Blm

Bilimsel Makale Nedir?

Yaynsz bilim ldr.
Gerard Piel

xx x
BLMSEL MAKALENN TANIMI Bilimsel makale, zgn aratrma sonularn tanmlayan, yazlm ve baslm rapordur. Fakat bu ksa tanm; bilimsel makalenin belli bir biimde yazlm olmas ve yzyl boyunca gelitirilmi gelenekler, editr uygulamalar, bilimsel ahlk ve basm-yaym etkileimiyle tanmlanan belli bir biimde yaymlanmas gereine dikkat ekilerek nitelenmelidir. Bilimsel makaleyi uygun bir biimde tanmlamak iin bir bilimsel makaleyi yaratan mekanizmay, yani geerli yayn tanmlamalyz. zetler, tezler, konferans raporlar ve dier birok literatr yaymlanabilir, fakat bu yaynlar her zaman geerli yayn ltn salamazlar. Dahas, bilimsel bir makale btn dier testleri gese de, eer yanl yerde yaymlanmsa geerli yaymlanmam demektir. Yani, nispeten kt bir aratrma raporu, fakat testleri geen bir yayn, eer doru yerde (genellikle belli bal bir dergi) kabul edilir ve yaymlanrsa geerli bir yayndr. ok iyi hazrlanm bir aratrma raporu ise yanl bir yerde yaymlanmsa geerli bir ekilde yaymlanmam olur. Devlet raporlarnn ve konferansta yaymlananlarn ounda olduu gibi, kurum bltenleri ve ksa yaam sresi olan yaynlar, esas yaynlar olarak nitelenmezler. Birok kii, bilimsel makalenin tanmnn elde edildii temel yayn (geerli yayn) tanm konusunda mcadele vermitir. The Council of Biology Editors (CBE), otoritesi olan meslek bir organizasyon (hi deilse biyolojide), bu tr problemlerle uraarak aadaki tanma ulat: Kabul edilebilir temel bir bilimsel yayn, meslektalara (1) gzlemleri deerlendirme (2) deneyleri tekrarlama (3) entelektel ilemleri deerlendirme imkan verecek, yeterli bilgi ieren ilk aklama olmaldr. Dahas, duyumsal alglamaya elverili; esasta kalc, kstlama olmakszn bilimsel toplulua ak ve bir veya daha fazla belli bal tannm ikincil servislerin dzenli taramas iin hazr olmaldr (rnein, Amerikada Biological Abstracts, Index Medicus, Excerpta Medica, Bibliography of Agriculture, dier lkelerde de benzer servisler). lk okuyuta, bu tanm ar derecede kark veya hi deilse ok uzun grnebilir. Fakat bunu yazmada katks olan bizler, her kelimeyi dikkatlice tarttk ve daha az kelimeyle kabul edilebilir bir tanmn yaplabileceinden kuku duyuyoruz. nk; renciler, yazarlar, editrler
7

ve btn ilgililer iin bilimsel makale nedir? ne deildir? ok nemlidir. Bu tanmn, gerekten ne anlama geldiini grmek iin btnyle incelemekte yarar vardr. Kabul edilebilir temel bir bilimsel yayn, ilk aklama olmaldr. Doal olarak ou zaman, yeni aratrma verilerinin ilk aklamas bilimsel bir toplantda szl sunu olarak yer alr. Fakat, CBE ifadesinin ileriye srd, yazarn azndan karmasnn tesinde bir aklamadr. Etkin bir ilk aklama sadece, aklanann, yazarn meslektalar tarafndan (imdi veya gelecekte) tamamyla anlalp kullanlmasna imkn verecek formu olan bir aklama olduu zaman gereklemitir. Bylece verilerin, potansiyel kullanclara (i) gzlemleri deerlendirebilecei (ii) deneyleri tekrarlayabilecei ve (iii) entelektel ilemleri deerlendirebilecei (yaznn sonular verilerle desteklenmekte midir?) yeterli bilgiyi sunmas gerekir. Sonra, aklama duyular tarafndan alglanmaya elverili olmaldr. Bu acayip bir szck grubu olabilir, fakat bunlar normal uygulamada en basit ekliyle, yayn anlamna gelir. Bununla beraber bu tanm, aklamaya sadece grsel malzeme (basl dergiler, mikrofilm, mikrofi) cinsinden deil, fakat ayn zamanda, belki basl olmayan, grsel olmayan formlar cinsinden de ierik kazandrr. rnein, dinleme kasetleri formunda yayn, eer tanmda verilen dier testleri getiyse etkin bir yayn oluturabilir. Gelecekte, ilk aklamann bilgisayar veri tabanna giri olmas pekl mmkndr. Yaynn formuna baklmakszn; bu form, esasta kalc olmal, bilimsel topluma kstlamasz ak tutulmal ve bilgi geri kazanma servislerine ak olmaldr (Biological Abstracts, Chemical Abstracts, Index Medicus, Science Citation Index, v.b.). Bylece, haber bltenleri ve kurum yaynlar gibi haber ve dier ynleriyle deer tayan yaynlar, bilimsel bilginin bulunduu yerler olarak hizmet edemezler. CBE tanm, daha basit olarak, fakat daha kesin terimler olmakszn yeniden ifade edilirse; temel yayn (i) zgn aratrma sonularnn ilk yayn olan (ii) yazarn meslektalarnn deneyleri tekrarlayabilecekleri ve sonular irdeleyebilecekleri forma sahip ve (iii) dergide veya baka bir kaynak belgesinde bilimsel toplum iinde hemen ulalabilir olan yayndr. Bu tanm anlamak iin yine de, nemli bir ihtar ilve etmeliyiz. Tanmn, yazarn meslektalarna atfedilen ksm, yayn ncesi meslekta deerlendirmesi anlamnda kabul edilir. Bylece tanm olarak bilimsel makaleler, meslekta deerlendirmesi yaplan yayn organlarnda yaymlananlardr. Bu tanm sorununun zerinde iki nedenle ok durdum. lk olarak; yazarlar, editrler ve yaymclarn temel yayn tanmlamadaki isteksizlikleri nedeniyle veya yapamadklar iin, bilim topluluunun tm uzun sre, etkin olmayan pahal bir bilimsel iletiim sistemi ile alt. Sonuta yaynlarn ou toplant zetlerinde, anlalmaz konferans bildirilerinde, devlet belgelerinde kald veya datm ok az olan kitap ve dergilere gmld. Dier makaleler, aynen veya ufak deiiklikler yaplm formda bir kereden fazla yaymlandlar; bazen bu, hangi konferans raporlarnn, kitaplarn ve derlemelerin temel yayn olduu (veya olmas gerektii) hangilerinin olmad konusundaki tanm eksiklii nedeniyle olmutur. Sonu, tekrar ve karklktr. kincisi, tanm olarak bilimsel makale, baz belirli trlerde bilgi ieren zel bir eit belgedir. Bir bilimsel makale, bilimin gereksinimi olan dnce nitelikleri gibi, tamamyla ayn nitelikleri talebeder: Mantk, aklk ve kesinlik (50). Eer renci veya yetimekte olan bilim adam (ve hatta, hlen ok sayda makale yaymlam bilim adamlarnn bazlar) bu tanmn nemini tam anlamyla kavrarsa, yazma iinin nemli lde kolaylamas gerekir. Karklk, ekillenmemi ilerin sonucudur. Kolay i, tan olarak ne yaplmas ve hangi srada yaplmas gerektiini bildiiniz itir.
8

BLMSEL MAKALENN DZENLENMES Geerli yaynn gereklerini karlayacak ekilde dzenlenmi makale, bilimsel makaledir. O, nemli lde ekillendirilmi, ayrk ve aka belirli, birleen paralardan oluur veya olumaldr. Birleen ksmlarn, temel bilimlerde en yaygn isimlendirilmesi: Introduction-Giri, Methods-Yntemler, Results-Sonular and Discussion-Tartma (ve bylece akronim IMRAD)dr. Gerekte, Malzeme ve Yntemler bal, daha basit olan Yntemlerden daha ok kullanlr. Fakat akronime girmi olan sonuncusudur. Yllar boyunca, IMRAD yaklamn dndm ve nerdim. Bununla beraber bugne kadar, herhangi bir ekilde farkl olan eitli dzenleme sistemleri, baz editr ve dergiler tarafndan tercih edilmitir. niform olmaya doru eilim, IMRAD sisteminin Amerikan Ulusal Standartlar Enstits tarafndan ilk 1972de ve tekrar 1979da (5) tanmlandndan beri artm bulunuyor . Bu sralama ylesine mantkl ki, aklayc yaynlarn dier trlerinde de artarak kullanlmaktadr. Kii; kimya, arkeoloji, ekonomi hakknda m yoksa caddelerdeki sular hakknda m yazyor, IMRAD format genellikle en iyi seimdir. Bu ou zaman, laboratuvar alma sonularn aklayan makaleler iin de dorudur. Kukusuz, istisnalar vardr. rnein, yer bilimlerinde alan alma raporlar ve tp bilimlerinde klinik vaka raporlar bu tr dzenlemeye ilk aamada uymazlar. Yine de, bu grsel tanm veren makalelerde dahi, problemden zme ayn mantk silsilesi ou zaman uygundur. Zaman zaman, laboratuvar raporlar bile farkl olmaldr. Eer, ilgili sonulara dorudan ulamak iin birka yntem kullanldysa, Malzeme ve Yntemler ve Sonular ksmnn btnletirilmi bir Deneysel ksmda toparlanmas istenebilir. Nadiren, sonular yle kark olabilir veya hemen tartmay gerekli klacak ztlklar verebilir ki, Sonular ve Tartma ksmnn birarada olmas istenebilir. Ayrca, baz temel dergiler IMRAD dzeninin ksaltlm olan Notes veya Short Communications yaymlarlar. Bilimin grsel tanml alanlarnda, ok eitli dzenleme trleri vardr. Byle makalelerin nasl dzenleneceini ve hangi genel balk kullanlacan belirlemek iin, amaladnz derginin Yazarlara Direktifler ksmna bakmanz gerekir. Dergi konusunda kukunuz varsa, veya dergi ok deiik trde makaleler yaymlyorsa, genel bilgiyi uygun kaynak kitaplarndan bulabilirsiniz. rnein, eitli temel tp makaleleri ayrntl olarak, Huth (28) tarafndan tarif edilmi ve pek ok mhendislik makale ve raporlar Michaelson (35) tarafndan anahatlaryla gsterilmitir. Ksaca ben, bilimsel makalenin hazrlannn edeb beceriyle ilgisinin, dzenlemeyle olandan ok daha az olduunu dnyorum. Bilimsel makale edeb eser deildir. Bilimsel makaleyi hazrlayan kii edeb anlamda yazar deildir. Baz eski dnceli meslektalarm, bilimsel makalenin edeb olduu, yazarn tarz ve havasnn aka belirgin olmas gerektii ve tarzdaki deiikliklerin okurun ilgisini canlandracan dnrler. Ben yle dnmyorum. Bence bilim adamlar, gerekten edebiyat okumaya, hatta belki yazmaya da ilgi duymallar. Fakat aratrma sonularnn iletiimi daha kuru bir yoldur. Boothun (13) ortaya koyduu gibi, Bilimsel yazmda iddial kelimelere yer yoktur. Bugn ortalama bir bilim adam, alanndakileri izleyebilmek iin ok sayda makalede rapor edilen verileri incelemek zorundadr. Bu nedenle, bilim adamlar ve kukusuz, editrler; niform, ksa ve z, ve hemen anlalabilir bir anlatm sistemi talebetmelidirler. DER TANIMLAR Eer bilimsel makale zgn aratrma raporu iin bir terim ise bu, zgn veya bilimsel olmayan aratrma raporlarndan veya bilimsel makale olarak nitelendirilmeyenlerden nasl ayrlmaldr? ok kullanlan baz zel terimler: tarama/deerlendirme makalesi, konferans raporu ve toplant zeti.
9

Bir tarama/deerlendirme makalesi hemen hemen hereyi, en tipik olarak da tanmlanm konudaki en yeni almalar veya belli bir kii veya grubun almalarn gzden geirir. Bylece tarama/deerlendirme makalesi, hlen yaymlanm olan (temel dergilerdeki aratrma raporlar) bilgiyi zetlemek, analiz etmek, deerlendirmek veya birletirmek iin oluturulur. Tarama/deerlendirme makalesindeki malzemenin tm veya ou nceden yaymlanm olmasna karn; almann tarama/deerlendirme tr genellikle aka yaynn balnda belirtildiinden (ounlukla; Microbiological Reviews, Annual Review of Biochemistry, v.b.) ift yayn havas normal olarak domaz. Fakat, tarama/deerlendirmeler yeni bir ey iermez diye varsaymayn. En iyi tarama/deerlendirme makalelerinden, yeni sentezler, yeni fikirler ve teoriler ve hatta yeni modeller ortaya kar. Bir konferans raporu; kitapta veya dergide, sempozyum, ulusal veya uluslararas kongre, alma grubu, yuvarlak masa veya benzeri toplant bildiri kitaplarnn bir paras olarak yaymlanm makaledir. Bu konferanslar normal olarak, zgn verilerin sunulmas iin tasarlanmazlar ve ortaya kan bildiri kitaplar (kitapta veya dergide) temel yayn olarak nitelenmezler. Konferans bildirileri ounlukla, belli bir bilim adamnn son almalarnn deerlendirilmesini veya belli laboratuvarlardaki son almalar sunan tarama/deerlendirme makaleleridir. Baz konferanslarda anlatlan malzemenin bir ksm (zellikle ilgin olanlar), ou zaman ilgin speklasyonlarn elik ettii yeni, zgn verilerin anlatld n raporlardr. Fakat genellikle bu n raporlar, ne bilimsel makale olarak nitelenirler, ne de o amac tarlar. Daha sonra, genellikle de ok daha sonra, byle almalar temel bir dergide geerli bir ekilde yaymlanrlar. O zamana kadar akta kalan ksmlar toparlanm, btn temel deneysel ayrntlar kaydedilmi (bylece ii bilen bir kii deneyleri tekrarlayabilir) ve nceki speklasyonlar sonular ksmnda olgunlatrlmtr. Bu nedenle, baslan ok saydaki konferans yaynlar normal koullarda temel deildir. Byle katklarda, eer zgn veriler sunulursa, bu veriler temel dergilerde yaymlanabilir ve yaymlanmas gerekir. Aksi takdirde, bilgi etkin bir ekilde kaybolabilir. Eer temel bir dergideki yayn konferans raporunda yaymlanrsa, almann baz ksmlarn etkileyen izin ve yaym hakk problemleri kabilir (Blm 26ya bkz.). Fakat, ift yayn olma gibi daha temel bir problem (zgn verilerin ifte yayn) normal olarak domaz, domamas gerekir. Toplant zetleri, bildiri kitaplar gibi eitli trdedir. Kavramsal olarak, zgn bilgi iermeleri ve ierebilmeleriyle konferans raporlarna benzerler. Temel yayn deildirler ve bir zetin yaynlanmas, daha sonra raporun tmnn yaynlanmasn engellememelidir. Gemite, ulusal veya uluslararas kongre programnn bir paras olarak veya programla birlikte datlan tipik, bir paragraflk zetler konusunda ok az karmaa olmutur. Genellikle, bu toplantlarda sunulan makalelerin daha sonra temel dergilere yayn iin gnderilecei bilinirdi. Fakat son zamanlarda, geniletilmi zetlere (veya synoptics) gl bir eilim var. nk, nemli bir uluslararas kongre gibi byk toplantlarda sunulan btn makalelerin tamamn yaymlamak pahaldr ve byle yaynlar hl, temel bir derginin verdii geerli yaynn yerini alamyor. Geniletilmi zetlere doru gidiin bu nedenle bir anlam var. Geniletilmi zetler, makalenin tm kadar bilgi verebilir. Tek vermedii, deneysel ayrntlardr. Fakat srf bu nedenle, yani deney ayrntlar iermediinden de bilimsel makale olarak nitelendirilemez. Bunlar yaymlama iiyle uraan bizler, deiik trde makalelerin dikkatli tanmnn nemini grmekteyiz. Gittike daha fazla yaymc, konferans dzenleyicileri ve bilim adamlar bu temel tanmlar zerinde anlamaya varmaktadrlar. Bunlarn genel kabul grmesi, bilimsel bilginin hem temel ve hem de ikincil iletiimini nemli lde akla kavuturacaktr.

10