www.teknolojikarastirmalar.

org ISSN:1304-4141
Makine Teknolojileri Elektronik Dergisi 2005 (3) 47-57

TEKNOLOJK
ARATIRMALAR

Teknik Not

Bilgisayar Destekli malatta (Cam), Cam Program Kullanlarak Para malatnn Gerekletirilmesi
Remzi VAROL, Bekir YALIN, Nihat YILMAZ *Sleyman Demirel niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi, Makine Mhendislii Blm, 32260, Isparta **Sleyman Demirel niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Makine Eitimi Blm, 32260, Isparta

ZET Bilgisayar ve biliim teknolojisindeki gelimelerin imalat teknolojilerindeki yansmalar; Bilgisayar Destekli Tasarm (CAD), Bilgisayar Destekli malat (CAM), Esnek malat (FM) ve nihayetinde Bilgisayar Tmleik malat (CIM) sistemlerini ortaya karmtr. malattaki otomasyon ve esneklik, yalnzca retim miktarn ve kaliteyi arttrmam ayn zamanda maliyet ve retim zamann da azaltmtr. leri malat uygulamalarnn en geni uygulama alan olan talal imalat alannda da, bilgisayar destekli teknolojiler olduka hzl gelimitir. Bu gelimelerle tamamen operatr kontroll takm tezgahlarnn yerini, daha az insan mdahalesi gerektiren Bilgisayar Kontroll (CNC) takm tezgahlar ve sistemleri almtr. leri imalat teknolojilerinin hedefi, tasarm insan tarafndan yapldktan sonra insan mdahalesini en aza indiren, otomasyon sistemlerinin gelitirilmesidir. Bu alanda, aratrmalar CNC takm tezgahlarnda verimlilii arttrmak ve otomasyon iin, CAM program yazlmlar zerine younlamaktadr. Bu almada, Autocad 2002 programnda rnek bir kalp tasarm yaplmtr. Bu kalbn CNC ileme merkezinde imalat iin, Power MLL CAM program kullanlarak takm yolu oluturulmutur. Sonu olarak, bilgisayar destekli imalatta CAM program kullanm ile para imalat simlasyonu detayl olarak aklanmtr. Anahtar kelimeler : Esnek imalat, CAM program,, Simlasyon.

1. GR Gnmzde bilgisayar ve biliim alanndaki gelimeler, dier alanlardaki teknolojik gelimeleri ve rekabeti hzlandrmtr. Bu etkili rekabet ortamlarnda iletmelerin varln devam ettirebilmesi iin; hzl deien mteri ihtiyalarna kaliteli, dk maliyetli rnler veren, evik-esnek otomasyon retim sistemlerini kullanmalar gerekmektedir. Modern retim sistemleri, bir rnn retilmesi iin tasarm aamasndan balayarak her admda bilgisayar ve bilgisayar kontroll sistemlerin kullanlmasn ngrmektedir. Bilgisayar teknolojinin retim alanna yansmas, Bilgisayarl Saysal Denetim (CNC), Esnek malat Sistemleri (FMS) ve Bilgisayar Destekli Tasarm/Mhendislik/retim (CAD/CAM/CAE) sistemleri, ksaca bunlarn tmn kapsayan Bilgisayar Btnleik retim (CIM) ile gereklemitir. CIM geni anlamda; ihtiya olarak mhendisin nne gelen bir rnn, kavramsal tasarmndan balayarak, fiziksel rn olarak elde edilmesine kadar, hammadde planlamas, geometrik tanmlama, kinematik ve mekanik analiz, benzetim, montaj, imalat sreleri, kalite kontrol sreleri, dokmantasyon ve rnn tketiciye ulatrlmasn ieren tm aktivitelerin, bilgisayar donanm ve yazlmlaryla gereklenmesi ve kontrolnn yaplmasn ifade eder [1]. Bunlarn yannda finansman salama, imalat ynetimi, pazarlama ve stratejik planlama ilevleri de irketin hedeflerine ulamasnda nemli rol oynayan yap talardr ve CIM sisteminin iinde yer almaktadr [2]. Kk lekli iletmelerin ok fonksiyonlu bu sistemin tamamn uygulamas-kullanmas gerekli ve mmkn olmayacaktr. Ancak bu

Teknolojik Aratrmalar : MTED 2005 (3) 47-57

Bilgisayar Destekli malatta (Cam), Cam Program Kullanlarak

yolda ileri doru atlacak her adm, gelien ve deien artlarda ayakta kalabilmek iin zorunlu hale gelmitir. letmeler hedeflerine gre bu sistemi uygun dzeyde uygulamaldr. rnein, makine imalat teknolojileri asndan, klasik takm tezgahlarnn yerine CNC tezgahlarn kullanm bugn bu alanda alan tm iletmeler iin bir balang noktas olurken, bu tezgahlardan beklenen verimin salanmas iin uygun CAD/CAM yazlmlarnn kullanm da bir sonraki adm olarak zorunlu grlmektedir. Ancak, ilenecek para says, retim hz, iletme hedefleri gibi faktrler gz nne alnarak bir fizibilite almasndan sonra CNC tezgah-kontrol sistemi ve buna uygun CAD/CAM yazlmlarnn seimi yaplmaldr. retim otomasyonunun yapsal olarak salanabilmesi iin CNC, FMS, PLC ve CAD/CAM vb. sistemlerinin yaygn, doru ve entegre olarak kullanlmas gereklidir. Bir tasarmn oluturulmas ve gelitirilmesi srelerinde bilgisayar destei kullanlmas CAD (Computer Aided Design), tezgah kontrol, ilem (sre) planlama, malzeme ak, montaj, kalite kontrol gibi retim ilemlerinde kullanlan bilgisayar destei ise CAM olarak adlandrlr. CAD ve CAM, bir CIM, sistemi ierisinde entegre edilmesi gereken en nemli iki unsurdur. Bu iki unsur, genellikle Bilgisayar Destekli lem Planlama (CAPP) olarak bilinen sistemler ile birletirilebilmektedir. Bir ham mamuln rn haline dntrlmesi iin gerekli tm ilem, metot ve parametrelerin belirlenmesini ieren CAPP, CAD ile CAM arasnda bir kpr ilevini grmektedir [3]. Bununla birlikte CAD/CAM entegrasyonun gerekletirilmesi ve verimlilii, CAD ile CAPP arasndaki arayzey olan unsur alglama (feature recognition) ve, CAPP ile CAM arasndaki arayzey olan CNC kod retim ve son ilemcilerinin (CNC code generator and postprocessors) kapasitelerine direkt olarak baldr. Tasarm ve planlamas tamamlanm i paralar iin son ilemciler araclyla CNC kodlar retilir ve paralarn CNC tezgahlar zerinde retimleri gerekletirilir Son yllarda parametrik ve Unsur Tabanl (Feature Based Design,) Modelleme tekniklerinin kullanlmas ile model bilgilerinin direkt olarak retim diline aktarlmas yolunda byk kolaylklar sunulmutur [2]. Bu noktada rnn tasarm aamasnda fiziksel gerekliinin kontrol ve analizi iin, sonlu eleman metodu ile analiz yapan CAE sistemlerinin nemi de unutulmamaldr. Giriim testi, kinematik ve gerilim analizi gibi direk mhendislik aktiviteleri CAE olarak tarif edilir ve bu aktiviteler gelitirilen yazlmlarla olduka baarl bir ekilde uygulanmaktadr. CNC takm tezgahnda tala kaldrma ilemi, CAD ve CAM programlarnn entegrasyonu ile salanr. CAM yazlmlar; para ve takm geometrisinin tanmlanmas, kesici konumlama dosyasnn (CLF) oluturulmas, kesici konumlama dosyasnda bulunan verilerin tezgahta kullanlabilecek duruma dntren son ilemci (Post-Processing), takm yolu dorulama ve simlasyonu, daha sonraki paralarda kullanmak zere parametrelerin saklanmas iin bellek, DNC ve dier iletiim linkleri ve retim kontrol aralar gibi fonksiyonlar ierir [1]. CNC sistem yazlm, balca yazlm programn iermektedir. Bunlar; para programlama, servis programlama ve kontrol programlamadr. Para programlama, imal edilecek para geometrisinin tanmlanmas ile birlikte, ilerleme hz, kesme hz ve tala derinlii gibi kesme parametrelerinin seimini ierir (4). Servis program, tezgah altrma, para program denetleme ve dzeltme gibi fonksiyonlar yrtr. Kontrol program ise, para programn girdi kabul eder ve tezgahn hareketlerini salayan eksen srclere sinyal retir [4]. CAD/CAM entegrasyonunda CAM yazlm bir CAD programndan verileri alarak alr (ekil 1).

CAD Yazlm
Geometri Dosyas

CAM Yazlm

Kontrol Yazlm NC Program Dosyas

ekil 1 CAM/CAM Sisteminin ematik Gsterimi [5]

48

Varol, R., Yaln, B., Ylmaz, N.

Teknolojik Aratrmalar: MTED 2005 (3) 47-57

CAD programnda tasarm yaplan karmak bir makine parasnn, CNC takm tezgahnda ilenmesi iin, bir CAM yazlm kullanlarak para programnn yaplmas zorunludur [1]. zellikle yksek hzl CNC tezgahlarda, manual kontrol yapmak hemen hemen imkanszdr. Gnmzde bir ok CAM program mevcuttur ve bata Autocad olmak zere CAD yazlmlaryla entegre alabilmektedir. Bu yazlmlar arasnda veriler standart veri aktarm protokolleriyle yaplmaktadr. CAD ve CAM yazlmlarnn entegrasyonunda en nemli parametre veri dosyalarnn birbirine transfer edilirken, veri kayb ve bozulmas nedeniyle oluacak hatalarn azaltlmas hatta ortadan kaldrlmasdr. CAD/CAM programlarnn uyumluluu birleirlik (associativity), birbiriyle deitirlebilme (interchangeability) ve birlikte ilerlik (interoperability) bakmndan deerlendirilmeli ve birbiriyle uyumlu yazlmlar seilmelidir (6). Yani hem CAD hem de CAM yazlm ayn dosya ve veriler zerinde alabilmelidir. Bu dosyalar, rne ait geometrik bilgilerin ya da rn modelinin CAD ve CAM arasnda iletiimi salayan yaplar (deiik formatl dosyalar) olarak tanmlanmaktadr En yaygn DXF, IGES, SET, VDAFS, PDES ve STEP standartlardr ve her birinin dierlerine gre eksik veya avantajl ynleri vardr. Bunlar ierisinde en verimli ve kapsaml arayz olarak kabul edilen STEP standard bir ok lkenin mhendis ve kurulular tarafndan 20 senelik bir birikimden sonra gelitirilmitir ve halen gelitirilmeye devam etmektedir. CAD/CAM sistemlerinin entegrasyonun salanmas ve hem de farkl CAD/CAM sistemlerinde bilginin etkin bir ekilde paylalabilmesi iin yaplan ve yllar sren almalar, uluslararas katlmla gerekleen STEP standart ile ilk meyvelerini vermeye balam ve CAMin amac olan tasarm-retim zamanlarnn azaltlmas ve verimliliin artrlmasn salamtr [3]. Ancak bugn CAM yazlmlar DXF, IGES bata olmak zere dier veri standartlarn da kullanmaktadr. 2. POWERMILL CAM PROGRAMININ ZELLKLER PowerMILL, herhangi bir CAD sisteminde oluturulmu, modellere modern ve kullanm ok kolay arabirimi sayesinde, dalmasz, hassas ve hzl bir ekilde ileme dosyalar oluturmak iin kullanlan bir CAM sistemidir [7]. zellikle kompleks kalplarn CNC dikey ileme merkezi ile kolayca ilenmesinde, bu program sayesinde ileme iin gerekli takmyollar ksa srede problemsiz olarak hazrlanabilmekte, otomatik ilemeler yaptrlabilmektedir. Dosya aktarm PowerMILL' e SDRC IDEAS, IGES, VDA-FS, CADDS, CATIA, STL, DMT, DGK, TRI, PARASOLID, CIMATRON formatlar ile sorunsuz bir ekilde yaplabilmektedir. PowerMILL CAM program talal imalatta kullanlan hemen hemen tm kesici takm trlerini ktphanesine almtr. Bunlardan bazlar; dz takm, u radysl takm, kresel takm, konik takm, "T" freze olarak sralanabilir. Bu programda mevcut olan dier bir zellikte, bota hareketin en aza indirilmesi iin, i paras yzeyinden belli bir ykseklikte kesici takmn hzl hareket etmesi, belli bir ykseklikte gvenli hzda hareket etmesi (Safe Z) gibi zelliklere sahiptir. Kesici takmn i paras yzeyinden mesafesine gre, ilerleme hzlar verilebilmektedir. Bu sayede, ileme zaman ksaltlmakta ve kesici takmn arpmadan gvenli almas salanabilmektedir. PowerMILL CAM program, kaba ileme stratejisi, fini ileme stratejisi, takm yolu dzenleme ve simlasyon, yksek hzl ileme destei gibi zelliklere sahiptir [8]. 2.1. Takm Yolu Stratejileri Takm hareketlerinin tipi, ayn i parasnn ilenmesinde farkl ileme zamann ve yzey kalitesini verebilmektedir [9]. Yaygn takm yolu stratejileri; paralel, spiral, radyal, kalem izleme (pencl tracing), dzlem yzeyi alglama (flat surface recognation), offset ileme, dalma frezeleme (plunge milling), dikeye yakn yzeyleri otomatik dzeltme gibi farkl takm hareketlerini iermektedir.(5) lenecek geometriye en uygun takm yolu stratejisi seilmelidir. Aratrmalara gre takm yolu seiminin zellikle frezeleme ileminde ileme zaman ve yzey kalitesi zerine ok byk etkisi olduu ileri srlmektedir [10].

49

Teknolojik Aratrmalar : MTED 2005 (3) 47-57

Bilgisayar Destekli malatta (Cam), Cam Program Kullanlarak

2.1.1. Kaba leme Konvensiyonel ve Ters kesme (Climb); Takmn kesme ynnn kontrol yaplabilmektedir. ekil 2-a da verilen kesme ynleri, PowerMILL programnda, para kesme ilemini minimum zamanda tamamlayabilmek iin bu ynlerin her ikisini otomatik olarak kullandran 'Auto' seeneinde bulunmaktadr. Offset Alan Temizleme: ekil 2-b de grld gibi, ieriden dar, dardan ieri veya otomatik seenekleri ile modeli tanyarak ileme zamann ksaltr. 'Small areas first' seenei ile ofset yaplarak tala kaldrlacak alanlardaki kk blgeler en nce tala kaldrlarak, takmn zorlanaca alanlar otomatik ortadan kaldrlr. Alan temizleme takmyollarnn tamamnda NC kodlar yksek hzl ilemeye ynelik olarak G2-G3 kodlar ile ifade edilir ve bu kodlar tezgahn daha hzl almasn salar. Profil Alan Temizleme; ekil 1-c de grlen, raster (zig-zagl hareket) kaba kriterini kullanlrken veya tek bana kullanlan bu zellik sayesinde, Raster kriterinde belirtilen yan admdan dolay kalan malzemeyi temizleme veya dkm paraya alan temizleme yapmadan ileme yapabilme mmkndr [8].

Ters kesme

Normal Kesme

(a)

(b)

(c)

ekil 2. a) Konvansiyonel ve Ters Kesme, b) Offset Alan Temizleme, c) Zig-Zagl Alan Temizleme (Raster) [8] Paket Paket leme: Takmn bota hareket zamann minimize eden bu zellik ile model zerinde bulunabilen ve otomatik olarak saptanan cep'lerden birincisi tamamyla ilendikten sonra dierine geilir (ekil 3-a). Bu zellik fini takmyollarnda da seenek olarak yer almaktadr. Skim zellii; takmn blgeler aras hareketleri nasl yapacan belirten seenektir. Skim seildiinde takm dier bir blgeye giderken minimum Z hareketi yaparak ular. Bu da takmn her seferinde gvenli Z mesafesine kmasn minimize ederek para ileme zamann drmektedir. Kk Alan Filtresi; takm geometrisinden kaynaklanan veya takmn girmesinin sakncal bulunduu alanlar filtreleyebilmektedir.

(a)

(b)

ekil 3 a) Paket Paket leme b) Skim zellii [8] Kaba Talata Kalan Yerleri leyebilme; ekil 4-a da grld gibi, bu zellik sayesinde kaba talata da bir evvelki farkl takmdan kalan blgeler otomatik olarak saptanarak mkemmel ekilde ilenebilme 50

Varol, R., Yaln, B., Ylmaz, N.

Teknolojik Aratrmalar: MTED 2005 (3) 47-57

olana salanmaktadr. Yay koyma; ekil 4-b deki model zerinde bulunan ke blgelere kesici takmn zorlanmasn nlemek amac ile istee bal olarak yay konulur [8].

(a)

(b)

ekil 4. a)Kaba Talata Kalan Yerleri leme, b) Yay Koyma [8] 2.1.2. Fini (Bitime) lemi Sabit Z Frezeleme: ekil 5-a da grld gibi, bu yntemde, kesici takm paray kademeli olarak deien Z yksekliklerinde dolaarak kesme ilemini gerekletirmektedir. Bu sayede dik yzeylerde kesici takmn hep sabit derinlikte almas salandndan hem tala yk kontrol edilir, hem de daha hassas dik yzeyler elde edilir. ou PowerMILL takmyolu stratejisinde olduu gibi bu kriterde de model zerinde ke bulunan blgelere yay konularak, takmn zorlanmas engellenir ve yksek hzl ileme iin uygun kesintisiz kodlar retilebilir. zdm Frezeleme; ekil 5-b deki gibi, kalbn belli bir blgesinin ilenmesinde tercih edilen bu yntemde, kesici takm yollar seilen bir dzlem, doru veya bir noktada oluturulan klavuz izlerin para zerine yanstlmasyla belirlenir. S Alan Temizleme; ekil 5c de grld gibi, bu yntemle istenilen alt ve st a limitlerinde belirlenen blgeler ilenebilmektedir. Bu yntem, genellikle 'Sabit Z' yntemi ile birlikte kullanlr ve daha evvel ilenmi dik duvarlar tekrar ilemeye gerek kalmadan yatay ksmlarda hassas yzey kalitesi elde edilir. Ayrca bu yntem ile model zerinde yatay blgeler bulunup ilenebilir. Radyal Frezeleme; ekil 5-d deki gibi, yksek yzey kalitesinin istendii dairesel paralarda kullanlan bu yntemde kullanc tarafndan belirlenen bir merkezden 0-360 derece arasnda belirlenen alar arasnda radyal takm yollar oluturur. Spiral Frezeleme; ekil 5-e de gsterildii gibi, kesici takm merkezden da veya ie doru bir spiral eklinde hareket ederek kesme ilemini gerekletirmektedir. Spiral stratejileri ounlukla yksek hzl ileme yntemlerinde kullanlmakta ve dairesel paralarda ok iyi yzey kalitesi salamaktadr [8].

(a)

(b)

(c)

(d)

(e)

ekil 5. a) Sabit Z Frezeleme, b) zdm Frezeleme, c) S Alan Temizleme d) Radyal Frezeleme e) Spiral Frezeleme [8] 51

Teknolojik Aratrmalar : MTED 2005 (3) 47-57

Bilgisayar Destekli malatta (Cam), Cam Program Kullanlarak

Kalan Tala Frezeleme: Bu yntem bir evvelki byk apl kesici takmdan arta kalan yerlerin daha kk apl kesici takmla otomatik olarak temizlemesi iin kullanlr. Bylece sadece ilenmeyen yerler ilenirken kesme zaman azaltlmaktadr. Ke leme; ekil 6-b de verilen i kelerde kalan malzemeler, kesici takmn gidip-gelme ve boyuna kesme hareketleri yapmasyla otomatik olarak temizlenmektedir. Bu yntemde kk apl kesici takm sadece i keleri dolaarak hem buralardaki fazla malzemeleri temizlemekte hem de 3 boyutlu profillerin ilenmesini salamaktadr. Para zerinde bir evvelki takmdan kalan dik ve yatay yzeyler istenilen ayrm asnda otomatik olarak saptanarak dik olan blgelere sabit-Z, yatay olan blgelere de offset kriterli takm yolu PowerMILL tarafndan yine otomatik olarak yazlr. 3 Boyut Dengeli Son Bitirme; Bu ileme yntemi ile takm hatvesi modelin yatay ve dik duvarlarnda eit miktarda yan adm kullanacandan sper fini uygulamalar iin uygundur.

(a)

(b)

(c)

ekil 6 a) Kalan Tala Frezeleme, b)Ke leme, c) 3D Offset Fini leme [8] arpma Kontrol; ekil 7-a daki gibi, kesici takmn derin yerlere ulamas esnasnda kalem tutucunun modele arpmasn inceleyen ve engelleyen arpma kontrol olana da mevcuttur. ekil 7-b deki gibi, kalem tutucunun arpmas saptandnda, arpma derinlii, arpma olmamas iin gerekli minimum kesici takm uzunluu, arpmann olduu blgeler ekranda gsterilmekte ve verilen takm boyunun alabilecei takm yolu ve uzun takmn alaca takmyolu otomatik olarak oluturulmaktadr. Bu kontrol yntemiyle gerekli takm boyunun saptanmas, kesme ncesi olas hatalardan saknmay salar. Ayrca, PowerMILL ile oluturulan takm yollar istenildiinde komple proje olarak saklanabildiinden, ileride ayn takm yollar zerinde deiiklik yaplmas gerektiinde ok hzl olarak gerekletirilebilmektedir.
Boluk

arpma alan

(a)

(b)

ekil 7. a) Ke Frezeleme, b) arpma Kontrol [8] 2.2. Simlasyon

PowerMILL ile kaba tala, delik delme ve fini ileme simlasyonlar ViewMILL ile incelenerek para tezgaha gnderilmeden nce nasl ilenecei grlebilmektedir. Ayrca simlasyon ierisinde, takmn keserken kulland kesme ynlerini, alma koordinatlarn, kaldrlan tala hacmi kontrol edilebilmekte ve simlasyon devam ederken takm yolu hesaplatma ilemlerine devam edilebilir. Simlasyonu yaplm 52

Varol, R., Yaln, B., Ylmaz, N.

Teknolojik Aratrmalar: MTED 2005 (3) 47-57

herhangi bir takmyolunun grnts, 3 boyutlu model olarak saklanabilir ve istenilen operasyonda PowerMILL ierisinde zel blok olarak kullanlabilmektedir. 3. POWERMILL CAM PROGRAMINDA PARA PROGRAMLAMA

PowerMILL CAM programnda, para programlamak iin, CAD programnda izilen tasarmn IGES dosya formatna dntrlmesi gerekmektedir. Program ilk aldnda, ekran ekil 8-a daki ekildedir. Yeni bir tasarm olduunu varsayarsak; yaplacak ilk ilem, zerinde takm yolunu tayin edeceimiz modelin amaktr. Model, ekil 8-ada grlen File mensnden Open Model fonksiyonu ile alr. Model izim ortamna aktarlmadan nce tezgah sfrna uygun bir ekilde, X,Y,Z de konumlandrlmam ise bu ilem PowerMILL de yaplr. Konumlandrma ilemi, ekil 8-b de grld gibi, ana men fonksiyonu altnda, Model seenei klasrndeki, Move, Rotate, Scale fonksiyonlarnn kullanlmasyla yaplr. Model iin sfr noktas olutururken, modelin u anki konumunu bilinmelidir. Modelin referans noktas ile, ileme merkezinin referans noktas ayn olmas gerekir.

(a)

(b)

ekil 8. a) Programn lk Al Ekran ve Modeli Ekrana Aktarma, b) Model Konumlandrma lemi ekil 9-a da grld gibi, ara ubuundan Blok seenei seilir. Block Form penceresinde Calculate seenei seilerek modelin snr hatlar boyunca bir blok oluturulur. Eer snr hatlar gerek blok lleri ile uyumuyorsa, Limits seenei kullanlarak blok istenilen boyutlarda oluturulabilir. ekil 10a da grlen fonksiyon panosu yardmyla, ilerleme hz deerleri seilir. Bu uygulamada, bota ilerlemede 6000 mm/dak, i parasna yaklama anndaki ilerleme hz 1200 mm/dak, kesme ileminde 3000 mm/dak olarak seilmitir. Kesme hz ise, 3000 m/dak olarak seilmitir. Bu deerler, i paras sertliine ve ekline ve ileme trne gre seilmelidir. ekil 10-b de belirtildii gibi, blok ilemleri tamamlandktan sonra, kesici takm tipi seilir. PowerMILL talal imalatta kullanlan hemen hemen tm kesici takm trlerini ktphanesine almtr. Bu pencereden takm uzunluu, ap ve numaras seilir. Bu uygulamada, kaba ileme iin, 30 mm apnda, 158 mm uzunluunda ve 5 mm u radysl takm seilmitir.

53

Teknolojik Aratrmalar : MTED 2005 (3) 47-57

Bilgisayar Destekli malatta (Cam), Cam Program Kullanlarak

ekil 9. Modelin Boaltlaca Blou Tanmlama ve Hesaplattrma

(a)

(b)

ekil 10. a) lerleme ve Kesme Hzlarnn Seimi b) Uygun Kesici Takm Seimi Takm seiminden sonra, takm yolu oluturmadan nce yaplmas gereken iki nemli ilem vardr. Birincisi; hzl hareket ykseklikleri ve bu seenek tezgahn botaki hareketlerini yaparken modelden ne kadar yksekte olacan belirlemeye yarayan nemli bir fonksiyondur. ekil 11-a da, Safe Z (Gvenli ykseklikte), model ilenirken bir baka alana geite bulunduu yzeyden kalkaca mesafeyi gsterir ve 5 mm olarak seilmitir. Start Z, ise balangta i parasna ne kadar yaklaacan gsterir ve 2 mm olarak tanmlanmtr. ekil 11-b de, Stickness deeri, bitirme ilemine braklan tala miktardr. Bu uygulamada, bitirme ilemi tala derinlii 1mm olarak verilmitir. Hzl hareket tipi ise skim olarak tanmlanmtr. kincisi ise; takmn balama pozisyonunun ayarland Tool Datum Form fonksiyonudur. Balama aparatlar da gz nne alndnda takm iemeye balamadan nce, modelin merkezine gnderilmesi gerekir. Reset to Block Centre fonksiyonu, bu ilemi otomatik olarak yapar. Takm yolu oluturmadan nce, yaplmas gereken dzenlemelerin hepsi yapld ise, kaba tala ilemlerine balanabilir. Bunun iin. Ara ubuundan Alan Temizleme seenei seilir. Strategy fonksiyonu, kesme stratejisini belirlemek iin kullanlr. 3 tip kesme stratejisi vardr: Raster; kesici takm belirlenen eksen ynnde ve eksene paralel verilen ilerleme miktar aralnca kesme ilemi yapar. Kaba tala kaldrma ilemlerinde ok fazla kullanlmamasna ramen i paras geometrisine gre kullanld yerlerde mevcuttur. Genelde bitime ilemlerinde kullanlan takmyolu 54

Varol, R., Yaln, B., Ylmaz, N.

Teknolojik Aratrmalar: MTED 2005 (3) 47-57

stratejisidir. Profil ise, kesici takm i paras modeli zerinde kesici takm apnn girebildii lde snrlar dolamak suretiyle kesme ilemi yapar. Ofset seilirse; kesici takm i paras modeli zerindeki formlara uygun i ie geometriler boyunca kesme ilemi yapar. ie offset mesafelerini, verilen ilerleme deeri belirler. Talal imalatta en ok kullanlan kaba ilem tr Offsetttir. Bu uygulamada, kaba tala iin, offset takm yolu stratejisi seilmitir. Cut Direction; kesme ynn, Stepover yanal ilerleme miktarn ve Tolerance ise kesme toleransn belirler. Thickness i paras yzeyine bitirme ilemi ncesi braklacak mesafeyi ifade eder.

(a)

(b)

ekil 11-a) Hzl Hareket Ykseklikleri, b) Takm Yolu Stratejisi Belirleme Formu Kesici takmn i parasna verilen tala miktarnca direk girmesi istenmeyen bir durumdur. Genelde takm i parasna bir rampa yaparak girer. PowerMILL CAM programnda, kesici takm i parasn, Plunge, Ramp ve Drill olarak ekilde kesme yapar. Ramp; belirli bir rampa as (Max zig angle) yaparak, Plunge dalarak, drill ise dik bir pozisyonda ilemeyi salar. Bu uygulamada, kesici takmn belirli bir rampa as ile profil boyunca kesme yapmas tercih edilmitir. Tm ileme parametreleri seildikten sonra, apply fonksiyonu ile, takm yolu oluturulur. ekil 12-a da grld gibi, oluturulan takm yolu zerinde; sar izgiler takm yolunu, ak mavi rampa yolunu, mor izgiler hzl hareketleri (G0), krmz kesik izgiler ise bota fakat ilerleme deerine bal yollar (G01 ile) gsterir. ekil 12-b de grlen fonksiyon ile, para program simlasyonu yaplmaldr. Simlasyon programnda, ileme ncesi, takmn hareketleri ve oluturulan modelin boyut hassasiyeti kontrol edilir.

(b)

(a)

(c)

ekil 12. a) Takm Yollar b) Simlasyon Fonksiyonu, c) Program Diline evirme 55

Teknolojik Aratrmalar : MTED 2005 (3) 47-57

Bilgisayar Destekli malatta (Cam), Cam Program Kullanlarak

Eksik ileme alanlar varsa dzeltmeler yaplr. Kaba tala ilemlerinde olduu gibi, bitirme ilemlerinde de, kesme parametreleri, kesici takm seimi ve takm yolu stratejileri belirlendikten sonra, bitirme ilemi takm yollar oluturulur. Bitirme ileminde, kalan tala miktar (thickness) sfr verilmelidir. Eer takm yolu oluturulmu ve gerekli kontroller yaplm ise, ekil 12-c de grlen output fonksiyonu ile program diline evrilebilir. Oluturulan takm yolu, simlasyon programnda kontrol edildikten sonra, CNC ileme merkezine gnderilir. Kaba ileme iin, ekil 13-b de NC program verilmitir. mal edilecek para, oluturulan CAM programna gre, nce kaba tala daha sonra bitirme ilemi yaplarak ilenir.

N390( TOLERANCE: 0,1) N400( THICKNESS: 1) N410( Toolpath Stats:) N420( LENGTH: 70769,1) N430( TIME: 0/46/52) N440( LIFTS: 17) N450X-8.575Y2.35S3000M3 N460G43Z2.H1M8 N470G1X-31.216Y2.596Z1.992F1500 N480X-38.681Y2.677 N490X-38.843Y2.672 N500X-39.004Y2.656 N510X-39.532Y2.58 N520G3G17X41.053Y.954I.252J-1.761 N530G1X-41.131Y-.071 (a) (b)

ekil 13. a) Simlasyon, b) malat Edilecek Parasnn, Kaba leme in NC Program 4. SONULAR CNC tezgahlar, ancak CAD/CAM programlaryla desteklendiinde ilevselliklerini tamamlar ve yaplan yatrmn karln vermeye hazr hale gelir. CAD, CAM ve CAE sistemleri; bilgisayarlarn ileri bilgi ileme avantajlarn, uzun ura gerektiren tasarm, analiz ve imalat gibi mhendislik srelerine uygulayarak, kalite, maliyet ve zaman tasarrufu bakmndan avantajlar sunan teknolojilerdir. Bugn lkemizde CNC tezgahlar olduka yaygndr. Tezgaha yaplan yatrmda tereddt edilmezken, ayn hassasiyet programlara gsterilmemektedir. Dolaysyla ilevsellii eksik kalan CNC tezgah ancak bir konvansiyonel tezgah kadar yararl olmaktadr. Pek ok tezgahta, delik delmek, kontur dnmek, havuz boaltmak gibi tezgahn en basit fonksiyonlaryla snrl kalnmaktadr. malatta CAM programnn kullanlmas, konvansiyonel yntemlere gre aadaki avantajlar kazandrr: zlenecek yolun geometrik zelliklerini hesaplamada byk kolaylk salar. Hatta baz paralarda sonuca ulatracak tek yol olabilir, Hatalarn paray ilemeden ortaya karlmas ve dzeltilmesine imkan verir, Yksek doruluk ve tam bir esneklik, Karmak paralarn imal edilebilmesi, Baz durumlarda daha az komutla program yazlabilir.

Bu almada, bilgisayar destekli imalat srecinin temel unsurlarndan, Bilgisayar Destekli Tasarm (CAD), imalat (CAM) ve mhendislik (CAE) eleri ve bunlarn ierisinde CAM sisteminin genel yaps tartlmtr. Ayrca, CAM programlamaya rnek olarak tasarlanan kalp, ileme merkezinde imalat edilebilmesi iin, PowerMILL CAM program kullanlarak, ileme operasyonu programlanmtr. 56

Varol, R., Yaln, B., Ylmaz, N.

Teknolojik Aratrmalar: MTED 2005 (3) 47-57

Bylece, CAM programnn, elle kontrol yntemine gre stnlkleri izah edilmitir. Bu almann, zellikle modern takm tezgahlarn kullanan firmalar iin, tezgah ve para programlama ilemlerinde, ileme zamannn ve ilem saysnn (Toplam Blok Says) tahmin edilmesinde faydal olaca dnlmektedir. TEEKKR Bu almada, CAM programlama iin kullanlan, PowerMILL 5.5 programn temin eden A CAD/CAM firmasna teekkr ederiz. 5. KAYNAKLAR 1. Hunt, J., Mair, G.M., 1993. Manufacturing Engineers Reference Book-Chapter 4 Computers in Manufacturing, 14/3 p., Butterworth-Heinemann Ltd. Oxford. 2. http://ali-oral.balikesir.edu.tr/ (28.04.2005) 3. Dereli, T., Filiz, .H., 1997. Bilgisayar Destekli Tasarm ve retim Sistemlerinde Bilgi Deiimi ve Standartlar, Mhendis ve Makine, cilt 38, say 452, s. 11-19. 4. ASM Metals Handbooks, 1997, Ninth Edition, Volume 16, Machining, ASM International, 595627 p, USA. 5. http://www.desktopcnc.com/feburary03.htm 6. Boucher, D., 2000. CAD to CAM -- The Problem of Data Transfer, CNC Machining Electronic Magazine, Vol. 4, n. 14. (http://www.cncmagazine.com) 7. PowerMLL 3.1 Training Course, By DELCAM. 8. http://www.cagcadcam.com/ 9. Montreal, M., Rodriguez, A.C., 2002. Influence of Tool Path Strategy on the Cycle Time of High Speed Milling, Computer Aided Design, Volume 35, Issue 4, 1 April 2003, Pages 395-401. 10. Schulz, H., Geist, J., 1999. HSC-appropriate NC Programming in Die and Mold Manufacturing, Machining Impossible Shapes, Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, p.325-332.

57