Nazan Bekirolu'nun Cam Irma Ta Gemi Kitabndaki Be yksnde Geleneksel Bir Ana Tema Olarak Ak ve Harf Simgecilii

Dilara ARARAT

Giri
Bu alma, Nazan Bekirolunun Be isimli yksnn tasavvufi balamda ve ykdeki harf simgecilii baz alnarak incelenmesidir. almann sonuna bu konuyla ilgili rneklendirilmi bir ders plan da konulmutur. Yazarn pek ok yksnde karmza kabilecek bir nokta olan harf simgecilii ve Nazan Bekirolunun ald eitimle paralel olarak hemen hemen tm eserlerinde iledii tasavvuf temas ( ve bu temaya bal olarak ilahi ak), slam mistisizmi baz alnarak ve harf simgecilii konusunda daha nce yazlm kaynaklara baklarak incelenmeye allmtr.

Nazan Bekirolunun Hayat ve Eserleri 3 Mays 1957 tarihinde Trabzonda domu, ilk ve orta renim tahsilini ayn kentte yaptktan sonra Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat blmn bitirmitir (1979). Drt yl lise retmenli yaptktan sonra Karadeniz Teknik niversitesi Fatih Eitim Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Eitimi blmne aratrma grevlisi olarak girmitir (1985). Orhan Okay ynetiminde srdrd Halide Edib Advarn Romanlarnn Teknik Adan Tahlili konulu doktorasn 1987 ylnda tamamlam, bylece retim grevliliine balamtr. 1995 ylnda air Nigar Hanm konulu almasyla da doent olmutur. 1998den beri ayn fakltede alan Trke Eitimi blmnde retim grevlisi olarak grev yapmakta olan Nazan Bekirolu, 4 Mays 2001de profesr olmutur. ehirli bir ailenin en kk ocuu olan Nazan Bekirolu, kendi deyimiyle ehl-i kalem ve kelam bir baba ile titiz ve olduka eitimli bir annenin, iki de aabeyin ikliminde olduka nazlanarak, korunarak bymtr. ocukluunda Trkesi bozulur diye sokaa kmas yasaklanm ve arkadalar seilmitir. Bu sebeple konuurken Karadenizlilii hi hissedilmez. On drt yanda babasnn vefatyla birlikte ailenin ekonomik ve sosyal rengi deiir. Konaktan apartman dairesine gei, yazarn ie dnk ruh halinin teekklnde ve duyarllnn ekillenmesinde etkili olmutur. Daha sonra yksek tahsil iin ailesinden ayrlarak Erzuruma gitmesi, baklarn d dnyaya evirmesini ve Anadolu insann tanmasn salamtr. rencilik yllarnda halk edebiyat ve Orta Asya estetiinin peinde komu ve bunu ilk hikayelerine de yanstmtr. Kendi deyimiyle kendisini asl buluu mezuniyet sonras yllara

rastlar. 1979 ylnda apartmandan tekrar eski, mstakil ve baheli bir eve tanrlar. Bylece yazar, ruhunu harekete geiren atmosfere yeniden kavuur. Bekirolunun edebiyata ilgisi aileden gelmektedir. Nazan Bekirolunun babas Hedef adl yerel bir gazetenin sahibidir. Baslmam roman denemeleri ve pek ok iiri bulunan, tarihe ve bilhassa Osmanl tarihine merakl bir zat olan baba, Bekiroluna okumay sevdiren insandr. Zaten Nazan Bekirolunun inde Bir Sz Var yksnde kahraman da babasdr. Nazan Bekirolu, bir zamanlar Tanpnarn etkisinde kaldn; fakat sonralar bu etkiyi zerinden attn syler. Hayran olduu Dostoyevskiden, insan ruhunun labirentlerini vermesi bakmndan etkilenmitir. Nun Masallar dneminde ise Oscar Wilden sade izgisinden etkilenmitir. Sezai Karakotan ise, gelenein nasl dntrlp kullanldn rendiini syler.

Eserleri: Nun Masallar (yk; Dergh Yaynlar, 1997). air Nigr Hanm (nceleme; letiim Yaynlar, 1998). Halide Edib Advar (nceleme; ule Yaynlar, 1999). Mor Mrekkep (Deneme; yiadam Yaynlar, 1999). Yusuf le Zleyha / Kalbin zerine Titreyen Hzn (ark Mesnevsi, Tima Yaynlar, 2000). Mavi Lle (Deneme, yiadam Yaynlar, 2001). simle Ate Arasnda (Roman, Tima Yaynlar, 2002). Cmle Kaps (Deneme, Tima Yaynlar, 2004)(TYB 2003 Yl Deneme dl). Cam Irma Ta Gemi (Hikaye, Tima Yaynlar, 2006) (TYB 2006 Yl Hikaye dl). L: Sonsuzluk Hecesi (Roman-Mesnevi, Tima Yaynlar, 2008).

Be yksndeki Ak Temas ve Harf Simgecilii Nazan Bekirolunun eserlerine bakld zaman, kendisinin srekli Arap alfabesinden harfler seerek, bu harfleri kitaplarna veya yklerine isim olarak verdiini grrz. Yazarn eserlerine nun ve l gibi isimler vermesi onun harflerle kurduu ilgiyi gstermektedir. Ayn ekilde Cam Irma Ta Gemi isimli yk kitabndaki ilk yknn adnn Be olmas, Bekirolunun edeb slubunda harf sembollerin yerini gstermesi asndan nemlidir.

yky biraz inceleyecek olursak, bu yknn kahramanlarnn tasavvufta nemli anlamlara gelen iki harf olan Elif ve Be olduunu grrz. ykde Elif ve Be arasnda tasavvufi bir ak hikayesi anlatlmaktadr. Elif, karanlktadr. Bu karanlktan kurtulmak iin yoluna bir Benin kmasn arzulamaktadr; fakat Benin srrndan habersizdir. Elifin kayalklarn zerinde kurulmu ve etraf duvarlarla rlerek d dnyadan ayrlm karanlk bir kentte yaamas dikkat ekicidir. Bu kendin kaplar hi alp kapanmaz. Bu kentin sakinleri de siyah cbbeleriyle karanlkta otururlar. Onlara hakim olan ey, akl ve mantktr. Elif burada tm dnyay karanlktan ve kendilerinden ibaret zanneder. ykde bu karanlk kent ve kentin siyah cbbeli, sadece akl ve mantktan ibaret sakinleri tasavvufun ana dneminden zhd dnemine iaret ediyor gibidir. Bilindii zere Zhd dnemi, Kitab slam olarak da bilinen Kuran- Kerimin anlatt slama olduka bal kalan zahidlerin dnemidir. Zahidler, slam sadece yazlanlar zerinden, akl ve manta dayal bir ekilde yorumlarlar. Sonrasnda gelen tasavvuf dnemiyle Allah, aklla deil kalple anlalmaya allm ve bir ak tasviri ortaya kmtr. te Elifin yaad bu d dnyaya kapal yer, bir bakma zahidlerin diyardr. Burada Elifi, zahidlerin arasnda yayor olmas, ak konusunda gzlerinin kapal oluu ve kendisini akla tantracak birini aryor oluu bakmndan Mevlanaya benzetebiliriz. Mevlana-ems ilikisinde mrid ems, mrid Mevlana gibi grnse de, aslnda tam tersidir. Be, emsin Mevlanaya ak retmesi gibi Elife ak retir, ona hrka giydirir. Bu balamda Elif ve Benin ilikisini, eyh-mrid balamnda tasavvufi olarak deerlendirebiliriz. Ayn Mevlanann emsi gemesi ve ondan rendikleriyle sufizmin kilometre talarndan biri haline gelmi olmas gibi Elif de Beden pek ok ey renir ve zamanla Elifin rendii kelimeler, Benin bildiklerini geer. Bylece Elif, aslnda Beye tam olarak bal iken, bir sre sonra Bede kusurlar grmeye balar. Elif, Beyi bir bakasyla aaca srtlarn vermi vaziyette otururlarken grr. Be, yanndakine Elifin kelimeleriyle ak anlatmaktadr. Elif buna dayanamaz ve kaarak okyanus kysnda bir yere yerleir. Elifin burada okyanus kysnda bir yere yerlemesi ayrca dikkat ekicidir. Okyanus, bilindii zere olduka byk bir su ktlesidir. Kysnda duran bir insan okyanusun nereye vardn gremez, iinde ne olduunu bilemez. Bu bakmdan okyanus genellikle bilinmezliklerle zdeletirilir. Enginliiyle bilgiyi temsil etmektedir. Elifin bu davran yine Mevlanayla bir tutulabilir; zira Mevlana da ems gittikten sonra kendisini tecrit etmi ve ilahi akn srrna vakf olmaya almtr. Elif de okyanus kysnda bulunduu noktada kendi kendine ak sorgulamaya balar. Adeta Yunus Emre gibi akn ne anlama geldii zerine kafa yorar. Oysa Yunus Emre, akn tarife smayacan, akl ve ilim ile izah edilemeyeceini; ancak yaanarak bilinebileceini

dile getirmitir. Mevlana da Aklk nedir? diye sorana, Benim gibi olursan bilirsin. diye cevap vererek akn, akln szlerle anlatlamayacak ve yaanmadan bilinemeyecek bir ey olduunu anlatmaya almtr. Bekirolu bu ak hikayesinde hakikati ve ak anlatrken akn karanlk hikayesinin iinden kamadn, zavall Elifin Benin noktasnda taklp kaldn ifade etmektedir. Elif, ak sorgulayp da iin iinden kamaynca Tanrdan kalp bilgisini arttrmasn ister. Anlamak ister ki dayanabilsin. Oysa ne kalp bilgisi artar, ne de olup biteni anlar. zdke dmlenir, anlamaya altka boulur. (Bekirolu: 2011, 17) Akyla yzleip iin iinden sa salim kamayan Elif, akn kavram olarak kusurlu olduuna karar verir. Ak yalanlaynca da zhdn karanlna hapsolur ve sonunda yine balad yere, kentine ve karanlna dner. Buradan Elifin ak zemediini, Benin srrn anlayamadn ve seyr-i sluk yolculuunu tamamlayamadn da karmak mmkndr. Sonuta Be, ne kadar derin olursa olsun; ancak Elifin grebildii kadardr. Bu noktada Bekirolunun Beyle ilgili verdii bilgi olduka dikkat ekicidir: Be idi ama Noktas eksikti. Sadece bir krsden ibaretti. Benin srr noktasnda sakl. Kusurluydu bu ynyle. Kusurlu Beydi. Bir Elifi tefsir edemeyen Be idi. Bir Elifi ekemeyen Be. (Bekirolu: 2011, 21) Bu noktada, Bekirolunun Beyi kusurlu olarak tarif etmesi aklanmas zor bir durumdur. Benin kusurunun noktaszlnda oluu ise daha da dikkat ekicidir. Sonuta be harfini be yapan noktasdr. Noktaszl onu harflikten de karmaktadr. Bu konuda Bekirolunun anlatmak istedii asl nokta, Benin kusurunda akn oluu olabilir. Sonuta ak bu dnyada da var olan bir kavramdr; ancak tasavvuf retisine gre bu dnyadaki ak, gerek ak deildir. Gerek ak ancak gayb lemindeki aktr. Bu yzden Benin kusurlu oluu, akn hakikatinin bu dnyada olmayp, aslnn br lemde olmasyla ilgili olabilir. Belki de Be, masiva aleminde, sadece Elifin grebildii kadardr. Elifin gzleri de henz tam olarak alamadndan, Be bu aleme sadece Elifin grebildii kadar, yani kusurlu bir ekilde tecelli etmitir. Elif, akn zn kavrayamadndan, Beyi Be yapan noktay da grememi olabilir. Grld zere yazar bu ykde bakarakterleri harf olarak seerek onlara tasavvufi anlamlar yklemi, tebih ve telmihlerle dolayl bir anlatm rnei sergileyerek harf sembolizmine olduka fazla yer vermitir.

Harflere manalar yklemek, gnmzde tasavvuf retisinin poplerlemesiyle pek ok yazarn yapmaya balad bir eydir. Elif afak da Ak isimli romannda harf sembolizmini popler kltre malzeme ederek u ekilde kullanmtr: Mesneviyi erh edenlerin ou bu lmsz eserin Be harfiyle baladna dikkat eker. lk kelimesi Binev!dir. Yani Dinle!. Tesadf m dersin ismi Hamu yani Suskun olan bir airin en kymetli yaptna Dinle! diye balamas, sahi sessizlik dinlenebilir mi? Bu romanda her blm ayn sessiz harfle balar. Neden? diye sorma ne olur. Cevabn sen bul (afak: 2009) Grld gibi harf mistisizmi popler romanlarla olduka yaygnlamaya balamtr. Bir de yazarlarn ok sk kulland elif, lam, mim sembolizmi vardr. Kimileri Elif ve Lamn iki sevgili olduuna ve mim harfinin bu ak karsnda eildiine, kimileri de bu harfin gizeminin ancak kyamet geldiinde zleceine inanr. Trk Edebiyatnda Be harfi olduka nemlidir. Elif afakn da dedii gibi Mevlanann Mesnevisi, Be harfiyle balar. ykde ise Benin altnda nokta olmadndan, bu yzden Benin kusurlu olduundan bahsedilmektedir. bn Arab, B harfi ile ilgili daha geni bilgiyi Kitbl-bda vermitir. Biz burada verdii bilgileri Ftht- Mekkiyyede verdikleri ile birletirerek sunmaya alacaz. Buna gre: Elif bir harf olmad ve Zta dellet ettii iin, B mevcdtn ilkidir ve varln ikinci mertebesindedir. B erefli bir harftir. Bu ereften dolaydr ki Yce Allah Kitabn Bismillahirrahmanirrahim diyerek B ile am ve ayn ekilde her sureye besmeleyle yani B ile balamtr. Tevbe suresini besmele olmakszn inzl etmeyi murd ettiinde diyerek yine B ile balamtr. bn Arab, bundan dolay baz Yahudilerin kendisine: Sizin tevhitten nasibiniz yok. nk Kitabnzn sureleri B ile balyor dediini, kendisinin de onlara: Sizin de paynz yok o halde nk Tevrat da B ile balyor diye cevap verince, bunu biliyor olmasndan dolay ok ardklarn zikreder. B mevcudatn ilki olmas ynyle Yaratcs ile lem arasnda bir perdedir. Yaratc, Bnn zuhuruyla kendisini gizlemitir. Bu yzden riflerin mrifeti, hitlerin ehdeti, hakikat ehlinin hakikat bulular ancak B iledir. B her eyde zhirdir ve her eye sirayet etmitir. (Kk-Sara: 2009, 693). bn Arabnin bu szleri ykde Benin gayb leminden geldii ve Elif onu anlayamad iin Elife kusurlu bir ekilde grndn, gerek lemden masiva lemine kusurlu tecelli ettii grmz dorular niteliktedir. Elif ise bn Arabye gre daha farkl bir ekilde ele alnmaldr. bn Arab, harfleri anlatmaya Elifle balar. Ancak ona gre Elif bir harf deildir. Fakat insanlar onu harf diye isimlendirmilerdir. Elif, cem makamndadr. Ona tekabl eden isim ise Allah lafza-i cellidir ( Kk-Sara: 2009, 692). Elif ayn zamanda her eyin balangc ve her eyin sonudur. Ayrca Elifin kendinden sonraki harflerle birlemiyor oluu da Allahn kendisine irk koulmasn istemiyor oluuyla

badatrlabilir. Yunus Emre de Cmle alem gizlidir bir elifte diyerek bu harfin nemine dikkat ekmitir. Zaten Elifin kelime anlam da munis, sahip ve dosttur. Ayrca uzun ve ince olmas bakmndan da ince ve zarif bir kadna benzetilebilir. Zaten ykde de kadndr Elif. Be yksnde Bekirolu bize harflerin zerindeki perdeyi aralamadan ak anlatm, grnen mana ve gerek mana arasndaki fark Beyi noktasz ve noksan gren Elifle aklamtr.

Sonu
Sadece Be hikayesinden de anlayabileceimiz zere Bekirolunun eserlerinde imajlar ok nemli bir yer tutmaktadr. Yazar, anlatmak istedii eyleri aka sylemek yerine sembolleri, imgeleri ve alegorik hikayeleri ana dnceye gtrecek yardmc unsurlar olarak kullanr. Bylelikle eserlerinde imge ykl bir derinlik ortaya kar. yknn tam anlamyla imge bakmndan tahlil edilebilmesi iin her sembol, tasavvufi anlamlar gz nnde bulundurularak tek tek zlmelidir. Trk Edebiyatnda ok nemli bir yere sahip olan ak temas Bekirolunun eserlerinin ana konularndan biridir. Genellikle beeri aktan ilahi aka bir gei gzlemlenir, ki bu Bede de aka grlmektedir. Elif, Beyi kyamete dein hibir kadnn hibir erkei byle sevemeyeceinden emin bir ekilde sevmektedir; fakat daha sonra Elif renir, sorgular ve merak eder; ama asla bilemez. Bu yzden Elif, gerek akn engin okyanusundan kamaz. Burada dikkat eken en nemli unsur gelenekselliktir. Gelenekselliin dntrlmesi ve kullanm konusunda Sezai Karakotan ilham aldn syleyen Bekirolu, yklerinde ve kitaplarnda harfleri Arap alfabesinde seerek okuru bir dou mistisizminin iine eker. Zaten ran, Arap ve Trk Edebiyatlarndaki en gl konulardan biri olan akn bu kadar derinlemesine incelenmesi gelenekselliin getirilerinden biridir. Sonu olarak diyebiliriz ki, gelenek ve gelenein alt balklar olarak ilenebilecek konular olan ak ve sembolizm, Be yksnn bel kemiidir.

KAYNAKA Bekirolu, N. (2011). Cam Irma Ta Gemi. stanbul: Tima Yaynlar. Kk, H., & SARA, Y. (2009). bn Arab'nin Kitb'l-B Adl Eseri. lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2). 23, 687-699. Nazan Bekirolu Kimdir?. (n.d.). Nazan Bekirolu. 5, 2012 tarihinde, http://www.nazanbekiroglu.org/ adresinden eriildi. afak, E. (2009). Ak. stanbul: Doan Kitap.