MAKRO EKONOMK DENGE

Ekonomik sistemler e ayrlr. 1- Sosyalist Sistem (retim aralarnn kamu mlkiyetinde olduusistem) 2- Kapitalist Sistem (retim aralarnn zel mlkiyette olduu sistem) 3- Karma Ekonomik Sistem (her ikisinde de olduu sistem) Kapitalizmden nce var olan sistem MERKANTLZMDR - Bulyonizm (deerli madenlere sahip olma) - Devletin ekonomik yaama aktif olarak katlmas - D ticaret kstlamalar uygulamak Ekonomik devrimlerin en nemlilerinden biri SANAY DEVRM 18. yy.da ngilizlerin buhar makinesini devreye sokmas ve kitlesel sanayi rnleri retiminin balamas, yeni fabrikalarn kurulmas, iblm, tarm iisinin sanayi iisine dnmesi. Geliimin bu evresi: ENDSTRYEL KAPTALZM 19.yy. sonlarnda endstriyel varlklarn denetim ve ynetimi byk lde bu iler iin kredi verenlerin ellerine gemeye balad. Bylece finansman salayanlarla ii ynetenler ayni kii ya da kurumlar olmaya yneldi. Bu evrenin ad: FNANS KAPTAL EVRES Bu evrenin en nemli zelliklerinden biri kartellerin, tekellerin ortaya kmasdr. Hem finansal hem de reel gc elinde bulunduranlar iin konumuna gre tekel/kartel oluturdular. Finans kapital evresini izleyen bu yeni evre 20.yy. balarnda doruk noktasna kt. Bu evrenin ad da TEKELC KAPTALZM KLASK EKONOM TEORS Klasik iktisatlar (A.Smith, D.Ricardo, T.Malhhus, J.S.Mill, A.Marshall, ) paray ikinci plana koyarak merkantilizmin temel felsefesi olan bulyonizme kar kmann yannda, devletin ekonomiye mdahalesini de reddederek piyasa ekonomisinin yerletirilmesinden yana olmulardr. Klasik teori, ekonominin arz ynne arlk vermitir.

Klasik ekonomiye ilk ciddi kar k Marksist Ekonomi Teorisidir. Bu teorinin esaslar arasnda: - Planlama - Piyasa mekanizmas yerine planlanm fiyatlar - zel mlkiyet yerine kamu mlkiyeti gibi konular ncelikli olarak yer alr. 1930larn byk dnya buhranyla ortaya kan KEYNESYEN EKONOM 1960lara kadar kapitalist dnyaya egemen olmutur. Balca grleri arasnda,devletin ekonomiye mdahale etmesinin gerekli olmas, tam istihdam dengesinin tesadfi bir denge olmas, esas nemli olann arz deil talep olduu belirtilebilir. Keynesyen ekonomi, 1960lardan itibaren eitli ekonomi okullarnn meydan okumasyla sarslmaya balamtr. Bunlardan biri Milton Friedmann nclk yapt MONETARZMdir. Monetarizmin Klasik ekonomi teorisinden en nemli fark paraya olan yaklamdr. Klasik ekonominin parann yalnzca bir rt olduunu ileri srmesine ve asl olarak reel sorunlarla ilgilenmesine karlk, monetarizm, parann ekonomik yaamda en nemli olgu olduunu ve para arzn denetlemeksizin ekonomik dengesizliklerin zmlenemeyeceini ileri srmtr. 1970lerde Keynesyen ekonomiye ynelik bir baka tepki YEN KLASK KTSATILAR (en nemli temsilcileri Robert Barro, Thomas Sargent, Robert Lucas) adyla anlan ekonomi okulundan kaynaklanmtr. Bunlar klasik ekonominin ngrlerini ve monetarizmin baz grlerini RASYONEL BEKLEYLER TEORS erevesinde ele alarak, piyasalarn kendi haline braklmasnn gerekliliini vurgulam ve devletin piyasalara karmasnn hibir sonu dourmayacan ne srmlerdir. 1980li yllar batda Klasik teorinin temel nermelerinden biri olan Say Kanununun yeniden gndeme girmesine yol aan arz ynl ekonomi uygulamalarna sahne olmutur. Arthur Lafferin adyla zdeletirilen ARZ YNL EKONOM, znde klasik ekonominin en iyi bte denk btedir ve en iyi vergi ntr vergidir nermelerine dayanarak ve vergi indirimleri, gereki olmayan evre koruma nlemlerinin azaltlmas gibi yollarla ekonominin canlandrlabilecei iddiasn ortaya koymutur 20 ve 21.yzyln ekonomi politikalar asndan temel zellii, serbest piyasa yaklamyla Keynesyen karma ekonomi yaklam arasndaki gidip gelmelerdir. Piyasa ekonomisi ne zaman krize girse Keynesyen ekonomi

politikalarna sarlm ve krizden knca da onlar terk etmeye ynelmitir. zetle ekonominin geliimini ayr izgide deerlendirmek mmkndr: 1- Serbest piyasa ekonomisine dayal klasik ekonomi teorisi ve bunun deiik trleri (monetarizm, yeni klasik ekonomi, arz ynl ekonomi) 2- Kumanda ekonomisine dayal Marksist ekonomi teorisi 3-Devletin piyasalara mdahalesine dayal Keynesyen karma ekonomi teorisi 1929 Bunalm, kapitalist sistemin karlat en byk bunalmdr. Dnya ekonomisinin bu bunalmdan k byk lde Keynesin devlet mdahaleleri yaklamlaryla olmutur. Canlanmann grlmeye balad sralarda dnya Sava km, Sava sonlarna doru, dnyaKapitalizminin karlaaca bu tr bunalmlar daha kolay atlatabilmek iin uluslararas ibirliine gitmenin ve bunu kurumsallatrmann gerekli olduu anlalmtr. Bu erevede ABDnin New Hempshire eyaletinin Bretton Woods kentinde yaplan konferansta, uluslararas kurum tasarlanmtr. 1- IMF Geici demeler dengesi skntlar eken lkelerin bu skntlar nedeniyle ithalat kstlamalarna gitmemelerinin salanmas iin destek vermek amacyla tasarlanm ve 1945te 45 lke arasnda kurulmutur. Trkiye de kurulua 1947de ye olmutur. IMF, gnmzde de, byk lde gelimekte olan lkelerin ekonomik sorunlarnn zmnde hem parasal destek hem de program destei vermektedir. 1- DNYA BANKASI Sava Avrupa lkelerinde byk ykntlara yol amtr. Bu amala tasarlanan Dnya Bankas, ilk aamada Avrupann yeniden imar iin kredi vermek iin dnlm, o nedenle de ad Uluslararas Yeniden Yaplanma ve Kalknma Bankas (IBRD) olarak konmutur. Bu erevede ABD sava sonrasnda Avrupa lkelerine Marshall Yardm ad altnda nemli miktarda yardmda bulunmutur. 2- WHO - Dnya Ticaret rgt

Dnya ticaretinin bu gibi durumlarda daralmasn nleyecek bir ticari ibirliini salayacak ticaret rgt. ngiltere ve onun temsilcisi Keynes tarafndan nerilen ve o zamanki ad Uluslararas Ticaret rgt (ITO) olan kurulu, ABDnin ekinceleri yznden kurulamam ve GATT (General Agreement on Tariffs and Trade - Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas) srecinden getikten sonra 1995de kurulmutur.

EKONOMNN MAKRO DENGES Reel anlamda toplam retimin (arzn) toplam talebe, moneter anlamda toplam gelirin toplam harcamalara eit olmasna makro denge denilmektedir. Dengenin oluumunu Klasikler ve Keynes farkl yaklamlarla aklamlardr. KLASKLERN VE KEYNESN GENEL GRLER KLASKLER 1- Tam istihdam dengesi 2- radi sizlik- Friksiyonel isizlik 3- Devletin ekonomiye mdahalesi yok 4- Her arz kendi talebini yaratr (Mahreler Kanunu) 5- Tasarruflar faizin fonksiyonudur 6- Para sadece mbadele aracdr. 7- Tam istihdamdaki bir ekonominin sorunlarn ele almlardr. KEYNES 1- Eksik istihdam dengesi 2- Gayri iradi isizlik 3- Devlet ekonomiye mdahale etmeli 4- Mahreler kanununu reddeder. Ona gre talep arz yaratr 5- Tasarruflar gelirin fonksiyonudur 6- Para, milli gelir ve istihdam dzeyine etki eder 7- Eksik istihdam incelemi, ekonominin tam istihdama ulamasnn artlarn aratrmtr.

KLASK KTSATILARDA DENGE 1- MAHRELER KANUNU (SAY KANUNU) Klasik teorinin en belirgin zellii ekonominin tam istihdamda dengeye geleceini kabul etmesidir. Otomatik ileyen fiyat mekanizmas hibir devlet mdahalesine gerek kalmadan tam istihdam gerekletirecektir. nk retilen tm mal ve hizmetler mbadele edilecek yani mahre bulacaktr. Bu teoriye gre piyasa ilemleri mal ve hizmetlerin deiiminden baka bir ey deildir. Bir mal alabilmek iin karlnda baka bir mal verilir.

Para, alverii kolaylatran bir aratr. Satlar para sayesinde deil, dier mallar sayesinde yaplr. O halde mal ve hizmetlere mahre salayan para deil, dier mal ve hizmetlerdir. Bir mal retip piyasaya sunan kiinin amac, mal verip karlnda mal almaktr. Yoksa para almak deildir. Sonu olarak bir mal retilip piyasaya sunulduunda sadece bir arz yaplm olmaz, ayni zamanda piyasada bu mal miktar kadar da talep yaratlm olur. Yani arzda meydana gelen her art, kendisi kadar bir talep artna yol amaktadr. HER ARZ KEND TALEBN YARATIR. Her arz kendisi kadar bir talep yaratacana gre, ekonomide toplam talep toplam arza eit olacak ve elde satlamayan mal kalmayacaktr. Ne kadar ok mal ve hizmet retilirse retilsin mahre bulmas (yani ayni miktar talep ile karlamas) mmkn olduuna gre srm tkankl sz konusu olmayacaktr. Bunun doal sonucu olarak hibir retim faktr bota kalmayacak,yani isizlik olmayacak ve ekonomi tam istihdamda olacaktr. TEORYE ELETR ncelenen ekonomiler paral ekonomilerdir. Bu teorinin ilemesi iin gelirin tamamnn harcanmas gerekir. Halbuki fertler gelirlerinin bir ksmn tasarruf ederler. O zaman Mahreler Kanunu ilemez hale gelir. nk toplam talep toplam arza eit olmaz. Bunun anlam talep yetersizlii ve isizlik demektir. Bu da ekonominin tam istihdamda olmadn gsterir.

ELETRYE CEVAP
2- KLASK FAZ TEORS
Klasik iktisatlar Mahreler kanununa yaplan bu eletiriye faiz teorisi ile Yant vermilerdir. Buna gre; yaplan tasarruflar giriimciler faiz karl dn alarak yatrmlar iin harcarlar. Tasarruf edilen miktarlar ile yatrma harcanan miktarlarn eitliini ise faiz oranlar otomatik olarak salamaktadr. 1 o 2

A (tasarruf arz) K
D

S = f (i) I = f (i) R T (sermaye talebi) KL tasarruf fazlas tasarruf a

P O

Mo

S, I

PR

3- CRET TEORS Emek arz ile emek talebinin kesitii yer hem cret miktarn hem de ekonominin istihdam dzeyini belirler. Bu iki erinin kesitii yerde ekonomi tam istihdamdadr. Emek arz reel cretin artan bir fonksiyonudur. EA = f (reel cret) Emek talebi reel cretin azalan bir fonksiyonudur. ET = f (reel cret)

Klasikler cretle nfus arasnda iliki kurmulardr. cretler nfusu dolaysyla emek arzn belirler. cret oran ykselince iiler daha ok ocuk yapt iin nfus artar; cret oran dt zaman da azalr. Ancak cretler belli bir dzeyin altna inmez. Aksi taktirde lmler artar, emek arz daralr. Bu da cretleri tekrar ykseltir. Reel cret R1 R R2 O

ET K

EA KL MN
Emek arz fazlas Emek talebi fazlas

M E

N EA, ET

Denge cret dzeyinde istihdam edilen ii miktar OE kadar olacaktr. Bu istihdam dzeyinin tam istihdam olmas, teorinin zorunlu bir sonucudur. Bu cret dzeyinde almak isteyen herkes i bulmaktadr. Toplam emek arz emek talebine eittir. friksiyonel isizlik bir yana braklrsa, gayri iradi isizlik yoktur.

Sonu olarak ; Mahreler Kanunu tketim mallar, sermaye ve emek piyasalarnda etkisini gsterecektir. Bu nedenle, her arz kendi talebini yaratacandan toplam arz toplam talebe, gelirler harcamalara, tasarruflar yatrmlara, emek arz emek talebine eit olacaktr. Byle bir ekonomide de tam istihdam gereklemi olacandan gayri iradi isizlik grlmeyecektir. KEYNESE GRE MAKRO DENGE

Ekonominin nerede dengeye geleceini veya denge gelirinin ve dolays ile istihdam hacminin hangi dzeyde oluacan iki yntemle aklamak mmkndr. 1- Toplam arz toplam talep yntemi 2- Tasarruf yatrm eitlii yntemi TOPLAM ARZ TOPLAM TALEP YNTEMNE GRE DENGE TOPLAM ARZ: Bir ekonomide bir yllk dnemde retilen tketim mallar, yatrm mallar ve kamu hizmetlerinin deeridir. TOPLAM TALEP: Bir ekonominin toplam harcamalarndan oluur. Kapal ekonomi-Devlet yok Y = C + I Kapal ekonomi-Devlet var Y = C + I + G Da ak ekonomi Y = C + I + G + (X - M) EFEKTF TALEP: Toplam arzn toplam talebe eit olduu yerdeki talep hacmidir. Keynese gre efektif talep, giriimcilerin rettikleri mallara gelecekte yaplacak tketim ve yatrm harcamalar toplamdr. Keynes, gelecee dnk tahminlere byk nem vermitir. Keynese gre ekonomi tam istihdamda dengeye gelebilecei gibi eksik istihdamda da dengeye gelebilir. Her iki durumda da ekonominin ulat gelir dzeyine denge geliri veya denge milli geliri denir.

Sat Haslat Harcamalar

BA : harcama fazlas (talep fazlas) CF : harcama a (arz fazlas) Toplam Arz Fonk. C B D A Y1 Yo Y2 Milli Gelir stihdam F Toplam Talep Fonk. (C+I)

Toplam arz ve toplam talebin kesitii D noktas denge noktasn, buna denk gelen OYo milli gelir ve istihdam dzeyini verir. Denge noktas tam istihdam ya da eksik istihdam dengesi olabilir. Ekonomiyi tam istihdamda dengeye getirecek otomatik bir mekanizma yoktur.

TKETM HARCAMALARI VE TKETM FONKSYONU Bireylerin ihtiyalarn dorudan doruya karlayan mal ve hizmetler iin yaptklar harcamalara tketim harcamalar denir. Tketim Fonksiyonu: Tketim harcamalaryla buna etki eden faktrler arasndaki ilikiyi belirtir. Yani bireylerin harcama eilimlerini gsterir. Toplumun tketim harcamalarnn miktar: a) Toplumun reel gelir dzeyine b) Toplumu oluturan bireylerin yaam tarzlar, alkanlklar ve ihtiyalarna baldr. Keynese gre ksa dnemde bunlarda deiiklik beklenmez. Dolaysyla; C=f(Y)

Gelir (Y) 100 110 120 130

Tketim (C) Tasarruf (S) 90 96 100 102 10 14 20 28

Birey lerin g eliri arttka tketim harcamalar artmaktadr. Di taraftan tasarruf g er elirin harcanmay ksmdr. Bu adan C =Y -S dir. an Gelir arttka tketim de tasarruf da artmaktadr. Fakat tketim art g artndan daha azdr. elir Bu konu ile ilg iki kav ili ram grelim.

O R TALAM A T KET E M M L
Bi ekonom i belibi dnem de el edien gelrn ne kadarn r de l r de l ii n t ketm har i cam al giti gst en bi kavr d. arna ti ni er r am r

C
O ral a Tketm Eii i = t am i lm

Y Gelir (Y) 100 110 120 130 Tketim (C) 90 96 100 102 C/Y 0.90 0.87 0.83 0.78

Dk gelir dzeylerinde ortalama tketim eilimi yksek olduu halde, gelir dzeyi ykseldike ortalama tketim eilimi giderek azalmaktadr.

MARJNAL TKETM ELM

Gelirdeki art miktaryla tketimdeki art miktar arasndaki orana denir. Ortalama tketim eiliminden farkldr. nk ortalama tketim eilimi belli bir gelir dzeyinde gelirin ne kadarnn tketime ayrldn gsterdii halde marjinal tketim eilimi toplumun gelirindeki artn ne kadarnn tketime ayrldn gsterir. C Marjinal Tketim Eilimi = Y

Gelir (Y)

Tketim (C)

C / Y

100 110 120 130

90 96 100 102

---10 10 10

---6 4 2

---0.60 0.40 0.20

Gelir dzeyi ykseldike MTE azalmaktadr. MTE, sfrdan byk birden kktr.

TKETM FONKSYONU
C D
sa Ta

Y=C
f rru

C D

Y=C C

D noktas, tketim erisi ile 45 lik dorunun ortak noktasdr. Bu noktada gelir tketime eittir. Dnin solunda tketim gelirden fazladr (menfi tasarruf). Dnin sanda gelir tketimden fazladr (tasarruf) ve gelir arttka bu fark da artmaktadr.

TKETM FONKSYONU VE DENGE GELR Dorusal tketim fonksiyonu: C = Co + cY

10

TKETM FONKSYONU VE DENGE GELR

C D2 Do D1 C1 C C2

45 Y1 Yo Y2 Y

Dorusal tketim fonksiyonu:

C = Co + cY

TASARRUF VE TASARRUF FONKSYONU Tasarruf, gelirin tketime gitmeyen ksmdr. Yani: S = Y C Klasikler tasarrufu faizin bir fonksiyonu olarak kabul ettikleri halde Keynes gelirin fonksiyonu olarak kabul etmitir. S = f (Y) Gelirler arttka tasarruflar da artmakta ve bu art, artan bir tempo ile srmektedir. Gelir (Y) 100 110 120 130 Tketim (C) 90 96 100 102 Tasarruf (S) 10 14 20 28

Bu konu ile ilgili iki kavram grelim. ORTALAMA TASARRUF ELM Belli bir zamanda toplumun gelirinin ne kadarn tasarrufa ayrdn gsterir. S Ortalama Tasarruf Eilimi = ------Y

11

Gelir (Y) 100 110 120 130

Tasarruf (S) 10 14 20 28

S/Y 0.10 0.13 0.17 0.22

Dk gelir dzeylerinde OTaE dk olduu halde, gelir arttka ykselmektedir. Ortalama tasarruf eilimi ile ortalama tketim eiliminin toplam 1e eittir. (S/Y) + (C/Y) = (C + S) / Y Y = C + S idi. O halde: (C/Y) + (S/Y) = (Y/Y) (C/Y) + (S/Y) = 1 MARJNAL TASARRUF ELM Gelirdeki artn ne kadarnn tasarrufa gittiini gsterir. S Marjinal Tasarruf Eilimi = ---Y Gelir (Y) 100 110 120 130 Tasarruf (S) 10 14 20 28 Y ----10 10 10 S ----4 6 8 S / Y ----0.40 0.60 0.80

Yksek gelirli snflar, gelirindeki artn byk bir ksmn tasarruf etmektedir. Marjinal tketim eilimi ile marjinal tasarruf eiliminin toplam 1e eittir. C + S = Y dir. Her iki taraf Y ile blnrse, (C / Y) + (S / Y) = 1 olur. TASARRUF FONKSYONU

12

TASARRUF FONKSYONU
C D C

O S

45

Y S

O Yo Y

Dorusal Tasarruf Fonksiyonu: S = So + sY

YATIRIM Belli bir dnemde ekonominin sermaye mallar ve tehizat stokuna yaplan net ilavelere yatrm denir. Efektif talebin tketimden sonra ikinci nemli unsurunu yatrm harcamalar oluturur. Gelir ve istihdam arttran temel deikendir. Bir bakasnn elindeki arsa, fabrika, daire, dkkan, tarla, vs..satn alnmas yatrm deildir. Bu gibi harcamalar, ekonominin toplam sermaye stokuna net ilaveler yapmamaktadr. Sadece bir ksm mallar el deitirmektedir. Ayni ekilde halk arasnda tahvil, hisse senedi gibi menkul deerlerin satn alnmasna da yatrm denmektedir. ktisatta ise, bu ileme plasman denir. YATIRIM ETLER 1- BRT VE NET YATIRIMLAR 2- MAL VE REEL YATIRIMLAR 3- ALTYAPI VE STYAPI YATIRIMLARI 4- OTONOM VE UYARILMI YATIRIMLAR

Gelirle likisi Bakmndan Yatrmlar OTONOM YATIRIMLAR: Otonom,bamsz demektir. Milli gelir dzeyi ile ilgili olmayan, yani milli gelirde meydana gelen art ve azallardan etkilenmeyen yatrmlardr.

13

I Io O Y

UYARILMI YATIRIMLAR: Milli gelirdeki art ve azallara bal olarak yaplan yatrmlardr. Gelirler arttka,tketim harcamalar, dolaysyla talep artacandan, karlar da artacaktr. Bu da giriimcileri uyararak onlar yatrm yapmaya sevk edecektir. I Iu Toplam Yatrmlar=Io+Iu Yatrm Fonksiyonu=Io+Y O Y YATIRIM KARARI Yatrm kararn alrken konu nemlidir: 1- Yatrmn maliyeti (sermaye malnn arz fiyat) 2- Yatrmn mr boyunca kullanlmasndan beklenen yllk haslat 3-Piyasa faiz haddi (Bu faiz nominal deil reel faizdir. Reel faiz; nominal faizin enflasyondan arndrlm halidir).

SERMAYENN MARJNAL ETKNL Sermaye malndan mr boyu getirmesi beklenen haslat dizisinin bugnk deerini, sz konusu sermaye malnn arz fiyatna eitleyen iskonto orandr. R1 R2 R3 Rn A = --------- + ---------- + -------- + -------------(1+r) (1 + r) (1+r) (1 + r) R = yatrmn eitli yllarda getirecei gelirler A = yatrmn arz fiyat r = sermayenin marjinal verimlilii 1,2,3,n = yatrmn iktisadi mr A ve R ler bilindiine gre r kolayca hesaplanabilir. Hesaplama sonucu r bir oran olarak bulunur. Bundan sonra giriimcinin

14

yapaca i, r ile i yi karlatrmaktr. Eer r < i ise yatrm yapmayacaktr. Eer r > i ise yatrm yapacaktr. Giriimci yatrm yapar.

r = i olana kadar

Yatrmlar arttka sermayenin marjinal verimlilii azalr. Nedeni:

1- Yatrmdan beklenen haslatn azalmasdr. Yatrmlarla birlikte retimin artmas belirli bir maln arzn arttraca iin maln piyasa fiyat der ve yatrmn salad gelir azalr. Dk fiyatlar ise giriimcinin beklenen haslat serilerinin zerindeki tahminlerini olumsuz ynde etkileyecektir. 2- Yatrmlarn genilemesi retim faktrlerine olan talebi artrp faktr fiyatlarnn dolays ile maliyetlerin ykselmesine neden olur. Yatrmlar geniledike bir yandan beklenen haslat serilerinde azalma olurken sermaye malnn arz fiyat ykselir. Maliyet ve haslat faktrlerindeki bu deiimlerden sermayenin marjinal etkinlii azaltc ynde etkilenmektedir. Sonu olarak, yatrm kararn en

r SME O I

ok etkiledii dnlen faktr faiz oranlardr. Yani giriimci yatrm karar almadan nce gelirdeki arta bakmakla birlikte bir yandan da faize gre hesaplama yapmaktadr. Bu da ok normaldir. nk yatrm borlanarak yapacaksa deyecei faizden fazla getiri elde ediyor olmas, yatrm kendi kaynayla yapyorsa bu kayna bor olarak verdiinde elde edecei faizden fazla getiri elde ediyor olmas gereklidir.

15

TASARRUF YATIRIM ETL YNTEMNE GRE DENGE Kapal bir ekonomide toplam gelirler, toplam tketim ve toplam yatrm harcamalarna eittir. Y=C+I Tasarruflar ise gelirin harcanmayan ksm olduuna gre; S = Y C yani Y=C+S dir. Buradan da ; bulunur. S=I S,I S D O Y1 Yo Y2

I Y

TASARRUF - YATIRIM LKLER Klasikler de S = I , Keynes de S = I demektedir. Aralarndaki fark nedir? Klasiklere gre S = I faiz oranlar otomatik olarak eitler. ex-ante S = ex-ante I Keynese gre S = I gelir ve harcamalarda meydana gelen deimelerle aklar. Dnem banda Ex-ante tasarruflar , ex-ante yatrmlara eit olmayabilir. Fakat dnem sonunda daima ex-post tasarruflar, ex-post yatrmlara eit olacaktr. ex-post S = ex-post I

16

RNEK
Belli bir dnemin sonunda ex-post tasarruflarn 50 milyar ve ex-post yatrmn 50 milyar olduunu ve tasarruf yatrm eitlii kurulmu iken, giriimcilerin 10 milyarlk ek bir yatrm yaptklarn varsayalm. Bu durumda S = I dengesi bozulmu olacaktr. Yatrmdaki Art Yat Art ( I ) Gelir Art Art ( Y ) Tasarruf Art (S) Art (MTaE = 0.20)

10

Toplam

10.0 8.0 6.4 5.2 . . 50

2.0 1.6 1.2 0.8 . . 10

Ek bir yatrm; gelir ve harcamalar, bu da tasarruflar arttrm ve S=I olumutur.

YATIRIM ARPANI Otonom yatrmlarn kendisinin birka kat gelir artna yol amasdr. Y = k. I Y k = ------I 1 k = ----------C 1 - -----Y

Veya

yazlabilir.

Ayrca;

veya

1 k = -----S ------Y

yazlabilir.

17

Yatrmlardaki bir art, marjinal tketim eiliminin bykl (veya marjinal tasarruf eiliminin kkl) derecesinde bir harcama akm yaratacaktr. Tketim harcamalarnn art talebi arttracandan giriimciler de retim faktrleri talebini arttracaklar ve bu geliim dalga dalga btn ekonomiye yaylacaktr. Sonuta, toplam taleple birlikte istihdam dzeyi ykselecek ve milli gelir artacaktr. S,I

D I O
Y

S I I Y

D Y
Y

RNEK: Devlet 20 milyonluk yatrm yapsn. Marjinal tketim eilimi % 80 ise, bu yatrm ne kadarlk gelir artna yol aar? k = 1 / (1 MTE) k = 1 / (1 0.80) k = 1 / 0.20 k=5 Y = k . I Y = 5 . 20 Y = 100

Yatrm arpannn milli gelirde bu art salayabilmesi iin ekonomide atl kapasite ve igcnn bulunmas gerekir. Eer ekonomi tam istihdamda ise, yatrm arpan ancak nominal gelirde bir ikinlik, fiyatlarda bir art eilimi yaratacaktr. Yani enflasyon ortaya kacaktr. Bir ekonomide yatrmlarda meydana gelecek bir art, kendisinin birka kat kadar gelir art salyordu. Acaba yatrmlarda olduu gibi tasarruflarda da art olsa, ekonomi daha yksek bir denge gelirine ulaabilir mi? HAYIR nk yaplan tasarruflar ekonomide bir harcama azalmasna yol aacak, bu da gelir ve istihdam dzeyini drecektir. Bylece, ekonomik kalknmann gereklemesi ve refah dzeyinin ykselmesinin salanmas amacyla yaplan tasarruflar, ekonomide denge gelirinin azalmas gibi, ilk bakta elikili grnen bir sonu dourmaktadr. ktisatlar bu elikiye tasarruf paradoksu demektedirler.

18

I,S

Io
O Y1 Y Yo

Tam istihdama ulamam ekonomilerde yatrm harcamalar her zaman milli gelir ve istihdam arttrc etki yapar. Tasarruflarn ilk aamada byle etkisi yoktur. Eer bir ekonomide tasarruflar artyor, ancak bu tasarruflar herhangi bir ekilde yatrmlarda kullanlamyorsa, ekonomide gelir ve istihdam azalmasna yol aacaktr. Ancak tasarruflar ksa ve orta dnemde yatrmlara dntrlebilirse bu durumda reel gelir artacak ve istihdam hacmi genileyecektir.

DEFLASYONST AIK
Denge geliri tam istihdam gelir dzeyinden az ise ekonomide deflasyonist ak vardr.

C,I A D' D
45

C + I C+I Deflasyonist Ak

Y1

Y2

Yt

19

ENFLASYONST AIK
Tam istihdam dzeyinin denge gelirinden kk olmas haline enflasyonist ak denir.

C,I
Enflasyonist Ak A B

D'

C + I C+I

45

Y1

Yt

Y2

DEVLET VE MLL GELR

Devletin grevleri ile ilgili olarak mal ve hizmet almlar iin yapt harcamalara kamu harcamalar denir. Bu harcamalar:

1- Cari harcamalar 2- Yatrm harcamalar

C,I,G

C+I+G

3- Transfer harcamalar Devletin ekonominin iinde olduu bir ekonomide milli gelir : Y=C+I+G
D

C+I

Yo

Y1

20

Devletin olmad bir ekonomide elde edilen milli gelirin bir ksm tketim harcamalarna giderken bir ksm da tasarruf ediliyordu. Yani: Y = C + S idi. Devlet iin iine girince milli gelirin bir ksm da vergilere (T) gidecektir. Bu taktirde yukardaki eitlik: Y = C + S + T eklinde yazlabilir. Buradan; C + I + G = C+ S + T ve sonuta; I+G=S+T yazlr. Bilindii gibi ekonominin bir denge art da tasarruf yatrm eitliidir (S=I) . Bu durumda devlet harcamalar da vergilere eit olacaktr. G=T Bu durum var ise devlet btesi denktir. Eer G > T ise, devlet btesi ak veriyor demektir. Eer G < T ise, devlet btesi fazla veriyor demektir . FAZ DII FAZLA Faiz d fazla; btenin toplam gelirleriyle, bteden yaplan faiz demeleri yok sayldnda geriye kalan harcamalar arasndaki farktr. Ksaca toplam harcamalardan faiz harcamalar karld zaman, gelirin gideri karlayp karlayamadn gsterir. Daha basit bir anlatmla faiz d fazla; Trkiye'nin hi faiz gideri olmasayd, btenin gelir-gider durumunun ne olacan aklayan bir kavramdr. Oransal olarak ise Faiz D Fazlay; devletin toplam gelirlerinden faiz d harcamalarnn kartlmas sonucunda bulunan tutarn milli gelire oran eklinde tanmlayabiliriz BTE DENGES = Toplam Gelirler Toplam Harcamalar Toplam Harcamalar = Faiz D Harcamalar + Faiz Harcamalar FAZ DII DENGE = Toplam Gelirler Faiz D Harcamalar Toplam harcamalar toplam gelirlerden bykse bte a ortaya kar. Fakat, bte a faiz harcamalarndan kkse faiz d fazla olumu demektir. RNEK: Devletin 100 TL geliri olsun. 140 TL de gideri. Bu giderini de detayl verelim. Devletin maa demeleri, genel giderleri ve yatrm giderleri 90 TL olsun. Faiz giderleri de 50 TL olsun. Toplam gider unutmayalm 140 TL idi, 50 faiz, 90 dier giderler. Yani krk amz var.

21

imdi 50 faiz giderini kartalm. Yani gemite alnmborcun faiz ykn gz nne almayalm. Bu durumda faiz ktktan sonra giderler 90 ve gelirler 100 olduu iin faiz hari fazla verirdik, bu fazla da faizin bir ksmn (sadece 10 kadarn) deme gcmz olduunu gsterir, ama hepsini dememize yetmezdi, yani krk ak kadar borcumuzu arttrmak zorunda kalrdk. imdi ak vermeyecek isek, gelirleri arttrmak, faiz d giderleri de drmek zorundayz, nk bor faizini bir kere batan kabullenmiiz. Yani yapmamz gereken faiz d fazla rakamn ykseltmek, faiz ykn de azaltmak. KAMU HARCAMALARI ARPANI Devletin yapt harcamalar otonom harcamalardr. Belli bir kamu harcamasnn kendisinin birka kat gelir art salamasna kamu harcamalar arpan denir. Y kG = -------------G

DIA AIK EKONOM VE MLL GELR HRACAT hracatn en nemli zellii, ihracat ile elde edilen bedelin otonom bir harcama tr olmasdr. Ulusal ekonomide ortaya kan gelir art veya azallar direkt olarak ihracat miktarn etkilemez. hracat miktarn belirleyen deikenler, bu mal ve hizmetleri satn alan lkelere zg faktrlerdir. hracatn milli geliri arttrc etkisi vardr. Da ak ekonomide: Y = C + I + G + ( X M ) Eer X = M ise , d ticaret dengesi vardr. (Milli gelir zerinde herhangi bir etkisi yok) Eer X > M ise , d ticaret fazlas vardr. (Milli gelir zerinde arttrc etki) Eer X < M ise , d ticaret a vardr. (Milli gelir zerinde azaltc etki)

22

THALAT
thalat, bir ulusal ekonominin d ekonomilerin rettii mal ve hizmetleri satn almasdr. thal mallarn alnmasyla, denen bedel kadar gelir yurt dna szm ve toplam talep o kadar azalm olur. thalatn milli geliri azaltc etkisi, tasarruflarn ve vergilerin azaltc etkisi gibidir. I,S, T,M
Ekonomide elde edilen gelirden bir ksmnn, yurt iinde retilen mal ve hizmetlere harcanmasn nleyerek toplam talebin azalmasna yol aan bu harcama kalemine ( S + T + M ) toplam szntlar denir. O S+T+M S+T D2 S

D1 Do

Io

Y2

Y1

Yo

DI TCARET ARPANI Eer d ticaret fazla veriyorsa, ekonomiye d ticaret yolu ile giren bu ek gelir, milli gelirde kendisinden daha fazla gelir artna yol aacaktr. hracatn belli bir miktar artmas durumunda milli gelirin ne kadar artacan gsteren katsayya d ticaret arpan denir. Y k = -------X

23

Toplam Arz-Toplam Talep Yntemine Gre: Y=C+I+G+(XM)

I,G,X, S,T,M D1 C+I+G+X C+I+G Do

D ticaretin fazla verdiini varsayarsak; Y=C+I+G+X

O
45

Yo

Y1

Tasarruf Yatrm Eitlii Yntemine Gre

Y= C + I + G + X Y= C + S + T + M
Bu iki ifadeden yararlanarak:

I,G,X, S,T,M

S+T+M

I+G+X

S+T+M
Toplam Szntlar

Do

I+G+X

Gelir Arttrc Otonom Harcama Kalemleri

Yo

Gelir arttrc kalemler ile szntlarn eit olduu noktada ekonomi dengeye gelecektir.

24

KEYNESYEN MODELN ZET KEYNES, isizlik dzeyini neyin belirlediini aklamak zere yeni bir teori gelitirdi: GENEL TEOR HKMET, TKETC HARCAMALARININ, YATIRIMLARIN VE HKMET HARCAMALARININ TOPLAM DZEYN ETKLEMEK SURETYLE EKONOMY KONTROL EDEBLR. YATIRIM KARARLARI FAZ ORANLARINA BALIDIR. YKSEK FAZ YATIRIMLARI ENGELLER, DK FAZ SE TEVK EDER. MERKEZ BANKASI FAZ ORANLARINI DETREREK YATIRIMI ETKLEYEBLR. EKONOMK FAALYET DZEYN ARTTIRMAK N HKMET HARCAMALARINI ARTTIRMAK VEYA VERGLER DRMEK GEREKR. EKONOMK FAALYET DZEYN AZALTMAK N HKMET HARCAMALARINI DRMEK VEYA VERGLER ARTTIRMAK GEREKR. EKONOM TAM STHDAMA ULATIINDA VERG VE TASARRUFLAR TOPLAMINI KAMU HARCAMALARI LE YATIRIMLAR TOPLAMINA ET TUTMALIYIZ. BU DURUMDAN HERHANG BR UZAKLAMA SZLE VEYA ENFLASYONA YOL AACAKTIR. EKONOM, MERKEZ HKMET TARAFINDAN MALYE POLTKASI LE (VERGLER VE KAMU HARCAMALARI) VE MERKEZ BANKASI TARAFINDAN PARA POLTKASI LE (PARA ARZI VE FAZ ORANLARI) KONTROL EDLR. BU ARALARIN KULLANIMI KTDARDAK YNETMN HEDEFLERNE BALIDIR.

25

DEMELER BLANOSU (DEMELER DENGES) Bir lkenin belli bir dnem iinde yerlilerle yabanclar arasnda yaplan demelerin sistematik bir ekilde tutulduu belgedir. demeler bilanosundaki kaytlar, lkede yerleik olanlar tarafndan gerekletirilir. lkede yerleik olma, kiilerin, firmalarn ve kamu kurulularnn ekonomik ve ticari faaliyetlerini bir lkenin snrlar iinde yapmas demektir. demeler dengesi; cari ilemler, sermaye hareketleri, net hata ve noksan ile rezerv hareketlerinden oluur. I- CAR LEMLER A- MAL TCARET 1- Mal ihracat 2- Mal thalat D Ticaret Dengesi B- HZMET TCARET 1- Dier Mal ve Hizmet Gelirleri (Turizm, Faiz,Dier) 2- Dier Mal ve Hizmet Giderleri (Turizm, Faiz,Dier) 3- zel Karlksz Transfer (gelir) (i Gelirleri, Dier) 4- zel Karlksz Transfer (gider) 5- Karlksz Resmi Transferler Hizmet Ticareti Dengesi Cari lemler Dengesi II- SERMAYE HAREKETLER A- DORUDAN YATIRIMLAR B- PORTFY YATIRIMLARI C- DER UZUN VADEL YAB.SER. 1- Kredi Kullanm 2-Anapara Geri demesi D- KISA VADEL SERMAYE HAR. Sermaye Hareketleri Toplam III- NET HATA VE NOKSAN IV- REZERV HAREKETLER A- IMF B- RESM REZERVLER Rezerv Hareketleri Toplam GENEL DENGE (I+II+III+IV)

DEMELER DENGES AIKLARININ NEDENLER 1- YAPISAL NEDENLER a) Enflasyon ve ulusal parann deerlenmesi b) thal ikamesine dayal sanayi politikas c) Verimlilik Dkl d) Halkn zevk ve tercihlerindeki deimeler 2- KTSAD DALGALANMALAR 3- ARIZ NEDENLER 4- STKRAR BOZUCU SPEKLASYON

26

AZGELM LKELER
Azgelimilik olgusunun kesin bir tanmnn yaplmad ve literatrde farkl aklamalar ile karlald belirtilebilir. Hans W. Singere gre; Azgelimi lkeler zrafaya benzemektedir. Karlald zaman tanmlamak zor ancak tanmak ok kolaydr. Singerin bu ifadesi azgelimiliin tanm gln en iyi ekilde vurgulamaktadr.

AGN KALKINMA SRECNDE KARILATIKLARI TEMEL SORUNLAR 1- SERMAYE BRKMNN YETERSZL 2- NFUS ARTI HIZININ YKSEKL 3- GELR DAILIMININ BOZUKLUU 4- TARIMIN GER KALMILII 5- DI TCARETN YAPISINDAN KAYNAKLANAN SORUNLAR 6- KL YAPI (DUALZM)

NSAN GELM ENDEKS Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP) tarafndan yaynlanan bir kalknma endeksidir. Endeks 3 deikene dayanr: Doum annda beklenen yaam sresi Eitim dzeyi Yaam standard: SGPne gre kii bana milli gelir Endeks 3 deerin ortalamas eklinde hesaplanmaktadr. 0.00 - 0.49 0.50 - 0.79 0.80 - 0.89 0.90 - 1.00 Dk nsani Gelimeyi Orta nsani Gelimeyi Yksek nsani Gelimeyi ok Yksek nsani Gelimeyi gstermektedir.

Az gelimi bir lkeyi temsil eden 0.50 altndaki istatistie sahip 24 lkeden 23 Afrika'da bulunuyor. (Dier lke Afganistan) 050-0.79 aralndaki lke says ise 75dir. 0.80-0.89 aralndaki endeks deerleri, yksek insani kalknmay gsteriyor. Trkiyenin de (0.806) yer ald 45 lkeyi kapsamaktadr.

27

ok yksek yaam kalitesini ifade eden 0.90 ve yukar endeks deerlerine sahip lke says 38dir. Bu lkeler arasnda skandinav lkeleri, ABD, Avrupa lkeleri, Avustralya, Yeni Zelanda, Japonya, Singapur,Hong Kong, Gney Kore gibi uzak dou lkeleri ile petrol asndan zengin kaynaklara sahip Arap lkeleri yer almaktadr. FAKRLK ENDEKS 3 temel endekse dayanr: 1- 40 yana kadar yaamas beklenmeyen nfus yzdesi 2- Yetikinlerde okuma yazma bilmeme oran 3- Mahrumiyet endeksi (yoksun olma endeksi). Bu endeks iki deikenin arlk verilmemi basit ortalamasdr. Bu deikenler: - Nfusun temiz suya ulama imkan olmayan yzdesi - Be yan altndaki ocuklarda zayf kalm ocuklarn yzdesi

BYME VE KALKINMA BYME: GSMHda ya da retimde meydana gelen arttr. KALKINMA: Byme + Ekonomide Yapsal Deiim Ekonomik kalknma, byme ile birlikte bir toplumda eitim, salk ve beslenme imkanlarnn yaygnlatrlmas ve iyiletirilmesi, mevcut retim faktrlerinin miktarnn yan sra kalitesinin arttrlmas, toplumun temel ihtiyalarla donatlmas, blgesel ve uluslararas gelimilik farkllklarnn giderilmesi srecidir. KALKINMANIN LLMES A- PARASAL LTLER 1- Brt Kalknma Hz Ekonominin byme hzna eittir. Yani retimdeki arttr. 2- Net Kalknma Hz Byme hzndan nfus art hznn karlmas ile bulunur. B- PARASAL OLMAYAN LTLER Bu ltler arasnda; okullama oran, ortalama yaam, doum ve lm oranlar (zellikle bebek lm oranlar), kentsel nfus, aktif nfusun sektrel dalm, nfus art hz, doktor bana nfus, kii bana enerji tketimi, kii bana okunan gazete-dergi says, okur-yazar olmayan nfus, vb.. yer almaktadr.

28

29