BLM 1: BILGISAYAR DONANIMI

1.1- GIRIS
Bilgisayar, kullanicidan aldigi verilerle mantiksal ve aritmetiksel islemleri yapan yaptigi islemlerin sonucunu saklayabilen sakladigi bilgilere istenildiginde ulasilabilen elektronik bir makinedir. Bu islemleri yaparken veriler girilir ve islenir. Ayrica, istendiginde yapilan islemler depolanabilir ve ikisi alinabilir. Bilgisayar islem yaparken hizlidir, yorulmaz, sikilmaz. Bilgisayar programlanabilir. Bilgisayar kendi basina bir is yapmaz. Bilgisayarla ilgili olarak kullanilan bu terimlerin anlamlari asagida verilmistir. Giris: Kisi tarafindan veya bilgisayar tarafindan saglanan verilerdir. Bu veriler, sayilar, harfler, szckler, ses sinyalleri ve komutlardir. Veriler giris birimleri tarafindan toplanir. Islem: Veriler insanlarin amalari dogrultusunda, programin yetenekleri lsnde islem basamaklarindan geer. Bellek: Verilerin depolandigi yerdir. Giris yapilan ve islenen veriler bellekte depolanir. ikis: Bilgisayar tarafindan islem basamaklarindan geirilerek retilen yazi, resim, tablo, mzik, grafik, hareketli grnt, vb. nin ekrandan ya da yazici, hoparlr gibi degisik ikis birimlerinden alinmasidir. Bir bilgisayarin islem yapabilmesi iin donanim ve yazilima gereksinim vardir. Donanim (Hardware): Bilgisayarin fiziksel kisimlarina donanim denilmektedir. Ekran, klavye, Sabit disk (sabit disk), fare, yazici, bellek, mikroislemci, tarayici vb. bilgisayar donanimini olusturan paralardir. Yazilim (Software): Bilgisayar donaniminda kullanilanesitli programlara yazilim denir. Bilgisayar donaniminin alismasini saglayan yazilimlar oldugu gibi, bilgisayarda islem yapmayi saglayan yazilimlarda vardir. Yazilima rnek olarak, kelime islemciler (word processor), tablolama (spread sheet), sunu (presentation), programlama dilleri (Pascal, C, Visual Basic vb.), ses (sound) programlari verilebilir.

1.2 BILGISAYAR SISTEM BIRIMLERI

Bu birimler, bilgisayar kasasi iinde, ana kart zerinde ya da dogrudan ana karta bagli birimlerdir. Burada ncelikle bilgisayarin beyni sayilan mikro islemcinin de zerinde bulundugu Ana Karttan bahsetmek gereklidir. 1.2.1 ANA KART Ana kart, fiberglastan yapilmis, zerinde bakir yollarin bulundugu, genellikle koyu yesil renkte byke bir levhadir. Ana kart zerinde, mikroislemci, bellek, genisleme yuvalari, BIOS ve diger yardimci devreler yer alir., Sistem saati bu yardimci devrelereden biridir. Ana kart, tm sistemin temelini olusturmaktadir. Diger kartlar (I/O karti, grafik karti, vb.) ana kart zerindeki genisleme yuvalarina takilir. Ana kart, tm kartlarin kendi zerine takilmasindan dolayi bu adi almistir. nk bilgisayarin diger bilesenleri bir sekilde ana karta baglaniyor, birbirleri ile anlasmak iin ana karti bir platform olarak kullaniyor; yani bilgisayarin "sinir sistemi" ana kart zerinde yer aliyor. Bir kisisel bilgisayar (PC) 'in hangi zelliklere sahip olabilecegini belirleyen en nemli bilesen ana karttir, nk ana kart zerindeki elektronik bilesenler, bilgisayara hangi tr islemciler takilabilecegini, maksimum bellek kapasitesinin ne kadar olabilecegini, bazi bilesenlerin hangi hizlara ikabilecegini, hangi yeni donanim teknolojilerini destekleyebilecegini belirlemektedir. Burada ana kart ile ilgili sik kullanilan bazi teknik terimlerin bilinmesinde fayda vardir. Bunlar: Yonga Seti: Yongaseti (chip set), ana kartin "beynini" olusturan entegre devrelerdir. Bunlara bilgisayarin trafik polisleri diyebiliriz. nk bu devreler islemci, nbellek, sistem veri yollari, evre birimleri, kisacasi bilgisayar iindeki her sey arasindaki veri akisini denetler. Veri akisi, Bilgisayarin pek ok parasinin islemesi ve performansi aisindan ok nemli oldugundan, yonga seti de bilgisayarinizin kalitesi, zellikleri ve hizi zerinde en nemli etkiye sahip birka bilesenden biridir. Eski sistemlerde bilgisayarin farkli bilesen ve islevlerini, ok sayida yonga denetlerdi. Yeni sistemlerde hem maliyeti dsrmek, hem tasarimi basitlestirmek, hem de daha iyi uyumluluk saglamak iin bu yongalar tek bir yonga seti olarak dzenlendi. Gnmzde en yaygin yonga seti Intel tarafindan retilmektedir. Intel kendi yonga setlerini, bunlarin destekledigi veriyolu teknolojilerini de temsil edecek sekilde PCI set ve AGP set olarak da adlandirmaktadir. Silicon Integrated Systems (SiS), Acer Labs Inc. (ALI), VIA gibi retici firmalarin da gelistirdigi popler yonga setleri vardir.

Veriyolu: Bilgisayarinizin iindeki bilesenler birbirleri ile esitli sekillerde "konusurlar". Kasa iindeki bilesenlerin ogu (islemci, nbellek, bellek, genisleme kartlari, depolama aygitlari vs.) birbirleri ile veriyollari araciligi ile konusurlar. Basite, bilgisayarin bir bileseninden digerine verileri iletmek iin kullanilan devrelere veriyolu (bus) adi verilir. Bu veriyollarinin ucunda da genisleme yuvalari bulunabilir. Sistem veriyolu denince, genelde ana kart zerindeki bilesenler arasindaki veriyollari anlasilir. Ayrica ana karta takilan kartlarin islemci ve bellege erisebilmelerini saglayan genisleme yuvalarina da veriyolu adi verilir. Tm veriyollari Adres ve Standart veriyolu olmak zere iki blmden olusur. Standart veriyolu bilgisayarda yapilan islemlerle ilgili verileri aktarirken, adres veriyolu, verilerin nerelere gidecegini belirler. Bir veriyolunun kapasitesi nemlidir, nk bir seferde ne kadar veri transfer edilebilecegini belirler. rnegin, 16 bit'lik veriyolu bir seferde 16 bit, 32 bit'lik veriyolu 32 bit veri transfer eder. Her veriyolunun MHz cinsinden bir saat hizi (frekans) degeri vardir. Hizli bir veriyolu, verileri daha hizli transfer ederek uygulamalarin daha hizli alismasini saglar. Kullandigimiz bazi donanim aygitlari da bu veriyollarina uygun olarak retilir. Sadece iki donanim aygitini birbirine baglayan veriyoluna "port" adi verilir. (rnegin AGP = Advanced Graphics Port). Bugn bilgisayarlarimizda ISA, PCI ve AGP veriyollari bulunmaktadir. Ana kartin zerindeki farkli boyut ve renklerde yan yana dizilmis kart takma yuvalarindan bunlari taniyabilirsiniz. ISA (Industry Standard Architecture): Ana kartin kenarina yakin yerde bulunan uzun siyah kart yuvalari ISA yuvasidir. 17 yildan beri kullanilan eski bir veriyolu mimarisidir. 1984'te 8 bit'ten 16 bit'e ikarilmistir. Ama bugn bile 8 bitlik kartlar olabilir. rnegin bir ISA kartin, yuvaya giren iki blmeli ikintisinin sadece bir kenarinda baglanti bacaklari varsa, bu 8 bitlik bir karttir. 90'lardan itibaren ogu aygitin daha hizli PCI modeli iktigindan ISA yavas yavas terkedilmeye baslanmistir. Hatta bugn ISA veriyolu olmayan ana kartlar da bulunmaktadir. 1993'te Intel ve Microsoft, Tak alistir ISA standardini gelistirmistir. Bylece isletim sistemi ISA kartlarin konfigrasyonunu, sizin jumper'larla, dip switch'lerle bogusmaniza gerek kalmadan otomatik yapmaktadir. PCI (Peripheral Component Interconnect): Ana kartta PCI yuvalari, ISA yuvalarinin hemen yaninda bulunur; beyaz renkte ve ISA'dan biraz daha kisadir. PCI veriyolu Tak alisir desteklidir. 1993'te Intel tarafindan gelistirilen bu veriyolu 64 bit'liktir, ama uyumluluk problemleri nedeniyle uygulamada genelde 3 2 bit'lik bir veri yolu olarak kullanilir. 33 veya 66 MHz saat hizlarinda alisir. 32 bit ve 33 MHz PCI veri yolunun kapasitesi 133 MB/sn'dir. AGP (Advanced Graphics Port): Sadece ekran kartlari iin ikarilmis bir veriyoludur. Grafik agirlikli uygulamalar gelistike ( 3 boyutlu grafikler, tam ekran video gibi) islemci ile bilgisayarin grafik bilesenleri arasinda daha genis bir bant genisligine ihtiya dogmustur. Bunun sonucunda grafik kartlarinda ISA'dan bir ara veriyolu standardi olan VESA'ya, oradan da PCI'a geilmistir. Ama bu da yeterli grlmeyince, grafik kartinin islemciye dogrudan ulasmasini saglayacak, ona zel bir veriyolu olan AGP, 1997 sonunda gelistirilmistir. AGP kanali, 32 bit genisligindedir ve 66 MHz hizinda alisir. Yani toplam bant genis ligi, 266 MB/sn'dir. Ayrica zel bir sinyallesme metoduyla ayni saat hizinda iki kat veya 4 kat daha hizli veri akisinin saglanabildigi 2xAGP ve 4xAGP modlari vardir. 2xAGP'de veri akis hizi 533 MB/sn olmaktadir. Ancak sistem veriyolu hizi 66 MHz ise, 2xAGP tm bant genisligini kaplayip diger aygitlara yer birakmayacagi iin 66 MHz'lik ana kartlarda 1xAGP kullanilir. 100 MHz ana kartlarda bant genisligi 763 MB/sn'ye iktigindan 2xAGP ile uyumludur. 1 GB/sn isteyen 4xAGP'nin ise 133 MHz'lik sistem veriyoluna sahip ana kartlarla uyumlu olup olmayacagini hep birlikte grecegiz. Peki bu kadar hiza ihtiyacimiz var mi? Gnmzn en agir 3D oyunlari bile bu hiza ihtiya duymamaktadir. Bu yzden ayni kartin PCI ve AGP versiyonlari arasinda pek performans farki yoktur. Yine de grafik iin daha gelismis bir veriyolu oldugu ve bize fazladan bir PCI yuvasi bos biraktigi iin AGP kartlari tercih edilmektedir. Portlar, Konnektrler: Bilgisayar ile alisirken kasa kapali oldugundan ana karti grmeyiz. Ama esitli aygitlari baglamak iin kasanin arkasinda yer alan girisler (portlar) dogrudan ana karta baglidir. Eski ana kartlarda AT form faktr kullanilirken bu portlar birer kablo araciligi ile ana kart zerindeki konnektrlere baglanirdi, ama ATX form faktr ile bu portlar ana kart ile btnlesik duruma gelmistir. Yani ana kartin bir kenarinda bulunan bu portlar, tam kasanin arka kismindaki bosluklara denk gelmektedir. Bu yzden kasalar da ana kart form faktrlerine uygun olarak retilmektedir. Ana kartiniz ve kasaniz ATX formundaysa (artik tm yeni bilgisayarlarda yle) kasanin arkasinda tipik olarak bir klavye portu, bir fare portu, iki USB portu, iki seri pc (COM) portu, bir paralel (LPT) portu greceksiniz. Gnmzde klavye ve fare iin artik PS/2 portu adi verilen kk yuvarlak, 6 pinli portlar kullaniliyor. Aslinda fare seri portu da bir adaptr yardimiyla kullanabilir (veya zaten seri kablolu fareler vardir), ama fareninde kendine ait bir portu olmasi daha iyidir. Seri portlara genelde harici modemler baglanir, ama seri port kullanan baska aygitlar da vardir (yedekleme aygitlari, dijital kameralar gibi). Paralel porta ise yazici veya tarayici baglanir. USB portlara neredeyse her tr harici aygit baglanabilir. Ancak USB aygitlar yeni yeni yayginlasmaktadir. USB'nin zelligi, seri ve paralel portlara gre ok daha hizli olmasi ve USB aygitlar zerindeki yeni USB portlari araciligi ile ucuca ok sayida aygitin zincirleme baglanabilmesidir. Bunlarin disinda, ana kart zerine takilan (veya btnlesik olan) grafik karti, ses karti, TV karti, SCSI karti gibi aygitlarin portlari da kasa arkasinda yer alir.

Ana kart zerinde, kasa iinden ulasilabilen portlar da bulunur. Bunlar genel olarak iki adet IDE portu, bir disket src portu, ana kart ile btnlesikse SCSI portudur. Bu portlara takilan yassi kablolar araciligi ile ana karta sabit disk, CD src, CD yazici, disket src gibi dahili aygitlar baglanabilir. Bir IDE portuna bagli kabloya, zerindeki iki konnektr araciligiyla iki aygit baglanabilir. Bunlarin disinda, ana kart zerinde islemciyi takmak iin bir soket veya slot bulunur. Soket, yassi dikdrtgen seklinde, islemcinin iki dzlem zerinde (enine ve boyuna) uzanan ignelerin oturdugu yuvaya verilen addir. Gnmz ana kartlarinda PGA370 tipinde 370 igneli Celeron islemciler iin PGA soketleri, AMD K6-2 ve K6-3 islemciler iin AGP ve 100 MHz sistem veriyolu destegi bulunan Super 7 soketleri, Cyrix (K6-2 ve eski Pentium MMX islemciler iin) 66 MHz destekleyen Socket 7 tipi soketler bulunabilmektedir. Slot ise, genisleme yuvalarina benzer, uzun ince dikdrtgen seklindeki islemci yuvalarina verilen addir. nbellek: Bugn bilgisayarlarda kullanilan tm donanimlar 15 yil ncesine gre ok daha hizli. Ama her bir donanim bileseninin hizi esit lde artmadi. rnegin, islemcilerdeki performans gelisimi, sabit disktekilerden kat kat daha fazladir. Hani bir bilgisayarin gc en zayif halkasi kadardir derler ya, islemci ve bellek ok hizli olsa da yavas kalan bir sabit disk ile bu performans artisini tam anlami ile yasamaniz mmkn degildir. Islemci bos bos oturup kendisine bilgi gelmesini bekler. Tabii bunu nlemek iin bazi ara zmler gelistirildi. rnegin, yakin zamanda kullanilan bilgilerin sabit diskten nbellek (cache) adi verilen bir birime aktarilmasi, islemcinin ihtiya duydugunda sik kullanilan bilgileri bu nbellek alanindan almasi olanakli kilindi. Iste nbelleklemenin esasi budur. Bir bilgisayarda esitli bellek kademeleri vardir: birincil nbellek (L1 cache), ikincil nbellek (L2 cache), sistem bellegi (RAM) ve sabit disk veya CD-ROM. Diyelim ki islemci bir bilgiye ihtiya duyuyor. nce gider, en hizli bellek tr olan L1 nbellege bakar. Bilgi orada varsa, gecikme olmaksizin bu bilgileri alir ve isler. L1 nbellekte yoksa, L2'ye bakar ve bilgiler buradaysa nispeten kk bir gecikme ile bilgileri alir. Orada da yoksa nbellege gre daha yavas kalan sistem bellegine, yine yoksa en yavaslari olan sabit diske veya CD-ROM vb. bilginin geldigi aygitlara bakar. L1 n bellek en hizlisidir ve gnmz bilgisayarlarinda dogrudan islemci zerinde yer alir. Bu nbellek kktr (genelde 64K'ya kadar. Pentium III, Pentium II ve Celeron islemcilerde 32K, AMD K6-2 ve K6-3 islemcilerde 64K). L2 nbellek biraz daha yavas ama biraz daha byk olabilir. Pentium II ve III'lerde boyutu 512K'dir ve islemci ile islemci hizinin yari hizinda haberlesir. Ilk Celeron'larda yoktur; gnmz Celeron'larinda boyutu 128K'dir ve islemciyle ayni hizda haberlesir. AMD K6-2'lerde islemci zerinde degil, ana kart zerindeki bir yuvada 2GB'a kadar L2 nbellek bulunabilir ve veriyolu hizinda (66 veya 100 MHz) haberlesir. AMD K63'de 256K nbellek bulunur ve islemci ile ayni hizda haberlesir. AMD K6-3 L1 ve L2 nbellegi zerinde bulundurdugu, ayni zamanda kullanildiklari ana kartlarda da sistem veriyolu hizinda alisan bir nbellek daha bulundugu iin 3. dzey (L3) nbellegi literatre sokmustur. IRQ (Kesme) : (Interrupt Request) Bir sre BILGISAYAR kullanan herkes su nl "IRQ akismasi" tabirini duyar. IRQ nun Trkesi "kesme" dir. Yani islemci bir isle mesgulken, bilgisayarin bir yerinden baska bir donanimdan islemciye syle bir emir geliyor: "Benimle de ilgilen!" Bu istek islemcinin isini bler. Tabii islemci ayni anda ok sayida isi birden yapabilir. Klavye ve fare kullanirken bir yandan ekrana gnderilen verileri isler, sabit diskten okuma yapar, modemin indirdigi dosyalara bakar vs. Ama islemciye isini grmesi iin ihtiya duyan bir aygitin ona sinyal gnderebilmesi iin zel bir hatta ihtiyaci vardir. Buna IRQ hatti adi verilir. bilgisayarimizda 0'dan 15'e kadar numaralanan 16 IRQ hatti vardir. Iki aygit ayni IRQ hattini kullanmaya kalkarsa akisma meydana gelir ve o aygitlar kullanilamaz. Aygitin birinin ayarlanarak bos olan bir hatta ynlendirilmesi gerekir. DMA kanallari: (Direct Memory Access) Dogrudan bellek erisim kanallari, sistem iinde ogu aygitin dogrudan bellek ile veri alisverisi iin kullandigi yollardir. IRQ'lar kadar "nl" degillerdir, nk sayilari daha azdir ve daha az sayida donanimda kullanilirlar. Bu yzden de daha az soruna yol aarlar. Bildiginiz gibi islemci bilgisayarin beynidir. Eski bilgisayarlarda islemci neredeyse her seyi stlenirdi. Tabii, tm donanim aygitlarina veri gndermek ve onlardan veri almak isini stlendi. Ancak bu pek verimli olmazdi. Islemci veri transferi ile ilgilenmekten baska islemleri dogru drst yerine getiremezdi. DMA sayesinde bazi aygitlar kendi aralarinda veri transferi yapip bu yk islemcinin zerinden aldi. DMA kanallari normalde yonga setinin bir blmn olusturur. Bir bilgisayarda 8 DMA kanali bulunur ve 0'dan 7'ye kadar numaralandirilir. DMA'lar genelde ses kartlari, disket srcler, teyp yedekleme birimleri, yazici portu (LPT1), ag ve SCSI kartlari, ses zelligi olan modemler tarafindan kullanilirlar. BIOS: (Basic Input/Output System) BIOS'un ailimi Temel Giris ikis Sistemi'dir. bilgisayardaki en temel dzey yazilimdir. donanim ile (zellikle de islemci ve yonga setiyle) isletim sistemi arasinda bir arayz grevi grr. BIOS sistem donanima erisimi ve zerinde uygulamalarinizi alistirdiginiz ileri dzey isletim sistemlerinin (Windows, Linux vs.) yaratilmasini saglar. BIOS ayni zamanda bilgisayarin donanim ayarlarini kontrol eder. bilgisayarin dgmesine bastiginizda boot etmesinden ve diger sistem islevlerinden sorumludur. BlOS da bir yazilimd ir demistik. Bu yazilim ana kart zerindeki BIOS yongasi zerinde tutulur. Eskiden BIOS bir ROM (Read Only Memory) idi. Yani sadece okunabiliyordu, zerine yazilamiyordu. Daha sonra eklenen yeni donanimlara gre BlOS'ta gncelleme yapilmasinin gerekmesi zerine Flash BIOS adi verilen yazilabilir/gncellenebilir BIOS yongalari kullanilmaya basladi. Bylece kullanicilar daha gncel bir BIOS

srmn ana kart reticisinin Web sitesinden indirerek ykleyebilirler. (Tabii yakin zamanlarda gndeme gelen ernobil (WinCIH) virsn duymussunuzdur. Iste bu virs de yazilabilir BIOS'lardaki bilgileri silerek bilgisayarin ailmasini engelliyor.) 1.2.2 MERKEZI ISLEM BIRIMI (Central Processing Unit-CPU) Bilgisayarin alismasini dzenleyen ve programlardaki komutlari tek tek isleyen birimdir. Ana kart zerinde bulunur. Merkezi Islem Birimi, Aritmetik ve Mantik Birimi ile Kontrol nitesinden olusur. Aritmetik ve Mantik Birimi (Arithmetic & Logic Unit -ALU) : Drt islem, verilerin karsilastirilmasi, karsilastirmanin sonucuna gre yeni islemlerin seilmesi ve kararlarin verilmesi bu birimin grevidir. Kontrol Birimi ( Control Unit-CU): Islem akisini dzenlemek, komutlari yorumlamak ve bu komutlarin yerine getirilmesini saglamak bu birimin grevidir. Mikroislemci veya CPU (Central Processing Unit) olarak da adlandirilan islemciler, bilgisayarin beyni sayilir. Bilgisayarinizda yapilan islemler dogrudan veya dolayli olarak islemci tarafindan gereklestirilir. Eskiden islemci bilgisayarin en nemli parasi iken bir bilgisayarin degerini belirleyen seyin performans ve sundugu imkanlar oldugunu dsnrsek artik en nemli paralarindan biri diyebiliyoruz. nk bir bilgisayarin performansini grafik karti, sabit disk, bellek gibi bilesenler de belirledigi gibi, zellikleri de kullanilan ana karta, oklu ortam donanimlarina ve evre birimlerine bagli. Bu yzden hizli bir islemci ile yavas bir sabit disk veya grafik karti kullanmak veya yavas bir islemciyle hizli bir grafik karti veya sabit disk kullanmak pek anlamli olmuyor. Donanimlarin birbirine ayak uydurdugu, baska bir donanimin isini grmesi iin nispeten daha az sre bekledigi sistemler dengeli sistemlerdir. Islemciler, mekanik parasi bulunmayan entegre devrelerdir. Ilerinde milyonlarca transistr bulunur ve ne kadar ok transistr ierirlerse o kadar hizli olurlar. Isi problemleri nedeniyle bir islemci, kullanilan transistr sayisini artirmak iin her istenilen boyutta yapilamaz. Ancak teknolojik gelismeler sayesinde ok daha kk transistrleri, birbirleri arasindaki devrelerin araligini da klterek uygun bir islemci kalip boyutuna sigdirmak mmkn olmustur. Iste buna "mikron teknolojisi" denir. Bir zamanlar, islemci iindeki devrelerin araliginin 1 mikronun altina inmesinin imkansiz oldugu saniliyordu. Ama bugn ogu islemci 0.25 mikron teknolojisi ile retiliyor. 1999 yili iinde de bu 0.18 mikrona inecek. Bylece ok daha hizli islemciler retilebilecek. Bilim adamlari, mevcut teknoloji ile 0.08 mikrona kadar inilebilecegini dsnyorlar. Islemcinin Hizi: Bir islemcinin hizini, kullanilan mikron teknolojisi, retim teknikleri, kalip boyutu ve retim sreci kalitesi belirler. Ayrica retim sirasindaki kosullar, ayni banttan iksa bile bir islemcinin digerinden hizli olmasina yol aabilir. Ama sonuta islemci fabrikada son testlerden geirilirken zerine gvenli olarak alisabilecegi hiz basilir. Islemcinin hizi MHz cinsindendir. Bunu biraz temelden anlatmak gerekirse; Her bilgisayar iinde, komutlarin yerine getirilme hizini belirleyen ve esitli donanim aygitlari arasinda senkronizasyonu saglayan dahili bir saat vardir (bu saatin hizini normal saat ile karistirmayin). Islemci, her bir komutu belirli bir saat tiklamasinda (saat dngsnde) yerine getirir. Saat hizliysa, islemci saniyede daha fazla komutu yerine getirir. 1 MHz, saniyede 1 milyon saat tiklamasina (dngye) karsilik gelir. Yani, 400 MHz'lik bir islemci, saniyede 400 milyon dng yapar. Bir islemcinin MHz cinsinden hizi, ana kartta kullanilan sistem veriyolu hizinin belirli bir arpanla arpilmasi sonucu elde edilir. rnegin 100 MHZ'lik ana kartlarda 400 MHz'lik bir islemci 4 arpanini kullanarak 4x100=400 MHz'e erisir. Farkli islemci serileri, ayni hiza sahip olsa da farkli mimarilere sahip olmalari nedeniyle ayni hizda olmazlar; yani saniyede yerine getirdikleri komut sayi farklidir. 1.2.2.1 Piyasadaki belli basli islemci modelleri INTEL PENTIUM IV: Su an piyasada yayginlasmaya baslayan bu islemci en son 2200 Mhz hiza ulasmistir. INTEL PENTIUM III: 99'un ilk eyreginde ikan bu islemci, su an 450, 500 ve 550, 660, 733, 800, 866, 1000 MHz hizlarinda modellere sahiptir. 0.25 mikron teknolojisiyle retilmisti (yakin zamanda 0.18 mikrona geilecek). Iinde 9.5 milyonun zerinde transistr bulunur. Yazilim destegi olarak zerinde MMX ve SIMD komutlari bulunur Bu komutlar sayesinde uygun yazilim ve donanimlarla bazi oklu ortam uygulamalarinin (video, grafik isleme gibi) dahi hizli ve sorunsuz olmasini saglar. INTEL PENTIUM II: Bu seri 233 MHz'den baslayip bugn 450 MHz'e kadar uzanir. Piyasada artik 350 MHz'ler asagisini bulmak pek mmkn degildir (bu modellerde artik 0.35 mikrondan 0.25 mikrona geilmistir. MMX komutlarini ierir. 7.5 milyonu askin transistr bulunur. INTEL CELERON: Gnmz piyasasinda 333 MHz'den baslayip 466 MHz'e kadar uzanan modelleri bulunur. Pentium II ve Pentium III'n aksine Slot 1'e takilan modellerinin yanisira Soket 370'e takilan modelleri de bulunur. 128K L2 n bellege sahiptir ama bu nbellek 512K nbellege sahip Pentium II'dekinin aksine,

islemci ile islemci hizinin yari hizinda degil tam hizinda haberlesir. Bu yzden performansi Pentium ll' ye ok yaklasir. AMD K6-2: 9.3 milyon transistr vardir ve 0.25 mikron teknolojisi ile retilmistir. Bugn 300 MHz'den 600 MHz'e kadar modelleri bulunmaktadir. Yazilim destegi olarak MMX komutlarinin yanisira 3DNow! adi verilen komutlari da ierir. Soket tipidir. 321 pinli Soket 7 ve Super7 soketlere takilir. AMD K6-3: 21.3 milyon transistr ierir; 0.25 mikron teknolojisiyle retilmistir. 400 ve 450 MHz'lik modelleri bulunur. Super 7 sokete takilir. AMD, bu islemciyle performans aisindan rakibi Intel'e epey yetismistir. 1.2.2.2 Islemcilerin Yazilim Destekleri MMX: Intel'in gelistirdigi MMX'in ailimi oklu ortam Uzantilaridir (Multimedia Extensions) ve islemcilere eklenen 57 oklu ortam komutuna verilen addir. AMD'de bu komut setinin lisansini Intel'den almistir. MMX islemciler bazi genel oklu ortam islemlerini stlenirler (rnegin, normalde ses karti veya modemler tarafindan yapilan dijital sinyal isleme). Ancak bu komut setinin kullanilabilmesi iin MMX uyumlu yazilimlarin kullanilmasi gereklidir. MMX islemcilere ekleneli uzun bir sre olmasina karsin, MMX destekli yazilimlarin beklendigi kadar abuk artmadigi gzlenmistir. 3DNow!: 3 boyutlu grafikler ile ilgili hesaplarin hizlandirilmasi iin AMD islemcilerde kullanilan komut setinin adidir. zellikle 3DNow! destekli oyunlarin sayisi hizla artmistir. Ekran kartlarinin da 3DNow! destekli srcleri olabilir. SSE: (Streaming SIMD Extensions) Burada SIMD ailimi ise Single Instruction Multiple Data dir. Mutlaka Trkelestirmek gerekirse "akici, tek komutla oklu veri isleme uzantilari" diyebiliriz. Yani islemciye bir komut verirsiniz, bir ok veriyi bir amaca ynelik olarak isler. Grafik, resim, video, animasyon, 3 boyut islemleri, ses tanima gelerine sahip SSE destekli uygulamalarda ciddi bir performans artisi saglar. Intel tarafindan gelistirilip Pentium III islemcilere uygulanan 70 adetlik yeni komut setidir. Yakinda Celeron ve Pentium II islemcilere de uygulanmasi beklenmektedir. 1.2.3- BELLEK Bilgisayarda esitli programlarin alistirildigi , geici veya kalici bilgilerin bulunacagi hafiza alanlaridir. Veri Birimi BYTE'dir. Bir Byte 8 Bittir. 1 Bit 0 ya da 1'den (kapali devre=0, aik devre=1) olusur. 1 BYTE 1 karakter'dir. 1024 BYTE = 1 KiloByte'dir. (KiloByte = KB) 1024 KB = 1 MegaByte'dir. (MegaByte = MB) 1024 MB = 1 GigaByte (GigaByte = GB) 1024 GB = 1 TeraByte (TeraByte = TB) Bilgisayar iinde RAM ve ROM bellek olmak zere iki esit bellek bulunur. ROM BELLEK " Read Only Memory " Sadece okunabilir bellektir. Bu bellek retici firma tarafindan hazirlanmistir. Bilgileri okunabilir fakat zerinde bir degisiklik yapilamaz. Bu bilgiler makineyi kapatma veya elektrik kesintisinden etkilenmezler ve silinmezler. Kullanici tarafindan verilen komutlari isleme koyar. RAM bellege gre olduka pahalidir. RAM BELLEK "Random Access Memory": Rastgele erisimli bellektir. Istenilen blgesine bilgi depolanabilir, silinebilir, okunabilir, degistirilebilir. Yalniz elektrik kesintisi veya makineyi kapatma durumunda tm bilgiler silinir. 1 MB, 4 MB, 8 MB, 16 MB, 32 MB, 64 MB,... Boyutuna Gre RAM Bellekler: 30 pinli SIMM Bellek: Eski bilgisayarlarda kullanilirdi. 486'lardan sonra retimden kalkti. RAM bellegin ana karta baglandigi yerdeki pin sayisi olduka ufakti ve kk boyutlu bir bellekti. 72 pin SIMM Bellek: Pentium II'lerle birlikte retimden kalkti. Ana karta baglandigi yerdeki dis sayisi 72 idi. 168 pin DIMM Bellek: Gnmz ana kartlarinda bu 168 disli bellekler kullaniliyor. EDO ve SDRAM bellek modellerinde bu boyut kullanildi. zerindeki Yongalara Gre RAM Bellekler:

Standart RAM Bellek: Piyasadan kalkti, retimi yok. EDO RAM Bellek: DIMM boyutunda olanlari vardi. 50-60 nanosaniye (ns) hizindaydi. Bunlar da piyasadan kalkti, retimi yok. SDRAM Bellek: 10-12 ns hizinda olanlarla piyasaya girdi. Daha sonra 100 MHz veriyolunu kullanan islemcilerle birlikte PC/100 standardinda, 6-8 ns hizinda olanlari ikti. PC/133 bugn yaygin sekilde kullaniliyor. RDRAM Bellek: Pentium IV ana kartlar bu tr desteklemektedir. zelliklerine Gre RAM Bellekler Pariteli RAM Bellek: Bilgi 0 ve 1'ler halinde bellege ulastiginda fazladan bir yonga ikili sayi dzeninde hesap yapip toplam rakam yanlis gelirse veriyi geri gnderip tekrar hesap yapilmasini sagliyor. Hata Dzeltmeli (ECC RAM) Bellek: Yanlis bilgiyi anladiginda hatanin hangi 0 ve 1 de oldugunu zp dzeltiyor. SPD'li RAM Bellek: zellikle 100 MHz veriyolunu kullanan sistemlerde bellekteki yongaya ugrayip hal hatir soruyor, yonganin hiz ve zelliklerini greniyor. Ana kart bunu destekliyorsa gerekli bilgileri kullanarak komsu RAM'ler ile arabuluculuk yapiyor. Yakin gelecekte, ana kartlarda 133 MHz'lik veri yolu kullanilmaya baslandiginda ayrica RAMBUS DRAM (RDRAM) bellekler de kullanima geecek. SDRAM'in zerine kondugu plakaya DIMM deniyordu. Yeni plakalara RIMM denecek. ncelikle 72 disli SIMM'den 168 disli DIMM'e geerken oldugu gibi. 1.2.4 DIS BELLEK BIRIMLERI (Secondary Memory Devices) Verilerin kalici olarak saklandigi yerdir. Dis bellek birimleri sabit diskler, disketler, CD'ler ve teyplerdir. Gnmzde birimi giga byte (GB)'dir. Bilgisayarlarda 2.1, 3.2 GB sabit diskler kullanilmaktadir.

1.3 BILGISAYAR EVRE BIRIMLERI

Bu birimler bilgisayar kasasi disinda bulunup bilgisayara baglanan birimlerdir. evre birimleri genel olarak grupta siniflandirilir: Bunlar giris birimleri, ikis birimleri, iletisim birimleri. 1.3.1 GIRIS BIRIMLERI 1.3.1.1 Kl avye (keyboard) zerinde harfler, sayilar, isaretler ve bazi tuslar vardir. Q klavye ve F klavye (Trke Daktilo Klavyesi) olmak siniflandirilabilir.

islevleri bulunan zere iki sekilde

1.3.1.2 Barkod Okuyucular Magaza ve byk marketlerde kullanilan ve barkod okuyucu olarak adlandirilan tarayicilar vardir. Magazalarda her rnn kendine ait bir numarasi bulunmaktadir. Ingilizce kisaltisi UPC olan Uluslararasi rn Kodu (UK) 'nun bir parasi olan bu numara, rn zerindeki etikette dikey ubuklarla gsterilir. Bu ubuklar, ubuk kodlar olarak algilanmakta olup, yalnizca ubuk kod okuyucusu tarafindan okunabilir. Bu tarayicilar, satilan rnlerin zerindeki seri numarasini okuyarak bu numaranin karsiligi olan ve bilgisayarin belleginde bulunan "fiyat-isim-model" gibi bilgilerin ekrana, oradan da fatura veya satis fisine yazdirilmasini saglar. Barkodlarin bilgisayara takilmasi, birlikte gelen bir ara kablo yardimi ile olur. Bu ara kablo, klavye ve barkodun ayni soket yardimi ile kullanilmasini saglar. Takilmasi ok kolaydir. Barkod destegi olan yazilimlarin ogunda, herhangi bir tanimlamaya ihtiya olmadan sisteme uyarlanir.

1.3.1.3 Grafik masasi

zel bir kalem kullanarak ekranda yazi ve sekillerin gzkmesini saglayan kk kare biiminde masadir. Masa zerindeki hareketlerin bilgisayara aktarilmasini saglar. Daha ok masa st yayincilikta, izgi film ve karikatr hazirlanmasinda kullanilir.

1.3.1.4 Dokunma Ekranlari (Touch Screen) Ekranda gzken komut zerine parmak ile dokundugunda o komutun alismasini saglayan ekran tipidir. 1.3.1.5 Oyun ubugu (Joystick) Genellikle oyun oynamak iin kullanilir. zerinde bulunan tuslarla alistirilarak bilgisayara komut verilmesi saglanir. Bilgisayardaki bazi oyunlarin rahat ve gerege daha yakin kontrol edilmesine yarayan bir aygittir. Oyun ubugu olarak da bilinir. Bir bilgisayara iki oyun ubugu baglanarak bir oyunu iki kisinin karsilikli oynamasi saglanabilir. Bilgisayara baglanmasi ok kolaydir. Bir oyun ubugu baglantisi iin, I/0 karti zerinde bulunan game port kullanilabilir. Ayrica birok ses karti zerinde de bir game port vardir. Iki oyun ubugu baglanmasi durumunda ise iki adet oyun ubugu baglantisina olanak taniyan 8 bitlik bir joystick arabirimi kullanilmalidir. Burada game port ile ilgili bir durumu belirtmek gerekmektedir. Ses karti ve I/O karti zerinde ayni anda game port bulunmasi durumunda bir akisma olabilir. Bu nedenle oyun ubugu saglikli alismaz. Bu sorun, ses karti ya da I/O karti zerindeki game port devre disi birakilarak zlebilir. Bu islem iin ses karti ve I/O karti kullanici kilavuzundan yararlanin. Ses kartlari zerindeki game port, ayni zamanda MIDI girisi olarak ta kullanilmaktadir. 1.3.1.6 Fare (mouse) Ekranda gzken imle yardimiyla komut girisi yapmaya evre birimi olarak kullanilmasiyla, isaretleme, tiklama ve srkleme islemler yaptirilir. Imle: Farenin ekran zerinde nerede oldugunu gsterir. Tiklama: Farenin sol veya sag tusuna bir kez basilmasidir. ift Tiklama: Farenin sol tusuna kisa araliklarla iki kez arka basilmasidir. Bir simgeye yklenen islevin yerine getirilmesini saglar. Srkleme: Farenin sol tusunu basili tutarak imlecin 1.3.1.7 Tarayici (Scanner) Son yillarda bilgisayarli yayincilik ve tasarim islerinin yayginlasmasiyla birlikte sika kullanilan tarayicilar, kagit zerindeki grafik ve resimleri (renkli ya da siyah-beyaz) bilgisayara aktaran aygitlardir. Klavyeler yardimiyla harf ve karakterler bilgisayara aktarilabilir ama resimlerin aktarilmasi ancak tarayicilarla olanaklidir. Tarayicilarin alisma ilkeleri basit olmakla birlikte, lazer yazicinin tersi bir islem yaptigi sylenebilir. Taranacak kagit, st tarafindan alta dogru satir satir, isiga duyarli elemanlar tarafindan taranarak sayisallastirilir. Tarama sirasinda taranan nesne bir isik kaynagi tarafindan aydinlatilir. Bu sekilde taramanin daha iyi yapilmasi saglanir. Taranmasi istenen grnt zerinden isik getikten sonra bir mercek araciligiyla fotoelektrik hcrelerden olusan bir grnt algilayici (image sensor) zerine dsrlr. Bu sekilde isik degeri llerek bu degere gre bir voltaj degeri olusur. Degisik voltajda elektrik sinyali reten bu algilayici, daha isikli ve daha aik tonlardaki sekilleri (desenleri) yksek voltajla, koyu sekilleri ise dsk voltajla gsterir. Buradaki analog sinyaller, bir analogsayisal dnstrc devresi ile sayisallastirilarak bilgisayara iletilir. Sinyaller grnt dosyasi olarak bilgisayar ortaminda olusur ve resim dosyasi formatinda kaydedilir. Bu resim dosyasi zerinde her trl degisiklik yapilabilir. yarar. Farenin yapilarak

arkaya yerinin degistirilmesidir.

Tarayicilar znrlklerine, algilayabildikleri renk sayisina ve tarayabildikleri kagit boyutuna gre esitli model ve tipte retilmislerdir. Byk boyutlarda olmayan alismalar iin genelde el tarayicilar kullanilir. Sayfa zerinde gezdirilerek kullanilirlar. A4 boyutundaki byk tarayicilara gre bazi stnlkleri vardir. A4 tarayicilar bir fotokopi makinesi gibi kullanilir. rnegin, bir fotokopi makinesine veya A4 tarayiciya sigmayan kalin bir kitabin sayfalari el tarayicisi ile kolayca taranabilir. Bu ise, el tarayicilarinin, fiyatlari yaninda nemli bir stnlktr. OCR ( Optical Character Recognition ) Tarayicilar yardimiyla resimlerle birlikte yazilar da bilgisayara aktarilabilmektedir. Ancak bilgisayar aktarilan yaziyi resim olarak grmektedir. Bu nedenle, b fotograftan farkli olmayan grafik dosyasi iindeki ir yazilar OCR (Optical Character Recognition/Optik Karakter Tanima) adi verilen programlar araciligiyla zlp metin (text) dosyalarina dnstrlr. Bylece OCR programiyla ASCII metinlere dnstrlen yazilar zerinde her trl degisiklikler yapilabilir. Hem de bu sekilde saklanan dosyalar, resim dosyalarindan daha az yer kaplamaktadirlar. Ancak, bunlara ragmen OCR programlarinin hatasiz alismalari henz olanakli degildir. Tarayicilarin bilgisayara takilmasi, yanlarinda gelen 8 bitlik bir ara birim karti yardimi ile gereklesirdi. Gnmzde tarayicilar, her bilgisayarda olan USB portuna direkt baglanabilmekte, ayri bir karta ihtiya duyulmamaktadir. Daha sonra tarayicinin yazilimini sisteme yklenir. 1.3.1.8 CD-ROM Src (Compact Disk-Read Only Memory ) ve CD-ROMlar CD-ROM Srcler: Son yillarda yaygin olarak kullanilmaya baslanan veri depolama birimidir. Bir CD'de yaklasik 24 ciltlik bir ansiklopedideki tm bilgiler saklanabilir. Bir program yklerken 40 disketin takilip ikarilmasi yerine CD-ROM'lar tercih edilir. CDROM'lar zellikle ok byk yer kaplayan oklu ortam (multimedia) bilgilerini (ses, video, resim, animasyon) ieren yazilimlar iin zorunludur. CD-ROM zerindeki bilgiler silinip degistirilememektedir. Ancak gnmzde defalarca (yaklasik 3000 kez) yazilip silinebilen CD-RW lerde mevcuttur. Yazilabilir CD-ROM'lara CD-ROM yazicilarla kopyalama yapilmaktadir. CD-ROM srclerde mzik CD'leri de dinlenebilir. Bir CD src alirken veri transfer hizi byk olanlar tercih edilmelidir. Gnmzde yaygin olarak 50 Hizli CD-ROM srcler satilmaktadir. Standart bir CD-ROM'a 650 MB veri depolanabilir. Son yillarda yapilan alismalarla 700 MB veri depolanan CD-ROMlarda yayginlasmistir. Kapasite olarak 1 MB, resimsiz kalin bir roman kadardir. Kapasitesi dsnlerek kiyaslanirsa, bir CDROM'a 20 cilt kalinligindaki bir ansiklopedi depolanmaktadir. Bu ansiklopediler ses, resim, video grnt, animasyon ve grafik (oklu ortam) zellikleri de iermektedir. Disketlere ve sabit diske veriler manyetik olarak kaydedilir. Verilerinizin bozulmamasi iin disketlerinizi manyetik ortamdan uzak tutunuz. CD-ROM'lardaki veriler optik olarak kaydedilirler. Kolay bozulmazlar. CD-ROM'lardaki verilerin korumak iin izilmemesine dikkat etmek gerekir. CD-ROM src varsa hard diskten sonraki en son srcnn adini alir. rnegin: Hard Disk C ve D ise, CD-ROM src E ile belirtilir. Bunlarin yaninda Laser Disk Srcs, video, kamera, mikrofon, televizyon ve radyo'da giris birimi olarak kullanilmaktadir. CD-ROM (Compact Disk-Read Only Memory/Kompakt Disk-Salt Okunur Bellek): CD ROM'lar, bazi zel durumlar disinda verilerin sadece okunabildigi ortamlardir. Bu zel durumlar, okunur/yazilir CD'ler ve kayit cihazlaridir. CD ROM'lar zellikle oklu ortam uygulamalarinin en gzde elemanidir. Bir CD ROM ierisine byk bir ansiklopediyi ya da yzlerce oyunu sigdirmak olanaklidir. CD ROM'lar grns bakimindan plaklari andirmaktadir. Kapasiteleri ise, disketlerin ok stnde olup 650 700 MB'a kadar varmaktadir. Bilgisayarlarda kullanilan CD ROM'lar mzik setlerinde bulunan CD'ler ile ok benzer olmalarina ragmen, aralarinda bazi farklar vardir. Bu farklar;

 CD ROM zerinde hata bulma ve dzeltme zelligi vardir. CD'lerde bu zellik yoktur. CD ROM'larin zerine esitli veriler yani resim, film, metin ve ses gibi bilgiler sayisal olarak kaydedilir.. CD'lere sadece mzik de kaydedilebilir. Bir ok CD ROM srcye CD takilarak mzik dinlenebilir. CD-ROM'un Okunmasi: CD ROM'lardaki bilgilere, bilgisayar zerindeki CD ROM srcleri araciligiyla erisilir.CD ROM zerinde veriler, yani 0 ve 1 dizileri, bir grup girinti ve ikinti ile gsterilir. Bu girinti ve ikintilar, iplak gzle grlemeyecek kadar kktr Sabit bir hizla dnen CD ROM zerinde okuma islemi su sekilde gereklesir: Lazer okuyucu kafa bir isin demeti yollar. Bu isin, kafa zerindeki bir dizi mercek yardimi ile CD zerinde belli bir alana odaklanir. Lazer isini, CD'nin plastik kaplamasindan geerek alminyum tabaka zerindeki girinti ve ikintilardan yansitilir. Isin, girintiler tarafindan kt, ikintilar tarafindan iyi yansitilir. Yansiyan isin elektriksel sinyallere evrilir. Yorumlanan elektriksel sinyaller, verilere dnstrlerek bilgisayara yollanir.

1.3.2 IKIS BIRIMLERI 1.3.2.1 Disket src (disket driver) ve Disketler Disketler: Disketler, bilgisayarda bilgi kaydetmek ve tasimak iin kullanilir. Bir zamanlarin tek sabit kayit ortamlari oldugu dsnlrse, bilgisayarda ok nemli bir yer tuttuklari sylenebilir. Disketler sabit disklere gre ok yavastirlar. Bilgisayarlarda en yaygin kullanilan disketler, 3.5" 1.44 MB'lik olanlardir. Disket Trleri Disketler kapasite, yzey sayisi ve yogunluklarina gre esitli trlerdedir. Bu trler syle siralanabilir: 720 KB'lik : ift yzeyli (double sided), ift yogunluklu (double density) DS/DD 1.44 MB'lik: ift yzeyli (double sided), yksek yogunluklu (high density) DS/HD 2.8 MB'lik: ift yzeyli (double sided), gelistirilmis yogunluklu (extended density) DS/ED Disket Srcler Disketler zerindeki islemler (okuma/yazma), disket srcler tarafindan gereklestirilir. Disket src iinde, bir kafa mekanizmasina bagli iki adet okuma/yazma kafasi vardir. Bu okuma/yazma kafalari bir motor yardimiyla hareket ettirilir. Srcye takilan disketin iki yzn, iki kafanin ayni anda taramasiyla okuma/yazma islemi yapilir. Disketin manyetik kaplama yzeyine kayit yapmak iin MFM (Modified Frequency Modulation/Degistirilmis F rekans Modlasyonu) yntemi kullanilir. Bu yntemle veri hcrelerindeki manyetik yapi degistirilir. Veri, hcrelerde bir degisiklik olup/olmamasi ile tanimlanir. Bu manyetik yapi degisiklikleri okuma/yazma kafasi tarafindan elektrik sinyallerine evrilir. Disket src zerinde bulunan kontrol devresi, bu sinyalleri disket src arabirimine yollar. Her bilgisayarda bir disket src bulunmasi gerekir. Farkli kapasite ve sekilde srcler vardir. Bunlar; 360 KB, 5,25" DISKET SRC 1.2 MB, 5,25" DISKET SRC 720 KB, 3,5" DISKET SRC 1.44 MB, 3,5" DISKET SRC 2.8 MB, 3,5" DISKET SRC 'lerdir. Gnmz bilgisayarlarinda en yaygin kullanilan src 3,5",1.44MB'lik disket srcdr. Bu disket src 720KB ile 1.44MB'lik disketleri okuyup-yazabilmektedir. 1.3.2.2 Ekranlar (Monitrler) ve Ekran Kartlari Ekranlar (Monitrler):

Monitr, ogu zaman ekran olarak da bilinen, grntleri olusturan, ieren ve sunan bir aratir. Bilgisayarlarin ogunda katot isinli (CRT-Cathod Ray Tube) monitr kullanilir. Katot is inli monitrlerin grnt olusturma mantigi TV ile aynidir. LCD Liquid Cyrstal Display ve gaz plazma monitrler ise, daha hafif ve az yer kapladiklari iin ogunlukla tasinabilir sistemlerde kullanilirlar. Monitr, grafik kartlari ile birlikte bilgisayarin temel grnt sisteminin bir parasidir. Hem giris hem de ikis birimi olarak kullanilir. Giris ve ikis birimlerinden gelen verilerin sonularinin ekranda gzkmesini saglar. Bilgisayarla kisi arasinda iletisim saglar. CRT (Cathode Ray Tube) Ekran (Monitr) ve Ekran Kartlari: CRT monitrlerin alisma prensibi hemen hemen tm monitrlerde (monochrom, renkli) aynidir. CRT, elektron paraciklarinin hareketini kolaylastirmak iin havasi alinmis bir tpten ibarettir. Katod (elektron tabancasi) tarafindan seri halde yollanan elektron paraciklari, tpn degisik kesimlerine dogru hizla arpar. Renkli monitrlerin alisma ilkeleri de temelde aynidir. Ama renkli monitrlerde 3 adet katod bulunur. Yesil, mavi ve kirmizi ile btn renkler elde edilebildiginden, renkli monitrdeki her bir elektron tabancasi, ekranin gerisindeki tabakada bulunan bir fosfor noktacigina ates eder. Elektron fosfora arptiginda onu parlatir, ama bu parlaklik ok uzun srmez. Onun iindir ki, grnt d egismese bile ayni islemin tekrar tekrar yapilmasi gerekir. Katodlar ekrani srekli olarak tazeler. Tarama ve tazeleme islemi, ekranda satir satir yapilir. Bir text ekranin genisligi 80 karakter, boyu 25 satirdir. Grafik ekranda noktalar (pikseller) bulunur. Bir ekranda ne kadar ok piksel varsa ekranin znrlg artar. rnegin znrlk 640 x 480 , 800 x 600 , 1024 x 768 piksel olabilir. Ekranin kaliteli olmasinin ok byk nemi vardir. Ekranlardan titresimsiz ve az radyasyonlu olanlari tercih edilmelidir. Ekranlarin boyutu, 14 , 15 , 17 , 20 ve 21 in 'dir. Ekranlardaki grnt netligi noktalar arasindaki uzaklikla ilgilidir. Iki nokta arasindaki uzaklik ne kadar azsa o kadar iyi grnt elde edilir. Ekrandaki noktalar arasi uzakligi 0.28 mm ve daha az olanlar tercih edilmelidir. LCD (Liquid Crystal Display) Monitrler: Bu monitrler daha ok tasinabilir bilgisayarlarda kullanilir. LCD monitr, plastik bir tabaka iindeki sivi kristalin isigi yansitmasi ilkesine dayali olarak alisir. LCD monitrler isigi yansitarak grnt olusturduklari iin, isiksiz bir ortamda bir sey grnmez. Fazla isikli ortamda ise ekranda isik yansimasi olacagindan grnt yine saglikli olarak algilanamayacaktir. Hareketli grntler ok bulaniktir. Sivi kristal akisinin yavasligi grnt izinin hemen silinmemesine neden olur; Bu dezavantajlarin yani sira, harcadigi gcn dsk olmasi, ok kk hacimleri ile tasinabilir bilgisayarlar iin vazgeilmezdir. LCD monitrlerin tasidigi olumsuzluklar son yillarda reticileri yeni arayislara itmistir. Bazi LCD modellerinde, "arkadan aydinlatma" yntemi kullanilarak monitrn bulundugu ortamdaki isik dengelenir. Bylece ekrandaki istenmeyen yansimalar bir lde nlenir. LCD Monitr esitleri: Su ana kadar esitli LCD monitr teknolojileri kullanilmistir. Bunlar, pasif matriks, dual scan ve aktif matriks'tir. Pasif Matriks Monitr: LCD monitrler genel ilkelere gre alisirlar. Farklilasma piksellerin aydinlatilmasinda ortaya ikar. Pasif matriks monitrlerde, her bir piksel, ekran tazelenmeden nce sner. Bu ekranlarda tek bir defada bir satirdaki pikseller aktif hale getirilir. Bir piksel tekrar aktif hale getirilinceye kadar parlakligini kaybeder. Ekran tazeleme hizi ok yavaslayarak grnt kalitesinin dsmesine neden olur. Dual Scan Monitr: Bu monitrler genel olarak pasif matriks monitr gibi alisirlar. Temel farklilik, ekranin ikiye blnms olmasidir. Ekranin herbir blm ayri ayri taranarak, ekran yenileme hizinin iki katina ikmasi saglanir. Bu farklilik grnt kalitesinde bir iyilesme saglamaktadir. Aktif Matriks Monitr: Pasif matriks monitrlerin tersine aktif matrikslerde, her bir pikseli kontrol eden ayri ayri transistrler vardir. Bu transistrler, piksellerin henz parlakligini yitirmeden yenilenmesini saglarlar. Her pikselin kendine ait bir reglatr (dengeleyicisi) vardir. Bu dengeleyici yardimiyla her bir piksele ait voltaj digerini etkilemedigi iin ok daha iyi grntler elde edilebilmektedir. Ekran Kartlari:

10

Ekran kartlari, nceleri grntleri metin tabanli monitrlere aktarmaya yarayan basit kartlardi. rnegin, yazi yazdika bunlari ifade eden 0 ve 1'lerden olusan sinyalleri monitre grnt halinde gnderen, islemcinin isledigi verileri dogrudan ekrana karakterler halinde yansitan kartlardan ibaretti. Daha sonra uygulamalar gelistike kartlar da gelisti, ekranda grafik izdirme zellikleri artti. Bir gn video grntlerinin tam ekran oynatilmasini saglayan, bol sikistirmali oldugu iin az yer kaplayan MPEG-1 standardi ikti. Bu standart, sikistirilmis grntnn zlerek kare atlamasiz ve tam ekran oynatilabilmesi iin zel MPEG-1 kartlar gerektiriyordu. Ancak kisa srede gl ekran kartlari da MPEG-1 oynatmaya basladi. O zamanlar boyutlu modelleme ve tasarim alismalari yapan (rnegin bu uygulamalarda olusturduklari nesneleri bilgisayarda bir doku ile kaplatmak iin gl ekran kartlarina ihtiya duyan) profesyoneller disinda herkes, bir ekran kartinda MPEG-1 oynatma zelligi bulunup bulunmadigindan baska bir seye bakmiyordu. Tabii bir de bir ekran kartinin daha fazla rengi daha yksek znrlkte gsterebilmesi bellek kapasitesine bagli oldugundan, ekran karti zerinde yeterli bellek bulunmasina zen gsterilirdi. Gnmzde ekran kartlarinda bunlarin yani sira aranacak baska ltler de var. Ancak sunu bastan belirtmek gerekir: Bugn ekran kartlarindaki gelismeler islemcilerdeki gelismeleri geti. Teknolojisi en hizli gelisen donanim diyebiliriz. Artik 5 ayda bir yeni bir -6 ekran karti teknolojisi ikiyor. Gnmzdeki ekran kartlari PCI ve AGP veriyolunu kullaniyorlar. Veriyollan konusuna "Ana kart" blmmzde deginmistik. Ekran kartlarinin kendi islemcileri ve bellekleri olur. Bugn son kullaniciya ynelik olarak yeni ikan ekran kartlarindaki islemcilerin, tek basina, Pentium'lardan hemen nce kullandigimiz 486 islemciler kadar gl oldugu syleniyor. znrlk, Renk, Hiz : Ekran zerindeki grnt binlerce (veya milyonlarca) noktadan olusur. Bunlara pixel adi verilir. Her bir pixel farkli renk ve parlakliga sahip olabilir. Bir ekranda grntlenebilen pixel sayisina znrlk adi verilir. Ekranimiz iki boyutlu oldugundan znrlk 1024x768 gibi iki rakamla ifade edilir. Bunlarin ilki yatay dzlemdeki, ikincisi dikey dzlemdeki pixel adedini ifade eder. znrlk arttika ekranda daha fazla pixel grntlenir. Ancak yksek znrlkte klen piksellerin detay seviyesi ykselir ve monitrler boyutlarina bagli olarak belirli bir znrlkten sonrasini gsteremezler. znrlkler isletim sisteminde nceden belirlenmis setler halinde tanimlanirlar (640x480, 800x600, 1024x768 gibi) ve bir bilgisayarda genelde bunlarin 2 veya 3' kullanilir. Standart monitrlerde en/boy orani 4:3'tr. Bu znrlkler de buna uygundur (sadece 1280x1024 5:4'e karsilik gelir, ama bu da 4:3'e ok yakindir). Bylece grntler ekranda buna gre izilir, bir daire elips seklinde grnmez. Ekran zerindeki her piksel renk sinyalinin (kirmizi, yesil ve mavi) bir bilesimi olarak grnr. Her pixel'in grnm bu isinin yogunlugu (parlakligi) tarafindan belirlenir. Her de en yksek parlakliktaysa pixel beyaz grnr, en dsk ise siyah grnr vs. Bir pixel'de grntlenebilen renk adedi, renk derinligini belirler. Buna bit derinligi de denir, nk renk derinligi bit cinsinden llr. Piksel basina daha fazla bit kullanilirsa, grntnn renk detayi daha hassas, daha gerege yakin olur. Tabii, renk derinligi arttika bellekte saklanmasi gereken bilgi sayisi da bit cinsinden artar. Bunun yaninda ekran kartinin islemesi gereken veri sayisi artar, maksimum tazelenme hizi dser. Asagidaki tabloda gnmz bilgisayarlarinda kullanilan renk derinlikleri verilmistir: Renk Derinligi 4 Bit (24) 8 Bit (28) 16 Bit (216) 24 Bit (224) Grntlenen Renk Adedi 16 256 65,536 16,777,216 Pixel Basina Bellekte Kaplanan Alan (Byte) 0,5 1 2 3 Renk derinliginin Genel Ismi Standart VGA 256 Renk Yksek renk (High Color) Gerek Renk (True Color)

Ekran Karti Tazelenme Hizlari ve Interlace: Bir ekran kartinda, ekran karti belleginin (video bellegi) ierigini okumaktan sorumlu aygit RAMDAC'tir. Bellekteki sayisal verileri (1 ve 0'lardan olusan) okuyup monitrn grntleyebilecegi analog video sinyallerine dnstrr. RAMDAC'in dnstrme ve aktarma becerisi, tazelenme hizini belirler. Bir ekran kartinin tazelenme hizi, RAMDAC'inin video sinyallerini saniyede ka kere monitre gnderebilecegine baglidir. Ayni sekilde monitrn de tazelenme hizi olur, nk o da bu gnderilen sinyallerle ekrani tekrar tekrar boyar. Bu islemler belirli bir hizda yapilmazsa titresim olur; gz rahatsiz eder. Tazelenme hizi bir frekans birimi olan Hz (hertz) cinsinden llr. "Interlacing" daha yksek znrlg "ucuza" sunmak iin gelistirilmis bir tekniktir. Ekranin satirlardan olustugunu ve bu satirlara bir numara kondugunu dsnn. Interlacing tekniginde, monitrn elektron tabancasi her tazelenme sirasin-da ekranin sadece yarisindaki satirlari (tek veya ift numarali satirlari) yeniler. Intelacing normalde 871 lz'de yapilir (aslinda ekranin yarisi tarandigindan 43.5 Hz). Bu islem hizli yapildigi iin

11

gzmz tek ve ift satirlardaki renk degerlerini ayri ayri iziliyormus gibi grmez ama toplam etkisi olumsuz olabilir. rnegin yksek tazelenme hizi isteyen animasyon, video gibi uygulamalarda titresim yasanir; ogu insan da bunu farkeder, gz rahatsiz olur. Bu yzden non-interlaced monitrler kullanmayi tercih ederiz. Gnmzdeki Ekran Kartlari: Gnmzn ekran kartlari daha ok 3D grafikleri hizlandirici zellikleri ile n plana iktilar. Bu yzden bunlara "3D grafik kartlari" veya "3D hizlandirici" adi da verilir. Piyasaya hakim olan bu grafik kartlar iki boyutlu islemlerde de (rnegin Windows altinda alisan Ofis uygulamalarinda, veya dogrudan Windows'ta) yksek performans sunduklarindan, bugnlerde 3D hizlandirma zelligi olmayan ekran karti almak pek akillica degil. stelik oyunlarin disindaki 3D uygulamalar da bu kartlardan artik yeterince yararlanabiliyor. Yine de sadece Ofisinizde sadece Word, Excel gibi uygulamalari alistirmak, Internet'e baglanmak iin bir ekran karti istiyorsaniz, 3D zelliklerinin gelismis olup olmamasi veya 3D uygulamalarda hizli olup olmamasi pek farketmez, ucuz kartlar da isinizi grr. Gnmz ekran kartlarinin becerileri, byk lde zerlerindeki islemcilere baglidir. Nvidia, 3dfx, ATI, Matrox, Intel, SiS, S3 gibi firmalar grafik islemcileri retiyorlar. rnegin Nvidia firmasi Riva 128, Riva 128ZX, Riva TNT gibi islemci modellerinin ardindan Riva TNT2'yi ikardi ve bu islemcilere sahip kartlar yeni piyasaya giriyor. Nvidia'nin en byk rakibi 3dfx firmasi baslarda sadece oyuncular iin, mevcut ekran kartina baglanarak 3D oyunlarda alistirilabilen Voodoo ve onu takiben Voodoo2 kartlar retti. Arada firmanin ayni amala 2D ve 3D uygulamalarda alisan (yani ayrica bir ekran karti gerektirmeyen) modeli Voodoo Rush pek basarili olamamisti. Ardindan 2D ve 3D'nin basari ile uygulandigi ama sinirli zelliklere sahip Voodoo Banshe geldi. Simdi de firma Voodoo3 ile kullanicilarin karsisina ikiyor. Matrox firmasi ise G100 ve G200 islemcilerinden sonra simdi de G400 islemcili modellerini piyasaya sryor. Bir zamanlar piyasanin lideri olmasina karsin 3D grafiklerde pek basarili olamayarak geri plana dsen S3 firmasi ise tekrar toparlanmak iin bu alanda rettigi Savage islemcisinin ardindan Savage4 islemcisini ikardi. ATI ise yarisa Rage serisinin son yesi Rage 128 islemcilerle katiliyor. Islemcileri ile bildigimiz Intel firmasi, i740 islemcisi ile gruba dahil oldu ama bu ucuz islemci oyun severler tarafindan eksik zellikleri ile pek ragbet grmedi. Firma bunun ardindan henz yeni bir grafik islemcisi ikarmasa da zerinde alistigi biliniyor. 1.3.2.3 Sabit Disk (Hard Disk) Src Sabit disk bilgisayarinizin "veri merkezi"dir. Tm programlariniz ve verileriniz burada saklanir. CDROM, teyp yedekleme birimi, disket gibi baska veri depolama ortamlari da vardir ama sabit diskler, genelde hepsinden daha yksek kapasiteli olabilmeleri, daha hizli olmalari ve bilgisayar iinde sabit olmalari nedeniyle digerlerinden ayrilir. Yillar boyunca sabit disklerin kapasiteleri, hizlari ve fiyatlarinda byk degisiklikler oldu. 15 yil nce 10 MB'lik bir disk 1000 $'a alinabilirken, bugn 65 GB'lik (yani 6500 kati kapasiteye sahip) bir sabit disk 180 $ civarinda bir fiyata alinabiliyor, stelik yeni diskler ok daha yksek hizlara sahip.

Sabit disk iinde metalik bir maddeden yapilmis, ama zerindeki manyetik kaplama sayesinde yazilip okunabilen bir veya daha fazla st ste dizilmis disk plakasi vardir. Bu plakalar sabit bir hizda dnerken alttan ve stten disk plakasi zerine oturan okuyucu kafalar, disk plakasi zerine bilgi yazar veya yazilmis bilgileri okur. Yani sabit diskte, diger ogu donanim aygitinin aksine hareketli paralar vardir. Disk zerindeki veriler, silindirler (cylinder), izler (track) ve blmler (sector) halinde dzenlenir. Silindirler, diskin yzeyindeki konsentrik izlerdir. Yani bir diskteki tm disk plakalarinin arka ve n yzeyinde birbirine denk gelerek stun olusturan her bir izin olusturdugu bu stuna silindir adi verilir. Iz ise sektrlerden olusur ve sektrler bir dis kin 512 byte'lik en kk birimidir.

12

Bir diskin hizini belirleyen esitli faktrler: 1. Dns hizi (devir/sn): Her disk belli bir hizda dner. Gnmzde IDE arabirimini kullanan ogu disk 5400 devir/sn hizinda dnerken yakin zamanlarda 7200 devir/sn IDE diskler de yayginlasmaya baslamistir. Hizli SCSI disklerde ise 10 bin devir/sn'ye ulasilabilir 2. Iz basina sektr sayisi: Bir diske bilgi yazilirken disaridan baslanip ieri dogru ilerlenir. Dis izler dogal olarak daha uzundur ve zerlerinde daha fazla sayida sektr vardir. Oysa diskin dairesel sekli nedeniyle her iz kafa altindaki tam bir turunu ayni srede tamamlar. Bu da dis izlerdeki sektrlere bilgi yazmak veya okumak iin daha hizli erisildigini gsterir. 3. Erisim sresi (access time): Ayni dosyanin veya alistirilmak istenen programin paralari farkli izlerde olabilir. Erisim sresi kabaca, aranan bilgilere ulasilmasi iin bir izden digerine, bir kafadan digerine ve bir sektrden digerine geilerek aranan bilginin yer aldigi sektrn okunmasina kadar geen ortalama sredir ve milisaniye cinsinden llr. 4. Dahili Veri Transfer Hizi: Ama diske veri gndermek ve diskteki verileri almak olduguna gre, transfer hizi bir diskin performansini belirleyen en nemli faktrlerden biridir. Dahili transfer hizi, disk plakalari zerinden okunan bilgilerin, disk zerindeki tampon bellege, disk disina gnderilmeye hazir halde aktarilmasi isleminin hizidir. MB/sn cinsinden llr. 5. Kullanilan Arabirim: Diskten ikan veriler, islenmek zere bellege gider demistik. Iste bunun iin bir arabirim kullanilir. Artik IDE disklerde saniyede 33 MB veri aktarimi yapan Ultra DMA/33 veri yolu standardi kullaniliyor. Oysa okunan bilgi diskin tampon bellegine yeterince hizli veri aktarimi yapilmazsa bu kapasitenin pek bir nemi yoktur. nk, diskin tampon bellegine daha yavas bir srede bilgi aktarilirken bu veri yolu atil kalir. Bu yzden 16,6 MB/sn kapasiteye sahip ATA-2 disklerden Ultra DMA/33 disklere geildiginde disklerin hizi iki kat artmamistir. nk, diskin dahili transfer hizi daha nemlidir. Ayni sekilde bugnlerde Ultra DMA/66-100 disklere geilmistir. Bu da yine disklerin iki kat hizlanacagini gstermemektedir. Yine de yeni standartlar piyasaya hakim olmaktadir ve hizi belirleyen diger faktrlerde de iyilesme olmaktadir. Master/Slave: Bir ana kart zerinde iki IDE portu vardir ve her birine ikiser depolama aygiti baglanabilir demistik. Bu portlardan biri birincil (primary) digeri ikincil'dir (secondary). Bu portlardan birine iki aygit baglanacaksa birisi ana aygit (master) digeri ikincil aygit (slave) olacaktir. Bu aygitlar drt adede kadar sabit disk olabilir veya ana sabit disk disinda bunlardan biri veya birkai yerine CD-ROM src, CD yazici, DVD src baglanabilir. Bir sistemde ayni IDE kablosu zerinde iki disk varsa bunlardan biri master, digeri slave olacaktir. nk normalde isletim sistemi ana sabit diske yklenir ve buradan ailir. Bu ayarlamayi diskin arkasindaki bir jumper sayesinde yapariz. Diskin zerinde jumper hangi konumdayken diskin master, hangi konumdayken slave oldugu yazar. Ayni kural, ayni kablo zerinde bir disk, bir CD src veya CD yazici varken de geerlidir. Ayrica bilgisayarda kullanilan ses karti zerinde bir nc IDE kanali olabilir.

1.3.2.4 Teyp Yedekleme Birimleri Genellikle nemli ve ok sayida verinin bulundugu bilgisayar sistemlerinde kullanilir. Bankalar ve byk hacimli is yerleri buna en gzel rnektir. Bilgilerin nemliligi ve oklugu, disk/disket gibi yedekleme alternatiflerini gvenlik ve kapasite aisindan ortadan kaldirmaktadir. rnegin, bir bankada ya da benzeri bir is yerinde olusturulan gnlk verinin 100 MB civarinda oldugu dsnlrse, veriler sikistirilarak diskete alinsa bile, ortalama 50 adet disket gerekecektir. ogu teyp yedekleme birimi, gerek veri sikis tirma gerekse diger tekniklere basvurarak, 1GB'a kadar veri yedekleyebilirler. Gnmzde bu deger daha da artmistir. Bu durum da yedekleme birimlerinin disketlere gre ne kadar pratik oldugunu gstermektedir. Yedekleme birimleri ile gelen teyp yedekleme yazilimlari, yedekleme isleminin kolayca yapilmasini saglamaktadirlar. Bu tr yazilimlarin, hem kullanimi daha kolaydir hem de performanslari iyidir. Ancak, ogu yedekleme birimi DOS ortaminda alismaktadir. Bu nedenle, Windows arabirimi olan yedekleme yaziliminin sundugu arka plan alisma seeneginden yoksundur. Arka plan alisma seenegi, zamanini yedeklemeye ayirmak istemeyenler iin idealdir. Teyp yedekleme birimleri harici ve dahili biimde olabilmektedir. Eger bilgisayar sisteminin bos bir src yuvasi varsa, buraya kolayca takilabilecek dahili bir teyp yedekleme srcs, uygun bir zmdr. Dahili teyp yedekleme birimlerinin ogu, disket src ile ayni arabirimi kullanir. Harici yedekleme birimlerinin iki modeli vardir. Birisi, bilgisayar zerine takilan bir arabirim yardimi ile kullanilir. Digeri ise, dogrudan paralel porta takilarak kullanilan modeldir. Bu modelde arabirim kullanilmadigi iin performans dsmektedir. Ancak, tasinabilir olmalari bir avantaj sayilabilir.

13

Yedekleme iin, teyp yedekleme srclerinin disketleri diyebilecegimiz kasetler (data kartus) kullanilir. Kasetlerin de, disketlerde oldugu gibi, veri kaydetmeden nce formatlanmalari gerekir. Kasetlerin bozulmasini engellemek iin dikkat edilmesi gereken bazi noktalar: Kasetleri ok nemli ortamlarda birakmayin. Kaset iindeki manyetik serit, nemden birbirine yapisabilir. Dogrudan gnes isigina ve isiya maruz birakmayin. Bu sekilde, manyetik serit zarar grebilir. Kaset iindeki manyetik seride kesinlikle dokunmayin. Kasetleri duman, toz, statik elektrik gibi etkilerden korumak iin zel koruyucu kabi iinde saklayin. Kasetleri manyetik ortamlardan uzak tutun. Son olarak da kasetleri periyodik olarak gncelleyin. Bu islem, saklanan bilgilerin gvenligi aisindan gereklidir. 1.3.2.5 Yazici (Printer) Yazicilar, bilgisayar ortaminda retilen sekil, grafik ve yazilarin kagida aktarilmasini saglayan aralardir Her yazici, kendine zg bir mikroislemci ve sinirli sayida karakter depolamasina olanak saglayan bir tampon bellek tasir. Yazicilarin siniflandirilmasinda temel lt, karakterlerin basiminda kullanilan teknolojik farkliliktir. Bir yazicinin kalitesini belirleyen ltler ise, baski hizi ve birim alandaki nokta yogunlugudur. Renkli baski yapabilmesi de yazici kalitesini belirleyen bir lt haline gelmektedir. Baski hizi, saniyede basilan karakter sayisi ya da lazer yazicilarda oldugu gibi, dakikadaki sayfa sayisi ile llr. esitli trdeki yazicilar bilgisayara paralel ya da seri olarak baglanabilir. Bu baglantiyi saglayan arabirimler vardir. Seri baglanti, halen bazi yazicilarda kullanilmasina ragmen, ok yavas oldugu iin, daha hizli olan paralel baglanti tercih edilmektedir. Bilgisayar-yazici baglantisinda, veriler tek ynl (bilgisayardan yaziciya) olarak iletilir. Bilgisayar ile yazici arasinda bilgilerin yani sira kontrol isaretleri de yollanmaktadir. Bu isaretler kullanilarak, yazici ile bilgisayar arasinda senkronizasyon ve islem durumlari hakkinda bilgi alis verisi saglanir. rnegin, yazicida kagidin bittigi bilgisayara bildirilerek, kullanilan programin kullaniciyi uyarmasi saglanir. Yazici teknolojileri, gn getike daha hizli, daha ok renk verebilen, daha ok noktadan olusan ve kaliteli ikis verebilen rnler ortaya koyabilmek iin yarismaktadir. Yazicilar, farkli ihtiyalari karsilayabilecek sekil ve modellerde retilmektedir. Bunlar, nokta vuruslu (matris), mrekkep pskrtmeli (InkJet) ve lazer yazicilardir. Nokta Vuruslu (Matris) Yazicilar: Yazici trleri iinde en yaygin kullanilanidir. Igneli yazici olarak da bilinir. Nokta vuruslu yazicilarin yazma kafasi, bir matris seklinde dizilmis kk ignelerden olusur. Nokta vuruslu yazicilarda bir karakterin kagida basilmasi, yazma kafasi iindeki ignelerin bilgisayardan gelen sinyallere bagli olarak hareket etmesi ile olusur. Igneler, elektro miknatislarin yardimi ile ne ikarak, gergin duran mrekkepli bir serit zerinden nokta nokta vuruslarla bir karakteri tanimlar. Bu sekilde, serit zerinden kagida karakter basilmis olur. Bu yazicilarda kaliteyi belirleyen faktr yazma kafasi iindeki ignelerin sayisidir. 9, 18 ve 24 ignelik yazicilar bulunmaktadir. Bugn 9 ve 18 igneli yazicilar da kullanilmakla birlikte, 24 igneli matris yazicilar daha ok tercih edilmektedir. Igne sayisinin artisi, tek bir karakteri daha fazla nokta vurusu ile olusturmayi, dolayisiyla birim alana daha fazla nokta sigdirabilmeyi saglar. Bu ise, igne sayisinin artmasi ile kalite arasindaki paralelligi ortaya koymaktadir. 9 igneli yazicilarda ortalama znrlk, 216 x 240 dpi (dot per inch/ in basina nokta sayisi) kadardir. Tm yazicilarda oldugu gibi nokta vuruslularda da bir tampon bellek bulunmaktadir. Nokta vuruslular iin bu bellek genel olarak 4KB ile 32KB arasindadir. Karakter esitliliginin olusturulmasi, bold karakterler iin, ayni alana ignelerin ift vurus yapmasi ile, italik harfler iin ise, farkli bir igneler matrisi kullanilmasi ile gereklesir. Bu nedenle matris yazicilarda karakter (font) sayisi ok azdir. Son yillarda nokta vuruslu yazicilarin renkli olanlari da retilmistir. Yazma seritleri birka renkten olusan bu modeller, zellikle renk gerektiren grafikler iin kullanilir. Genellikle kirmizi, sari ve mavi bantlar tasiyan serit, degisik renkler gerektiginde, ikinci bir motor yardimi ile asagi yukari hareket ettirilir. Ancak bu

14

sekilde iyi bir renk kalitesi alma olanagi yoktur. Renkli matris yazicilar, yogun renk kalitesi gerektirmeyen islerde kullanilabilir. Nokta vuruslu yazicilar, normal kagit kullanabilmelerinin yansira, kenarlarinda delikler bulunan ve "srekli form" adi verilen zel kagitlara da baski yapabilmektedir. Nokta vuruslu yazicilar, fatura kesmek gibi ok kopya gerektiren baski islemleri iin idealdir. Mrekkep Pskrtmeli (InkJet) Yazicilar: Bu yazicilar, yazma kafalari delikler matrisinden olusan yazicilardir. Bu yazicilarin yazma kafasinin ardinda zel bir mrekkep ieren hazne bulunur. Bu hazneye kartus adi verilir. Kartustaki mrekkebin zelligi ise, manyetize edilebilmesidir. Bilgisayardan gelen komutlara bagli olarak haznenin belli blgeleri manyetize edilir. Ierdeki sivi mrekkep, bu blgelere denk dsen deliklerden disari firlatilir. Isitilarak firlatilan mrekkep kabarcigi dogrudan dogruya kagit zerine yapisir. Mrekkep pskrtmeli yazicilar, yazma kafasi bakimindan, igneler matrisinden olusan nokta vuruslu yazicilardan temel olarak ayrilirlar. Diger yandan nokta vuruslu yazicilar ile benzesen ynleri de vardir. Bunlardan ilki zellikle mrekkep kullanma sekilleridir. Digeri ise yazilari karakter karakter basmalaridir. Pskrtmeli yazicilarin nokta vuruslulara gre en nemli stnlkleri baski kaliteleridir. Ancak yine de bir lazer yazici kadar iyi baski yapamamaktadir. Nokta vuruslularda oldugu gibi, karbon kagidi ile baski ogaltmaya olanak vermez. Mrekkep pskrtmeli yazicilarda renkli baski da yapilabilmektedir. Temel renk, st ste ayni noktaya basildiginda diger renkler elde edilir. Bazi modeller disinda renkli ve siyah kartuslar ayri ayri bulunmaktadir. Mrekkep pskrtmeli yazicilarin znrlg ise, 75 ile 600dpi arasinda degismektedir. Pskrtmeli yazicilarda bulunan tampon bellek, l6KB ile 4MB arasindadir. Lazer Yazicilar: Lazer yazicilar, su ana kadar retilenler iinde, hizli ve kaliteli baski yapabilen, en iyi yazicilardir. retildiginden beri masast yayincilik alaninda vazgeilmez bir aratir. Bu yazicilardan, matbaa kalitesinde ikis alinabilmektedir. zellikle aydinger ya da asetat zerine ikis alinabilmesi nemli bir zelligidir. nk bu yolla baski ncesi hazirlik asamalarinin yerine getirilmesi saglanabilmektedir. Lazer yazicilar, fotokopi makinelerine benzemektedir. Lazer yazicilarda da fotokopi makinelerinde oldugu gibi toner kullanilmaktadir. Toner tanecikleri, bilgisayardan gelen veriler yardimi ile kagit zerine basilir. Herbir toner taneciginin bir noktadaki yogunlugu znrlg ifade etmektedir. znrlk, dpi (dot per inch/ in basina nokta sayisi) olarak gsterilen bir degerdir. Bugn yaygin olarak 600 dpi'lik lazer yazicilar kullanilmaktadir. Yazicinin belleginde olusturulan sayisal sayfa grnm, lazer tabancasi yardimi ile tambur zerine aktarilir. Tamburun, lazer isiniyla manyetize edilen blmlerine toner yapisir. Bu sekilde, tambura degen kagit zerinde, istenilen karakter ve grafikler olusur. Lazer yazicilarin sessiz alismalari, kalite ve hizlarinin yaninda en byk zellikleridir. Lazer yazicilarin bir dezavantaji, srekli form kullanamamasidir. Bu yazicilarin hizi, ppm (page per minute/dakikadaki sayfa sayisi) ile llr. Diger yazicilarda oldugu gibi lazer yazicilar da bir mikroislemci ve bellek tasimaktadir. Bellek 512KB ile 4MB arasinda degismektedir. Lazer yazicilarin renkli baski yapabilenleri de retilmektedir. 1.3.2.6 iziciler (Plotter) Standart bir yazici ile izilmesi mmkn olmayan grafiklerin izilmesi iin kullanilan bir ikti aygitidir. zellikle mhendislik ve mimarlik alanlarinda ve karmasik tasarimlar iin kullanilan iziciler, bilgisayara seri baglanir. izicinin btn yazicilardan temel farki, baski kullandigi aratir. Yazicilar kagidin zerine birtakim harf ve da noktalari basarken, toner ya da mrekkep kartusu kullanir. resim ve

ayrintili planlar porttan yaparken karakterleri ya iziciler ise,

15

kagidin zerine sekilleri izmek iin bir kalem kullanir. Bu kalem esitli renklerde olabilir. iziciler, yazicilardan ok daha byk boyutlardaki kagitlara baski yapabilir. Standart bir izici kagidinin boyutlari, 21.59x27.94 cm ile 91.44x121.92 cm arasindadir. iziciler daha ok CAD (Computer Aided Design/Bilgisayar Destekli Tasarim) yazilimlari tarafindan desteklenmektedir. Bilgisayardan gelen verilere gre, izicideki kalemlerin hangi noktadan izmeye baslayip hangi noktada duracaklari belirlenir. Iki tr izici esidi vardir: Drum izici: izim sirasinda kagit da kalem gibi hareket eder. Drum izici modelleri, daha byk kagitlarla alisma olanagi tanir. Flatbed izici: Bu izicilerde kagit sabittir. Kagidin sabit tutuldugu modellerde, izimler daha hassas ve kesindir. 1.3.2.7 Ses Kartlari Ses kartlari, bilgisayarlarda bir zamanlarin beeep sesinin tesinde, olaganst sesler sunabilen kartlardir. Bilgisayar hoparlrnden ikan basit sistem sesleri de ses kartlari yardimiyla ykseltilebilir. Ses kartlarinin harici hoparlrleri bulunmaktadir. Ses kartlari, genel olarak 8 ve 16 bitlik olabilmektedir. Bunlara, Sound Blaster ve Sound Blaster16 rnek verilebilir. 32 ve 64 bitlik ses kartlari da bulunmaktadir. Her alanda oldugu gibi bu alanda da esitli standartlar vardir. Ses kartiniz Sound Blaster ise hibir uyum problemi ikarmadan kullanilabilir. Hemen hemen tm bilgisayar programlari Sound Blaster'i desteklemektedir. Sound Blaster'dan sonra gelen ses karti standardi ise Adlib'dir. Ses kartlari, bilgisayarlarin birka ses iktisi verebilen zel ses birimleri haline gelmistir. Ayrica bir mikrofon ya da bir mzik a ygitindan girilecek sesler bilgisayar zerine islenebilir. ikis gleri ortalama 3-5 Watt arasindadir. Gelismis ses kartlari yardimi ile bilgisayara sesle kumanda etme olanagi da ortaya ikmaktadir. Sound Blaster16 Pro ile gelen bir yazilim yardimi ile windows ortaminda tm komutlar sesli olarak verilebilir. Ancak bir sesin tanimlanmasi hi de kolay degildir. rnegin bir komutun uygulanmasi iin, komutu veren kisinin ok farkli sekillerde o komutu tekrar etmesi gerekmektedir. Ancak gelismekte olan teknoloji, bu sorunlari asarak bilgisayarlarin sesli kontrol edilecegi gnleri mjdelemektedir. Ses kartlari, gelisen oyunlar ve windows'un sundugu olanaklar ile birlikte bir bilgisayar iin vazgeilmez olmaktadir. Ses kartlari ile birlikte video / grafik uygulamalarinin gelismesi ile oklu ortam (multimedya) kavrami dogmustur. oklu ortam metin, ses, grafik ve videonun bir arada kullanilmasidir. oklu ortam, yakin vadede bir bilgisayar iin vazgeilmez bir standart halini almaktadir.

1.3.3 ILETISIM BIRIMLERI Iletisim birimleri, bilgisayarin klavye ve fare disindaki diger bilgisayarlara ve elektronik aletlere bilgi gndermeye ve onlardan bilgi almaya yarayan, bilgi alisverisini saglayan birimleri, seri ve paralel giris -ikis birimleridir. Bilgisayarlarda iletis im, seri ve paralel olarak gereklesmektedir. 1.3.3.1 Seri Iletisim Bilgisayara verileri bir dizi seklinde gndermek ve ayni sekilde almak iin olusturulmus bir giris/ikis kapisidir. Seri ikis, bir kablo zerinden verileri bir sira halinde, her seferinde 1 bit olmak zere yollar. Verilerin transfer edildigi kablolar iki tanedir. Bu sekilde bir kablodan veri gnderilirken digerinden veri alinabilir. Seri giris -ikislara modemler, fareler ve yazicilar baglanir. Iki bilgisayar arasina bir seri iletisim kablosu baglayarak, bunlar arasinda veri transferi gereklestirilebilir. Seri giris -ikislar kisaca COM Port

16

(Communication Port/Iletisim Portu) olarak adlandirilirlar. Bir bilgisayarda birden fazla seri giris -ikis bulunabilir. Bu ikislar COMl, COM2, vb. diye adlandirilir. Standart bir bilgisayarda, artirilabilmekle birlikte, ogunlukla iki adet seri giris -ikis bulunmaktadir. Bilgisayarin seri giris -ikislar RS-232C (Electronics Industries Association Reference Standard 232 version C) olarak bilinen uluslararasi standartla uyumludur. Seri giris -ikis konnektrleri, 9 ve 25 pinlidir. Hand Shake: Bilgisayar ile evre birimleri arasindaki gerekli iletisimin saglanabilmesi iin, veri alisverisinden nce yapilan hazirlik isaretlesmesine el sikisma (hand shaking) denir. 1.3.3.2 Paralel Iletisim Seri giris -ikislarda oldugu gibi paralel ikislarda da veri gnderilir. Ama bir seferde 1 byte, her biri 1 bit olmak zere 8 kanaldan gnderilir. Bitler ayni anda gnderildiginden, kablo zerinde birbirlerine paralel olarak gnderilmis gibi olur. Paralel giris -ikis, adini da bu durumdan almaktadir. Ilk olarak Centronics firmasi tarafindan gelistirilen paralel giris -ikislar, Centronics arabirimi" olarak adlandirilmistir. Paralel ikislara genellikle yazicilar baglanmaktadir. Bu ikislar LPTl, LPT2, vb. diye adlandirilir. Bilgisayarlarin ogunda tek bir paralel ikis (LPT1) bulunmaktadir. Seri giris -ikisa gre daha hizlidir. Ancak kablo uzunlugu arttika, paralel ikislarin gvenilirligi azalir. Aradaki mesafenin uzamasi, paralel olarak gnderilen verilerin birbirleriyle karismasi (crosstalk) olasiligini artirir. Bu nedenle, yazici kablolari belirli bir uzunlugu asmaz. Uzun mesafeli veri iletisiminde ise seri ikislar tercih edilmektedir. 1.3.3.3 Modemler Modem, szck yapisi olarak, modlator ve demodulator szcklerinin ilk hecelerinin bir araya gelmesiyle olusmustur. Modemler, dogrudan ya da telefon hatti ile bilgisayarlari birbirlerine baglar. Bylece dnyanin her yerindeki bilgisayarlar birbirleri ile veri alisveris inde bulunabilir. Modemlerin hizlari, bps (bits per second/saniyede aktarilan bit sayisi) olarak llr. Standart olarak, 300, 1200, 2400, 4800, 9600, 14400, 28800, 33600, 56000 bps siralamasi geerlidir. Gnmzde 2400 bps'in altinda modem kullanilmamaktadir. ok hizli bir modem bile ancak telefon hattinin izin verdigi hizda baglanabilir. Su anki telefon hatlari ile en fazla 28800 hizinda baglanilabilmektedir. Modemlerde iletisimi belirleyen unsurlar arasinda, hizin yani sira protokoller de vardir. Bunlar, yazilim ya da donanim ile saglanan sikistirma (compression) ve hata dzeltme (error correction) protokolleridir. Bu protokollerden en yaygin kullanilanlari syledir: Hata dzeltme, MNP2-4 (Microcom Networking Protocol) / v.42; sikistirma ise MNPS / v.42bis'tir. MNP2-4 protokol hat grlts (line noise) oldugunda etkin kullanim saglar. v.42bis protokol ise, metin ya da kolay sikistirilan dosyalarin transferinde etkin kullanim saglar. v.42bis'in dosyalari, ARJ ya da ZIP dosyalari kadar iyi sikismis degildir. Bu nedenle daha ok ARJ ya da ZIP dosya trleri tercih nedeni olur. v.42bis protokolnn bir baska zelligi ise, modemlerin daha hizli grnmesini saglamasidir. rnegin 14400 modem 57600 bps gibi grnr. Modemler ilk ortaya iktiginda, sadece veri transferini saglamaktaydi. Gnmzde ise modemler kullanicilara faks islevini de sunmaktadirlar. Faks/modem kartlari, standart bir faks cihazi ile yapilabilecek islerin ve birok durumda daha fazlasinin da yapilmasini saglayabilecek isleve sahiptir. Faks/mo dem kartlari, Class1 ve Class2 olarak iki grupta ele alinir. Bugn yararlanilan faks programlari olduka gelismistir. Bu programlarin islevlerine, bir veritabanina girilmis numaralara sirayla faks ekebilme, her birine zel islemler yapabilme, mesgul olan numaralarin tekrar aranmasini saglama ve gelen fakslardan veri toplayabilme isleri rnek olarak gsterilebilir. Tm bunlarin yapilabilmesi, kullanilan yazilimin gelismisligine baglidir. 14400 bps ve st modemlerin birogu son zamanlarda ses destegi de saglamaktadir. Bu modemler zel yazilimlar ile bir telesekreter gibi kullanilabilir. Hatta etkilesim olarak hizmet verenleri de vardir. Bu tr modemler yoluyla ynlendirilebilen ses uygulamalari gelistirilebilir. Bu islem ise, kullanicilarin yapacagi seimler dogrultusunda gereklestirilir. rnegin, yapilacak seim dogrultusunda, kullanicilarin gelen mesajlari dinlemesi saglanabilir. Modemler, dahili (Internal) ve harici (External) olmak zere iki esittir. Dahili Modemler: Dahili modemler, bilgisayara takilan kasa iinde bir yuvaya takilir. Modem kartinin zerindeki iki telefon hattina, digeri ise telefon aygitina baglanir. Harici Modemler: Harici modemler ise, ayri bir aygit nedenle, bilgisayara, seri ikislarin

diger kartlar gibi, ikistan biri

seklindedir. Bu birinden ara kablo

17

yardimi ile baglanir. Bilgisayarin disinda olduklarindan elektrigi bilgisayardan alamazlar. Bu nedenle bir adaptrleri vardir. Baglanti islemi, telefon hattinin modeme ve modemden de telefon aygitina baglanma yoluyla gereklesir.

1.4 BILGISAYAR YARDIMCI KARTLARI

1.4.1 ETHERNET KARTLARI Ethernet kartlari network sistemlerinde kullanilan bilgisayarlar (terminaller ve ana bilgisayarlar) arasindaki iletisimi saglayan devrelerdir. Ethernet kartlar 8, 16 ve 32 bit'lik olabilmektedir. Ethemet kartlari esitli blmlerden olusmaktadir. Bu blmler: UTP (Unshielded Twisted Pair) Port: Bir kablo baglanti esididir. Bu kablo yardimiyla yapilan, bilgisayarlar arasi baglanti ana bilgisayara bagli dagitici aygitlar (multiplexer) yardimiyla terminallere dagitilir. Led Indicators: Bu isiklar (led) yardimiyla giden-gelen veriler, akisma, kablo kopuklugu gibi durumlar gzlenir. Socket For Optional BootROM: Sistemin ethernet kart zerine takilan bir ROM devre yardimiyla amasini (ana bilgisayara baglanmasi) saglayan BootROM' un takildigi yuvadir. BNC Port: Yaygin olarak kullanilan bir baglanti esididir. Kisa mesafelerde kullanilir ve ucuzdur. esitli bilgisayarlarin ayni hat zerinden seri olarak baglanmasini saglar. Jumper ayarlari: Ethernet kartlar zerinde esitli jumper ayarlari bulunmaktadir. Bu jumper ayarlari BootROM seimi, kablo mesafesi, IRQ, I/O base adress v.b ayarlamalar iindir. Bazi ethernet kartlarda jumper bulunmamaktadir. Yapilacak ayarlamalar, kartla birlikte gelen bir setup yazilimi yardimiyla yapilir. 1.4.2 SCSI ARABIRIMI KARTI SCSI (Small Computer System Interface), bir disk arabiriminin tesinde ok esitli evre biriinlerini denetleyen bir aygit yneticisidir. SCSI, kendi zerindeki BIOS yardimi ile bilgisayarin BIOS'undan bagimsiz olarak esitli evre birimlerini ynetmektedir. SCSI, CD-ROM, Sabit Disk, Disket Src, Teyp Yedekleme Birimi gibi ard arda baglanmis 7 adet aygiti denetleyebilir. 1.4.3 TELEVIZYON VE RADYO KARTLARI Bu kartlar takildiginda bilgisayardan televizyonu seyredebilir ve radyo dinleyebilirsiniz. TV ve Radyo karti ayri birer kart olabildigi gibi tek bir kart zerinde ikisi de olabilmektedir. TV karti ile grntler resim olarak yakalanabilir. Ayrica kamera baglanip grnt aktarilabilir ve video konferans yapilabilir.

1.5 BAZI DONANIMLARIN PF NOKTALARI

1.5.1 SABIT DISK PF NOKTALARI Sabit diskler darbelere karsi son derece duyarlidir. Bir disk 10 cm'den dsse bile hasar grebilir. Bu durumda disk kafasi disk plakasi zerinde ziplar ve kk partikller koparir. Bu partikller disk iinde dagilarak kafanin daha fazla ziplayip zamanla daha fazla zarar olusmasina yol aar. Bu da disk zerinde yazilan bilgilerin okunamamasina, hatta isletim sisteminin (yani bilgisayarin) ailmamasina yol aar. Bu yzden bilgisayarnizi darbelere karsi korumali, disk skp takarken dikkat etmelisiniz. Yeni bazi disklerde darbe koruma sistemi vardir. Bunlarda disk kafasi sspansiyonludur. Bu tr diskler tercih edilebilir. Bazi diskler (zellikle de yksek devirli olanlar) asiri isinabilir. Bu yzden ve diger aygitlar titresimli alisabileceginden, diski kasa iinde baska bir aygitla taban tabana yerlestirmemekte fayda vardir. Disk zerinde dosyalar ok daginik bir biimde yer alabilir. nk bir dosya yazilirken ilk bos buldugu sektre yazilir. O yer dolarsa geri kalani baska bir yerdeki sektre yazilabilir. nk arada yazilip

18

silinen dosya ve programlar bosluklar yaratir. Bu da diskten okuma hizini yavaslatir. Disk birlestirme yazilimlari ("defrag" yazilimlari) bu sorunu ortadan kaldirarak diskteki dosyalari yanasik dzen dizer. rnegin, Windows 9x ile birlikte Disk Defragmanter adli byle bir yazilim gelmektedir. Diskler formatlanarak veri yazilip okunmaya hazir hale getirilir. Her isletim sistemi bunun iin diskleri "cluster" adi verilen mantiksal blmelere ayirir. Dosyalar da bu blmelere yazilir. rnegin, Windows 98'de artik 32K'lik blmeler kullanilmaktadir. Bu sisteme FAT32 adi verilir. FAT, Dosya Atama Tablosu (File Allocation Table) anlamina gelir. Yani bu sistem dosyalarin disk zerindeki adreslerini tutar. Ancak diskte bazen dosyalarda bozulmalar olur ve dosya adresleri belirlenemez hale gelir. Windows ile gelen ScanDisk veya ayrica satin alinan Norton Disk Doctor ve Tiramisu gibi yazilimlar bu hatalari bulup onarmaya alisirlar. Bazen dosyalar ok karisir, dzeltilemez. Diskin tekrar formatlanip isletim sisteminin yklenmesi gerekir. Bu yzden isler ok karismadan dzenli araliklarla (rnegin haftada bir) ScanDisk ve Disk Defragmanter programlarini alistirip diski dzenlemekte fayda vardir. Bir disk iki mantiksal blme ayrilabilir. Bylece bir disk iki ayri src halinde ayri ayri formatlanabilir. Bunu Windows/Command klasrnde gelen FDISK programi ile yapabiliriz. Ancak hem formatlama hem FDISK islemi diskteki tm bilgileri siler. Bir diskteki dosyalari sildiginizde dosyalar degil, aslinda adresleri silinir. Yani Norton Unerase gibi programlarla silinen dosyalari geri kurtarmanin yolu vardir. Ancak bu islem dosyanin silinmesi zerinden ok gemeden yapilmalidir. nk diske yeni dosyalar yazildika, adresleri silinen dosyalarin zerine yazilip bunlari kurtarilamaz hale getirilebilir. Neyse ki Windows 9x'te sildiginiz dosyalar nce Geri Dnsm kutusu adi verilen zel bir klasre aktarilir. Bu kutuyu bosaltmamissaniz, iindeki dosyalari geri alma sansiniz vardir.

1.5.2 BELLEK PF NOKTALARI Bazi bellekler PC100 olarak etiketlenmesine karsin bu standarda uygun degildir. Sistem veri yolunuz 100 MHz ise (rnegin Pentium II 350 ve zeri islemci kullaniyorsaniz) 6-8 nanosaniye hizinda, kaliteli SDRAM bellek almaya zen gsterin. Aksi halde sistem kmeleri, Windows kurulurken hata mesajlari ve uyumsuzluklar basgsterebilir. Farkli tipte bellekleri karma olarak kullanmanizi nermeyiz. nk sis tem dsk hizda olanin hizina ayak uydurur. Bunun tesinde, uzun vadede bu belleklerin dehidrasyona ugrayacagi, yani ilerindeki mikro devrelerin asinip bellege zarar verecegi syleniyor. Iki SDRAM bellek kullanirken bilgisayar ailmiyorsa aralarinda bir bos yuva birakin. Gnmzde ortalama bir bilgisayarda yeterli bellek kapasitesi 128 MB'a ulasti. Bellek kapasitesini ykseltmek bilgisayarinizi hizlandirir.

1.5.3 EKRAN KARTI PF NOKTALARI Iyi bir ekran karti kullanicisi olmanin pf noktasi yeni srclerini takip etmekten geer. Sagolsunlar, ogu firma neredeyse ayda bir yeni src ikarir. retici veya distribtr firmanin Web sitesini sik sik ziyaret etmeyi unutmayin. Ekran kartiniz iin asil srcy reten firma, kartin reticisidir. Ancak kart iin islemci reten firma da zaman zaman "generic", yani o islemcinin bulundugu tm kartlarda kullanilabilecek srcler gelistirirler. Bu srcler bazen kartin daha hizli alismasini, bazen o ana kadar desteklenmeyen oyunlari desteklemesini saglar. te yandan kartin reticisi de kendi srclerine kartina zg eklentiler yapar (ayarlar, TV ikis zellikleri vb. iin). Yani "generic" srclerle bu zellikleri kullanamama olasiligi da var. En iyisi her iki tarafi da takip edip sizin iin en uygununu kullanmaktir. Ekran kartinizi kurmayi iyi grenin. nk bazi kartlar basit bir setup programinin alistirilmasi ile kurulurken, bazilari epey zorlayici oluyor. Ekran karti islemcileri de overclock edilir (normal alisma hizinin stnde alistirilir). Hatta yeni kartlarin ogunda bu islem iin gerekli yazilim kartin srcleri ile birlikte geliyor. Ama kartin gvenilir alismasi aisindan bunu acemi kullanicilara nermeyiz. ogu yeni grafik karti gerek performansini gl bir CPU ile gsterir. Gnmzde iyi bir grafik karti OpenGL API'sini tam anlami ile desteklemesinden anlasiliyor. Bazen bir iki oyunda OpenGLAPI'sinin kullanilmasini saglayan miniGL srcler (genelde kartin islemcisini reten firma tarafindan) ikiyor ama daha kapsamli bir destek OpenG ICD olarak adlandirilan srclerle geliyor. Bu yzden OpenGL ICD srcs olmayan kartlar biraz kmsenir. Oyunlarin bazilari 16 bit renk derinliginde alisir, Windows'tan renk znrlgn 16 bite getirmeniz gerekebilir.

19

 Normal Windows kullaniminda Windows'un Denetim Masasi / Grnt zellikleri / Ayarlar blmesinden znrlk, tazelenme hizi ve renk derinligi ayarlari ile oynayarak sizin iin en uygun ayar kombinasyonunu bulabilirsiniz. Yine tekrarlayalim: Ekran kartlari ok derin ve her bir detayi ayri ayri incelenip hakkinda sayfalar dolusu yazi yazilabilecek bir konu. Burada temel bilgiler aldiktan sonra dergilerde yayimlanan yazilan takip etmeyi unutmayin. 1.5.4 MONITR (EKRAN) PF NOKTALARI Iyi bir monitr, yksek znrlklerde titresimsiz alisir. 14 in bir monitr iin 800x600, 15 ve 17 in iin 1024x768; daha zeri iin 1280x1024 ve zeri znrlkler nerilir. Bu znrlklerde tazelenme hizi 70 Hz'in altina dsmemelidir (85 Hz olabilir). Bir monitrn kalitesi, ayni zamanda ekranin her tarafinda izgileri dz gsterebilme, renkleri dagitmama, metin ve grafikleri net gsterebilme, renkleri canli gsterebilme becerilerine baglidir. nce zerindeki dgmelerle en uygun ayarlari yapilmalidir. Bazen ekran kartiniz ile monitrnz uyusmayabilir. Bu durumda monitr ailmayabilir veya destekledigi znrlkleri gstermeyebilir. Monitrlerin de srcleri olabilir (zellikle de iyi marka ismine sahip olanlarin). Bunlari denemenizi, ise yaramiyorlarsa monitr ve ekran karti reticisinin Web sitelerinden bilgi almanizi neririz. Bazen Windows Registry blmnde yapilacak bir ayar bu sorunlari giderebilir. Dz kare monitrler daha iyi grnt verir. Ayrica yansima nleyici kaplama, TCO 95, MPRII gibi enerji ve ergonomi standartlari bir monitrn kalitesi hakkinda fikir verir.

20