sonucu mavi renk oluturmas esasna dayanr.

Resim 3.10: Strip hemoglobin parametresi

Keton: Diabetik ketoz sonucunda idrarda ortaya kan keton bileikleri, aseton, asetoasetik asit ve B-hidroksi butirattr. Ketonlar gizli anorexia nevroza vakalarna dikkat ekebilir. o Prensip: Test, asetoasetik asitin, nitroprussideyle tepki gsterdii zaman meydana gelen renk gelimesi temel alnr. Mor renk oluur. Aseton ve asetoasetat bu reaksiyona katlrken Bhidroksibutirat reaksiyona girmez.

Resim 3.11: Strip keton parametresi

Bilirubin: drardaki safra pigmentleri hayati kan testleri ile karlatrldnda, olduka snrl bilgi verir. Konjuge plazma bilurubin 20-40 mg/dL arasnda bulunan renal eik deeri aldnda, idrarda konjuge bilurubin grlr. Sarlk eii 4 mg/dLden daha yksek olabilir. Dier bir deyile bilirubinri gzaknn sararmas gibi belirtilerden nce idrarda grlr.

37

Prensip: Asit ortamda diazo dikloroanilin bileikleri temeline dayanr. Bilirubinri tayini iin kullanlan test striptleri dk sensitivite ve dk spesifite zelliktedir.

Resim 3.12: Strip bilirubin parametresi

robilinojen: Karacierde oluan konjuge bilribin, safra yolu ile barsaa iletilir. Barsak bakterilerinin indirgemesi sonucu robilinojen oluur. Bir ksm reabsorbe edilir ve idrarla atlr. Bu nedenle idrarda normal dzeyde robilinojen bulunur. Artm robilinojenri; hemolitik hastalk vakalar ve uzam safra tkankl giderildikten sonra ortaya kar. o Prensip: Modifiye Erlich reaksiyonunu temel alr. Ayra alan, Ehrlich'in ayracyla p-aminosalicyclic asiti ve sulfonamides gibi bilinen maddelerin karmasyla tepki gsterebilir. robilinojen analizinde, stabil bir diazonyum tuzu robilinojen ile krmz azo boyas vermek zere reaksiyona girer. Test robilinojen iin spesifiktir.

Resim 3.13: Strip robilinojen parametresi

3.6.4. Striple drar Analiz Teknii

Teknik Laboratuvara gelen idrar rneinin isim ve numaras kontrol edilerek numara srasna gre idrar santrfj tpne boaltlr veya uygunsa idrar kabnda da allr. Strip santrfj veya idrar kabna daldrlr.

38

30 saniye bekletilen strip kartlr.

Resim 3.14: Strip idrar kabna daldrlmas

Pamuk veya szge kadna stripin alt ksmndaki fazla idrar silinir. Strip renk skalasna tutularak deerlendirilir. kan sonu, istem kadna yazlr.

Resim 3.15: Strip renk skalas

drar Strip Okuyucusu: drar striplerini okumak ve deerlendirmek zere tasarlanm bir reflenktans (renkli grme) fotometre ile stripleri standardize edilmi artlar altnda okuyan bir eit kuru sistem analizrdr.

Resim 3.16: Strip okuyucusu

Prensibi: drar stripi cihazda bulunan tepsiye yerletirilir. Bir basamakl motor vastasyla stripi okuma blgesine getirerek analizrn eitli dalga boylarnda k yayan LEDler vastasyla striplerin tm test petlerini elektro optik olarak okumas esasna dayanr.

39

Teknik o almaya balamadan nce atk kab kontrol yaplr. o Cihazn yazcs kontrol edilir. o Laboratuvara gelen idrar rneklerinin protokol numaralar santrfj tpnn zerine yazlr.

Resim 3.17: Santrfj tpne protokol numaras yazlmas

Yazlan numaralar dorultusunda idrarlar santrfj tpne aktarlr.

Resim 3.18: Santrfj tpne idrar konulmas

Barkot numaralar cihaza girilerek okutulur.

Resim 3.19: Strip okuyucusuna barkot numaras girilmesi

40

Sraya gre stripler, santrfj tp iinde bulunan idrara daldrlr.

Resim 3.20: Santrfj tpne strip daldrlmas

o o

Daldrlan idrar, santrfj tpnden akartlr. Dz bir zeminde bir kvet iine yerletirilmi gazl bez veya szge kadnda strip zerinde bulunan fazlalk idrarlar emdirilerek cihazn tepsisine braklr.

Resim 3.21: Santrfj tpnden stripin kartlmas

Resim 3.22: Stripin cihaza yerletirilmesi

41

o o

Cihazn start dmesine baslarak striplerin okunmas salanr. Okuma ileminden sonra cihazn yazcsndan sonular alnarak kayd yaplr.

Resim 3.23: Sonu alnmas

Laboratuvar sorumlusuna imzalattrlarak hastaya verilir veya servislere gnderilir.

Cihazn bakm o Gnlk bakm: Atk kabnn boaltlmas ve strip transfer tepsisinin temizlenmesi o Aylk bakm: Kalibrasyon yaplmas ve cihazn i ve d ksmnn cihaz kapalyken silinmesi

3.6.5. Otoanalizrde drar Analizi

drar analizlerini otoanalizrde yapmak amacyla idrar otoanalizr kullanlr. Bu cihaz, klinik laboratuvarlar iin tasarlanm tam otomatik bir idrar analizrdr. Cihazn kullanm kolaydr ve doru sonu verir. Hasta numunelerinin yklenmesinden itibaren strip okuma zellii ve mikroskobik inceleme ilemi ile birlikte sonu almaya kadar olan ilemleri yapabilme zelliine sahip bir cihazdr. Cihaz, idrarn kimyasal ve mikroskobik analizini tamamen otomatik olarak gerekletirir; numunenin hazrlanmasnda herhangi bir n ileme gerek yoktur.

Resim 3.24: drar otoanalizr

42

Prensip: Reflektans fotometre metodu, strip zerindeki parametrelerin lmn deerlendirip mikroskobik deerlendirmesine geerek cihazn hafza ksmna tantlan hcre resimleri, (ekilli elamanlar) cihaz zerinde bulunan kamera ve 20X mikroskop (dijital imagin prosesr) vastasyla karlatrma veya tanmlama esasna dayanr. Grnt ileme yazlm ve dijital grntleme yntemi ile hcre belirlemesidir.

Teknik almaya balamadan nce cihazn gnlk bakm yaplr; yani genel aksam kontrol edilir. Bu aksamlardan strip atk kutusu kontrol edilir. Strip kabna ykleme yaplr ve tanmlanr.

Resim 3.25: drar otoanalizrn strip kab

Atk su deposu kontrol edilir. Gnlk cihaza negatif ve pozitif kontrol metaryali verilir. Kontrol sonular olumsuz karsa cihazn kalibrasyonu yaplr. Laboratuvara gelen idrar rnekleri idrar otoanalizr tplerinin krmz eridine kadar aktarlr.

Resim 3.26: Otoanalizr barkodlu tp

Analizr tpleri cihazn raklarna (numune tama modl) yerletirilir.

Resim 3.27: drar otoanalizrn rak ksm

43

Cihazn rakna yerletirilen idrar tpleri cihazn tama bandna konur.

Resim 3.28: drar otoanalizrn yrme band

Cihaz almaya baladktan sonra ilk nce strip okuyucu blm okuma ilemini gerekletirdikten sonra raklardaki idrar yrme band sayesinde mikroskobik deerlendirmesi iin cihazn ikinci blmne gider. Cihazdaki pipetleme yapan proplar sayesinde cihazn kvetlerine idrar braklr.

Resim 3.29: drar otoanalizrun kvet blm

Bu kvetlerdeki idrarlar cihaz ierisindeki sandrfj ile santrfj edilerek sedimentler oluturulur.

Resim 3.30: drar otoanalizrnn santrfj blm

44

Kvet ierisindeki sedimentlerin (tabana yaylm hcreler) mikroskop ve kameralar sayesinde saha (5-20 saha) taramalar yaplarak deerlendirmesiyle sonucunu bilgisayar ekranna gnderir.

drar Otoanalizrnn lem Basamaklar Barkotlar tplere yaptrma UriSed cihaz aadaki barkot tipleri ile alabilmektedir: CODE 39 CODE 128 EAN-13 EAN-8 INTERLEAVED 2/5

Resim 3.31: drar otoanalizrnn barkodlu idrar tp

Barkotlar, hasta tplerine, yandaki ekilde gsterilen krmz snrlar arasna yaptrlmaldr. Bu snrlarn dna yaptrlan barkotlar sistem tarafndan okunamayabilir. rnekler raklara yerletirilirken barkotlu ksmlar rakn ak ksmlarna denk gelmelidir.

45

lm mens

Ana lm mensnde bir liste bulunur. Bu listede lmlerin tarih ve zaman bilgisi, rack no ve sra bilgisi, hastalarn protokol nolar, hasta isimleri ve lmn aamalarn gsteren bir satatus blm mevcuttur.

Resim 3.32: drar otoanalizrnn giri ekran

46

Mende kullanlan butonlarn aklamas

Init: Bu butona basldnda, cihaz al ileminde gerekleen self test ilemini gerekletirir. Eer herhangi bir ekilde cihazn elektro-mekanik aksam ile ilgili bir hata ile karlarsanz bu butona basarak cihazdaki hatay gidermeniz mmkndr. Bu buton lm esnasnda aktiftir; fakat cihaz hata vermedike baslmas gerekir.

Rack Out: Cihazn iinde kalan rack dar kartr. Bu buton lm boyunca almaz durumdadr.
Clear List: lm mensnde bulunan tm kaytlar ekrandan temizlemek iin kullanlr. Bu butonla silinen kaytlar arivden silinmez; sadece ekrandan silinir. Auto/Manual: Cihazn otomatik ya da manel lm modunda altrlmasn semek iin kullanlr. lm ilemi esnasnda bu buton aktif deildir. Start/Stop Measurement: lmn balatlp durdurulmasn salar. Exit: Rutin sonunda cihazn ve softwarein kapatlmasn salar. Ayn zaman da bu butona basldnda, cihaz gnlk bakm ilemini balatmak iin kullancdan onay bekler. o Database mens

Ekran blmden olumutur. Ekrann sa tarafnda bulunan blm ikiye blnmtr. st ksm: Seili hastann Labumat sisteminden gelen kantitatif kimyasall strip sonularn ihtiva eder. Alt ksm: drar rneinin mikroskobik fotoraflarn ihtiva eder. drar rnei stununda, hasta pozitif (+), negatif (-) veya ( ) onaylanmam, ( ) kalabalk, ( ) kalabalk kan hcresi RBC veya WBC olarak nitelendirilir. Negatif; lm esnasnda herhangi bir parack detekte edilmedii anlamna gelir. Eer Urised sadece MUC ve SPRM bulursa bu tip rnekleri de negatif olarak nitelendirir. Geersiz; rnek ok kalabalk(youn sahalar) ise grntlenir ve bu hastann hi bir imaj deerlendirilemez.

47

Resim 3.33: drar otoanalizrn de seilmi hastann sonu ekran

Image list: Seili rnee ait tm imajlarn listesini ihtiva eder. Database fonksiyonlar (Veri taban fonksiyonlar) Select/Deselect all: Listedeki kaytlarn hepsinin birden seilmesini ya da seim ileminin geri alnmasn salar. Delete (sil): Seili kaydn silinmesini salar. Silinen kayt arivden tamamen yok olur. Modify (deitir): Bu butona basarak seili hasta kaydna yeni bir protokol nosu ya da isim girilebilir. Filter ( bul): Bu fonksiyon arivlenmi hastalara kolayca ulama imkn salar. Fitreleme ilemi tarih, hasta ismi, protokol nosu kriterleri baz alnarak yaplr. Ayrca filtreleme fonksiyonu kullanlarak sadece pozitif, sadece negatif ya da sadece geersiz hastalar grntlenebilir. Gallery (albm): Seili kayda ait tm imajlar tek bir sayfada grntlemeye yarar. Bu ekran aldnda istenilen rnee ift tklanarak istenilen grnt daha detayl (tam ekran) incelenebilir.

48

Full eval (tam deerlendir): Bu fonksiyon sayesinde seili hasta kaytlarnn evele edilmemi (otomatik evelasyon dnda kalan) tm imajlarda evele edilebilir. Comment (yorum gir): Bu fonksiyon kullanlarak seili hasta kaydna istenilen yorumlar yazlabilir. Girilen yorumlar host bilgisayarna ve yazcya da aktarlr. Export (yolla): Bu fonksiyon sayesinde seili kaytlar ham imaj formatnda ve sonular ile birlikte baka bir klasre html uzants ile kaydedilebilir. Print (bas): Seili kaytlarn yazcdan ktsnn alnmasn salar. Exit (k): Sistem yazlmnn kapatlmasn salar. Transfer (yolla): Seili kaytlarn Host bilgisayarna aktarmn yapar. QC: Kalite kontrol solsyonlarn almaya balamak iin kullanlr. maj izleme ekran Seilen hasta kaydnda herhangi bir imajn stne ift tklama vastas (tam ekran) ile grntlenir. Yukardaki sa ve sol ok tular kullanlarak kayda ait dier sahalar arasnda gei yaplabilir. Sa yukar blmde seili ekranda saptanm parametrelerin sonular bulunur. Sa yukarda bulunan bu zet sonucun iinde parametreler tek tek yanlarndaki check boxlar iaretlenerek filtre edilebilir. Mende kullanlan fonksiyonlarn aklamalar: Default: Bu fonksiyon seildiinde, kullanc tarafndan daha nce imaja tanmlanan evelasyon ilemi( manuel kullanc tanmlamalr) geri alnr ve ham deerler ekranda gsterilir. Eveluate: Ekranda bulunan imaj deerlendirmek iin kullanlr. Hide Text: maj zerindeki hcre isimlerini ekrandan kaldrr (izleme amal). Print: Ekrandaki imajn yazcdan yazdrlmasn salar. Start Show: Seili imajdan balayarak rnek kaydna ait tm imajlar slyt gsterisi olarak ekrana getirir.

49

Resim 3.34: drar otoanalizrn de mikroskopik grnm ekran

drar Otoanalizrnde Haftalk Bakm Gnlk temizlik prosedr uygulanr. Strip tama bantlar yerinden sklerek deterjanl souk su ile temizlenir. Durulanp kurulandktan sonra prosedrne uygun olarak yerine taklr. Dikkat edilmesi gereken noktalardan biri, bantlar kanallara dzgn geirilmesi ve bant rulolar doru taklmasdr (beyaz dili para sol tarafa gelecek ekilde taklmal, cihazdaki metal diliyle temas ettii hafif saa sola hareket ettirilerek dorulanmaldr aksi takdirde stripler bant zerinde ilerleyemez.) Tm paralar temizlenip kurulandktan sonra yerine dikkatlice taklr. Kaset tama nitesi ok gerekmedike cihazdan sklmemeli ve slak gazl bezle silinir. Son olarak, cihazn d niteleri nemli gazl bezle silinerek temizlenir. Tm temizlik srecinde, aartc, metal ve plastik aksamlara zarar verebilecek kimyasal maddelerden uzak durulur.

50

Cihazn sorunsuz ve salkl almas iin aadaki bakm ilemlerinin dzenli olarak yaplmas nerilir: Atk kab her rutin almann sonunda boaltlp ykanmaldr. gnde bir strip band, bu band eviren silindirler ve bandn altndaki plastik tepsi sistemden karlp su ile ykanr. zerinden karlan silindir metal aftlar nemli bezle temizlenir. Her skp takmada, silindirlerin uygun biimde dnp dnmedii mutlaka kontrol edilir. Bakm ilemlerini yaparken optik paralara dokunmamaya zen gsterilir. Rack ykleme modl sistemden ayrlarak nemli bezle temizlenir. kartlan paralar sisteme geri taklrken mutlaka kurulanr. Cihazn ana yzeyi nemli bezle silinir. Strip bantlar takm halinde 3 ylda bir deitirilir. Santrifuj nitesinin kapa sklerek i ksm temizlenip kurulandktan sonra yerine taklr.

51

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklarn tamamladnzda idrarn kimyasal analizini tekniine uygun yapabileceksiniz. lem Basamaklar A-drarda Kalitatif Protein Analizi Deney tpnn koyunuz. 2/3si kadar idrar neriler

drar tpn 45 derecelik a ile alttan tutunuz. Tpn st ksmndaki idrar alev Deney tpnn atlamamasna dikkat kaynanda, tp devaml evirerek ediniz. stnz. drar kaynamaya baladnda, idrar zerine 3-4 damla tanret reaktifi damlatnz. Bulanklk derecesini gzle Oluan bulanklk derecesine gre deerlendirirken dikkat ediniz. makroskobik deerlendirmesini yapnz. Sonucu rapor ediniz. B-drarda Kantitatif Protein Analizi Dereceli sanrifj tpne 10 ml idrar koyunuz. drar zerine, 5 ml %20lik TCA ilave ediniz. Tp alt-st ederek bulanklk ve kelti oluumu iin 5 dakika bekleyiniz. idrar tpn, 1500 2000 devirde 5 Santrfj cihaznn devrine dikkat dakika santrifj ediniz. ediniz. Tpteki keltinin yksekliini, tp Okuma ilevini gerekletirirken dikat zerindeki skaladan okuyunuz. ediniz. Okunan kelti yksekliini 0,21 ile arpnz. Protein miktarn % gram cinsinden hesaplaynz. Sonucu rapor ediniz.

52

C-drarda kalitatif glikoz analiz metodu Deney tpne 2-3 ml fehling A B reaktifi koyunuz. Tp bek zerinde hafif eik ekilde Deney tpnn atlama riskini gz kaynatnz. nnde bulundurunuz. Kaynatlan fehling reaktifli tp zerine damla damla idrar ilave ederek kaynatmaya devam ediniz. Kaynatma esnasnda Tpte sar kelek bir renk oluursa veya renk oluumu olmazsa kaynatmay sona erdiriniz. Oluan renk iddetine gre (+ ,++, +++, ++++) mspet olarak deerlendiriniz. Renk olumamsa negatif olarak deerlendiriniz. D-drarda kantitatif glikoz analiz metodu Beher glasa 5ml kantitatif benedik reaktifi koyunuz. zerine, spatulayla 1 veya 2 gr susuz sodyum karbonat ilave ediniz. Karm, sodyum karbonat eriyinceye kadar stnz. 2 mllik pipete, glikozlu idrardan ekiniz. Kaynamakta olan ayra zerine damla damla pipetteki idrardan damlatnz. Damlatma srasnda beher glas dairesel hareketlerle srekli alkalaynz. Beher glastaki mavi rengin kaybolup beyaz bir kelein olumas ile idrar damlatmay kesiniz. Pipetten, harcanan idrar hacmini okuyunuz. Test formlne gre analiz sonucunu hesaplaynz. Sonucu rapor ediniz. E drarda Bilrubin Analizi Deney tpne 5 ml idrar koyunuz. Tp, 45oClik a ile alttan tutunuz. Tp az kenarndan, tabaka oluturacak ekilde 1 ml rosin reaktifi koyunuz.

53

 drar ile reaktif tabakalar arasnda oluan zmrt yeili halkay gzlemleyiniz. Halkann kalnlna gre deerlendiriniz. Sonucu rapor ediniz. Fdrarda robilinojen Analizi Deney tpne 5ml taze idrar koyunuz. drar zerine 1ml ehrlich reaktifini damla damla ilave ederek kartrnz. 5 dakika bekletiniz. drarda robilinojen artn, oluan kiraz krmzs rengin iddetine gre deerlendiriniz. Sonucu rapor ediniz. G - drarda robilin Analizi Deney tpne 5-10 ml idrar koyunuz. drar taze ise var olan robilinojeni robiline evirmek iin zerine 1-2 damla lugol reaktifi damlatarak kartrnz. Karm bir sre bekletiniz. Bekleme sonunda, tpteki idrar kadar zerine eit miktarda doymu zinc asetat reaktifi koyunuz. Tpn azn parafilmle kapatp alt st ederek kartrnz. 5 dakika bekletiniz. Temiz ve kuru bir tpe sznz robilin varlnda grlen yeil floresansn iddetine gre sonucu rapor ediniz. -drarda Hemoglobin Analizi Deney tpne 5ml idrar koyunuz. drar zerine 2 damla o-toluidin reaktifi ve 2 damla asit peroksit reaktifi ilave ediniz.

54

 Hemoglobin varlnda oluan mavi veya mavi-yeil renge gre deerlendiriniz. Sonucu rapor ediniz. Hdrarda Striple SG, Ph, Lkosit, Nitrit,Eritrosit, Protein,Glukoz,Hemoglobin, Keton, Bilirubin,robilinojen Gibi Parametrelerin Kalitatif Kimyasal Analizi Santrfj tpne idrar koyunuz Stripi santrfj iine daldrnz. Stripi 30 saniye bekletiniz Stripi karrken tpn az ksmna dedirerek stripteki fazla idrarn tpte kalmasn salaynz Stripi renk skalasna tutunuz. Renk skalasna gre deerlendirmenizi yapnz. Deerlendirme sonucunu, istem kdna yaznz. -Otoanalizrde drar Analizi alma Teknii drar otoanalizr tpne krmz eridine kadar idrar koyunuz. drar tplerini, numune tama moduna yerletiriniz. Tama modunu, cihazn tama bandna yerletiriniz. Cihaz altrnz. kan sonular, cihazn yazcsndan alnz. kan sonular laboratuvar sorumlusuna imzalatnz.

55

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi, proteinlerin idrarda grlmesi durumuna verilen addr? A) Protein B) Albmin C) Kanproteini D) Proteaz E) Proteinri Aadakilerden hangisi, idrarda kalitatif protein analizidir? A) Purdy metodu B) Biret metodu C) Esbac metodu D) Tanret metodu E) Bence Jones metodu Aadaki metodlarn hangisinde, prensip; s ile koaglasyon ve kimyasal maddelerle kme esasna dayanr? A) Sulfosalisilik asit metodu B) Triklorasetik asit metodu C) Tanret metodu D) Kazm aras metodu E) Biret metodu Kantitatif protein analizi hangi idrar rnei ile allr? A) Spot idrar B) 24 saatlik idrar C) Kateter idrar D) Gece idrar E) ki veya kap idrar Aadakilerden hangisi, idrarda kantitatif protein analizidir? A) Purdy metodu B) Sulfosalisilik metodu C) Triklorasetik asit (TCA) D) Heller metodu E) Kaynatma metodu

2.

3.

4.

5.

56

6.

Aadaki deerlerden hangisi, glikozda bbrek eik deeri olarak kabul edilir? A) 150 mg / dl B) 170 mg / dl C) 190 mg / dl D) 180 mg / dl E) 130 mg / dl drarda bilirubin analizinin hemen allmasna sebep olan etken aadakilerden hangisidir? A) Tortulamas. B) Bakteri oalmas. C) Bayatalmas. D) Gne . E) Glikozlanmas. drarda eritrosit ( kan ) grlmesi olay aadakilerden hangisidir? A) Hemotom. B) Hamatr. C) Porfilin. D) Hemoistasis. E) Sterkobilinojen. Bbrein idrar younlatrabilme ya da dilue etme yeteneini gsteren parametre hangisidir? A) pH parametresi B) Lkosit parametresi C) Eritrosit parametresi D) Spsefik gravite parametresi E) Keton parametresi riner yollarn enfeksiyonunu gsteren parametre, aadakilerden hangisidir? A) Bilirubin parametresi B) robilinojen parametresi C) Nitrit parametresi D) pH parametresi E) Glukoz parametresi

7.

8.

9.

10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

57

RENME FAALYET4 RENME FAALYET4

AMA
Bu faaliyette kazandnz bilgilerle bbrek talarnn fiziksel analizini tekniine uygun olarak yapabilecektir.

ARATIRMA
Bbrek talarnn fiziksel analizinin klinik adan nemini aratrnz.

4. BREK TALARININ FZKSEL ANALZ

Bbrek talarnn analizi, hastalklarn etkisi ve tedaviyi planlamada nemlidir. Her bbrek tan analiz etmek gerekmez. zellikle etyolojisi biliniyor ve tehis iin yeterli ise analiz gerekli deildir. Ta oluumunda birden fazla etyolojisi bulunabilir. Ta analizi, bu talar arasndaki ayrm yapmaya yardmc olur.

4.1. Bbrek Talarnn Oluumu

Bbrekler, vcudumuzun filtre sistemi olarak alr. Kan srekli olarak bbreklerden szlrken yararl maddeler emilir; istenmeyen maddelerse idrarla dar atlr. Genellikle idrar ok konsantre ise bbrek ta oluma riski artar. Konsantre idrar ierisinde atlan tuzlar ve mineraller bbreklerin i yzeyinde tbl denilen nitelerde zamanla taa dnecek kristaller halinde keltiler oluturur. Zamanla bu kristaller birleerek ta haline gelir.

Resim 4.1: Bbrek yapsnda ta grnm

58

Bbrek ta hastal, (Nefrolitiazis) idrarda yksek seviyelerde kalsiyum, (hiperkalsri) okzalat (hiperokzalri) veya rik asit (hiperrikozri) olduunda ve bunlara ek olarak kristallerin birbirine yapmasn engelleyen sitratn az miktarda bulunmas ya da yetersiz sv almna bal idrarn daha konsantre olduu durumlarda ortaya kar. Bu sre, istiridye ierisine giren bir para kum tanesinin zamanla inciye dnmesine benzetilebilir. Talarn bykl ufak bir pirin tanesinden bir mandalina byklne kadar deiebilir.

Resim 4.2: Bbrek ve mesane yapsnda ta grnm

Ta oluturan sebepler Uzun dnem hareketsiz kalma, drar yolu enfeksiyonlar, Bbrekte yapsal bozukluklar, Bbrek rahatszl bulunanlar, Beslenme alkanlklar, Scak iklim kuanda yaamak, Yetersiz sv alm, Baz ilalar (anti-viral ilalar), Genetik faktrler, Metabolik hastalklar (Gut gibi), Geirilmi barsak hastalklar, Yksek dozda D vitamini alm ve kalsiyum alm, Ar kilolu olma.

59

4.2. Bbrek Ta eitleri

4.2.1. norganik Talar 4.2.2.1. Kalsiyum Talar

riner sistemde en sk grlen talar, kalsiyum talardr ve genellikle kalsiyum okzalat veya kalsiyum fosfat talarndan oluur. Talar, ounlukla idrarda ya yksek kalsiyum (hiperkalsiri) ve okzalat konsantrasyonlar (hiperokzalri) nedeniyle ya da engelleyicilerin konsantrasyonlarnn, szgelimi sitrat konsantrasyonunun azalmasyla (hipositratri) oluur. Kalsiyum talar genellikle 30 ya st erkeklerde grlr. Kalsiyum ta hastal genellikle irsidir. Hareketsiz kiiler, yatalak hastalar, baz kemik hastalar, bbrek hastalarnda ve ar D vitamini alanlarda grlr. Bbrek talarnn %70 -80ni kalsiyum oksalat talar oluturur.

Resim 4.3: Kalsiyum oksalat ta grnm

Kalsiyum Oksalat Tann Oluumunda nem Tayan Etmenler: Yeil yaprakl sebzeler, zm, limon, kzlck, erik, badem, ceviz, ay, kakao, kahve gibi sebze, meyve ve yiyeceklerde oksalik asit ok bulunduundan dolay nem tar.

4.2.2.2. Amonyum Magnezyum Fosfat Talar

Enfeksiyon talardr. Btn talarn %15-20sini tekil eder. Tan oluumu re paralayan bakterilerle (psdomonas, klepsiella, proteus ve stafilakoklarn baz tipleri) enfeksiyon ve idrarla youn olarak amonyum magnezyum fosfat ve karbonatlarn atlmas gerekir. reyi paralayan bakterilerin reyi paralamas sonucu ortama fazla miktarda amonyum (NH4) ve bikarbonat (HCO3) kar ve ta oluumunu hzlandrr. Amonyum magnezyum fosfat talar bbrein boluklarn dolduracak ekilde geliir.

60

4.2.2. Organik Talar 4.2.2.1. rik Asit Talar

Bbrek talarnn % 10'u rik asit ierir. Bu, normal vcut metabolizmas ile retilen bir maddedir. Kanda erir halde bbree tanr ve buradan idrarla atlr. Vcutta rik asit itrahn artran durumlar rik asit ta oluturabilir. Bu durumlar, doutan gelen sebepler, mide, barsak sistemi bozukluklar, baz ilalarn kullanm, imanlk, fazla et tketilmesidir. Bu durum erkeklerde daha ok grlr. rik asit ykseklii ve eklem iltahaplar ile seyreden gut hastalnda da rik asit talar oluabilir. Asit idrar, rik asitin kelmesini hzlandrr.

4.2.2.2. Sistin Ta
Bu talara ender rastlanr, ( %2 ) Doutan metabolizma bozukluu sonucu sistinrisi olan kiilerde grlebilir. Radyo opak bir tatr. Asit idrarda oluumu daha kolaydr.

4.2.2.3. Ksantin Talar

ok nadir rastlanabilen ve yine doutan bir metabolizma bozukluu olan ksantinri sonucu oluur. Ksantin oksidaz inhibitrlerinin zun sre kullanlmas da bu tan oluumuna sebep olabilir.

4.3. Bbrek Talar Analizinin Klinik nemi

Bbrek talar ok eitli sebeplere bal olarak idrar yollarnda meydana gelen, yaplar farkl talardr. Bbrek ve idrar yollarndaki talar, idrar yollarnn tkanmasna bal olarak gelien bbrek hastalklarnn en sk grlen sebebidir. Bbrek ta analizi yaplmasnn nemli amac, oluan tan cinsini ve hangi besin trnden olutuunu renip kiiye o besin trnden diyet vererek tekrar tan oluumunun nne geilir.

4.4. Bbrek Talarnn Fiziksel (Makroskobik) Analizi

Teknik: Laboratuvara gelen bbrek ta rneklerinin fiziksel incelemesi aadaki gibi yaplr. Grnm: Okzalat talar genellikle sert ve yzeyleri przszdr. rik asit talar ok serttir. Yzeyleri dzdr. Fosfat talar toprak gibi olup elde kolayca ezilir. Rengi: Fosfat talar, ak kirli beyaz veya sarmtrak renklidir. rat ve okzalat talar esmerdir. Kvam: Okzalat ve rik asit talar ok sert; fosfat talar toprak gibidir. Arl: Talarn bykl ve arl, bir mercimek tanesinden bir yumurta tanesine kadar deiebilir.

61

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklarn tamamladnzda bbrek talarnn fiziksel analizini tekniine uygun yapabileceksiniz. lem Basamaklar alma ortamn hazrlaynz. Laboratuvara gelen rnei kabul ediniz. Analizi yaplacak rnei numara veya isme gre belirleyiniz Belirlediiniz rnei, grnm ynnden inceleyiniz. rnei, rengi ynnden inceleyiniz. rnei kvam asndan inceleyiniz. rnein arln tartnz. Fiziksel adan incelenen rnein sonu deerlendirmesini yapnz. Sonu istem kdna yaznz. stem kdn laboratuvar sorumlusuna imzalatnz. neriler

62

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadaki bileiklerin hangisi, bbreklerde ta oluturmaz? A) Oksalat B) Fosfat C) Kalsiyum D) re E) Sistin Bbrek ta oluumuna neden olmayan durum, aadakilerden hangisidir? A) Kiinin hareketli olmas. B) Scak iklim kuanda yaamak. C) Beslenme alkanlklar. D) Ar kilo alm. E) Yetersiz sv alm. riner sistemde en sk grlen ta, aadakilerden hangisidir? A) rik asit ta B) Sistin ta C) Ksantin ta D) Fibrin E) Kalsiyum ta Doutan metabolizma bozukluu sonucu, kiilerde grlebilen ta, aadakilerden hangisidir? A) rik asit ta B) Kalsiyum ta C) Fosfat ta D) Magnezyum E) Sistin ta Aadakilerden hangisi, inorganik ta deildir? A) Kalsiyum B) Okzalat C) Fosfat D) rik asit E) Amonyum

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

63

RENME FAALYET5 RENME FAALYET5

AMA
Bu faaliyette kazandnz bilgilerle bbrek talarnn kimyasal analizini tekniine uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bbrek talarnn kimyasal analizini, salk kuruluunda izleyip izlenimlerinizi dosya halinde hazrlayarak arkadalarnzla paylanz.

5. BBREK TALARININ KMYASAL ANALZ

Bbrek talarnn byk ounluu inorganik talardr. Talar genelde saf deildir. Bazen bir tek tata birden fazla inorganik madde bulunabildii gibi, organik maddeler de bulunabilir. Bunun iin tan gzle muayenesi dikkatlice yaplr. Rapor edildikten sonra kimyasal analizlere geilir. Talarn ou inorganik olduundan nce inorganik analizlerinin yaplmas uygundur. Bbrek talar analizinin gnmzde ta analizrleri ile fiziksel ve kimyasal analizleri yaplmaktadr; fakat, iyi bir inceleme iin eitli tetkiklerin yaplmas nemlidir.

5.1. norganik Analizler

norganik ve Organik Analizlerde Kullanlan Reaktifler % 10luk HCl 2 N HCl Nitrik asit (konsantre) Asetik asit % 10 Amonyak (konsantre) % 10luk NaOH Sodyum karbonat % 10 Potasyum pemanganat, 0.001 M Amonyum okzalat (doygun) Amonyum molibdat. (0,02 M) :12,5 gr amonyum molibdat (4.H2O) 150 ml 10 N H2SO4 iinde zlr. Son hacim distile su ile 500 mlye tamamlanr.

64

Fenol ftalein % 0,5 Nessler reaktifi p nitrobenzen azoresorsinol %0,5 gr (%95lik etil alkolde hazrlanr) Amonyak zeltisi ( seyreltik) Kloroform (konsantre) % 33luk NaOH

5.1.1. Karbonat Analizi

Teknik Laboratuvara gelen rnek, havanda ezilerek toz haline getirilir. Tozun yars, deney tpne konur. zerine tozu zebilecek kadar yaklak 10 ml % 10luk HCl ilave edilmesinden sonra gaz k olup olmad kontrol edilir. Sratli ve devaml kprme varsa karbonatlarn bulunduuna karar verilir. Bundan sonra tpn muhtevas bek zerinde kayanatlarak tozlarn iyice erimesi salanr ve eriyen tozlar szlr. Bu sznt; okzalat fosfat ve magnezyum tayinlerinde kullanlr.

5.1.2. Okzalat Analizi

Teknik: Karbonat analizinde elde edilen szntde okzalat olup olmadn renmek iin aadaki ilemler yaplr; Szntnn 1 -2 mlsine bir damla fenolftalein damlatlr. Pembe renk meydana gelinceye kadar konsantre amonyak ilave edilir. Bir kelek meydana gelirse % 10 asetik asitten pembe renk kaybolana kadar konur. kelek asetik asitte erimezse okzalat olduuna karar verilir. kelek erirse fosfat olduuna karar verilir.

5.1.3. Fosfat Analizi

Teknik: % 10 hidroklorik asitte zlp szlen ksmdan fosfat tayini iin aadaki ilemler yaplr; lk ilem, okzalat analizinin tekniinde olduu gibi yaplr. kinci ilemde, ayr bir deney tpne alnan 1- 2 ml lik szntye 1-2 damla konsantre nitrik asit ve 2 ml amonyum molibdat ilave edilerek kaynatlr. Limon sars bir renk veya kelek, fosfatlarn varln gsterir.

65

5.1.4. Kalsiyum Analizi

Teknik Bir miktar szntye bir ka ml % 10 NaOH ve bunun zerine % 10luk asetik ilave edilir. Beyaz bir bulanklk veya kelek, kalsiyum okzalatn varln gsterir. Eer 10 dakika iinde bulanklk olumazsa 5 ml doygun amonyum okzalat ilave edilir. Beyaz bir kelek veya bulanklk, kalsiyumun varln gsterir.

5.1.5. Magnezyum Analizi

Teknik Bir miktar szntye birka damla konsantre amonyak ve % 95lik etil alkolde hazrlanm p-nitrobenzen azoresorsinol % 5lik zeltisinden 1ml ilave edilir. 30 saniye iinde mavi bir renk grlmesi magnezyumun varln gsterir.

5.1.6. Amonyum Analizi

Teknik: Test iki aamada yaplr. Birinci aamada; deney tpne bir miktar ta tozu konur; zerine 2-3ml %10luk NaOH eklenerek kaynatlr. Kaynama esnasnda amonyak kokusunun duyulmas veya tpn azna krmz turnusol kad demeden yaklatrlarak kadn maviye dnmesi amonyum bulunduunun gstergesidir. kinci aamada; deney tpne bir miktar sznt alnr; szntnn zerine %10luk NaOH ten birka damla ve zerine 5ml Nessler reaktifi ilave edilir. Kahverengi bir bulanklk veya kelek amonyak varln gsterir.

5.2. Organik Analizler

5.2.1. rik Asit Analizi
Teknik Ana numuneden bir miktar deney tpne veya saat cam zerine alnr. Hafif alevde stlr. Tula krmzms renk oluur. Bunun zerine 1-2 damla NaOH damlatlr. Tp iinde veya saat cam zerinde mavi - meneke renk oluursa bu ta rik asit tadr.

66

5.2.2. Ksantin Analizi

Teknik rik asit analizi iin toz haline getirilen tozdan bir ksm alarak konsantre nitrik asit ile nemlendirilir. Su banyosunda kuruduktan sonra sar bir renk grlr. %10luk NaOH ilavesi ile portakal krmzs renk oluur ise ksantin ta olduu anlalr.

5.2.3. Sistin Analizi

Teknik Bir ksm toz, deney tpnn ierisine konularak zerine 1-2 ml kadar konsantre amonyak ilave edilir. yice kartrldktan sonra stte bulunan svdan bir lam zerine birka damla yaylr. eker ocakta hava akm ile kurumaya braklr. plak gzle veya mikroskop altnda hekzagonal kristallerinin grlmesi, sistinin gsterir. Ayrca sistin yand zaman mavi bir alev verir.

67

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklarn tamamladnzda, bbrek talarnn kimyasal analizini tekniine uygun yapabileceksiniz. lem Basamaklar alma ortamn hazrlaynz. Laboratuvara ediniz. gelen rnekleri kabul neriler

Karbonat analizinde reaktifleri hazrlaynz.

kullanlacak

Analizi yaplacak rnei havanda ezerek toz haline getiriniz. Elde edtiiniz tozun yarsn deney tpne koyunuz. zerine tozu zebilecek 10ml %10luk HCI koyunuz. Reaktifi koyduktan sonra gaz k olup olmadn kontrol ediniz. Sratli ve devaml kprme olmas halinde karbonatn olduuna karar veriniz Sonucu istem kadna yaznz. Sonu raporunu, sorumlusuna imzalatnz. laboratuvar

68

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Deney tpne belirli miktarda toz ve zerine 10ml % 10luk HCI asit konulmas sonucu, gaz k olmas ve devaml kprmesi, aadaki talardan hangisinin tansn verir? A) Okzalat ta B) Fosfat ta C) Karbonat ta D) Kalsiyum ta E) rik asit ta Bir deney tpne alnan 1- 2 mllik szntye 1-2 damla konsantre nitrik asit ve 2 ml amonyum molibdat ilave edilerek kaynatlmas durumunda; limon sars bir renk veya kelek olumas, aadakilerden hangisinin varln gsterir? A) Ksantin B) Sistin C) rik asit D) Fosfat E) Magnezyum Sznt zerine birka damla %10luk NaOH damlattktan sonra zerine 5ml Nessler reaktifi ilavesi sonucu oluan kahverengi bir bulanklk veya kelek, aadaki talarn hangisinin varln gsterir? A) Kalsiyum B) Karbonat C) Amonyak D) Fosfat E) Ksantin plak gzle veya mikroskop altnda hekzagonal kristallerinin grlmesi, aadaki talardan hangisinin varln gsterir? A) rik asit B) Ksantin C) Kalsiyum D) Sistin E) Fosfat Aadakilerden hangisi, organik ta deildir? A) rik asit ta B) Ksantin ta C) Sistin ta D) Fibrin E) Fosfat ta

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

69

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modl sonunda kazandnz yeterlii aadaki sorular cevaplandrarak deerlendiriniz. 1. 2. drar oluumunda bbreklerde rol oynayan evreleri yaznz. drar analizinin klinik adan nemini aklaynz.

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 3. 4. 5. ( ) drar, vcuttaki su elektrolit ve asit baz dengesini ayarlar. ( ) drar, bbreklerde retilen kompleks bir zelti deildir. ( ) Gnn herhangi bir saatinde kalitatif test analizi iin alnan idrarara spot idrar denir. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri doru szcklerle doldurunuz. 6. 7. Erkeklerde idrardaki bir patolojik olgunun nereden kaynaklandn renmek iin idrar toplama rneinden faydalanlr. drarda renk deiiklii ..veya .baldr. Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 8. 24 saatlik idrar miktarnn patolojik olarak kabul edilen saysal deeri, aadakilerden hangisidir? A) 550 -2000 ml B) 600- 1850 ml C) 650- 1900 ml D) 4500-2100 ml E) 700-1950 ml drarn arl yaplmas hali, aadakilerden hangisidir? A) Noktri B) Diri C) Pollakiri D) Anri E) Oligri drarda protein analizi, aadaki analiz eitlerinden hangisi ile yaplmaz? A) Heller deneyi B) Slfosalisilik deneyi C) TCA ile ktrme deneyi D) Fehling A-B deneyi E) Tanret deneyi

9.

10.

70

11.

riner sistemde en ok grlen ta, aadakilerden hangisidir? A) Amonyum ta B) rikasit ta C) Kalsiyum ta D) Sistin ta E) Ksantin ta

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

71

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 D A D E C

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 D E D D B

RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 E D C B A

RENME FAALYET 4NCEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 D A E E D

RENME FAALYET 5N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 C D C D E

72

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 2 Filtrasyon (szlme), reapsorpsiyon (geri emilim), sekrasyon (salnm) drarla vcuttan atlan baz maddelerin azalmas, artmas, hi bulunmamas veya normalde idrarda bulunduu halde patolojik olgularn idrarda belirlenmesi tan ve tedavinin izlenmesinde ok yararldr. D Y D ki veya kap iine Maddelerin oksidasyonu veya redksiyonuna D B D C

3 4 5 6 7 8 9 10 11

73

KAYNAKA KAYNAKA
ADAM Bahattin, Klinik Biyokimya Analiz Metodu, Atlas Kitaplk Ankara, 2002. ARDIOLU Yasemin, Klinik Biyokimya Analiz Metodu, Atlas Kitaplk Ankara, 2002. ALAYAN Osman, Klinik Biyokimya Laboratuvar El Kitab, Nobel Tp Kitap Evi, stanbul, 2007. DEMR Muammer, Klinik Biyokimya Ders Kitab, Pelin Ofset Ankara 2006. KOYT Abdurrahim, Klinik Biyokimya Laboratuvar El Kitab, Nobel Tp Kitap Evi, stanbul, 2007. MEHMETOLU dris, Klinik Biyokimya Laboratuvar El Kitab, Nobel Tp Kitap Evi, stanbul, 2007.

74