You are on page 1of 70

LT A AIQ TPL SHMDAR CMYYT - shmlrini mstqil surtd abunilr arasnda zgninkildirmk hququna malik, Nizamnam fondunun minimum

mbli 20 milyon manatdan az olmayan shmdar cmiyytdir;. ADEKVAT MNFTLLK (adequate profitability) - Aktivlr vzolunmann amortizasiya olunmu xrclrin istinad edilmkl qiymtlndirildikd, qiymtlndiricinin hmin xrclr bard ryini saslandra bilcyin tminat vermk mqsdil tkilatn istifad etdiyi yoxlama meyar. ADVALOR VERG (ad volorem tax)-mlakn pekar ekspert-qiymtlndirici trfindn myynldirilmli olan dyrindn faizl hesablanan vergi. AGENT - myyn mddt rzind baqasnn tapr v onun hesabna istehsal, sat, tdark, topdansat ticarti zr faliyyt gstrn (mvkkillik edn) hquqi v ya fiziki xsdir. Agentin qd sndlrin imza etmk hququ olmur; z xidmtlrin gr sifariidn mqavil sasnda haqq alr. AKSZ - sasn ktlvi istehlak mallarna (kr, ttn mmulatlar, duz, benzin v s. ) dolay yolla ttbiq ediln v mhsulun qiymtin lav olunan, ntic etibar il, mhsulun istehsals v ya satcsnn dvlt bdcsin ddiyi vergi nvdr. AKKREDTV - firma, mssis v irktlrin kommersiya mliyyatlar zr bankla nad olmayan hesablama sndidir; o, nadsz hesablama nvlrindn biridir; AKTV (asset) 1. vvlki hadislr nticsind tkilatn srncamna yaxud idariliyin kemi v glckd onun n myyn iqtisadi faydalar axn tmin ed bilcyi gzlniln resurs. zlynd, aktiv zrind mlkiyyt hququ qeyri-maddidir. Lakin, mlkiyytd olan aktiv hm maddi, hm d qeyri-maddi ola bilr. 2. sas vsaitlr aadak hallarda aktiv kimi qbul oluna bilr: a) mssisnin onlarla laqdar olaraq glckd iqtisadi faydalar ld edcyi ehtimal (kifayt drc yksk) mvcuddur. b) aktiv kiln xrclr mssis n dqiq myynldiril bilr. Bu anlaydan danmaz mlakn yaxud hm maddi, hm d qeyri-maddi xsi mlakn (danar) ifad olunmas n d istifad edil bilr. AKTVLR SASINDA YANAMA (asset-based approach) - Biznesin ayrayr aktivlrinin bazar dyrinin cmindn onun hdliklrinin xlmasna saslanan metodlardan istifad olunmaqla, biznesin v ya biznesd pay itiraknn dyrinin hesablanmas vasitsi. Dyri myynldirmk n tkilatn btn aktivlrinin (hm maddi, hm d qeyri-maddi) v btn hdliklrinin bazar dyri yaxud digr mnasib cari
1

dyrl ks olunduu balansnn yrnilmsini tlb edn yanama. Aktivlr sasnda yanama satclarn v alclarn istifad etdiyi adi hal deyildirs, faliyytd olan biznesin faliyyt gstrn mssis konsepsiyasna uyun olaraq qiymtlndirilmsi zr taprqlarda yalnz bu yanamadan istifad edilmmlidir. AKTVLRIN QYMTLNDRLMSI (asset valuation) - Danmaz mlak bazarnda bu anlaydan adtn torpan, binalarn, man v avadanln dyrinin irktin hesablarna daxil edilmsi n qiymtlndirilmsi zaman istifad olunur. Bel hallara aktiv zrind mlkiyyt hquqlarnn trlmsi vacib olmasa da, qiymtlndirm shmdarlar n maraq ksb edir yaxud irkt zrind nzartin l keirilmsi, shmlrin birjalara xarlmas v ya ipotekalar n tlb olunur. Danmaz mlak bazarndan baqa, digr bazarlarda bu anlaydan adtn aktivlrin satlmas, alnmas yaxud baqa mqsdlr n qiymtlndirilmsi zaman istifad olunur. ALICI BAZARI - bazarda tklifin tlbi stldiyi vziyytdir. Bel vziyytin yaranmas iqtisadi baxmdan istehlaklar n faydaldr. ALTERNATV MSRFLR (opportunity cost) - Resurs sahibinin onlardan istifadnin btn mvcud alternativlri arasndan konkret variant semsi nticsind yarana bilck msrflri. Kmiyytc stnlk veriln ikinci variant (second best) seildiyi halda ld oluna bilck glirin mbli il ifad olunur. AMORTZASYA (1) (depreciation) [hrfi mnada dyrsizlm, dar mnada - khnlm]. 1. Aktivlrin qiymtlndirilmsi nqteyi-nzrindn amortizasiya - aktivlrin dyrinin dyimsi bard birbaa bazar mlumatlar olmad raitd yerin yetiriln, frz olunan bazar svdlmsi zaman fiziki anmann, habel funksional (texniki) v iqtisadi (zahiri) khnlmnin aktivlrin dyrin tsirini ifad etmk n vzolunma yaxud brpa xrclrind aparlan dzlilrdir. Maliyy hesabatlarnda amortizasiya anlay aktivdn faydal istifadnin myyn olunmu mddti rzind onun dyrinin mntzm olaraq hesabdan silinmsi n xalis mnftdn ayrmalarn mblini ifad edir. Maliyy hesabatlarnda gstriln amortizasiya prosesi hr bir konkret tkilat n frdidir v onun aktivlrdn istifad etmsinin xsusiyytlrindn asldr. Bazar amillrinin amortizasiyaya tsir gstrmsi mtlq deyil. 2. Aktivdn faydal istifad olunma mddti rzind onun amortizasiya olunan mblinin mntzm olaraq bldrlmsi. Qiymtlndirm faliyytind aktivlrin amortizasiyasnn (dyrsizlmsinin, khnlmsinin) hesablanmas qaydas aktivin real (bazar) dyrinin dyimsini nzr almayan mhasibat hesablamalarndan frqlnir. Hminin bax: amortizasiyann hesablanmas AMORTZASYA (2) (amortization) [hrfi mnada dnilm] - Qeyrimaddi aktivlrin ld olunmasna (yaradlmasna) kilmi xrclrin sas vsaitlrd olduu kimi, lakin xrclrin vzinin dnilmsi n ayrmalar
2

aparlmadan, istehsal ediln mallarn yaxud xidmtlrin dyrin krlmkl, tdricn silinmsi . Amortizasiya anlayndan (dnilm mnasnda) borcun (ssudann) vaxtar dmlr (msln, ipoteka v baqa maliyy sxemlrind) yolu il tdricn qaytarlmas prosesini ifad etmk n d istifad edilir. AMORTZASYA OLUNAN MBL (depreciable amount) 1. Aktivin ld olunmasna (yaradlmasna) kiln xrclr yaxud maliyy hesabatlarnda qalq dyri xlmaqla, xrclr vzin gstriln mbl. 2. Aktivin smrli xidmt mddti rzind amortizasiya olunan hisssi. Amortizasiya olunan mbl aktivin smrli xidmt mddtind xrclnn (mhv olan) hisssidir. Aktivin digr hisslri is onun qalq dyrini tkil edir. Adtn, binalar v yaxladrmalar amortizasiya olunan dyr, onlarn altnda yerln torpaq is qalq dyri kimi nzrdn keirilir. Lakin, lizholdun torpa amortizasiya olunur. AMORTZASYA NORMASI - sas fondun khnln hisssinin brpas n zruri olan mblin hcmini myyn edir; onun vasitsil sas fondlarn dvr etmsi nizamlanr, onlarn tkrar istehsal intensivldirilir. AMORTZASYA AYIRMALARI mvcud sas fondlarn tmirin, modernldirilmsin v habel yenilri il vzlnmsin istiqamtlndirilmi sas fondlarn anmasnn pulla ifadsidir. Bu ayrmalar sas fondlarn ilkin dyrin gr vvlcdn myyn olunmu faizl hesablanr. AMORTZASYA MDDT amortizasiya ayrmalar hesabna sas fondlarn dyrinin tam dnilmsi n myyn edilmi vaxt intervaldr; ondan illik amortizasiya normalarnn hesablanmasnda istifad olunur. AMORTZASYA FONDU firma v mssislrd khnlmi sas fondlarn brpas v yenildirilmsi n nzrd tutulan amortizasiya ayrmalar hesabna yaradlan maliyy mnbyidir. ANTNHSAR TNZMLM bazarn inhisarladrlmas imkanlarn mhdudladrmaq mqsdi il dvlt trfindn hyata keiriln qanunvericilik, iqtisadi v inzibati tdbirlrin mcmuudur. ANNUTET (annuity) - mr boyu yaxud tsbit olunmu dvr rzind vaxtar yerin yetiriln v ya alnan dnilr silsilsi ARADAN QALDIRILAN AMORTZASYA [aradan qaldrlan khnlm] (curable depreciation) - Fiziki anmann v funksional khnlmnin iqtisadi baxmdan aradan qaldrlmas mmkn olan nvlri. ARADAN QALDIRILMAYAN AMORTZASYA [aradan qaldrlmayan khnlm] (incurable depreciation) - mlakn fiziki vziyytin pislmsinin v funksional khnlmsinin aradan qaldrlmas iqtisadi baxmdan lverili olmayan nvlri. ARALIQ CARY vernin mara (sandwich lessor interest) Bax: ba lizholdun mara
3

ARDICIL STFAD PRNSP (principle ofconsistent use) - Torpan v yaxladrmalarn qiymtlndirilmsinin mxtlif bazalardan istifad etmkl yerin yetirilmsinin yolverilmzliyini ifad edn prinsip. Ardcl istifad prinsipi torpaqdan istifad sulunun dyidiyi v mlak obyektlrinin mvqqti olaraq aralq istifad olunduu hallarda ttbiq olunur. Torpaqdan n smrli istifad olunmasna tsir gstrmyn, lakin fiziki mrnn qal uzun olan yaxladrmalar aralq istifadd mvqqti dyrl sciyyln, mumiyytl dyrsiz ola, yaxud sklmsi byk mbld xrc tlb etdikd, htta mnfi dyr malik ola bilr. ARTIQ AKTV (surplus aset) - Tkilatn mlkiyytind olan, lakin onun mliyyatlarnda istifad edilmyn aktiv. Artq aktiv tkilatn mal istehsal etmsi v xidmtlr gstrmsi n zruri hesab olunmur. Bu aktivlr investisiyalar, inkiaf etm yaxud sat n saxlanlr yaxud alnan ssudalarn tminat, habel tkilatn sas faliyyti il bal olmayan baqa mqsdlr n istifad edilir. Artq aktivin bazar dyri ondan n smrli AVADANLIQ (equipment) -Tkilatn z funksiyalarn yerin yetirmk n istifad etdiyi kmki aktivlr. AVANS glckd alnacaq istehsal vasitlrin, yerin yetirilck ilr, gstrilck xidmtlr gr vvlcdn dniln (veriln) maliyy vsaitidir. AZLIQ TKL EDNLRN PAYI (minority interest) - Biznesd ss hququ vern maran 50 faizindn aa olan mvqe. Ba mssisnin birbaa yaxud baqa trm mssislr vasitsil dolays il nzartind olmayan trm mssisnin maliyy faliyytinin nticlrinin v xalis aktivlrinin onlarn tsisilrin aid ediln hisssi.

B BALANS DYR - sas fondlarn v dvriyy vsaitlrinin mhasibat balansnda tsbit olunmu qiymtlridir. BANK pul vsaitlrinin toplanmas, dmlrd vasitilik edn (passiv mliyyatlar) v qiymtli kazlar buraxlmas, mxtlif mqsdli ssudalarn verilmsini hyata keirn (aktiv mliyyatlar) maliyy-kredit mssissidir; iqtisadiyyatn inkiafna v halinin sosial vziyytinin yaxladrlmasna xidmt gstrn mxtlif - mant, investisiya, kommersiya v s.- bank nvlri vardr. BANK KREDT - sas kredit nv kimi firma v mssislr v habel fiziki xslr razladrlm rtlr sasnda borc kimi veriln pul vsaitidir. BANK FAZ istehsal, kommersiya faliyyti v ya digr mqsdlr n bankdan veriln kredit, alnm borca gr qaytarlacaq mblin hesablanmas n vvlcdn mlum olan drcdir, normadr. BARTER istehlak dyri, iqtisadi tyinat mxtlif olan mhsul v ya mhsul qrupunun dyrlrinin brabrliyi rtil onlarn ba-baa mbadilsidir; dyri dnilmdn, lakin ekvivalent mbld mhsullarn qarlql dyidirilmsidir.
4

BARTER MLYYATI (SVDLMS) xarici iqtisadi laqlrin inkiaf etdiyi, hminin bhran v valyuta mznnsinin qeyri-sabitliyi raitind dvltlr, firma v mssislr arasnda, z ehtiycalarn dmk n, birbaa v hmd natural kild mtlrin mbadil formasdr. BA [yaxud sas] CAR MQAVLSI (head lease or master lease) Myyn tkilatn icary gtrdy mlak nvbti icarlr zaman mlakn faktiki kirayisi olacaq vasitli icarilr (subicarilr) tkrarn icary vermkl, icary vern evrilmk n saxlad icar mqavilsi. Ba icar mqavilsi terminindn Britaniya ttifaq lklrind, ba mqavil terminindn is imali Amerikada istifad olunur. BA LZHOLDUN MARAQLARI [aralq icary vernin mara] (head leasehold interest [sandwich lessor interest]) - Ba yaxud sas icar mqavilsini saxlayann mara. Ba lizholdun maraqlar terminindn Britaniya ttifaq lklrind, aralq icary vernin mara terminindn is imali Amerikada istifad olunur BAZAR mhsullarn v xidmtlrin alq-satqs zr mqavillrin balanlmas yeri; alq-satq prosesi, mt v xidmtlrin mbadilsi il laqdar iqtisadi laqlr, ntic etibari il, tlb v tklif sasnda mhsulun qiymtinin formalad mkandr; satlan mtlrin nvn gr bazarn istehsal vasitlri, danmaz mlak, qiymtli yalar, istehlak mallar v xidmt, informasiya v qli (mnvi) mhsul, innovasiya, kapital, valyuta, qiymtli kazlar, mk, i yeri v ii qvvsi kimi nvlrini, mkan baxmndan dnya, razi, region, lk v hr bir lky ayr-ayrlqda aid olunmaqla daxili v xarici nvlrini v rqabtin sviyysin gr bazarlarn tkmil rqabtli (azad), inhisar (bal), oliqopolist, inhisar rqabtli bazar nvlrini frqlndirirlr. BAZAR DYR (market value) - Yax mlumatlandrlm, maraqlar olan satcnn v alcnn mvafiq marketinq tdqiqat apardqdan sonra qnatcillikl, mcburiyyt olmadan, kommersiya mqavilsi sasnda, mnasib rtlrl qiymtlndirm gnnd aktivi pula mbadil etmy raz olacaqlar ehtimal ediln mbl. Bazar iqtisadiyyatnda bazar dyri anlay kollektiv qavray, bazarn tsirlrini ks etdirir v resurslarn ksriyytinin qiymtlndirilmsi n sas tkil edir. Pekarlqla hesablanm bazar dyri qiymtlndirm tarixind konkret mlak zrind mlkiyyt hquqlarnn obyektiv qiymtidir. Hminin bax: n smrli istifad; dyrin qeyri-bazar bazalar. BAZAR CAR HAQQI (market rent) - Yax mlumatlandrlm, maraqlar olan icar vern v icari mvafiq marketinq tdqiqat apardqdan sonra qnatcillikl, mcburiyyt olmadan, kommersiya mqavilsi sasnda, mnasib rtlrl mlakn yaxud mlak obyekti hdudlarnda yerln mkann qiymtlndirm gnnd icary verilmsi ehtimal edildiyi mbl. Bazar icar haqqnn gstrildiyi hallarda, bu icar haqqnn ifad etdiyi mnasib icar rtlri d gstrilmlidir. Bazar icar haqq iqtisadi renta yaxud iqtisadi icar haqq da adlandrlr BAZAR NFRASTRUKTURU - buraya bazara xidmt edn, ona normal faliyyt gstrmk n kmklik gstrn mt v mk birjas, banklar v digr
5

kommersiya tkilatlar, onun ayr-ayr qurumlar (msln, mt bazar, qiymtli kazlar bazar, mk bazar) aid olunur. BAZAR QTSADYYATI - tlb v tklif qanunlarnn tlblrin syknn bazar iqtisadi mnasibtlri sasnda azad sahibkarlq, istehsal vasitlri zrind mlkiyyt mxtlifliyi, bazar qiymtmlglm, tsrrfat subyektlri arasnda mqavil laqlri, tsrrfat faliyytin dvlt mdaxilsinin mhdudladrlmas v s. bu kimi lamt v prinsiplr saslanan iqtisadiyyatdr. BAZAR KONYUNKTURASI - bazarda yaranan iqtisadi situasiyann v bazarn faliyytinin sas xsusiyytlrini-tlbin v tklifin kmiyytini, qiymt sviyysini, satn hcmini, satc v alclarn bazar falln ks etdirn mvcud durumdur, vziyytdir. BAZAR MVQEYNDN YANAMA (market approach) -Qiymtlndiriln aktivin satlm analoji aktivlrl mqayis olunmasnn bir yaxud bir ne metodundan istifad etmkl, qeyri-maddi aktivin dyr gstricisinin hesablanmasnn mumi yolu. Qiymtlndiriln biznesin, biznesd itirak paynn yaxud qiymtli kazn satlm analoji biznesl, biznesd itirak paylar yaxud qiymtli kazlarla mqayis olunmasnn bir yaxud bir ne metodundan istifad etmkl, dyrlrinin hesablanmasnn mumi yolu. Dyr bazar mliyyatlarn ks etdirn mlumatlara v bazar itiraklarnn mvafiq tfkkrn uyun olan mlahizlr saslanan istniln yanama. BYAN OLUNAN QYMT [hrracdan satlma qiymti] (hammer price) - Hrrac zaman ymlar yaxud komissiya haqlar nzr alnmadan qbul edilrk elan olunmu qiymt tklifi. Bu qiymt mlakn alnmas n dniln qiymtdn frqln bilr. Hminin bax: hrrac qiymti; frdi razlama zr sat BOLOJ AKTVLR (biological assets) Diri heyvanlar v bitkilr. BR DOLLARIN [$ 1] MDDT RZND CAR DYR (present value of $ 1 per period) - Myyn cari gn hesablanm dyrlilik (worth) yaxud myyn sayda glck dvrlr rzind 1 dollar almaq hququnun kapital mbli. Bu zaman hr bir mtmadi daxilolma seilmi faiz drcsi zr diskontladrlr v bu sulla ld olunmu ayri-ayr cari dyrlr toplanlr BRBAA XRCLR - ayr-ayr nv mhsullarn istehsal, ilrin grlmsi v xidmtlrin gstrilmsi il bilavasit laqdar olan v onlarn maya dyrin mstqim yolla daxil ediln msrflrdir. BRJA - mntzm faliyyt gstrn, hmcins mtlrin topdan satnn tkili formasdr, bazardr; birjada vasitilrin itirak v kmkliyi il, mqavil qiymtlri sasnda, byk partiyalarla mtlrin alq-satq aktlarna uyun olaraq hyata keiriln ktlvi istehlak olunan mtlrin topdan sat ticartinin xsusi formasdr. BRJA MLYYATI - mtlrin, qiymtli kazlarn v valyutalarn alqsatqs zr birjada hyata keiriln mliyyatlardr. BRJA QYMT birjada nvbti alq-satq nticsind mtlrin, qiymtli kazlarn v xarici valyutalarn formalam dyridir.
6

BTKLK FERMALARI (cropping farms) - Adtn 12 aylq dvr rzind kiln v ylan bitkilrinin yetidirilmsi n istifad olunan knd tsrrfat mlak obyektlri. Hr il mhsul yetidiriln mlak obyektlrindn eyni mddt rzind bir yaxud bir ne nv bitkinin becrilmsi (o cmldn, sni suvarma ttbiq edilmkl) n istifad oluna bilr. Bzi bitki nvlri illik dvrilikl sciyylnslr d, mqavilnin rtlrin uyun olaraq yaxud mnasib olmayan bazar raitind on iki aylq dvrdn knara xan mddt rzind torpaqda saxlanla bilr. Lakin, bu cr vziyytlr mstsna hallarda yarana bilr. Hminin bax: suvarlan torpaqlar; oxillik kmlr BZNES - istehlaklarn tlbatn dmk v mnft ld etmk mqsdi il tbbskar v bacarql insanlarn igzar laqlrinin mcmusudur; o, hquqi v fiziki xslr trfindn tbii ehtiyatlardan istifad etmkl mhsul istehsal v sat, xidmtlr gstrilmsi bu il mul olanlara mnft v cmiyyt fayda gtirn faliyyt sferasdr; onun istehsal, investisiya, innovasiya, kommersiya v maliyy kimi sas nvlri vardr. BZNES-PLAN - marketinq tdqiqatlar sasnda mssisnin qarya qoyduu mqsd atmaq n strateji v taktiki mqsdlrini, istehsaln hcmini, maliyy proqnozunu, risklrin qiymtlndirilmsini v s. znd ks etdirn konkret tdbirlr plandr; onun trtibind mqsd istehsal sahibkarl n maliyy mnbyi tapmaqla investorlar biznes faliyytin svq etmkdir. BZNES TKLATI (business entity) - Mnft ld etmk mqsdi il iqtisadi faliyyt gstrn kommersiya, snaye, xidmt yaxud investisiya tkilat. Biznes tkilat qeyri-korporativ (xsi mssis, ortaqlq) yaxud korporativ (qapal yaxud aq), trast formasnda yaxud mrkkb strukturlu ola bilr. Biznesd mlkiyyt maraqlar blnmyn v shmdarlar arasnda blnn olmaqla majoritar v minor maraqlar hat ed bilr. Biznes satlarn mqayissi sasnda yanama, glirin kapitalladrlmas sasnda yanama yaxud aktivlr sasnda yanama metodlar il qiymtlndiril bilr. Hminin bax: faliyyt gstrn mssis; holdinq irkti [investisiya sahsind biznes], ticart potensial olan mlak. Biznesd mlkiyyt maraqlar sasn shmlr zrfi (o cmldn, nzart v mxtlif drclrd nzart tmin edn) il ifad olunur. 2003-c ild ECO 7 Biznesin qiymtlndirilmsi zr qaydalara edilmi dyiikliklrd biznesin dyri n iki yeni anlay qbul olunmudur: shmdar [xsi] kapitaln dyri v mssisnin dyri. BZNESN QYMTLNDRCS (business valuer) - Thsilin, hazrlna v tcrbsin gr biznesi, biznesdki paylar, qiymtli kazlar v (v ya) qeyrimaddi aktivlri qiymtlndirmk qabiliyyti tsdiq edilmi xs. BZNESN QYMTLNDRLMS (business valuation) - Biznesin (tkilatn) yaxud oradak payn dyri bard ryin ilnib hazrlanmas v ya hesablanmas prosesi. BORC HDLY (debenture) - Borcun yazl formada, msln, irktin borc ald pula gr verdiyi kaz klind etiraf olunmas yaxud hadt verilmsi. BDC - myyn dvr rzind ld olunacaq glir v kilck xrclr nisbtinin mqayisli qiymtlndirilmsi. Ondan iqtisadi inkiaf v sosial trqqi
7

n vacib olan xrclrin planladrlan glirlrl mqayissinin thlilind v qiymtlndirilmsind istifad olunur. C CAR AKTVLR (current assets) 1. Tkilatn cari faliyytind daimi istifad n nzrd tutulmayan aktivlr, mzln ehtiyatlar, tkilatn debitor kimi x etdiyi borc hdliklri, qsamddtli investisiyalar, tkilatn bankda v xzinsind olan pul vsaitlri. Bzi hallarda adtn dvriyydn knar (cari olmayan) aktivlr kimi nzrdn keiriln danmaz mlak da cari aktivlr aid edil bilr. Bunlara nmun olaraq, yaxladrmalar olan, satlmaq n ehtiyat kimi saxlanlan danmaz mlak obyektlrini gstrmk olar. 2. Aadak xsusiyytlri olan aktivlr: a) satlaca yaxud satlmaq n saxlanlmas v ya mssisnin adi mliyyat faliyyti rivsind istehlak olunaca gzlnilir; b) ilk nvbd sat mqsdlri n saxlanlr; c) balans tarixindn sonrak on iki ay mddtindn gec olmayan mddtd satlaca gzlnilir; ) pullarn mbadilsinin mhdudladrld yaxud balans tarixindn sonrak on iki ay mddtind pul vsaitlrindn hdliklrin yerin yetirilmsi n istifad edilcyi hallar istisna olunmaqla, pul vsaitlri yaxud pul vsaitlrinin ekvivalenti formasnda olan aktivdir (MCFO 7 Pul vsaitlrinin hrkti haqqnda hesabatlar tyinatna mvafiq olaraq). Btn digr aktivlr dvriyydn knar aktivin kimi tsnifldirilir. Hminin bax: dvriyydn knar (cari olmayan) aktivlr CAR DYR (prezent value) - Glck pul axnlarnn pul il ifad olunan cari dyri. CAR OLMAYAN AKTVLR (non-current assets) Bax: dvriyydn knar aktivlr. ANTA (portfolio) - Bir tkilatn malik olduu yaxud idar etdiyi mxtlif mlak obyektlrinin toplusu. OXLLK KMLR (perennial plantings) - mr mddti bir ildn ox olan, kmlrd yetidiriln bitkilr. Buna nmun zmlklr v meyv balardr. mlak obyektlrinin bu tiplri amortizasiya ediln aktiv olan kmlr klli mbld kapital qoyulular il sciyyln bilr. Hminin bax: me tsrrfat / meli sahlr

L EKSPERTZASI (field review) - Qiymtlndiriln mlakn xarici, bzi hallarda is daxili hisslrinin yoxlanlmasn, habel hesabatda tqdim olunan gstricilrin tsdiqlnmsi n mqayis oluna biln baqa obyektlrin d mayin olunmasn hat edn qiymtlndirm ekspertizas. Adtn, stolst ekspertiza zaman aradrlan bndlri hat edn nzart-yoxlama siyahsndan istifad edilmkl yerin yetirilir v bazar mlumatlarnn tsdiq olunmasn, lav mlumatlarn ld olunmas n tdqiqatlarn keirilmsini v hesabatn hazrlanmasnda istifad olunan proqram tminatnn yoxlanlmasn tlb ed bilr.

D DA-MDN SNAYES (minerals industry) - Faydal qazntlarn kfiyyat il mul olan tkilatlar. MR 14 metallarn safladrlmas zr nvbti emal mrhllrinin v ya faydal qazntlarn emal zr zavodlarn qiymtli resurslarn (aktivlrini), msln, safladrlm metallarn metal istehsallar arasnda yaxud mineral mhsullarn praknd sat mssislri arasnda v ya bunlarn son istehlaklar arasnda blgs prosesin clb olunmu aktivlri hat etmir. DAXL DYR (intrinsic value) - Bzi lklrd mvcud faktlarn qiymtlndirilmsi sasnda yann hqiqi yaxud real dyri hesab ediln mbl. Bu anlay qiymtlrin az mddt rzind enib-qalxmasnn tsirini zifldn uzunmddtli qeyri-bazar dyrini ifad edir. DAXL QYMTLNDRC (internal valuer) - Aktivin sahibi olan tkilatda yaxud hmin tkilatn maliyy sndlrinin v / v ya maliyy hesabatlarnn hazrlanmasna cavabdeh olan mhasibat firmasnda muzdla ilyn qiymtlndirici. Adtn, daxili qiymtlndirici Davran Mcllsi il myynldirilmi mstqillik v pekar obyektivlik tlblrin cavab vers d, ictimai ry v tnzimlm il bal bir sra sbblrdn myyn nv taprqlarn yerin yetirilmsi zaman mstqil qiymtlndirici rolunda x ed bilmir. Hminin bax: knar qiymtlndirici DAINAR [frdi] MLAK (personal property, personalty) - Danmaz mlakdan frqlnn hr-hans ya zrind mlkiyyt hquqlar il laqdar hquqlara, maraqlara v faydalara amil edil biln hquq anlay. Hquq nqteyinzrindn bzi lklrd danar mlak obyektlri hm danar, hm d danmaz mlaka aid oluna biln real ya (riyelti) anlayndan frqlndirilir. Danar mlakn yalar maddi v qeyri-maddi (msln, hquqlar, patentlr) formada ola bilr. Maddi danar mlak adtn danmaz mlaka daimi brkidilmmidir v yerinin dyidirilmsi imkan il sciyylndirilir. Danmaz mlakdan frqli olaraq, danar mlaka maddi v qeyri-maddi yalarda maraqlar daxildir.
9

Danar mlakda olan maddi v qeyri-maddi maraqlar danmaz mlakda olan maraqlardan frqli olanlar da hat edir. Danar mlak bazar dyri utilldirilm yaxud lvetm dyri zr qiymtlndiril bilr. Danar mlak mvqedn yanamaya saslanan metodologiyadan istifad olunmaqla qiymtlndiril bilr. Hminin bax: kolleksiya olunan yalar; qurular v lvazimat; mebel, qurular v avadanlq; lizholdun yaxladrmalar yaxud kirayinin yaxladrmalar; qurular v avadanlq; ticart lvazimat yaxud kirayinin lvazimat. DAINMAZ MLAK (real property) - Danmaz mlak zrind sahiblikl bal btn hquqlara, maraqlara v faydalara aid olan anlay. Fiziki aktiv olan mlkiyytdn frqli olaraq, danmaz mlak hquqi anlaydr. Danmaz mlak zrind mlkiyyt hquqlarnn potensial mhdudiyytlri mvcud ola bilr. Hminin bax: mlak, mlkiyyt DEBTOR - mssis, firma v tkilatlara pul v ya mlak borcu olan fiziki v ya hquqi xslrdir. DEBTOR BORCLARI - mssisy fiziki v hquqi xslrl (debitorlarla) birg tsrrfat laqlri nticsind yaranan borcun mbli. DEPOZT - iqtisadi subyektlrin banka qoyduqlar pul vsaitlri v baqa dyrlrdir. DYR (value) - Satlan maln yaxud xidmtin alclar il satclarnn razladracaqlar daha ox ehtimal ediln qiymt. Dyr maln yaxud xidmtin alclar v satclar arasnda razlq ld olunmasna gtirib xara biln frziyyvi qiymtini myynldirir. Bellikl, dyr fakt deyil, sata xarlan mallara yaxud xidmtlr gr cari vaxt dnilmsi daha ox gman ediln, hesablaman qiymtdir Hminin bax: xrclr; qiymt DYRN SERTFKATLADIRILMASI (certification of value) - Bzi lklrd qiymtlndirm haqqnda hesabata myyn olunmu formada daxil edilmsi tlb olunur. Dyrin sertifikatlamasnda qiymtlndirici hesabatda tqdim olunmu faktlarn dzgn olduunu v onun biliklrini maksimum drcd ks etdirdiyini; thlillrin v nticlrin yalnz hesabatda gstriln ehtimallar v rtlrl mhdudladn; qiymtlndiriln mlakda marann olmadn (gr mvcuddursa, konkret gstrilmlidir); ald mkafatn hesabatn he bir chtindn asl olmadn; qiymtlndirmnin Etika Kodeksin v qiymtlndirm standartlarna uyun olaraq aparldn; znn fasilsiz thsil almaq tlblrin riayt etdiyini; mlak xsn yoxladn (yaxud yoxlamadn); hesabatn hazrlanmasnda gstriln konkret xslrdn baqa he kimin itirak etmdiyini byan edir. Bzi lklrd istifad ediln dyr sertifikat v dyr haqqnda byanat anlaylar qiymtlndirm haqqnda hesabatlara aid deyil v qanunla myynldirilmi mqsdlr n trtib olunan sndlri ifad edir. Birinci snd mlakn alcs trfindn imzalanr v onun ddiyi qiymti vergilrin, rsumlarn
10

mblinin myynldirilmsi, vrsliyin planladrlmas mqsdlri n ks etdirir. kinci snd mcburi zgninkildirm slahiyytlrini hyata keirn hakimiyyt orqanna satlm mlakn dyrini tsdiq edir. Dvltin inzibati idarlri qiymtlndirm prosesinin sasnda duran thlil proseslrinin baa dlmsini tlb etmdiklrin gr, dyr sertifikatnda v dyr haqqnda byanatda yalnz qiymtlndirm tarixind idarnin qanuni rhbri trfindn tsdiq ediln mlakn elan olunmu bazar dyri, habel mlak v qiymtlndirm haqqnda n mxtsr mlumatlar ks olunur. DYRN QEYR-BAZAR BAZALARI (non-market bases of value) mlakn qiymtlndirilmsi onun bazar mnasibtlri itiraklar arasnda alq-satq predmeti olmaq qabiliyytindn frqlnn iqtisadi faydallq funksiyalarna yaxud bazarn qeyri-adi yaxud qeyri-tipik raitinin tsirlrin saslana bilr. Bax: faliyyt gstrn mssisnin dyri; sorta dyri; investisiya dyri yaxud qiymtliliyi; tsviy dyri yaxud mcburi sat qiymti; birlm zaman dyr; utilldirm dyri; xsusi dyr; istifad zaman dyr; vergi dyri. DYRLLK (worth) Bax: investisiya dyri (investment value) (worth anlayndan adtn Britaniya ttifaq lklrind istifad olunur) DYN XRCLR - mhsul buraxlnn hcmindn asl olaraq kmiyytc mtnasib dyin resurslara (xammal, material, yanacaq, mk haqq v.s) mssisnin kdiyi xrclrdir. DLER - bazarda z adndan v z hesabna mtlr, qiymtli kazlar v valyutalardan birinin v ya bir nesinin alq-satqs il mul olan pekar bazar itiraks. DSKONT (DSKONTLADIRMA) - ingilis sz olan diskont gzt, qiymt gzt mnasna uyundur; iqisadi mfhum kimi o, qiymtli kazn cari qiymti il nominal qiymti (zrind qeyd olunan) arasndak qiymt frqi kimi ilnir. investisiya layihlrinin iqtisadi smrliliyinin qiymtlndirilmsind diskontladrma metodundan istifad olunur. Bu metodla layihy illr zr xrclnn pul axn il glck illrd onun (layihnin) realladrlmasndan daxil olacaq pul axnnn mznn frqlri mumi mxrc gtirilir. DVDEND - tsrrfat faliyytinin illik nticlrin gr mvafiq vergilr dnildikdn sonra shmdar cmiyytinin znn mnftindn shmlr gr ddiyi mbldir, shm sahiblrinin glirlridir; bir shm dn dvidendin hcmi shmdarlarn mumi yncann qrar il myyn olunur v icra edilir. DVERSFKASYA - ksr hallarda mhdud nvd mhsul istehsalna saslanan istehsal qurluundan geni profilliy keid; mssisnin ixtisaslama istiqamtin uyun glmyn v ya funksional asll olmayan baqa mssislrin iin mdaxilsidir; bunun nticsind mssis mrkkb istehsal qurululu kompleks v ya konglomerata evrilir, znn ixtisaslama istiqamtini az v ya ox drcd itirir.
11

DOLAYI XRCLR (indirect costs) - naat yaxud istehsal il bal, lakin konkret aktiv aid edilmsi mmkn olmayan xrclr. Bunlara nmun kimi inaat prosesind sorta, maliyyldirm v vergilrl bal xrclri, memarlarn mkafatlarn, idaretm v mhkm xrclrini gstrmk olar. DVLT [ictimai] BLMSNN AKTV (public sector asset) - Dvltin, habel qanunla myynldirilmi orqann mlkiyytind yaxud icarsind olan v bzi ictimai xidmtlrin yaxud srvtlrin tqdim olunmas mqsdil dvlt v ya kvazidvlt agentliyi trfindn idar olunan mlak. Dvlt (ictimai) blmsinin mlak obyektlrin hr bir kateqoriyas sas vsaitlrdn ibart olan mxtlif tip aktivlri, o cmldn, adi mlak obyektlri, irs aktivlri v qorunan aktivlr, infrastruktur aktivlri, kommunal tsrrfat mssislri, istiraht obyektlri v dvlt binalar (msln, hrbi obyektlr) aiddir. Dvlt (ictimai) blmsinin obyektlri mliyyat v qeyri-mliyyat, yaxud izafi aktivlr kimi nzrdn keiril bilr. Hminin bax: irs aktivlri v qorunan aktivlr, infrastruktur aktivlri, qeyri-mliyyat aktivlri, mliyyat aktivlri, ictimai bina, kommunal tsrrfat mssissi, istiraht sahsinin aktivlri. DVLTN MCBUR QAYDADA ZGNNKLDRMK HQUQU (eminent domain) - Dvltin xsusi mlkiyyti daltli kompensasiya ddikdn sonra ictimai istifad n msadir etmk hququ.Hminin bax: mcburi zgninkildirm I, mcburi zgninkildirm II, DVLTN (hkumtin) SLAHYYTLR (powers of a government) -Dvlt (hkumt) trfindn mlkiyyt hquqlarna myyn mhdudiyytlr qoymaq slahiyytlrinin hyata keirilmsi. Dvltin (hkumtin) slahiyytlrin vergiqoyma, mcburi qaydada sat, tnzimlm v vrssiz qalm mlaka yiylnmk daxildir. Bax: vergi dyri, sahibsiz mlak, mcburi zgninkildirm I, mcburi zgninkildirm II, dvltin xsusi mlkiyyti mcburi qaydada zgninkildirmk hququ, vrssiz mlak, torpaq quruluunun planladrlmas. DVLTSZLDRM dvlt mlkiyytinin zlldirilmsi, mssislrin idar edilmsind dvltin rol v funksiyasnn maksimum azaldlmas, dvlt orqanlarnn bir sra hquqlarnn mssislr verilmsi, sahibkarln inkiaf etdirilmsinin dvlt trfindn dstklnmsi prosesidir. DVRYYDN KNAR AKTVLR (noncurrent assets) - ki geni kateqoriyaya: sas vsaitlr v sair dvriyydn knar aktivlr blnn maddi v qeyri-maddi aktivlr. Hminin tsbit olunmu v uzunmddtli aktivlr d adlandrlr. DVRYY FONDLARI - istehsal vasitlrinin el hisssidir ki, (xammal, material, yanacaq v s.), onlar bir istehsal tsiklind tamamil istehlak olunur v bu zaman z dyrlrini istehsal olunan mhsulun zrin btnlkd keirir v natural formalarn itirirlr; zlrinin tyinatna, yaradlma zruruliyini myyn edn
12

amillrin mxtlifliyin gr dvriyy fondlar istehsal ehtiyatlar, bitmmi istehsal v glck dvrn xrclri adlanan trkib hisslrin ayrlr. DVRYY VSATLR dvriyy v tdavl fondlarnn yaradlmas n tyinat alan v bu mqsdlr srf olunan pul vsaitlrinin mcmusudur. DUYULAN AKTVLR (tangible assets) - Fiziki tzahr olan aktivlr. Torpaq v binalar, qurular, manlar v avadanlq, cihazlar v lvazimatlar, altlr, habel tikinti v inkiaf prosesind istifad olunan aktivlr buna nmundir. DUYULAN MLAK (tabgible property) - Gzdn keirilmsi, toxunulmas mmkn olan fiziki, duyulan ya, yerin stnd v altnda onunla bal olan lavlr. Danmaz mlak duyulandr, danar mlak is hm duyulan, hm d duyulmayan ola bilr. Duyulan danar mlakn yalar danmaz mlaka daimi balanmamdir v adtn yerdyim qabiliyyti il sciyylnirlr. DUYULMAYAN AKTVLR (intangible assets) - Fiziki substansiyaya malik olmamas, mlkiyytisin myyn hquqlar v imtiyazlar tmin etmsi v adtn glir vermsi kimi iqtisadi xsusiyytlri il tzahr olunan aktivlr. Duyulmayan aktivlri hquqlardan, qarlql mnasibtlrdn, qrupladrlm hiss edilmzlikdn, qli mlkiyytdn meydana xan kateqoriyalara blmk olar. Pekar mhasiblr ayr-ayr duyulmayan aktivlri adtn tsdiqlnn, mqavil v ya razlama zr qalq hyat mddti olan, baqa xs trlmsi v biznesdn ayrlmas mmkn olan aktivlrl mhdudladrrlar. DUYULMAYAN MLAK (intabgible property) - Duyulmayan aktivlrin mlkiyytisinin malik olduu hquqlar v imtiyazlar. Hminin bax: danar mlak; qeyri-maddi danar mlak

E EHTYAT QYMT (reserve price) - Satcnn mqbul hesab etdiyi n aa qiymt. EMBARQO hr hans mtnin (mtlrin) v habel, valyutann cnbi lky (lklr) gtirilmsin dvlt trfindn qadaa qoyulmasdr. ELASTKLK bir iqtisadi gstricinin digrinin dyimsin reaksiya verm drcsidir. ERQONOMKA insanla mann qarlql tsirini v insann mana uyunlama problemlrini tdqiq edn elm sahsidir.

13

DALTL DYR (fair value) 1. Mlumatlandrlm v mara olan trflrin azad svdlm raitind aktivi dyidir yaxud hdliklri yerin yetir bildiyi mbl. Mhasibat uotunda aq bazarda aktivlrin normal, adi qaydada satndan frqlnn, alq-satq raiti v rtlri mxtlif olan satlarn dyri daltli dyr kimi nzrdn keirilmir. Qeyd olunan rait bazar dyri anlaynda nzr alnmayan qsamddtli iqtisadi bhranlar yaxud baqa vziyytlrd yarana bilr. 2. daltli dyr anlayndan trflr arasnda mbahislrin mhkmd hlli zaman bazar dyri mslnin mahiyytin uyun olmad hallarda da istifad edilir. Demli, daltli dyr bazar dyrinin sinonimi kimi qbul oluna bilmz. 3. daltli dyr ayr-ayr aktivlrin istehsal potensialn, yni pul vsaitlrinin yaxud onlarn ekvivalentlrinin axnlarna tkilata birbaa yaxud dolay tsir gstrmk potensial baxmndan tcssm olunmu glck iqtisadi faydalar ifad ed bilr. DALTL DYR ZR UOTUN MODEL (fair value model) Bax: yenidn qiymtlndiriln dyr zr uotun modeli LAV XRCLR - istehsal v idaretm n tsrrfat xidmtin kiln lav xrclr; istehsal n sas xrclr lav olunaraq, onunla birlikd mhsulun maya dyrin daxil edilir. LAV EDLM DYR - mssis v firmalarn tsrrfat faliyytinin mhm hcm gstricisi kimi mumi mhsuldan, amortizasiya ayrmalar istisna olmaqla, btn maddi msrflrin xlmas yolu il myyn edilir; o, iqtisadi mzmununa gr rti-xalis mhsuldan frqlnmir, nki sonuncu da mumi mhsulun maddi msrflrdn (amortizasiyadan baqa) tmizlnmsi yolu il myyn edilir. ML OLUNMA HAQQINDA BYANAT (compliance statement) Qiymtlndirm taprn yerin yetirrkn Beynlxalq Qiymtlndiricilr Cmiyytinin Davran Mcllsinin etika v pekarlq bard tlblrin ml etmsi bard qiymtlndiricinin byanat. Bzi lklrd ml olunma haqqnda byanat Dyrin Sertifikatladrlmas kimi mlumdur. ml olunma bard byanatn mzmunu MCO 3-n 5.1.10-ci v 5.1.10.1-ci maddlrind gstrilmidir. ML OLUNMANIN EKSPERTZASI (compliance review) Bax: inzibati ekspertiza MLYYAT AKTV (operating asset) - Daimi faliyyt gstrn mssisnin yaxud korporasiyann sas faliyytinin hyata keirilmsi n zruri hesab olunan aktiv. Hminin bax: investisiya aktivi; qeyri-mliyyat aktivi; artq aktiv MLYYAT XRCLR [msrflri] (operating expenses [outgoings]) Glirin yaradlmas zaman kiln xrclr. Danmaz mlak sahsind bu msrflr mlak vergisini, sorta haqlarn, tmir v texniki xidmt xrclrini, idarilr dniln mkafatlar hat edir. mumi glirdn mliyyat xrclri xldqda, xalis
14

mliyyat gliri ld olunur. mliyyat xrclri anlayndan imali Amerikada, msrflr anlayndan is Britaniya ttifaq lklrind istifad edilir. MLYYAT CARS (operating lease) -Maliyy icarsindn frqlnn icar. Hminin bax: maliyy icarsi MLYYAT [faliyyt gstrn] RKT (operating company) Mallarn yaxud xidmtlrin istehsal, sat yaxud dyidirilmsi yolu il iqtisadi faliyyti hyata keirn biznes. MLAK (property) - Mlkiyytl bal olan btn maraqlar, hquqlar v faydalar hat edn hquqi anlay. mlak mlkiyytiy mlkiyytd mara olmaq hququ vern xsusi mlkiyyt hquqlarndan ibartdir. Danmaz mlakn mahiyytini fiziki obyekt v hquqi mnasibtlr obyekti baxmdan frqlndirmk n danmaz mlak zrind mlkiyyti danmaz mlak adlandrrlar. Danmaz mlakdan frqlnn obyektlrd maraq gstrmk hququ danar mlak adlanr. Qiymtlndirm Standartlar zr Beynlxalq Komit trfind mlakn aadak 4 tipi tannlr: danmaz mlak, danar mlak, biznes v maliyy maraqlar. MLAK BAZARINDA TLB (demand in a property market) - halinin say, glck qiymtlr, istehlaklarn zvq kimi amillrin sabit qalmas ehtimal olunmaqla, mlakda olan konkret tip maraqlar mxtlif qiymtlrl myyn bazarda myyn vaxtda axtaran alclarn yaxud icarilrin mmkn miqdar. Hminin bax: bazar; tklif v tlb prinsipi; tklif. MLAK HQUQLARI (property rights) - Danmaz mlak zrind mlkiyytl bal olan hquqlar. Bu hquqlara torpaq sahsini inkiaf etdirmk yaxud etdirmmk, onu baqa xslr icary vermk, satmaq yaxud balamaq, becrmk, da-mdn ilri aparmaq, topoqrafiyasn dyimk, hisslr blmk, hisslri bir yer toplamaq, tullantlarn ylmas n istifad etmk yaxud bu hrktlrdn he birini yerin yetirmmk hquqlar daxildir. Bu mlak hquqlarnn kombinasiyas bzn hquq dsti adlandrlr. mlak hquqlar adtn servitut, keid hququ, tikililrin sxl, zonaladrlma v mlak ykl edn baqa hallar kimi ictimai yaxud frdi mhdudiyytlrl laqdardr. MLAK MSULYYT - mlkiyytin iqtisadi mahiyytindn irli glir v firma, mssis, tkilat v vtndalarn onlara mxsus mlakla z iqtisadi faliyytlrinin nticlrin gr msuliyyt dadqlarn gstrir. MLAK RKT (propety company) - Danmaz mlak sahsind faliyyt gstrn holdinq irkti. MLAKDAN ADVALOR VERG TUTULMASI (ad volorem property taxation) - Myynldirilmi vaxt rivsi il qanunildirildiyi n, dvlt glirlrinin ym proseduru adlandrlan, vergi yknn miqyas il laqdar olan mlakn vergitutma dyrin saslanan mliyyat. MLAKIN PEKAR QYMTLNDRCS (professional property valuer) - mlak zrind mlkiyyt hquqlarnn verilmsi il bal mliyyatlar, ssudalarnn v girovlarn bank tminat, vergiqoyma v baqa msllrl laqdar
15

mhkm aradrmalarnn aparlmas, mlakn maliyy hesabatlarnda sas vsaitlr kimi ks olunmas v digr mqsdlr n danmaz mlakn dyrini hesablamaq n lazmi ixtisas, qabiliyyti v tcrbsi olan xs. Pekar qiymtlndirici mlakn digr kateqoriyalarnn, msln danar mlakn, biznesin v maliyy maraqlarnn qiymtlndirilmsi n spesifik biliklr malik ola bilr. Hminin bax: knar qiymtlndirici; mstqil qiymtlndirici; daxili qiymtlndirici; qiymtlndirici MT NANI - bir mssisnin mtlrinin digr mssisnin anoloji mtlrindn frqlndirilmsin imkan vern, myyn qaydalar sasnda qeydiyyatdan ken simvoldur. mt nianndan yalnz onun sahibinin istifad etmk hququ vardr. N SMRL STFAD (highest and best use) - mlakdan istifadnin fiziki mmkn olan, lazmi drcd saslandrlm, hquqi yol veriln v maliyy baxmndan lverili sulu. mlak qiymtlndirildikd, bu istifad sulu onun n yksk dyrini tmin etmlidir. Hminin bax: bazar dyri RAZDN KED HQUQU (rights of way) - Baqasna mxsus olan torpaq mlkiyyti zolandan kemk mqavilsin uyun olaraq ld ediln hquqlar yaxud imtiyazlar. Hminin bax: servitut SAS FONDLAR - istehsal prosesind uzun mddt v btvlkd itirak edn, z natural grkmini saxlayan v dyrini istehsal olunan mhsulun zrinkhnlm drcsindn asl olaraq hiss-hiss keirn mk vasitlridir. SAS FONDLARIN LKN DYR - onlarn istehsal (yaxud inas), ld edilmsi (alnb gtirilmsi), habel quradrlmas il laqdar olan xrclrin mcmuudur. SAS FONDLARIN BRPA DYR - onlarn yeni rait n ilkin dyrlrinin tshih edilmsi, baqa szl, yenidn qiymtlndirilmsidir. SAS FONDLARIN QALIQ DYR - istehsal prosesi zaman sas fondun hl mhsul zrin keirmdiyi dyrin hcmi, qiymtlndirm mqam n onun amortizasiyalanmam dyridir; bu, sas fondun hm ilkin v hm d brpa dyrin gr hesablana bilr. SAS VSATLR (property, plant and equiment, [PP &E]) 1. Mcmu amortizasiya xlmaqla, mssisnin faliyytind uzun mddt rzind istifad olunmas nzrd tutulan aktivlr, o cmldn torpaq sahlri, binalar, manlar, avadanlq v xsusiyytlrin gr bu kateqoriyaya daxil oluna biln digr aktivlr. sas vsaitlr maddi yaxud fiziki aktivlr hesab edilir. 2. mssis trfindn istehsal prosesind yaxud mallarn gndrilmsi v xidmtlrin gstrilmsi, baqa xslr icary verilmk yaxud inzibati mqsdlr n istifad ediln v istehsal tsiklindn bir artq mddtd istifad olunmas gzlniln maddi obyektlr. SASLI TKNT - yenilrinin tikilmsi, faliyytd olanlarn rekonstruksiyas, yenidn qurulmas v modernldrililmsi yolu il sas fondlarn yaradlmas v tkmilldirilmsi prosesidir.
16

YA-HQUQ MARAQLARI (legal estates) - Danmaz mlak zrind hquqlar v ona maraq ya-hquq maraqlarndan irli glir; ya-hquq maraqlar mvcud olduqlar dvltin qanunlar il myynldirilir v adtn dvltin qoyduu mhdudiyytlr tabedirlr: msln, onlardan vergi tutulur, vsiyytnam olmadqda mcburi qaydada satlr yaxud dvlt mlkiyytin alnr. TRAF MHT AMLLR (environmental factors) - Qiymtlndiriln mlakn dyrin msbt v ya mnfi tsir yaxud mumiyytl he bir tsir gstrmyn, onun xaricind yerln amillr. Thlkli yaxud zhrli maddlr qiymtlndiriln mlakn yerldiyi razid yaxud ondan knarda ola bilrlr VZI DNILN XRCLR (recoverable costs) Bax: xrclrin keirilmsi VZ DNLN MBL (recoverable amount) - Aktivin yaxud glir gtirn blmnin vzi dniln mbli - aktivin sat xrclri xlmaqla daltli dyri v ya istifad olunduu zaman dyri gstricilrindn daha byk olandr. VZOLUNMA [yenisi il] XRCLR (replacement cost [new]) 1. Hazrda ttbiq ediln konstruksiyalardan v materiallardan istifad olunmaqla, faydall qiymtlndiriln obyektl eyni olan qurunun inasna kiln xrclr. 2. Faydall qiymtlndiriln obyekt daha yaxn olan yeni analoji obyektin yaradlmas n tlb ediln, cari qiymtlrl ifad olunmu xrclr. 3. Qiymtlndiriln aktivin kifayt drcd qaneedici hesab ediln vzediciaktivl vz olunmasna kiln xrclr. Bu xrclrin mbli adtn yeni yaxud istifadd olmu, istehsal gc v ya istehsal-xidmt potensial qiymtlndiriln aktivl eyni olan analoji aktivin ld olunmasna kiln cari xrclr sasnda hesablanr. vzolunma xrclri masir materiallardan, texnikadan v konstruksiyalardan istifad olunmasn nzrd tutur. Hminin bax: tkrar istehsal xrclri; masir ekvivalent aktiv. VZOLUNMA PRNSP (principle of substitution) - Sritli alc alqsatq prosesini mrkkbldirn vaxt, byk risk v ya narahatlq amillri olmadqda, mala yaxud xidmt gr onlar qaneedici sviyyd vz ed biln mal v ya xidmti ld etmk n dycyindn artq qiymtl razlamayacaqdr. Orijinaln yaxud vzedicinin bazar dyrini daha dolun ks etdirmsindn asl olmayaraq, n yax alternativ daha aa olan xrclrdir. Bu prinsip bazar dyrinin qiymtlndirilmsin mvqedn yanamann hr biri n fundamental rol oynayr. VZOLUNMANIN AMORTZASYA OLUNMU XRCLR (depreciated replacement cost [DRC]) - Birbaa bazar mlumatlarnn mhdudluu yaxud mvcud olmad vziyytlrd ixtisasladrlm aktivlrin dyrinin maliyy hesabat mqsdlri n hesablanmasna xrclr mvqeyindn yanamann ttbiqi.
17

Fiziki anma v khnlmnin yaxud optimalladrmann mvafiq formalar xlmaqla, aktivin brpasnn yaxud vz olunmasnn cari xrclri. VZOLUNMANIN CARI XALS XRCLR (net current replacement cost) 1. Eyni drcd qaneedici olan vzedici aktivin bazarda ld olunmas n kilck xrclr. 2. Balansn trtib olunduu gn ayrca gtrlm aktivin qalq istehsal potensialnn alnmas n mmkn olan minimum xrclr; 3. Sad kild - amortizasiya xlmaqla vzolunma xrclri. VZOLUNMANIN MUM XRCLR (gross replacement cost) -Torpaq v binalar amortizasiyann mhasibat uotunun aparlmas mqsdi il qiymtlndirilrkn, myyn tarixdki cari qiymtlrl qiymtlndiriln binann yaxud mumi daxili mkan eyni olan masir vzedici binann inas n tlb olunan xrclrin hesablanm mbli. Bu gstrici qonorarlar, tikinti dvr n sciyyvi olan maliyy xrclrini v binann inas il birbaa laqsi olan baqa xrclri d hat ed bilr. Bax: vzolunmann xalis xrclri VZOLUNMANIN XALS XRCLR (net replacement cost) - Torpaq v binalar qiymtlndirilrkn, fiziki v funksional khnlmni v traf mhitl bal olan amillri ks etdirmk v mvafiq tarixd binann yaxud biznesin cari dyrini ld etmk mqsdi il azaldlm mumi vzolunma xrclridir. Bax: vzolunmann amortizasiya olunmu xrclri; vzolunmann mumi xrclri

F FAZL CAR HAQQI (percentage rent) Bax: dvriyydn icar haqq FAYDALI XDMT MDDT [faydal istifad mddti] (useful life) 1. Tkilatn aktivdn istifad etmsinin yaxud istifad etmk imkanlarnn mvcudluunun ehtimal olunan mddti; 2. Tkilatn aktivdn ld etmsi ehtimal olunan mhsullarn yaxud analoji vahidlrin miqdar. cary gtrlm aktivin smrli xidmt mddti icar mddtindn balayan, lakin bununla mhdudlamayan, icary gtrln aktivd tcssm olunmu iqtisadi faydalarn tkilat trfindn istehlak olunacann ehtimal ediln hesablanm qalq dvrn hat edir.

18

FAYDALI QAZINTI EHTYATLARI (mineral reserve) - Beynlxalq hesabat standartlar Komitsinin myynldirdiyin gr, kombin olunmu (mineral) ehtiyatlar n (CRRSCO) llm v / v ya nominal mineral ehtiyatlarnn iqtisadi baxmdan smrli hasil olunan hisssin hll edici materiallar v faydal qazntnn xarlmas zaman yarana bilck itkilr d daxildir. Ehtiyatlar vvlcdn lazmi trzd qiymtlndirilmli, o cmldn texniki-iqtisadi baxmdan saslandrlmaldr. Bu zaman metallurgiyann, iqtisadiyyatn, marketinqin v hququn, habel traf mhit tsirin, sosial v dvlt tnzimlmsinin amillri nzr alnmaldr (yaxud onlara hasilat bard real frziyylr mvqeyindn yenidn baxlmaldr). Tqdimat zaman bu qiymtlndirmlr hasilatn smrliliyini saslandrmaldr. Yqinlik drcsin gr faydal qaznt ehtiyatlar ehtimal ediln faydal qaznt ehtiyatlarna v tsdiq olunmu faydal qaznt ehtiyatlarna blnr (minlik drcsinin artmas qaydasnda). UNFC kodladrma sistemin saslanaraq, BMT-nn riv tsnifldirmsind d faydal qaznt ehtiyatlar analoji trzd myynldirilir. Dvlt maliyy hesabatlar, yaxud qvvd olan qanunvericilikd nzrd tutulmu hesabatlar n faydal qaznt ehtiyatlarnn UNFC trfindn veriln tfsirindn istifad edn tkilatlar qiymtlndirm aparlarkn onlar CRRSCO kateqoriyalar ehtimal ediln v tsdiq olunmu faydal qaznt ehtiyatlar il laqlndirmlidirlr. FAYDALILIQ (utility) - Faydallq drcsin aid olan mtlq rti deyil, nisbiliyi yaxud mqayisliliyi ifad edn anlay. Knd tsrrfat tyinatl torpaqlarn faydall onun mhsuldarl il llr. gr sahd tikinti ilrinin aparlmas potensial mvcuddursa, onun mhsuldarl yaay, kommersiya, snaye yaxud qarq mqsdlr n istifadni n drcd tmin etmsi il llckdir. Bzi mlak obyektlrinin optimal faydall frdi qaydada istismar olunduqda ld edilir. Digr obyektlr mlak obyektlri qrupunun bir hisssi kimi istismar edildikd yaxud mlak obyektlrinin mcmusu rivsind saxlanldqda v idar edildikd daha ox faydalla malik olur. Faydallq uzunmddtli perspektivd, adtn obyektin yaxud mlak obyektlri qrupunun xidmtinin btn mddti rzind llr. gr qiymtlndirm tarixind mlakn faydallq drcsi kifayt drc aydn deyils, dyrin myynldirildiyi sullar, istifad ediln mlumatlar, xsusi mlahizlr yaxud mhdudladrc rtlr tam aqlanmaldr. FALYYT GSTRN MSSS (going concern) - Adtn, tkilat faliyyt gstrn mssis kimi nzrdn keirilir, yni ehtimal olunur ki, o, z funksiyalarn yaxn dvrlrd d yerin yetirckdir. Frz edilir ki, tkilatn z faliyytini dayandrmaq niyyti, habel onun lvi v ya faliyyt miqyasnn kskin azaldlmas n he bir sas yoxdur. Faliyyt gstrn mssis konsepsiyas mhasiblrin biznes qeyrimyyn dvr rzind iini davam etdirck, formalam mssis kimi yanamalar n zmindir. Faliyyt gstrn mssis bard ilkin rt biznesin lvi bard ilkin rtin alternatividir. Faliyyt gstrn mssis bard rtin qbul olunmas biznesi lvetm dyrindn yuxar qiymtlndirmy imkan verir
19

v biznesin bazar dyrinin myynldirilmsi n hlledici hmiyyt malikdir. FALYYT GSTRN MSSSNN DYR (going concern value) - Btvlkl biznesin dyri. Bu anlay fasilsiz faliyyt gstrn, mumi dyrinin blgs yaxud mumi dyrin mssisnin trkibin daxil olan blmlrin bu dyrdki payna mtnasib olaraq paralanmas mmkn olan mssisnin qiymtlndirilmsini nzrd tutur. Lakin, bu trkib hisslrdn he biri zlynd bazar dyri n sas kimi qbul edil bilmz. - Biznesin yaxud biznesd olan maran faliyytd gstrn mssis kimi dyri. - Faliyyt gstrn biznesd hazrlql kadrlar, qsursuz ilyn avadanlq, lazmi lisenziyalar, sistemlr v prosedurlar kimi amillrin mvcud olmas il laqdar olaraq, dyrin qeyri-maddi elementlri. FRD [trlmyn] QUDVL (personal goodwill) - Biznesl mul olan tkilata konkret amil olunan v ona bazarda ehtimal edildiyindn artq mnft tmin edn, ixtisasladrlm ticart mlak baqa xs trlrkn itiriln izafi mnftin mbli. Msln, vergiqoymann xsusiyytlri, amortizasiya siyasti, borclarn clb olunmas, xrclr v biznes qoyulan kapital il birlikd nzrdn keiriln maliyy amillri. FRD RAZILAMA SASINDA SATI (private treaty sale) - Alq-satqnn ktlvi hrrac yaxud baqa sulla deyil, mqavilnin trflri arasnda danqlar aparlmas v sazi balanmas yolu il yerin yetirilmsi. Adtn, frdi razlama sasnda balanlan mqavild myynldiriln sat qiymti yalnz onun itiraklarna mlum olur. FRZYYLR (assumptions) - Hqiqi hesab olunan mlahizlr. Frziyylr qiymtlndiriln mlaka yaxud qiymtlndirm metodunun seilmsin tsir edn, lakin yoxlanlmas qeyri-mmkn yaxud hmiyytsiz olan faktlar, rtlri v ya vziyytlri hat edir. Byan olunan bu frziyylr qiymtlndirm zaman nzr alnmaldr. Qiymtlndirmnin sasn tkil edn btn frziyylr alabatan olmaldr. FRMA - myyn mlkiyyt v hquqi xs slahiyytlrin malik, mqsdi mnft ld etmk olan bir v ya bir ne mssisdn ibart, mhsulun istehsal v hm d satn hyata keirn mstqil tkilat-tsrrfat vahididir; bazarn ilkin hlqsi olmaqla, rqabt mbarizsi aparr v mnftin bldrlmsi iini hyata keirir. FRMA V MSSSLRN SHMLR - shmdar cmiyytlr trfindn qeyri-mhdud vaxta buraxlan qiymtli kazlardr; shm-onun sahibinin (shmdarn) shmdar cmiyytin mnftinin bir hisssini dividend klind almaq, shmdar cmiyytin idar edilmsind itirak etmk v o, lv edildikdn sonra qalan mlakn bir hisssini ld etmk hqqunu tsbit edn emissiya qiymtli kazdr.
20

FZK AINMA (physical deterioration) - Fiziki vziyytin pislmsi nticsind dyrin itirilmsi; aradan qaldrlan v aradan qaldrlmayan ola bilr. Bax: khnlm FZK XDMT MDDT (physical life) - Vziyyti qbul olunmu standartlara v qanunla myynldirilmi tlblr uyunluu kimi amillr nzr alnmaqla, aktivin istifad n yararl olduu dvr. FOND BRJASI - bazarn bir nv kimi qiymtli kazlarn razladrlm mqavillr sasnda alq-satqs zr mliyyatlar hyata keirn qurumdur. FONDTUTUMU - fondveriminin ksi olan gstricidir; il rzind istehsal olunmu mhsul hcminin sas fondlarn orta illik dyrin nisbti kimi hesablanr. FONDVERM - sas fondlardan istifad smrliliyini xarakteriz edn gstricidir; istehsal olunmu mhsulun mumi dyrinin sas fondlarn orta illik dyrin olan nisbti kimi hesablanlr; fondtutumunun ks gstricisidir. FRHOLD (freehold) - Yalnz dvlt trfindn qoyulan mhdudiyytlrin tsiri altna dn mlkiyyt. Qeyd-rtsiz mlkiyyt hququ ad il d mlumdur. Mddtsiz mlkiyyt hququ. FRHOLDUN MARAI (freehold interest) - Torpaq zrind mddtsiz mlkiyyt hququnun qanunla tmin olunmas. FUNKSONAL KHNLM (functional obsolescence) - Zvqlrin v veriln stnlklrin, bazar standartlarnn dyimsi, texniki innovasiyalar nticsind obyektin z dyrini itirmsi texniki khnlm d adlandrlr. zafi kapital msrflrinin v izafi mliyyat xrclrinin yaranmas da funksional khnlmy daxildir. Funksional khnlm aradan qaldrlan v aradan qaldrlmayan olur.

G GLCK DVRN XRCLR - mssis trfindn cari ild kiln lakin, mhsulun maya dyrin nvbti aylarda v ya ild lav edilck xrclrdir. GLCY GRM PRNSP (principle of anticipation) - Dyrin glck faydalarn ld olunaca ehtimal sasnda yaradlmas. GLR - tsrrfat faliyytinin nticsi kimi, ayr-ayr xslrin, mssislrin v dvltin ld etdiklri pul vsaitidir; mssisnin gliri-mhsul istehsal v satndan, i grmkdn, xidmt gstrmkdn ld etdiyi pul vsaiti il mhsulun realladrlmasna kdiyi xrclrin frqidir. GLR MULTPLKATORU [illr zr dyrlilik] (income multiplier [years purchase]) - mlakn sat qiymti yaxud dyri il orta illik glir yaxud onun gzlniln mbli arasndak nisbt; glirin mumi v ya xalis hcmin saslana bilr. Kapitaln dyrini hesablamaq n glir ttbiq edilir. Glir multiplikatoru anlayndan imali Amerikada, illr zr dyrlilik anlayndan is Britaniya ttifaq lklrind istifad edilir.
21

Hminin bax: qiymtlndirm msal

kapitalladrma

amili;

investisiyalar

metodu;

GLRLLK (yield) - aid olan faktlar nzr alnmaqla, yni bazar nqteyi-nzrindn konkret investisiyadan ld olunmas ehtimal ediln illik faizlrin cmi. Bellikl, investisiyann qiymtlndirilmsi n glirlilik klind mnasib faizin seilmsin ehtiyac yaranr. Bu glirlilik gstricisindn glirin (faktiki yaxud hesablanan) kapitalladrlmas n istifad edilir. GLRLLK DRCS (rate of return) - nvestisiyann mblindn faizl ifad olunmaqla, ondan ld olunan glirlrin (zrrin) mbli yaxud investisiyann dyrinin real v ya gzlniln dyimsi GLRLLK MVQEYNDN YANAMA [glirin kapitalladrlmas sasnda] (income capitalization approach) - mlakn dyrinin mqayis olunmasna saslanan qiymtlndirm sulu. Bu zaman qiymtlndiriln mlakla laqdar yaranan glirlr v xrclr nzrdn keirilir v dyr kapitalladrma prosesi vasitsi il hesablanr. Kapitalladrlma glirin mblini dyrin hesablanm kmiyytin evirmkl, gliri (adtn, xalis gliri) dyrin myynldiriln tipi il laqlndirir. Bu prosesd hm birbaa laqlr (btn risklr n tam kapitalladrma yaxud glirlilik drcsi bir ilin glirin ttbiq olunur), hm proqnozladrlan dvrn glirlr silsilsin ttbiq ediln glirlilik yaxud diskontladrma drclri (investisiyalarn glirlilik sviyysini ifad edn) yaxud bunlarn hr ikisi nzrdn keiril bilr. Glirlilik mvqeyindn yanama vzolunma v vvlcdn grm prinsiplrini ks etdirir. GLRLLYN DAXL DRCS [GDD] (internal rate of return [RR]) - Layihdn ld olunacaq xalis pul axnlarnn hesablanm dyrini layihnin hyata keirilmsi n lazm olan sasl investisiyalarn hesablanm dyri il brabrldirn diskontladrma drcsi. Bu drc zr layihnin hesablanm xalis dyri sfra brabr olur. GDD gstricisi hm investisiyaya ynldilmi mumi kapitaldan, hm d potensial investorlar n hmiyyt ksb edn ilkin investisiyalardan ld olunan glirlri ifad edir. Ona gr d, GDD-nin glirlrinin mqayis oluna biln analoji mlak obyektlri il bazarda aparlan mliyyatlarn thlili yolu il hesablanmas, mlakn bazar dyrinin qiymtlndirilmsi n istifad olunan bazar diskontladrma drclrinin myynldirilmsinin mnasib metodudur. GROV [ipoteka] (hypothecation, pledge) - hdliklrin yerin yetirilcyin zmant verm formas. Bu zaman borclu z mlakn kreditora verir v borcu qaytarmadqda yaxud dnilri vaxtnda yerin yetirilmdikd, hmin mlak kreditorun mlkiyytin keir. GROV KAIZI (mortgage) - Adl qiymtli kaz sahibinin ipoteka mqavilsind gstriln danmaz mlakla (mlakn ipotekas) tmin olunmu borc hdliyi zr dnilri he bir lav sbut tqdim etmdn yerin yetirilmsini
22

tlb etmk hququnu, habel girov saxlayann ipoteka mqavilsind gstriln mlak zrind hququnu tsdiq edn snd. Girov kaz zr hquqlar baqa xslr veril bilr. Girov kaz girov qoyula bilr. H HASLAT SAHLRND ROYALT YAXUD ROYALT MARAI (royalty or royalty interest in the Extractive ndustries) - Torpan mlkiyytisinin yaxud icary vernin istehsal xrclrini dmk hdliyini qbul etmdn, buraxlan mhsuldak pul yaxud natura il ifad olunan pay. stn royalti - hasil olunan mineral xammaln yaxud neft v qazn icary vern dniln royaltidn lav, hr hans bir xs (icary vern olmayan) istehsal xrclrini dmmk rti il veriln hisssidir. HASLAT SNAYESI (extractive industry) - Yer qabnda, onun zrind yaxud yaxnlnda yerln tbii resurslarn axtar, xarlmas v mvafiq emal il bal olan snaye sahlri. Bura da-mdn v neft-qaz sahlri daxildir. Bu sahy yerdn su xarlmas il laqdar sektor istisna edilmkl, enerji ehtiyaclar n yerdn geotermal mayenin xarlmas (su istisna olmaqla) il mul olan sektor daxil olunur. HASLAT SNAYESND LAYHLDRM QABAI LAYHNN HYATA KERLMSNIN MMKNLYNN TDQQ (prefeasibility study in extractive industries) - Mineral xammal yataqlarnn yaxud neft v qaz yataqlarnn geoloji, mhndis, istismar, iqtisadi xsusiyytlrinin, traf mhitl bal amillrin v texniki-iqtisadi saslandrma mrhlsin keid haqqnda qrarn qbul edilmsi n zruri olan digr laqli amillrin tfsilat il tdqiq edilmsi. Hminin bax: hasilat snayesind texniki-iqtisadi saslandrma HASLAT SNAYESND TEXNK EKSPERT (technical expert in the extrative industries) - Hasilat snayesind mlakn qiymtlndirilmsini saslandran texniki qiymtlndirmnin btvlkl yaxud bir hisssinin yerin yetirilmsin gr msul xs. Texniki ekspert qiymtlndirm sahsind mvafiq tcrby malik olmal, bzi lklrin qanunvericiliyin sasn is, zvlrinin yaxud lisenziyatlarnn faliyytini tnzimlmk slahiyyti olan yksk reytinqli pekar tkilatn zv yaxud onun verdiyi lisenziyaya malik olmaldr. Texniki ekspert olmayan akkredit edilmi mtxssis texniki qiymtlndirmnin yaxud onun bir hisssinin yerin yetirilmsin gr msuliyyti qbul etmy bilr. HASLAT SNAYESND TEXNK QYMTLNDRM (technical assessment in the extrative industries) - Texniki ekspert trfindn trtib olunaraq, hasilat snayesind mlakn qiymtlndirilmsini saslandran, qiymtlndirm haqqnda hesabata lav ediln yaxud onun trkib hisssi olan texniki snd.
23

HASLAT SNAYESND TEXNK-QTSAD SASLANDIRMA (feasibility studu in the extractive industries) - Mineral xammal yaxud neft-qaz yataqlarnn hrtrfli yrnilmsi bard snd. Bu sndd yataqlarn geoloji, mhndis, istismar, iqtisadi, marketinq, tnzimlm chtlri, traf mhit tsiri v digr amillr hrtrfli nzrdn keirilir. Texniki-iqtsadi saslandrma tklif vern xsin mineral xammaln yaxud neft v qazn ehtimal olunan yatann ilnmsin yaxud hasilat ilrin balanmasna dair qti qrarn qbul etmsi yaxud maliyy qurumlar trfindn bu ilrin maliyyldirilmsi n vsait ayrmas n sas verir. Bax: Hasilat snayesind layihldirm qaba layihnin hyata keirilmsinin mmknlynn tdqiqi HESABAT TARX (report date) - Qiymtlndirm haqqnda hesabatn trtib edildiyi tarix. Qiymtlndirmnin aparld tarixl hm eyni, hm d frqli ola bilr. HESABLANMI [toplanm] AMORTZASYA (accrued or accumulated depreciation) - Aktivin tz vziyytd alnmas (yaradlmas) n zruri olan tam xrclrl mqayisd, dyrinin itirilmsi. Qiymtlndiricilr n hesablanm amortizasiya bazar funksiyasdr. Konkret aktivin amortizasiya hesabnda ks olunmu, toplanlm amortizasiyann mbli. Hesablanm amortizasiya tz aktivin dyri il nzrdn keiriln aktivin qiymtlndirilmi cari dyri arasndak frq kimi myynldirilir. Hminin bax: amortizasiyann hesablanmas; amortizasiya HESABLAMA HESABI (BANK HESABI) - mssisnin v tkilatlarn bankda zlrinin srbst pul vsaitlrini saxlamaq v cari xrclri nad v nadsz formada hyata keirmk n alan hesabdr. HRKTLRN MHDUDLADIRILMASI v MHDUDLADIRICI RTLR (deed restrictions and restrictive covenants) - Torpaqla laqdar olaraq qanunla myynldiriln, onun istifadsin, tikililrin ina olunmasna yaxud mlkiyyt hquqlarnn trlmsin tsir gstr biln mhdudiyytlr. HRRAC (auction) - mlakn tklif olunan start qiymt yaxud ondan yksk olan qiymt almaa razlq vern xs satlmas rti il, adtn aq keiriln satlar. HRRAC QIYMTI (auction price) - Aq hrracda qti qbul olunmu tklifi ifad edn qiymt. Mxtlif mkafatlar yaxud komissiya haqlar bu qiymt daxil edil v edilmy bilr. Hminin bax: byan ediln qiymt, frdi razlama sasnda sat. HOLDNG RKT [investisiya biznesi] (holding company) [investment business] - Trm mssislrin shmlrinin nzart zrfin malik olan tkilat. Aktivlrindn fayda ld edn biznes. HQUQ RV (legal framework) - mlak zrind mlkiyytl bal olan hquqlar v maraqlar, habel dvltin mlaka mnasibtd hkm verm slahiyytlrini myynldirn, icras mtlq olan qanunlarn klliyyat.
24

HQUQ HYAT MDDT (legal life) - Qeyri-maddi aktivin qanunla yol veriln xidmt mddti (yni, qeyri-maddi aktivin qanunvericilikl yaxud mqavillrl mdafi olunma mddti). HQUQ XS qanunvericiliy mvafiq olaraq, srbst slahiyyt v hdlik daycs qismind x edn, bankda hesablama hesab v gerbli mhr olan tkilat, mssis v firmalardr. HQUQLAR DST (bundle of rights) - Danmaz mlak zrind mlkiyytl laqdar olan hquqlarn uzlamas. Hquqlar dsti anlay mlak zrind hquqlar bir-birindn frqlnn v hr biri mlkiyytinin ayrca hququnu (msln, istifad hququ, satmaq hququ, icary vermk hququ, balamaq hququ yaxud bu hquqlarn hamsndan istifad etmk yaxud he birindn istifad etmmk) tmsil edn ubuqlar dstin bnzdilir. X XALS AKTVLR (net assets) - Aktivlrin cmi il hdliklrin cmi arasndak frq. XALS CAR DYR (net present value - NPV) - Btn cari glirlrin yaxud daxil olan pul axnlarnn cari dyri il xrclrin yaxud xaric olunan pul axnlarnn cari dyri arasndak frq. Bazar dyrinin myynldirilmsi il aparlan qiymtlndirm zaman daxil olan v xaric olunan diskontladrlm pul axnlar. Diskontladrma drcsi bazar mlumatlarndan gtrlr. Nticd, xalis cari dyrin kmiyyti glir mvqeyindn yanamaqla myynldiriln bazar dyrin mvafiq olacaqdr. XALS DVRYY KAPTALI (working capital) - Cari aktivlrin cari hdliklrdn artq olduu mbl. XALS GLR (net income) - Xrclr (o cmldn, vergilr) xlmaqla mdaxil. Hminin bax: mliyyat xrclri XALS PUL AXINI (net cash flow) Bax: pul axnlar XALS UOT DYR (net carrying amount) - Kemi (tarixi) xrclr haqqnda razlamaya uyun olaraq, yekun amortizasiya xlmaqla xalis uot dyri, mumi uot mblidir. Bzi hallarda onu kemi (tarixi) xrclrin indeksldirilmsi yaxud aktivlrin vaxtar qiymtlndirilmsi v yenidn qiymtlndirilmsi yolu il myynldiriln xalis yenidn qiymtlndirilmi dyr d adlandrrlar.

25

XRC MODEL (cost model) - Bu model gr, sas vsaitlr obyekti aktiv kimi tsdiqlndikdn sonra, xrclr haqqnda hesabatlarda toplanm amortizasiya v ziflmdn itkilr xlmaqla ks olunmaldr. XRCLR, (msrflr, maya dyri) (cost(s) 1. Alcnn msrflri mallara v xidmtlr gr ddiyi qiymtdir. 2. Maln yaxud xidmtin yaradlmas yaxud istehsal n tlb olunan mbl. Msrflr mbadil il deyil, istehsalla baldr. mt hazrlandqdan, xidmt gstrildikdn sonra onlara kilmi xrclr tarixi fakta evrilir. mlak obyektinin yaradlmasna kiln msrflr btn birbaa v dolay xrclr daxil edilir. Hminin bax: birbaa xrclr; dolay xrclr; qiymt; dyr. XRCLR MVQEYNDN YANAMA METODU (cost approach method) - mlakn bazar dyrinin hesablanmas v qiymtlndirm il bal olan digr hallarda dyrin myynldirilmsi n istifad olunan yanama. xtisasladrlm aktivlrin dyri maliyy hesabat mqsdlri n hesablanarkn birbaa bazar mlumatlar kifayt etmdikd, vzolunmann amortizasiya olunmu xrclri xrclr mvqeyindn yanaman ifad edir. mlakn yaxud hr hans baqa aktivin dyrinin mqayissin saslanan yanama zaman, qiymtlndiriln mlak obyektinin alnmas vzin onun bnzrinin yaxud faydall eyni olan, tikinti ilrinin yerin yetirilmsinin mddtlri il laqdar hddn artq xrc tlb etmyn baqa obyektin ina olunmasnn mmknly nzrdn keirilir. Qiymtlndiricinin hesablamalar tam (hesablanm) amortizasiya xlmaqla, qiymtlndiriln mlakn yaxud aktivin tkrar istehsal yaxud vz olunmas xrclrin saslanr. Xrclr mvqeyindn yanadqda, danmaz mlakn dyri torpan alnmas v eyni faydall olan yeni mlakn yaradlmasna kilck xrclrin yaxud vaxtn uzanmas il laqdar hddn artq msrflr meydana xmadqda, khn mlakn nzrd tutulan mqsdlr n uyunladrlmas xrclrinin hesablanmas yolu il myynldirilir. Adtn torpan alnmasna v tikinti ilrin kiln xrclr sahibkarlq stimulunun hesablanm qiymti yaxud sifariinin sahibkarlq faliyytindn mnfti (itkilri) lav olunur. Nisbtn khn mlak xrclr mvqeyindn qiymtlndirildikd, onun fiziki vziyytini (anmasn), habel khnlmnin v optimalladrmann btn baqa formalarn znd ks etdirn amortizasiya hesablanr v qiymtlndirilir. Bax: vzolunmann amortizasiya olunmu xrclri; amortizasiya; vzolunma xrclri; tkrar istehsal xrclri XRCLRN KEMS [vzi dniln xrclr] (expense pass-throughs [recoverable costs]) - Kirayi trfindn icar haqqn mliyyat xrclrinin bir hisssini dmk klind vermsini nzrd tutan mqavil formas. Xrclrin kemsi anlayndan imali Amerikada, vzi dniln xrclr anlayndan is Britaniya ttifaq lklrind istifad edilir.
26

XSUS ALICI N DYR (special purchaser value) - Torpaq mlkiyytisinin bitiik obyekt gr bazar dyrindn lav dy bilcyi mkafat ks etdirn dyr. XSUS DYR (special value) - Dyrin bazar dyrindn yksk olmasn rtlndirn nadirlik elementinin mvcudluunu ifad edn anlay. Xsusi dyr nzrdn keiriln mlak obyektinin yaxnlqda yerln baqa mlak obyekti il fiziki, funksional yaxud iqtisadi laqsinin olmas nticsind meydana xa bilr. Xsusi dyr mumiyytl bazar n deyil, sasn myyn v ya potensial mlkiyyti yaxud istifadi n mvcud ola biln lav dyrdir, yni, xsusi dyr yalnz obyektd gcl mara olan alcya mnasibtd ttbiq edil bilr. mlakda iki v daha ox maran birlmsi nticsind meydana xan dyr artm, yni qovuma zaman dyr xsusi dyr konkret nmundir. Xsusi dyr faliyyt gstrn mssisnin dyrinin elementlrinin v investisiya dyrinin tsvvr yarada bilr. Qiymtlndirici istinad etdiyi btn xsusi ehtimallara aydnlq gtirmkl, bu cr obyektlrin qiymtlndirilmsi n istifad etdiyi meyarlarn bazar dyrini hesablamaq n ttbiq etdiyi meyarlardan frqlndiyin zmant vermlidir XSUSI, QEYRI-ADI V NADR EHTMALLAR (special, unusual, or extraordinary assumptions) - Sritli alc mlak almazdan vvl bazarda onun barsind adi mlumatlar ld etmkl, kompleks yoxlama (due diligence) hyata keirir. Qiymtlndiricinin bu kompleks yoxlamann n ox ehtimal olunan nticlrin istinad etmkl, z ryini sifariinin tqdim etdiyi mlumatlara sasn formaladrmas normal hal hesab olunur. Xsusi, qeyri-adi v nadir ehtimallar kompleks yoxlama nticsind meydana xan msllrl, yaxud alcnn xsi xsusiyytlri, mlakn fiziki vziyyti, traf mhiti irklndiricilrin mvcudluu (msln, qrunt sularnn irklnmsi), mlak obyektinin yenidn planladrlmas v yeni tikinti aparlmasnn mmknly il laqdar meydana xa bilr. Bax: frziyylr. XSUS STFAD N OBYEKTLR (special use properties) Bax: ixtisasladrlm mlak obyektlri. XSUS LAYHLDRLM (specially designed properties [assets]) Bax: ixtisasladrlm mlak MLAK OBYEKTLR [aktivlri]

XSUS TYNATLI MLAK OBYEKTLR (special purpose properties) Bax: ixtisasladrlm obyektlr.

27

CAR (lease) 1. mlakn titul sahibinin (icary vern yaxud lendlord adlandrlr) baqa xs (icari yaxud kirayi) trfindn razladrlm mbld icar haqq dmk hdliyinin qbul edilmsi mqabilind z mlakn onun istifadsin v sahibliyin verdiyini tsbit edn mqavil. Tcrbd trflrin hquqlar v hdliklri mrkkb v mqavilnin rtlrindn asl ola bilr. 2. carinin dnii v ya dnilr silsilsini yerin yetirmk hdliyi mqabilind icary vernin myyn mddt rzind aktivdn istifad hququnu ona trmsi bard razlama. CAR HAQQI - trflr arasnda razladrlm mqavil rtlri sasnda icary veriln mlakdan istifad mqabilind, nzrd tutulan mblin icari trfindn icardara dnn illik v aylq mbldir. Bax: mqavil zr icar haqq; bazar icar haqq; dvriyydn icar haqq. CAR HAQQININ ARTIRILMASI [pillli icar haqq] (rent escalations [stepped rent]) Xarici dyiikliklr yaxud indeksldirmy uyun olaraq icar haqqnn artrlmas. Bu artm icar mqavilsind konkret tsbit olunur. car haqqnn artrlmas anlayndan imali Amerikada, pillli icar haqq anlayndan is Britaniya ttifaq lklrind istifad olunur. Bax: xrclrin kemsi CARDAR - z mlakn yerli v xarici lklrin fiziki v hquqi xslrin istifady vern mlkiyytidir. CAR MARAI (lease interest) - carinin maraqlar, kirayinin maraqlar, habel icarinin ya maraqlar adlar il d mlumdur. Danmaz mlak zrind mlkiyyt hquqlar sasnda deyil, icar mqavilsinin rtlri sasnda meydana xan maraqlar. car maraqlar icar mqavilsinin konkret rtlrindn asldr, konkret gstrilmi mddtdn sonra yoxa xr, bln v ya tkrar icar zr baqa xslr ke bilr. CAR MQAVLS (lease) 1. mlakn titul sahibinin (torpaq sahibi yaxud icardar) baqa bir xsin (kirayi yaxud icari) razladrlm mbld icar haqq dycyi bard vdin saslanaraq, mlakdan istifad v sahiblik hquqlarn myyn mddt rzind ona verdiyini tsbit edn mqavil. Trflrin hquqlar v hdliklri mqavilnin konkret rtlrindn asldr. 2. carinin dm yaxud dmlr silsilsini yerin yetirmsi mqabilind icary vernin myyn mddt rzind aktivdn istifad etmk hququnu ona vermsini tsbit edn mqavil. CAR RT SASINDA SAHBLK HQUQU (leasehold estate) -Kirayinin yaxud icarinin razladrlm rtlr zr (msln, mkafatlarn
28

yaxud icar haqqnn dnilmsi) mlakdan myyn mddt rzind istifad etmk v onu saxlamaq hququ vern icar mqavilsi sasnda ld etdiyi maraq (lizhold mara). Lizholdlarn mddti mxtlif, msln 25 il, 60 il, 99 il v s. ola bilr. CAR - mlak icary gtrn yerli v cnbi lklrin fiziki v hquqi xslridir. CARNN MARAI (lessee interest) Bax: icar mara. CARDARIN MARAQLARI (lessor interest) - car maraqlar il mhdudlaan friqol v ya ba icar mqavilsinin, ba lizhold anlaylarnn izahnda verilmi vziyytlrd icary vernin malik olduu maraqlar. CTMA BNA (public building) - Myyn ictimai yaxud sosial funksiya yerin yetirn v mumi istifadd olan bina. Bunlara misal kimi mhkm binalarn, bldiyy mrkzlrini, mktblri, hbsxanalar, polis mntqlrini, hrbi obyektlri, kitabxanalar, xstxanalar, klinikalar, sosial yaxud dvlt (ictimai) yaay binalarn gstrmk olar. DARETM HESABLARI YAXUD DAXLI HESABLAR (management accounts or internal) - Tkilat idar edn xslrin monitorinq aparmaq v gndlik faliyyt rhbrlik n istifad etdiyi hesablar. Mssis daxilind qrarlarn qbul olunmasn asanladrmaq n trtib olunurlar. Drc edilmirlr v xaricdn reqlamentldirilmy mruz qalmrlar. XTSASLADIRILMI MLAK (specialised property) - ixtisaslama xsusiyytin, xasslrin v konstruksiyasna, xarici grnn, llrin, razid yerlmsin v baqa xsusiyytlrin gr, biznes yaxud tkilatla birg satld hallar istisna edilmkl, bazarda nadir hallarda satlan yaxud mumiyytl satlmayan mlak. xtisasladrlm mlaka nmun kimi neft emal qurularn, elektrik stansiyalarn, gmi trsanlrini, ixtisasladrlm istehsal obyektlrini, kommunal tsrrfat qurularn, muzeylri, istehsal yaxud biznesl bal sbblr gr myyn corafi razid yerln mlak obyektlrini gstrmk olar. XTSASLADIRILMI HEYVANDARLIQ FERMALARI (spesialised livestock facillities) Bax: sdlk fermalar, maldarlq-otlaq tsrrfatlar XTSASLADIRILMI TCART MLAKI (specialised trading property[STP]) - Ticart potensial olan (mehmanxanalar, qaz yaxud benzin doldurma stansiyalar, restoranlar v s.), bazar dyri torpaqdan v binalardan frqli olaraq baqa aktivlri d hat edn mlak. Ticart potensial nzr alnaraq, bu obyektlr bazarda adtn mliyyat aktivlri kimi satlr. Bu obyektlr hminin, ticart potensial olan mlak da adlandrlr. XTSASLADIRILMI YAXUD XSUS TYNATLI KND TSRRFATI MLAKI OBYEKTLR (specialised or special purpose
29

agricultural properties) - Mhsullarn yetidirilmsi n deyil, yldqdan sonra emal, tkrar emal yaxud saxlanlmas n istifad olunan knd tsrrfat mlak obyektlri. Bu obyeklr az torpaq sahsi tutsalar da, struktur tkmilldirilmlri (taxl elevatorlar) v avadanlq (yk qaldran manlar) il tchiz edilmidir. stehsal olunan mallarn xsusiyytindn asl olaraq, bu cr mlak obyektlrin xsusi tyinatl mlak obyektlrin aid edil bilr. Nmun kimi, trvzilik fermalarn, quuluq fermalarn, dnli bitkilrin sertifikatladrlm toxumlarnn yetidirilmsi zr fermalar yaxud gllk fermalarn, cdr atlarnn yetidirilmsi v ya mq etdirilmsi zr tvllri gstrmk olar. QTSADYYAT - insanlarn ox geni miqyasda faliyyt gstr bildiyi v onlarn maddi v sosial ehtiyaclarn tmin edn yegan tsrrfat sferasdr. QTSAD XDMT MDDT (economic life) () aktivin bir yaxud daha ox istifadi trfindn iqtisadi istifad n yararl olmasnn ehtimal ediln mddti, yaxud () bir v daha ox istifadinin aktivdn ld ed bilcyi mhsulun v ya analoji vahidlrin ehtimal ediln miqdar QTSAD CAR HAQQI (economic rent) Bax: bazar icar haqq QTSAD KHNLM (economic obsolescece) - Nzrdn keiriln aktivdn knarda olan amillrin tsiri nticsind dyrin itirilmsi. qtisadi khnlm traf mhit yaxud razid yerlm il bal xarici khnlm d adlandrlr. Rqabt mhiti yaxud traf razilrdn istifadd ba vern dyiikliklr, msln, yaay rayonunun yaxnlnda snaye mssissinin faliyyt balamas iqtisadi khnlmy nmundir. qtisadi khnlm yaradan amillrin aradan qaldrlmasna xrc kilmsi mqsd uyun hesab edilmdiyindn, bu khnlm aradan qaldrlmayan hesab olunur. QTSAD SMRLLK - nisbi kmiyyt olub, istehsal faliyytinin iqtisadi nticsi, il hmin faliyytl laqdar kiln xrclrin mqayissi yolu il myyn olunur; iqtisadiyyatn btn mrtblrind bu gstricinin hesablanmas ox vacibdir. LKN GLRLLK (initial yield) Bax: kapitalladrlmann giri drcsi NCSNT SRLRNN QYMTLNDRLMS N XRCLR MVQEYNDN YANAMA (cost approach for valuing fine art) ncsnt sri alnarkn, onun orijinaln vz ed biln baqa incsnt srinin yaradlmas imkan nzrdn keirilmkl, dyrlrinin mqayissin saslanan yanama. Qiymtlndiricinin hesablamalar vzolunmann mahiyyti, yni khn obyekti yenisi il vzetm, tkrar bazarda satn almaqla vzetm, replikasiya, yaxud dqiq surtini yaratma nzr alnmaqla, incsnt srinin tkrar istehsal yaxud vz olunmas xrclrin saslanmaldr. Khn obyektin yenisi il vz edilmsi obyektin tam bnzrinin, bu mmkn olmadqda is, yeni incsnt srinin satld praknd sat bazarnda xasslrin v vziyytin gr hmin incsnt srinin oxarnn alnmasna xrc kilmsini nzrd tutur.
30

Tkrar bazarda satnalma vasitsil vzetm qiymtlndiriln obyektl eyni vziyytd olan bnzr obyektin, incsnt srlrinin v ntiq yalarn satld tkrar praknd sat bazarnda ld olunmasna kiln xrclri ifad edir. Replikasiya ilkin (qiymtlndiriln) obyektin xasslr, keyfiyyt v materiallarn khnliyi baxmndan orijinala maksimum drcd yaxn olan, lakin masir yaradclq sullarndan istifad edilmkl ilnmi surtidir. Dqiq surt (faksimile) qiymtlndiriln incsnt srinin eyni olan, xasslrin, keyfiyytin v khnliyin gr orijinala maksimum yaxn olan materiallardan, onun hazrland dvrlrd ttbiq olunan yaradclq metodlarndan istifad olunmaqla hazrlanm surt. NFLYASYA - tklif ediln mt ktlsil mqayisd tdavl sferasnda pul ktlsinin hddn artq oxalmas nticsind mt v xidmtlrin qiymtlrinin ykslmsil laqdar olaraq milli valyutann mznnsinin aa dmsidir. NFORMASYANIN AILMASI (disclosure) - irkt trfindn z faliyyti haqqnda mlumatlarn aqlanmas. Mtlq qaydada aqlanmal olan mlumatlarn siyahs qanunla myynldirilir v investisiya qrarlarnn qbul edilmsi n zruri olan informasiyan hat edir. NFRASTRUKTUR AKTVLR (infrastructure assets) -Adtn aadak xasslrdn birin yaxud hamsna malik olan aktivlr: a) sistemin yaxud bknin bir hisssidir; b) xsusiyytlrin gr ixtisaslamdr v alternativ istifad variantlar yoxdur; c) yerinin dyidirilmsi mmkn deyil; satna myyn mhdudiyytlr qoyula bilr. NGLS DLND OLAN BZ ANLAYILARIN ZAHI: 1. valuation qiymtlndirm anlayinn baqa aqlamalarnn qardrlmamas n valuation (o cmldn apprasial) anlay hminin dyrin qiymtlndirilmsi kimi trcm olunur. Pekar leksikada sas latn dilindn hrfi trcm olunmu valvasiya anlay d ildilir. Mhz mlakn dyrinin myyn edilmsini nzrd tutan valvasiya anlayi hm d hesablama prosesini v onun nticsind ld olunan kmiyyti ifad edir. Eyni mnli baqa bir pe anlay olan (fransz variantnda, lakin ingilis dilli lklrd ttbiq ediln) valorizasiya (valorization) baqa mna ksb etmkl, qiymtlrin myyn sviyysinin dvlt tdbirlri (yksk qiymtl tdarklr, kreditlr v s.) vasitsil myynldirilmsi v saxlanlmasn ifad edir. 2. appraisal - bzi hallarda valuation and appraisal sz birlmsindn istifad olunmas bu iki anlayinn mnasnn eyni olmadn gstrir: birincisi mlakn dyrinin, xsusil d, bazar dyrinin qiymtlndirilmsini (ingilis dilinin nnlrin uyun olaraq), ikincisi is mxtlif taprqlarda ttbiq olunan bir sra qiymtlndirm mlahizlrini ifad edir. Mlahizlrin subyektivliyi bu anlayla ifad olunaraq, onu srvtlr anlayna yaxnladrr v qiymtlndirm ekspertizas yaxud ekspert qiymtlndirilmsi kimi ifadlrin ildilmsi zaman tzahr olunur (bu hallarda ingilis dilind anlaydan biri ildilir: evaluation, assessment yaxud estimation).
31

3. evaluation Avropa dillrind geni yaylm bu anlay azrbaycan dilind qiymtlndirm kimi ifad oluna bilr. sas frq bundadr ki, hmin qiymtlndirm anlay tkc dyrin qiymtlndirilmsini deyil, mumiyytl qiymtlndirmni (msln, layihnin project evaluation) ifad edir. Metodoloji baxmdan bu anlay vasitsil mlakn dyrinin qiymtlndirilmsin aid olmayan, msln, xrclr-faydalar, xrclr-smrlilik yanamalarna amil oluna bilr. 4. assessment kmiyytin (mblin) myynldirilmsi. ox vaxt assess vergiy clb etm mnasn verir v ilk nvbd vergiqoyma sahsin aid edilir. Lakin, vergi (assessor) dyri assessed value il yana dnyada mumi qbul olunmu, mlakn dyrinin pekar v mstqil ekspert-qiymtlndirici trfindn hesablanmasn tlb edn advalor vergi (ad valorem tax) d ttbiq edilir. Assessor qiymtlndirilmsi anlayndan dyrin llmsinin yeni sahlrind: traf mhitin vziyytinin qiymtlndirilmsind (environmental assessment); traf mhit tsirin qiymtlndirilmsind (environmental impact assessment); texnoloji qiymtlndirmd (technological assessment); ipoteka kreditlmsinin dyrinin assessor qiymtlndirilmsi (assessment of mortgage value) v s. istifady balanmdr. 5. estimation bu anlayi mlakn bazar dyrinin (yaxud baqa nvnn) pekar qiymtlndirici trfindn konkret tarix hesablanmas prosesini ifad edir. Bu hesablamalar alq-satq sazilrinin, sorta mqavillrinin hazrlanmas, vergiqoyma bazasnn , girov dyrinin myynldirilmsi, maliyy hesabatlarnn hazrlanmas v baqa hallarda yerin yetirilir. 6. measurement istniln fiziki v sosial-iqtisadi sistemlrd lm mnasn verir. Qiymtlndirm sahsind valuing sznn sinonimi masir measuring value anlayndan istifad olunur. Mhasibat uotunun eyniadl prinsiplrin mvafiq olaraq, bu anlay mhasibat sndlrind yalnz pulla ll biln faktlarn ks olunduunu ifad edir. 7. appreciation aktivin dyrinin artmasdr. Lakin, aktivin dyrinin artmas tkc onun dyrinin bazar trfindn (kollektiv yenidn qiymtlndirm) yaxud hr hans xs trfindn (frdi yenidn qiymtlndirm) yenidn qiymtlndirilmsinin formal nticlrini ks etdirmir. Appreciation anlaynn antonimi aktivin qiymtlndirici trfindn hesablanan dyrsizlmsini ifad edn deppreciation yaxud devaluation anlaylardr. Qiymtlndirm tcrbsind hesablanan bu kmiyyt ox vaxt khnlm adlandrlr. Borcu dm mnasn deyil, fiziki anma v mxtlif nv khnlmlr hesabna qiymtdn dm nticsind dyrsizlm mnasn ifad etdiyin gr, mhasibat uotunda normativ kimi myynldiriln bu kmiyyt (ilk nvbd vergiqoyma mqsdlri n) amortizasiya adlandrlr v bu, hmin anlayn beynlxalq tfsirin uyundur. vvlki mhasibat sxemlrindn frqli olaraq, yeni MESO-da biznesin (mssisnin) faliyyt gstricilrini azaldan xarici v daxili amillrin uot mblinin kmiyytin tsiri ks etdirilmidir. Maliyy hesabatlarndak bu tzahr impairment adlandrlr v amortizasiya (depreciation) anlay il izah olunan dyrsizlm kimi deyil, ziflm yaxud onun mlum analoqlar (pislm, xarab olma) kimi trcm olunmaldr.
32

NVESTSYA (investment) 1. Kapitaln myyn hisssindn glckd mnasib glir axn gtirmsi yaxud kapitaln dyrini artrmas ehtimal ediln aktivin ld olunmas mqsdi il istifad olunmas. Kapitaln (mlakn yaxud aktivlrin) dyrinin artmas (appreciation) iqtisadi baxmdan dyrsizlmnin (depreciation), yni kapitaln dyrinin mahid olunan azalmasnn ksidir. 2. Bu anlaydan investisiyaya ynldilmk mqsdi il alnan aktivlri gstrmk n d istifad olunur. Bax: investisiyaya ynldilmi mlak. NVESTSYA AKTV (investment asset) - cary vermkl, cari dvrd yaxud glckd glir ld etmk v dyrini artrmaq v ya bunlarn hr ikisin nail olmaq n saxlanlan torpaq v ya binalar. Bu aktivlr istehsal prosesind, mallarn gndrilmsi (xidmtlrin gstrilmsi) v ya inzibati mqsdlr n istifad olunmaq, habel adi biznes faliyytinin hyata keirilmsi zaman satlmaq n saxlanlmr. Bax: mliyyat aktivi; artq aktiv. NVESTSYA BANKI - iqtisadiyyatn mxtlif sahlrinin maliyyldirilmsi v uzunmddtli kreditlm il mul olan bank mssissi. NVESTSYA DYR [dyrliliyi] (investment value) - mlakn myyn olunmu investisiya mqsdlri baxmndan konkret investor yaxud investorlar qrupu n dyrliliyi. Bu subyektiv anlay konkret mlak obyektini investisiya qoyulular barsind myyn mqsdlri yaxud meyarlar olan konkret investor, investorlar qrupu yaxud tkilatla laqlndirir. sas aktivin investisiya dyri onun bazar dyrindn yksk v ya aa ola bilr. nvestisiya dyri yaxud dyrliliyi anlay investisiyaya ynldilmi mlaknn dyri anlayndan frqlndirilmlidir. nvestisiya dyri anlayndan imali Amerikada, investisiya dyrliliyi anlayndan is onun sinonimi kimi Britaniya ttifaq lklrind istifad olunur. NVESTSYA METODU (investment method) - Nzrdn keiriln aktivin bazar dyrinin glckd ondan ld edilmsi gzlniln glirlrin yaxud faydalarn kapitalladrlmas yolu il hesablanmasna saslanan qiymtlndirm proseduru. Metodun sas ehtimal investorun nzrdn keiriln aktivi ld etmk n, glirlr axnnn mbli, mddti v myynlik drcsi onunla mqayis edil biln baqa aktiv gr dycyindn artq mbl dmy raz olmayacadr. NVESTSYA PORTFEL - investorun qiymtli kazlar dstin-maliyy aktivlrin qoyduu pul vsaitidir. NVESTSYA RSK - investisiya qoyuluu nticsind ehtimal olunan zrri; bu qbildn olan risklr portifel riskini, baqa szl qiymtli kaza investisiya riskini v habel yeniliklrl laqdar riski gstrmk olar. NVESTSYA THLL (investment analysis) - nkiaf etdirm v investisiya qoyulular mqsdlri n hyata keiriln tdqiqatlar, investisiya qoyulularnn nticlrinin qiymtlndirilmsi ilri yaxud investisiyaya ynldilmi mlakla bal transaksiyalarn thlili. nvestisiya thlili hyata keirilm mmknlynn (iqtisadi baxmdan) yrnilmsi, hyata keirilm
33

mmknlynn bazar mvqeyindn thlili yaxud maliyy proqnozlarnn tdqiqat kimi d adlandrla bilr. NVESTSYAYA YNLDLM KAPTAL (invested capital) - Borcun v shmdar (xsi) kapitalnn uzun mddtli sasda biznes ynldilmi mbli. NVESTSYAYA YNLDLM MLAK (investment property) 1. cary vermkdn glir ld etmk yaxud dyrini artrmaq v ya bunlarn hr ikisin nail olmaq mqsdil mlkiyytisi yaxud maliyy icarsi mqavilsi zr icari trfindn saxlanlan mlak (torpaq, bina yaxud onun bir hisssi v ya bunlarn hr ikisi). stehsal prosesind, mallarn gndrilmsi (xidmtlrin gstrilmsi) v ya inzibati mqsdlr n istifad olunan mlak, habel adi biznes faliyytinin hyata keirilmsi zaman satlan mlak investisiyaya ynldilmi mlaka aid edilmir. 2. nc trf icary vermk, mlkiyytisi trfindn tutulmaq ehtimalna gr, glckd inkiaf etdirilmk, icary vermk yaxud yenidn satmaq yolu il glir ld etmk mqsdi il saxlanlan danmaz mlak. NVESTOR - mnft almaq mqsdil investisiya layihlrin uzun mddtli sasl vsait qoyuluunu hyata keirn dvlt, tkilat, fiziki v ya hquqi xsdir. NVENTAR - mssis v tkilatlarda istifad olunan istehsal altlri, tsrrfat yalar v mxtlif lvazimatlardr; bunlarn mvcudluunu v yararllq vziyytini yoxlamaq n vaxtar inventarladrma adlanan tdbir hyata keirilir. NFRASTRUKTURA - istehsal v qeyri-istehsal (ticart, sosial v s.) tyinatl firmalara onlarn normal faliyytini tmin etmk mqsdil xidmt gstrn mssis v tkilatlarn mcmusudur; tcrbd istehsal v sosial infrastrukturlar frqlndirirlr. NZBAT EKSPERTZA [ml olunmalar] administrative [compliance] review - Qiymtlndirmnin nticlrindn anderrayting, mlakn alnmas v ya satlmas kimi qrarlarn qbul edilmsi n istifad olunduu hallarda, mtrinin yaxud qiymtlndirm xidmtlrinin istifadisinin qiymtlndirm ilrinin lazmi sviyyd aparldn (dyu dilidjens) myynldirmk mqsdil keirdiyi ekspertiza. Myyn hallarda bu funksiyalarn yerin yetirilmsind mtriy kmk gstrmk mqsdil inzibati ekspertizan qiymtlndirici apara bilr. nzibati ekspertiza yerin yetirilmi qiymtlndirmnin konkret bazarlarn tlblrin v normalarna uyunluunu yaxud bunlardan yksk olmasn v n az, qiymtlndirmnin mumi qbul edilmi prinsiplrin cavab verdiyinin tsdiqi n aparlr. (MP 11, 3.2) LLR ZR DYRLLK (Years purchase[YP]) Bax: dvr rzind 1 dollarn cari dyri; glir multiplikatoru. POTEKA KREDTLMSNN DYR (mortgage lending value) -mlakn uzunmddtli sabit chtlri, bazarn normal v lokal raiti, cari istifad v mnasib alternativ istifad variantlarn nzr almaqla, onun glckd satlmaq imkanlarn aradran qiymtlndirici trfindn myynldirilmi dyri. poteka kreditldirmsinin dyri qiymtlndirilrkn, mhtkirlik elementlri adtn nzr alnmr. poteka kreditlmsinin dyri hesabatlarda aydn v ffaf gstrilmlidir.
34

poteka kreditldirmsinin dyri anlay Avropa qanunvericiliyind verilmidir. (ECC-in 98/32/EC Gstrilrin uyun dzlilr edilmi 89/647/ECC Gstrii). Bu gstrilrd bank tnzimlmsi v mlakn girov qoyulmas il kredit vern kreditorlarn minimum dni qabiliyyti normativlrinin myynldirilmsi msllri aydnladrlr. poteka kreditlmsinin dyri risklrin thlili metodlarndan biri kimi, qeyd ediln gstrilr mvafiq olaraq, banklarn saxlad girov obyektlrinin risk drcsinin hesablanmas n istifad oluna bilr. Bu metodla risk uzunmddtli perspektivd qiymtlndirilir v buna gr d, cari vaxtda dyrin myynldirilmsi n mnasib baza kimi qbul edil bilmz. Bu baxmdan ipoteka kreditlmsinin dyri Beynlxalq Qiymtlndirm Standartlarnda gstriln baqa dyrlrdn kkl frqlnir. RS AKTVLR V QORUNAN AKTVLR (heritage and conservation assets) - Mdni, ekoloji yaxud tarixi hmiyyti olan aktivlr. rs aktivlrin tarixi binalar v abidlr, arxeoloji qazntlarn aparld razilr, qorunan rayonlar, qoruqlar v incsnt srlri daxildir. rs aktivlrin ox zaman aada gstriln xsusiyytlr xasdr (hrnd, bu xsusiyytlr yalnz irs obyektlri n sciyyvi deyil): a) mdni, thsil, v tarixi baxmdan onlardan ld ediln iqtisadi faydalarn yalnz bazar qiymtin saslanan maliyy kmiyyti (dyri) il ifad olunma ehtimal czidir; b) qanunvericilikl onlarn satna qadaan yaxud ciddi mhdudiyytlr qoyula bilr; c) ksr hallarda vzolunmazdrlar v zaman kedikc fiziki hal pisls bel, onlardan ld ediln iqtisadi faydalar arta bilr; ) onlarn yz illrl lln mr mddtinin myynldirilmsi zaman qarya byk tinliklr xa bilr. STEHSAL EHTYATLARI - dvriyy fondlarnn trkib hisssindn biri olub istehsaln fasilsizliyini v ahngdarln tmin etmk mqsdi il yaradlr; onun cari, hazrlq, sorta, mvsmi v nqliyyat ehtiyatlar kimi nvlri vardr. STEHSALDAXL EHTYATLAR - mssis v firmalarda istehsaln hcminin artrlmas, maya dyrinin azaldlmas, mk mhsuldarlnn yksldilmsi, mhsulun keyfiyytinin yaxladrlmas zr gerkldirilmsi mmkn olan texniki-tkilati imkanlardr; elmi-texniki trqqinin fasilsizliyi sbbindn tknmzdir. STEHSAL-XDMT POTENSALI (service potential) - Mssisnin z vziflrin, msln, pul vsaitlri axnlarn yaratmaq, benefisiarlarna myyn hcmd v miqdarda nemtlr tklif etmk v s. uyun olaraq, mal v xidmtlr istehsal etmk qabiliyyti. Dvlt (ictimai) blmsind istehsal-xidmt potensial anlay xsusi blmd ttbiq olunan adekvat mnftlilik meyarn vz edir. STEHSAL PROSES - sas, kmki v xidmtedici v habel tbii mliyyatlarn mcmusu olub, onlarn qarlql laq v tsiri vasitsil xammal v ya materialn hazr mhsula evrilmsi texnologiyasdr.
35

STEHSAL TSKL - xammal v ya materialn istehsal prosesinin ilk mliyyatna daxil olduu andan hazr mhsulun istehsalnn tamamlanmasna qdr davam edn tqvim vaxt intervaldr. STEHSAL GC - elm v texnikann n yeni naliyytlrinin ttbiqi, istehsaln v myin tkilinin tkmilldirilmsi sasnda, sas fondlardan tam istifad etmkl mssisnin il (rb, ay) rzind optimal nomenklatura v eidd maksimum mhsul buraxmaq imkandr. STEHSAL V SATI XRCLR - mhsulun istehsal v satna mk v maddi resurslar xammal, material, yanacaq, enerji, sas fondlardan v mk haqq msrflrinin mcmusudur. STEHSAL NFRASTRUKTURU - bilavasit maddi istehsala xidmt sferalar nqliyyat, rabit, anbar tsrrfat, maddi-texniki tchizat, v s.- istehsal infrastrukturu hesab olunurlar. STEHSALDAN KNAR XRCLR - istehsal olunmu mhsullarn sat il laqdar xrclr; onu istehsal maya dyrin lav etmkl mhsulun tam maya dyri gstricisi myyn olunur. STIFAD ZAMANI DYR (value in use) 1. Konkret trzd istifad olunduuna gr, bazarla laqsi olmayan konkret mlakn konkret istehlak n dyri. Dyrin bu tipi mlakdan n yax istifad olunmas yaxud onun satndan ld edil bilck pulun mblindn asl olmayaraq, onun tkilata verdiyi faydaya saslanr. 2. Aktivdn istifadnin davam etdirilmsi v faydal xidmt mddtinin sonunda satlmas nticsind meydana xmas ehtimal ediln glck pul axnlarnn cari (qiymtlndirm tarixind) dyri (diskontladrlm). 3. Aktivdn yaxud glir gtirn blmdn ld olunmas gzlniln glck pul axnlarnn cari (qiymtlndirm tarixind) dyri (diskontladrlm). Qeyd etmliyik ki, maliyy hesabatlarnn trtibi n istifad olunan bu tfsirlr aktivin smrli xidmt mddtinin sonundak dyrini nzrd tutur. Bu mqam onu qiymtlndirm tcrbsind adtn ttbiq olunan tfsirdn frqlndirir. STRAHT SAHSNN AKTVLR (recreational asset) - Dvlt (ictimai) mlkiyytind olmaqla: a) dvltin birbaa idariliyind olan, milli maraqlar, bldiyy yaxud yerli hakimiyyt orqanlarnn maqlar baxmndan idar olunan; b) halinin geni ktlsinin istirahti n istifad olunmas nzrd tutulan mlakdr. Bunlara misal kimi parklar, oyun meydanalarn, yallq zolaqlarn, xiyabanlar, zglk hovuzlarn, tennis kortlarn, ippodromlar, habel istiraht, ylnc, idman meydanlarnda yerln digr mlak obyektlrini gstrmk olar. TRAKLI CAR HAQQI (participation rent) Bax: dvriyydn icar haqq TKNN DYR (deprival value)

36

1. Bazar nqteyi-nzrindn: mlkiyytinin saxlad mlak obyektinin vzedici aktivini bazarda ld etmk n kcyi xrclr; vzetmnin xalis cari xrclri d adlandrlr. 2. Qeyri-bazar nqteyi-nzrindn: aktivin iki kmiyytdn - mlkiyytinin aktivdn ld etdiyi faydalarn dyrindn (utility value) yaxud aktivin satlmasndan ld edcyi dyrdn (disposal value) daha byk olanna brabr dyri. kinci halda itkinin dyri aktivin faliyyt gstrn mssisnin bir hisssi kimi istifadd olarkn dyr qeyri-bazar anlay sasnda myynldiriln qiymtlndirm bazasna nmundir v ox vaxt itkinin optimal dyri adlandrlr. Bax: faliyyt gstrn mssisnin dyri. K KABNET [stolst] EKSPERTZA (desk review) - Qiymtlndirmnin mstqil surtd tsdiq olunmas tlb olunmayan hesabat mlumatlarna sasn keiriln ekspertizas. Adtn, nzart-yoxlama siyahsndan istifad edilmkl yerin yetirilir. Ryilr hesablamalarn dqiqliyini, mlumatlarn saslln, ttbiq olunmu metodologiyann mnasibliyini v mtrinin gstrilrinin yerin yetirilmsini, tnzimlm tlblrin v pe standartlarna ml olunmasn yoxlayrlar. Bax: l ekspertizas KALBRLDRM (calibration) - Model tsir gstrn konkret parametrlri myynldirmk n mlak obyektlri toplusunun v bazar mlumatlarnn thlili prosesi. KALKULYASYA - konkret olaraq mhsul nv v ya qrupunun, hminin i v xidmtlrin maya dyrinin xrc maddlri zr iqtisadi-riyazi hesablanmasdr. KAPTAL - mnft ld etmk mqsdi il istehsal amillrinin alnmasna investor trfindn xrclnn pul vsaitidir; kapital istehsalda istifad olunan avadanlq, dzgah, quru, nqliyyat v digr sas fondlarn mcmusudur. KAPTAL QOYLUUNUN ZN DM MDDT - mssislrd istehsal gcnn yaradlmasna v ya genilndirilmsin uzun mddtli investisiyann, bu istehsal gclri il istehsal olunan mhsullarn satndan alnan mnft hesabna qaytarld zaman ksiyidir. KAPTALTUTUMU - sas kapitaln myyn dvrd istehsal olunmu mhusula, mumdaxili mhsula, milli glir nisbtini sciyylndirn gstricidir. KAPTAL ZR MSRFLR, KAPTALIN TTBQ [clb olunmas] msrflri (cost of capital) - irktin yeni investisiyalar clb etmk mqsdi il kdiyi xrclr. nvestisiyalarn risk sviyysinin orta olduu raitd shmlrinin mznnsini sabit saxlamaq n investorlara tmin edilmli olan glirlrin hcmi kimi myynldirilir. Kmiyytc investisiyalardan qbul edil biln minimum fayda v kapitaldan istifadnin alternativ xrclri gstricilri il st-st dr.
37

KAPTALIN STRUKTURU (capital structure) - nestisiyaya ynldilmi kapitaln trkibi. KAPITALLADIRILMI DYR (capitalized value) - Aktivin dyrinin gtirdiyi glirlr v analoji aktivlr zr faiz drclri sasnda qiymtlndirilmsi. Aktivin bazar dyrin uyun olmaya bilr. KAPTALLADIRILMI XRCLR (capitalized costs) - Cari tsrrfat faliyyti il bal obyektlrdn frqli olaraq, glckd iqtisadi faydalar tmin edck obyektlrd tcssm olunmu xrclr. Danmaz mlak, avadanlq, habel qeyri-maddi aktivlr (patentlr, mlliflik hquqlar v s.) bu cr obyektlr nmundir. KAPTALLADIRMA (capitalization) 1. Myyn dvr rzind faktiki daxil olan yaxud daxil olmas gzlniln xalis glirin v ya xalis daxilolmalar silsilsinin konkret tarixd kapitaln ekvivalent dyrin evrilmsi. 2. Biznes qiymtlndirilrkn bu anlay biznes tkilatnn kapitalnn strukturunu, hminin xrclrin myyn mddt rzind msrflr kimi deyil, sasl aktiv kimi qbul olunmasn da ifad ed bilr. 3. mlakn dyrinin faktiki xalis glirlr yaxud gzlniln faiz glirlri yaxud faydalar sasnda hesablanmas metodu. Bzi lklrd kapitalladrma glir axnlarnn yegan evirm amilindn istifad etmkl, kapitaln dyrin evrilmsin amil edilir. KAPTALLADIRMA AML (capitalization factor) - Glirin dyr evrilmsi n istifad olunan hr hans vuruq yaxud bln. Bax: kapitalladrma drcsi, glir multiplikatoru, qiymtlndirm msal. KAPTALLADIRILMI XRCLR (capitalized costs) - Cari tsrrfat faliyyti il bal olan obyektlrdn frqli olaraq, glckd iqtisadi faydalar tmin edck obyektlrd tcssm olunmu xrclr. Danmaz mlak, avadanlq, habel qeyri-maddi aktivlr (patentlr, mlliflik hquqlar v s.) bu cr obyektlr nmundir. KAPITALLADIRMA DRCS [btn risklr nzr alnmaqla glirlilik] (capitalization rate [all risks yield]) - Glirin dyr evrilmsi n istifad olunan, adtn faizl ifad ediln hr hans bln. Myyn tarix investisiyann kapital dyrini myynldirmk n ondan ld olunan illik xalis glirin kapitalladrlmas n istifad ediln faiz drcsi yaxud glirlilik. Kapitalladrmann mcmu drcsi (overall capitalization rate) anlayndan imali Amerikada, btn risklr nzr alnmaqla glirlilik anlayndan is Britaniya ttifaq lklrind istifad olunur. Hminin bax: kapitalladrmann terminal drcsi
38

KAPTALLADIRMANIN GR DRCS [ilkin glirlilik] (goingin capitalization rate) [initial yield] - Svdlmnin hyata keirildiyi yaxud qiymtlndirmnin aparld vaxt sat qiymtin v ya qiymtlndiriln dyr nisbtn faizl ifad olunan ilkin xalis glir. Kapitalladrlmann giri drcsi anlayndan imali Amerikada, ilkin glirlilik anlayndan is, Britaniya ttifaq lklrind istifad olunur. KAPTALLADIRMANIN TERMNAL DRCS [reversiyann glirliyi] (terminal capitalisation rate [reversion yield]) - Glirin mlaka sahiblik dvrnn sonunda ehtimal ediln dyrin yaxud mlakn yenidn satlarkn dyrin evrilmsi n istifad olunan msal. imali Amerikada kapitalladrmann terminal drcsi hminin kapitalladrmann qalq drcsi yaxud kapitalladrmann x drcsi adlandrlr. Britaniya ttifaq lklrind bu anlay reversiya drcsi d adlandrlr. KNAR QIYMTLNDRC (external valuer) - Mtrisi il, habel onun yaxud qiymtlndirm bard taprq vern xsin adndan x edn agentlrl mumi maraqlar, hmiyytli mnasibtlri olmayan qiymtlndirici v onun riklri. Bax: mstqil qiymtlndirici, daxili qiymtlndirici. KND TSRRFATI FALYYT (agricultural activity) - Tkilat trfindn bioloji aktivlrin sat, yaxud onlarn knd tsrrfat mhsuluna v ya lav bioloji aktivlr evirmk mqsdi il bioloji transformasiys sahsind faliyytin hyata keirilmsi. KFYYATI APARILAN YATAQ YAXUD RAYON (exploration property or area) - Mineral xammal v neft-qaz yataqlarnn akar olunmas n fal kfiyyat mliyyatlarnn aparld, lakin iqtisad baxmdan smrliliyi nmayi etdirilmmi mineral v neft-qaz yataqlar danmaz mlak obyektlrind olan maraq. KRAYNN MARAI (tenants interest) Bax: icar mara. KOLLEKSYA OLUNAN YALAR (collectibles) - ntiqliyi, yeniliyi yaxud nadirliyi sbbindn yaratd maraa gr toplanlan yalarn tsvir olunmas n geni mnal anlay. Bzi lklrd bu anlay zrif snt srlrinin, antik dvrlrin yalarnn, qiymtli dalarn v zrgrlik mmulatlarnn, musiqi altlrinin, numizmatika v filateliya kolleksiyalarna, nadir kitablara v arxiv materiallarna amil oluna bilr. Bzi lklrd is gstriln anlaydan adtn hr hans baqa kateqoriyaya daxil edilmyn oxsayl obyektlr mnasibtd istifad edilir. KOMMUNAL TSRRFAT MSSSS (publik utility plant) a) geni ktlnin istehlak n mhm xidmtlr yaxud mallar istehsal edn; b) adtn, inhisar yaxud kvaziinhisar malgndrn olmaqla, myyn formada dvlt trfindn nzart olunan mlak obyekti. .
39

KONSALTNQ - istehsal, satc, alc v vasitilrin maliyy, xarici iqtisadi laqlr, firmalarn yaradlmas v qeydiyyat, mt v xidmt bazarnn tdqiqi v proqnozladrlmas v habel innovasiya faliyytin dair mslhtverm faliyytidir. KONVERSYA - mssisni prinsip etibaril, tamamil baqa bir mhsulun istehsalna ynltmk, istiqamtlndirmkdir. KONTRAKT - iki trf arasnda myyn rtlr sasnda myyn mddt, birinin digri qarsnda hdliklrini msln, mhsul istehsal etmk, xidmtlr gstrmk v s. zr tsdiq edn snddir, mqavildir. KOOPERATVLM - myyn bir mhsulun birg istehsal il mul olan mssislr arasndak uzun mddtli birbaa tsrrfat laqsidir. KHNLM (obsolescence) - Khnlm, texnologiyalarn dyimsi, insanlarn davrannn v zvqlrinin dyimsi yaxud traf mhitd ba vern dyiikliklr nticsind mlakn faydallnn azalmas sbbindn dyrinin itirilmsi. Bir ox hallarda khnlm mmulatn konstruksiyasnn v funksional imkanlarnn cari texniki rtlr cavab vermmsin gr dbdn dmsi, hminin, aktivdn knarda meydana xan, istifadilrin tlbatnn dyimsinin tsiri kimi amillrin kimi elementlr sasnda tsnifldirilir KREDT qaytarlmaq v vzini myyn faizl dmk rti il pul v ya mt formasnda kreditorlar trfindn veriln borcdur; bunlarn konkret tyinatl v dvlt, kommersiya, veksel, ipoteka, kommunal, knd tsrrfat v beynlxalq v s. kimi nvlri vardr. KREDTOR - ssudan fiziki v ya hquqi xslr tqdim edn v debitordan hdliklrinin yerin yetirilmsini tlb etmk hququna malik fiziki v ya hquqi xsdir. KREDTQABLYYTLLK - borc alan fiziki v ya hquqi xslrd kreditin alnmas v qaytarlmas imkanlarnn olmasdr; fiziki v ya hquqi xsin kreditqabiliyytliliyini onlarn iqtisadi vziyyti myyn edir. KREDTOR BORCLARI - mssislr, firmalar v tkilatlar trfindn clb olunan v myyn edilmi mddtd kreditorlara qaytarlmal olan pul vsaitidir. KREDT SSTEM - hesablama mnasibtlrini nizamlayan, kreditl dirmnin forma v metodlarnn ttbiqin nzart iini hyata kern maliyykredit institutlarnn mcmusudur. KTLV QYMTLNDRM (mass appraisal) - Statistik tdqiqatlarn v nticlrin thlilin saslanan qiymtlndirm metodlarn mtmadi qaydada eyni kild ttbiq etmk yolu il oxlu sayda mlak obyektlrinin myyn tarix qiymtlndirilmsi (appraising) tcrbsi. KTLV QYMTLNDRM PROSES (mass appraisal process) -Vergiqoyma qiymtlndirmlrinin v (v ya) indekslrinin ld olunmas n ktlvi qiymtlndirm taprqlarnda gstriln prosedurlar. MP 13-n 1.4. maddsind bu prosesin skkiz addm gstrilir: 1. qiymtlndirilck mlak obyektlrinin eynildirilmsi; 2. mlak sahiblrinin v knll alclarn davaml davranlar meyarna sasn bazarn sahlrinin myynldirilmsi;
40

3. bazarn konkret blgsind dyrin yaranmasna tsir gstrn tlb v tklifin xsusiyytlrinin eynildirilmsi; 4. bazarn myyn blgsind dyr tsir gstrn xsusiyytlr arasndak qarlql mnasibtlri ks etdirn struktura malik modelin ilnib hazrlanmas; 5. baqa parametrlr srasnda mlakn frdi xasslrinin dyr tsir gstrm drcsini myynldirmk n modelin strukturuna daxil olan hisslrin llmsi; 6. modeldn ld olunan nticlrin qiymtlndiriln mlak obyektlrinin xsusiyytlrin ttbiq olunmas; 7. ktlvi qiymtlndirmnin qbul olunmu prosesinin, yni, modelin, faliyytin nticlrini ks edn cari gstricilrin, habel baqa dyiknlrin v (v ya) prosesin davam etdiyi mddtd seilmi ayr-ayr (diskret) mrhllr zr hesablamalarn yoxlanlmas; 8. ktlvi qiymtlndirmnin nticlrin baxlmas v razladrlmas. KVALMETRYA - keyfiyytin kmiyytc qiymtlndirilmsi haqqnda elmdir. KVOTA - myyn mddt rzind konkret mhsulun (mtnin) idxal v ixracna ttbiq ediln dyr v natural ifadd yol veril biln mhdudiyytlrdir.

Q QALIQ DYR (residual value) - Aktivin smrli xidmt mddtinin sonundak ya v vziyyti ehtimal olunaraq, hazrk vaxtda satlmas il bal gzlniln xrclr xldqdan sonra tkilatn ld ed bilcyi hesablanm mbl. Aktivin smrli xidmt mddtinin sonunda gzlniln sat xrclri xldqdan sonra onun satlmasndan tkilatn ld ed bilcyi xalis kmiyyt. Myynldirilmi vaxtn sonunda aktivin qalq dyri bu mnada utilldirm dyrinin eynidir. QALIQ MDDT METODU (age-life method) - Aktivin smrli yann onun faydal xidmtinin iqtisadi mddtin olan nisbtinin yeni mlak obyektinin alnmas (yaradlmas) xrclrin ttbiq edilmsi yolu il hesablanm amortizasiyann myynldirilmsi. QANEEDC DRCD DAR YAXUD ORTA XTSASLI MENECMENT (reasonably efficient operator, or average competent management) - Qiymtlndiriln mlak vasitsil hyata keiriln biznesi kifayt drcd smrli idar edn ixtisasl mdirin ld ed bilcyi ticart dvriyysinin v glck mnftliliyin potensial alc v demli, qiymtlndirici trfindn myynldirildiyin istinad edn bazar konsepsiyas. Bu konsepsiya ticartin faktiki hcmin deyil, mvcud sahibkar n sciyyvi olan ticart potensialna saslandna gr hesablamalarda hr hans frdi qudvil nzr alnmr.
41

QAPALI TPL SHMDAR CMYYT - shmlrin sayna mhdudiyyt qoyulan, shmlrinin satlmas zaman z shmdarlarna stnlk veriln, Nizamnam fondu 10 milyon manatdan az olmayan mssisdir. Shmdarlar zlrinin verdiklri pay hcmind mssis hdliklrin gr msuliyyt dayrlar. QEYR-MADD AKTVLR - fiziki saslar (llri) olmasa da, insan myinin mhsulu v demli dyrin dayclar olduqlarndan, onlar da fiziki sas olan sas fondlar kimi z dyrlrini tdricn itirirlr. Patentlr, mt nianlar, ticart markalar, lisenziyalar, bzi hquqi aktlar (torpaq v tbii resurslar, ixtiralq v mlliflik v s.), nou-hau - btn bunlar qeyri-maddi aktivlrdir. QEYRI-MADDI DAINAR MLAK (incorporeal personal property) -Danar mlakn duyulmayan mlakdan ibart olan hisssi Bu anlay ingilisamerika hquq sistemind yaranmdr. Hminin bax: danar mlak. QSMN YAXUD FRAQMENTAR MARAQ (partial or fractional interest) Mlkiyytd maraqlarn hquqi blgs vasitsil danmaz mlak zrind yaradlan hquqlar. Msln, danmaz mlak bir ne mlkiyytiy mnsub ola bilr. Danmaz mlak korporasiyalara (shmdarlara), ortaqlqlara mxsus ola bilr, hminin riklrin mlaknn ayr-ayr hisslri zrind hquqlarnn olmas yaxud olmamas rti il birg blnmz mlkiyytd ola bilr. QIYMT (price) - Mallarn yaxud xidmtlrin mbadilsin aid olan anlay. Qiymt mala yaxud xidmt gr, tklif olunan yaxud dniln pulun mblini ks etdirir. Mbadil aparldqdan sonra aq elan olunmu yaxud gizli saxlanlan qiymt tarixi fakta evrilir. dnilmi qiymt tlb v tklif yrilrinin ksim nqtsin mvafiqdir. QYMTLNDRC (valuer, appraiser) - Qiymtlndirm aparmaq n lazmi ixtisasa, bacara v tcrby malik olan xs. Bzi lklrd qiymtlndirici qismind x etmk n lisenziya alnmas tlb edilir. Bax: mlakn pekar qiymtlndiricisi QYMTLNDRM (valuation) - Dyr bard ryin myynldirilmsi (estimation) prosesi. QYMTLNDRM MSALI (valuation ratio) - Qiymt yaxud dyrin maliyy, mliyyat yaxud fiziki gstricilr nisbti. Bax: kapitalladrma amili; glir multiplikatoru QYMTLNDRM HAQQINDA HESABAT (valuation report) Qiymtlndirm zr tlimatlarn, qiymtlndirm bazasnn v qiymtlndirmnin mqsdinin, habel dyr haqqnda ryin yaranmasna sas vermi thlilin nticlrinin ks olunduu snd. Qiymtlndirm haqqnda hesabata qiymtlndirm aparlarkn istifad olunmu thlil proseslrinin izah v hmiyytli mlumatlar daxil edil bilr. Qiymtlndirm haqqnda hesabatlar ifahi v yazl formada ola bilr. Hesabatlarn tipi, mzmunu v hcmi ehtimal ediln istifaddn, tnzimlm
42

tlblrindn, mhkmlrin qrarlarndan, mlakn tipindn, taprn xarakterindn v mrkkbliyindn asl olaraq frqlnir. Qiymtlndirm sertifikat v qiymtlndirm haqqnda hesabat anlaylarndan bzn eyni mnada istifad olunur. Bzi lklrd (Byk Britaniya) qiymtlndirm sertifikat anlay qiymtlndiricinin mlakn myynldirdiyi dyrini tsdiq etdiyi sndi ifad edir. Qiymtlndirm sertifikat adtn qsa mktub klinddir, hrnd tfsilatl hesabat formasnda da trtib oluna da bilr. Burada qiymtlndirmnin aparld tarix; taprn tyinat; sertifikatn tarixi; qiymtlndirilmnin sasland ehtimallar; qiymtlndiricinin ad, nvan v ixtisas gstricilri gstrilir. Baqa lklrd (AB) qiymtlndirmnin sertifikatladrlmas anlay tqdim olunmu faktlarn dzgnly, thlilin yalnz gstrilmi ehtimallar il mhdudlamas, qonorarnn hesabatn hr hans bir chtindn asl olmamas, qiymtlndirmnin etik v pe normalarna uyun surtd aparlmas bard qiymtlndiricinin byanat kimi tfsir olunur. Bax: qiymtlndirm haqqnda hesabatn minimum mzmunu. QYMTLNDRM HAQQINDA HESABATIN MNMUM MZMUNU (minimum contens of a valuation report) - Qiymtlndirm haqqnda btn hesabatlarda qiymtlndirmnin nticlri aydn v dqiq gstrilmli, aqnlq yaratmayan trzd ifad edilmlidir. Qiymtlndirm haqqnda btn hesabatlara on trkib hiss daxil edilmlidir: 1. qiymtlndiricinin ad v qiymtlndirmnin tarixi; 2. mtrinin ad; 3. qiymtlndirm zr gstrilr, dyrin hesabland tarix, qiymtlndirmnin mqsdlri v nticlrindn ehtimal olunan istifad; 4. qiymtlndirm bazas, o cmldn dyrin tipi v myynldirilmsi sulu; 5. qiymtlndiriln mlak marann (maraqlarnn) yaxud mlak hququnun (hquqlarnn) hqiqiliyi, onlar zrind mlkiyyt hququnun mddti v mlakn yerldiyi razi; 6. tdqiqatn tarixi v hdudlar; 7. dyr haqqnda qrarn qbul edilmsi n grln ilrin hdudlar v hcmi; 8. frziyylr v mhdudladrc rtlr, habel xsusi, qeyri-adi yaxud fvqlad ehtimallar; 9. qiymtlndirmnin standartlara mvafiq olaraq yerin yetirildiyi, tlb ediln mlumatlarn aqland bard byanat; 10. qiymtlndiricinin pekarlq sviyysi v imzas. Qiymtlndirm haqqnda hesabatn mzmununa qar irli srln tlblr BQS 3,5.1.-d (Davran kodeksi, 7.1.) ifad olunmudur. Qiymtlndirm haqqnda hesabatlarda nzrdn keirilmi mlumatlar v gstricilr, bazarn thlilinin aparlmas, qiymtlndirmy yanamalar v istifad edilmi prosedurlar tsvir oluna, habel thlilin nticlrini mhkmlndirn frziyylr, rylr v xlaslr veril bilr.
43

QYMTLNDRM METODU (valuation method) - Qiymtlndirmy yanamalar rivsind dyrin hesablanmasnn konkret sulu. QYMTLNDRM PROSEDURU (valuation procedure) Qiymtlndiricinin ardcl yerin yetirdiyi hrktlr, istifad etdiyi sullar v texnikalar. QYMTLNDRM STANDARTLARI (valuation standarts) - Baqa gstrilr olmadqda, Beynlxalq Qiymtlndirm Standartlar nzrd tutulur. QYMTLNDRM TAPIRII (valuation assignment) Bax: qiymtlndirm zr taprn myynldirilmsi. QYMTLNDRM TARX (valuation date) - Qiymtlndiricinin dyr haqqnda ryinin amil edildiyi tarix. Smrli tarix v ya hqiqi tarix d adlandrlr. QYMTLNDRM N TLMAT (valuation brief) Bax: qiymtlndirm zr taprnn myynldirilmsi. QYMTLNDRM ZR TAPIRIIN MYYNLDRLMS (definition [specification] of the valuation assignment) - Qiymtlndirm prosesinin birinci addm olmaqla, qiymtlndirmnin mzmununun, mqsdinin, ttbiq sahsinin myynldirildiyi v onun yerin yetirilmsi il bal hr hans ikimnalln qarsnn alnd mrhl. Bu anlay bzi lklrd istifad olunan qiymtlndirmnin keirilmsin dair mxtsr tlimat anlaynn eynidir. Qiymtlndirici hesabatnda tqdim etdiyi thlillrin, mlumatlarn v nticlrin qiymtlndirm zr taprqda ifad olunan tlblr uyun olmasna tminat verir. Taprn myynldirilmsi 7 hissdn ibartdir: 1. qiymtlndiriln danmaz, danar mlakn (sas vsaitlrin, yalarn v qurularn), biznesin v mlakn sas kateqoriyalar il yana qiymtlndirilm zr tapra daxil edilmi digr mlak qruplarnn eynildirilmsi; 2. qiymtlndiriln mlak hquqlarnn (xsi mssis, ortaqlq yaxud qismn maraqlar) eynildirilmsi; 3. qiymtlndirmnin nticlrindn ehtimal ediln istifad v bununla laqdar mhdudiyytlr; subpodratlarn, agentlrin v onlarn grdy iin hmiyytinin myynldirilmsi; 4. myynldiriln dyrin bazasnn yaxud tipinin myynldirilmsi; 5. dyrin hesabland tarix v hesabatn tqdim olunmasnn ehtimal olunan tarixi; 6. qiymtlndirmnin v trtib olunan hesabatn miqyasnn eynildirilmsi; 7. qiymtlndirmnin istinad etdiyi potensial v mhdudladrc rtlrin eynildirilmsi.
44

QYMTLNDRMNN EKSPERTZASI (valuation review) Qiymtlndirm il laqdar olan, bir sra tiplr v mqsdlr blnn taprq. Qiymtlndirmnin ekspertizasna xas olan sas xsusiyyt ondan ibartdir ki, bir qiymtlndirici baqa qiymtlndiricinin yerin yetirdiyi iin nticlrin dair znn qrzsiz ryini bildirir. Qiymtlndirmnin ekspertizas nzrdn keiriln dyr haqqnda qiymtlndiricinin ryi il razlama yaxud razlamama il nticln bilr. Qiymtlndirmnin ekspertizas dyr haqqnda tqdim olunmu ryin dqiqliyinin, habel onu hazrlayan qiymtlndiricinin iinin, biliklrinin, tcrbsinin v mstqilliyinin yoxlanlmasn tmin edir. Bzi lklrd qiymtlndirmnin ekspertizas ilkin qiymtlndirm aparm qiymtlndirm firmasnn qiymtlndiricisi trfindn yenidn qiymtlndirm aparlmas tlbinin qoyulmas il nticln bilr. ksr lklrin qiymtlndirm tkilatlar ekspertizann mxtlif tiplrini frqlndirirlr: msln, qiymtlndirmnin pe standartlarna (istifad olunan qiymtlndirm bazalar nzrdn keirilir) uyunluunu tsdiq etmk mqsdi il keiriln inzibati ekspertiza (qaydalara ml olunma), texniki ekspertiza, stolst (kabinet) ekspertiza, l ekspertizas; dyr bard ryin mdafi yaxud tkzib olunmas n bazar mlumatlarnn toplanmasn nzrd tutan ekspertiza; nzrdn keiriln qiymtlndirmnin konkret mlumatlarn seilmi mqayisli mlumatlarla tutudurulmasna saslanan ekspertiza. QYMTLNDRMNN PRNSPLR (valuation principles) Qiymtlndirmd ttbiq olunan iqtisadi prinsiplr qrupu. Bunlara: glcyi grm prinsipi; vzolunma prinsipi, dyiiklik prinsipi; tarazlq prinsipi; rqabt prinsipi; faydal i msalnn artmas v azalmas prinsipi; znginldirm prinsipi; izafi mhsuldarlq prinsipi; uyunluq prinsipi; tklif v tlb prinsipi, n smrli istifad prinsipi daxildir. QYMTLNDRMNN MUM QBUL OLUNMU PRNSPLR (Generally Accepted Valuation Principles [GVAP]) - Pekar qiymtlndirm faliyyti sahsind n yax tcrb. QYMTLNDRMY YANAMALAR (valuation approach) Qiymtlndirmnin bir yaxud bir ne konkret metodundan istifad etmkl, dyrin hesablanmas sulu. mlakn xsusiyytlrindn v tyinatndan asl olaraq qiymtlndirmy mvqedn yanamaq olar. Bunlar satlarn mqayissin saslanan, glirin kapitalladrlmasna saslanan v xrclr mvqeyindn yanamalardr. Onlarn ttbiq edilmsi qiymtlndiriciy bazar dyrini yaxud bazar dyrindn frqlnn dyr nvlrini myynldirmk imkan verir. Bax: aktivlr sasnda yanama, mqayis olunan satlar metodu, xrclr metodu, glir (glirin kapitalladrlmas) sasnda yanama, baza mvqeyindn yanama, vzolunma prinsipi. QYMTL KAIZ - hr hans mlaka, pul mblin mlkiyytilik hququnu tsdiq edn snddir.
45

QONUR SAH (brown field) - Adtn hr hdudlarnda yerln, hazrda ilkin tyinat zr istifad olunmayan sahlr. Britaniya Birliyi lklrind atlm yaxud hllik qismn istifad olunan, irklnmi yaxud irklnmmi yerlr qonur sah adlandrlr. imali Amerikada bu anlay atlm yaxud irklnm sbbindn glckd abadladrlmas tin olan snaye v ya ticart zonalarn ifad edir. QOVUMANIN DYR [qrupun dyri] (marriage value [assemblage value]) - mlakda iki v daha ox maran birlmsi nticsind dyrin artmas. Xsusi dyrin konkret nmunsidir (msln, bir-biri il hmsrhd olan iki torpaq sahsinin vahid mlak obyekti trkibind dyri onlarn hr birinin ayrca gtrlm dyrlrinin cmindn yksk ola bilr.) Qovumann dyri anlay Britaniya ttifaq lklrind, qrupun dyri v sahnin mumi lsnn dyri anlayndan is imali Amerikada istifad olunur. QOVUMANIN DYR YAXUD BRLMI MARAQLARIN DYR (marriage value or merged interests value) - mlakda iki v daha ox maran birlmsi nticsind meydana xan, hmin maraqlarn ayr-ayrlqda nzrdn keiriln dyrinin cmindn artq olan lav dyr. Qovumann dyri v birlmi maraqlarn dyri anlaylarndan Britaniya ttifaq lklrind istifad olunur. QRUPUN DYR (assemblage value) Bax: qovumann dyri. QUDVLL (goodwill) 1. Myyn biznesin mvffqiyytl hyata keirildiyi yaxud mallarn satld v xidmtlrin gstrildiyi razilrd (otaqlarda) mnasib glir ld etmk perspektivinin olmasna mid bslyn mtrilrin icary gtrmk n mhz hmin sahlr mracit edcklri ehtimalna saslanan, qeyri-maddi, lakin satla biln aktiv. 2.Qudvill iki trkib hissdn ibart ola bilr: mlak n sciyyvi yaxud daxiln ona xas olan v hmin mlak satlarkn onun yeni sahibin trln qudvill v mlakn sahibi yaxud meneceri il laqlndiriln frdi qudvill (mlak satldqda, qudvillin bu nsr itckdir). 3. Frdi qaydada eynildirilmsi v ayr-ayrlqda tsdiqlnmsi mmkn olmayan glck iqtisadi faydalar. Bax: frdi qudvill v trln qudvill QURULAR (plant) - Daimi olmayan, ixtisasladrlm binalar, manlar v avadanl hat ed biln aktivlrin mcmusu. QURULAR [manlar] V AVADANLIQ (plant and equipment) Tkilatn faliyytind daimi sasda istifad olunmas nzrd tutulan aktivlr, o
46

cmldn, ixtisasladrlm mvqqti binalar, manlar (ayr-ayr manlar yaxud manlar toplusu, ticart lvazimat v lizholdun yaxladrmalar) v mvafiq trzd eynildirilmi, baqa kateqoriyalardan olan aktivlr. Aadak xsusiyytlri olan maddi aktivlr: a) tkilat trfindn istehsalda istifad olunmaq, mallarn gndrilmsi v xidmtlrin gstrilmsi, baqalarna icary verilmsi yaxud inzibati mqsdlr n saxlanlr; b) gzlnildiyi kimi, myyn dvr rzind istifad olunmaldrlar. Bax: danmaz mlak QURULAR V LVAZMAT (fixtures and fitting) - mlak obyektind qurulmu v onunla birlikd qiymtlndiriln yaxladrmalarn mcmusu. Bax: ticart lvazimat v icarinin lvazimat.

L LKVDLK - bir v ya bir ne fiziki v ya hquqi xs qrupunun z maliyy hdliklrini dmk qabiliyytini ks etdirn iqtisadi gstricidir. LKVDLYN AAI OLMASINA GR GZT (marketability discount) - Likvidliyin kifayt drcd olmadn ifad etmk n shmlr zrfinin dyrindn xlan mbl yaxud faiz. LMT - tbii v istehsal resurslarndan istifadnin, alq-satqnn, kreditin v digr mliyyatlarn hcminin, idxal-ixracn, mk haqq dniinin, valyuta mbadilsinin kmiyytc mhdudladrlmas v ya maksimum yol veril biln hddidir. LSENZYA - dvlt idar orqanlar trfindn idxal-ixrac mliyyatlarnn aparlmasna icaz verilmsi haqqnda xsusi snddir; texniki sndlrdn v ya patentli ixtiralardan istifad etmk n patent sahibin verilmi hquqdur. LZHOLDUN MARAI (leaseholds interest) Bax: icar mara LZHOLDUN YAXILADIRMALARI YAXUD KRAYININ YAXILADIRMALARI (leasehold improvements or tenants improvements) Kirayinin tlbatlarn dmk n z hesabna apard yaxladrmalar yaxud torpaa v binalara etdiyi lavlr; icar mddti baa atdqdan sonra adtn kirayi trfindn aradan qaldrlmaldr; onlarn aradan qaldrlmas danmaz mlaka ciddi zrr vurmur. Bax: danar mlak; ticart lvazimat yaxud kirayinin lvazimat. LZNQ - man, dzgah, avadanlq, nqliyyat vasitlrinin v s., icari trfindn glckd satn alnmas imkann da nzrd tutmaqla 5-8 il mddtin icary verilmsidir. LOM DYR (scrap value)
47

Bax: skrap dyri, qalq dyri. M MADD DAINAR MLAK (corporeal personal property) - Danar mlakn duyulan v yerdyimsi zaman mhm xasslrini itirmyn (msln, mallar, pullar v s.) yaxud mstqil hrkt ed biln (msln, heyvanlar) hisssi. MAJORTAR NZART (majority control) Majoritar payn tmin etdiyi nzart drcsi. MAJORTAR PAY (majority interest) - Biznesd ssverm hququ vern shmlrin 50%-dn oxunu tmin edn itirak pay. MALDARLIQ-OTLAQ TSRRFATLARI (livestock ranches/stasions) nk, qoyun, donuz, kei, at v sair heyvanlarn bydlmsi v kkldilmsi n istifad olunan knd tsrrfat mlak obyektlri. Bu mlak obyektlrindn istifad olunmasnn oxsayl formalarn vardr. mlak obyektinin istismar rivsind heyvanlar kkltmk, oxaltmaq, habel satmaq olar. Cavan heyvanlar mlak obyektindn knarda alnb, sonradan hmin obyektd bydl bilrlr. Heyvanlar son istifad yaxud mal-qarann saynn artrlmas n bydl bilr. Heyvanlar n yemlr hm obyektd istehsal edil, hm knardan gtiril, yaxud bu mnblrin hr ikisindn tdark oluna bilr. Mal-qarann yetidirilmsi v kkldilsi n istifad olunan mlak obyektlri struktur yaxladrmalarna (otlaq meydanalar, mal-qara n pylr, anbarlar, prlr v s.) v mal-qaraya xeyli mbld kapital qoyulular tlb edir. Bu mlaka amortizasiya hesablanmas yaxud hesablanmamas yerli qanunlardan asldr. MALYY AKTVLR (financial assets) - Aadaklardan ibart olan aktivlr: a) pul vsaitlri; b) baqa tkilatn pay alti; c) mqavillrl myynldiriln hquqlar: () baqa tkilatdan pul vsaitlrinin yaxud digr maliyy aktivinin alnmas, yaxud () potensial lverili rtlr daxilind baqa tkilatla maliyy aktivlrinin mbadilsi; ) tkilatn xsi pay altlrinin verilmsi il nticlnn yaxud nticln biln, aadak mqavillr: () tkilatn gstriln pay altlrini dyidirrkn, ona myyn sayda z pay altlrini ld etmk imkan verilmsini nzrd tutan, trm olmayan mqavillr; () tsbit olunmu mbld pul vsaitlrinin yaxud baqa maliyy aktivlrinin tkilatn tsbit olunmu miqdarda pay altlrin dyidirilmsi yolu il yerin yetiriln trm mqavillr. Bu tfsirin mqsdlri n tkilatn xsi pay altlrin glckd xsi pay altlrinin alnmasn yaxud verilmsini nzrd tutan mqavillr nzr alnmr.
48

MALYY ALT (financial instrument) - Bir tkilat n maliyy aktivlrinin yaranmas, digr tkilat n is maliyy hdliklrinin yaxud pay altinin meydana xmas il nticlnn mqavil. MALYY HESABATLARI (financial statements) () mhasibat uotunda balans hesabatn, habel glirlr v xrclr (mnft v zrrlr) haqqnda hesabatlar hat edir. Bu hesabatlar fiziki yaxud hquqi xsin maliyy vziyytini ks etdirir. () maliyy hesabatlarnn tam dstin aadaklar daxildir: a) balans hesabat; b) mnft v zrrlr haqqnda hesabat; c) aadak mlumatlar ks edn hesabat: 1) shmdar (xsi) kapitalda ba vermi btn dyiikliklri; 2) shmdar (xsi) kapitalda ba vern dyiikliklrin (xsi) kapitaln sahiblri il aparlan mliyyatlar nticsind ba vern dyiikliklrdn frqlri; ) pul vsaitlrinin hrkti bard hesabatlar; d) uot siyastinin sas mqamlarn aqlayan rhlr v digr izahedici qeydlr. () mlumluu tlb olunmayan nc xslrin geni dairsinin mumi informasiyaya tlbatlarnn tmin olunmas mqsdi il myyn edilmi formada v mzmunda nr olunan maliyy sndlri. Maliyy hesabatlar standartlarnn normativlri rivsind v qanunvericiliy uyun olaraq ilnib hazrlanan maliyy hesabatlar il bal olaraq, myyn ictimai msuliyyt drcsi mvcuddur. Maliyy hesabatlarndan mssisnin maliyy vziyyti v faliyytinin nticlri bard mlumatlar mnbyi kimi istifad olunur. MALYY CARS (finance lease) - Aktivin mlkiyytind olmas il bal btn risklrin v mkafatlarn icariy kemsini nzrd tutan icar. Mlkiyytin titulu son nticd icariy hm veril v hm d verilmy bilr. Bax: mliyyat icarsi MALYY NTZAMI - mssis, firma, tkilat v fiziki xslr n gzlnilmsi v riayt olunmas vacib (mcburi) saylan maliyy faliyytinin aparlmas qaydalardr. MALYY MARAQLARI (financial interests) - mlakdan maliyylmnin tminat kimi istifad olunduu hallarda ipoteka girovlarnn yaxud tnbeh tdbirinin mlaka ynldilmsi nticsind yaranan maraqlar. Mlkiyytinin bu cr mlakda pay mara ayrca maliyy mara hesab olunur. mlakda maliyy maraqlar biznesd yaxud danmaz mlak zrind mlkiyyt maraqlarnn (msln, ortaqlqlar, birliklr, sindikatlar, korporasiyalar, birg icar, mtrk mssislr) hquqi blgsndn, habel, myynldirilmi mddt rzind razladrlm qiymtl mlakn opsion mqavilsin sasn almaq yaxud satmaq hququnun verilmsi yaxud danmaz mlaka aid olan aktivlrin pullar il tmin olunmu investisiya altlrinin yaradlmas nticsind meydana xr.

49

MALYY MODELLDRLMS (financial modeling) - Maliyy faydall gstricisinin hesablanmas n biznesdn yaxud mlakdan mtmadi daxil olan glirlrin yaxud onlarn yaratd pul axnlarnn strukturunun proqnozladrlmas. Glir yaxud pul axnlar hm vvlki illrd glirlr, xrclr v kapitaln hcmi arasnda nisbtlri, hm d bu dyikn gstricilrin glck nisbtlri haqqnda ehtimallar nzr alan maliyy modelindn istifad olunmaqla, proqnozladrlr (layihldirilir). Maliyy modelldirilmsi mlakdan istifaddn gzlniln nticlrin, diskontladrlm pul axn modellrinin etibarllnn yoxlanlmas alti kimi, yaxud investorlar trfindn danmaz mlakn v ya biznesin alnmas, satlmas, saxlanlmas bard qrarlar qbul edilrkn hrktlrinin ardcllnn tqlid edilmsi metodu kimi d istifad oluna bilr. Bax: diskontladrlm pul axnnn thlili MALYY HDLKLR (financial liability) - Aadaklar nzrd tutan hdliklr: a) () pul vsaitlrini yaxud digr maliyy aktivlrini baqa tkilata gndrilmsini yaxud () maliyy aktivlrini yaxud maliyy hdliklrini tkilat n potensial lverili olmayan rtlrl baqa tkilatla dyidirilmsi bard mqavil; b) tkilatn xsi pay altlrinin verilmsi il nticlnn yaxud nticln biln, aadak mqavillr: () tkilatn gstriln pay altlrini dyidirrkn, ona myyn sayda z pay altlrini ld etmk imkan verilmsini nzrd tutan, trm olmayan mqavillr; () tsbit olunmu mbld pul vsaitlrinin yaxud baqa maliyy aktivinin tkilatn tsbit olunmu miqdarda pay altlrin dyidirilmsi yolu il yerin yetiriln trm mqavillr. Bu tfsirin mqsdlri n tkilatn xsi pay altlrin glckd xsi pay altlrinin alnmasn yaxud verilmsini nzrd tutan mqavillr nzr alnmr. MALLAR (srvtlr) V XS MLAK (goods and chattels personal) Bzi lklrd geni ktl trfindn danar mlak kimi qbul olunan, eynildiril v dana biln, duyulan obyektlrin ifadsi n istifad olunan anlay. Bax: danar mlak. MARKETNQ - mssisnin, mhsulun ilnmsi (layihlndirilmsi), mnimsnilmsi, istehsal va sat zr faliyytinin idar olunmasna ynldilmi tdbirlr kompleksidir; bazarn konyukturasnn tdqiqi v tklif aktiv tsir etmkl istehsal olunmu mhsulun sat miqyasn genilndirmy ynldiln qarllql asllqda v vhdtd olan tdbirlrin mcmusudur. MAINLAR (machinery) - Mexaniki enerjidn istifad edn, hr birinin myyn funksiyas olan, birlikd mxtlif ilri yerin yetirn hisslrdn ibart aparatdr. Qiymtlndirm mqsdlri n bu anlay ayr-ayr manlar yaxud onlarn dstini ifad edir. MAYA DYR - mhsul istehsalna srf olunmu maddi v mk msrflrinin pulla ifadsi, mhsulun dyrinin bir hisssidir.
50

MEBEL, QURULAR V AVADANLIQ (furniture, fixtures, and equipment) - imali Amerikada maddi danar mlakn, habel ticart avadanlqlarn v lizholdun yaxladrlmalarn ifad etmk n istifad ediln anlay. Bax: danar mlak MENECER - mtlrin istehsal v onlarn istehlakya atdrlmas proseslrinin tkil edilmsi sahsind pekar biliy v bacara malik idaredici mtxssisdir. MENECMENT - istehsaln iqtisadi smrliliyinin yksldilmsi mqsdil elm v tcrbnin nailiyytlrindn istifad etmkl mssisnin tsrrfat faliyytinin tkmilldirilmsi zr vasit, sul, forma, metod v prinsiplrinin mcmusudur. ME TSRRFATI, MEL SAHLR (forestry, timberland) - Bhr vermyn aaclarn uzun mddt (10 ildn 20 ildk v daha ox) bymdn sonra kkndn xarlmaq n yetidirilmsi prosesind istifad ediln knd tsrrfat tyinatl mlak. Bu cr obyektlr mhsul verdiyin gr knd tsrrfat tyinatl mlak obyektlri hesab olunmaldr, hrnd bu mhsulun yetidirilmsi uzun mddt tlb edilir. Bax: oxillik kmlr MEYDANA IXAN BAZAR (emerging market) - Daha yksk inkiaf sviyysin yaxud bazar mnasibtlrin keid mrhlsind olan lklrin milli iqtisadiyyatnda meydana xan, llri v tkilat strukturunun mrkkbliyi artmaqda olan bazar. Faliyyt tarixi qsa v (v ya) kapitallama sviyysi aa olan maliyy bazar meydana xan bazar hesab edil bilr. Meydana xan bazarlarn mumi xsusiyytlri milli iqtisadiyyatda hmiyytli struktur dyiikliklrinin ba vermsi; siyasi, hquqi v tsisat normalarnn srtli inkiaf; planl yaxud inzibati-amirlik iqtisadiyyatndan bazar iqtisadiyyatna keiddir. Bunlarn nticsind meydana xan bazarlar get-ged qloballar. MCBUR ZGNNKLDRM I (compulsory acquisition / purchase) - Qanunla nzrd tutulmu prosedurlara v tcrby mvafiq olaraq, qanunla myynldirilmi kompensasiya ddikdn sonra dvltin xsusi mlkiyyti ictimai ehtiyaclar n msadir etmsi. Compulsory acquisition / purchse anlayndan Britaniya ttifaq lklrind, condemnation v damages is anlaylarndan imali Amerikada istifad olunur. MCBUR ZGNNKLDRM II (condemnation) - Dvlt trfindn mlakn mcburi qaydada zgninkildirmk hququnun hyata keirilmsi prosesi. mlakn bir hisssi mcburi qaydada zgninkildirildikd (qismn msadir), qalan hissnin dyrinin itmsi zrr kimi mlumdur. Mcburi zgninkildirm II v zrr anlaylarndan imali Amerikada istifad olunur. MCBUR SATIIN [lvetmnin] DYR (forced sale [liquidation] value) Bazar dyrini myynldirmk mqsdi il marketinq keirilmsi n mddtin mhdud olduu raitd mlakn satndan ld olunmas gzlniln
51

mmkn mbl. Bzi lklrd mara olmayan satc v alc arasnda alq-satq mliyyatnn, yaxud satcnn lverisiz vziyytd olduunu biln alcnn hyata keirdiyi mliyyatn dyri mcburi sat zaman dyr kimi baa dlr. MHDUD MSULYYTL MSSS - bir v ya bir ne fiziki v (v ya) hquqi xslr trfindn tsis olunan, Nizamnam fondu tsis mqavilsi il paylara blnn tsrrfat subyektidir; mssisnin hdliklrin gr onun tsisilri yalnz Nizamnam fonduna qoyduqlar paylar hddind msuliyyt dayr, mssisdn xan tsisi z payn geri almaq hququndan istifad ed bilir. MHDUDLADIRICI RTLR (limiting conditions) - Mtrilr, qiymtlndirici trfindn yaxud yerli qanunvericilikl qiymtlndirm zrin qoyulan mhdudiyytlr. MHSULUN RENTABELLY - istehsaln iqtisadi smrlilik gstricilrindn olub, mhsul satndan ld olunan mnftin mhsulun maya dyrin nisbti kimi hesablanr. MNFT - mssisnin sahibkarlq faliyytinin smrliliyini xarakteriz edn yekun maliyy gstricisidir v mumn mhsulun qiymti v maya dyri arasndak frq kimi hesablanr; mssisnin mnfti mhsulun satndan ld ediln glirl satlm mhsulun maya dyri arasndak frqdir; mnftin balans, mumi, hesabat (vergiy clb ediln) v xalis kimi nvlrini frqlndirirlr. MNZL (residential real estate) - sasn yaay mqsdlri n istifad olunan danmaz mlak obyektlri. MSRFLR (outgoings) Bax: mliyyat xrclri (msrflri) MNERAL [faydal qaznt] (mineral) - Yer qabnn stnd yaxud altnda tapla biln, insanlar n faydal olan yaxud insanlar trfindn dyrlndiriln tbii mnli material. MP 14-n mqsdlri n minerallar metal minerallarna, snaye minerallarna, aqreqatlara, qiymtli dalara v yanacaq minerallarna blnr. Lakin, neft minerallara aid edilmir. Bax: neft/qaz MNERAL RESURS (mineral resourse) CRRSCO-nun myynldirdiyin gr, Formas v miqdar snaye sulu hasilat perspektivlri baxmndan saslandrlm iqtisadi maraq douran materiallarn (yataqlarn) yer qabnn stnd yaxud altnda olmas v ya toplanmas. Mineral resursun razid yerlmsi, miqdar, drclr blnmsi (msln, neftin qatl), geoloji xsusiyytlri v kifaytliliyi mlum olmal, yaxud spesifik geoloji mlumatlar v biliklr sasnda hesablanmaldr. Geoloji mvcudluunun yqinliyi baxmndan mineral resurslar (yqinlik drcsinin artm sras il) ehtimal ediln, nominal v llm kateqoriyalarna blnrlr. Yataqlarn snaye sulu il xarlmas n saslandrlm perspektivlri olmayan hisslri mineral resurslara daxil edilmmlidir. BMT-nin (UNFC) riv tsnifat UNFC kodladrma sistemini ttbiq etmkl, mineral resursun v onun blmlrinin analoji tfsirini verir. Bu MP-nin
52

mqsdlri n G4 UNFC kateqoriyasna (Kfiyyat kilii) aid ediln minerallama mineral resurslardan istisna olunur. Dvlt maliyy hesabat yaxud mvcud qanunvericiliy uyun olaraq, icbari hesabatlar n mineral resurslarn UNFC tfsirindn v ya baqa tfsirlrdn istifad edn tkilatlar qiymtlndirm mqsdlri n mineral resurslar CRRSCO-nun ehtimal ediln, nominal v llm kateqoriyalar il uyunladrmaldrlar. MNORTAR GZT (minority discount) - Nzartin olmadna gr, minoritar paya ttbiq ediln gzt. MNORTAR PAY (minority interest) - Azln pay. Biznesd ss hququ vern shmlrin 50 faizindn azn tmin edn itirak. Ba mssisnin birbaa yaxud baqa trm mssislr vasitsil dolays il nzartind olmayan trm mssisnin faliyytinin maliyy nticlrinin v xalis aktivlrinin onlarn tsisilrin aid ediln hisssi. Bax: mliyyat xrclri (msrflri) MASR EKVVALENT AKTV (modern equivalent asset) - stehsal gc mvcud quruya ekvivalent olan analoji qurunun masir materiallardan, texnikadan v konstruksiyalardan istifad etmkl ina olunmas. Masir ekvivalent aktivin inasna kiln xrclrin hesablanmas n baza kimi vzolunma xrclri gtrlr. Masir ekvivalent aktiv anlayndan Britaniya ttifaq lklrind istifad olunur. MBADL ZAMANI DYR (value in exchange) 1. Mlkiyytl aktivin dyidirildiyi mcrrd bazar trfindn qbul ediln dyr. MKCO trfindn maliyy hesabatlar n mnasib hesab olunan bazar dyri mbadil zaman dyr prinsipin saslanr. 2. Baqa aktiv yaxud aktivlr dyidiriln mlakn pul il ifad olunmu dyri. Bu halda dyidiriln hr bir mlakn mqayisli dyrini qiymtlndirmk n meyar puldur. MSSS - iqtisadiyyatn ilkin hlqsi olub, myyn mlkiyyt v kollektiv my saslanan, ictimai tlbat dmk v mnft ld etmk mqsdil mhsul istehsal edn, i grn v xidmtlr gstrn, istehsal-texniki v tkilatiiqtisadi vhdt malik olan mstqil tsrrfat subyekti, hquqi xsdir. MSSSNN MALYY VZYYT - tsrrfat subyektlrinin normal i faliyytini tmin edn dvlt, firma v fiziki xslrl hesablamalarn aparlmas n zruri olan maliyy resurslar v pul vasitlrinin mvcudluudur. MFLSLM - firma v mssislrin borc hdliklrini yerin yetir bilmmsinin nticsidir; tsrrfat subyektinin mflislmsi mhkmnin qrar il myyn edilir. MHAFZ OLUNMU NVESTSYA ALTLR (securetised investment instruments) - Danmaz mlaka birbaa sahibliy alternativ olan borc yaxud pay xarakterli investisiya altlri. nvestorlar korporasiyalarn shmdar (xsi) kapitalndak paylarn sata yaxud yeni pay ala bildiklri kimi, mlakda yaxud
53

mlak pulunda olan maraqlarn saxlaya, sata yaxud yeni maraq paylar ld ed bilrlr. Bu cr qiymtli kazlarn bazar hm xsusi yaxud institusional blmni, hm d ictimai blmni hat edir. Bunlara nmun kimi ipoteka investisiya trastlarn (RETs) (danmaz mlaka v ya pay investisiya fondlarna investisiyalar), kommersiya faliyytindn v mnzil girovlarndan pul axnlar il tmin olunmu istiqrazlar (CMOs, CMBS), danmaz mlakn istismar il mul olan irktlrin shmlrini (REOCs), habel mstqil v ya birlmi fondlar gstrmk olar. MHASBAT [balans] DYR (book value) - Aktivlr mnasibtd: mcmu amortizasiya-dyrsizlm (anma, khnlm, yer tkinin tknmsi) yaxud amortizasiya-dnilm xlmaqla, myyn aktiv zr biznesin mhasibat sndlrind ks olunan kapitalladrlm xrclr. Yeni -da uot mbli adlandrlr. Biznes tkilatlarna mnasibtd: aktivlrin cmi (aktivlrin v tknmnin [yer tkinin] amortizasiyasnn btn nvlri xlmaqla) il biznesin balansda gstriln hdliklrinin cmi arasndak frq. Xalis aktivlrin mhasibat dyri, xalis dyrlilik v shmdar (xsi) kapital anlaylarnn sinonimidir. Bax: tshih olunmu mhasibat dyri, uot mbli. MHASBAT UOTUNDA CAR XRCLR HAQQINDA RAZILAMA (current cost convention in accounting) - sas vsaitlrin biznes n dyrinin kemi xrclr sasnda deyil, cari xrclr sasnda tqdim olunmas yolu il irktin hesablarnn trtib edilmsi metodu. Bu, eyni funksiyalar yerin yetir biln vzedici aktivin alnmasna kiln cari xrclri ifad edir. MHASBAT UOTUNDA KEM [tarixi] XRCLR HAQQINDA RAZILAMA (historic [historical] cost convention in accounting) 1. Maliyy hesabatlarnn mvcud mlkiyytinin faktiki kmi olduu xrclr sasnda trtib olunmasna dair nnvi mhasibat razlamas. Bu mhasibat razlamasndan istifad olunmas illik hesabatlarn trtib olunduu tarix aktivlrin dyrini ks etdirmy d bilr. 2. Aktivlr uotda dnilmi pul vsaitlrinin mbli yaxud alnarkn onlara gr dnilmi mkafatn daltli dyri il ks etdirilir. hdliklr uotda onlarn qbul olunmas vzind daxil olmu pul vsaitlrinin mbli il yaxud bzi hallarda (msln, glirlrdn vergi tutulduqda) biznesin normal gedii prosesind hdliklrin vzin dnilmsi gzlniln pul vsaitlrinin mbli v ya pul vsaitlrinin ekvivalenti il ks olunur. MKAFAT [icary gr mkafat] (premium [lease premium]) - Cari yaxud glck icari trfindn icary vern adtn icar haqqnn kompensasiya olunmas yaxud adi halda dnilck icar haqqnn aa salnmasna gr dniln mbl. MQAVL - trflrin knll razl il onlardan hr birinin z zrlrin gtrdklri tsrrfat hdliklrini rsmldirn snddir; mqavilnin mhsulgndrm, alq-satq, sorta v s. kimi nvlri vardr.
54

MQAVL QYMT - mtnin istehsals v istehlaks arasnda mqavil rtlri sasnda myyn olunur. MQAVL ZR [keici] CAR HAQQI (contract / passing rent) - car mqavilsind razlama sasnda myynldiriln icar haqq. Mqavil zr icar haqqnn mbli bazar icar haqqndan hmiyytli drcd frqln bilr (xsusil d, dnilr bard rtlri tsbit olunan khn icar mqavillrinin). Mqavil zr icar haqq anlayndan imali Amerikada, keici icar haqq anlayndan is Britaniya ttifaq lklrind istifad olunur. MQAYS ELEMENTLR (elements of comparison) - mlak obyektlrinin v mqavillrin danmaz mlaka gr dniln qiymtlrin frqlnmsin gtirib xaran konkret xsusiyytlri. Mqayis elementlrin aadaklar daxildir (lakin, bunlarla mhdudlamr): veriln mlak hquqlarnn nvlri; maliyyldirilm rtlri; sat rtlri; bazar raiti; mlakn yerldiyi razi onun fiziki v iqtisadi xsusiyytlr v s. MQAYS VAHD [vahidlri] (unit [s] of comparison) - Ayr-ayr trkib hisslri birldirn, mlak obyektlri arasndak frqlri ks etdirn v mlakn qiymtlndirilmsi n istifad olunan, hr yanama zaman thlili asanladran nisbtlr, msln, 1 kv.m. sahnin qiymti, mlakn sat qiymtinin verdiyi xalis glir nisbti (xalis glir multiplikatoru). MQAYSL RQMLR (comparable data) - Qiymtlndirmnin thlili zaman dyrin mxtlif kmiyytlrinin hesablanmas n adtn istifad olunan rqmlr; mqayisli rqmlr xsusiyytlri qiymtlndiriln mlakn xsusiyytlrin bnzr olan mlak obyektlrin aid olunur. Bu rqmlr sat qiymtlri, icar haqlar, glirlr v xrclr, kapitalladrlma v diskontladrlma msallar haqqnda bazar mlumatlarndan ld olunur. MQAYSL SATILAR METODU [bazar yaxud birbaa bazar mqayislri metodu] (comparable sales method [market or direct market method]) - Nzrdn keiriln aktivlrin bazar dyrinin satmaq yaxud icary vermk mqsdi il hesablanmas n baza gstricisi kimi analoji aktivlrin sat qiymtlri v ya icar haqlar bard mlumatlardan istifad olunmasna saslanan qiymtlndirm proseduru. Bu metodun sas ehtimal investorun nzrdn keiriln aktivi ld etmk n faydall onunla mqayis oluna bilck baqa mlak obyektin gr dycyindn artq mbl dmy raz olmamasdr. Bu metod satlarn mqayis olunmasna saslanan yanama da adlandrlr. MLKYYT (real estate) - Torpaq sahsi v onun tbii hisslri (msln, aaclar v faydal qazntlar), habel insanlar trfindn ona birldiriln btn yalar (msln, binalar v razinin abadladrmalar). Uzun mddt birldirilmi xtlr, msln, su, istilik v soyutma sistemlri, elektrik bksi, habel qaldrclar v liftlr kimi qurular da mlkiyytin hisslridir. Yeralt v yerst birldirilmlr d mlkiyyt daxildir.
55

Bax: yaxladrmalar, danmaz mlak MLKYYTNN CAR MARAQLARI L MHDUDLAAN MARAQLARI [frihold] (freehold subject to lease interests) - Mlkiyytinin (icary vernin) baqa xslr icary verdiyi mlakda olan maran ifad edn anlay. MLKYYTNN CARY VERDY MLAKDA MARAI (leased fee estate) - cary veriln mlakdan istifad v onun saxlanmas hququ kirayiy yaxud icariy verildiyi hallarda, mlkiyytinin v ya icary vernin hmin mlakda olan mara; icary verilmi mlakda mlkiyytinin mara. MLKYYTS TRFNDN SAXLANILAN MLAK (owner-occupied property) - Mlkiyytinin yaxud maliyy icarsi mqavilsi zr icarinin mallarn istehsal, xidmtlrin gstrilmsi v gndrilmsi, yaxud inzibati mqsdlr istifad etmk n saxlad mlak. MLKYYTS TRFNDN TUTULMAMI MLAK (vacant possession) - Mlkiyyt sahsind bu anlay cari vaxtda he kim trfindn tutulmayan torpaq v ya ina edilmi obyekt zrind sahiblik hququna aid olunur. (Mlkiyytisi trfindn tutulmam mlak anlayndan Britaniya ttifaq lklrind istifad olunur) MSTQL QYMTLNDRC (independent valuer) - Qiymtlndirm haqqnda taprqlara adtn daxil olunan v bir ox lklrd normativ v qanunvericilik aktlarna uyun olaraq, bzi mtrilr mnasibtd ttbiq ediln mstqillik tlblrin cavab vern qiymtlndirici. Bax: knar qiymtlndirici. MTRK MSSS (joint venture [JV]) - Konkret layihni hyata keirmk n iki v daha ox mssisnin birlrk yaratd tkilat. Ortaqlqdan mvcudluq mddtinin mhdud olmas v konkret layihy istiqamtlnmsi il frqlnir. ki v daha ox mssisnin mumi nzart altnda olan birg iqtisadi faliyyt gstrmk bard mqavil il tsbit etdiyi razlama.

N NEFT / QAZ (petroleum) - Qaz, maye yaxud brk vziyytd olan tbii karbohidrogen. Xam neftin /qazn mhsullar sasn xam neft v tbii qazdr.

56

NEFT / QAZ EHTYATLARI (petroleum reserves) - Neft Mhndislri Cmiyytinin (SPE) v Beynlxalq Neft Konqresinin (WPC) myynldirdiyin gr, mlum olan yataqlardan glckd kommersiya sasnda hasil edilcyi ehtimal olunan neftin miqdardr. Neft ehtiyatlar il bal btn hesablamalar n qeyri-myynlik sciyyvidir. Bu qeyri-myynliyin drcsi hesablamalar aparlarkn mtxssislrin srncamnda olan geoloji v mhndis mlumatlarnn etibarlndan v hmin mlumatlarn tfsirindn asldr. Ehtiyatlarn iki sas kateqoriyalardan birin (tsdiq olunmu v tsdiq olunmam ehtiyatlar) dzgn aid edilmsi d hesablamalarn qeyri-myynlik drcsin tsir gstr bilr. Tsdiq olunmam ehtiyatlar tsdiq olunmu ehtiyatlarla mqayisd nisbtn aa myynlikl hasil olunur v qeyri-myynlik drcsi yksldikc, ehtiyatlar ehtimal ediln v mmkn olan kateqoriyalarna bln bilr. Tsdiq olunmu ehtiyatlar ilniln v ilnilmyn kateqoriyalara aid oluna bilr. BMT-nn riv tsnifat (UNFC) kodladrma sistemini ttbiq etmkl, neft v qaz ehtiyatlarn eyni qaydada myynldirir. NEFT-QAZ RESURSLARI (petroleum resourses) - MP 14 mqsdlri n neft-qaz resurslarna yalnz neft-qaz ehtiyatlar v onlarn ehtimal olunan resurslar (contingent resourses) daxil edilir. Mhndis-neftilr Cmiyytinin (SPE), mumdnya Neft Konqresinin (WPC) v Amerikann Geoloq-neftilrinin Assosiasiyasnn birg myyn etdiyi aqlamaya sasn, ehtimal olunan resurslar neft v qazn myyn tarix mlum olan yataqlardan xarlmas hesablamalara gr potensial mmkn olan, lakin hazrk vaxt ilnilmsi kommersiya baxmndan mnasib saylmayan miqdardr. BMT-nin riv tsnifatnda (UNFC) mvafiq kodladrma sistemindn istifad edilmkl, neft-qaz resurslarnn analoji trifi verilir. Bu MP-nin mqsdlri n UNFC G4 kateqoriyasna (Potensial geoloji rait) aid olunan neft-qaz yataqlar neft-qaz resurslarndan istisna olunur. NEFT-QAZ SNAYES (petroleum industry) - Neftin / qazn kfiyyat, xam neftin v smt qaznn xarlmas, emal, tmizlnmsi v sat il mul olan tkilatlar. MP 14 neft-qaz emal zavodlarndan sonrak mrhllrd msln, neftqaz emal mhsullarnn praknd ticart mssislrin danmas n istifad olunan aktivlr amil edilmir. NZART (control) - Menecment v biznes siyastin rhbrlik etmk imkan. NZART GR MKAFAT (control premium) - Minoritar paydan frqli olaraq, nzart zrfi n sciyyvi olan nzart etm imkann ks etdirn lav dyr. NZARTIN AZLIINA GR GZT (discount for lacf of control) Nzartin bzi imkanlarnn v ya tamamil olmamas ifad etmk mqsdil biznesin shmlr zrfinin dyrinin 100%-dn shmdarn payna mtnasib olaraq xlan mbl yaxud faiz.
57

NZAMNAM KAPTALI (FONDU) - mssis, firma v ya cmiyytin nizamnamsind qeyd olunmu ilkin kapitaln mblidir; o, tsisilrin z shmlrinin satndan ld olunan pul vsaitlri hesabna formalar. NOU-HAU - bu v ya digr istehsaln tkili n zruri olan, lakin patentldirilmi elmi-texniki, istehsal-texnoloji, maliyy-iqtisadi, idaretm v kommersiya hmiyytli biliklrin, vrdi v tcrblrin mcmusudur. O OFERTA (offer) - Bir v ya bir ne konkret xs nvanlanaraq, tklif edn xsin niyytini kifayt qdr aydn ks etdirn, onun tklifi qbul edn xsl mqavil balam hesab edildiyini bildirn mktub. Ofertada mqavilnin sas rtlri gstrilmlidir. OLQOPOLYA - az sayda iri firmalarn mhsul istehsalnda hkmran mvqey malik olduu bazar strukturudur (modelidir). OPSON (option) - Danmaz mlakn myyn mddt rzind razladrlm qiymtl alnmas, satlmas yaxud icarsi bard tklifin qvvd qalmas haqqnda sazi. Opsion adtn myyn rtlrin yerin yetirilmsindn asl olan mqavil hququnu yaradr. OPTMALLADIRMA (optimiziation) - Aktivin istehsal-servis potensialnn qalndan n aa vzolunma xrclri il istifad variantnn seilmsi. Bu prosesd aktivin texniki chtdn khnlmsi yaxud izafi xsusiyytlr v ya lazm olduundan artq gc malik olmas ifad edilmkl, vzolunma xrclrini azaldan tshihlr aparlr. Demli, vzolunma xrclrini azaltmaq imkanlar arasnda seim olduqda, optimalladrma qiymtlndiriln dyrin minimum kmiyytinin ld olunmas il nticlnir. Amortizasiya olunmu vzolunma xrclri myynldirilrkn, optimalladrmadan mlakn khnlmsinin v mvafiq izafi gcnn ks etdirilmsi n istifad olunur. ORTA SVYYL MENECMENT (average competent management) Bax: Qaneedici drcd idari yaxud orta ixtisasl menecment. ORTAQLIQ (partnership) - ki v daha ox xsin biznes yaxud mlaka birg sahiblik etmsin v bundan ld olunan glirlrin yaxud itkilrin bldrlmsin saslanan mlkiyyt mara. Ortaqlqlar tam yaxud mhdud (kommandit) ola bilr. TRLN QUDVIL (transferable goodwill) - Spesifik adna, biznesin nfuzuna, mhsullarna, yerldiyi raziy, mtrilrin qanunlara ml etmsin (loyallna) v iqtisadi faydalar vern baqa amillr nticsind yaranan qeyrimaddi aktiv. Bu aktiv ixtisasladrlm ticart mlak n sciyyvidir v sat nticsind yeni mlkiyytiy trlr.
58

ZLLDRM (privatisation) - mlakn dvlt (ictimai) mlkiyytindn xsusi mlkiyyt verilmsi prosesi. zlldirm adtn vvllr dvlt (ictimai) sahlr mxsus olan mssislrin shmlrinin vtndalar arasnda blgs, mnzillrin orada yaayan sakinlr verilmsi, vaxtil millildirilmi mlakn kemi sahiblrinin (onlarn varislrinin) mlkiyyt hquqlarnn brpas, mlakn yerli v xarici investorlara satlmas yolu il hyata keirilir. Z XRCN DM - btn xrclrin mxsusi glirlr hesabna dnilmsinin mmknlydr; mssislrin sas tsrrfatlq prinsipindn biridir. ZDM QABLYYT - mssis v firmann tsrrfatlq prinsiplrindn biri olub, mssisnin z xrclrini z glirlri il rt (dy) bilmk qabiliyytini sciyylndirn gstricidir.

P PATENT - ixtiraya dvltin mvafiq orqan trfindn onun mllifliyini tsdiq edn v z ixtirasndan yalnz znn istifadsin hquq vern rsmi snddir, adtnamdir. PENYA - z hdliklrini yerin yetirmyn trfi, borclu trfi borcunu dmsi n ttbiq olunan sanksiyadr, crimdir. PRAKND SATI QYMT - ticart bklri, sahibkarlar trfindn mtlrin haliy satld qiymtdir; o mtnin topdan sat qiymtin ticart tkilatlarnn mnftini (onlara ediln gzti) lav etmk yolu il myyn olunur. PLLL CAR HAQQI (stepped rents) Bax: icar haqqnn artrlmas PLAN - proqramnda gstrilmi vziflrin vaxtl-vaxtnda, rvan, bir qaydada yerin yetirilmsi n ilnib hazrlanm konkret tdbirlr sistemidir. PODRATININ METODU (contractors method) Bax: xrclr metodu. PROQNOZ - perspektiv dvr n iqtisadi inkiafn sas problemlrinin hlli yollarna, prioritet inkiaf istiqamtlrin, strateji mqsdlr nail olmaq n zruri olan vziflrin yerin yetirilmsin dair elmi chtdn saslandrlm tsvvr, mlahiz v tvsiyylrdir. PUL AXINI (cash flow) - Glir gtirn mlakn istismar v son nticd satlmas il bal olan mdaxillrin v xrclrin (msrflrin) yaratd, vaxtar daxil olan faktiki yaxud hesablanm xalis glirlr. mumi pul axn: vergilr xlmaqla, xalis mnft il real pul dnii il laqdar olmayan xrc maddlrinin (msln, maddi v qeyri-maddi aktivlrin amortizasiyas) cmidir.
59

Xalis pul axn: mliyyat dvr rzind daxil olan pul vsaitlrindn biznes faliyyti il bal btn pul ehtiyaclar dnildikdn sonra qalan mbl. Xalis pul axn adtn shmdar (xsi) kapitalnn artrlmas n istifad oluna bilck pul vsaitlri kimi myyn olunur. Shmdar (xsi) kapital zr xalis pul axn: vergilr xlmaqla xalis mnft, amortizasiya v real pul dnilri il laqdar olmayan digr xrclrin cmindn dvriyy kapitalna lavlri, sasl xarakterli xrclri, investisiyaya ynldilmi kapitala aid olan sas borcun qaytarld mbli xb, investisiyaya ynldilmi kapitala aid olan borcun artd mbli lav etmk yolu il alnan gstrici. nvestisiyaya ynldilmi kapital zr xalis pul axn: shmdar (xsi) kapital zr xalis pul axn v vergi qalxan tsirlrini nzr almaqla faiz dnilrinin cmindn borcun sas mblinin artm arasnda frq. PUL GLRLR VERN BLM (cash generating unit) - Baqa aktivlrdn yaxud aktivlr qrupundan ld ediln pul vsaitlrindn asl olmayaraq, mstqil surtd pul vsaitlri axnn tmin edn, eynildiril biln n kiik aktivlr qrupu. R REAL MLAK (realty) - Danmaz v ya danar mlak danar mlakn lvazimatndan (personality) frqlndirmk n bzi lklrd istifad diln hquq anlay. Bax: danmaz mlak RENVESTSYALADIRMA - glir kimi ld olunmu vsaitin (msln, dividendin) tkrar investisya qoyuluuna ynldilmsidir; mssisnin z mnftini istehsaln genilndirilmsin xrclmsidir. REKLAM - mssis v firmalarn z mhsullarnn istehlak xsusiyytlri v qiymtlri haqqnda onlara olan tlbat oxaltmaq v onlarn satn tezldirmk mqsdil -mlumatlar yaymasdr. REKLAMASYA - keyfiyytsiz mhsul v ya z hdliklrini trflrdn birinin lazmnca yerin yetirmmsi sbbindn digr trfin ona saslandrlm etiraz v iddias haqqnda tqdim olunan kommersiya sndidir; istehsalya nvanlanan reklamasiya mhsulun keyfiyyti v kmiyytindki atmazlq, dni qaydalarnn pozulmas, onlarn atdrlmas mddtin riayt olunmams sbblrindn irli glir. RENOVASYA - mssisd fiziki v mnvi chtdn khnlmi, istifadsi iqtisadi chtdn srfli olmayan sas fondlarn yenilril vz edilmsi prosesidir. RENTABELLK - mssisnin v sahibkarlq faliyytinin smrliliyini, glirliliyini xarakteriz edn gstricidir; o mnftin sas fondlarn orta illik v normaladrlan dvriyy vsaitlrinin dyrlrinin cmin blnmsi yolu il hesablanlr.
60

REVERSYANIN GLRLLY (reversion yield) Bax: kapitalladrmann terminal drcsi. RQABT - mhsul istehsallar arasnda bhslmdir; yksk mnft ld etmk mqsdi il sat bazar urunda mbarizdir. ROYYALT - lisenziya razlamas kontakt sasnda xaricd olan aktivlrdn, msln, kflr, firma nianlar, patentlr, nou-hau, mlliflik hquqlar v digrlrindn istifady gr vaxtar dniln lisenziya haqqdr.

S SABT XRCLR - mbli mhsul istehsalnn hcmc dyimsindn asl olmayan resurslara (amortizasiya ayrmalar, idarilrin mk haqq, kredit faizi v s.) mssisnin kdiyi xrclrdir. SAHBKARLIQ - insanlarn, qanunvericilik sasnda cmiyytin maddi nemt v xidmtlr ehtiyaclarn dmk n ixtisaslaan, mqsdi mnft ld etmk olan tbbskar v srbst tsrrfatlq faliyytidir. SAHBKARIN MNFT(trading profit) - Sahibkarn stimulunun (glirinin, mkafatnn) yaxud razini inkiaf etdirnin (developer) mnftinin (zrrinin) hesablanan kmiyyti. SAHBKARLIQDAN XALS MNFT (net trading profit [NTP]) -stismar xrclri (bu xrclrin bzisi hr il kilir, bzilri is nisbtn uzun fasillrl hyata keirilir v buna gr d, istniln hesablanan msrflrin illik ekvivalenti kimi qbul olunur) xlmaqla, sahibkarn ld etdiyi mumi mnft. SAHBSZ MLAK (bona vacantia) - Sahibi mlum olmayan mallar v torpaq. xs vsiyytnam qoymadan vfat etdikd v onun qanuni varislri akar edilmdikd, onun btn mlak dvlt keir. Bax: vrssiz mlak SAHNN MUM LSNN DYR (plottage value) Bax: qovumann dyri SANASYA - mssis v firmalarn mflislmsinin qarsn almaq v ya onlarn rqabtqabiliyytinin yaxladrlmas n hyata keiriln maliyyiqtisadi v texniki-tkilati tdbirlr sistemidir. SATICI BAZARI - bazarda tlbin tklif nisbtn stnlk tkil etdiyi situasiyadr; bel vziyyt istehsal mssis v firmalarn z istehsallarn genilndirmk n obyektiv stimul yaradr. SATI XRCLR IXILMAQLA DALTL DYR (fair value less costs to sell) - Mlumatlandrlm v mara olan trflr arasnda azad svdlm raitind pul glirlri gtirn aktivin v ya blmnin sat zr xrclri xldqdan sonra satcnn ld etdiyi mbl.
61

SATI V GER QAYTARILAN CAR [geri qaytarlan lizinq] (sale and leaseback) - Danmaz mlakn satlmas v eyni zamanda onun satcya icary verilmsi. Bu halda alc icary vern yaxud ev sahibin, satc is icariy yaxud kirayiy evrilir. Trflr arasnda nadir tsadf olunan rtlr yaxud mnasibtlr yarana bildiyin gr, sat v geri qaytarlan icar zr mqavillr bazarn tipik rtlri hm daxil edil v edilmy bilr. SATIDAN LD OLUNAN XALS DYR (net realisable value) Biznesin adi gedii rivsind aktivin satlmas n ilrin (aktivin) tamamlanmas v satn hyata keirilmsi n ehtimal olunan zruri xrclr xlmaqla, aktivin hesablanm sat qiymti. Satdan ld olunan xalis dyr biznesin adi gediind tkilatn z ehtiyatlarnn satndan gzldiyi xalis mbl aiddir. daltli dyr hmin ehtiyatlarn yax mlumatlandrlm v mara olan alclarla bazarda mbadil edil bilck mbli ks etdirir. Hr bir tkilatn aktivin satndan ld etdiyi xalis dyr mxtlif, hmin aktivlrin daltli sat dyri is eynidir. Sat xrclri xldqda, ehtiyatlarn satndan ld olunan xalis dyr onlarn daltli dyrin brabr olmaya bilr. SATIIN XALS QYMT (net setting price) Bax: sat xrclri xlmaqla daltli dyr SATILARIN MQAYSSI SASINDA YANAMA (sales comparison approach) - Bu mqayisli yanamada qiymtlndiriln mlakla analoji yaxud onu vz ed biln mlak obyektlrinin satlar v bazarn mvafiq gstricilri nzrdn keirilir, dyrin kmiyyti is mqayis prosesi vasitsil myynldirilir. mumi halda qiymtlndiriln mlak (mlak obyektlri) bazarda analoji mlak obyektlrinin sat il mqayis olunur. Obyektlrin siyahlar v sata tklif olunmas haqqnda mlumatlar da yrnil bilr. Qiymtlndiriln obyektin analoji mlak obyektlri yaxud analoji obyektlr zrind mlkiyyt maraqlar il mqayis olunmasna saslanan bir v ya bir ne metoddan istifad etmkl, danar mlakn yaxud danar mlak zrind mlkiyyt maraqlarnn dyr gstricisinin hesablanmasnn mumi metodu. Danar mlakn qiymtlndirilmsin bu cr yanama qiymtlndiricinin tcrbsindn v bazar tanmasndan, habel mqayis edil biln obyektlrl aparlan mliyyatlarn qeydiyyatdan keirilmi gstricilrindn asldr. SHMDAR CMYYT - znn tsrrfat faliyytini hyata keirmk v mnft ld etmk mqsdil Nizamnam fondunu shm buraxmaq yolu il formaladran fiziki v ya (v ya) hqqi xslrin knll sazii sasnda tsis olunan mssisdir. SHMDAR KAPTALI - shmdar cmiyytin mnsub olmaqla ls onun (cmiyytin) nizamnamsi il myyn edilir; o, clb olunmu vsaitlr v shmlrin emissiyas (buraxlmas) hesabna yaradlr.
62

SHMDAR [xsi] KAPTALI ZR XALS PUL AXINI (equity net cash flow) Bax: pul axnlar. SMR - hr hans tsrrfat tdbirinin nticlrinin hyata keirilmsi il laqdar kilmi xrclrin sbb olduu nticdir; o mtlq kmiyytdir. Xrclrin miqyas haqqnda tsvvr yarada bilmdiyindn onun vasitsil iqtisadi smrliliyi qiymtlndirmk mmkn deyil. SMRL [hqiqi] TARIX (effective date) - Qiymtlndiricinin ryinin ttbiq edil bildiyi tarix. Hminin qiymtlndirilm tarixi yaxud qiymtlndirmnin hqiqi hesab olunduu tarix adlandrlr. SMRL [hqiqi] YA (effective age) - Obyektin (msln, binann) fiziki vziyytinin v smrliliyinin (onun faydal istifad mddti il mqayisd) uyun olduu ya. Obyektin xronoloji yandan frqln bilr. Binann saxlanlmas v ona xidmt gstrilmsi zr ilrin hcmi onun smrli yan myynldirmy imkan verir. Msln, obyekt xidmtin aa sviyyd olmas sbbindn, 5 il nc tikilmi binann smrli ya 10 il myynldiril bilr. SMRLLK MEYARI tsrrfat faliyytinin verdiyi nticlrdn elsidir ki, o, onun (faliyytin) iqtisadi hmiyytini digrlri il mqayisd daha trafl v dolun qiymtlndirmy imkan verir. SERVTUT (easement) - Torpan bir hisssi zrind mlkiyyt hquqlar verilmdn, ondan istifad etmk hququnun ld olunmasnda qeyri-sahiblik maraqlar. Bax: razidn keid hququ SNDKAT (syndication) - Danmaz mlakla yaxud riskli kommersiya mliyyatlar il bal layihlrin hyata keirmk mqsdil tam ortan mhdud rik qismind x edn investorlarla birlikd tkil etdiyi pul vsaitlri fondu hesabna yaradlan ortaqlqla trfdalq mnasibtind olan hquqi xs. SKRAP DYR (scrap value) - Ziflyn aktivin vvlcdn myynldirilmi xidmt mddtinin sonunda (aktivin alnd tarix yaxud lvetmni hyata keirn xs trfindn tqdim olunan mlumatlar sasnda) malik olaca dyr. Bax: utilldirm dyri SONRAKI XRCLR (subsequent costs) - MCFO 16, 7-da gstrilmi tsdiqlnm prinsipin mvafiq olaraq, tkilat xrclrin tsdiqlnmsi meyarlarna riayt etmkl, sas vsait obyektinin ayr-ayr hisslrinin vz olunmas xrclrini onlarn kildiyi dvrd hmin obyektin uot mblind nzr alr. SSUDA TMNATI (loan security) - Borclunun dni qabiliyytinin olmamas tsdiqlndikdn sonra kreditorun ona verdiyi borcu geri qaytarmaq v vzini dmk n qanuna sasn alaca aktiv.
63

SUBLZHOLD (subleasehold) - Sublizhold vvlki icar zr kirayi yaxud icari malik olduu mara nc trf, tkrar icariy verdikd meydana xr. Bax: ba icar mqavilsi; ba lizholdun mara SUVARILAN TORPAQLAR (irrigated land) - Bitkilrin yaxud mal-qara n yem yetidirilmsi n istifad olunan, sudan ya klind tbii yantlardan frqli trzd istifad olunmasn tlb edn, sni suvarlan (irriqasiya) kinilik yaxud bitkiilik fermalar adlandrlan torpaqlar. Tbii yadan frqlnn su mnblri olmayan obyektlr quru torpaq zrind knd tsrrfat obyektlri adlanr. SDLK FERMALARI (dairy farms) - nk sdnn v baqa sd mhsullarnn istehsal n istifad olunan knd tsrrfat tyinatl mlak obyektlri. Bu mlak obyektlri adtn geni struktur yaxladrmalarna (pylr, sd sam stansiyalar, silos quyular v qlllri) v avadanla (yem n anbarlar, sd samaq n qurular) malikdirlr. Yemlr mlak obyektlrind istehsal oluna, knardan gtiril yaxud bu mnblrin hr ikisindn tdark oluna bilr.

RKL (TAM ORTAQLI) MSSS - n az iki fiziki v ya hquqi xslr trfindn mqavil sasnda tsis olunan, hdliklrinin yerin yetirilmsin gr btn mlaklar il msul olan riklrin trfdal zminind istehsalla mul olan v mqsdi mnft ld etmk olan tsrrfat vahididir. RTSZ MLKYYT HQUQU (free simple estate) - Yalnz dvlt trfindn qoyulan mhdudiyytlr ml olunmas rti il myynldirilmi mtlq mlkiyyt hququ. Hminin frihold adlanr. FAH HESABAT (oral report) - Qiymtlndirmnin mtriy ifahi bildiriln yaxud mhkmy ekspertlrin ifadlri v ya riz vasitsil tqdim olunan nticlri. Mtriy ifahi ifad ediln hesabat ii faylla tsdiq olunmal v n az qiymtlndirmnin yazl xlassi il mayit edilmlidir. Hminin bax: yazl hesabat.

T TARF - mssis, tkilat v hali trfindn gstriln istehsal v qeyriistehsal xarakterli mxtlif xidmtlr gr dnidir.
64

TEXNK EKSPERTZA (technical rewiev) - Qiymtlndiricinin yoxlad hesabatda tqdim olunmu thlillrin, rylrin v qrarlarn mnasibliyi, saslandrld v qbul oluna bilmsi bard fikir formaladrmas mqsdi il apard ekspertiza. TEXNK KHNLM (technical obsolescence) - Funksional khnlmni ifad etmk bildirmk n sas vsaitlrin pekar qiymtlndiricilrinin istifad etdiyi anlaydr. TENDER - bir ne tklifn alnmas v onlardan n smrlisinin seilmsi mqsdi il mhsul gndrii v ya myyn iin yerin yetirilmsi n podratlara sifarilrin xsusi formasdr. THLKL MADD (hazardous substance) - Qiymtlndiriln mlak obyektinin irisind, trafnda v ya yaxnlnda yerln, formasna, miqdarna v bioloji mnasibliyin gr mlakn bazar dyrin mnfi tsir gstr biln istniln material. TKLF [mlak bazarnda] (supply [in a property market]) - stehsaln v myin dnilmsi xrclrinin sabit qalaca ehtimal olunmaqla, mxtlif qiymtlrl satlmaq yaxud icary verilmk n cari vaxtda myyn bazara xarlm mlakda olan maraqlarn miqdar. Bax: tlb; bazar; tklif v tlb prinsipi. TKLF V TLB PRNSP (principle of supply and demand) Srvtlrin, xidmtlrin yaxud istehlak yalarnn qiymti onlarn tklifi il trs mtnasib, onlara tlb il dz mtnasib asllq qaydasnda dyiir. Bax: tlb; bazar; tklif. TKRAR [yeni] STEHSAL XRCLR (reproduction [new] cost) - Eyni layihdn v oxar inaat materiallarndan istifad etmkl, mvcud obyektin faktiki surtinin yaradlmasna kiln xrclr. Eyni yeni obyekt kiln cari xrclr. ncsnt srlri bazarnda tkrar istehsal xrclri orijinal srin dqiq surtinin (faksimile) yaradlmasna kiln xrclr brabrdir. Bax: incsnt srlrinin qiymtlndirilmsi n xrclr mvqeyindn yanama; vzolunma xrclri TRKB HSSNN DYR (component value) - mlak maraqlarnn blgs nticsind meydana xan trkib hisslrin dyri. Bax: qovumann dyri TSBT OLUNMU YAXUD UZUNMDDTL AKTVLR (fixed or longterm assets) Bax: dvriyydn knar [cari olmayan] aktivlr.

65

TSDQLNM (recognition) - Balansa yaxud mnft v zrrlr haqqnda hesabata aadak tlblr v meyarlara cavab vern obyektin daxil edilmsi prosesi: a) bu obyektl laqdar olan istniln glck iqtisadi faydann mssisy daxil olaca yaxud oradan xaca ehtimal mvcuddur; b) bu obyekt n dqiq ll biln xrclr v dyr mvcuddur. TSHH OLUNMU MHASBAT DYR (adjusted book value) Mhasibat hesabatlarnda gstriln mbl bir yaxud bir ne aktivin yaxud hdliyin kmiyytinin lav olunmas, xlmas yaxud dyimsi nticsind ld olunan mhasibat dyri. TSVY DYR [mcburi sat zaman dyr] (forced sale [liquidation] value) 1. Bazar dyrini myynldirmk n lazmi marketinqin aparlmasna vaxtn atma raitd mlakn satlmasndan real ld oluna bilck mbl. Bzi lklrd mcburi sat hallarna mara olmayan satc v alc arasnda, yaxud satcnn tin vziyytd olduunu biln alclarla yerin yetiriln mliyyatlar aid olunur. 2. Satcnn sat mliyyatn tcili yerin yetirmk n aktivin nvn, yerldiyi raziy v bazarn vziyytin uyun olmayan mddt tyin etmsi haqqnda qeyd aparlmaqla myynldiriln bazar dyri. TSVYI (liquidator) - irktin lv olunmas n mhkm, irktin kreditorlar yaxud zvlri trfindn tyin olunan xs. TCART LVAZMATLARI YAXUD KRAYNN LVAZMATLARI (trade fixtures or tenants fixtures) - Danmaz mlak obyektin aid olmayan, ona kirayi trfindn brkidilrk, ticartin yaxud biznesin hyata keirilmsi n istifad olunan lvazimat. Bax: lizholdun yaxladrlmalar yaxud kirayinin yaxladrmalar, danar mlak. TCART POTENSALI (trading potential) Mallarn, msln, yanacan, rzaq mhsullarnn v ikilrin satndan yaxud avtomobillrin saxlanlmasndan, oyun v ylnclr n ixtisasladrlm obyektlrin satlmasndan glckd ld olunmas gzlniln mnft. Ticart potensial myyn kateqoriyadan olan, bazar dyri tkc torpa, binalar v danar mlak, hminin qudvil v biznesin z kimi qeyri-maddi aktivlri d hat edn (benzindoldurma mntqlri, restoranlar, mehmanxanalar, kazinolar, kinoteatrlar v teatrlar) mlakla baldr. Ticart potensial anlayndan Britaniya ttifaq lklrind istifad olunur. TCART POTENSALI OLAN MLAK (property with trading potential) Bax: ixtisasladrlm ticart mlak.
66

TCART TKLATI (trading entity) Bax: ixtisasladrlm ticart mlak. TKB ABADLADIRMA [danmaz mlak inkiaf etdirm] (develop) Torpan iind, torpan zrind yaxud torpan altnda tikinti, mhndis ilrinin, da-mdn ilrinin yerin yetirilmsi yaxud binalarn v ya torpan istifadsind hmiyytli dyiikliklrin aparlmas. TOPLAMA SASINDA YANAMA (summation approach) Bax: xrclr mvqeyindn yanama. TORPAIN CARS (ground lease) - cariy torpaq zrind tikinti aparmaq yaxud yaxladrmalar hyata keirmk v icar mddti rzind onlardan bhrlnmy icaz verilmsini nzrd tutan uzunmddtli icar mqavilsi. TORPAQ [torpaq sahsi] (land) - Bo torpaq sahsinin, habel torpan, onun zrindki v yaxnlndak tikililrin qiymtlndirilmsi iqtisadi anlaydr. Hm bo olan, hm d abadladrlm torpaq danmaz mlak kateqoriyasna aiddir. Torpan st v onun altnda olan, yerin mrkzindk istiqamtlnn razi, habel torpan zrindn smayadk istiqamtlnn razi. Torpaq zrind mlkiyyt v bu mlkiyytl bal hquqlar konkret lknin qanunlar il myynldirilir. Bax: yaxladrmalar; mlak; danmaz mlak. TRM MSSS - bir mssis digrin nisbtn Nizamnam fondunda stnly v ya onlar arasnda balanm mqavily gr onun qbul etdiyi qrarlar vermk imkanna malik olursa, onda ikinci mssis birincisinin trmsi hesab olunur; trm mssis sas (ba) mssisnin borclar n msuliyyt damr v cavabdeh olmur. TRAST ZR BENEFSARIN MARAI [daltli maraq] (equitable or equity interest ) - Hquqi baxmdan tsdiqlnn vkaltnam zr mlkiyytinin maraqlarnn ksi olaraq, trast mqavilsi zr benefisiarn maradr. Hesab olunur ki, vkaltnam zr mlkiyyti mumi hquqa saslanan hquqi titula malik olduu halda, benefisiar daltli titula malikdir. TKNN AKTVLR (wasting assets) - Vaxt kedikc, dyri real ifadd adtn aa dn aktivlr. Lizholdlar v faydal qazntlarn hasilatnda paylar buna nmundir. U UTLLDRM DYR (salvage valye) - mlak obyektinin (torpaq istisna edilmkl) lav tmir v tkmilldirilm aparlmadan istifadsinin davam etdirilmsi baxmndan deyil, trkibind olan materiallar mcmusunun satlmas nqteyi-nzrindn qiymtlndirildiyi halda dyri. Bu dyr hm mumi, hm d xalis (sat xrclri xlmaqla) glir il ifad oluna bilr. Sonuncu halda bu dyr satdan ld olunan xalis glirl eyni ola bilr.
67

Aktivin iqtisadi xidmt mddtinin sonunda gzlniln dyri. Utilldirm dyri anlay aktivin ilkin nzrd tutulmu mqsdlr n deyil, util klind satlmas n qiymtlndirildiyini ifad edir. UOT MBLI (carrying amount) - Toplanlm btn amortizasiya v ziflmdn itkilr xldqdan sonra aktivin hesabatlarda ks etdiriln mbli. Aktivin maliyy vziyyti haqqnda hesabatlarda ks etdirildiyi mbli. Bax: xalis uot dyri.

MUM GLR - mtlrin v xidmtlrin, habel mlakn bir qisminin satndan, grln ilr gr dnilrdn, veriln kredit gr alnan v digr mnblrdn mssisnin srncamna ken pul vsaitlrin mcmusudur. MUM XRCLR - mssis v ya firmann mhsul istehsal zr kdiyi xrclrin (sabit v dyin) cmidir. MUM PUL AXINI (gross cash flow) Bax: pul axn.

V VERG - dvlt bdcsin fiziki v hquqi xslrdn qanunvericilik sasnda ylan (toplanan) mcburi dmlrdir; o, dvlt bdcsinin sas glir mnblrindn biridir. VERGI [vergi qoyma] DYRI (assessed value, rateable value or taxable value) - mlaka vergi qoyulmas il bal normativ hquqi aktlardak mvafiq anlaylar sasnda hesablanan dyr. Bu qbildn olan bzi sndlrd vergi qoyma mqsdlri n qiymtlndirmnin bazas kimi bazar dyrin istinad olunsa da, tyin edilmi qiymtlndirm metodlar bu dyrdn frqlnn nticlr ver bilr. Bax: advalor vergi VERGY CLB OLUNAN DYR (ratable value) Bax: vergi dyri. VENUR FRMASI - vvlcdn gliri mlum olmayan, yeni texnologiya v mhsul nvlrinin ilnmsi v ttbiqi il mul olan kommersiya tkilatdr; riskli investisiya qoyan firmadr. VRSSZ MLAK (escheat) - mlakn sahibi vsiyytnam qoymadan vfat etdikd v onun vrslrini myynldirmk mmkn olmadqda, dvltin hmin mlak nominal mlkiyytin almaq hququ. Bax: sahibsiz mlak.
68

Y YAXILADIRMALAR (improvements) - Binalarn, qurularn yaxud mlakn dyrini v faydalln yksltmk n mk v kapital srf olunmas yolu il torpaqda daimi xarakter dayan dyiikliklrin aparlmas. Yaxladrmalardan istifadnin mxtlif sxemlri vardr v onlarn iqtisadi mr mddti frqlnir. Bax: torpaq (torpaq sahsi). YAXILADIRMALARIN DYR (value of improvements) - Binalar, qurular klind yaxladrmalar lav olunmaqla, yaxud mk v kapital srf etmkl, torpaqda daimi xarakterli dyiikliklrin ba vermsi nticsind onun dyrinin artan hisssi. Yaxladrmalardan istifadnin xarakteri v onlarn iqtisadi xidmt mddtlri mxtlifdir. YAIL SAH (green field) - nkiaf proqramnn hyata keirilmsi tklif ediln, tikililrdn azad olan bo sah. Yal sahlr adtn yaltlrd v hr rayonlarndan knarda yerlir. Bax: Qonur sah. YAZILI HESABAT (written report) - Qiymtlndirmnin mtriy yazl formada bildiriln nticlri. Yazl hesabata il laqdar tdqiq olunmu materiallar v dyr haqqnda ryin myynldirilmsi n yerin yetirilmi thlillri tfsilat il ks etdirn sndlr, yaxud dyr vaxtar yenid baxlmasn, dvlt idarlri v baqa tkilatlar trfindn istifad olunan formalar, mtrilr gndriln mktublar ks edn sndlr daxil oluna bilr. YENDN QYMTLNDRLN DYR ZR UOTUN MODEL (revaluation model) - daltli dyri etibarl trzd lldkdn sonra aktiv kimi qbul edilmi sas vsait obyekti, hesabat sndlrind sonrak dvrlrd mcmu amortizasiya v ziflmdn yaranan itkilr xlmaqla, yenidn qiymtlndirm tarixind obyektin daltli dyri olan yeni mbll ks etdirilmlidir. Vaxtar yenidn qiymtlndirmlrin keirilmsinin mqsdi obyektin uot mbli il hesabat tarixind (balansn trtib olunma tarixind) daltli dyrdn istifad edilmkl aparlan qiymtlndirm nticsind myynldiril bilck mbli arasnda hmiyytli drcd frqin yaranmasna yol vermmkdir. daltli dyr zr uot modeli (fair value model) kimi d adlandrlr. Hminin bax: xrc modeli. YENDN QYMTLNDRLM MBL (revalued amount) 1. Aktivin yenidn qiymtlndirildiyi tarixd mcmu amortizasiya v ziflmdn itkilr xldqdan sonra daltli dyri. 2. sas vsaitlrin pe hazrl olan qiymtlndirici trfindn qiymtlndirmsi nticsind myynldiriln dyri.
69

YER QURULUUNUN PLANLADIRILMASI (land use planning) -Torpaqlardan konkret istifad il laqdar olaraq rayonun glck inkiaf zr yerli hakimiyyt orqan trfindn tqdim olunan proqram. Yer quruluunun planladrlmas bir ox hallarda dvltin siyasi hakimiyytinin hyata keirilsi formasn alr v zonaladrlma aparlmas n zmin yaradr. YKLLK (encumbrance) - mlakn dyrini artra yaxud azalda biln, lakin onun mlkiyytisi trfindn baqasna trlmsinin qarsn almayan mlak mara yaxud hququ. Misal kimi servitutlar v restriktiv (mhdudladrc) rtlr gstril bilr.

Z ZAHR KHNLM (external obsolesense) Bax: iqtisadi khnlm. ZAY MHSUL - texnoloji tlblr riayt etmdn hazrlanan, onun qarsnda qoyulan tlblr cavab vermyn v demli, standartlara uyun glmyn yararsz mhsuldur. Tcrbd nqsanlar aradan qaldrla biln (dzldiln) v dzldilmsi mmkn olmayan (qti) zay mhsul nvlri frqlndirilir. ZHRL (toxic) - z formasna, miqdarna v razid yerlmsin gr qiymtlndirm tarixind btn canllara zrr vurmaq qabiliyytind olan qaz, maye yaxud brk halda materiallar. Zhrlilik anlay bu qabiliyytin drcsin v miqyasna aiddir. ZFLMDN TKLR (imparirment loss) - Aktivin yaxud glir gtirn blmnin uot dyrinin onun vzi dniln dyrindn ox olduu mbl. ZRR VURAN NTCLR (injurious affection) - Qanuni hquqlardan istifad olunmas nticsind mlak obyektind olan maran dyrinin azalmas. Zrr vuran girov anlayndan Britaniya ttifaq lklrind istifad olunur. Bax: itkinin dyri.

70

You might also like