VE AVUSTURYA'DA

OCUK VE ATININ
Mehmet
1- Trkiye'deocuk ve Genlik
Trkiye'de ocuk ve genlik
ocuklara ynelik edebi eserlerden nce tarihsel sre
ierisinde masal, mani, atasz, Karagz, anekdot gibi edebi
sylenimlerin toplum ierisinde gzlenmektedir.
yazar Enver Naci ocuk ve genlik konusunda
bu alana ynelik ilk eserlerin "185O'lerden itibaren
belirtmektedir!
Gerek sosyal, gerekse politik anlamda toplumun modemizasyonunu
ieren Tanzimat Dnemi (1839-1867), toplumda her alanda
bu alanda da ynelmelerine olanak
ve yazarA. Ferhan bu "Kayserili
Doktor 1859'da ilk Trk alfabesi 'Nuhbet-l etfal' Trk
ocuk olarak kabul edilir." Demektedir. 2
Yard. Do. Dr., Anadolu niversitesi, Fakltesi, Alman Dili Anabilim
yesi.
Gksen, E.N., rnekleriyle ocuk 1966, s.9.
2 F. "Dnyada ve Bizde ocuk Toplu Trk Dili
Dergisi, Ankara, 1979, s.277.
313
"Kayserilinin son zellikle
'Kedi ile Farenin Hikayesi', ile 'Denize
Giden gibi hikaye ve fabl'lar yer 3
Tanzimat dneminin en popler olan Ahmet Mithat
Efendinin (1884-1912) Hisse" (1871), "Hacer-i Evvel" (187)
eserleri Trk.ocuk ve genlik olarak kabul edilir. Bu
dnemde Trk ocuk ve genlik ve evirileriyle
Trke'ye birok eser Recaizade Ekrem (1847-
1914) ve (1826-1871) gelir."
Yine dnemde Y. Kamil "Terceme-i Telemak"
(1862), "Terceme-i Robinson" (1864), Mahmut Nedim "Gliverin
Seyahatleri" (1872) tercme edilerek Trk
Tanzimat dneminde ocuklara ynelik eserlerin gerek
gerekse dergi ve mecmualar: " ocuklar
Mmeyyiz" 1869, "Sadakat" 1875, "Etfal" 1875, "Aile" 1880, "Bahe"
1880, "ocuklara 1881-1882, Terakki" 1882-1883,
"ocuklara 1882- 1883, "ocuklara Mahsus Gazete" 1886- 1893, "
ocuklara Rehber" 1896, "ocuklara Rehber" 1887-190 1, "ocuk
Bahesi"1904, "Kk Mektepli" 1908'dir.
5
zellikle II. ocuk ve genlik
ivme grlmektedir. 'Darlmuallim' okulunun mdr
Bey gazetelerde ocuk ve genlik
ve nemi zerinde durarak zellikle ilkokul ynelik
ve konusunda da
Gltekin'in tezinde de gibi "ocuk ve genlik temet
bu dnemde sah Bey 6
Alaattin "ocuk 1914; Tevfik Fikret'in
eserlerini Ziya Gkalp'In, Ahmet Rasim'in dnemine uygun
3 F.a.g.e., s.277.
4 Enginn, 1., "ocuk Toplu M.R., ocuk Edebiyati
Yilligi 1987, Istanbul, 1987, s.40.
5 Gltekin, A., Trkische und westdeutsche Kinderliteratur. Ein Vergleich an
Modelltexten. Eskisehir, 1987, s.2
6 Gltekin, A., a.g.e., s.22.
314
olarak ulus, vatan sevgisi, ulusal birlik ve tarihi konular ieren
eserleri takip 7.
dneminde ilk defa ocuk ve genlere ynelik
olan eserler ders olarak Yine
bu dnemde eserlerin kalitesindeki
nemle "Milliyeti didaktik ve
lirik kuru ve Hikaye ve romanlarda ise bir yoktu." 8
1923 Cumhuriyetin ile Trkiye'de
ve Atatrkdevrimlerinin her ne gibi
Meral Alpay dile getirilir: "1928
harf devriminden sonra btn yazarlar topluma okuma-yazma
ve yeni alfabenin benimsenmesini iin
ile seferber Bir taraftan Arapa olan eserler
Trke taraftan yeni alfabeyle yeni eserler verilmeye

Cumhuriyetin ilk da ocuklara ynelik birok kitap
didaktik, roman ve hikayelerdeki eksiklik dikkat
ekmektedir. Bu dnemde de "ocuklar kendilerini bir kez daha bykler
iin eserleri okumak zorunda hissettiler. 12 ila 15
okunuyordu. 10
Cumhuriyetin ile birlikte ocuk Tiyatrosu
"Kk Hseyin'in Zaferi" 1923 ve
Alaattin'in ve sahnelenmeye Bu
oyunlarda zaferler,
dramlar, aileler, sefalet, ulusal birlik, dostluk,
gibi konular
Avrupa' da 18. yy' derlenip kitap haline getirilen
bizde ancak 194'lardan sonra derlenmeye
zellikle gereken isimlerden birisi Eflatun Cem Gney'dir (1869-
7 Alpay, M., "Trkei", Lexikon der Kinden-und Jugend Literatur"., WeinheimlBasel, 1997,
s.590.
8 A., "ocuk Edebiyati", Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi,
1983, s.608.
9 Alpay, M., a.g.e., s.591.
10 A., "ocuk Edebiyat 1983, s.l92.
315
1981). Gney, bir taraftan halk derlemesiyle ilgilenirken,
yandan Sanat da 1956
Susam Avrupa' da Hans-Christian-Andersen
dln 1940-1950 . dergiler:
"Yavrutrk", "ocuk ve
1950-1960 ocuk ve genlik zellikle
resimli roman ve dergilerin n plana gzlenmektedir. Macera trnde,
"Texas", "Tommiks", "Zagor" gibi dergiler bu dnemde
ve kalite ynnde ocuklara vermekten uzak,
tketime ynelik bir ama
1960 ocuk ve genlik
1964 ile byk bir ivme
Bu Mehmet Seyda "Birgn Byyeceksin" (1819)
aile birincilik, Vala Nurettin "Korkusuz Murat" macera
ikincilik, Talip ky
nclk dlne Bu dnemde Aziz Nesin, Hsn
Glten eserleriyle bu alanda seslerini duyurmaya
yeni yazarlar olarak
ocuk ve genlik ve sanat neminin
harekete Cem
Serisi" ocuk eserleri
duyuran Glten bu daha
sonra Avrupa'da yedi dile birok lkenin
dnya yerini II .
Yine aym dnemde nlenen Cahit (1940-1987) eserleri
birok dile evrilen Kemalettin (1902-...)
"1960-1970 Trkiye'de Trk
ocuk ve genlereynelik 265 eser kaleme olup bu Trkiye' de
dnemde toplam eser %53'n 12
1970 zellikle UNESCO, Bankalar ve maddi
ocuklara ynelik piyes ve televizyon
11 Alpay, M., a.g.e., 8.591.
Alpay, M., a.g.e., 8.593.
316
oynanmaya grlmektedir. 1979 Trkiye'de 396
masal, hikaye ve roman, 132 resimli kitap, 29 13 ve gezi
6 bulmaca 3 tiyatro oyunu, 2 karikatr olmak zere
toplam 682 ocuk ve genlik ynelik eser
ocuk sayesinde okullar ktphanelerini
ve eserleri ktphanelerine alarak
okuma
"1987 Trkiye'de 54.000 okul bulunmakta ve 1800
tanesinde ktphane.
Trk ocuk ve genlik dikkati eken en nemli
noktalardan birisi 1990 Trkiye'de bu alanda gen
veya ok az Bu alanda genler her anlamda
desteklenmeli ve onlara gerekli gven zellikle lkemizde
hissedilen ocuk ve genlik blmlerinin nviersitelerde
kurularak ocuk ve genlik yeni bir ivme kalitesi
bu alandaki ve eksiklikler giderilmeye
bilimsel platforma
Avusturya'da ocuk ve Genlik
Birok ve ktphaneci sonunda
Avusturya'da ocuk ve genlik 18. yy'a kadar
grlmekte. "Avusturya'da
rahip ktphanelerinde ocuk ve genlik
Avusturya'da 18.yy'da konusunda kesin
lermektedlr?" Heinrich Campes Almanca olarak
"Robinson" (1779- 1780) Avusturya'ya ve 1784 ilk
13 Tuncer, N., "Gnmz ocuk Kltr ve Turizm
Ktphaneler ve Genel ocuk Sempozyumu, 1981, Ankara,
1987, s.10.
14 Alpay, M., a.g.e., s.59L.
Bamberger, R., "sterreich", Doderer, Lexikon der Kinder-und Jugendiiteratur, B.Z.,
WeinheimlBasel, 1975, s.593.
317
defa Viyana'da 1791-1826 "Robinson"dan
etkilenilerek trde Robinson"
Leopold Chimani'nin (1774-1844)
kitaplar 1800-1820 okullarda okutulan ve nerilen kitaplar
"Chimani daha o "Eusebia oder benfreund" (1830)
eserlerle genlik gen ve gen erkeklere ynelik
kitaplar ortaya
Kendisi din olan Jakob Glatz (1767-1831) zellikle
ocuklara ynelik konularda moral, ahlak ve etik
konusunda ve 19. ilk en
popler ocuk olarak yerini Hladej Glatz' dan bahsederken,
onun hikayelerinin salt din ve ahlak iermesine ocuklar
ok belirtmektedir.
ocuk ve genlik 19. bir
taraftan yeni eserler retirken taraftan ve
incelemeler sonunda masal ve ykleri de derlerneye
ve Franz Ziska "sterreishische Volksmaerchen" (1822), Ignaz
Vincenz Zingerle "Sagen aus Tirol" (1850) ve Franz Josef Vonbund
"Volkssagen aus Voralberg" (1847) eserlerinde 1850-
1900 ocuklara ve genlere ynelikeserlerin daha ok
ve macera gzlenmektedir. Bamberger
"Ferdinand Zhrers "sterreichisches Seebuch" (1826),
Karl Anton Postels kaleme "Tokeah oder weisse Rose"
(1828) "Das Kajtenbuch" (1841) gibi ocuk olmaktan
ok ynelik belirtmektedir (Bamberger,
s.594). Avusturya ocuk ve genlik 19. ikinci
eserleri lkede ve
milli bilincin tarihi konularieren,hatta
16 Hladej, H., Das sterreichische Kinder-und Jugendschrifttum nach dem Zweiten Weltkrieg,
Wien, 1968, s.28.
17 Nagl, J.M./Zeidller, JJCastle, E., "Deutsch-sterreichische Literaturgeschichte.", Ein
Handbuch zur Geschichte der deutschen Literatur in sterreich- Ungarn, Wien, 1914, s.276.
18 Gibiesch, HJ Gugitz, G., Bio-Bibliographische Literatur-Iexikon sterreichs on den
Anfaengen bis zur Gegenwart, Wien, 1964, s. 51.
19 Hladej, H., a.g.e., s.29.
318
Trklerin Viyana konu edinen eserlerin
grmekteyiz.
Bu dnemde en popler ocuk "Der grosse
Obersterreichische Bauernkrieg im Jahre 1626", "Die Kaiserburg in Wien",
"Der Schwede vor Prag", "Der Trke vor Wien"

20. ocuk ve genlik
iki Bunlardan ilki
kendi gerek ierik, gerekse biim ynnden Alman etkisinden
kurtarmak ve Avusturyaya zg ocuk ve genlik
Bu
ncelikle olan tm ocuk ve genlik
eserleri ve "Marie von Ebner Eschenbach (1830-1916)
olan "Der Fink", "Das Gemeindekind" ve "Krambambuli" ile, Peter
Rosegger (1843-1918) olan "Waldheimat" ve "Als noch
der Waldbauern bBub war" eserleri rnek eserler olarak
20. Dnya kadar Avusturya'da
ocuk ve genlik ne ki dikkate bir
zellikle" Verlag fr jugend und Volk" ve
"sterreichischer Bundesverlag" iki ocuk ve genlere ynelik
kitaplar bu iki 10
ile 20 eser ilerleyen bu
1924-1925 ortalama 50
grlmektedir. zellikle ilk ocuk ve genlik
eserletle Almanyadan
Avusturya'ya zg bir ocuk ve genlik yaratmaya
1920-1930 "Wiener Klassenlektre" Alber Stifter,
E.T.A. Hoffmann, Gottfried Keller, Peter Rosegger, Hans Christian
Andersen, Eduard mrike, Theodor Storm gibi nl ocuklara
ynelik eserleri bir araya e okulda metin
yapabilmesi iin derlenip Dnya ile 2. Dnya
20 Giebisch, H.lGugitz, G., a.g.e., s.313.
21 Meiner, K. M., Jugendliteratur. Formen, Inhalte, Paedagogische Bedeutung, bad
HeilbrunnlObb, 1980, s.199.
22 Bamberger, Ra.g.e., s.597.
319
macera trnde ok az eser Bu
dnemde daha ok Charles Sealfield, Friedrich Gerstacker, Karl May, Jame
Fenimore Cooper gibi yazarlardan sekiler
2. Dnya sresince hibir eser verilemezken, zamanda
birok yazar ya srgne ya da toplama
Bir ise -zellikle Yahudi kkenli olanlar- lkeyi terk etmek
zorunda Tm bu ocuk ve genlik en
zorlu ve dnemini Dnya
lkenin yeniden edilmesi, evlerinin yeniden
tm edebiyat olumsuz ynde
Avusturya'da gerek yazarlar,
gerekse ocuk ve genlik yeniden toparlanmaya
ve yeni bir
1950 filizlenmeye Avusturya ocuk ve genlik
"Amerikan Ordusu Kltr Daire Amerika' da
olan ocuk ve genlik Avusturya'da Almancaya
evirilmesini Avusturya ocuk ve genlik
iin yeni bir
Bu ve evirilerin yeni
eserlerin ortaya "Felix Rosche 1996), Michael
Waldegg, Johannes Mario Simmel, Rudolf Maria Stiober, A, Lamatsch
gibi yazarlar yer
1955 Avusturya ocuk ve genlik yazarlar
komisyon Avusturya
tavsiye kitaplar listesini Yine
Avusturya hkmeti ocuk ve genlik
destek verdiklerinin bir gstergesi olarak listede geen

23 Leicher, E., "Ideologiekritische studien zu den sterreichischen
Jugendbuchinstitutionen,"Innsbrucker beitiag sur Kulturwissenschaft Germanistische reihe.
B.17. Insbruck, 1983, s.6.
24 Gltekin. A., kinder-Und Jugendliteratur Der Trkei Und In sterreich, Eskisehir, 2000,
s.36.
25 Bamberger, Ra.g.e., 8.597.
32.0
"1955-1960 olan birok ocuk ve genlik
Almanya ve okullarda okutulmaya ve
dillere Verra Perra-Mikura (1923) ve Karl
Bruckner ocuk ve genlere ynelik
ebeveynlere ynelik ocuk ve ile ilgili kitaplar yazarak bu
alanda nemli bir kapatma yolunda ilk
zellikle Bruckner'in ocuk ocuk ocuk
psikolojisi, genlik psikolojisi, ilk toplum
ierisindeki yeri ve nemi konulu eserleri hem Austurya' da hem de
lkelerde ilgi bir niversitelerde ders olarak
okutulmaya Christine Nstlinger, Renate Welsh, Lene Mayer
Skumanz gibi yazarlar 1970 gerek lke iinde, gerekse lke
birok dl alarak
1980 eserlerde Avusturya'da
uyruklu aile ii problemleri ve Avusturya toplumu ile uyumu
konusundaki da zrller ve problemleri,
aile ve uluslardaki
biimleri konusu edilerek ierik
yne
1963 itibaren "Bookbird" (1963),
"1000 und 1 Buch" (1986) gibi gazete ve dergilerle ocuk ve genlere
kendilerine ynelik eserler ve sevdirilmeye
1980 niversitelerin edebiyat fakltelerinde
"ocuk ve Genlik blmleri ile bu alandaki
daha sistematik, ve bilimsel temellere
26 Jugenbuch in aller Welt, Ergebnisse einer Umfrage bei 24 Nationen ber den Stand des
Jugendbuches. Zusammengestellt im Auftrag des Internationalen Kuratoriums fr das
Jugendbuch. 1953-1954, Mnchen/Wien, 1965, s.69
321