T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNNGLENDRLMES PROJES)

RADYO TELEVZYON ALANI

TRK SNEMASI

ANKARA 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... iii GR .........................................................................................................................................1 RENME FAALYET1 ......................................................................................................3 1. TRKYEDE SNEMANIN LK YILLARI........................................................................3 1.1 Osmanl lkesinde lk Sinema Gsterimleri ve ekimleri..............................................3 1.2. Trkiyede Belgesel Amal Yerli Film ekimleri.........................................................4 1.3. Tiyatrocular Dnemi .......................................................................................................5 1.3.1. Konulu Film ekimleri............................................................................................5 1.3.2 Muhsin Erturul Sinemas ........................................................................................6 UYGULAMA FAALYET ..................................................................................................8 LME VE DEERLENDRME ........................................................................................9 RENME FAALYET2 ....................................................................................................10 2. YELAM DNEM SNEMASI.....................................................................................10 2.1. Trkiyede Sinemann Endstrilemesi ........................................................................10 2.2. Yeilam Sinemasnn Temel Nitelikleri ......................................................................11 2.3. nemli Ynetmenler.....................................................................................................12 2.3.1 mer Ltfi Akad (1916 - )......................................................................................12 2.3.2. Metin Erksan (1929 - )...........................................................................................13 2.3.3. Osman Fahir Seden................................................................................................14 2.3.4. Menduh n (1920 - ) ............................................................................................15 2.3.5. Atf Ylmaz ............................................................................................................16 2.3.6. Halit Refi .............................................................................................................17 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................19 LME VE DEERLENDRME ......................................................................................20 RENME FAALYET3 ....................................................................................................21 3. 1960LAR SONRASI TRK SNEMASI...........................................................................21 3.1. Siyasal Sinema ve Ylmaz Gney .................................................................................21 3.2. Ertem Eilmez ..............................................................................................................23 3.3. Ulusal Sinema Akm ....................................................................................................23 3.4. Milli Sinemaclar ..........................................................................................................25 3.4. Erotik Film Furyas ve Sinemann Kriz Yllar.............................................................26 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................27 LME VE DEERLENDRME ......................................................................................28 RENME FAALYET4 ....................................................................................................29 4. 1980 SONRASI TRK SNEMASI ....................................................................................29 4.1. Yavuz Turgul ................................................................................................................30 4.2. mer Kavur ..................................................................................................................31 4.3. Sinan etin....................................................................................................................31 4.4 Mustafa Altoklar ...........................................................................................................32 4.5 Reha Erdem....................................................................................................................33 4.6. Nuri Bilge Ceylan .........................................................................................................33 4.7. Trkiye Dndaki Trk Ynetmenler..........................................................................35 4.8. Trk Film Yldzlar ......................................................................................................35 4.8.1. Trkan oray .........................................................................................................35

4.8.2. Hlya Koyiit ......................................................................................................37 4.8.3. Fatma Girik............................................................................................................37 4.8.4 Filiz Akn................................................................................................................38 4.8.5. Cneyt Arkn .........................................................................................................39 4.8.6. Kadir nanr............................................................................................................40 4.8.7. Kemal Sunal ..........................................................................................................41 4.8.8.Ediz Hun .................................................................................................................42 4.8.9. Ayhan Ik..............................................................................................................43 4.8.10. Kartal Tibet..........................................................................................................43 4.8.11. Metin Akpnar......................................................................................................44 4.8.12. Zeki Alasya..........................................................................................................44 4.8.13. Sadri Alk ..........................................................................................................45 4.8.14 Erol Ta.................................................................................................................45 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................47 LME VE DEERLENDRME ......................................................................................48 MODL DEERLENDRME ................................................................................................49 CEVAP ANAHTARLARI .......................................................................................................50 NERLEN KAYNAKLAR....................................................................................................52 KAYNAKA ...........................................................................................................................53

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK
213GIM140 Radyo- Televizyon Alan ortak Sinema Tarihi renci : 40/24 Sinemann douu, Amerikan sinemas, Avrupa sinemalar ve dier lke sinemalar modllerini alm olmak. Bu modl ile gerekli ortam salandnda Trkiyede sinemann douunu ve geliimini inceleyebileceksiniz. Genel Ama Trk sinemasnn douundan gnmze kadar geirdii aamalar, nemli akmlar, ynetmenleri ve oyuncularyla birlikte analiz edebileceksiniz. Amalar Trk sinemasnn douu ve tiyatrocular dnemi sinemasnn temel zelliklerini analiz edebileceksiniz. 1- Yeilam sinemasnn temel zelliklerini tarihsel geliimi iinde analiz edebileceksiniz. 2- 1960' larda ve sonrasnda Trk sinemasnn temel zelliklerini analiz edebileceksiniz. 3- 1990' larda Trk sinemasnn zelliklerini ve nemli ynetmenlerini, Trk sinemasnda ne kan oyuncular analiz edebileceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

Ortam: Bilgisayar ve projeksiyon cihaz bulunan tam donanml atlye ve laboratuvar ortam, ekim platolar. Donanm: Kaynak yaynlar, DVD ve VCD filmler, rnek programlar, tepegz, projeksiyon, bilgisayar ve donanmlar, senaryo metin rnekleri vb. salanmaldr. Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap)uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Bir lkeyi, bir kltr tanmak iin kullanlabilecek en iyi aralardan biri, o lkenin sinemasdr. Bir halkn dilini, giyinme tarzn, davran biimlerini, gelenek ve greneklerini, geirdii sosyal deiimleri vs. sinema vastasyla takip etmek mmkndr. Baka hibir iletiim arac toplumu tanmak iin gereki bir sinema kadar faydal olamaz, insan ruhunu sinema kadar yanstamaz. Trk sinemasnn yz yl aan tarihi, bir anlamda Trk modernlemesinin de zetidir. Trkiyenin sosyal ve kltrel deiimleri, insanlarn hayata baklarn dnem filmlerini izleyerek anlamak mmkndr. Trkiyede salam bir sinema endstrisinin temellerinin atlmas gecikmi, uzun yllar sren Muhsin Erturulun tiyatro kkenli egemenlii de gerek bir sinema dili olumasna frsat vermemitir. Trk sinema endstrisinin talihi, 1940larn sonlarna doru zel bir vergi indirimi ile birdenbire dner ve Trk filmlerini desteklemek amacyla byk indirimlere gidilir, bu durum 1950lerin deien ekonomi politikalaryla da birleince zamanla gerek bir film patlamasna dnr. Bu da endstri ierisinde ok sayda sinemacnn film yapmasn salar. Trk sinemas dediimizde akla ilk gelen Yeilamdr. Yeilam, sinemann profesyonel olarak meslek edinilmesini, ynetmen, oyuncu ve teknik ekip yetitirilmesinin daha organize yaplmasn salamtr. 1960lar sinemamz iin toplumsal gereki olarak nitelenen dnem olmutur. 1970li yllarda devrimci film rnekleri grlmtr. 1980 sonrasnda evre ve feminizm konusu sinema filmlerinde ilenmitir. Son dnem Trk sinemasnda kendisiyle hesaplamay ve kendisini sorgulamay konu eden filmler ekilmitir. Bu iki eilim belirgin anlaml saptamalara yol amam olsa da Trk sinemasnn genel sorunlarnn zmlenmesinin n artlarn oluturmaktadr. Yedinci sanat olarak adlandrlan bu sanat anlamak iin Trk Sinema tarihinin douunu, gelime evrelerini, Yeilam ve gnmz sinemasnn ynetmen ve oyuncularn bunlarla ilgili btn sorularnzn cevabn bu kitapkta bulabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Trkiyede sinemann ilk yllarn, ilk sinema gsterimini ve Muhsin Erturul sinemasn tanyarak reneceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Trkiyede sinemann dou yllarndaki toplumsal koullar aratrnz. Yeilkydeki (Ayastefanos) Rus abidesinin yaplma ve yklma hikyesi hakknda bilgi toplaynz. Aratrma ilemleri iin internet ortamn, iletiim fakltelerinin sinema blmlerini, kitapbevlerini gezmeniz gerekmektedir. niversitelerde bu konularla ilgili tez hazrlayan, alma yapan kiilerden n bilgi edininiz.

1. TRKYEDE SNEMANIN LK YILLARI

1.1 Osmanl lkesinde lk Sinema Gsterimleri ve ekimleri
Osmanl mparatorluu sinemayla 1896da gsterime balayan Fransadan hemen sonra tant. Lumiere Kardelerin bir kameraman 1896da stanbula gelerek Boaziinde ekimler yapt. Ardndan zmir, Hayfa, Kuds ve baka ehirleri grntledi. Ayn yln sonlarnda, bilet alnarak girilen ilk sinema gsterimi yapld. Pathe Yapmevinin temsilciliini alan Polonya Yahudisi Sigmund Weinberg, o yllardaki ad Pera olan ve ounlukla aznlklarn yaad Beyolunda, Sponeck Birahanesinde sinematograf gsterileri dzenledi. Karagz gsterileriyle mehur Direklerarasndaki Feyziye Kraathanesi de sinema gsterilerine balad. lk yerleik sinema salonu olan Patheyi Weinberg Tepebanda at. Bunu Beyolunda alan Palas ve Majik sinemalar takip etti. Feyziye Kraathanesi de yklarak 1914de Milli Sinemaya dnt. Bu salonlar bakalar da izledi. Birinci Dnya Sava ncesinde zmir, Selanik gibi ehirlerde sinema olduka yaygnla kavumutu. Sarayda ise hanedan mensuplarna zel, sinema gsterimleri yaplyordu. lk filmlerin ksa metrajl belge filmleri ve gldrler olduu bilinmektedir. Osmanl Devleti 187677 Osmanl-Rus Savanda hzl ve beklenmedik bir malubiyete uram, Batl lkelerin tehditleriyle bir anlama imzalayan Rusya, geldii en ileri nokta olan Ayastefanosa (Yeilky) yksek ve grkemli bir ant diktirmiti. 14 Kasm 1914de Fuat Uzknayn grntledii Ayastefanostaki Rus Abidesinin yklmas, Trk sinemasnn da balangc saylr. (Merkez Ordu Sinema Dairesi arivindeki bu film, gnmze ulaamamtr. Weinbergin rencisi olan Uzknay, Birinci Dnya Savann

eitli cephelerinde ordu adna ekimler yapmaya devam etti. Aslnda Osmanl lkesinde Uzknaydan daha nce de sinema ekimleri yaplmt. Makedonyal Yanaki Manaki ve Milton Manaki Kardeler 1911 senesinde Sultan Reatn Selanik ve Manastr gezilerini filme ald. Bu filmler gnmze kadar da ulamtr. Uzknayn filminin ilk film saylmasnn sebebi Makedonyann bugnk snrlarmz dnda kalmasdr.

Resim 1.1, 1.2. ve 1.3: Weinberg, Ayastefanostaki Rus Abidesinin yklmas ve ve Fuat Uzknay (soldan saa)

1.2. Trkiyede Belgesel Amal Yerli Film ekimleri

Birinci Dnya Savanda Trk ordularnn bakomutan Enver Paa, sava iinde Almanyay ziyaret ettii srada Alman ordusunun bir Ordu Film Dairesi kurduunu grnce sinemann propaganda asndan nemini kavramtr. Yurda dnnce de ilk ii Trkiyede hemen bir Ordu Film Dairesinin kurulmasn salamak olmutur. Ordu Film Dairesi nceleri belge filmleri ekti. Bunlar savala, bakomutann ve padiahn resmi ve zel yaamlaryla ilgili filmlerdi. Kuruluun bana Trkiye'de halka ilk film gsterimini salam olan Sigmund Weinberg getirildi. Sonnradan siyasal dncelerle bu grevinden uzaklatrld ve yerine yardmcs olan Fuat Uzknay geldi. Trk sinemasnn ilk sekiz-dokuz ylnda az sayda film ekilmitir. Bu filmler sonrasndaki sinema faaliyetleri de zaten Cumhuriyet dnemine girer. Enver Paann direktifiyle kurulan Merkez Ordu Sinema Dairesi dnda devletin sinemaya fazla ilgisi yoktur. Cumhuriyet dneminin balarndan itibaren iki zel film irketi 1922de kurulan Kemal Film ile 1928 de kurulan pekilerin film irketi, film yapmnda ve ithalatnda uzun sre etkin olmutur.

1.3. Tiyatrocular Dnemi

1.3.1. Konulu Film ekimleri
Weinberg yalnzca askeri belge filmleri ekmekle yetinmedi. Yurdumuzda da baka sinema kuruluu olmadndan konulu filmlerin ekilmesini bir nclk grevi sayarak Enver Paay ikna etti, gerekli izni alarak konulu film ekimine balad. Bunun iin stanbulda gsteriler yapan Benliyann Milli Operet Kumpanyasyla anlat. Kumpanyann repertuarnda bulunan Leblebici Horhor ile Himmet Aann zdivacn filme almay kararlatrd. Leblebici Horhor ba oyuncunun zr dolaysyla yarm kaldysa da Molierein nl Zoraki Nikah adl oyunundan uyarlanan Himmet Aann zdivac, Ahmet Fehim, Behzat Haki, smail Galip gibi Trk oyuncularnn da katklaryla filme ekilebildi. Bylece Trkiyede ilk konulu film ekilmi oldu. Milli Mdafaa Cemiyetinin gen yelerinden biri sonradan tannm bir gazeteci olan Sedat Simavi film iiyle ilgilenmeye Resim 1.4: Sedat Simavi balad. Cemiyetin Divanyolundaki binasnn alt katnda derme atma bir stdyo kuruldu. Cemiyet Bakan Dr. Hikmet Hamdinin destekledii ekip ilk planda iki konulu film evirdi. Birincisi Mehmet Raufun bir piyesinden uyarlanan ve evlilik messesesini kiinin hrriyetini snrlayan bir pene olarak deerlendiren Pene, dieri de Casusdur ve bu film hakknda bilgi elimizde yoktur. Cemiyet adna, Alemdar Vakas adl bir film ekilmesine ramen kurgusu yaplamad iin sonulandrlamad. Daha sonra Hseyin Rahminin tiyatroya uyarlanan nl roman Mrebbiye filme ekildi. Zengin bir ailenin konanda mrebbiyelik yapan gen bir Fransz kadnn ahlak kurallarn hie sayarak konaktaki erkekleri birbirine drmesini ileyen bu filmin gsterimini stanbuldaki igal ynetimi yasaklad. Bylece Mrebbiye Trkiyede sansre urayan ilk film oldu. Bu filmi Yusuf Ziya Ortan bir oyunundan sinemaya uyarlanan Binnaz izledi. 1919 tarihinde ekilen bu film ilk baarl i filmi oldu. Mrebbiyenin de yapmcs olan Mall Gaziler Cemiyeti 1921de sinemaya Bican Efendi tiplemesini getirdi. Bir Fransz oyunundan uyarlanan, Fuat Uzknayn ynettii ve adi Fikret Karagzolunun bir kkn beceriksiz vekilharcn canlandrd Bican Efendi Velkilhar komedisi, byk ilgi grd. Ayn yl ekilen devam filmleri Bican Efendi Mektep Hocas ve Bican Efendinin Ryas, ilk film gibi anlatm dzgn ve keyifli filmler oldu.

1.3.2 Muhsin Erturul Sinemas

Muhsin Erturul (18921979) daha 17 yandayken tiyatro oyunculuuyla sahnelere adm att. Fransa ve Almanyada bulundu. Alman filmlerinde sahne iilerinden figranla kadar deiik rollerde oynad, ynetmenlik yapt. stanbula dnnde Kemal ve akir Seden Kardeleri film yapmclna zendirdi. Eypte bir mensucat fabrikasnda Kemal Film Stdyosu kuruldu. Bu stdyoda iki ylda (19221924 aras) 6 film retildi: stanbulda Bir Facia-i Ak, Boazii Esrar, Ateten Gmlek, Leblebici Horhor, Kzkulesinde Bir Facia, Szde Kzlar. Bu filmlerinin ynetmenliini Muhsin Erturul yapt. Barollerini Anna Mariyevi ile Vahram Papazyann oynad stanbulda Bir Facia-i Ak, fettan bir kadnn klarndan biri tarafndan ldrlmesini konu alyordu. Muhsin Erturul bu filmiyle Trk sinemasnda kendi adyla anlacak bir dnemi de balatm oldu. Bir Bektai eyhinin etrafnda geen ve Yakup Kadrinin Nur Baba adl romanndan uyarlad Boazii Esrar filminin setini Bektailer basp dekorlar paralaynca filmin gsterimi bir yl sonrasna sarkt.
Resim 1.5: Muhsin Erturul

Halide Edipin ayn adl romanndan uyarlanan ve bir kadnn gznden Kurtulu Savan anlatan Ateten Gmlekin oyuncu seimi iin Muhsin Erturul deiik bir yol izleyerek gazete ilan verdi. Bavuranlar arasndan Mnire Eyp (Neyyire Neyir) ve Bedia ekip (Bedia Muvahhit) film iin seildi. Bylece 1920 ylnda bir Trk kadnnn tiyatroda oynamasndan sonra (Afife Jale) sinemada da aznlk mensuplar dnda Trk kadnlarnn oynamasnn yolu ald. Kurtulu savan izleyerek 1923te evrilen Ateten Gmlek sadece milli duygular coturan konusu ile deil akc slubu ve kudretli oyuncularyla da Trk Sinema tarihinde ilk nemli film olarak yerini ald. Cumhuriyetin ilanndan 6 ay nce igal altndaki stanbulda oynatlan film byk ilgi grd. Bir operetten uyarlanan Leblebici Horhor ise salonda mzik alnmasna ramen sessiz sinemada baarl olamad. Peyami Safann romanndan uyarlad Szde Kzlar tamamladktan sonra Rusyaya giden ve burada da filmler eken Erturul, Trkiyeye dnd. Dier bir film de Szde Kzlardr. Peyami Safa'nn mtareke yllarndaki stanbul'u anlatan ayn adl romanndan sinemaya uyarlanan bir eserdir. Muhsin Erturul daha sonra evlenecei Neyyire Neyir ile beraber filmlerde oyunculuk da yapt. 1932de ilk Trk sesli filmi ve ilk Trk ortak yapm (Trk, Msr, Yunan) stanbul Sokaklarnday ekti. Ayn kz seven biri kr iki kardein ekimesi ele alan ve tam bir melodram olan bu film seyircinin byk ilgisini ekti. Dilencilik yapan kr kardein ve syledii arknn dizelerinin (Karanlk yollarda yorgun yrrm/Dilenir gezerim, hastaym, krm/Ne kadar uzad, Yarab ne kadar/Mezarma giden karanlk yollar) Trk sinemasnn melodram geleneinin tohumlarn ierdiini sylemek yanl olmaz.

1932de evirdii Bir Millet Uyanyor filmi milli duygular coturan, halkn beenisini kazanan bir filmdi. Bunun dnda Karm Beni Aldatrsa, Sz Bir Allah Bir, Milyon Avclar, Cici Berber ve Leblebici Horhor Aa gibi mzikli filmler evirdi. Erturul ilk Trk kadn film yldzn da sinemaya kazandrd. Erturulun Aysel Batakl Damn Kz, ehvet Kurban ve Tendeki eytan filmlerinde rol verdii Cahide Sonku, seyircinin yzne aina olduu ilk kadn yldzmz oldu. Erturulun ou oyuncusu gibi tiyatro kkenli olan Sonku, adyla filme seyirci eken, taklit edilen bir yldz haline geldi. Sonralar film irketi de kuran Cahide Sonkunun hayat sefalet ve yalnzlk iinde sona erdi.
Resim 1.6: Cahide Sonku

lk renkli Trk filmi Muhsin Erturulun 1953 ylnda ynettii "Halc Kz" filmidir. Muhsin Erturul, douundan 1940lara kadar Trk sinemasndaki tek adamdr. Yurtdnda da bulunup filmler evirdii iin Erturul, Trkiyede zenginleri filmlerine yapmc olmaya ikna etmekte zorlanmamtr. Sinemamzda ilklerin adam olan bu ynetmen birok ynden eletiriye uramtr. Bu eletirilerden bazlar yle sralanabilir:

Resim 1.7: Halc Kz

1. Kendisi de tiyatro kkenli olduu iin filmlerinde tiyatrocular oynatmak, filmleri tiyatrovari oyunculuk ve ynetmenlik anlayla ekmek. Sinemaya hep tiyatro asndan bakmak. 2. Uyarlama salgnn balatmak. (Erturulun ektii 30u akn filmden 8i yabanc filmlerden, 11i tiyatro eserlerinden uyarlamadr.) 3. Filmlerinde klielere ok yer vermek, sinemamza adal melodram geleneini yerletirmek. 4. Kendi kusurlarn tekrarlayan bir ynetmen kua yetitirmek. Bu kadar ar eletirilse de Erturulun sinemamzn ncs olduu ve daha nce yaplmayanlar yaptn syleyebiliriz.

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMALAR

lem Basamaklar
Trkiyede ilk sinema gsterimleri ve belgesel amal ekimleri inceleyiniz. Trkiyede konulu film ekimlerinin ilk dnemini inceleyiniz. Muhsin Erturul ve dier tiyatro kkenli ynetmenlerin sinemasn inceleyiniz.

neriler
Ayrntc olunuz. Aratrmac olunuz. Yazl kaynaklar takip ediniz. Dnemi yanstan sinema eserlerini dikkatli seyrederek analiz ediniz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. lk Trk filmi Fuat Uzknayn Rus abidesinin ykln konu alan belgeseldir. Trkiyede sansre urayan ilk film Mrebbiyedir. 1923te evrilen Ateten Gmlekte iki Trk kadn sanatya ilk kez yer verildi . Muhsin Erturulun ilk evirdii sesli film 1931 ylnda evrilen stanbul Sokaklardr. lk renkli Trk filmi 1953te evrilen "Aynaroz Kads"dr. Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA

Yeilam sinemasnn temel zelliklerini tarihsel geliimi iinde analiz edebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr. mer Ltfi Akad kimdir? Filmlerini ve dllerini aratrnz Metin Erksan kimdir? Aratrnz. Osman Fahir Seden kimdir? Aratrnz. Aratrma ilemleri iin internet ortam ve iletiim fakltelerinin sinema blmlerini ve sinema ile ilgili bilgileri bulabileceiniz kitaplar gezmeniz gerekmektedir. Bulduunuz bilgileri arkada grubunuzla paylanz.

2. YELAM DNEM SNEMASI

2.1. Trkiyede Sinemann Endstrilemesi
kinci Dnya Savann balamas ve bitmesi, Trkiyenin Demokrat Parti ile gerek mnda ok partili hayata gemesi, yeni ynetmenlerin ortaya kt ve Yeilam sinemasnn balad yllar oldu. Faruk Ken, 1940lara kadar tek adam olan Muhsin Erturul dnda ynetmenlik yapan ilk isimdi. "Ta Paras" filmiyle sinemaya atlan Ken, tiyatro kkenli olmadndan filmlerinde de tiyatro etkisi yoktur; ancak filmleri vasatn zerine kamaz. Erturul filmlerini sesli ekerken, Faruk Ken filmi sessiz ekip sonradan seslendirerek Trk sinemasnn hemen benimseyecei bir uygulamay balatm oldu. 1948de yabanc filmlerden yzde 70 alnan verginin yerli filmlerde yzde 25e drlmesiyle yeni ynetmen saysnda ve film retiminde byk art yaand. 1950lerden sonra sinema salonlar Anadoluda bir lde yaygnlk kazanmaya balamtr. Yeilam sinemas dediimiz dnem, daha ok 1950 1960 yllar arasn anlatr. Bu dnem sinemasnn en bariz zellii sinemann bir elence niteliinde hoca vakit geirme arac olarak anlalmasdr. Bol miktarda salon komedileri, kan davasn konu alan ky filmleri, ak ve namus filmleri ekilmitir. Bu dnem Trk sinemasnn yaplanmasnda nemli bir kilometre tadr. Trk sinemasnda ylda iki yz akn film retilmitir.

10

1950 ile 1960 arasndaki on yllk dnem, Trk toplumsal gerekilii iin byk nem tar. 19481959 yllar arsnda Trk ulusal sinemas iin salam temeller atlmaya balanmtr. Ucuz melodramlar ve tiyatro oyunlar dnda bir sinema kavram ilk defa bu yllarda olumutur. Bu dnemde yaanan byk gelimeler iinde unsur, toplumsal gereki bir sinemann ortaya kn salayacak alt yapnn kurulmas asnda nemlidir. Bu unsurlar yle sralayabiliriz: Yeilam olarak bildiimiz yeni bir sinema endstrisinin ortaya kmas ve bylelikle film ve sinema salonu saysnda byk art olmas. Film ekmeye hevesli ve yetenekli yeni bir ynetmen kuann domas, Kara Film ya da Ky Filmi gibi yeni araylarn belirmesi. Sinema eletirisinin ciddi dergilerde yer almaya balamas, sinema kurulularnn ve sinema yaynclnn artmas. Ayrca sinemann profesyonel olarak meslek edinilmesi, bu amala ynetmen, oyuncu, teknik ekip yetitirilmesinin daha organize yaplmas salanmtr. Bir anlamda Yeilam sinema iin bir altyap salamtr denebilir.

2.2. Yeilam Sinemasnn Temel Nitelikleri

1950li yllar dneminin en ilgin zelliklerinden biri, piyasa roman olarak adlandrlan romanlarn filme ekilmesidir. Bunlara rnek olarak Kerime Nadir, Muazzez Tahsin, Esat Mahmut uyarlamalar rnek olarak verilebilir. Bu tr filmler zellikle stanbulda geen gndelik hayat bir lde ekilsiz modernlemeci bir tarzda ele alnan filmlerdir. 19501960 yllar arasnda iyice yaygnlaan piyasa romanlar uyarlamalar Trk sinemasnda kalc izler brakmtr, hatta bugn bile o yllarn sinemadaki izlerini grmek mmkndr. Trk sinemas birka istisnann dnda ne yazk ki ii bo ykler, hibir kalc sinema dili olmayan fotokopi gibi oaltlm senaryolarla romanlardan arlm repliklerle, yeteneksiz oyuncu ve ynetmenlerin yer ald bir komedi, bazen de bir ackl melodrama benzer. 1960 darbesine gelene kadar Trkiyede yllk film retimi 80i bulmutu. Vasfl birka ynetmen dnda ou sinemac, yldz sistemine dayanan ve seyircinin duygularna hitap ederek sadece vakit geirtmeyi amalayan bir sinema kltr oluturdular. Sinemann ok byk bir maddi yatrm gerektirmeyen iyi bir kazan kaps olduunu sezen giriimciler, Yeilam Sokann evresini film yazhaneleriyle doldurmulard. Filmin iyi bir gie yapmasnn en kolay yolu, baarl olmu filmlerin taklit edilmesiydi. Yetimi insan gcnn ve teknik cihazlarn eksiklii bile film retiminin artna engel olamad. Sanat birikimi ya da estetik kaygs olmayan sinemaclar el yordamyla ve bir-iki en fazla 4 hafta iinde ektikleri filmlerle (Mezarm Tatan Oyun, Sevmek Gnah m, Affet Beni Allahm, gibi.) yeni bir ikolunun domasn saladlar. Kt kalpli zenginler, temiz kalpli yoksul kzlar ve delikanllar, namus uruna ilenen cinayetler, kt yola dm ama altn kalpli fahieler, gibi klieler git gide yerleti. Bu dnemdeki filmleri izleyenler o yllarn Trkiye'si hakknda filmlerde, filmin ekildii yerin grntleri dnda hibir ey bulamazlar.

11

Kendi tarzn oluturan, sinemay sanat olarak gren, aya yere basan sinemaclar her zaman oldu. Saylar az da olsa baz ynetmenler sinema sanatna katkda bulunmaya devam etti. Ancak Yeilam sinemasnn ana yolu her zaman seyircinin beklentisine gre film eken ve sinemay srf elence amal kullanan sinema tccarlarnnd. Yeilam yapmclar filmlerden byk paralar da kazandlar. Ancak bu gelirler hibir zaman sinemamza altyap kazandrmak iin harcanmad. Birka saatte yazlm veya gie baars yakalam yabanc filmlerden uyarlanan senaryolarla filmler ekildi. Yeilam sinemasnda filmleri birka trde toplamak mmkndr: Birbirinin sonsuz sayda kopyas gibi duran adal melodramlar, tarihi olaylar ileyen kahramanlk filmleri, Hazreti Ali, Rabia gibi konularla dini duygulara seslenen filmler, yoksulluk ve dier skntlar ne kartan yapmlar ve dnyann belki de hibir lkesinde olmayan Spermen, Zagor, Tommiks, Tarzan, Batman gibi yabanc izgi roman ve Western uyarlamalar.

Resim 2.1: Yeilam dnemi film afilerinden rnekler

2.3. nemli Ynetmenler

2.3.1 mer Ltfi Akad (1916 - )
Fransz Saint Jeanne d'Arc okulu, Galatasaray Lisesi, stanbul Yksek ktisat ve Ticaret Okulu Maliye Blm'n bitirdi. Tiyatro ve sinema yazlar yazd. Sema Film'de mali danmanlk ve yapm ynetmenlii yapt.

12

1947 ylnda Seyfi Havaeri'nin Damga filminde ynetmenlie balad. 1948 ylnda Vurun Kahpeye ile balad ynetmenliini halk masallar uyarlamalaryla srdrd, polisiye filmleriyle sinema dilini gelitirdi. Kendinden nceki sinemaclardan farkl olarak sinema teknii ve diline yeni bir anlay getirdi. Belgeseller ekti, senaryo yazarl yapt. Trk sinemasnda tiyatro geleneinden sinema tekniine gei Ltfi Akad'la balad. eitli trleri denedi. Masal (Tahir ile Zhre-1951), polisiye (Kanun Namna-1952), macera (ngiliz Kemal Lavrense Kar-1952), mzikal (alsn Sazlar Oynasn Kzlar-1953), melodram (Kalbimin arks-1955), gldr (Cilal bonun ilesi-1957), belgesel (Tanrnn Ba Orman-1964), Anadolu folkloru (Kzlrmak, Karakoyun-1967), ak (Vesikal Yarim-1968), ark (Bir teselli Ver 1971).

Resim 2.2: mer Ltfi Akad

Bayapt bir lemedir: Gelin (1973), Dn (1974), Diyet (1975). Gelin'de Yozgat'tan stanbul'a gen bir ailenin byk ehirde ezilmesini, Dn'de anlurfa'dan gelen bir ailenin yine ehirle mcadelesini ve dalmasn, Diyet'te ise emekilerin dramn anlatt. Her filmde de Hlya Koyiit baroldedir. Ltfi Akad, 1970'lerin sonunda Topuz, Ferman, Pembe ncili Kaftan, Diyet, Bir Ceza Avukatnn Anlar, Drt Mevsim stanbul gibi televizyon filmleri ekti. Akadn filmlerinde fazla kamera hareketi yoktur; ama filmleri yine de akcdr.

Resim 2..3: Gelin

2.3.2. Metin Erksan (1929 - )

stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi blmn bitirdi. 1947den balayarak eitli dergi ve gazetelerde sinema yazlar yazd. 1952de senaryosunu Bedri Rahmi Eybolunun yazd Karanlk Dnya, Ak Veysel'in Hayat filmiyle ynetmenlie balad. Dnya Havaclar Trkiye'de (1958), Byk Menderes Vadisi (1959) adl iki belgesel film yapt. Edebiyat uyarlamalarna ynelerek krsal kesim insanlarnn sorunlarn iledii filmlerle baar kazand. Susuz Yaz, 1964, Berlin Film enliinde Altn Ay Byk dln, Ylanlarn c filmi (1962), 1966 Kartaca Film enliinde birincilik kazand. Kuyu filmi (1968) 1. Adana Film

Resim 2.4: Metin Erksan

13

enliinde birinci oldu. Halit Refi ile birlikte Ulusal Sinema anlaynn temsilcisi oldu. Ynetmenin en ilgin filmlerinden olan "Sevmek Zaman", bir boyacnn, kkn duvarnda grd gen kadnn nce sretine, sonra kendisine k olmasn konu edinir. Bir kara sevda yks olarak tanmlanan Sevmek Zaman, estetik kayglarn ar bast, soyutlamalara dayanan ve masals bir filmdir. 1970ten sonra ticari amal filmler ynetti. 1974-1975te TV iin ada be Trk yksn (Hanende Melek, Eski Zaman Elbiseleri, ntihar, Mthi Bir Tren, Sazlk) ksa metrajl filmler durumuna getirdi.

Resim 2.5: Susuz Yaz

Ynetmenin Kazand dlleri yle sralayabiliriz: Berlin Film Festivali, 1964, Susuz Yaz, En yi Film. zmir Enternasyonal Fuar 1.Film enlii, 1965, Sulular Aramzda, En yi Ynetmen . Trk Filmleri Yarmas, 1961, Gecelerin tesi, En yi Senaryo. Adana Altn Koza Film enlii, 1969, Kuyu, En yi Ynetmen. 24. Antalya Film enlii, 1987, Kuyu, Onur dl.

2.3.3. Osman Fahir Seden

1924 ylnda doan Osman Fahir Seden, nemli bir ynetmen, senarist, yapmc ve oyuncudur. stanbul niversitesinde Hukuk eitimi grd. Yaam boyunca 100'n zerinde senaryo yazp film ynetti. Ynetmenliini yapt filmlerde kk rollerde yer ald. Ltfi Akadla senaryo almalar yapt. Birok filmini ektii Seden Film irketi'ni kurdu. 1951 ylnda Kani Kpakn ynettii stanbul Kan Alarken adl filmi yazarak sinemaya girdi. 1956da ilk filmi Kanlaryla dedileri ekti.1959da ektii Dman Yollar Kesti adl filmle Trk sinemasnn nemli ynetmenleri arasna girdi.

14

Resim 2.6: alkuu

Resim 2.7: Cilal bo

Baz nemli filmleri; Dman Yollar Kesti (1959), Namus Uruna (1960) ve alkuudur (1966). Genellikle duygusal filmler ekmesine ramen ilk dnemlerinde Feridun Karakayann unutulmaz tiplemesi Cilal bo serisi gibi filmleri de ynettti. Sinema filmlerinin dnda son dnemlerde pek ok TV dizisinin ynetmenliini yapt. Sanat yaam boyunca pek ok dl kazanan ynetmene, Kltr Bakanl tarafndan 1991 ylnda Devlet sanats nvan verildi.

2.3.4. Menduh n (1920 - )

1920'de stanbul'da dodu. Sinemaya ilk admn Damga isimli filmle oyuncu olarak atan n, ileriki yllarda sinemann hemen her dalnda grev yaparak Trk sinemasnda adndan sz ettirecektir. Arlk verdii melodram ve polisiye tryle, nl ynetmen 1950li yllarn sonundan 1960l yllarn sonuna kadar geen srede, ynetmen olarak en verimli dnemini yaamtr. Yapt filmler imdilerin birok nemli sinemacsna n ayak niteliktedir. Filmografisi olduka geni olan Memduh n, 41 filmde oyunculuk, 75 filmde ynetmenlik, 121 filmde yapmclk, 33 filmde senaristlik yapmtr. n, ayrca, 2 filmin kurgusuna ve 1 filmin de mziklerine imza atmtr. Halit Refi, Feyzi Tuna, lk Erakaln ve Tun Baaran gibi nemli ustalara hocalk yapm olan usta ynetmen, sinemaya katksn yalnzca farkl alanlarda rettii filmlerle deil, bu nemli isimleri Trk sinemasna kazandrmasyla da kolay doldurulamayacak bir kariyerin de sahibi olmutur. Fatma Girik bata olmak zere birok yeni yz Trk sinemasna kazandrmtr. 1994ten beri Mimar Sinan niversitesinde uygulamal montaj dersleri veren usta sinemac, sinema
Resim 2.8: Memduh n- Fatma Girik

hayat boyunca, 6 dln de sahibi olmutur.

15

Ynetmenin nemli filmleri; (1954) Dman klar, Yetim Yavrular, (1955) p Babann Elini, (1956) Ana Hasreti, Zeynep'in Ak, Avare, Tekerlekli Bisiklet (Yn: Ltfi Akad) ,(1963) Bire On Vard, Sezercik Aslan Paras, (1973) Gnlden Yarallar, Toprak Ana, (1987) Gnl Dostlar (TV dizisi, TRT, 6 Blm), (1995) Ona Sevdiimi Syle. dllerinden bazlarn yle sralayabiliriz: 1960- Krk anaklar, stanbul Film Festivali, (En yi Film - En yi Ynetmen). 1966- Namusum in, Antalya Altn Portakal Film Festivali (En yi Ynetmen). 1991- Btn Kaplar Kapalyd, stanbul Film Festivali (Jri zel dl), Ankara Film Festivali (En yi 2. Film). 1993-Zkkmn Kk, Adana Altn Koza Film Festivali (En yi Film/Ynetmen/Senaryo).

2.3.5. Atf Ylmaz

nl ynetmen, 1925'te Mersin'de dnyaya geldi ve 2006da stanbul'da vefat etti. Yeilam'n nitelik ve nicelik olarak en retken ynetmenlerindendir. Atf Ylmaz, 119 filmin ynetmenliini yapt, 51 filmin senaryosunu yazd ve 27 filmin yapmcln stlenmitir. Ylmaz, en sradan filmlerinde bile dzgn bir anlatm izgisinin altna dmeyen, hem eletirmenleri, hem sinema seyircisini memnun etmeyi baarm nadir ynetmenlerdendir. niversite ncesi renimini Mersin'de tamamlayan Ylmaz, bir sre stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi'nde okuduktan sonra resime olan ilgisi nedeniyle Gzel Sanatlar Akademisi'nin Resim Blm'ne gei yaparak eitimini tamamlad. rencilik dnemi ve sonrasnda da Nuri yem Atlyesi'nde resim almalar yapt.

Resim 2.9: Atf Ylmaz

Atf Ylmaz, bir sre film eletirmeni, ressam ve senaryo yazar olarak altktan ve iki filmde ynetmen yardmcl yaptktan sonra, 1951 ylnda ilk konulu filmi Kanl Feryatla ynetmenlie balad. Trk sinemas iinde yer ald srete birok meslek rgtnn kuruculuunda ve ynetiminde yer ald. Ynettii son film 2004 ylnda Ereti Gelin oldu. Trk sinema tarihinin 1950 sonras evrelerini onun filmlerinde grmek ve gzlemlemek mmkndr. Her dnemin moda ve ticari akmlar paralelinde filmler yapmtr.

16

Resim: 2.10: Selvi Boylum Al Yazmalm

Filmlerinde sradanla-trmadan tutturduu kalite ile de rnek olmutur. Sinema anlaynda sanattan ok ticari kayglar gzlemlemek mmkndr. Trk sinemasnn gie yapan filmlerinde hep onun imzas oldu. Bu anlamda bir tarz olarak da Trk sinema tarihinde zel bir yere ve neme sahiptir. Trk sinemasnn tannan birok ynetmeninden; Zeki kten, Ylmaz Gney, erif Gren, Ali zgentrk, Halit Refi gibi nl ynetmenlerin yetimesinde katks oldu. Atf Ylmaz'a, 1991 ylnda Hacettepe niversitesi tarafndan Sanatta Onursal Doktora payesi verildi. Antalya Altn Portakal Film Festivalinde en ok dl alan ynetmen olarak tarihe geti. Atf Ylmaz'n son dl; Ankara Uluslararas Film Festivali kapsamnda verilmekte olan geleneksel Aziz Nesin Emek dl oldu. Trk sinemasna "kadn" reten ynetmen olarak gemitir. Trk sinemasnn nemli kadn oyuncular ile yapt filmler: Trkan oray: Klen Olaym (1969), Kara Gzlm (1970), Ate Paras, Gll, Unutulan Kadn, Yedi Kocal Hrmz (1971), Cemo, Zulm (1972), Gll Geliyor Gll (1973), Selvi Boylum Al Yazmalm (1977), Mine (1982). Mjde Ar: Ad Vasfiye (1985), Ah Belinda, Dul Bir Kadn, Asiye Nasl Kurtulur. Hale Soygazi: Bir Yudum Sevgi (1984) , Kadnn Ad Yok, Bekle Dedim Glgeye

2.3.6. Halit Refi

1934te zmirde dnyaya geldi. lk ve orta renimini ili Terakki Lisesinde tamamlad. Robert Koleji Mhendislik Blm'nde okudu. Okul bittikten sonra askerliini yedek subay olarak Kore'de yapt. Bu srada amatrce 8mm filmler ekti. 1956'da, Nijat zn ile birlikte yaynladklar Sinema, Kim isimli dergilerde, Yeni Sabah ve Akam gazetelerinde sinema eletirileri yazd.

Resim 2.11: Halit Refi

17

Atf Ylmazn Yaamak Hakkmdr isimli filmin asistanln yaparak sinema alanndaki ilk almasn gerekletirdi. 1960ta ilk film olan Yasak Ak ekti. 1963te ehirdeki Yabanc, 1964te Gurbet Kular, Haremde Drt Kadn, Bir Trk'e Gnl Verdim filmlerini ekti ve bu filmlerle Moskova, Yeni Delhi ve Sorrento Film Festivallerinde eitli dller kazand. 1964 ylnda Gurbet Kular ile Antalya Altn Portakal Film Festivalin'de En yi Ynetmen dln ald. 1970li yllarda Trk sinemasnn krize girmesiyle televizyon filmlerine yneldi. Sinema kurslarnda retmen olarak grev ald. 1975te TRT Kurumu adna ektii Ak- Memnu ile TV dizilerine nc oldu ve dikkatleri zerine ekti. TRT'de danman kurulunda grev ald. 1976 ylnda ABD'de Wisconsin niversitesi'nde, 1984 ylnda Ohio Denison niversitesi'nde eitim almalarna katld. rencileri ile birlikte The Intercessors, In the Wilderness adl filmleri gerekletirdi. Olgunluk dneminde daha ok dnsel yan ar basan rnler verdi. Teyzem, Hanm, Karlar Kouu, ki Yabanc, Kpekler Adas gibi filmleriyle yurt iinde ve dnda birok dl kazand. Yurt dndaki festivallerde filmleri iin zel blmler ayrld, eitli konferans, seminer vb. toplantlara konumac olarak katld. 1997 ylnda Mimar Sinan niversitesi Senatosu karar ile Onursal Profesrlk unvan verilen Halit Refi'in 300' akn makalesinin yan sra aratrma yazlar ve Ulusal Sinema Kavgas adl bir kitab bulunmaktadr.

18

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMALAR

lem Basamaklar
Yeilam dneminin temel zelliklerini inceleyiniz. Yeilam sinemasn oluturan nemli ynetmenleri inceleyiniz.

neriler
Ayrntc olmaya dikkat ediniz. Aratrmac olmaya dikkat ediniz. Analiz ve karlatrma yapmaya zen gsteriniz. Dnemi yanstan sinema filmlerini seyrediniz. Yazl kaynaklar dikkatli takip ediniz.

19

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1. Trk Sinemasnda tiyatro geleneinden sinema tekniine gei Ltfi Akad ile balamtr. 2. 3. 4. 5. 6. Lks Hayatn ynetmeni Metin Erksandr. Susuz Yaz bir Metin Erksan filmidir. Cilali bonun ynetmeni Osman Fahir Sedendir. Selvi Boylum Al Yazmalm Menduh nn filmidir. Gurbet Kular Atf Ylmaz filmidir. Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

20

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
1960larda ve sonrasnda Trk sinemasnn temel zelliklerini analiz edebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Ylmaz Gney ve siyasal sinema hakknda bilgi toplaynz. Ertem Eilmez kimdir? Aratrnz. Aratrma ilemleri iin internet ortam ve iletiim fakltelerinin sinema blmlerini ve sinema ile ilgili bilgileri bulabileceiniz kitaplar gezmeniz gerekmektedir. Bulduunuz bilgileri arkada grubunuzla paylanz.

3. 1960LAR SONRASI TRK SNEMASI

3.1. Siyasal Sinema ve Ylmaz Gney
Trk Sinemasnn en nemli sinema adamlarndan olan Ylmaz Gneyin asl ad Ylmaz Ptndr. 1937 tarihinde Adanada domu ve 9 Eyll 1984te Pariste lmtr. 114 filmde oyunculuk yapan Gney, bu filmlerin 64 tanesinin senaryosunu yazm, 15 filmin yapmcln stlenmi, 26 filmin de ynetmenliini yapmtr. Oyuncu-senarist-ynetmen ve yapmc kiiliini bir araya toplayan Ylmaz Gney, pamuk iiliinden gazoz ve simit satclna kadar eitli ilerde alt. And Film ve Kemal Film irketlerinin blge temsilciliklerinde film datcl yapt. Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi'nde srdrd yksek renimi srasnda ynetmen Atf Ylmaz'la tant; onun yardm ve desteiyle sinema almalarna balad. Ayn zamanda Atf Ylmaz'n asistanln stlendi. 1956 ylnda On dergisinde yaynlad bir hikyeden dolay hakknda soruturma ald. 1963 ylnda yeniden sinemaya dnerek, kk irketlerin aceleye getirilmi, sradan serven filmlerinde rol ald. Zaman zaman bu filmlerin senaryo yazmndan ekimine kadar tm aamalarna katld. Kabadaylk ve

Resim 3.1: Ylmaz Gney

21

kavgann arlkta olduu bu filmlerde canlandrd ezilen, itilen, ama yazgsn kabul etmeyen; bask ve ktle kar tek bana direnip mcadele eden Drst Anadolu ocuu tipiyle byk n kazand. zellikle, bu tiplerle kolayca zdeleen Anadolu izleyicisi tarafndan ok tutuldu ve aranan bir aktr olarak kendini kabul ettirdi.

Resim 3.2 ve 3.3: Sr ve Yol filmlerinin afileri

Filmlerinden birinin de ad olan irkin Kral adyla anlmaya balad bu dnemde, yks kendisine ait olan, Ltf Akad'n ''Hudutlarn Kanunu'' filmindeki oyunculuuyla Trk sinemasnda yeni bir oyuncu tipini yaratt. Bu dnemde ektii Umut, Ylmaz Gney sinemasnda bir dnemi kapayp yepyeni bir dnem aarken ayn zamanda Trk sinema tarihinin de bayaptlar arasnda yer ald. Trkiye'nin 12 Mart askeri darbesini yaad 1972 ylnda siyasal olaylara kart gerekesiyle tutukland ve iki yl aan bir tutukluluk dneminin ardndan 1974'te gene byk bir ilgiyle karlanan Arkada ekti. Ayn yl Adana'da Endie filmini ekerken kart bir olay srasnda, bir yargc vurarak ldrmesi zerine 19 yl hapis cezasna mahkm oldu. Cezaevindeyken sinemayla olan ilikisini, ince ayrntlarna kadar yazp oluturduu senaryolarla srdrd. Bunlardan, Zeki kten tarafndan ynetilen Sr, yurt iinde ve yurt dnda ok sayda dl kazand. ''Dman'' yine Zeki kten tarafndan, ''Yol'' ise erif Gren tarafndan ekildi. 1980'de cezaevi'nden kaan Ylmaz Gney, gizlice yurt dna kt ve Paris'e yerleti. Kurgusunu yeniden gerekletirdii ''Yol'', 1982 Cannes Film enlii Byk dl'n, Costa Gavras'n Missing (Kayp) adl filmiyle paylat. Yurda dnme arsna uymaynca 1983'te vatandalktan kartld. Ayn yl Fransa'da ''Le mur'' (Duvar) adl son filmini ekti. Gney, 9 Eyll 1984'te yakaland amansz hastalktan kurtulamayarak ld.

22

3.2. Ertem Eilmez

1929 ylnda stanbulda dodu. alayan Yaynevi'ni kurup editrlk yapt. 1953 ylnda ilk nce Efe, sonra Arzu Film irketlerini kurdu. Fato'un Fendi Tayfur'u Yendi adl filmiyle ynetmenlie balad (1964). Gldr filmleri trnde ilgin filmler ekti. Eilmez, yapmclktan ynetmenlie gemitir. 1970lere kadar ak filmleri ekti, sonralar Trk sinemasnda komedinin en iyi rnekleri verdi. Arzu Film adna ynettii Metin Akpnar-Zeki Alasya, Mnir zkul, Adile Nait, ener en ve Kemal Sunal gibi kalabalk bir ekiple ektii filmlerinde geleneksel ortaoyunumuzun izleri vardr. (Hababam Snf, abanolu aban, Mavi Boncuk, Banker Bilo, Namuslu vs. ). Eilmezin kahramanlar; ezilmi, aresiz; ama k aramaktan da bkmam sradan insanlardr. Ancak gldrnn odak noktas insan deil, olaydr. Son filmi Yeilam geleneklerini zekice "tiye" alan Arabesktir. nemli filmleri arasnda; Srtk (1970), Sev Kardeim (1972), Hababam Snf (1975), Erkek Gzeli Sefil Bilo (1979), Namuslu (1984), Arabesk (1988) saylabilir.

Resim 3.4. ve 3.5: Ertem Eilmezin ynettii abanolu aban ile Hababam Snf Snfta Kald filmlerinin afileri

3.3. Ulusal Sinema Akm

Ulusal sinema akmnn balay toplumcu yazar Kemal Tahirin eseridir; denilebilir. Bu akmn nc ynetmenleri Halit Refi ve Metin Erksandr. Halit Refi, "Ulusal Sinema Akm" tartmalar erevesinde ele ald grlerini, Ulusal Sinema Kavgas adyla kitaplatrmtr. Ele ald konular, Halit Refi sinemasnn eksenini oluturur. Buna gre konular yle sralanabilir: 1. 2. Dou slam ve Bat Hristiyan toplumlarnn farkl deime izgilerinin mukayesesi. Medeniyetlere gre estetik tezahr ve Dou-Bat sanatlarndaki ekillenme.

23

3. 4.

Aydn yabanclamas ve Batllamann seyri. Trk sinemasn bir eit halk sanat olarak grmesi.

Ulusal Sinema Kavgasnn ele ald konulardan birincisi, Dou slam ve Bat Hristiyan toplumlarnn farkl deime izgilerinin mukayesesidir. Batnn sanat eserleri ve estetik felsefesi Bat toplumlarnn ekonomik yaps ve kendine zg retim ilikilerinin bir sonucu olarak dnlmelidir. Klelie dayanan Antik Yunan ve Roma toplumlarndan, toprak kleliine dayanan feodal Bat Avrupa toplumlarna geen, toprakta zel mlkiyetten sonra, sanayi ve ticarette belli bir snfn egemenliine dayanan Batl toplumlarn sanatlar ve estetik anlaylaryla; tarihin hibir devrinde genel olarak klelik, zel olarak toprak klelii bulunmayan, toprakta devlet mlkiyetine dayanan, son iki yz yl gsterilen btn abalara ramen daha halen egemen bir sanayi snf yetitirememi olan Trk toplumunun sanatlar ve estetik anlay arasnda bir fark bulunmaldr. Eserin ikinci nemli zerinde durduu nokta, medeniyetlere gre estetik tezahr ve Dou-Bat sanatlarndaki, ekillenme olarak ifade edilebilir. Bat sanatlarn Trk sanatlarndan topyekn ayran en nemli temel mesele, ferdiyet meselesidir. Bat sanatlar toplumsal bir konu anlatsa bile bireyin dram zerine kurulmutur. Geleneksel ve klasik Trk sanatlarnda (Yani ister halk, ister saray sanat olsun) fert nemli rol oynamaz. nemli olan toplumun iinden temsilci tiplerin tasviri ve kamusal bilintir. Ulusal Sinema Kavgas nc ana mesele olarak, aydn yabanclamas ve Batllamay tartr. Batcl geri kalm toplumlarn aydnlarnn, kendi toplumlarnn kalknamamas karsnda, gelimi toplumlara aalk kompleksiyle zenmesi eklinde bakar ve kendi yerini izah eder: Sanat evrenseldir diye memleketimize szdrlan kltr emperyalizminin yaylmasna set ekmeye, nce dncede bamszlmz kaybetmekle balayan bu akmn, daha sonra ekonomik bamszln ve neticede siyasal egemenliin kaybna giden bir yol olduunu anlatmaya alr. Refiin en nemli tespitlerinden biri Trk sinemasnn bir halk sanat olduudur. Refie gre, Trk toplumu kendi gelime izgisinde, ilerleyememitir. Aydn yabanclamas, devlet organlarnn yanl hedeflere ynlendirilmesine, lzumsuz savalara girilmesine ve tepeden inmeci tavrlara sebep olmutur. Bu arpk deiim srasnda Dou slam sanatlarnn seyri de deiikliklere uramtr. Kendi zmz yerine Fransz roman esas alnarak bir takm yapay eserler retilmitir. Karagz, kukla ve orta oyunundan hareketle, bu tarz gelitirilerek modern seyirlik sanatlara ulamamz gerekirken, kayna eski Yunann dini trenlerinden alan Bat tiyatrosu esas alnmtr. Teknik bir sanat dal olan yedinci sanat sinema ise, yine bu Batc zihniyet elinde geri kalmtr. nk Tek parti dneminin tek sinemacs Muhsin Erturul elinde sinema, arpk ve halkna yabanc bir tiyatro oluumunun, beyazperdeye tanmasndan baka bir ey deildir. 1950 sonrasnda gelien Yeilam sinemas, ayn yllarda tpk siyasetin halka al gibi sinemann halka al ve ulusal zellikler tamaya balamas bakmndan sinema tarihimizde ileri ve olumlu bir admdr.

24

Halit Refi, Trk Sinemasn bir halk sanat olarak ele alr. Ona gre Trk sinemas dorudan doruya Trk halknn film seyretme ihtiyacndan doan ve sermayeye deil emee dayanan bir sinema olduu iin halk sinemasdr. "Sinemamz halkmza yabanclat lde, onun desteinden mahrum kalmaktadr." diyerek ulusal sinemann temellerini atmtr.

3.4. Milli Sinemaclar

Bu dnemde Trk sinemasnda "Yeni Gerekilik" akmnn yan sra "Ulusal Sinema" ve "Milli Sinema" akmlar da ortaya kt. Ulusal sinema ile Anadolu insannn yaklak bin yllk kltrnn oluturduu tavrn, Milli Sinema ile Orta Asyadan gtnden beri Trk insannn slam-Trk kltr iindeki kiiliini ve Batllamann toplumumuzu yozlatrdn vurgulayan bir sinema anlay getirilmek istenmitir. Milli Sinema akmnn en iyi temsilcisi olan Ycel akmakl 1937de Afyonda dodu. lkin ule Yksel enlerin Huzur Soka adl romanndan sinemaya uyarlad ve Trkan orayn oynad Birleen Yollar adl filmi ekti. Milli sinema anlaynn bu ilk rnnden sonra Necip Fazl Ksakrekin zgn senaryosundan ileyi ekti. Kendi irketi olan Elif Film irketi adna evirdii son iki film, Olum Osman ile Kzm Ayedir.

Resim 3.6: Ycel akmakl

akmakl, daha sonra kendi firmasn kapatarak Erman Film Kurumu adna film evirdi. Ben Doarken lmm, Garip Ku ve Memleketim. Btn filmlerde olduu gibi bu filmde de milli deerlere dnmenin baarl yksn anlatr. Sinema diline hkim bir ynetmen olarak geni kitlelerin beenisini kazanan akmakl, Yeilam servenini tamamlayarak yine ounlukta ayn temalar iledii televizyon filmleri evirmitir. Ycel akmakl, 1975 ylnda TRT televizyonuna geti. rettii yerli yapmlarla televizyonda da yeni bir r aabileceini gsterdi. Trk edebiyatnn nl isimleri ve eserleri, ilk kez televizyona uyarland. Usta kalemlerin bayaptlar, bu kez Trk izleyicisinin karsna ekrandan ulamaya balad. Bunlar arasnda, Kk Aa, Kurulu, Bir Adam Yaratmak, 4. Murat, Hac Arif Bey, Ali ile Zeynep gibi filmler saylabilir.

25

akmakl, 1990 ylnda TRT'den ayrld ve tekrar zledii salonlara kavutu. Aslnda seyircisi de onu zlemiti. Minyeli Abdullah o dnemde sinema evrelerinde tahmin bile edilmeyen bir rekorun altna imzasn atm ve 500 bini akn izleyiciyi sinema salonlarna toplamtr. ile, Zehra, Dirili, Kzm Aye, Memleketim gibi unutulmaz yapmlara imza atan Ycel akmakl, kukusuz usta payesi verilmi ynetmenlerimizden biridir. Mesut Uakan ise milli sinema akmn daha politik bir tarza tad. Necip Fazl Ksakrek uyarlamas Reis Bey (1988)in ardndan 1990da Yalnz Deilsinizi ekti. dam edilen skilipli Atf Efendinin hayatn Kelebekler Sonsuza Uar adyla filme aktard. Uakan uzun bir aradan sonra annesini arayan bir ocuk ve sevdii kadn arayan bir adamn yks ile (Anne ya da Leyla, 2006) sinemaya dnd. Milli sinema akm iinde smail Gnein bir Karadeniz kyn tasvir ettii izme (1991) filmi de saylabilir.

Resim 3.7: Anne ya da Leyla

3.4. Erotik Film Furyas ve Sinemann Kriz Yllar

1960lardaki Yeilam sinemas, kuralc ve dayatmac bir ahlk anlay iinde kadn kimliklerini iki temel izgiye Masum kz ve kt kadn olarak ayrr. Bu karaekterler ya "iyi"dirler ya "kt". Yeilam sinemasnn masum kzlar jnlerinin, yani esas olanlarn karsndaki esas kzlardr. Yrek yakarlar, ama yuva ykmazlar. Cinselliklerini ve zellikle de teki kadn olma zlemlerini da vurmazlar, ilerinde bastrmlardr. Kt Kadn" dediimiz tiplemeler, daha ok yan hikye oyunculardr. Cinsel cazibelerini harekete geirip birbirlerini seven k iftlerin aralarna girerler. Sevdiler mi kt severler. nk acmaszdrlar. Bu var olma sava iinde cinselliklerini ve "teki Kadn"lklarn bir silah gibi kullanan fettan kadn tiplemeleri, bir kesimin bak asyla dlanp alt snf oyuncular olarak grlse de ou kez birlikte oynadklar "Esas Kz"larn nne geerler. yklerin iinde rolleri ne kadar ksa olsa da asl karakter yaratanlar, bu izginin oyunculardr. Atf Ylmazn lm Perdesinde, Metin Erksann Sulular Aramzdasnda, Halit Refiin ehrazatndaki kadn karakterler, tam bir 'vamp kadndr. Bu dnemde ticari kaygyla ilgili piyasa filmleri yaplm olup ou oyuncu ve ynetmenlerin sinema sektrnden elinin eteinin ekildii bir dnem olmutur. 1970lerde ou lkede olduu gibi lkemizde de erotik film furyas balad. 1972de Parala Behet ile balayan erotik komediler, Trk sinemasnda hzla salgna dnt. Bu tarz filmler nceleri seyirci saysnda geici bir arta sebep olsa da gerek sinema seyircisini sinemadan uzaklatrd. Sinema alkanl kazanm ve dzenli sinemaya giden pek ok aile normal filmlerin arasna bile bu tarz paralarn konulmasyla sinemaya gidemez oldu. Bu sebeple klasik Yeilam filmlerinin seyircisi kalmad. Film yapmclarnn yapm maliyetlerini bile karlayamaz hale gelmesi, Trk sinemasnda ilk ve gerek bir krizin baladn gsteriyordu.

26

UYGULAMA FAALYET UYGULAMALAR

lem Basamaklar
1960lardan 1990lara Yeilam sinemasnn durumunu inceleyiniz. "Siyasal Sinema", "Ulusal Sinema" ve "Dini Sinema" akmlarn inceleyi-niz. Erotik film furyasnn Trk sinema-sna zararl etkilerini aratrnz.

neriler
Ayrntc olunuz. Aratrmac olunuz. Analiz ve karlatrma yapabilmelisiniz. Yazl kaynaklar dikkatli takip ediniz. Dnemi yanstan sinema eserlerini seyrediniz ve analiz ediniz.

27

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1. 1974te ekilen Arkada bir Ylmaz Gney filmidir. 2. 3. 4. 1975te ekilen Hababam Snf bir Ertem Eilmez filmidir. Milli Sinema akmnn temsilcisi Halit Refidir. TV dizisi olan Kk Aay Ycel akmakl ekmitir.

5. Halit Refie gre Trk sinemas bir halk sanatdr. Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

28

RENME FAALYET4 RENME FAALYET4

AMA
1990larda Trk sinemasnn zelliklerini ve nemli ynetmenlerini, Trk sinemasnda ne kan oyuncular analiz edebileceksiniz.

ARATIRMA
+ Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Yavuz Turgul hakknda bilgi toplaynz. Sinan etin kimdir? Aratrnz. Kemal Sunal filmlerinin neden bu kadar ok izlendiini snfta tartnz. Aratrma ilemleri iin internet ortam ve iletiim fakltelerinin sinema blmlerini ve sinema ile ilgili bilgileri bulabileceiniz kitaplar gezmeniz gerekmektedir. Bulduunuz bilgileri arkada grubunuzla paylanz.

4. 1980 SONRASI TRK SNEMASI

1980 askeri darbesi Trk sinemasnda da deiime sebep oldu. Erotik filmler furyas yerini arabesk sanatlarnn rol ald melodramlara brakt. zgrlklerin kstland bu ortamda pek ok ynetmen de entelektel kayglarn ar bast bunalml, bireysel konular ileyen filmlere yneldi. Amerikan film irketlerinin sinema salonlarn satn alarak sadece kendi filmlerini oynatmalar televizyonun yaygnlamasyla birleince 1980lerin sonunda Trk sinemas ilk ve en byk kriz dnemine girdi. Yapmc firmalar bir bir kepenk kapatt, seyirci vurdulu-krdl filmlere alnca salonlar Amerikan filmleriyle doldu. Bu yllarda nitelikli filmler de ekildi. Ertem Eilmezin arabesk filmlerinin yapsn komediyle harmanlad klt filmi Arabesk (1988) seyircinin ilgisini ekti. Nesli lgeen, byk kente g etmeye mecbur kalan bir ky aasnn ehre ayak uydurmaya alt Zrt Aadaki (1985) baarsn Selamsz Bandosu (1987) ile devam ettirdi. Bu dnemin ne kan bir baka filmi de Tun Baarann Uurtmay Vurmasnlardr.

Resim 4.1: ener en

1990larda sinemann genel yapsn yeni bir dorultuya girdii grld. Yeilam dzeninin kmesi, yapmcln da sonu olmutu. Bu durumda ynetmenler ekecekleri

29

filmin giderlerini karlayacak kayna da bulmak zorunda kaldlar. Eurimagesdan salanan mali destein de katksyla uluslararas festivallerde ilgi uyandran ve dller alan filmler retildi. Ortalama 20 filmin ekildii bu yllarda Yavuz Turgulun ynettii Ekya, iki buuk milyon seyirciye ulaarak Trk sinemasnn i yapabilecei yeniden gsterdi. Ekyann at yoldan ilerleyen Vizontele, Kahpe Bizans, Gora, Nerdesin Firuze, Babam ve Olum gibi popler filmler, sinemamza yeni bir canllk getirdi. Avrupada Fransa hari hibir lkede Amerikan filmleri karsnda yerli filmlerin seyirci oran yzde 10u gemezken, 2005 ylnda Trkiyede 28 milyon seyircinin 11 milyonu yerli filmleri tercih etti. (% 40). 2006n sadece ocak aynda 6 milyon biletin 5 milyonu yerli filmlere kesildi. Trk sinemasna yeni bir hareket getiren bu rnesans salayan ounlukla magazin kltr oyuncularn rol ald, seyirci beklentilerine gre ekilmi filmler olsa da Trk sinemasnn hl ayakta olduunu gstermesi bakmndan nemlidir. Handan peki Byk Adam Kk Ak (2001) filminde evine snan ve Trke bilmeyen kk bir kzla ile emekli bir hkimin dostlua dnen atmasn iledi. Bir ara yasaklanan film, yurtdnda da ilgi grd. Sinemaya Gemide filmiyle balayan ve Dar Alanda Ksa Paslamalar, Maruf, Lalelide Bir Azize ile devam eden Serdar Akar, Kurtlar Vadisi Irak ile Trk sinemasnda en yksek gie baarsna imza att.

4.1. Yavuz Turgul

ktisad fakltesi gazetecilik enstitsn bitirmesinin ardndan gazetecilik yapmaya balad. Uzun sre Ses dergisinde alt. 1976'da Ertem Eilmez'in desteiyle, Arzu Filme senaryo yazmaya balad. lk kez Sultan filminin senaryosu ile dikkat ekti. iek Abbas ve Zrt Aa filmleri ile baarsn devam ettirdi. 1984 ylnda, Fahriye Abla filmi ile ynetmenlie balad. Muhsin Bey ve Glge Oyunu filmlerinin ardndan 1996 ylnda izleyici rekorlar kran Ekya filmini ekti ve baarsn en st dzeye kard. Senaristliinin ve ynetmenliini slendii Gnl Yaras adl film, yapt son filmdir ve o yl Trkiye'den Oscar aday olarak gsterilmitir.

Resim 4.2: Ekya

30

4.2. mer Kavur

1944 ylnda Ankara'da dnyaya gelen Kavur, Paris'te sinema renimi grd ve bunun yan sra yksek gazetecilik okulu ve sosyal bilimler okulu'nu bitirdi. Sorbonne niversitesi Sinema Tarihi Blm'nde yksek lisans yaptktan sonra Trkiye'ye dnen Kavur, Refik Halid Karay'n ayn adl eserinden sinemaya uyarlad Yatk Emine ile ilk uzun metrajl filmini ekti.
Resim 4.3: mer Kavur

Kavur, ocuklarn byk kentlerdeki yalnzln ve aresizliini anlatt Yusuf ile Kenan filmiyle adndan sz ettirdi. mer Kavur'un ynettii, senaryosunu yazd ve yapmcln stlendii Anayurt Oteli sinema otoriteleri tarafndan Trk Sinema Tarihi'nin ilk 10 eserinden biri seildi. Kavur, 2002 ylnda ektii Karlama ile 40. Antalya Altn Portakal Film Festivali'nde yedi dl birden ald. Lenf kanserine yakalanan Kavur, 12 Mays 2005'te hayata gzlerini yumdu.
Resim 4.4: Anayurt Oteli

4.3. Sinan etin

Srad bir ynetmen olan Sinan etin, mesleki kariyerine 1975 ylnda Zeki ktenin Hanzo filmine asistanlk yaparak baladnda henz 22 yanda idi. Fotoraf merakls ve sinema tutkunu olan etin, syledikleri ve yapt filmler ile hep olay adam oldu. Komedi ile balad filmlerinde erotizmden korkuya, dramdan maceraya kadar her eyi kulland. Sinemay, sanayi olarak kabul etti.

Resim 4.5: Sinan etin

1977 ylnda Hacettepe niversitesi Sanat Tarihi blmnden mezun oldu. Ayn yl Baskn ve ardndan Hal Trks adl belgeselleri ynetti. 1980 ylnda ilk uzun metrajl filmi Bir Gnn Hikayesini ekti ve bu film 1982 Antalya Film Festivali' nde En yi Kadn

31

Oyuncu dlne lyk grld. Daha sonra pepee iek Abbas, 14 Numara, irkinler de Sever, Berlin in Berlin gibi dll filmleri ynetti. Bu arada reklam filmleri ve mzik klipleri de yneten Sinan etinin en nemli zelliklerinden birisi de kazandn sinemaya ve teknolojiye yatrmasdr. Propaganda ile balatt devlet-birey ilikisini sorgulad filmlere Komser ekspir filmi ile devam etti. Kadir nanr, Mjde Ar, Okan Baylgen, Pelin Batu, zkan Uur ve Gazanfer zcan gibi dev bir kadroyu bir araya getiren Komser ekspir, etin'in yine brokratik yapya sert eletiriler yapt, bir yandan da izleyicisine zaman zaman duygusal zaman zaman komik anlar yaatt bir filmdir. Sinan etinin film, reklam ve TV dizisi reten bir yapm irketi de vardr.

4.4 Mustafa Altoklar

Altoklar, Ankara Koleji'nde okuduu ortaokul ve lise yllarnda, sanatla zellikle de edebiyatla ilgilendi. O zaman yeni kmaya balayan Milliyet Sanat Dergisi'nin sadk okurlarndan biri oldu. Babasnn doktor olarak toplumdan grd saygdan etkilenerek tp fakltesine girdi. Hacettepe Tp Fakltesi'ndeki rencilik yllar, tp eitiminin arl onu sanattan biraz uzaklatrd, dnemin de bir gerei olarak politikaya yaklatrd. Galatasaray Basketbol Takm'na antrenrlk yapmaya balaynca kaydn stanbul Cerrahpaa Tp Fakltesi'ne aldrd ve buradan mezun oldu.
Resim 4.6:Mustafa Altoklar

Mustafa Altoklar'n Edirne'nin Uzunkpr ilesindeki mecburi hizmet yllar, temelini ocukluunda att sinemaya da bir dn gibi oldu. Ar tp eitiminden sonra tekrar youn olarak kitap okumaya balayan Altoklar, ilk senaryo denemelerini yazmaya balad. Senaryo yazma teknii ve sinema zerine kitaplar okumaya balad ve bu arada bir de ksa metrajl film ekme imkn buldu ve sinema maceras 1989 ylnda bylece balam oldu.

Resim 4.7:stanbul Kanatlarmn Altnda

lk filmi Denize Haner Dt, ardndan byk ses getiren stanbul Kanatlarmn Altnda ve Ar Roman Asansr, O imdi Asker ve Banyofilmlerini ekti. Mustafa Altoklarn, Trkiye'nin yeni kuak ynetmenleri arasnda yerini almasn salamtr. Popler sinema anlayyla ektii filmlerinde Amerikan sinemasnn etkileri de grlr.

32

4.5 Reha Erdem

1960 stanbul doumlu Erdem, Galatasaray Lisesi'ni bitirdikten sonra Boazii niversitesi'nde 3 yl tarih okudu. Sinema okumak zere Fransa'ya gitti. Fransa'da ksa film ekti.

Resim 4.8: Reha Erdem

1990'dan bu yana reklm filmi ynetmenlii yapan Erdem, 8. ve 10. Kristal Elma Trkiye Reklam dlleri yarmalarnda En yi Ynetmen dllerini ald. Reha Erdem ilk olarak 1989'da ynettii A Ay ile tannd. Fransa'da sinema okuyan, tarih mezunu Erdem'in Bykada'nn nostaljik ve byleyici atmosferinde ektii iirsel ilk filmi, belki de ynetmenin en baarl filmiydi. Daha sonra reklm ekimlerine arlk verdi 1999'da Ka Para Ka filmini ekti. Bu arada bir sessizlik dnemi yaad ve 2004 sonrasnda Erdem, pe pee filmler ekmeye balad. Korkuyorum Anne ve Be Vakit ile son dnem Trk sinemasnn dl avclar arasndaki rekabete ortak olan ynetmen, hrsn ve ustaln, belki de yllarca suskun kalmann acsyla da, bir anda ortaya dkverdi.

4.6. Nuri Bilge Ceylan

1959 ylnda stanbulda dnyaya gelen Nuri Bilge Ceylan Boazii niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii blmnden mezun olduktan sonra Mimar Sinan Resim 4.9: Korkuyorum Anne niversitesinde iki yl sinema eitimi grd. Ceylan, yapt drt filmin de ynetmenliini, senaristliini ve yapmcln stlendi. Sinemaya Koza adl ksa filmiyle admn atan Ceylan bu filmiyle Cannes Film Festivali'ne katlma baarsn gsterdi.

33

Resim 4.10: Nuri Bilge Ceylan

1997'de ilk uzun metrajl filmi olan ve bata Berlin Film Festivali olarak pek ok dnya festivalinde gsterilen blml, otobiyografik ve pastoral Kasaba filmini, 1999 ylnda da bir meta-film olan ve ilk iki filmdeki otobiyografik izleri srdren ve byk baar kazanan Mays Sknts'n ekti. Film Berlin Film Festivali'nin yarmal blmnde gsterilmitir.

Resim: 4.11: Kasaba filminden bir sahne

56. Cannes Film Festivalindende yaran ve favori filmler arasnda gsterilen Nuri Bilge Ceylann 2002 yapml dram filmi, "Uzak", Altn Palmiyeden sonra festivalin ikinci nemli dl olan Byk Jri dln (Grand Prix) ald. Filmde yalnz ve yabanclam iki kuzeni oynayan filmin barol oyuncular Muzaffer zdemir ve talihsiz bir trafik kazasnda kaybettiimiz Mehmet Emin Toprak da En yi Erkek Oyuncu dln paylaarak Trk sinema tarihinin parlak baarlarndan birine imza attlar. Ceylan'n drdnc uzun metrajl filmi klimler 2006 Cannes Film Festivali'nin yarmal blmne kabul edildi. Ceylan'n bugne kadar ektii en byk bteli eser olan film, dijital grnt teknolojisiyle hazrlanmt ve grnt ynetmenliini Ceylan'n kendisinin stlenmedii ilk Nuri Bilge Ceylan filmi zellii tamaktayd.

34

4.7. Trkiye Dndaki Trk Ynetmenler

Trkiyede doup yurtdna yerlemi veya yurtdnda domu Trk kkenli ynetmenler de yaadklar toplum ve o lkedeki Trkler hakknda yaptklar filmlerle ilgi toplamaktadrlar. Bu ynetmenler arasnda Almanya doumlu Fatih Akn ve talyada yaayan Ferzan zpetek saylabilir. Fatih Akn ilk uzun metrajl filmi Ksa ve Acsz ile dokuz dl kazand. Temmuzda ve Solino filmlerinin ardndan ektii Duvara Kar (2004) ile Berlin Film Festivalinde Altn Ay dl ile Sinema Eletirmenleri Birliinin FIPRESCI dln ald Fatih Akn, Hrsz Var filminde (2004) oyuncu, Takva filminde yapmc, Kebab Connectionda senaryocu olarak karmza kt.

Resim 4.12: Fatih Akn

Yurtdndaki bir baka Trk asll ynetme de Ferzan zpetekdir. 1959da stanbulda doan ve sinema eitimi iin talyaya giden zpetek, bir sre ynetmen yardmcl yaptktan sonra ynetmenlie geti. Harem Suare, Hamam, Kar Pencere ve Cahil Periler gibi filmleriyle talyada ilgi toplad.

4.8. Trk Film Yldzlar

4.8.1. Trkan oray
28 Haziran 1945'de stanbulda dodu. Ac Hayat Trkan orayn sinema hayatndaki ilk dnm noktasdr. Bu filmindeki rol dierlerine gre daha tutarl, tip olarak da geree daha yakndr. Film o gne kadar yaplm en baarl, en iirsel grntl ak filmlerinden biridir. 1963te evirdii bu filmle 1964te I. Antalya Film Festivalinde en iyi kadn oyuncu dln alr. Ayrca Ac Hayat sinema yazarlar tarafndan Yln Filmi seilir. Artk izleyicide oray imgesi olumaya balamtr. Sinemamzda, Trkan oray gzel, ekici, alml bir kadn kiilii yaratm ve bunu hem gldr, hem dramda ayn baaryla srdrmtr. Sosyal kkenler itibaryla bir utan brne, bir kutuptan dierine kolaylkla gidip gelebilmitir. Trk toplumu, sanatnn halk kz veya burjuva dilberi tiplemelerini ayn ilgiyle kabul etmitir.

35

Trkan oray tip olarak da Trk kadnn yanstmaktadr. Trk sinemasnn en gzel resim veren kadn oyuncusudur. Sinemasal adan zengin, seyirciyi arpan bir grnts vardr. Halkn iinde gelmesi zor artlarda bymesi onu halka daha yakn klmtr. Trk sinemasnda hibir kadn oyuncu onun gibi evresinde yaygn bir etkinlie sahip olmamtr.

Resim 4.13: Trkan oray

zleyici tarafndan Sultan lakabyla anlan oray, dier kadn sanatlara rnek olmu, uygulamalaryla da takip edilmitir. Sinemada en yksek fiyata sahip oyuncu oluu, en ok ak olunan kadn oluu, kendine has yasaklar koyuu, her roln altndan baaryla kalkmas, farkl gzellii, scakl, bir sultan, bir efsane oluuyla ve dier ynleriyle sinemadaki yerini de belirlemitir. 1970lerin balarnda da sinema siyasetini hemen hemen aynen srdrr. Ylda yine 1012 film yapar. nl yazarlarn eserlerine el atlr fakat baarl olunmaz Sultan Gelin, Cemo gibi filmlerle yarm baarlar elde edilirken, Vukuat Var, Asiye Nasl Kurtulur gibi filmler fiyaskoyla sonulanr. Hzl dnemden sonra oray, bir sre setlerden uzak kalr. 1980de film yapmaz. 1981de ise son ynetmenlik rn olan Ylan ldrseler ile geri dner. Bu arada halk sinemadan soumutur. Artk yeni bir kuak, yeni ynetmenler, yeni bir anlay douyordu. 1980 ve 1990l yllar boyunca orayda birok yeni ynetmene destek verdi. 1980lerde bamsz sinemann n alr. 1980lerde sinemamz artk daha aydn, daha incelmi rnler, byk kentin orta snflarna dnk hikyeler vermeye balayan daha zel bir alan olmaya doru gidecektir. 1983te arkc ve trkclerin oynad arabesk arlkl filmler Trk sinemasndaki yerini ne kadar korumaya alsa da, kadn dnyalarn sorgulayan Kadn Filmleri ne kmaya balayacaktr. Deien koullar ve yaanan ekonomik krizler nedeniyle 19801986 yllarnda ikier filmle yetinmek zorunda kalan Trkan oray 1987de bu sayy drde karr. 80li yllar orayn hem mesleinde hem de zel yaamnda nemli deiikliklere sahne olacaktr. oray kanunlar yklacak, oynad Mine adl filmiyle Kadn Filmleri akmn da aacaktr. Daha sonrada seyircisinin karsna birka dizi filmle gelir. 2000 ylnda evirdii kinci Bahar adl dizi ise dierlerinden ok farkl bir yere sahip olmutur.

36

4.8.2. Hlya Koyiit

1947de skdarda dnyaya geldi. Konservatuar snavn kazand ve 8 yanda Ankaraya yatl bale rencisi olarak okumaya gitti. ki sene boyunca zlem, gzya ve gidip gelmelerle sren macerann sonunda stanbul konservatuarna gei yapt. Hem okul hem konservatuar yryp giderken kardeleriyle birlikte stanbul ehir Tiyatrosunda ocuk Tiyatrosunda sahneye kmaya balad. Muhsin Erturul tarafndan sinemaya ynlendirildi. Henz 15 yandayken Metin Erksann Susuz Yaz adl filminde barol oynad. Film setinde Metin Erksan gen oyuncusunu kyllerin arasna salverdi. Hlya bir sre sonra onlardan biri gibi olunca Erksan, onu kamerasnn nne ald ve barollerinde Erol Tan da yer ald bu film lkemize Altn Ay dln kazandrd. Bu dl 80 yllk sinema tarihimizin en nemli dl oldu. Bu filmin hemen ardndan Meksika Film Festivaline davet edilen Susuz Yaz ekibi ok ilgi grd. Hlya Koyiit orada Metro Goldwyn Mayerden 6 yllk szleme nerisi ald. Orada kalp hem sinema eitimi almas hem de sonrasnda film evirme nerisini reddetti. Sonra filmler arka arkaya gelmeye balad. nc Filmi Vurun Kahpeye yine unutulmaz Trk filmleri arasndaki yerini korudu. Sinemann amaza girdii gnlerde sahneye kma nerisini kabul etti ve tam on yl ast solist olarak sahneye kt. Daha sonralar Ltfi Akad arayarak film yapmak istediini syledi ve Trk Sinema tarihinin en nemli on filmi arasnda da yer alan Gelin, Dn, Diyet lemesini eker. Artk sosyal ierikli filmler onun iin vazgeilmezdir.

Resim 4.14: Hlya Koyiit

Koyiit, 1998 ylnda Son are adl 1,5 yl sren bir TV haber program yapt. Nisan Yamuru adl 26 blm sren TRT dizisi iin yeniden kamera nne gemeye karar verdi. Baroln Cihan nal ile paylat 26 blmlk dizinin ardndan ellale (2001) adl filmde oynad.

4.8.3. Fatma Girik

1942'de stanbul Sultanahmet'te dnyaya gelen Trk Sinemas'nn nl kadn yldzlarndan Fatma Girik, Caalolu Kz Lisesi'nde okudu. Her ne kadar dramatik karakterleri de baaryla canlandrabileceini ispatlasa da, mavi gzleri ve canl kiiliiyle 1960l ve 1980li yllarn filmlerine damgasn vuran Girik, oyunculuk kariyerine 1957 ylnda Leke isimli bir ky filimiyle balad.

37

Ardndan 1960 ylnda oynad lm Peimizde adl filmle kendine bir yer edindi. Filmde kt bir aabeyin kz kardeini canlandran sanat, ynetmen Memduh n'n destekleriyle Trk Sinemas'nn baarl yldzlar arasnda yerini ald. evirdii ky filmleriyle birok dl alan sanat, sinemann krizinden sonra 1987 ylnda TRT'deki Gnl Dostlar adl diziyle TV'ye geti. Bu diziyle bata Kltr Bakanl olmak zere eitli dller ald. Daha sonra ekranlar brakp siyasete atlan Girik, 1988 ylnda ili Bakan seildi ve bu grevini be yl srdrd. Resim 4.15: Fatma Girik Bakanlnn ardndan tekrar ekranlara dnen sanat bir televizyonda Sz Fato'da adl realite programnn sunuculuunu yapt. Sanatnn bugne kadar oynad filmleri arasnda Dadan nme, Gnlden Yarallar, Ezo Gelin, Hz. mer'in Adaleti, Kzgn Toprak, Kambur, Lekeli Kadn Agr Da Efsanesi, Toprak Ana, Rabia Hatun, Kanl Nigar, Kaak, Nefret, Postac, Yaklacak Kadn, Ylanlarn c, saylabilir.

4.8.4 Filiz Akn

1943 ylnda Ankara'da doan Akn, Ankara Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Arkeoloji Blm'nde bir sre okudu. 1962de Artist dergisinin dzenledii yarmay kazanarak Yeilama geti ve ayn yl Akasyalar Aarken adl filmini evirdi. Ardndan akayla Kark adl filmde Ajda Pekkanla barol paylat. Kadn Berberi ve Kadn Terzisi filmlerindeki rolleriyle olduka nlenen sanat, 1964 ylnda oynad Yankesici Kz adl sinema filminde, deiik trdeki karakterleri baaryla canlandrabileceini tm sinemaseverlere kantlad. 1965te Kolejli Kzn Ak isimli filmde Ayhan Ikla barol paylat. Ardndan tkrldmda benzer bir tiplemeyi canlandran Filiz Akn, bu filmde barol Cneyt Arknla paylat. Yine ayn yl, Ayhan Ikla Tamirci Paras adl filmde oynayan sanat, burada da zengin kz tiplemesini canlandrd. Hindistan Cevizinde ise barol Zeki Mrenle paylap yine havai bir kompozisyonu canlandrd. Nitekim yllar sonra oynad Gl ve eker adl filmde de ayn rol canlandrmtr. Bu filmi Sadri Alkla oynad Efkrl Sosyete izler. Aknn dier nemli filmleri Szde Kzlar, Seni Seviyorum, Silahl Paazade, Hznl Ak, Lekeli Melek, Affedilmeyendir.

38

Resim 4.16: Filiz Akn

Reklam filmlerinde de oynayan sanat, sinemac Trker nanolu ile evlendi ve bu evliliklerinden, daha sonra tm sinema severlerin tanyaca, Yumurcak adl seri filmlerinin barol ocuk oyuncusu lker nanolu dodu. Sinemada zellikle romantik rolleri canlandran Filiz Akn, 1969 ylnda arksyla nl Reyhan filminde Kartal Tibete ak olan arkc kz canlandrd. Yine ayn yl Karl Dan Etei adl filmde bu kez Ayhan Ika ak olan kz canlandrd. Ardndan Alyorum filminde iki kz kardei birden canlandrd ve bu kez ak olduu erkek Ediz Hundu. Filmlerini sahnede oka ark syledii Cilveli Bir Kz, Oyun Bitti, Cambazhane Gl Fadime ve Oyun Bitti izler. Baarl sanat, unutulmaz vapur sahnesinin olduu Aka Tvbe, intihar seen kadn canlandrd Ac Hatralar, hznl arklar syledii Seni Sevmek Kaderim filmleriyle sevenlerinin beenisini bir kez daha kazand. Filiz Akn, sinema serveni boyunca Kemal Sunaldan, Zeki Mrene, Kartal Tibetten Ylmaz Gneye ve Tark Akana kadar btn nl oyuncularla barol paylat. Ankara Ekspresi filmindeki rolyle Antalya Film Festivalinde en baarl kadn oyuncu seildi.Yllar sonra TRTde Gemi Bahar Mimozalar adl televizyon dizisinde hayranlarnn karsna kt.

4.8.5. Cneyt Arkn

8 Eyll 1937de Eskiehirde, dodu. Gerek ad Fahrettin Creklibaturdur. Aslen Krm Tatarlarndandr. Trk sinemasnn en nl oyuncularndan olan Cneyt Arkn, niversitede tp renimini alm, askerliini yapt yerde Gksel Arsoyun filmi ekilirken ynetmenin dikkatini zerinde toplam ve ynetmen film evirme teklifinde bulunmutur. Bir sre i arayan Fahrettin sonra ynetmenin teklifi aklna gelip oyuncu olmaya karar vermitir. Sinema oyunculuu yaamna 1964te balayan ve yaklak 300 filmde oynayan Cneyt Arkn, son yllarda Trk televizyonlarnda deiik trde programlarda gornmeye balamtr. Ata binmede ve karatede uzman sporcu nvanna sahiptir. Ksa bir sre gazetelerde salkla ilgili ke yazarl da yapmtr. nemli dizileri arasnda; Polis (1992), Kumarbaz (1993), Uyuturucu (1994), Kpek (2005), lmne Sevdalar (2005) saylabilir.

39

Resim 4.17. ve Resim 4.18: Cneyt Arknn barolde oynad iki film

4.8.6. Kadir nanr

1949'da Ordu'da doan Trk sinemasnn byk oyuncularndan Kadir nanr, oyunculuk hayatna fotoromanlar ile balad ve Son Yedi Adm Sonra isimli film ile sinemaya geti. Kadir nanr'n nemli filmleri arasnda, barollerini Trk Sinemas'nn Sultan olarak bilinen Trkan oray'la paylat Dn, Selvi Boylum Al Yazmalm, Ylanlarn c filmleri ile Ah Gzel stanbul, Tatar Ramazan, Bir Yudum Sevgi filmleri yer alyor. nanr, 2003 yapml sinema filmi Gnderilmemis Mektuplarda, barol Trk Sinemas'nn Sultan Trkan oray'la birlikte paylat. Trk Sinemas'nn efsanevi ikilisi, 24 yl aradan sonra bu filmle birlikte bir araya geldi. Sanatnn dlleri:23. Antalya Film enlii, 1986, Ylanlarn c - En yi Erkek Oyuncu 5. Adana Altn Koza Film enlii, 1973, Utan - En yi Erkek Oyuncu. 3. Ankara Film enlii, 1990, Med Cezir Manzaralar - En yi Erkek Oyuncu.

40

Resim 4.19. Resim 4.20 ve Resim 4.21: Kadir nanrn rol ald filmlerden bazlar

4.8.7. Kemal Sunal

1944 ylnda stanbul'da dodu. Vefa Lisesi'nden mezun oldu. Sanat hayat, Zoraki Takip adl tiyatro oyunuyla balad. Bir yl kadar Kenterler Tiyatrosu'nda altktan sonra Devekuu Kabare Tiyatrosu'nda grev ald. 1973 ylnda Ertem Eilmez'in ynettii bir filmle sinemaya transfer oldu ve kalabalk kadrolu filmlerde rol almaya balad. Trk sinemasnda bata ''nek aban'' tiplemesi olmak zere canlandrd pek ok tiple sevenlerinin kalbinde taht kuran Kemal Sunal, 7'den 70'e herkesin sevgisini kazand. Trk sinemasnn en byk komedyenlerinden biri olan Sunal, pepee evirdii filmlerle ticari adan byk baar kazand. 1977'de Antalya Film Festivali'nde ''En baarl Erkek Oyuncu'' dln alan Sunal, oyunculuu ve zellikle deiik tiplemesiyle Trk sinemasnda komedi oyunculuuna yeni bir soluk getirdi. 1990'l yllardan itibaren filmleri kesintisiz olarak televizyonlarda yaynlanmaya balad; ama kendisi bu gsterimlerden hi para kazanmad. 12 Eyll ncesi dnemde yarm brakt niversiteyi, Marmara niversitesi letiim Fakltesi, Radyo Televizyon ve Sinema Blmn'n 1995 ylnda bitirdi ve master yapmaya balad. Hayat boyunca toplam 82 filmde rol ald. 3 Temmuz 2000 tarihinde ld. Filmlerinden bazlar unlardr: Gerzek aban, Gol Kral, Zbk, Davaro, Kanl Nigar, Kat, Doktor Civanm, Yedi Bela Hsn, arkl Milyoner, En Byk aban, Klbk, Tokat, Atla Gel aban, Orta Direk aban, Postac, abaniye, Gurbeti, Dttr Dnya, retmen, Polizei, Uyank Gazeteci, nat, Glen Adam, Talih Kuu, Zehir Hafiye, Abuk Sabuk Bir Film, Boynu Bkk Kheylan, Koltuk Belas.

41

Resim 4.22. Resim 4.23 ve Resim 4.24: Kemal Sunaln rol ald filmlerden bazlar

4.8.8.Ediz Hun

Resim 4.25: Ediz Hun ve Hlya Koyiit bir film setinde

1941 stanbul doumlu. Norve'te Oslo ve Trondheim niversiteleri'nde biyoloji ve evre bilimleri fakltesinden mezun oldu. Sinemaya bir derginin (Ses) at yarmayla girdi (1963). Gen Kzlar adl filmle sinemaya adm atm oldu.

42

Trk sinemasnn eski jnlerinden olan Hun, Yeilam'a 36 yl emek verdi. 1985'ten bu yana Marmara niversitesi'nde retim grevlisi olarak almalarn srdrmektedir. 19911993 yllar arasnda evre Bakanl Maviri ve stanbul evre l Mdr olarak grev ald. 18 Nisan 1999 Genel Seimlerinde stanbul milletvekili seildi. nemli filmleri arasnda: Ankara Ekspresi (Muzaffer Aslan), Gll Geliyor Gll (Atf Ylmaz) saylabilir.

4.8.9. Ayhan Ik
1929 ylnda zmir'de doan Ayhan Ik, 1953'te Gzel Sanatlar Akademisi Resim Blm'nden mezun oldu. Sinemaya gemeden nce grafiker olarak alan sanat, eitli dergilere kapak resimleri yapt. Grafikerlikten sinemaya 1951'de Yldz Dergisi ve stanbul Film'in at yarmay kazanarak gei yapt. Ayn yl Yavuz Sultan Selim ve Yenieri Hasan filmiyle ilk kez beyazperdede grnd. kinci filmi Kanun Namna ile oyunculuktaki yeteneini kantlayarak ne kavutu. 1959 ylnda Amerika'ya gitti ve sinema konusunda incelemelerde bulundu. Trkiyeye dndkten sonra yeni filmler evirerek nn srdrd. 1972'de film yldzlarnn sahneye kma modasna uyarak, Klsik Trk Mzii dalnda solistlik yapt. Oyunculuunun yan sra yapmclk yapmaya da balayan Ik, bir sre sonra da oyuncu ve ynetmen olarak rgt filmini ekti ve bu arada TV'de baz reklam filmlerinde rol ald. Trk sinemasnn belki de en byk oyuncularndan biri olan Ayhan Ik, ikinci filminden sonra fizii ve yetenei ile dikkatleri ekerek, lene kadar evirdii btn filmlerde hep barol oynad. Kral nvann alan Ik, nn en uzun sre koruyan ilk oyuncu oldu. Ik; 1954'te Trk Film Festivali'nde, 1962'de Ses, 1965'te Artist ve daha bir ok yayn organnn dzenledii yarmalarda En Baarl Erkek Oyuncu seildi. Ayhan Ik, 1979'da beyin kanamas sonucu hayata veda etti.
Resim 4.26: Ayhan Ik

4.8.10. Kartal Tibet

1938 ylnda Ankarada dnyaya gelen Kartal Tibet, Ankara Devlet Konservatuar Tiyatro Blmn bitirdi. Uzun yllar tiyatro oyunculuu yapan sanat, 1965 ylnda Karaolan filmi ile sinemaya geti. 1976 ylnda Kemal Sunal, ener en, Adile Nait ve Mjde Ar gibi nllerin rol ald Tosun Paa filmiyle ynetmen olarak ilk denemesini gerekletirdi. Rol ald nemli filmler arasnda, lmeyen Ak, Dalar Kz Reyhan, Senede Bir Gn, Dokuzuncu Hariciye Kouu; ynettii filmler arasnda ise: Sultan (1978), Zbk (1980), Gol Kral (1980), alvar Davas (1983), Japon i gibi filmler saylabilir. Kartal Tibet ynetmen olarak almalarn srdrmektedir.

43

Resim 4.27: Kartal Tibetin rol ald bir film

4.8.11. Metin Akpnar

Metin Akpnar, 1942 ylnda stanbulda dodu. Pertevniyal Lisesi'nden mezun oldu. 1967 ylnda Devekuu Kabare Tiyatrosu'nun kurucular arasndayd. Daha sonra sinemaya adm att ve Zeki Alasya ile birlikte rol ald sosyal ierikli filmlerle tannd. Tatl Dillim filmiyle sinemaya adm atan Akpnar, Zeki Alasya ile ayrlmaz bir ikili oluturmu ve yllarca tiyatroda, sinemada ve televizyonda birlikte rol almlardr. Daha nce ks olduu Kemal Sunal ile Propoganda filminde, ayn ekilde Zeki Alasya ile de Gle Gle filminin ekimlerinde yeniden barmt.
Resim 4.28: Zeki Alasya ve Metin Akpnar

4.8.12. Zeki Alasya

1943 ylnda doan sanat orta renimini Robert Kolej'inde tamamlad. renciyken, Birlik Tiyatrosu'nda oyunculuk yapmaya balad. 1964 ylnda, Arena Tiyatrosu'nda profesyonel oyunculua balad. Mister Nato, Kargalar Okulu, ampanya ve Viski gibi oyunlarda rol ald. Metin Akpnar, Haldun Taner ve Ahmet Glhan ile bir araya gelerek Devekuu Kabare Tiyatrosu'nu kurdu. Bu topluluun tm oyunlarnda oyuncu, yazar, ynetmen olarak alt. 1973'te sinema oyunculuuna balad.

44

Rol ald filmler arasnda; Gler misin Alar msn, Mavi Boncuk, Sev Kardeim, Tatl Dillim, ans Kapy Krnca, mercikp, Rus Gelin, Pardon saylabilir. Zeki Alasyann ynettii filmler arasnda ise; mercikp, Rus Gelin, Yanl Numara saylabilir.

4.8.13. Sadri Alk

Sadri Alk 5 Mart 1925 ylnda stanbul'da dodu. Sadri Alk'n iindeki oyunculuk ak kk yalarda kendini gstermeye balamt. Liseyi stanbul Erkek Lisesi'nde okudu. Lisenin yansra Caalolu Halk Evi'nde tiyatroya gidiyordu. Liseyi brakp devam mecburiyeti olmadndan Gzel Sanatlar Akademisi Resim Blm'ne kaydoldu. Yava yava sahne, resim, tiyatro derken sinemaya adm att ve ilk filmi Gnahszlar' 1945 ylnda evirdi. Sadri Alk 1959 ylnda evirdii Yalnzlar Rhtm adl filmde otuz sekiz yllk hayat arkada olpan lhan ile tant. Sinema yaantsnn yan sra, sahne ovlarnda da ok baarl oldu. Sadri Alk genellikle, deien toplumsal deerler iinde gzellie tutkun, umutlu, yaama sevinciyle dolu, drstl ve doruluu zleyen insan tipini oynad. Sinemann yan sra iir ve resimle de uraan Alk, be yzn zerinde filmde rol ald. En son Yenge Sepeti filminde rol aldktan sonra 1995 ylnda vefat etmitir.

Resim 4.29 : Sadri Alk

4.8.14 Erol Ta
1928de Erzurumda doan sanat henz iki yandayken babasn kaybetti. Geim sknts nedeniyle okul yaamna devam edemeyen Erol Ta, hamallktan, baharat dkknnda tezghtarla kadar pek ok ite alt. O dnemde iki byk tutkusu vard: Biri sinemaya gidip kovboy filmleri izlemek, ikincisi de boks. Sinemayla bir tesadf sonucu tant. Cankurtaranda yapt bir kavgay, Ltfi mer Akad grnce kendi filminde kullanaca bir kavga sahnesi iin aranan adam da bulunmu oluyordu.

45

Resim 4.30: Erol Ta

Erol Ta, nemli ilk roln 1957 yapm Ac Gnler filmindeki amur evket karakteriyle canlandrd. O tarihten sonra da birka filmi hari, Kt Adamlk onun imajyla rtt. "yi"nin daha iyi grnebilmesi iin ona gereksinim vard. Filmlerde onun grld an, yksel atmann da balad and. Bu nedenle bir senarist ve ynetmen iin belki de barol oyuncularndan daha nemli bir yere sahipti. Filmin merkezinde onun ktl vard. Bu nedenle rol ald nemli filmlerin pek ounun afilerinde hep o olacakt. Metin Erksann ynettii Susuz Yaz (1963) filminde oynad, kylnn ba belas konumundaki rolyle, Meksika Acapulco Film Festivalinde Juri zel dln kazand. Aslan Bey (1968) adl filmde bir Rus generalini o kadar iyi oynad ki filmi izleyen baz izleyiciler kendisinin ilettii kahvehaneyi basp ocuklarn dvdler. Sokakta onunla karlaan izleyicilerin vglerine deil kzgnlklarna maruz kald. yi karakter olarak oynad nadir filmlerden birinde, Duygu Sarolunun 1965 yapm Bitmeyen Yol filminde, arkadalaryla birlikte stanbulun etin yaam koullarna kar sava veren bir karakteri canlandrd. Tunel Kurtiz, Fikret Hakan ve Aydemir Akba gibi sinemamzn nemli oyuncularyla birlikte rol ald bu filmin o nl sahnesinde de Erol Ta, ehrin ktlne kar birbirine kenetlenen ve endieyle uzaa bakan taral arkadalar arasnda yine merkezde yer alyordu.

46

UYGULAMA FAALYET UYGULAMALAR

lem Basamaklar
1980den gnmze Trk sinemasn inceleyiniz. nemli Trk sinema sanatlarn inceleyiniz.

neriler
Dnemi yanstan sinema izleyip snfta tartnz. eserlerini

47

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI
1. Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 2. Trkiyede Oscar Aday olarak gsterilen Gnl Yaras filmi bir Yavuz Turgul filmidir. 3. 5. 6. "Anayurt Oteli" bir mer Kavur filmidir. "Ar Roman" bir Sinan etin filmidir. "Ac Hayat" filmi Trkan orayn sinema hayatndaki ilk dnm noktasdr. 4. "Komser ekspir" bir Mustafa Altoklar filmidir.

7. Trk sinemasnda "Kral" nvan alan oyuncu Ayhan Iktr. Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

48

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modl ile kazandnz yeterlii aadaki ltlere gre deerlendiriniz.

Deerlendirme ltlerii
Trkiyede Sinemann lk Yllar A)Osmanl lkesinde ilk sinema gsterisini kavradnz m? B) Trkiyede belgesel amal yerli film ekimlerini rendiniz mi? C) Tiyatrocular Dnemini kavradnz m? Yeilam Dnemi Sinemas A) Trkiyede sinemann endstrilemesini kavradnz m? B) Yeilam sinemasnn temel niteliklerini rendiniz mi? C) nemli ynetmenleri tandnz m? 1960lar Sonras Trk Sinemas A) Siyasal sinema ve Ylmaz Gneyi tandnz m? B) Ulusal Sinema akmn kavradnz m? C) Milli sinema akmn tandnz m? D) Sinemann kriz yllarn rendiniz mi? 1980 sonras Trk sinemas ve nemli ynetmenler A) Sinemamza damgasna vuran nemli ynetmenleri rendiniz mi? B) Trkiye dndaki Trk ynetmenleri tandnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda eksikleriniz varsa ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

49

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI Sorular 12345Cevaplar D D D D Y

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI Sorular 123456Cevaplar D Y D D Y Y

RENME FAALYET 3 CEVAP ANAHTARI

SORULAR CEVAPLAR

12345-

D D Y D D

50

RENME FAALYET 4 CEVAP ANAHTARI

SORULAR CEVAPLAR

123456-

D D Y Y D D

51

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

www.kameraarkasi.org Sinema ile ilgili siteler.

52

KAYNAKA KAYNAKA
KIVAN, Oya, Yaymlanmam Ders Notlar Ankara, 2006. Prof. Dr.ONARAN, erif Alim, Sinemaya Giri, stanbul, 1986. Prof.Dr. ONARAN, erif Alim, Sessiz Sinema Tarihi, Ankara, 1994. MAKAL, Ouz, Fransz Sinemas, Ankara, 1996. Do.Dr. BRYILDIZ Esra, Sinemada Akmlar, stanbul, 2002. COKUN Esin, Dnya Sinemasnda Akmlar, stanbul, 2003. DALDAL Asl, 1960 Darbesi ve Trk Sinemasnda Toplumsal Gerekilik, stanbul, 2005. www.sinematrk.com www.msxlabs.org www.byegm.gov.tr www.mkutup.gov.tr www.radical.com.tr www.vikipedia.org www.kimkimdir.gen.tr www.trksinemas.com www.nevarneyok.com www.sensesofcinema.com www.netpano.comluploads. www.kedim ve ben.com www.ottomanstore.com www.dergibi.com www.beyazperde.com www.sokakta.com www.sea.fi www.akyaka.org www.tulumba.com www.tulumba.com www.trksinemas.com. www.pandora.com.tr www.radical.com.tr www.nevarneyok.com www.ideefixe.com.

53