SELUK NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS

23
2007 BAHAR 2007

NVERS SELUK NVERSTES DE LAHYAT FAKLTES DERGS

S.. lahiyat Fakltesi Adna Sahibi Prof. Dr. Ahmet nkal Editr Prof. Dr. Mehmet Bayyiit Yayn Yrtme Kurulu Prof. Dr. A.Turan Yksel, Prof. Dr. Ahmet Yaman, Do. Dr. M. Bahaddin Varol, Do. Dr. Ahmet ayc, Do. Dr. Abdlkerim Bahadr, Yrd. Do. Dr. Seyit Bahvan, Ar. Gr. Dr. Huriye Mart, Ar. Gr. Dr. Muhiddin Okumular, Ar. Gr. Dr. Fikret Karapnar, Ar. Gr. Dr. Ltfi Cengiz, Ar. Gr. Mehmet Harmanc, Ar. Gr. Doan Kaplan, Ar. Gr. Necmeddin Gney. Danmanlar Kurulu Prof. Dr. nver Gnay (Erciyes niversitesi), Prof. Dr. Mustafa Fayda (Marmara niversitesi), Prof. Dr. Bilal Kupnar (Mc. Gill University), Prof. Dr. smail Hakk nal (Ankara niversitesi), Dr. brahim Kaln (Colloge of The Holy Cross, SAM), Prof. Dr. Ahmet nkal, Prof. Dr. Hsamettin Erdem, Prof. Dr. Bilal Saklan Prof. Dr. Mustafa Tavukuolu, Prof. Dr. Mehmet Aydn, Prof. Dr. M. Ali Kapar Prof. Dr. Mustafa Uzunpostalc, Prof. Dr. smet Ersz, Prof. Dr. Sleyman Toprak, Prof. Dr. Zekeriya Gler, Prof. Dr. Tacettin Uzun, Prof. Dr. Mehmet Bayyiit Do. Dr. ahin Filiz, Do. Dr. Fevzi Gn, Do. Dr. Dilaver Grer, Do. Dr. A.Saim Artan, Do. Dr. Naim ahin, Do. Dr. Ahmet Ylmaz, Do. Dr. Bayram Dalkl, Do. Dr. Abdlkerim Bahadr Yrd. Do. Dr. Seyit Bahvan, letiim letiim Adresi Seluk niversitesi lahiyat Fakltesi 42090 Meram/KONYA Tel-Fax: 0332.323 82 50-51 / 323 82 54 e-posta: ilahiyatdergisi@selcuk.edu.tr ISSN: 1300 5057 bask: sebat ofset matbaaclk 0 332 342 01 53

Seluk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi (SFD), hakemli bir dergi olup, ylda iki defa (Bahar/Gz) yaynlanr. Dergide telif, tercme, makale, aratrma notu, tebli ve konferans metinleri, kongre, sempozyum, panel vb. tantmlar, kitap, tez deerlendirmeleri, literatr incelemeleri, sadeletirmeler, bilimsel rportajlar, ada ve gemi ilim adamlaryla ilgili tantmlar vb. yazlar yaymlanr. SFD, tm aratrmaclara aktr. Bilimsel ltlere ve yayn ilkelerine uygun her alma dergide yaymlanabilir. Yaymlanacak yazlar 12 punto Times 1,5 satr aral standardnda (resim, ekil, harita vb. ekler dahil) 30 sayfay (A4) gememelidir. Bir yazarn ayn sayda toplam sayfa says 30u gemeyecek ekilde en fazla 2 makalesi yaymlanabilir. Hakemli almalarn dndakiler (tantmlar, bilimsel rportajlar, biyografiler vb.) buna dahil deildir. Makalelerin 100150 kelime aras zeti ve bu zetin iki dilde (Arapa ve bir Bat dilinde) evirisi; yabanc dilde yazlan makalelerin ise Trke ile Arapa evirisi verilir. Arapa bir makalenin Trke ve herhangi bir Bat dilinde zeti verilmelidir. Makale balklarnn ise ngilizce evirisi yaplr.
S FD / 23

Yazlar (tercmeler orijinal metinleriyle birlikte) nsha halinde editre teslim edilir. Bunlardan ikisinde yazar tantan isim ve akademik unvan yer almaz. Makaleler en az iki hakemin incelemesinden getikten sonra yaymlanr. Yazlarn bilimsel, hukuk ve dil ynnden sorumluluu yazarlarna aittir. Yaymlanmayan yazlar iade edilmez. Her saynn hakemleri o sayda belirtilir.

YARIM ASIR NCESNDEN

Tarih boyunca slma yaplan ORYANTALZME BR BAKI* saldrlarda slm dmanlarnn yntemlerini hatrlamak, onu savunan ve urunda aba sarf eden kiinin savunma yolunu aydnlatacak Muhammed Zhid el-KEVSER basiretini artraca herkese kabul edilen bir gerektir. Bundan dolay yaptmz iin ev: Seyit BAHCIVAN Yrd. Do. Dr. Seluk . lahiyat Fakltesi bilincinde olmamz iin zerimize den, slam Mezhepleri Tarihi retim yesi saldrlarndaki yntemlerini hatrlayp ibret alnacak noktalardan ders almamzdr. slm kalesi iinde dzenledikleri baz entrikalarn belirttikten sonra,1 imdi de dardan ynelttikleri baz dmanca faaliyetleri aa karalm da bu basit rneklerden bilmediimiz daha pek ok tuzak ve entrika hakknda bilgi sahibi olalm. Tarih kitaplar ark slm dnyasna kar asrlarca sava iln etme konusunda dayanma iine giren banaz bir hal gruhunun haberleriyle doludur. yle ki, onlar ftrat dini olan slmn eitli yer ve insanlar arasnda hzl yayln grdklerinden, bizzat kendi yurtlarnda dinlerinin akbetinden korkuyorlard. Saldrlar ok iddetli bir ekilde devam ediyordu. Fakat o srada, inde onlarn ateinden ve bbrlenmelerinden asla etkilenmeyen bir aslan vard. Zira o alarda Mslmanlar gerek anlamda slm hayatn eref ve stnln tadan, kimseye boyun emeyen ve erefli kimselerdi. slm prensipler onlarn gnllerine yle nfuz etmiti ki; bu kendilerini o ilkeleri canlaryla ve sahip olduklar her eyi bu uurda feda ederek savunmaya sevk ediyordu. Onlarn Mslmanl sadece din gnlerde akla gelen Mslmanlk deildi. Onlar aralarnda Allah ve Reslne dmanlk edenlere sevgi beslemezler ve hyanet, yumuaklk ve korkaklktan dmanlara yaltaklanmazlard. Bylece onlar dmanlarn hedeflerine ulamalarn engellediler, saldrganlar da gerisin geriye, elleri bo, geldikleri yere dnp gittiler. slm ve Mslmanlarda grdkleri yce prensipler ve hayrl gelimelerden dolay ayaklar sarslm, dizlerinin ba zlmt. Kendi memleketlerinde dinlerinin geleceine dair endieleri artt. Bu merhalede, batda slm hakknda yalan ve iftiray yayarak dinlerini, slm tehlikeden uzak tutmaya altlar. Yalnz,

Bu makale, M. Zhid el-Kevser(1371/1952)ye ait Min berit-Trh, Kahire 1367/1947, adl eserin 1729 sayfalarnn evirisidir. Makalenin bal tarafmzdan konulmutur. Kevser, ad geen eserin nceki blmlerinde Ftmlerin nesebinden ve yaptklarndan, bn Kemmne, bn Meymn ve bn Melk gibi filozoflarn farkl grlerinden bahsetmitir.

Muhammed Zhid el-Kevser / ev: Seyit Bahcvan

gerek u ki; Avrupann pek ok alanda kalknma ve ilerlemesi Hallarn bu kanl savalarda doulularla olan iletiimi sayesinde olmutur. Luther (. 1546) taraftarlarnn mehur din reformu gerekletirmeleri bu uyann sonucudur. Her ne kadar Protestanlk dier gruplardaki mevcut olan putperestlikten ileri bir merhale olmaktan te gemeyi baaramam olsa da. Bu dnemde slm hakknda nice kuyruklu yalanlar uydurdular. Bu ak iftiralardan, ahsiyet ve karakter sahibi kiinin utancndan yz kzarr. slm bu tr iftiralardan tamamen uzaktr. Hatta tannm batl yazar Henry de Castro (. 1913) slm ve Mslmanlar hakknda Avrupada yaygn olan, gerekle ilgisi olmayan bu tr yalan propagandalardan yaknyor ve yle diyordu: Orta ada Avrupada dinleri hakknda ortaya atlan hurafe ve efsaneler Mslmanlara ulasayd acaba ne derlerdi? nk o aa hkim olan cehalet, apak dmanlk ve rezil banazlk yoluyla bu uydurma masallar ortaya karyordu. Sonra da yle diyordu: Avrupada bugne kadar slm ve Mslmanlar hakknda yaygn olan kt niyet, o dnemde yaylan bu hurafelerin kalan izinden baka bir ey deildir. O ada btn Hristiyan airler, Mslmanlar putperest olarak tasvir ediyor ve yle diyorlard: Onlarn dereceli tane ilhlar vardr: Mhon, Opln ve Trmkn. Avrupal bu yazarlar yle iddia ediyorlard: Muhammed kendisinin Tanr olduunu iln ettii bir din ortaya kard. Bundan daha irkini ve daha garibi, putperestlii ykp kkn kazyan, yaplan putlar kran ve onlar yok eden Muhammed (sav)i, insanlar altndan yaplan kendi heykeline tapmaya zorlayan bir adam olarak tanmalar idi. Hristiyanlar spanyada Mslmanlar Sarakusta (Saragossa) surlarna kadar srdkleri zaman, Mslmanlarn geri dnp putlarn yok ettii yaygarasn kardlar. Onlarn kard bu aslsz yayn, Mslmanlara yaptklar onlar putperestler eklindeki iftiralar ortaya kp da rezil olma korkularndan kaynaklanmaktayd. Hlbuki onlar, Mslmanlarn yurtlarn ele geirdiklerinde camilerinde bir tane bile put bulmu deillerdi. Hatta o dnemdeki airlerden biri, Mslmanlar hakkndaki yaygn hurafeyi yle iire dkt: -Mslmanlarn tanrs- Opln bir maarann iindeydi. Mslmanlar onu dvdler, telin ve tahkir ettiler, parampara ettiler ve ayaklar altnda inediler. Sonra da ikinci tanrlar Mhnu bir ukura attlar da domuz ve kpekler onu ineyip paraladlar. Dnyada hibir ilh byle bir aalanmaya maruz kalmamt. Sonra da Mslmanlar bu yaptklarna piman oldular ve tahrip ettikleri putlarn yeniden yaptlar. Putperestliin Mslmanlar arasnda yeniden canlanmas zerine Kral arl (Charles 1516?), Sarakustaya girdiinde, Mslmanlarn putlarn aramalar iin her tarafa adam gnderdi. Bunun zerine Mslmanlar camilere girip putlar demir balyozlarla krdlar. te yalan ve iftira olarak byle eyler yaydlar Mslmanlar hakknda. De Castronun Hristiyanlardan naklettikleri ite bunlar.

S FD / 23

186

Yarm Asr ncesinden Oryantalizme Bir Bak

air (Paul) Ricoeur (. 1913) yle diyor: Tanrm! Azabn Mhna tapanlara gnder. -Kastettii Muhammed (sav) mmetiydi, sanki onlar Mhn denilen puta tapyormu gibi!- Bu air, Hal asilzdelerini slma kar seferberlie davet ediyor ve yle diyordu: Kalknz! Mhn ve Trmkn denilen putlar ykn, ikisini de yakn ve kendi tanrnz urunda onlar kurban edin. Batllar Orta ada slm ve Mslmanlara byle dmanlk yapyorlard. Avrupada slm aleyhinde uydurulan bu iftira ve hurafeler uzun zaman devam etti. Hatta Orta a takip eden yzyllar, slma iftira ve dmanln znde gemi yllardan daha da iyi deildi. Metotlar deiik olsa bile. Aralarnda slm aleyhindeki propagandalarnda uydurduklar yalan ve iftira ekillerine dikkat edenler oalnca, batl propagandistlerden gerekleri arptanlar, slma zarar vermede baka bir yntem takip etmeye baladlar. Bu, douda yazlm kitaplardan nakletmek suretiyle slm ve slm Tarihi hakknda tarafsz aratrmalar yapma grntsn vermek eklindeydi. Bylece XVII. yzyldan itibaren, douda yazlm kitaplarda slm tarihini arptmak dncesiyle bulduklar baz metinleri kendi dillerine evirmeye baladlar. lk ileri; Sad b. el-Batrk elskendern (. 328/940),2 e-eyh el-Mekn Cercis b. el-Amd (. 672/1273),3 Ebul-Ferac ereriyos (Grgoire) b. Hrn el-Malat (bnl-br diye bilinir, . 685/1286)4 gibi dou Hristiyanlarnn kitaplarnda bulduklar -yukardaki maksatlarna hizmet edebilecek- eyleri; sonra bn Sebe (. 40/660 civarnda) uzants ar ilerin yazdklar kaynaklardakileri, bilhare de el-Vkd (. 207/823),5 bn Him (. 213/828), et-Taber (. 310/923) gibilerinin kitaplarndakileri ve buna benzer doru yanl her eyi iine alan trden ve ihtiva ettii naslarn ve senetlerinin ciddi bir szgeten ve kapsaml bir tenkitten gemesi gereken kitaplardakileri tercme etmek oldu. lk ilgilendikleri siyer ve megz kitaplaryd. Zira bu kitaplarda phe yaratmak, Oryantalistlerin haberleri sunmadaki sakat yntemlerini, aldatma biimlerini bilmediklerinden ve slm ilimlerdeki slklarndan dolay bat taklitisi toy arkllar nezdinde meyvesini vereceini biliyorlard. lk dnem siyer yazarlarnn en nemlilerinden Ms b. Ukbedir (. 141/758).6 Buhr (. 256/870) onu kaynak alr. Onu herkes vg ile anyor,

S FD / 23

187

Zirikl, Hayruddn, el-Alm, Beyrut 1980, III, 92. Zirikl, el-Alm, II, 116. 4 Zirikl, el-Alm, V, 117. Bu nn tarihleri de baslmtr. 5 bn Hbbn, el-Mecrhn, Tahk. Mahmd brahim Zyid, Beyrut ?, II, 290; Zeheb, el-Kif, Tahk. Muhammed Avvme, Cidde 1992, II, 205; Zeheb, Mznl-tidl f Nakdir-Ricl, Tahk. Ali Muhammed el-Becv, Beyrut ?, III, 662-666; bn Hacer, Takrbt-Tehzb, Tahk. Muhammed Avvme, Beyrut 1986, s. 498. 6 Zeheb, Mznl-tidl, IV, 214; bn Hacer, Takrbt-Tehzb, s. 552.
3

Muhammed Zhid el-Kevser / ev: Seyit Bahcvan

ancak bn ihbdan rivayetleri konusunda Hfz el-sml (. 295/908) Ondan hibir ey iitmediini kaydediyor. bn ihb (. 124/742)7 siyer ve megz alannda daha ok mrsel rivayetleri kullanmaktadr. f ve bn el-Kattna (. 198/813)8 gre de onun mrsellerinin bir deeri yoktur. Tarih sahibi bn Cerr et-Taberye gelince; onun hadis, tefsir ve fkhta makam ycedir. Ancak Trhinde zikrettiine shhat garantisini vermemitir. Hatta I. cilt 5. sayfada yle diyor: Bu kitabmda, sahih olmasna bir vecih bilinmediinden, hakikatte/gerekte bir anlam olmad iin, okuyucunun kabul etmeyecei, duyann irkin grecei eyler bilinsin ki bizim tarafmzdan getirilmemitir. Bunlar onlar bize nakleden bazlar tarafndan getirilmilerdir. Biz de, bize aktarld ekilde onlar aktardk. Ayn yerde yine yle diyor: Zira biz bu kitabmzla hccet getirmeyi hedeflemedik Bundan anlalyor ki; Trhte getirdii rivayetlerin mesuliyetini stlenmemi, onu bu rivayetleri kendisine aktaranlarn omuzlarna yklemitir. Megz sahibi Muhammed b. shk (. 151/768)9 hakknda tenkitiler ihtilf etmilerdi. Pek ok kimse onu yalanc olarak niteledi. Eb Hanfe ve Mlik onu tasvip etmiyorlard. Megz alannda onu gl grenler, pheli yerlerde bulunmas zor olan birtakm artlar ileri srdler. bnn-Nedmin (. 438/1047) Fihristinde10 onun hakknda geni bir bilgi vardr. Mesela yle denilmektedir: Tenkit edilmi, metodu beenilmemitir. Anlatldna gre: Medine emirine, Muhammedin kadnlarla ak hikyeleri anlatt iletildi. Emir de, getirilmesini emretti. Getirilince onu krbalatt ve Mescitin gerisinde oturmasn yasaklad. Yakklyd. Deniliyor ki; ona iirler yazlp getirilir ve bunlar siyerle ilgili kitabna dhil etmesi istenir, o da bunu yapard. Kitabna, iir rvlerine gre kendisini kk drecei iirler koydu Cumhur, megzde bilinen baz artlarla onun gl kabul edilebilecei kanaatindedir. Onun gibilerinin rivayetlerine, sadece rivayeti aktaran senetteki rvleri incelemek eklinde de olsa, teenni ile yaklamak gerekir. Ondan rivayette bulunan Ziyd el-Bekk (. 183/799)11 ihtilfldr. Nes (. 303/915) onu zayf kabul etmi, bnl-Medn (. 234/849)12 ise rivayetini almamtr. Eb Htim (. 277/890),13 onun hakknda: Kendisiyle ihticac edilmez demitir. Dier rvsi Seleme b. el-Fadl er-Rz (. 191/806)14 de ayn ekilde ihtilfldr. Eb Htim

S FD / 23

188

Zeheb, el-Kif, II, 219; Zeheb, Mznl-tidl, IV, 40; bn Hacer, Takrbt-Tehzb, s. 506. Zeheb, el-Kif, II, 366; bn Hacer, Takrbt-Tehzb, s. 591. 9 Zeheb, el-Kif, II, 156; Zeheb, Mznl-tidl, III, 468-475; bn Hacer, Takrbt-Tehzb, s. 467. 10 bnn-Nedm, el-Fihrist, Beyrut 1978, s. 136. 11 Zeheb, el-Kif, I, 411; Zeheb, Mznl-tidl, II, 91-92; bn Hacer, Takrbt-Tehzb, s. 220. 12 Zeheb, el-Kif, II, 42-43; Zeheb, Mznl-tidl, III, 138-141; bn Hacer, Takrbt-Tehzb, s. 403. 13 Zeheb, el-Kif, II, 155; bn Hacer, Takrbt-Tehzb, s. 467. 14 Zeheb, el-Kif, I, 454; Zeheb, Mznl-tidl, II, 192; bn Hacer, Takrbt-Tehzb, s. 248.
8

Yarm Asr ncesinden Oryantalizme Bir Bak

onun hakknda da: Kendisiyle ihticac edilmez demitir. Bu Selemenin de rvsi Muhammed b. Humeyd er-Rzdir (. 248/862)15 ki, o da ihtilfldr. Birok kii, onu irkin bir ekilde yalanc kabul etmitir. bn Cerr, bn shkn rivayetlerini onun kanalyla aktarr. Him b. Muhammed el-Kelb (. 204/819),16 babas ve elVkd hakkndaki sylenilenler herkese bilinmektedir. El-Veld b. Mslimin (. 196/811) rvsi Muhammed b. iz ed-Dmek (. 233/847)17 hakknda Eb Dvd (. 275/888): Ona Allah selmet versin der. Eb Htime gre, KitbrRidde ve el-Fth sahibi Seyf b. mer et-Temmnin (. 200/815)18 szne itibar edilmez. Pek ok kimse de onu zayf olarak nitelemektedir. Hatta bn Hbbn (. 354/965) onu uydurmaclkla itham etmektedir. Ondan rivayette bulunan uayb b. brahim (. 199/814),19 bn Adiyy (. 365/976) ve Zehebye gre tannmayanlardandr. Onun selefe hakaret ieren haberleri vardr. Bu uaybdan rivayette bulunan es-Seriyy b. Yahy (. 167/783)20 sika olarak grlmemektedir. O, Seyften yapt rivayetlerinde bn Cerrin eyhidir. Seyften nceki rvlere gelince; onlar ounlukla mehul rvlerdir. bn Cerrin siyer alanndaki senetleri byle olunca, siyerle ilgili malmat bize aktaran ve ilimde ondan daha aa olanlarn rivayetlerinin kabul zorunluluu bir tarafa, bizzat onun siyerdeki rivayetlerinin aratrlmasnn zorunluluu ortaya kmaktadr. zellikle de kendisinin tek bana rivayet ettii konularda. El-Yakb (. 292/905ten sonra) saldrgan bir idir. El-Ennin yazar Ebul-Ferac el-sfehn (. 356/967) sahih haberleri nakleden kimselerden deil, aksine sohbet/elence erbabndandr. O, kesinlik ve salamlk ifade eden- haddesen ve ahberan kalplar ile enteresan eyler nakletmektedir. Bundan dolay yalanclkla- itham edilmitir. Nevbaht (. 310/922), o ok yalanc bir kimseydi. Dkknlar kitaplarla dolu, ar hareketli olduu srada sahaflar arsna gelir, birok kitap satn alr ve evine gtrrd. Sonra da btn rivayetleri bu kitaplardan olurdu der. Allah ilim erbabn bu pis ve zanldan mstani kld. te bunlar, hakikat aklarn haberlerin senetlerini, zellikle de, slm dmanlarnn bilmeyerek veya bu haberleri geersiz klacak illetleri bilmezlikten gelerek, tek bana kalnan ve pheli yerlerde, titiz aratrmaya sevk eden ilk dnem haberleri ve siyer kaynaklarndan birka rnektir. Rical tenkidi konusunda derinlemek kiiye, iftiraya nasl cevap vereceini, gly nasl gl yapacan ve slma kar kurulmu dman tuzaklarna dmekten nasl korunacan retir. Bu konuda slm dergisinde
15 16

S FD / 23

189

Zeheb, el-Kif, II, 166; Zeheb, Mznl-tidl, III, 530-531; bn Hacer, Takrbt-Tehzb, s. 475. Zeheb, Mznl-tidl, IV, 304-305. 17 Zeheb, el-Kif, II, 183; Zeheb, Mznl-tidl, III, 589; bn Hacer, Takrbt-Tehzb, s. 486. 18 Zeheb, el-Kif, I, 476; Zeheb, Mznl-tidl, II, 255-256; bn Hacer, Takrbt-Tehzb, s.262. 19 Zeheb, Mznl-tidl, II, 275. 20 Zeheb, el-Kif, II, 427; Zeheb, Mznl-tidl, II, 118; bn Hacer, Takrbt-Tehzb, s. 230. Aksine onu Eb Htim, Eb Zra, bn Man, Nes ve bakalar tevsk etmitir. Onu sika grmeyen sadece Ebul-Feth el-Ezddir. O da pek ok kimse tarafndan bu grnde hatal bulunmutur.

Muhammed Zhid el-Kevser / ev: Seyit Bahcvan

tir. Bu konuda slm dergisinde (say: 5, yl 1362 h.) Hlid b. el-Veld ve Mlik b. Nveyrann ldrlmesi21 adl makalemde tafsiltl bilgi verdim. Orada, bn Nveyra olayyla ilgili elikili haberlerdeki deiik illetleri belirttim. Dou ve batllardan ithaml ve zanl kimselerin yazdklar ilk dneme ait haberleri ieren kitaplar, o haberlerdeki fesat yollar ve onlar ayklama yntemleri hakknda deneyimi olmakszn okuyor da, sonra da, szgeten geirmeden onlara dayanarak bir ey yazan veya onlardan bir ey tercme eden kimse hem kendisi helk olur, hem bakasn helk eder ve doru yoldan sapm olur. Dinine ve onuruna dkn olan herkese tavsiyem, ilk dnemdeki haberleri, ilim szgecinden geirme yollar ve anlay lleriyle ayar yntemlerini renerek son derece ihtiyatl karlamaktr. Bir makalemde22 yle demitim: Her devirde slm dmanlarnn ne derece aba sarf ettikleri ve her nesilde hilelerin yeni ekiller ald aratrmacnn malmudur. Rivayetlerin tedvini dneminde, haberleri nakleden rvler arasna, slmn ve onun davetilerinin adn ktye karacak yalanlar yaymak iin kendilerini kamufle ederek gizlice girmeleri onlarn hileleri trndendir. Uydurulan bu yalanlar yeterli basirete sahip olmayan rvler nezdinde kabul grd ve onlar kitaplarda ebedletirdiler. yle ki, her asrda slma sava iln edenler ona tuzak kurmak iin devaml bunlar vesile ettiler. Fakat Allah sonsuz ltfuyla haberlerin ayar saf olanlaryla ayar bozuk olanlar birbirinden ayrt edecek otoriteler verdi. Bylece bu llerle deerlendirmeyi bilenlere gre, slmn retileri ve haberleri, hile ve dmanlarnn tuzandan salam bir koruma altna alnm oldu. Batl yazarlarn slma saldrma yntemleri, iki asrdan bu yana hakikatleri arptma metodu ortaya kncaya kadar, soyut hakaret ve srf iftira atma eklindeydi. Tarafsz ilm aratrma klna brnerek doulularn kitaplarndan yalanlar seip alyorlar, sonra da onlarla ilikisi olan tecrbesiz doulular onlarn yazdklarna kanp inanmaya ve kendi yaad soydalar arasnda onlarn samalklarn yaymaya baladlar. Bylece ortal fesat kaplam ve buna bir are bulmak gerekmiti. Bundan dolay da bugnk edebiyatlardan siyer yazarlarna, eski yeni, dou ve batda yazlm siyer kitaplarna ihtiyatl yaklamalar ve gerekli donanma sahip olmalar; tenkit ehli nazarnda muteber olan llerle hakikatleri ayklamaya daha ok aba sarf etmeleri zaruret halini almt. Bunu yaparken de gnlk gazetelerdeki edeb konularda ve modern hikye ve romanlar yazmada alm olduklar ar serbestlii de kalemlerine vermemeleri icap etmekteydi. Grlerini ortaya koyarlarken, kitaplardan alntlarnda ve doru tenkit leine vurduklar

S FD / 23

190

21

Bu olay ve makale iin bkz. Kevser, Maklt, Matbaatl-Envr, Kahire 1372, s. 455-462. Ayrca: ibl, Asr- Sadet, trc: mer Rza Dorul, stanbul 1973, V, 185-188. 22 Kevser, Hlid b. el-Veld ve Mlik b. Nveyrann ldrlmesi, Maklt, s. 455-456.

Yarm Asr ncesinden Oryantalizme Bir Bak

bir sonuca giderken de son derece ihtiyatl olmalydlar. zellikle douya ait kitaplardaki yabanc unsurlar tanmada bu ekilde titiz davranrlarsa, batllarn kitaplarndaki hile trlerini yok etmek kendilerine kolaylaacaktr. XVIII. ve daha sonraki yzyllarda batllarn slm aleyhine yazdklar eserler Allme ibl en-Numan el-Hind nin (. 1330/1914) Siyerun-Neb23 adl eserinin mukaddimesinde verilmitir. Bu, Siyer-i Nebevyi yanllardan ayklama ve bu alanda bazlarnn ortaya attklar phelere cevap verme hususunda iyi bir kitaptr. Bakalarna gre hatalar azdr. Enteresan olan, doulu yazarlardan pek ounun siyer ve ilk dnemin tarihi hakknda batllarn eserlerine kanmalardr. Bundan daha enteresan olan ise; Menr sahibinin (Red Rz, . 1354/1935) talyan Kont Caetaninin (. 1926)24 on ciltlik Havliyyt/Sreli Yaynlar diye mehur olan slm Tarihine takriz yazdn ve ona vgler yadrdn grmemizdir. Hlbuki bu kitap, yazar ne kadar tarafsz aratrmac grntsnde olursa olsun, bu konuda yazlm en zararl kitaptr.25 Ayn ekilde onun Menrnda, Hollandal Dr. Dozynin (. 1883)26 slm Tarihine vgde bulunduu da grlmektedir. Hlbuki Dozy, Avrupallar arasnda slm tarihi hakknda yazp da hakikatleri en ok arptan kimsedir. eyh Muhammed Abduh (. 1323/1905) Ekolnde slm savunmaya soyunan kii (Red Rz), en zararl kitaplara, iki kitabn da ne asl ve ne de tercmelerine muttali olarak, byle bol keseden vgler yadrrsa, douya ait ilimlerde yeterli birikime sahip olmadan bat kaynaklarndan beslenen genlerin hali nice olur!? Allah slm, slmn mukaddeslerini bylesi savunucularn errinden korusun. Sonra Yahudi ve onlarla birlikte dier Oryantalistler kendilerine slmn temel kaynaklarnda phe oluturma imkn verir arzusuyla Kuran ve Kuran limleri, Hadis, Fkh ve Usl, Kelm ve Mezhepler Tarihinde aratrmalar yapmaya baladlar. Yaptklar aratrmalarda amalarn gizlemeye ve kurbanlarna btn aratrmalarnda hak ve hakikat peinde olduklar zannn vermek iin, baz konularda hakinas grnmeye gayret ettiler.27 Ancak onlar avlarn kolayca avlamak iin oltasna itah kabartc bir yem takan avcya benzerler. Oltaya yakalanmak, manev hayatn koruyacak feyizli ark kaynandan kana kana imeden nce bat kaynaklarna ynelenlerin akbetidir. Bu grup Oryantalistlerin kurbanlar hayli kabarktr. Bu tr arptclarn en tehlikelisi, rken Macar, dinen Yahudi, slm dmanlnda kkl, btn hayat bu yolda geen Goldziherdir (. 1921).28 O iinde bulunduumuz yzylda yaayanlardandr.
Age., I, 73-77. Zirikl, el-Alm, V, 250; el-Akk, Necb, el-Msterikn, Kahire 1965, I, 372-373. 25 Ayrca bkz. Kevser, Maklt, s. 59, 576. 26 Zirikl, el-Alm, III, 38-39; el-Akk, el-Msterikn, II, 658-661. 27 Oryantalistlerin Kuran ilimlerindeki aratrmalarnn maksad iin bkz. Kevser, Maklt, s. 17. 28 Zirikl, el-Alm, I, 84; el-Akk, el-Msterikn, III, 906908.
24 23

S FD / 23

191

Muhammed Zhid el-Kevser / ev: Seyit Bahcvan

S FD / 23

192

Onun Kuran ve Kuran limleri, Hadis ve Usl, Fkh ve Usl, Kelm ve kelmclarn ekolleriyle ilgili aratrmalar vardr. Amacna gre beendii kaynaklardan setii metinlere, uzmanlarna gre tamadklar anlamlar yklemede arya kaarak ve o kaynaklarn gven ve mracaat etmedeki derecelerinin farklln grmezlikten gelerek, istedii sonucu elde etmede son derece mahir ve sahtekrdr.29 Keke slma byk dmanlk besleyen bu Macarn kitaplarn kontrol edecek ilm bir komisyon kurulsayd, o zaman gz olan herkes iin sabah ortaya kar ve bu hilekr ve kurnaza cevap verme de kolaylard. Fakat yeterli alma yaplmadan baz Ezherliler marifeti ile bu kitaplarn tercme edilmesi ve tam cevaplar verilmeden yaynlanmas, slm dmanlarndan phe ortaya atanlarn phelerini, olduu gibi Dd Dili/Arapay konuanlarn dikkatlerine sunmak slm evrelere onlarn phelerini ulatrmada fitnecilere veklet etmek anlamna gelir. Bu da kanaatimizce- slmn yegne kalesi olan Ezherin rza gstermemesi icap eden bir husustur. yleyse, seneler nce Goldziher gibilerinin kitaplarn tercme etme ve yaynlama hususunda Ezherin yaynlad kararn, ekinmeden, tam olarak ve eksiksiz bir biimde, hakkyla onlara cevap verme artna bal olmas icap eder; yoksa aa ayak uydurma grnts vermek arzusu ve varlnn asl gayesine ve kendisine aktlan mmetin mallarna bakmakszn Ezher, grevinin tersini yapm olur. Vaka zamana ayak uydurma hastal ilkesiz limi douya kltc bir mercek, batya da byltc bir mercekle bakmaya sevk eder; bylece pek ok slm cemaatin arzusunu nazar- itibara almadan, slm d heyetlerden kendisine yaplan davetlere sratle icabet eder. Temel slm ilimlerde ak eksiklii giderme ve ierdeki gedikleri yamamaya zen gsterme yerine, bat ve dou dnyasnda hukuk veya dinler alannda yaplan kongrelere heyetler gndermeye koar. Oryantalistlerin niversitelerine heyetler gnderir, o diyarlarda slm yaymak iin deil, aksine dou slm dnyasna kar yaylmac, dmanlk gibi gizli niyetler besleyen, o niversitelerin hocalarnn elinde slm ilimlerde derinlemek iin. Bu ekilde eitli dinler ve mezheplerle gnl rahatlyla karde olur. Bylece Ehl-i haktan sapm mezhepler, frkalar ve dinlere mensup kimselerden oluan d ynlendirme ile ieride ve darda oluan cemaatlere kar, gruplar yaknlatrma, aralarnda sevgi ve kardelik tohumlar ekme, ihtilf ve ayrlk noktalarn gndeme getirmeden, kendilerinin ihtilfsz, mterek, ebed tek mesaj ve tek dini Esperanto dini olsun diye, hepsini toptan dinler aras ortak ilkeler etrafnda birletirme perdesi altnda hogrl davranr. Bununla faka bastrlmak istenilenler Mslmanlardr. Dinlerin birletirilmesini seslendiren bu cemiyetler, ancak slm dinine ve slm fkhna bu terk edilmesi gereken bir taassuptur diyerek- sarlma noktasndan, dounun ayan kaydrmak

29

Ayrca bkz. Kevser, Maklt, s. 57, 576.

Yarm Asr ncesinden Oryantalizme Bir Bak

istiyorlar. Bylece onlar yutmak isteyen batllarn boaznda kolay bir lokma haline gelmi olurlar. Zira temessk olmayann, hamiyeti, izzet-i nefsi, gckuvveti ve onuru da olmaz. Kiilii de rzgr nnde yaprak gibi olmu olur, rzgr onu istedii yere savurur. Bu karma din de slm dini olmaz. Allah Dinlerine uymadka Yahudiler de, Hristiyanlar da asla senden raz olmayacaklardr,30 phesiz Allah nezdinde hak din slmdr31 ve Kim kendisine slmdan baka din ararsa bu ondan asla kabul edilmeyecektir32 buyurmaktadr. O halde bunlarn davet ettii Esperanto dini, Allah elilerinin sonuncusunun salt ve selam ona ve btn hepsine olsun- davet ettii tevhit dininden baka bir dindir. Bunlar cemaatte din, ahlak ve siyas zlmeyi abuklatran ve slmn ilk douundan bugne kadar onurumuzu, erefimizi, kimliimizi ve dinimizi koruyan- slm fkhnn yapsn bozan eylerdir. Ayn ekilde, canl ve esiz bir izzete sahip bu mmeti yetitiren slm akidesini de gnllerden yok eder. Dinler kongresine temsilci ye gndermek en azndan Mslmanlar adna- onlar nezdinde slmn dier batl dinlerle eit olduunu itiraf anlamn tar. Bunda hangi kazan sz konusudur? slm bu durumu nasl onaylar? Bir Mslman, kendi dininin dnda bir dine yaklamak adna, slmn baz hkmlerinden nasl vazgemeyi caiz grr? Bu, Kitapn bir ksmna iman edip dier bir ksmn inkr etmekten baka bir ey deildir. Sonra, bir hukuk kongresini kabul etmekle, slm fkhnn yasama kaynaklarndan biri olmas eklinde, mehur Roma hukuku kategorisine koymann dnda ne kazanrz? Bu, Avrupa kanunlarnn, Mosehemin(?) Kilise Tarihi adl kitabndan anlaldna gre, genelde slm fkhndan, zelde komuluk mnasebetiyle zellikle de mam Mlikin fkhndan ne kadar aldn bilmeyenlerin basit bir gururudur. Geen yzyln sonlarnda Mlik mezhebinin byklerinden eyh Mahlf (b. Muhammed) el-Mnyv (. 1295/1879),33 batnn, Mlikin fkhndan aldklar eyler konusunda bir kitap yazd. Bu kitap, Drul-Ktbil-Msriyye, no:1085(deiik ilimler)de bulunmaktadr. Konuyla ilgili yazarlarn kitaplarndan anlaldna gre, bizzat Avrupallar tarihte bir dnem bizim ilimlerimize muhtatlar. Hibir gn biz onlara her eyde, hatta slm fkhnda ve slm ilimlerde muhta deildik. slm lkelerindeki yaptklar vastasyla dmanlarn bu abalar, ancak iimizde hakl olarak slm fkhna kar tadmz kutsiyet duygusunu yok etmek ve onu idarecilerin arzularna gre deien beer kanunlar kategorisine koymamz iindir. Bu konuda onlara uydu-

S FD / 23

193

30 31

Bakara 2/120. l-i mrn 3/19. 32 l-i mrn 3/85. 33 Bu kitap, el-Mukrantt-teriyye: Tatbkul-Knn el-Meden vel-Cin al Mezhebil-mm Mlik ad ve Muhammed Ahmed Sirc ve Ali Cuma Muhammedin tahkikiyle Msrda 1999 ylnda yaymlanmtr.

Muhammed Zhid el-Kevser / ev: Seyit Bahcvan

umuz zaman, vefa ve ballmzn kayna olan bu gl ba ellerimizle kesmi ve bir yasama kargaasna dm oluruz. Bu, slm dmanlarna gre deerli bir hedeftir. Yaptklar vastasyla ierde zaman zaman slm fkhna, birletirme, yaknlatrma, onunla nceki kanunlar arasnda mukayese yapma, slah adyla onun problemlerini batnn szgeciyle eleme gibi deiik yntemlerle ona dokunmay sevimli hale getirmeyi ortaya atyorlar. Btn bunlar, birka seneden beri modern Ezherde tehlikeli iaretlerini grdmz ve zamannda da pek oundan bahsettiimiz eylerdir. Bu yaklamlarn arka planlarn uzun uzun anlatmaya buras msait deildir. Ben yle gryorum ki, yaknda Ezherin idaresini stlenecek olan eyh/Rektr,34 eer slmn ve slm ilimlerin yegne kalesinin eyhi olarak grevini yapmak isterse, braklan ykn her ynden son derece ar olduunu grecektir. Gidiat dzeltme, eitim ve retim ilerini slah ve Ezheri yeniden canlandrmada kendisine muvaffakiyetler temenni ediyoruz. Allah Tel, yegne hidayete ulatran ve muvaffak klandr. Her ey Onda biter. Son duamz, Her trl vg ve sena lemlerin Rabbi olan Allahndr; Allah, Efendimiz Muhammede, line ve btn ashbna salt etsin eklindedir.

S FD / 23

194

34

Kevsernin burada kastettii eyh Mustafa Bey Abdrrzk olmaldr.