T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

DREN KAYNAI VE LEHMLEME

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. ELEKTRK DREN KAYNAI ....................................................................................... 3 1.1. Elektrik Diren Kaynann nemi............................................................................... 3 1.2. Elektrik Diren Kaynann Tanm .............................................................................. 3 1.3. Elektrik Diren Kayna eitleri ................................................................................. 4 1.3.1. Nokta (Punta) Diren Kayna Yntemi ................................................................ 4 1.3.2. Nokta Diren Kaynanda Kullanlan Elektrotlar .................................................. 7 1.3.3. Kabartl Nokta Diren Kayna Yntemi.............................................................. 8 1.4. Diren Kayna le Kaynak Yaplabilen Malzemeler ................................................. 11 1.5. Farkl Kalnlktaki Saclarn Elektrik Diren Kayna le Birletirilmesi .................... 11 1.6. Diren Kaynanda Kullanlan Elektrotlarn Genel Kullanm Alanlar ...................... 12 1.7. Elektrik Diren Kaynanda Gvenlii ................................................................... 12 1.7.1. Elektrikle lgili Olas Tehlikeler ve nleme Yollar ............................................ 12 1.7.2. Yanklarla lgili Tehlikeler ve nleme Yollar .................................................... 13 1.7.3. Kesilme, Ezilme Sonucunda Yaralanmalar ve nleme Yollar ........................... 13 1.7.4. Scak Metal Sramas ile Oluabilecek Kazalar ve nleme Yollar ................... 13 1.7.5. Zehirlenmeyle Oluabilecek Kazalar ve nleme Yollar..................................... 13 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 14 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 16 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 17 2. DK VE ALIN KAYNAI............................................................................................. 17 2.1. Diki Diren Kayna Yntemi ................................................................................... 17 2.1.1. Diki Diren Kaynanda Kullanlan Elektrotlar ................................................. 18 2.1.2. Diki Kaynann Kullanld Malzemeler ve Kalnlklar ................................. 18 2.2. Diren Aln Kayna Yntemi .................................................................................... 19 2.2.1. Diren Aln Kayna eitleri .............................................................................. 20 2.2.2. Diren Aln Kaynann Kullanld alanlar ....................................................... 20 2.3. Farkl Kesitli Malzemelerin Diren Kayna .............................................................. 20 UYGULAMA FAALYET-2 ........................................................................................... 21 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 23 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 24 3. LEHMLEME .................................................................................................................... 24 3.1. Lehimlemenin Tanm ................................................................................................. 24 3.2. Lehimlemenin nemi.................................................................................................. 24 3.3. Lehimleme eitleri .................................................................................................... 24 3.3.1. Yumuak Lehimlemenin Tanm ve nemi ......................................................... 25 3.4. Yumuak Lehimlemede Temizlik ............................................................................... 26 3.4.1. Mekanik Temizleme Aralar............................................................................... 27 3.4.2. Kimyasal Temizleme Malzemeleri....................................................................... 27 3.5. Yumuak Lehimlemede Kullanlan Takm ve Gereler .............................................. 28 3.5.1. Havyalar ............................................................................................................... 28 3.5.3. zerinde Is Kayna Bulunan Havyalar.............................................................. 29 3.5.4. Elektrikli Havyalar ............................................................................................... 30 i

3.5.5. Kalem Havyalar.................................................................................................... 30 3.5.6. Dier Lehimleme Aygtlar .................................................................................. 30 3.6. Havyasz Lehimleme Aygtlar.................................................................................... 31 3.6.1. Alev ile Lehimleme .............................................................................................. 31 3.6.2. Elektrik Direnci ile Lehimleme ............................................................................ 31 3.6.3. Endksiyon ile Lehimleme................................................................................... 32 3.7. zel Lehimleme Aygtlar........................................................................................... 33 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 35 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 36 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 37 RENME FAALYET4 .................................................................................................. 38 4. SERT LEHMLEMENN TANIMI VE NEM............................................................... 38 4.1. yi Bir Sert Lehim Uygulama Aamalar..................................................................... 38 4.1.1. lave Tellerde Aranan zellikler .......................................................................... 38 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 40 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 42 RENME FAALYET5 .................................................................................................. 43 5. AKIKAN BORULARIN SERT LEHMLE BRLETRLMES .................................. 43 5.1. Borularn Birletirilmesi.............................................................................................. 43 5.2. Lehimleme ncesi Hazrlk......................................................................................... 43 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 45 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 47 RENME FAALYET6 .................................................................................................. 48 6. FLAN SERT LEHM....................................................................................................... 48 6.1. Flan Sert Lehimleme leminde Kullanlan lave Tellerin zellikleri....................... 49 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 50 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 53 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 54 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 56 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 57 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 59

ii

AIKLAMALAR

AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL / MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MI0229 Motorlu Aralar Teknolojisi Otomotiv Gvde Teknolojisi Diren kayna ve lehimleme Diren kayna ve lehimlemenin otomotiv imalat ve onarm alanndaki yeri ve uygulamalarnn anlatld bir retim materyalidir. 40 / 32 Temel Kaynak Modllerini Baarm olmak Elektrik diren kayna ve lehimleme yapmak Genel Ama: Bu modl ile gerekli ortam ve donanm salandnda teknie uygun olarak elektrik diren kayna ve lehimleme ilemi yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar: Diren kayna ile birletirme yapabileceksiniz. Diki kayna ile birletirme ilemi yapabilecektir. Yumuak lehimleme ile birletirme yapabileceksiniz. Sert lehimleme ile birletirme yapabileceksiniz. Flan sert lehim uygulamas yapabileceksiniz. Akkan borulara sert lehimle birletirme yapabileceksiniz. Ortam: Otomotiv meslek liselerinin kaynak ksmlarnda ve teknoloji snflarnda, iletmelerin otomotiv gvde dorultma ve diren kayna ve lehimleme ile onarm ksmlarnda, otomotiv fabrikalarnn gvde imalat ksmlarnda renci renme faaliyetlerini tamamlayabilecektir. Modl ierisinde yer alan her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendinizi deerlendirebilirsiniz. Modl sonunda hazrlanan lme aralar ile modlde kazandnz bilgi ve beceriler llecektir.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

GR GR
Sevgili renci, lkemizde hzla gelimekte olan otomotiv sektrne, birletirme ve onarm ilerini bilen teknik eleman yetitirmek iin bu modl hazrlanmtr. Otomotiv alannda birletirme ve onarm ilerinde karlaabileceimiz sorunlarn bir ksm da bu modln renilmesi ile giderilecektir. Farkl kalnlkta ve farkl metallerin balantlarnn hzl bir ekilde ve en az deformasyonla birletirilmesi iin uygulanabilecek kaynak yntemi, diren kayna ve lehimleme ilemidir. Kaynak teknolojisi, gnmzde srekli gelien ve kendini yenileyen bir sektrdr. Kaynak tekniindeki bu geliim, savunma sanayinde ve otomotiv sektrndeki gelimelere de nemli katklarda bulunmutur. Kaynakl birletirmeler konusu, otomotiv sektrnde olduu gibi, metal, makine ve metalrji sektrndeki eitim programlarnda da yerini almtr. Hazrlanm olan bu modl ile farkl kesitteki ve farkl zelliklerdeki malzemeleri diren kayna ve lehimleme ile birletirebileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
1.1. AMA
Bu faaliyet sonucunda farkl kesitteki sac paralara diren kayna yapabileceksiniz.

1.2. ARATIRMA ARATIRMA

Otomotiv sektrnde kullanlan metal ve alamlarnn standartlarn internet, ktphane ve iletmelerin ar-ge ksmlarndan aratrnz. Aratrma sonularn faaliyet sonucunda rapor halinde sununuz. Bu aratrmalar yaparken uygulama alanlarn da grmeniz sizlere faydal olacaktr.

1. ELEKTRK DREN KAYNAI

1.1. Elektrik Diren Kaynann nemi
Otomotiv sektr, uzay ve uak teknolojileri, elik yaplar, elik eya imalat, hassas cihazlarn imalat, elektroteknik, boru retimi, makine sektr gibi pek ok alanda kullanlan ince kesitli metal ve alam malzemelerinin birletirilmesinde yaanan sorunlar, farkl kaynak trlerinin geliimini salamtr. nce kesitli malzemeler yksek scaklk altnda kaldklarnda kalc ekil bozukluklarna neden olur. Bu nedenle kaynak yapma ileminin asgari scaklkta ve en ksa srede gerekletirme zorunluluu ortaya kmaktadr. Kaynakl balantlarn hzl bir ekilde en az deformasyonla gerekletirilmesi, ekonomik ve kaynak mukavemetinin yksek olmas istenilen yerlerde, elektrik diren kayna, ilk seim olarak karmza kmaktadr.

1.2. Elektrik Diren Kaynann Tanm

Elektrik diren kayna, metal paralardan geirilen elektrik akmna kar, bu paralarn gsterdii direnten oluan s yardmyla yaplan birletirmedir. Paralar ksmi olarak ergitilerek kaynak iin gerekli kaynak banyosu oluturulur. Kaynak banyosunun oluumundan itibaren elektrik akm kesilerek i paralarna basn uygulanr ve bu basn altnda souma gerekletirilerek sklemeyen trden bir birleim salanm olur. Bu yntemle yaplan kaynak ileminin genel ad elektrik diren kaynadr.

Resim 1.1: Elektrik diren kaynayla kaynatlm muhtelif malzemeler

1.3. Elektrik Diren Kayna eitleri

Elektrik diren kayna yapl ekillerine ve sektrlerde kullanm alanlarna gre aadaki gibi snflandrlr. Nokta (punta) diren kayna Kabartl nokta kayna Diki diren kayna Diren aln kayna

1.3.1. Nokta (Punta) Diren Kayna Yntemi

Nokta kayna, diren kayna trleri ierisinde en ok kullanlan trdr. Kaynatlacak paralar iki bakr elektrot arasna alnr ve belirli bir bask uygulanmasyla elektrik akmnn geii salanr. Bu makinelerin yaps transformatr tipi kaynak makinelerine benzer. ekil 1.1de verilen nokta kaynak makinesi temel bileenlerini ve kaynak blgesi kesitini dikkatle inceleyiniz.

ekil 1.1: Nokta diren kaynak makinesi

Makine zerindeki alter ve zaman sayac ile belirlenen sre boyunca, akm bir elektrottan dierine akarken (1 mm sac iin bu sre yaklak 0,2 saniyedir) bu akma kar diren, iki sac arasndaki temas noktasnda en yksee ular ve malzeme bu noktada ergimeye balar. Elektrik akmnn otomatik olarak kesilmesinden sonra kaynak banyosu, uygulanan basn altnda souyarak katlar ve iki sac malzeme sklemez bir ekilde birletirilmi olur. Standart bir nokta diren kaynak makinesinin temel bileenleri, bakr elektrotlara yk uygulamak iin kullanlan mekanik bir sistem, ebekeden gelen gerilimi dren transformatr, baz makinelerde akm kontrol cihazlar ve bir zaman sayacndan oluur.

Resim 1.2: Mekanik nokta kaynak makinesi

Resim 1.3: Pnmatik kaynak makinesi

Resim 1.4: Kaportac nokta kaynak makinesi

Resim 1.5: Elde tanabilir nokta kaynak makinesi

Resim 1.6: zel tasarml tam otomatik nokta kaynak makinesi

Resim 1.7: Nokta kaynak robotu

1.3.2. Nokta Diren Kaynanda Kullanlan Elektrotlar

Nokta diren kaynanda para kalnlna, kaynak edilecek malzemenin trne gre elektrot seimi kaynan kalitesini belirleyen nemli bir unsurdur. ekil 1.2de kullanlan elektrot balklarnn hangi tipte yapldklarn greceksiniz. Nokta kaynanda kaynatlacak olan iki parann toplam kalnl makinelerin kapasitesi ile orantldr. 7

ekil 1.2: TS EN 2582 e gre nokta kayna elektrot balklar

1.3.3. Kabartl Nokta Diren Kayna Yntemi

Kabartl nokta kayna, yntem olarak nokta diren kaynana benzer. Nokta diren kaynanda kaynatlacak sac malzemeler st ste bindirilip, elektrotlar arasnda sktrlyor ve elektrik akm geiriliyordu. Bu yntemle elektrot balklarnn boyut ve ekilleri, geen akm snrlandrrken, kabartl nokta kaynanda akm, kaynatlacak malzemelerin en az birinde bulunan kabartlarla snrldr. Kabartl kaynak ynteminde kaynak blgesi, kaynak yaplacak saclardan birinde bulunan kabartnn olduu blgedir. Saclar st ste bindirildiinde sadece kabartnn olduu noktadan birbirlerine temas eder. Bu noktadan geen elektrik akm kabart zerinde younlar ve bu nedenle kabart hzla snr. Isnmadan dolay kabart ergiyerek ker ve iki sac arasnda erimi bir blge oluur. Elektrik akm kesilerek basn uygulamaya bir mddet daha devam edilir ve kaynak tamamlanr. Resim 1.8de kabartl diren kayna gsterilmektedir.

Resim 1.8: Kabartl nokta kaynak makinesi

Kabartl nokta kaynak makineleri, temelde nokta kaynak makineleri ile ayndr. Ancak bu yntemde nokta kaynanda kullanlan elektrot tipleri yerine eit basn uygulanabilen yass elektrotlar kullanlr. Kabartl nokta diren kayna, sa yaplara kk balant paralarnn birletirilmesinde kullanlr. Bu yntem zellikle otomotiv sektrnde, sabit somunlarn asiye balantlarnda, ev aletlerinin vida balantlarnda, bro mobilyalarnda, makine paralarnn imalatnda, dili saplamalarda vb. pek ok alanda kullanlmaktadr. Kabartl kaynak yntemi inaat sektrnde takviyeli beton uygulamalarndaki elik hasrlarn retiminde de kullanlmaktadr.

1.3.3.1. Nokta ve Kabartl Nokta Diren Kaynak Makinesi Elektrotlarnn Soutulmas ve Bakmlar
Genellikle nokta diren kayna ve kabartl nokta diren kayna seri retimde kullanldndan, elektrotlardan geen akmn oluturduu direnten dolay elektrotlarda snma oluur. Elektrot ssnn artmas kayna olumsuz ynde etkileyeceinden soutulmalar gerekir. Kaynak makinelerinde soutma sistemi olarak genellikle su kullanlr. Bu sistem, makine ierisinde bir dzenekle srekli olarak su dolam ile elektrotlarn soutulmasn salar. Elektrotlarn basit soutulma sistemi ekil 1.3de ematik olarak gsterilmitir. Kullanma bal olarak zaman ierisinde kaynak elektrotlar anr. Anma sonucunda elektrodun ucu bozularak akm ve basncn azalmasna neden olur, bu da yine kaynak kalitesini olumsuz etkileyen unsurlardan biridir. Bu durum, elektrot ularnn periyodik olarak bakmlarnn yaplmasn gerektirir. Bakm ilemi, bozulan uca yeniden eski formunun kazandrlmas ve akm geiini engelleyen unsurlarn ortadan kaldrlmas ile gerekletirilir. Bu ilem ee, zmpara vb. aralarla yaplr. 9

1.3.3.2. Nokta ve Kabartl Nokta Diren Kayna Yapmnda Uygulanacak lem Basamaklar

ekil 1. 3: Kaynak ilem basamaklar

Kaynak yaplacak i paralar elektrik akmnn geiini engelleyecek her trl yadan, kirden, boyadan ve pastan temizlenmelidir. Bu temizlik ilemi tel fra veya zmpara yardmyla yaplr. Kaynak makinesi altrlr ve kaynatlacak paralarn kalnlna ve makine trne gre deien amper ve zaman ayar yaplr. Amper ve zaman ayar iin makine reticisinin verdii bilgilere bavurulmaldr. Saclar kaynaa hazr hale getirilerek elektrotlarn arasna uygun ekilde yerletirilir. Elektrotlar i parasna doru yaklatrlr ve paralar sktrlr. Bylece saclar birbirine temas ettirilir. Sktrma olarak adlandrlan bu blmde uygulanan basn, biraz daha artrlarak elektrik akmnn geii otomatik olarak balatlr. Para tr ve kalnlna gre ayarlanan amper ve zaman dhilinde akm geii srerek paray str. Bu sre genelde 1 saniyeden daha azdr. Elektrotlarn i paralarna bask yapt noktadaki ara yzeyde ergime balar. Zaman sayacna bal olarak geen akm, otomatik olarak kapanarak ergiyik zerindeki bask kaldrlmakszn soumaya braklr, bu sre birka saniyedir. Elektrotlara uygulanan basn kaldrlarak elektrotlarn birbirinden uzaklamas salanr. Bu srete kaynak ilemi gerekletirilmi olur. Kaynak blgesinin temizlenmesi isteniyorsa genelde tel fra veya zmpara kullanarak kaynak temizlii gerekletirilir. Bu faaliyet dhilinde, nokta diren kayna ile sac malzemelerin kaynan adm adm yaparak becerinizi gelitireceksiniz. Aada verilen uygulamay dikkatle yapnz, gerektiinde retmeninizden yardm isteyiniz.

10

1.4. Diren Kayna le Kaynak Yaplabilen Malzemeler

Genel olarak elektrik diren kaynak yntemleriyle kayna yaplabilecek metal malzemelerin kaynak olabilme kabiliyetleri aadaki izelgede verilmitir. Bu izelgeyi dikkatle inceleyiniz. KAYNAK YNTEM MALZEME NOKTA KABARTILI DK DREN NOKTA DREN KAYNAI DREN KAYNAI A A A Dk karbonlu elik B-C B-C B Yksek karbonlu elik B-C B-C B-C Dk alaml elik A B A Paslanmaz elik 18/10 elik dkm D Dkme demir C-D C E Bakr B C B Pirin A B B Bronz B B B Nikel alamlar C B Alminyum ve alamlar B C B-C Magnezyum ve alamlar B B B B inko, tutya A Kurun D E E Gm B B C Altn A A Platin C Molibden C Tungsten A- OK Y B-Y C- ORTA D- KT E- OLANAKSIZ
Tablo 3.1: Diren kaynak yntemleriyle kaynatlabilen malzemeler

ALIN DREN KAYNAI A A B A A C A A A B A B B B A A B B

1.5. Farkl Kalnlktaki Saclarn Elektrik Diren Kayna le Birletirilmesi

Elektrik diren kaynak yntemlerinde kaynatlacak paralarn ayn zellikte ve ayn kalnlkta olmas, snn dengeli dalm sonucunda kaliteli bir kaynak birleimini salar. Ancak kayna yaplacak malzemelerin zellikleri veya kalnlklar farkl olduunda elektriksel diren farkllklarndan dolay kaynak istenilen kalitede olmaz. Bu durumda kaynak kalitesini belirleyen en nemli unsurlardan biri olan sy, elektrotlar yoluyla dengeli bir ekilde datmak zorunlu hale gelmektedir. Bunu salayabilmek iin de geometrik ekilli elektrotlar ve deiik malzemelerden retilmi elektrotlar kullanmak gerekir. Aada verilen rneklerde snn i paralarna dengeli bir ekilde nasl datldna dikkat ediniz. 11

1.6. Diren Kaynanda Kullanlan Elektrotlarn Genel Kullanm Alanlar

Nokta diren kaynanda, para kalnlna ve trne gre doru elektrot seimi kaynan kalitesini etkileyen bir unsurdur. Aada verilen izelgeyi incelediinizde, elektrot balnn hangi malzemeden yapldn ve hangi malzemeleri kaynatabildiini greceksiniz. Ayrca aadaki tabloyu incelediinizde diren kaynanda kullanlan elektrotlarn hangi malzemelerden yapldn da greceksiniz. ELEKTROD SINIFI CU I I I I I ELEKTROD MALZEMES Saf Elektrolitik Bakr Bakr - Gm Bakr - Kadmiyum Bakr - Krom Bakr - Krom-Berilyum Bakr Kobalt-Berilyum Molibden esasl Tungsten esasl %90 Tungsten %10 Bakr NERLEN KULLANIM YER zel ilerde, laboratuar uygulamalarnda Alminyum ve alamlar, elik nokta ve diki kayna, aln kayna Btn elikler, nokta ve diki kayna youn ve srekli kullanmlar iin Yksek alaml malzemelerin nokta ve diki kayna Pirin, Bakr, Gm ve alamlarnn nokta kayna Kabartl ve aln kaynanda veya yma elektrotu olarak

Tablo 3.2: Nokta diren kaynak elektrotlar ve kullanm alanlar

1.7. Elektrik Diren Kaynanda Gvenlii

Genel olarak elektrik diren kayna, i paralarna basn altnda elektrik akm uygulanarak yaplan bir kaynak yntemidir. Bu yntemin uygulanmasnda olas tehlikeler ve bunlar nleme yntemleri aada anlatlmtr.

1.7.1. Elektrikle lgili Olas Tehlikeler ve nleme Yollar

Makinenin normal alma srasnda hibir elektrik arpma tehlikesi yoktur. Elektrotlardaki akm ou zaman 20 Amper dzeyindedir. Ancak genelde bu makineler 380 V gerilimle altklarndan dolay bir tehlike yaratabilir. Makinenin balant kablolarna ve balant kumanda tablolarna dikkat etmek gerekir. Yanl balant veya arzal bir balant var ise bu durumu hemen ilgililere bildirmek gerekir.

12

1.7.2. Yanklarla lgili Tehlikeler ve nleme Yollar

Kaynak yapm srasnda ou zaman kaynak blgesinde snma olduuna dair belirtiler grlmeyebilir ve i parasnn souk olduu dnlebilir. Bunun sonucunda da bu noktalara dokunulduunda yanklar oluabilir. Bunu nlemenin yolu ise eldiven giyilmektedir. Baz durumlarda i paralar pense, ksa gibi aletlerle de tutularak yanklara kar nlem alnabilir. Kaynak elektrotlar scak olacandan plak elle dokunulmamas gerekir.

1.7.3. Kesilme, Ezilme Sonucunda Yaralanmalar ve nleme Yollar

Elektrik diren kayna ou zaman giyotin makasta kesilmi veya presten km sac malzemelere uygulanr. Bu paralarn kenarlar keskin ve apakl olur. Bunlarn neden olaca syrk ve kesilmelerden korunma yolu, i paralarnn kaynak ncesinde temizlenmesi ve eldiven giyilmesidir. Elektrik diren kaynak makinelerinde, elektrotlar hareket ettiren mekanizma ayn zamanda bir pres gibi i paralarna bask uygular. Parmak veya elin elektrotlar arasnda kalmas ciddi ezilmelere neden olur. Eer makinenin bu durumdan korunma dzenei varsa bu mutlaka kullanlmaldr, yok ise azami dikkat gsterilmelidir. Kaynak makineleri retmenler gzetiminde kullanlmaldr.

1.7.4. Scak Metal Sramas ile Oluabilecek Kazalar ve nleme Yollar

Nokta, diki ve kabartl nokta kaynak yntemlerinde alma artlar ve malzeme doru olarak seildiyse erimi veya scak metal paracklarnn srama tehlikesi pek yoktur. Ancak yine de srama olabileceinden ve bu sramalarn kaynaknn gzlerine zarar verecei bilindiinden beyaz caml gzlk kullanmak gerekir. Srayabilecek metal paracklar evrede kolay yanabilen malzemeler iin de tehdit oluturur. Bu tip malzemeler kaynak alanndan karlmaldr ve oluabilecek bir yangn iin de tedbirler alnm olmaldr.

1.7.5. Zehirlenmeyle Oluabilecek Kazalar ve nleme Yollar

Elektrik diren kaynanda kaynatlacak i paralar ya, kir, pas, boya vb. unsurlardan temizlenmi ise kaynak srasnda ok az duman ortaya kar. paras zerinde ya tabakas, plastik, boya, inko vb. yabanc maddeler var ise kaynak srasnda duman oluur. Byk ve havalandrmas iyi bir atlye iin bu durum sorun olmamakla beraber, kk ve havalanamayan atlyelerde sorun tekil eder. Byle atlyeler iin zel havalandrma tertibatlarna ihtiya duyulur.

13

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar Verilen saclar lsnde kesiniz. Saclarn yzeylerinde bulunan her trl boya, kir, ya, pas vb. temizleyiniz. neriler 40x100x1 mm malzeme kullannz (2 adet). Tel fra veya zmpara kullanarak bu temizlii yapabilirsiniz. 40x100x1 eklinde kesiniz.

Yanda verilen llere gre sac paralarnz kaynaa hazr hale getiriniz.

Nokta kaynak makinesinin elektrotlarn kontrol ederek kaynan yapmn engelleyecek bir unsur varsa gideriniz. retmeninize haber veriniz. Birletirilecek paralarn kalnlna gre amper ve zaman ayarn makine zerinden yapnz. Nokta kaynak makinenizin alterini aarak altrnz. alma srasnda gvenlik nlemlerini alnz.

Bu kontrol retmeninize sorarak veya zmpara ya da ee kullanarak elektrot ucunda oluan apaklar gideriniz.

Bu uygulamada toplam kalnlk 2 mm olacandan bu para kalnla gre amper ve zaman ayarn makine zerinden yapnz. Bu ilemde deneme yanlma yntemiyle de amper ayar bulunabilir. retmeninizden izin almadan altrmaynz. Eldivenlerinizi ve gzlnz taknz.

14

Elektrotlarn arasna paralarnz koyunuz ve kaynak yaplacak yere elektrotlar hafife bastrnz. Akm otomatik olarak kesilecektir, bu aamada birka saniye daha uyguladnz basnc brakmadan bekleyiniz.

Paralara uyguladnz basnc daha da arttrarak elektrik akmnn geiini salaynz. Paralarnzn kaynak blgelerinin sdan dolay krmzlatn greceksiniz. Bu aamada ergime balayacaktr. lem bittiinde basnc yavaa kaldrarak elektrotlarn arasndan i paranz alnz. Kendinden soutma tertibat olmayan makinelerde soutma ilemini kendiniz yapnz. Dier puntalar iin ayn ilemleri uygulaynz. Kaynak elektrotlarnn snp snmadn kontrol ediniz. Soutma sisteminin altndan emin olunuz. Gerekli nlemi alnz veya retmeninize haber veriniz.

Kaynak ilemi bittiinde kaynak makinesini kapatnz.

Kaynanz temizleyiniz, bu temizlik iin balangta uyguladnz temizlik yntemini uygulayabilirsiniz. Kaynan salamln kontrol ediniz. gvenliinizi tehlikeye sokacak davranlardan kannz. alma ortamnda tehlike yaratabilecek unsurlar uzaklatrnz. rnek uygulama olarak: Nokta kayna kullanarak yandaki, perspektifi ve lleri verilen i parasnn retimini yapabilirsiniz.

Zmpara, tel fra kullanabilirsiniz.

Birletirmi olduunuz i parasn mengeneye balayarak mukavemet testi uygulayanz. gvenliine dikkat ediniz.

alma ortamnda gvenlii salaynz.

15

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi becerileri kazandnz aadaki uygulamalar yaparak belirleyiniz. 1. nce sac metallerin kaynatlmasnda, yksek s altnda kalarak kalc ekil deiiklii olmamas iin aadaki yntemlerden hangisi kullanlmaldr? A) Elektrik ark kayna B) Oksi-Gaz kayna C) Diren kayna D) Lehimleme Aadakilerden hangisi nokta kaynak makinesi zerinde bulunan elemanlardan deildir? A) Bakr elektrotlar B) Transformatr C) Soutma sistemi D) Elektrot pensesi Nokta kaynak makinelerinde bulunan soutma sistemi hangi nedenden dolay bulunur? A) paralarn soutur. B) Elektrotlar soutur. C) Akm geiini salar. D) Temizlik iin. Nokta kaynandaki kaynatlacak saclarn zerindeki birikmi ya, boya vb. kaynak srasnda aadakilerden hangisine neden olur? A) Kt kokar B) Yanarak duman karr C) Eller kirlenir D) Akm geiini engeller Aadakilerden hangisi nokta kayna iin zorunlu kriterlerden biri deildir? A) Plastik sac B) Basn C) Bakr elektrot D) Elektrik akm

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrarak, doru cevap saynz belirleyiniz. Deerlendirmeyi kendiniz yapnz veya arkadanza yaptrnz. Hatal cevaplar veya esiklikleriniz iin faaliyete geri dnerek, aratrarak veya retmeninizden yardm alarak eksikliklerinizi tamamlaynz. Tm cevaplarnz doru ise dier faaliyete geiniz. 16

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu faaliyet sonunda uygun atlye ve donanm ortam salandnda teknie uygun olarak farkl kalnlkta paralara diki diren kayna yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Metal sac zerine alan sektrleri dolaarak farkl kalnlkta metal saclara diren kaynann nasl uygulandn aratrnz.

2. DK VE ALIN KAYNAI
2.1. Diki Diren Kayna Yntemi
Diren diki kayna, yapm teknii bakmndan nokta diren kaynana benzer. Nokta kaynanda ardk olarak noktalarn sralanmas diki diren kaynan oluturur. Diki kayna, nokta kaynandaki gibi birbiri zerine bindirilen sa paralarn, temas yzeylerinden geen elektrik akmna gsterdii diren ile ergiyerek basn altnda birletirilmesidir. Resim 2.1i dikkatle inceleyiniz. Kayna yaplacak olan sa malzemeler, bakr alamdan yaplm disk biimindeki iki elektrot arasna konularak pnomatik veya hidrolik bir sistemle sktrlr. Bakr disk elektrotlar dnmeye baladnda elektrik akm da verilerek kaynak ilemi gerekletirilir. Tekerleklerin dnmesi srasnda akm kesilerek dnme devam ederse aralkl diki kayna yaplm olur. Srekli elektrik akm kullanlrsa kesintisiz bir kaynak birleimi salanr. Bu tr kaynaklar sv ve gazlar iin szdrmazlk zelliine sahiptir. Elektrotlarn soutulmas merkezi bir dolam sistemi ile veya elektrot zerine su pskrtlerek yaplr. Soutma svs olarak %5 orannda bor ya karm su kullanlr. Diki diren kaynanda amper ayar kaynatlan malzemenin cinsine, kaynatma hzna, kaynatlan malzemelerin kalnlna ve soutma suyu olarak kullanlan svnn miktarna gre farkllklar gsterebilir. En uygun amper ayarn deneme yanlma yoluyla bulmak, en uygun yntemdir.

17

Resim 2.1: Diki diren kaynak makinesi ve kaynak blgesi detay

2.1.1. Diki Diren Kaynanda Kullanlan Elektrotlar

Diki diren kaynanda kullanlan elektrotlar sl ilem grm, bakr alamlarndan retilir. Kullanlan elektrot aplar 50600 mm arasndadr. Elektrotlarn malzemeye temas eden yzey genilii, kaynatlacak malzemenin kalnlna gre farkllk gstermektedir. Elektrotun malzemeye uygulad basn nokta kaynana gre daha fazla olmaktadr. Kaynak kabiliyetini etkileyen unsurlardan birisi de malzemelerin kaynak ncesi boya, kir, ya, pas vb. temizlenmesidir.

2.1.2. Diki Kaynann Kullanld Malzemeler ve Kalnlklar

MALZEME SAC KALINLII MN. ELK SAC PASLANMAZ ELK ALMNYUM PRN NKO 0,1 0,1 0,2 0,1 0,2 MAX. 3,5 3,0 2,5 1,5 1,0

Tablo 2.1: Diren kaynann kullanld alanlar

18

2.2. Diren Aln Kayna Yntemi

Diren aln kayna ynteminde, kayna yaplacak i paralar hareketli olan bakr alaml enelere skca balanr. Bu yntemde de elektrik akm hareketli eneler zerinden iletilir. Kaynak ilem balangcnda elektrik akm devresi alarak, hareketli eneler ile i paralar yzeyleri arasnda kk bir boluk kalncaya kadar birbirine yaklatrlr. Dzgn olmayan yzeydeki birka kntdan i paralarnn birbirine temas salanr. Temas eden bu noktalardan iddetli akm geerek temas noktalarnda ergime ve ksmen buharlama meydana gelir. Temas noktalar kvlcm ve patlama halinde paralanr ve metal damlacklar dar frlatlr. paralarnn yzeyini stan arklar bu ekilde oluur. Ayn zamanda oluan metal buhar, kaynak blgesini kaplayarak havann olumsuz etkilerinden kaynak blgesini korur. paralarnn hareketli enelerle yava yava birbirine yaklatrlmasyla oluan yeni temas noktalar da yanarak tm kesitte kaynak ssna ulalr. Bu noktadan sonra hareketli eneler basnla itilerek i paralar birbirine bastrlr ve elektrik akm kesilir. Kaynak iin geen sre birka saniyedir ve akm kesildikten sonra bir mddet daha basn uygulanmasna devam edilerek kaynaklama ilemi tamamlanr.

Resim 2.2: Diren aln kaynak makinesi ve kaynak blgesi detay

Diren aln kayna yntemi genellikle borularn, yuvarlak kesitli malzemelerin, kare kesitli malzemelerin ve dz saclarn birletirilmesinde kullanlr. Bu kaynak yntemi ile elik ve alamlarnn kayna baarl olmaktadr. Kayna yaplacak i paralarnn doru bir ekilde kaynatlmasndaki en nemli faktr, i paralarnn ayn dorultuda olmasdr. Ayn dorultuya getirilmeden kaynatlan i paralarnda eksenel kaklar oluur, bu da kaynak kalitesini dren bir unsurdur. Elektrik akmn ileten, dorultuyu ve kaynak iin gerekli basnc salayan hareketli enelerin i parasn balama ve hareket ettirme yetenei vardr. Kaynak srasnda oluan youn akmdan dolay bu eneler snr ve soutulmalar gerekir. Makine zerindeki merkezi bir su dolam sistemi ile hareketli enelerin soutulmas salanr.

19

2.2.1. Diren Aln Kayna eitleri

Basnl diren aln kayna n stmasz yakma aln kayna n stmal yakma aln kayna

2.2.2. Diren Aln Kaynann Kullanld alanlar

Resim 2.3: Zincir imalat

Resim 2.4:Soutma nitesi imalat

Resim 2.5:Boru kayna

2.3. Farkl Kesitli Malzemelerin Diren Kayna

Kabartl nokta kayna veya nokta diren kayna ile farkl kesitli ve farkl trde malzemeler birbirlerine kaynak yaplabilir. Yuvarlak kesitli bir sac malzeme veya yine kendisi gibi yuvarlak kesitli bir malzemeye kaynatlabilir. Kaynatlacak malzeme kesiti yuvarlak, kare, dikdrtgen, bombeli vb. olabilir. Farkl kesite sahip malzemelerin kaynaklanmasnda elektrot eidi, amper ve zaman ayarlamas nem kazanmaktadr.

Resim 2.6: Farkl kesite sahip malzemelerin kayna

20

UYGULAMA FAALYET-2

UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar Verilen i paralarnn lsn kontrol ediniz. Saclarn yzeylerinde bulunan her trl boya, kir, ya, pas vb. temizleyiniz. neriler 1-1.2x40x100 mm llerinde retmeninizden i paras isteyiniz. Tel fra veya zmpara kullanarak bu temizlii yapabilirsiniz.

Yanda verilen llere gre paralarnz kaynaa hazr hale getiriniz.

Gvenlik nlemlerini alnz. Eldiven ve nlnz giyiniz. Disk elektrotlarn arasna paralarnz koyunuz ve kaynak yaplacak yere elektrotlar hafife bastrnz. Paralara uyguladnz basnc daha da arttrarak elektrik akmnn geiini salaynz. Paralarnzn kaynak blgelerinin sdan dolay krmzlatn greceksiniz. Bu aamada ergime balayacaktr.

Bu uygulamada toplam kalnlk 2 mm olacandan bu kalnla gre amper ve zaman ayarn makine zerinde yapnz.

21

Amper ayarn deneme yanlma yntemi ile yapnz.

Diki diren kaynanda amper ayar kaynatlan malzemenin cinsine, kaynatma hzna, kaynatlan malzemelerin kalnlna ve soutma suyu olarak kullanlan svnn miktarna gre farkllklar gsterebilir. En uygun amper ayarn deneme yanlma yoluyla bulmak, en uygun yntemdir. lem bittiinde basnc kaldrarak elektrotlarn arasndan i paranz alnz. Dier puntalar iin ayn ilemleri uygulaynz.

Akm otomatik olarak kesilecektir, bu aamada birka saniye daha uyguladnz basnc brakmadan bekleyiniz Kaynak ilemi bittiinde kaynak makinesini kapatnz. Kaynanz temizleyiniz, bu temizlik iin balangta uyguladnz temizlik yntemini uygulayabilirsiniz. Kaynan salamln kontrol ediniz. gvenliinizi tehlikeye sokacak davranlardan kannz. alma ortamnda tehlike yaratabilecek unsurlar uzaklatrnz.

Kaynak elektrotlarnn snp snmadn kontrol ediniz. Soutma sisteminin altndan emin olunuz. Gerekli nlemi alnz veya retmeninize haber veriniz.
Zmpara, tel fra kullanabilirsiniz.

Birletirmi olduunuz i parasn mengeneye balayarak mukavemet testi uygulayanz. gvenliine dikkat ediniz.

alma ortamnda gvenlii salaynz.

22

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi becerileri kazandnz aadaki uygulamalar yaparak belirleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi nokta kaynanda oluan nokta kaynaklarn ardk olarak sralanmas ile oluan diren kaynak yntemidir? A) Nokta kayna B) Kabartl kaynak C) Diki kayna D) Aln kayna Diki diren kaynanda, disk elektrotlara verilen akm kesilmeden dnme devam ederse oluan kaynak aadakilerden hangisidir? A) Aralkl kaynak B) Srekli kaynak C) Nokta kayna D) Diki kayna Diki diren kaynanda amper ayar hangi kriterlere bal deildir? A)Malzeme cinsine B)Kaynatma hzna C)Malzeme kalnlna D)Paralar tutucu eneye Aadakilerden hangisi diren aln kayna yntemi ile kaynatlamaz? A)Borular B)Kare kesitli malzemeler C)Yuvarlak kesitli D)Bindirilmi saclarn kayna Aadakilerden hangisi kaynak srasnda eldiven kullanlmasnn nedenidir? A) Ellerin kirlenmemesi iin B) Elektrik arpmamas iin C) Ellerin yanmamas iin D) retmen istiyor diye

2.

3.

4.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrarak doru cevap saynz belirleyiniz. Deerlendirmeyi kendiniz yapnz veya arkadanza yaptrnz. Hatal cevaplar veya eksiklikleriniz iin faaliyete geri dnerek, aratrarak veya retmeninizden yardm alarak eksikliklerinizi tamamlaynz. Tm cevaplarnz doru ise dier faaliyete geiniz.

23

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Bu faaliyet sonucunda lehimleme tekniini genel olarak renecek, deiik konumlarda yumuak lehimleme ilemi yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Lehim eitlerini aratrarak lehimlemede kullanlan malzemelerin zelliklerinin neler olduunu bulunuz Aratrma sonucunu rapor haline getirerek snfta arkadalarnzla ve retmenlerinizle paylanz.

3. LEHMLEME
3.1. Lehimlemenin Tanm
Ayn zellikte veya farkl zellikte iki metali ergime derecesinin altnda bir scaklkta starak baka zellikte bir ilave telle yaplan birletirme ilemine lehimleme denir.

3.2. Lehimlemenin nemi

Bu ilemde ama; dk basnlarda szdrmay nlemek, s ve elektrik iletkenliini salamak iin paralarn zelliklerini bozmadan yaplan birletirme ilemidir. Birletirilecek paralar farkl zelliklerde olsalar bile bir btn tekil eder. Ayn ya da farkl paralarn lehimlenmesi esnasnda i yaplarnda deiim olmaz.

3.3. Lehimleme eitleri

Lehimleme de kullanlan alamlarn zelliklerine gre kendi aralarnda iki ksma ayrlanmaktadr. Yumuak lehimleme elektronik alannda ve sert lehimleme ise metal, otomotiv gibi alanlarda kullanlmaktadr. Yumuak Lehim alma aral 200 450 C Sert Lehim alma aral 450 900 C

24

3.3.1. Yumuak Lehimlemenin Tanm ve nemi

450C nin altnda yaplan lehimleme ilemine yumuak lehimleme denir. Yumuak lehimleme ileminde genellikle kurun kalay alam lehim telleri kullanlr. Resim 3.1de lehimlemede kullanlan muhtelif malzemeler gsterilmektedir. Lehimleme telleri hazr olarak satn alnd gibi atlye ortamnda da retilebilir. Kalay kurun alamnn kullanlmasnn sebebi, bu alamn dk scaklklarda eriyip iyi akkanlk zellii gstermesidir. Aadaki tabloda lehimli birletirmelerde kullanlan ubuklarn bileimleri ve kullanm alanlar gsterilmitir.

Resim 3.1: Kaynak telleri

25

Bileimi (%) Gsterilii Sembol Kalay (Sn) Kalan 8 25 30 33 35 40 50 60 90 63 Kurun (Pb) 98,5 Kalan Kalan Kalan Kalan Kalan 237 Kalay Lehimi 40 Kalay Lehimi 50 Kalay Lehimi 60 Kalay lehimi 90 zel Lehim Baka zel lehimler LSn 40 LSn 50 LSn 60 LSn 90 --Kalan 223 Kalan Kalan Kalan 37 -200 185 219 183 60-100 Hassas paralar Elektrik kablolarnn lehimlenmesi Kap, kazan ve gda maddeleri cihazlarnn kalaylanmas Kk scaklkta hassas paralar Yangn habercisi aygtlarn eriyen ksmlar Hassas paralar lem Scakl C 320 320 257 249 242 Kullanm Yerleri

Kurun Lehimi 98,5 Kalay Lehimi 8 Kalay Lehimi 25 Kalay Lehimi 30 Kalay Lehimi 33 Kalay Lehimi 35

LPb 98,5 LSn 8 LSn 25 LSn 30 LSn 33 LSn 35

Dk kuvvetlere maruz kalnacak yerler. rnein, radyatrlerin daldrlarak lehimlenmesi Kurun Lehimine gre daha byk dayanm gsterir Alev ile yaplan lehim Alev ile yaplan lehim Halkal lehim Su oluklar

Tablo 3.1: Lehim ubuklarnn bileimleri ve kullanm alanlar

3.4. Yumuak Lehimlemede Temizlik

Yumuak lehimleme yaplacak paralarda tam bir birleme salanmas iin paralarn atk, kir ve oksit tabakasndan arndrlmas gerekir. Temizlik ilemleri, lehim ncesinde, lehim srasnda ve lehim sonrasnda yaplr. Bu temizleme ilemleri mekanik ve kimyasal yollarla yaplr. Resim 3.2de eitli lehim temizleme aralar gsterilmektedir.

26

Resim 3.2: Temizleme aralar

3.4.1. Mekanik Temizleme Aralar

Paralarn lehimlenecek ksmlarnn ve lehimleme havyasnn mekanik olarak temizlenmesi, ee, zmpara ve fra yardm ile yaplr. Resim 3.2de eitli lehim temizleme aralar verilmektedir.

3.4.2. Kimyasal Temizleme Malzemeleri

paras yzeyindeki yabanc maddelerin giderilmesinde kullanlan kimyasal maddeler, yzeyde reaksiyon oluturarak temizleme salar. Temizleme ileminde kullanlan kimyasal maddeler asidik zelliklere sahiptir.

3.4.2.1. Lehim Suyu

Hidroklorik asit ( tuz ruhu) iine inko paralar atlarak inko-klorr (lehim suyu) elde edilir. Bu ilem iin tuz ruhu iine kk inko paralar atlarak znmesi salanr. lem inko paralar erimeyecek hale gelinceye kadar srdrlr. Daha sonra tuz ruhu ierisine 1/8 orannda su ilave edilerek lehim suyu elde edilir. Hazrlanan lehim suyu, i paras birleme yzeyinin kimyasal temizliinde ve havya ucunun temizlenmesinde kullanlr. Lehim suyu uygun bir frayla yzeye tatbik edilir. 27

3.4.2.2. Lehim Pastas

Lehimleme ilemi srasnda yzeyde oluan oksitlerin ve dier yabanc maddelerin temizlenmesi ileminde kullanlr. Tamamen petrol rn olan bu maddeye dekapan da denir. Lehim pastalar piyasada toz, sv veya reine olarak bulunur. Resim 3.3de eitli amalar iin kullanlan lehim pastalar kullanlmaktadr.

Resim 3.3: Lehim pastalar

3.4.2.3. Niadr
Kimyasal olarak amonyak bileii (amonyum klorr) olan bu madde, yzeydeki oksit tabakasn alarak kimyasal temizlemeyi salar. Niadr havyann temizlenmesinde kullanlmaktadr. Resim 3.4de havyann niadr ile temizlenmesi gsterilmektedir.

Resim 3.4: Niadr ile havyann temizliinin yaplmas

3.5. Yumuak Lehimlemede Kullanlan Takm ve Gereler

3.5.1. Havyalar
Yumuak lehimleme iin kullanlan aletler olup bakrdan yaplmlardr. Is kaynana gre snflandrlrlar. Lehimlenecek yerin zelliine gre deiik ekillerde dizayn edilirler. 28

3.5.2. zerinde Is Kayna Bulunmayan Havyalar

Basit aletler olup abuk yaplabilen yumuak lehimlemelerde kullanlr. Gerekli olan s, bir s kaynandan, havyann bakrdan olan dz azl ksmna depo edilerek salanr. Bu havyalar az ekillerine gre adlandrlr. ekil 3.5de haricen stlan eki bal havya gsterilmektedir.

ekil 3.1: Haricen stlan havyalar

eki biimli dz azl havyalarn boyutlar 12- 55 mm dir. Bakr arl 60 gr.dr. Kk lehim ekleri iin kullanlr. Boyutlar 68-120 mm arasnda olan eki biimli havyalarn bakr arl 125 ile 1000 gr dr. Orta byklkteki lehim ekleri iin kullanlr.

ekil 3.2: Haricen stlan sivri ulu havya

Sivri ulu havyalarn boyutlar 12-60 mm, bakr arlklar 60 gr dr. Nokta lehimleri ve zor eriilen ekler iin kullanlr. Havyann dz azl bakr ksmnn boyutlar lehimlenecek parann cins ve byklne gre deiir.

3.5.3. zerinde Is Kayna Bulunan Havyalar

Yumuak lehimleme iin hazrlanm aletler olup, s kaynana balanr. Bunlar srekli yaplan lehim ilerinde kullanlr. Is kaynann eidine gre adlandrlr.

29

3.5.4. Elektrikli Havyalar

Elektrikli havyalar srekli olarak alrlar, belirli aralklarla veya srekli lehim yapabilirler. Seri lehimleme ileri iin kullanlrlar. Resim 3.5de elektrik ile stlan havyalar gsterilmektedir.

Resim 3.5: Kuvvet akm havyas

3.5.5. Kalem Havyalar

Elektrikle alan bu tip havyalar daha ok kk ilerin lehimlenmesinde kullanlr. Kalem havya olarak adlandrlr. Belirli aralklarla lehimleme ve nokta lehimleme ilerinin yapmnda kullanlrlar

Resim 3.6: Kalem havyalar

zerinde s kayna bulunan havyalarn azlar yaplacak iin niteliine gre deitirilebilir.

3.5.6. Dier Lehimleme Aygtlar

Havyasz lehimleme aygtlar zel lehimleme aygtlar 30

3.6. Havyasz Lehimleme Aygtlar

Havyasz lehimleme aygtlar kullanlarak yaplan lehimleme eitleri: Alev ile lehimleme Elektrik direnci ile lehimleme Endksiyon ile lehimleme Daldrma yntemiyle yaplan lehimlemedir.

3.6.1. Alev ile Lehimleme

Is kayna dorudan lehim teline verildii gibi, lehim teli, birletirilecek blgeye konularak zerine veya civarna s verilebilir. Is kayna olarak prmz alevi veya oksi-gaz alevi kullanlr. Oksi-gaz alevi kullanlacak ise yumuak alev tercih edilmelidir. ekil 3.3te alev ile lehimleme teknikleri gsterilmektedir.

ekil 3.3: Alev ile lehimleme

3.6.2. Elektrik Direnci ile Lehimleme

Bu yntemde uygun lehim metali, birletirilecek paralarn arasna yerletirilir. Paralara elektrik direnci ve bask uygulanarak birletirme salanr. ekil 3.4de elektrik direnci ile lehimleme gsterilmektedir.

31

ekil 3. 4: Elektrik direnci ile lehimleme 1.Elektrotlar 2.Lehimlenecek malzeme 3.Lehim

3.6.3. Endksiyon ile Lehimleme

Lehimlenecek paralarn ek yerlerine endksiyon bobini yerletirilir. Yksek frekansl elektrik akm ile gerekli lehimleme scakl elde edilir ve lehimleme yaplr. ekil 3.5te yksek frekansl akm ile( Fuko akm) lehimleme yaplmaktadr.

ekil 3.5: Endksiyon ile lehimleme

3.6.4. Daldrma Yntemiyle Lehimleme

Birletirme yerleri, lehimleme scaklndaki lehim banyosuna sokulup karlr. Lehim banyosunda, adndan anlalaca gibi erimi halde lehim bulunur. Lehimlenecek paralara gerekli temizlik yapldktan sonra birbiri zerine tespit edilir, banyoya sokulup karlr. Lehimlenmeyecek ksmlara, lehimlenmeyi engellemek iin pasta 32

veya bir ergiyik srlr. ekil 3.6da daldrma yntemi ile lehimleme yntemi gsterilmektedir.

ekil 3.6: Daldrma yntemiyle lehimleme

ekil 3.7: Havya veya alev ile yumuak lehimleme uygulamalar

3.7. zel Lehimleme Aygtlar

zel veya seri lehimlemelerin gerektirdii hallerde kullanlan lehimleme aygtlardr. Bu sayede lehim ileri seri ve otomatik hale getirilir. Aada verilen yntemler ile lehimleme ilemleri seri bir ekilde yaplmaktadr. Lehimleme frnlar, Direnli lehimleme aygtlar, Ultra ses lehimleme aygtlar Yksek frekansl lehimleme aygtlardr.

33

Resim 3.7: zel lehimleme aygtlar

34

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar Lehimleme ilemi iin verilen saclar lsnde markalaynz. Markalama yerlerinden kesiniz. Paralar dzeltiniz. neriler 35x35x0,35 mm 2 adet i parasn retmenleriniz gzetiminde teneke makas ile kesiniz. Kesme ileminde tenekeci makas kullannz. Dzeltme ileminde tokmak kullanabilirsiniz. Tel fra veya zmpara kullanarak bu temizlii yapabilirsiniz.

Lehim yaplacak yerleri temizleyiniz.

Resimde grld gibi st ste bindiriniz ve i parasnn yzeyine temizleyici srnz.

Lehimleme ilemine balamadan nce i parasnn ek yerlerine lehim suyu srerek yzeydeki kir, ya, oksit vb. maddeleri temizleyiniz.

Havyay tavlayp havyann ucuna lehim alnz.

ekilde grld gibi havyay kaln olan ksmndan tavlamalsnz. Ve havya tavlama ileminden sonra havya ucuna gerektii kadar lehim teli alabilirsiniz.

35

Resimde grld gibi st ste bindiriniz ve i parasnn yzeyine temizleyici srnz

ki sac ekildeki bindiriniz.

gibi

st

ste

Lehim sonras temizliini yapnz.

Lehimleme ilemi sonunda para yzeyindeki kalntlar ve yzeylerini bol su ile ykaynz ve kurulaynz. Lehimleme ilemi yaplm i parasn mengeneye balayarak lehim ksmndan kuvvet uygulayarak skmeye alnz.

Dayanm kontrol yapnz.

LME VE DEERLENDRME

36

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular cevaplayarak belirleyiniz. OBJEKTF TESTLER 1. Aadakilerden hangileri lehimi oluturan alam elemanlardr? A) Bakr-inko B) Bakr-kalay C) Kalay-inko D) Kalay-kurun Yumuak lehimlemede alma scakl aral aadakilerden hangisidir? A) 800C zeri B) 200-450C aras C) 550- 600C aras D) 250-400C aras zerinde s kayna bulunmayan havyalarda stma ilemi nasl yaplr? A) U ksmndan balayarak B) Orta ksmndan balayarak C) Kaln ksmndan balayarak D) Yan yzeyinden balayarak Lehim suyu hazrlanrken tuz ruhu ierisine hangi oranda su ilave edilir? A) 1/16 B) 1/4 C) 1/8 D) 1/6 Aadakilerden hangisi temizleme arac deildir? A) Havya B) Ee C) Zmpara D) Tel fra Petrol rn olan kimyasal temizleme maddelerinin genel ad nedir? A) Lehim suyu B) Dekapan C) Niadr D) Tuz ruhu

2.

3.

4. 5.

6.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrarak doru cevap saynz belirleyiniz. Deerlendirmeyi kendiniz yapnz veya arkadanza yaptrnz. Hatal cevaplar veya eksiklikleriniz iin faaliyete geri dnerek, aratrarak veya retmeninizden yardm alarak eksikliklerinizi tamamlaynz. Tm cevaplarnz doru ise modl deerlendirmeye geiniz. 37

RENME FAALYET4 RENME FAALYET4

AMA
Bu faaliyet ile tekniine uygun olarak iki paray sert lehimleme ile birletirme ilemi yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde sert lehimleme yapan iletmelerden bu konu hakknda bilgi toplayarak, uygulama faaliyetlerini inceleyiniz. Ve bu konuda iletmelerin yapt uygulamalar arkadalarnzla paylanz.

4. SERT LEHMLEMENN TANIMI VE

NEM
450 Cnin stnde yaplan lehimleme ilemine sert lehimleme denir. Esas metal ergitilmeden, ilave tel ergitilerek birletirme yerine verilir. nk kullanlan ilave telin ergime scakl, birletirme yaplacak paralardan daha dktr. Sert lehim yksek dayanm salarsa da, esas paralarnki kadar mukavemet salanamaz ve dolaysyla yksek dayanm aranan birletirmelerde kullanlamaz. Sert lehim ounlukla ayr zellikte metal ve alamlarda kullanlr.

4.1. yi Bir Sert Lehim Uygulama Aamalar

Sert lehimin iyi olabilmesi iin paralarn iyi hazrlanm, birleme yerlerinin oksit ve kirden temizlenmi olmas gereklidir. Lehim srasnda oksitlenmeyi nlemek iin birleme yerlerine pasta ve toz kaplanr. Sert lehim birletirmeler aln veya bindirme yntemi ile yaplr. Birletirme annda kullanlan dekapanlar metallerin cinsine gredir. rnek olarak, elik, bakr, pirin, gibi malzemelerde boraks kullanlr. Bunun dnda zel olarak hazrlanm dekapanlar vardr. Sert lehimde kullanlan ilave tellerin zellikleri eitlidir. Bakr, pirin gm, nikel, inko, altn vs. ilave tel olarak kullanlmaktadr.

4.1.1. lave Tellerde Aranan zellikler

Metallerin yzeylerine iyi ak salayarak eit dalm salamaldr Ergime scaklklar birletirilen paralarn ergime scaklklarnn altnda olmaldr. 38

lave telin birletirilecek paralar ile birleme zelliine sahip olmaldr. Genel olarak teknikte kullanlan sert lehim telleri alam deer ve elementlerine gre yedi gurupta toplanmaktadr. Gm alaml teller Alminyum silisyumlu teller Bakr Fosforlu teller Bileiminde altn bulunan teller Magnezyumlu teller Bakr ve bakr-inko alaml teller Nikelli teller Ek teli BA ISI BMG B Cu P B Ag B Cu B Cu P B Ag Borik asit Braks Akkanlar Islatc Boraks Svlar Klorlu sv Boraks Borik asit Telin ergime derecesi 370-650 540-651 560-870 730-1150 Kullanlan sv Klorlu veya Kloridli Kloridli veya klorlu Borik asit Boroks suyu Islatc sular Dekapann ticari ekli Toz Toz Toz Pasta Sv Toz Pasta Birletirilen metaller Alminyum alamlar Manezyum alamlar ve ve

Bakr ve bakr alamlar (alminyum hari) Dkme demir, elik ve trleri Paslanmaz elik, nikel ve alamlar bakr ve alamlar (alminyum hari) Dkme demir, elik ve trleri. Alminyum-bronz Alminyum -pirin

B Ag, B Cu 560-870 Zn B Cu P B Cu, B Cu P B Ag (8-19) B Cu Zn B Ni 760-1200

Toz Pasta Toz Pasta Sv

Bakr ve alamlar (Alminyum hari) Nikel ve alamlar elik trleri, paslanmaz elikler.

Tablo 4.1: Sert lehim telleri ve pastalar

39

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Lehimleme ilemi iin verilen saclar lsnde markalaynz. neriler 1x40x120 mm lik elik sac kesiniz ( 2 adet ). Kesme ilemi yaparken retmeninizden yardm isteyiniz

Markalayn kesiniz.

ve

kollu

makasta

Paralar dzeltiniz. Lehim yaplacak temizleyiniz. yerleri Kesme ilemi yaptnz paralarnz pleytin zerinde dzeltiniz. Tel fra veya zmpara kullanarak bu temizlii yapabilirsiniz. Sert lehim ileminin uygulanaca alanda ya, kir, oksit, ve pas tabakasndan temizleyiniz.

Lehimleme ilemine balamadan nce paralarnz puntalaynz. Tavlama ilemini lehim uygulanacak alana eit dalacak ekilde yapnz. Ve tavlama ilemi sonuna doru tavlanan ksmlara dekapan dknz ekilde olduu gibi.

Lehimleme ncesi n tavlama ilemi yapnz. Bu tavlama srasnda paralarn puntalanmas gerekmektedir. Krmzms rengi almaya baladnda dekapan dkebilirsiniz.

40

Resimde grld gibi st ste bindiriniz. Ve ilave teli birleme blgesine ergitiniz.

Uygun ilave tel seiniz. Lehim sonras temizliini yapnz. Lehimleme ileminin mukavemet testini yapnz.

Bu ilem iin bakr-inko alam olan pirin tel kullannz. Lehimleme ilemi sonunda para yzeyindeki boraks kalntlarn temizleyiniz ve lehim ilemini kontroln yapnz. Birletirme blgesinin mekanik olarak kontroln yapabilmek iin lehimleme blgesinden krmaya alnz. Ayn blgeyi kesme ilemi yaparak lehim ileme derinliini kontrol ediniz.

41

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu renme faaliyeti sonucunda rendiiniz bilgi ve becerileri aadaki sorular cevaplayarak belirlemeye alnz. OBJEKTF TESTLER 1. Aadakilerden hangisi sert lehimlemenin tanm olabilir? A) 250- 400 C arasndaki birletirmeler B) 450 C zerinde yaplan birletirmeler C) 450 C nin altndaki birletirmeler D) 200-400 C arasndaki birletirmeler Sert lehim yaparken kullandnz ilave telin kimyasal bileimi aadakilerden hangisidir? A) Pb Sn B) Cu Zn C) Pb Cu D) Pb Zn Sert lehim ileminde para yzeyinin oksit tabakasndan temizlemek iin aadaki kimyasal maddelerden hangisi kullanlr? A) Tiner B) Lehim suyu C) Boraks D) Hibiri nce paralarn (2,5-3 mm kadar) lehimleme ileminde hangi birletirme tr uygulanr? A) Sola lehimleme B) Saa lehimleme C) Saa ve sola lehimleme D) Hepsi Sert lehimleme ile ilgili olarak aadaki ifadelerden hangisi dorudur? A) Sert lehimlemede ilave tel ergitilerek birletirme yaplr. B) Sert lehimleme ilemi esas metali ergitme yntemi ile yaplr. C) Sert lehimleme ilemi 450 C nin altnda scaklklarda yaplr. D) Sert lehimleme ilemi birletirilen ana malzeme kadar mukavemetli olur.

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrarak doru cevap saynz belirleyiniz. Deerlendirmeyi kendiniz yapnz veya arkadanza yaptrnz. Hatal cevaplar veya eksiklikleriniz iin faaliyete geri dnerek, aratrarak veya retmeninizden yardm alarak eksikliklerinizi tamamlaynz. Tm cevaplarnz doru ise modl deerlendirmeye geiniz. 42

RENME FAALYET5 RENME FAALYET5

AMA
Bu faaliyet ile tekniine uygun olarak akkan borulara sert lehimleme ile birletirme ilemi yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde sert lehimleme yapan iletmelerden bu konu hakknda bilgi toplayarak, uygulama faaliyetlerini inceleyiniz ve bu konuda iletmelerin yapt uygulamalar arkadalarnzla paylanz.

5. AKIKAN BORULARIN SERT LEHMLE BRLETRLMES

5.1. Borularn Birletirilmesi
Petrol, gaz ve bunun gibi dier yaktlarn ve svlarn tanmas sonucu borularn konstrksiyonu byk nem kazanmtr. Atlyeler dnda yaplmas zorunlu olan birletirmeler zellikle oksi gaz kaynan n plana karmtr. Borularn et kalnlnn az olmas, birletirme teknii bakmndan birinci aamada oksi-gaz kaynann tercih edilmesine neden olmaktadr. Bunun yannda malzemeleri kullanldklar yer itibariyle malzeme zellikleri bakmndan daha yumuak olan ve daha dk scaklklarda ergiyen, pirin, bakr, inko, vb. ve bu metallerle birletirilmesi zorunlu olan elik ve alamlarnn kaynanda sert lehim ile birletirme kolay bir yntem olarak tercih edilmektedir. Ayrca yine ergime dereceleri dk olan bakr, inko, bronz, gibi malzemelerin kendi aralarnda birletirilmeleri yine sert lehim ilemi ile yaplmaktadr.

5.2. Lehimleme ncesi Hazrlk

Lehimleme ilemini yapacanz borularn yzeylerini kullanmdan meydana gelen ya, kir, pas, oksit, ve boya kalntlarndan temizleyiniz. Temizleme ilemini birletirmenin szdrmaz ve dayanmn yksek olabilmesi iin yzeylerin tamamen kimyasal artklardan arndrlmaldr. Temizleme ileminin nemini renim faaliyeti 6da detayl olarak anlatlmaktadr. Uygulamaya balamadan nce oksi-gaz kaynak postasn ve lehimleme ilemi yapacanz borunun dzgn bir ekilde durabilmesi iin kebent bir altlk temin edebilirsiniz.

43

Resim 5.1: Borularn lehim ncesi hazrl

Akkanlarn iletilmesinde oka kullanlmalar, borularn lehimleme ilemine hazrlanmasnda zen gsterilmesini nemli klmaktadr. zellikle akkan olarak yanc ya da patlayc akkanlar borular iersinde iletilecek ise, lehimlemenin hatasz olmas koulu vardr. Hatasz bir lehimlemenin baarl bir ekilde sonulanmas ise, doru lehimleme hazrlklaryla salayabilirsiniz.

Resim 5.2: Sert lehim boru birletirme

44

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Lehimleme ilemi iin verilen boru malzemesini markalaynz. neriler 1"x80 mm lik boruyu tam ortasndan ikiye blnz. Kesme ilemini testere ile yapnz.

Paralar dzeltiniz.

Kesme ilemi yaptnz paralarnzn mengeneye balayarak apaklarn alnz. Ve dzgnln kontrol ediniz. Tel fra veya zmpara kullanarak bu temizlii yapabilirsiniz. Sert lehim ileminin uygulanaca alanda ya, kir, oksit, ve pas tabakasndan temizleyiniz.

Lehim yaplacak yerleri temizleyiniz.

Lehimleme ncesi n tavlama ilemi yapnz. Bu tavlama srasnda paralarn puntalanmas gerekir. Lehimleme balamadan paralarnz puntalaynz. ilemine nce

Tavlama ilemini lehim uygulanacak alana eit dalacak ekilde yapnz. Ve tavlama ilemi sonuna doru tavlanan ksmlara dekapan dknz

Krmzms rengi almaya baladnda dekapan dkebilirsiniz. Tavlama ve puntalama ilemlerini ekilde grdnz V yata veya herhangi bir kebent kullanarak eksende ve dzgn bir birletirme olmasn salaynz.

45

Resimde grld gibi iki boruyu kebent ya da V yatana lehimlenecek ksm bolukta kalacak ekilde sabitleyiniz tel ile fle kontrolln salaynz. Uygun ilave tel seiniz. Lehim sonras temizliini yapnz. Lehimleme mukavemet yapnz. Lehimleme szdrmazlk yapnz. ileminin testini sonunda testi Bu ilem iin bakr-inko alam olan pirin tel kullannz. Lehimleme ilemi sonunda para yzeyindeki boraks kalntlarn temizleyiniz ve lehim ilemini kontroln yapnz. Birletirme blgesinin mekanik olarak kontroln yapabilmek iin lehimleme blgesinden krmaya alnz veya ayn blgeyi kesme ilemi yaparak lehim ileme derinliini kontrol ediniz. Lehimleme ileminin sonunda yaplan i parasnn konumuna gre iersine sv koyarak veya dndan sv basnc uygulayarak szdrmazlk kontroln yapabilirsiniz.

46

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu renme faaliyeti sonucunda rendiiniz bilgi ve becerileri aadaki sorular cevaplayarak belirlemeye alnz.

OBJEKTF TESTLER
1. Aadakilerden hangisi sert lehimle boru birletirme hazrlk aamalarndan biri deildir? A.)Temizlik yaplmas B) Kesme ileminin yaplmas C) Curuf kalntlarnn temizlenmesi D) Uygun lehim telinin seilmesi Lehimleme ileminin sonunda lehim alanndaki birleme derinliinin kontrolnn yaplma ekli aadakilerden hangisi olabilir? A) Tavlayarak B)Lehim blgesini keserek C) Is verilerek D) Hibiri Boru birletirme ileminde altlk olarak aadakilerden hangisi kullanlr? A) rs B) Kaynak masas C) Altlk kullanlmaz D) V yata kullanlr Sert lehimle boru birletirme ileminde kullandnz ilave tel aadakilerden hangisidir? A) Bakr tel B) Alminyum tel C) elik tel D) Pirin tel Sert lehimleme ilemi ile boru birletirme ile ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr? A) Birletirme ileminde ilave tel ergir. B) Birletirme ilemi V yata zerinde yaplmas uygun olacaktr. C) Birletirme ileminde borularn birleme ksmlar da ergitilmelidir. D) Birleme ncesi n tavlama ilemi yaplmaldr.

2.

3. 4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrarak doru cevap saynz belirleyiniz. Deerlendirmeyi kendiniz yapnz veya arkadanza yaptrnz. Hatal cevaplar veya eksiklikleriniz iin faaliyete geri dnerek, aratrarak veya retmeninizden yardm alarak eksikliklerinizi tamamlaynz. Tm cevaplarnz doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

47

RENME FAALYET6 RENME FAALYET6

AMA
Bu faaliyet ile tekniine uygun olarak sert lehimleme ile flan birletirme ilemi yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde sert lehimleme yapan iletmelerden flan birletirmeleri ile ilgili bilgi toplayarak, uygulama faaliyetlerini inceleyiniz. Bu konuda iletmelerin yapt uygulamalar arkadalarnzla paylanz.

6. FLAN SERT LEHM

Daha nceki faaliyetlerde grdmz sert lehim, 450 C zerinde yaplan bir birletirme ilemidir. Bu ilemi gerekletirirken esas metal ergitilmeden ilave tel ergitilmeli kullanlan ilave telin ergime scakl birletirme yaplacak metalin scaklndan dk olmal. Sert lehimin dayanm esas para kadar olmasa da yine de yksek dayanm salar. Sert lehimi farkl zellikteki metal ve alamlar iin kullanabiliriz. Flan konumunda sert lehim ilemi yaplrken bu zellikten faydalanlabilir. Flan birletirmede kullanlan boru ve taban sac farkl metallerden oluabilir. Sert lehim iin paralarmz ok temiz olmal, birletirme annda kullanlacak temizleyiciler metal cinsine gre seilmelidir. Flan konumundaki paralar karoseri ve kaporta ilerinde zaman zaman karmza kabilecektir. Burada en nemli husus faln konumunda genellikle oksi-gaz kayna yaplabilmektedir. Sadece birletirilecek olan iki parada bir birinden farkl ve ergime yoluyla birletirme olana olmad durumlarda sert lehimleme ilemi kullanlabilir.

Resim 6.1: Flan sert lehimi iin gerekli malzemeler

48

Resim 6.2 Flan sert lehimi uygulamas

6.1. Flan Sert Lehimleme leminde Kullanlan lave Tellerin zellikleri

Metal yzeylerinde iyi ak ve dalm salamaldr. Ergime scakl birletirilecek paradan dk olmal. lave telin birletirilecek paralarla iyi birleme zelliine sahip olmal.

6.2. Flan Sert Lehimin Yapm

Flan oluturan boru ve sa malzemeler kir, pas, boya gibi maddelerden temizlenmelidir. Flan malzemelerine uygun ilave tel ve temizleyiciler seilmelidir. Uygun stma arac ile birletirme yeri stlmaldr. Parann scakl ilave telin ergime scaklna gelince ilave tel ek yerine verilmeye balanmal. Paralar soutulduktan sonra para zerindeki temizleyici artklar temizlenmelidir.

49

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler 50x50x1,5 sac ve 20x2x25 mm boru malzemesini markalaynz.

Lehimleme ilemi iin verilen malzemeleri lsnde markalaynz.

Paralar dzeltiniz. Lehim yaplacak temizleyiniz. yerleri

Lehimleme ilemine balamadan nce paralarnz puntalaynz.

Kesme ilemi yaptnz paralarnzn mengeneye balayarak apaklarn alnz. Ve dzgnln kontrol ediniz. Tel fra veya zmpara kullanarak bu temizlii yapabilirsiniz. Sert lehim ileminin uygulanaca alanda ya, kir, oksit, ve pas tabakasndan temizleyiniz. Lehimleme ncesi n tavlama ilemi yapnz. Bu tavlama srasnda paralarn puntalanmas gerekir.

50

Tavlama ilemini lehim uygulanacak alana eit dalacak ekilde yapnz. Ve tavlama ilemi sonuna doru tavlanan ksmlara dekapan dknz.

Krmzms rengi almaya baladnda dekapan dkebilirsiniz. Tavlama ve puntalama ilemlerini ekilde grdnz eksende ve dzgn bir birletirme olmasn salaynz.

Lehimleme ilemi iin uygun ilave tel seiniz ve lehimleme ilemine balamadan nce malzemelerinizi hazrlaynz.

51

Parann konumuna gre lehim anz ve pozisyonunuzu ayarlaynz.

Lehim sonras temizliini yapnz. Lehimleme ileminin mukavemet testini yapnz.

Lehimleme ilemi sonunda para yzeyindeki boraks kalntlarn temizleyiniz ve lehim ilemini kontroln yapnz. Birletirme blgesinin mekanik olarak kontroln yapabilmek iin lehimleme blgesinden krmaya alnz veya ayn blgeyi kesme ilemi yaparak lehim ileme derinliini kontrol ediniz. Birletirdiiniz flan ierisine su koyarak szdrmazlk kontroln yapabilirsiniz. Lehimleme ileminin sonunda yaplan i parasnn konumuna gre iersine sv koyarak veya dndan sv basnc uygulayarak szdrmazlk kontroln yapabilirsiniz.

Lehimleme sonunda szdrmazlk testi yapnz.

52

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu renme faaliyeti sonucunda rendiiniz bilgi ve becerileri aadaki sorular cevaplayarak belirlemeye alnz. 1. Aadakilerden hangisi sert lehimle flan birletirme hazrlk aamalarndan biri deildir? A.)Temizlik yaplmas B) Kesme ileminin yaplmas C) Uygun lehim telinin seilmesi D)Oksitleyici alev oluturulmas Lehimleme ileminin sonunda lehim alanndaki birleme derinliinin kontrolnn yaplma ekli aadakilerden hangisi olabilir? A) Tavlayarak B)Lehim blgesini keserek C) Is verilerek D) Hibiri Sert lehimleme ile flan birletirme ilemi sonucunda szdrmazlk ilemi aadakilerden hangisi ile yaplabilir? A) Lehim blgesi kesilerek B)Lehim blgesine s verilerek C) Flann iersine su veya hava basnc uygulayarak D)Gzle grerek Sert lehimle d.k.p sac ile boru birletirme ileminde kullandnz ilave tel aadakilerden hangisidir. A) Bakr tel B) Alminyum tel C) elik tel D) Pirin tel Sert lehimleme ilemi ile flan birletirme ile ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr? A) Birletirme ileminde ilave tel ergir. B) Birletirme ileminde sac ve boru da ergir. C) Birleme ncesi n tavlama ilemi yaplmaldr. D) Birletirme ilemi sonunda szdrmazlk kontrol yaplr.

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrarak doru cevap saynz belirleyiniz. Deerlendirmeyi kendiniz yapnz veya arkadanza yaptrnz. Hatal cevaplar veya eksiklikleriniz iin faaliyete geri dnerek, aratrarak veya retmeninizden yardm alarak eksikliklerinizi tamamlaynz. Tm cevaplarnz doru ise modl deerlendirmeye geiniz. 53

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Bu renme faaliyeti sonucunda rendiiniz bilgi ve becerileri aadaki sorular cevaplayarak belirlemeye alnz. 1. nce sac metallerin kaynatlmasnda, yksek s altnda kalarak kalc ekil deiiklii olmamas iin aadaki yntemlerden hangisi tercih edilebilir? A) Lehim B) Diren kayna C) Elektrik ark kayna D) Oksi-Gaz kayna Diki diren kaynanda amper ayar hangi kriterlere bal deildir? A)Malzeme cinsine B) Paralar tutucu eneye C)Malzeme kalnlna D) Kaynatma hzna Aadakilerden hangisi diren kaynak kalitesini belirleyen unsurlardan biridir? A) Isnn yaynm B) Malzeme tr C) Malzemenin kalnl D) Hepsi Pirin, bakr, gm gibi malzemelerin kaynanda seilecek elektrot hangisidir? A) Saf elektrolitik bakr B) Bakr-Gm C) Bakr-Krom D) Tungsten esasl Aadakilerden hangileri lehimi oluturan alam elemanlardr? A) Bakr-inko B) Bakr-Kalay C) Kalay-inko D) Kalay-Kurun ki paray st ste lehimleme ileminde bindirme ls, lehimlenecek parann ka kat kadar olabilir? A) 3-6 kat kadar B) 1-2 kat kadar C) 4-6 kat kadar D) 2-4 kat kadar

2.

3.

4.

5.

6.

54

7.

Aadakilerden hangisi sert lehimlemenin tanm olabilir? A) 250- 400 C arasndaki birletirmeler B) 450 C zerinde yaplan birletirmeler C) 450 C nin altndaki birletirmeler D) 200-400 C arasndaki birletirmeler Lehimleme ileminin sonunda lehim alanndaki birleme derinliinin kontrolnn yaplma ekli aadakilerden hangisi olabilir? A) Tavlayarak B)Is vererek C) Lehim blgesini keserek D) Hibiri

8.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrarak doru cevap saynz belirleyiniz. Deerlendirmeyi kendiniz yapnz veya arkadanza yaptrnz. Hatal cevaplar veya eksiklikleriniz iin retim faaliyetine geri dnerek, ilgili konular tekrar ediniz.

55

PERFORMANS DEERLENDRME

PERFORMANS DEERLENDRME
EVET HAYIR

GZLENECEK DAVRANIAR 1- e balamadan nce gvenlik nlemlerini aldnz m? 2- nln giydiniz mi? 3- Eldiven kullandnz m? 4- Gzlk kullandnz m? 5- Verilen i paralarnn llerini kontrol ettiniz mi? 6- paralarn kaynak ncesi temizlediniz mi? 7- Montaj ilem srasn tespit ettiniz mi? 8- Farkl kesitli paralarn kayna iin elektrot seimi yaptnz m? 10- Farkl kesitli paralarn kaynan yaptnz m? 11- Ayn cins ve kalnlktaki saclarn kaynanda elektrot seimi yaptnz m? 12- Ayn cins ve kalnlktaki saclara amper ve zaman ayar yaptnz m? 13- Ayn cins ve kalnlktaki saclara kaynak yaptnz m? 14- Farkl tr ve kalnlktaki saclarn kaynanda elektrot seimi yaptnz m? 15- Farkl tr ve kalnlktaki saclara amper ve zaman ayar yaptnz m? 16- Farkl tr ve kalnlktaki saclarn kaynan yaptnz m? 17- lye uygunluunu kontrol ettiniz mi? 18- Gnyeye uygunluunu kontrol ettiniz mi? 19- Kaynaklarn salamln kontrol ettiniz mi? 20- in kaynak sonras temizliini yaptnz m? 21- Verilen srede ii tamamladnz m? 22- Meslek ile ilgili kurallara uydunuz mu?

DEERLENDRME
Cevaplarnz arasnda hayr bulunuyorsa ilgili retim faaliyetini tekrar gzden geiriniz. Btn cevaplarnz evet ise bir sonraki modle geebilirsiniz. Bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz. 56

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 C D B D A

RENME FAALYET2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 C D B D C

RENME FAALYET3 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 D B C C A B

RENME FAALYET4 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 B B C A A

RENME FAALYET5 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 C B D D C

57

RENME FAALYET6 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 D B C D B

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 B D B D D A B C

58

KAYNAKA KAYNAKLAR
ADSAN Kasm, Oksi-Gaz Kayna, Emel Matbaas ANKARA 1987. ADSAN Kasm, Kaynak Teknolojisi, Ankara, Yksek Teknik retmen Okulu Matbaas ANIK Selahattin, ANIK E. Sabri, VURAL Murat, 1000 Soruda Kaynak Teknolojisi Elkitab, stanbul, Birsen Yaynevi, 2000. eviren: Stk LALK, Arbeitsstelle fr Betriebliche Berufsausbildung Bonn, Trk Tarih Kurumu Basmevi M.E. Y, Metal Meslek Bilgisi, Milli Eitim Basmevi stanbul 2000. SERFEL Y.Saip, Souk ve Scak ekillendirme, Forum Ofset ANKARA 1997. AHN Sami, Metal leri Meslek Teknolojisi, afak Matbaas ANKARA TS EN 25821, Diren Nokta Kayna, Elektrot Balklar.

59