T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

ENDSTRYEL AYDINLATMA TESSATLARI

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR .............................................................................................................. iii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 .................................................................................................3 1. MALZEME SEM........................................................................................................3 1.1. Atlye Aydnlatma Kablo zellikleri ....................................................................4 1.2. Atlye Aydnlatma Armatrleri .............................................................................5 1.2.1. Tanm ve Grevi ...............................................................................................8 1.2.2. eitleri ve Yaplar, Balant Prensip ekilleri ..................................................9 1.3. Atlye Aydnlatma Armatr Kontrol Elemanlar..................................................30 1.3.1. Anahtarlar ........................................................................................................30 1.3.2. Anahtarl Otomatik Sigortalar (W Otomatlar) ...................................................31 1.3.3. Bus bar Sistemlerine Ait Anahtarlar .................................................................32 1.4. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................33 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................35 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................37 RENME FAALYET-2 ...............................................................................................38 2. ATLYE AYDINLATMASI ....................................................................................38 2.1. Atlye Aydnlatma Armatr Says Tespiti ..........................................................38 2.2. Stroboskobik (Gz Yanlmas) Olay .......................................................................40 2.2.1. Tanm .............................................................................................................40 2.2.2. Olu Nedeni .....................................................................................................41 2.2.3. nleme Yntemleri..........................................................................................41 2.3. Atlye Aydnlatmasnda Kullanlan Armatrlerin Yerine Montaj............................41 2.3.1. Montaj Yerinin Seimi .....................................................................................41 2.3.2. Montajda Kullanlan Ara-Gereler ..................................................................43 2.3.3. Yerine Montajn lem Sras............................................................................46 2.3.4. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................48 2.4. Kablolarn ekilmesi...............................................................................................50 2.4.1. Kablo ekimi Yntemi Seimi .........................................................................52 2.4.2. Kablo ekimi lem Sras................................................................................69 2.4.3. Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................................69 2.5. Armatr Aydnlatma Kontrol Elemanlar Montaj....................................................69 2.5.1. lem Sras ......................................................................................................69 2.5.2. Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................................69 2.6. Kablo Balantlarnn Yapm..................................................................................70 2.6.1. Balant lem Sras ........................................................................................70 2.6.2. Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................................70 2.7. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................72 2.8. Elektrik Tesisleri Ynetmelii .............................................................................72 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................73 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................74 RENME FAALYET- 3 ..............................................................................................75 3. ATLYE DI AYDINLATMASI..................................................................................75 3.1. Bina (Atlye) D Aydnlatma Armatr Says Tespiti .............................................76 3.2. Bina D Aydnlatmasnda Kullanlan Armatrlerin Yerine Montaj ........................76 i

3.2.1. Montaj Yerinin Seimi .....................................................................................78 3.2.2. Montajda Kullanlan Ara, Gereler .................................................................79 3.2.3. Yerine Montajn lem Sras............................................................................82 3.2.4. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................82 3.3. Kablolarn ekilmesi...............................................................................................83 3.3.1. Kablo ekimi Ynteminin Seimi ....................................................................84 3.3.2. Kablo ekimi lem Sras................................................................................84 3.3.3. Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................................87 3.4. Armatr Aydnlatma Kontrol Elemanlar Montaj....................................................87 3.4.1. lem Sras ......................................................................................................87 3.4.2. Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................................87 3.5. Kablo Balantlarnn Yapm..................................................................................87 3.5.1. Balant lem Sras ........................................................................................87 3.5.2. Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................................88 3.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................88 3.7. Elektrik Tesisleri Ynetmelii .............................................................................90 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................91 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................92 MODL DEERLENDRME...........................................................................................93 NERLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................94 KAYNAKA ....................................................................................................................95

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 522EE0092 Elektrik Elektronik Teknolojisi Elektrik Tesisat ve Pano Montrl Endstriyel Aydnlatma Tesisatlar Endstriyel tesislerin i ve d aydnlatmasnn yaplmas hakknda temel bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40 / 24 n koul yoktur. Kuvvet tesisi balantlarn yapmak. Genel Ama Uygun ortam salandnda, TS ve Kuvvetli Akm Ynetmeliine uygun olarak, endstriyel aydnlatma tesisatlarn yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar Gerekli ortam salandnda; 1. Atlye i aydnlatma malzemelerini seebileceksiniz. 2. Atlye i aydnlatma tesisat kablolarn ekebilecek ve eleman montajn yapabileceksiniz. 3. Binann d aydnlatma tesisat kablolarn ekebilecek ve eleman montajn yapabileceksiniz. Kablolar, armatr eitleri, anahtarlar, montaj ara gereleri, malzeme kataloglar. Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. LME VE DEERLENDRME retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir. aydnlatma sistem montaj ve

SRE N KOUL YETERLK

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Endstriyel yaplarn oluumunda aydnlatma; retimin kaliteli olmas, alann performans ve i kazalarnn nlenmesi asndan olduka nemli bir faktrdr. Ayrca lke ekonomisi ve firma ekonomisi asndan enerji tasarrufu, bu tr yaplarda ok nem tamaktadr. Bu tesislerde mmkn olduunca gn ndan doal aydnlatma yntemleri ile yararlanlmaldr. Yaantmzn byk bir blmn iinde geirdiimiz kapal yerlerin aydnlatlmas, salmz iin nemlidir. yerlerinin yeterli aydnlatlmas i kazalarn azaltaca gibi verimi de artrr. Ayn zamanda alanlarn da salklarn korur. Bu modlde endstriyel tesislerin i ve d aydnlatma tesisatlarnn yapl hakknda bilgilendirileceksiniz. Buralarda kullanlan armatrler, bunlarn kablolarnn ekilmesi konular hakknda bilgilendirileceksiniz. Elde ettiiniz bilgi ve beceriler sonucunda bu modl baar ile tamamladnzda, armatr eitlerini tanyacak, kablo ekimi yntemlerini renecek ve i hayatndaki tm teknolojik gelimelere rahatlkla uyum salayabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Atlye i aydnlatma malzemelerini TS ve Kuvvetli Akm Ynetmeliine uygun olarak seebileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde bulunan atlye ve fabrikalar gezerek, i aydnlatma malzemeleri olarak neler kullanldn aratrnz. Elde ettiiniz bilgileri bir rapor hlinde snfnzda retmeninize ve arkadalarnza sununuz.

1. MALZEME SEM
Atlyelerdeki aydnlatma tesisatlarnda kullanlacak malzemelerin listesi, izimi yaplan kuvvetli akm projelerinin aydnlatma ksmlarndaki aydnlatma keif zeti ksmnda belirtilmektedir (Tablo 1.1).
AYDINLATMA KEF ZET Birim Fiyat No
704.104 713.301 723.102 724.101 727.108 727.109 736.101 736.104 742.226 736.102 739.103 780.109 780.110 780.135 780.146 780.154 742.125

Yaplan iin cinsi

Svast sac tablo 0,40mm dahil Pako alter 2x16 Ae kadar Kondansatr 250 V 45F Bakl sigorta 25 A kadar Besleme hatt 2x2.5mm2 14 P Besleme hatt 2x1,5mm2 14 P Etan normal sorti Etan paralel sorti R1 2x40 W floresan armatr Komtatr sorti Bo boru denmesi sortisi Etan adi anahtar Etan komtatr anahtar Balast 40 W 220 V Floresan lamba soketi Floresan lamba starteri R1 1x40 W floresan armatr
2

l cinsi
Ad. Ad. Ad. Ad. Mt. Mt Ad. Ad. Ad. Ad. Ad. Ad. Ad. Ad. Ad. Ad. Ad.

Miktar 10 6 43 3 31 102 2 5 43 1 135 2 1 43 172 86 7

Montaj Fiyat
YTL Y Kr

Montaj tutar
YTL YKr

Montajl birim fiyat

YTL YKr

Montajl tutaru
YTL Y Kr

9 2 1 10 6 3 11 13 2

09 42 86 85 76 76 61 83 53 59 08 58 58 93 49 17 -

90 14 36 5 23 77 21 34 151 11 1765 1 39 84 14 14

90 52 98 55 56 52 22 15 79 59 8 16 58 99 28 62 -

59 5 8 1 1 20 10 21 28 37 2 2 5 1 9

09 36 93 75 19 03 01 10 23 21 75 96 66 97 45 36

590 32 39 26 36 105 40 50 907 28 5023 5 2 243 166 124 65

90 16 99 25 89 06 02 30 23 35 50 96 38 84 70 52

Aydnlatma Keif zeti Toplam

Tablo 1.1: Bir atlyenin aydnlatma keif zeti tablosu

1.1. Atlye Aydnlatma Kablo zellikleri

Atlye aydnlatmalarnda N tipi kablolar (NYA-NYAF-NYM-NYY) kullanlmaktadr (Resim 1.1-1.2-1.3-1.4-1.5). Kullanlacak kablonun cinsi genel olarak projelerde belirtilmektedir.

Resim 1.1: NYA kablo

Resim 1.2: NYAF kablo

Resim 1.3: NYM kablo

Resim 1.4: NYY kablo

Resim 1.5: NYY kablo

1.2. Atlye Aydnlatma Armatrleri

Byk aklkl sanayi yaplarnda aydnln yeterli olmay, hemen hemen btn alanlarda, alma hznn dmesi, hatal imalatn artmas (malzeme ve enerji israfnn artmas), i hastalklar ve i kazalarnn artmas, kaliteli iilerin ksa srede ypranmas ve benzeri sonularla, genel olarak, randmann ve kalitenin dklnn nemli nedenlerinden birini tekil etmektedir. Gereinden fazla aydnln ise, nitelik bakmndan, tekniine uygun olmak artyla, ar yksek deerlere ulalmadka, aydnlatma giderlerinin artmasndan baka sakncas olmamaktadr.
Dkm sanayi ekirdek ve kalp yapm Mulajlarn dkm ve ayrlmas Yoklama kontrol Kat sanayi tme, yourma, silindirleme Kat makinesi (slak yan) Kat makinesi (kuru yan), kontrol Giyim sanayi Ak renk kuma denetim Koyu renk kuma denetim Ak renk kuma kesim Koyu renk kuma kesim Ak renk kuma dikim Koyu renk kuma dikim Boyama genel Noyama renk ayrm tleme Konserve sanayi Firelerin ayrlmas Temizleme, ykama Renk ayrmas (kesme mahalli) Kesme ve kat ksmlarn ayrlmas Kurutma Dolu kutularn yoklanmas (rnek alma) Kutular zerinde alma, yoklama kontrol Tekstil Fabrikalar Pamuk ama Pamuk tarama Pamuk haddeleme Hareketli paralar pek ve sentetik kumalar Koyu renkli kumalar Dokuma Ynlerin almas 700 - 300 lks 400 - 200 lks 2000 - 500 lks 300 - 150 lks 600 - 300 lks 800 - 400 lks 1500 - 3000 lks 2500 - 5000 lks 500 - 1000 lks 1000 - 2000 lks 750 - 1500 lks 1500 - 3000 lks 200 - 400 lks 1500 - 3000 lks 750 - 1500 lks 200 - 400 lks 200 - 400 lks 1000 - 2000 lks 300 - 600 lks 300 - 600 lks 1000 - 2000 lks 1000 - 2000 lks 200 - 100 lks 400 - 200 lks 400 - 800 lks 3000 - 1500 lks 100 - 200 lks 750 - 1500 lks 800 - 400 lks 200 - 100 lks

Yn denetleme Yn tarama Haddehane beyaz Haddehane renkli Dokuma beyaz Dokuma renkli Otomobil Fabrikalar asi montaj hatlar Montaj hatlar Deme hatlar Genel birletirme Test ve denetleme Depolar Maaza depolar Fabrika depolar Boya fabrikas Genel aydnlatma Laboratuar ve test mekanlar Seramik sanayi tme Form verme Renklendirme nce detaylar Kimya sanayi Elle yaplan iler retim hatlar Nitrasyon ve elektroliz gruplar

800 - 400 lks 400 - 200 lks 400 - 200 lks 800 - 400 lks 800 - 400 lks 1500 - 750 lks 400 - 200 lks 800 - 400 lks 800 - 300 lks 800 - 400 lks 1500 - 750 lks 25 - 50 lks 50 - 100 lks 300 - 150 lks 2000 - 1000 lks 200 100 300 150 800 400 1500 750 300 150 300 150 300 150

Tablo 1.2: Deiik endstri alanlarnda gerekli olan minimum aydnlk deerleri

eitli sanayi kollarnn deiik alma birimleri ve buradaki eitli alma ekilleri in gerekli minimum aydnlklar hesaplanarak geni izelgeler dzenlenmitir (Tablo 1.2). Aydnlatmada yksek kalite, uygun aydnlatma aralar kullanlarak salanr. Bir yerin aydnlnn iyi olabilmesi iin dikkat edilmesi gereken zellikler unlardr: Aydnlk iddeti In gz kamatrmamas Ik datm Ik glgesi Aydnlk eitlii

Aydnlatma armatrlerinin seiminde ve montajnda dikkat edilmesi gerekan bir husus da, hedeflenen mekandan farkl bir yerin aydnlatlarak enerji kaybna sebep olmamasdr (Resim 1.6).

Resim 1.6: In aydnlatlacak blge snrlar dna tamas

Aydnlatma aralarnn nlarnn alma alanna ynelilerine gre aydnlatmann trleri unlardr: Direkt aydnlatma: In direkt olarak alma yzeyine ynlendirildii aydnlatma trdr. Lamba ile alma yzeyi arasnda bir gere bulunmaz. Aydnlatma arac, dar ve geni olarak ynlendirebilecek ekilde yaplmtr. Atlye, depo, yol ve caddelerde kullanlr. Bu aydnlatma aralarndaki verim %75tir (ekil 1.1).

ekil 1.1: Direkt aydnlatma

Yar direkt aydnlatma: In bir blmnn direkt olarak alma yzeyine bir blmnn evreye dalmasn salayan aydnlatma trdr. Bro, sat yerleri, koridor, merdiven ve konutlarda kullanlmaktadr. Bu aydnlatma aralarndaki verim %80dir (ekil 1.2).

ekil 1.2: Yar direkt aydnlatma

Datlm aydnlatma: In aydnlatma aracndan her yne eit olarak datld aydnlatma trdr. Kamama olaynn en az deerde olmas nedeniyle uygulamada ok kullanlmaktadr. Bu aydnlatma aralarndaki verim %80dir (ekil 1.3).

ekil 1.3: Datlm aydnlatma

Serbest datm yapan uzun k kaynaklar ile aydnlatma: Floresan lambalarn kullanld aydnlatma trdr. Aydnlatma aralarndaki verim %100 olarak kabul edilir.

Yar endirekt aydnlatma: Ik aksnn byk bir blmnn tavana, bir ksmnn da alma yzeyine doru ynlendirildii aydnlatma trdr. Bu aydnlatma aralarndaki verim %80dir (ekil 1.4).

ekil 1.4: Yar endirekt aydnlatma

Endirekt aydnlatma: In tamamnn tavana ynlendirildii aydnlatma trdr. Bu aydnlatma aralarndaki verim %70dir (ekil 1.5).

ekil 1.5: Endirekt aydnlatma

1.2.1. Tanm ve Grevi

Aydnlatmada kullanlan armatrlerin k dalm zellikleri nemlidir. Atlyelerin zelliine gre yaplacak aydnlatma direkt, yar direkt, eit dalml, yar endirekt ve endirekt olabilir. yeri aydnlatma metodu, dekorasyon ile de ilikilidir. 8

Armatrlerde k ne ekilde ynlenirse ynlensin gz kamatrmamaldr. Grmede yorgunluk, ba arlar ve nemli kazalara sebep olabilir. Oluturulan aydnlatma sonucunda glge olumas, aydnlatlan i yerinde k dalmnn zayf olduunu gsterir. Bunun iin atlyelerin birka noktadan, glge meydana gelmeyecek ekilde aydnlatlmas faydal olur. Bu almada rahatlk ve en az yorulmay salar. Endstride binadaki eit olmayan aydnlatmalar nemli i kazalarna sebep olmaktadr.

1.2.2. eitleri ve Yaplar, Balant Prensip ekilleri

yi bir aydnlatma yapabilmek iin, aydnlatma iddeti, aydnlatma ekli ne kadar nemli ise tesiste kullanlacak armatrlerin seimi de o kadar nemlidir. Aydnlatma tesislerinde kullanlan armatrler Bayndrlk Bakanlnca belirlenmi ve zellikleri saptanmtr. Armatr tipleri harflerle sembolize edilmitir. Proje zerinde de harflerle gsterilir. Aydnlatmada kullanlan armatrlerin ierisindeki lambalarn eitleri, bunlarn gleri, k aklar, kullanldklar duylar ve mrleri tablo 1.3te verilmitir. Lamba Ad Gc (W) 15 25 40 60 75 100 150 200 18 36 58 22 32 40 60 70 150 18 35 55 9 13 18 25 150 300 500 1000 Ik Aks (Lm) 90 230 430 730 960 1380 2220 3150 1000 2350 3750 840 1670 2480 3400 6600 14000 1800 4700 7800 400 600 900 1200 2100 5600 9500 21000 9 Duy mr (Saat)

Normal Ampul

E 27

1000

Floresan Ampul

G 13

12000

Simit (Dairesel) Floresan Metal Halide Ampul Alak Basnl Sodyum Buharl Kompakt Floresan (Tasarruflu Ampul)

G 10q Rx7s Rx7s-24 BY22d

12000

6000 60000

E 27

8000

Halojen Ampul

R7s

2000

Yksek Basnl Sodyum Buharl Ampul

Cva Buharl Ampul

70 100 150 250 400 1000 50 80 125 250 400 700 1000

5800 9200 14500 26000 47500 120000 1800 3700 6300 13000 22000 40000 58000

E 27 E 40 E 40 E 40 E 40 E 40 E 27 E 27 E 27 E 40 E 40 E 40 E 40

60000

9000

Tablo 1.3: Aydnlatma armatrlerinde kullanlan lambalarn zellikleri

Aydnlatmada kullanlabilecek k kaynaklarnn (lambalarn) teknik zellikleri ve kullanm alanlar aada aklanmtr. Akkor telli (enkandesen) lambalar : Etkinlik faktrleri ok dk (~ 15 lm/W), mrleri ksa, fakat renksel zellikleri mkemmel olan bu k kaynaklar (lambalar) d aydnlatma amacna uygun deildir. Bu lambalar sadece ksa sreler iin gerekletirilen elence, reklam amal aydnlatmalarda ok iyi ekranlanm armatrler iinde kullanlabilir. u an iin var olan akkor telli lambal tesisat, mrleri sonunda Ynetmelie uygun farkl bir lamba grubu ile deitirilecektir. Kompakt floresan lambalar : Akkor telli lambalarn alternatifi olarak retilen bu k kaynaklarnn (lambalarn) etkinlik faktrleri (~ 60 lm/W) akkor telli lambalardan daha yksek ve mrleri daha uzundur. Sadece park, bahe, kap n aydnlatmas amal kullanlacak olan bu lambalarn, alma

karakteristikleri ortam scaklna bal olarak deimektedir. Bu nedenle kompakt floresan lambal d aydnlatma tesislerinde kullanlan lambalar d ortam koullarna uygun tiplerden seilecek ve ok iyi korumal armatrler iine yerletirilecektir. Balastn lambann iinde yer almad durumlarda,

standartlara uygun elektronik balastlar kullanlacaktr. Tp floresan lambalar : Etkinlik faktrleri 80 lm/W Cvarnda olan uzun mrl bu k kaynaklarnn (lambalarn) da alma karakteristikleri ortam scaklndan ok etkilenmektedir. Verimli bir aydnlatma yaratlabilmesi iin bu lambalar da yine d ortam koullarna uygun olan tiplerden seilecek ve iyi 10

korumal armatrler iine yerletirilecektir. Standartlara uygun elektronik balastlar kullanlacaktr. Lambalar kesinlikle armatrsz, plak olarak kullanlmayacaktr. Uygun armatrler ile klar tamamen aydnlatlan yzeye ynlendirilmi olacaktr. Parltlar olduka dk olan ve plak gzle baklabilen bu lambalar sadece reklam ve seyir amal aydnlatmalarda uygun dzeneklerle grnr ekilde kullanlabilir. Tp floresan lambalar kesinlikle yol, cadde, sokak, meydan aydnlatmas amal kullanlmayacaktr. Yksek basnl cva buharl lambalar : Etkinlik faktrleri 50 lm/W Cvarnda olan beyaz kl bu lambalar sadece park, bahe aydnlatmas iin kullanlacaktr. Lambalar st yar uzaya hi k gndermeyecek ekilde tasarlanm ekranl armatrler iine yerletirilecektir. Metal halojen lambalar : Etkinlik faktrleri 80 lm/W Cvarnda ve renk zellikleri iyi olan bu lamba grubu zel aydnlatmalar iin uygundur. Ekonomik mrleri ksa olan bu lambalar sadece renkli TV ekimlerinin yaplaca ak hava spor sahalarnda ve beyaz rengin vurgulanmak istendii bina d cephe aydnlatmalarnda, ok iyi ekranlanm armatrler iinde kullanlacaktr. Yksek basnl sodyum buharl lambalar : Bu lambalar en uzun mrl k kaynaklar (lambalar) olup, effaf cam tpl olanlarnn etkinlik faktrleri 130 lm/W Cvarndadr. ehir ii yol, cadde, sokak, meydan aydnlatmalarnn tamamnda parlak beyaz-sar renkte k yayan bu lambalarn en verimli tipi olan effaf cam tplleri kullanlacaktr. Daha nce yksek basnl Cva buharl lambal tesislerde enerji tasarrufu elde edebilmek amacyla kullanlm olan yksek basnl sodyum buharl lambalarn ateleyicisiz tipi yeni tesislerde kesinlikle kullanlmayacaktr. Alak basnl sodyum buharl lambalar : Renk ayrmnn nemli olmad tm tesislerde kullanlabilecek en yksek etkinlik faktrl k kaynadr. Ekspres yollar, limanlar, ykleme boaltma alanlar ve gvenlik aydnlatmas iin uygun lambalardr. Ik kirliliinin nlenmesinin birinci derecede nem tad doal hayatn korunmas gereken alanlardaki ve astronomi gzlemevleri etrafndaki yol, sokak, meydan, alan aydnlatmalarnda sadece alak basnl sodyum buharl lambalar kullanlacaktr. 11

1.2.2.1. Floresan Armatrler Floresan armatrler, atlye aydnlatmalarnda ok kullanlan bir eittir (Resim 1.7). Tek olarak sral bir ekilde kullanld gibi grup olarak da kullanlmaktadr. Lamba devresinde floresan tp, balast, starter ve soketler bulunmaktadr (Resim 1.8).

Resim 1.7: Floresan armatr

Floresan lamba tp eklinde yaplmtr. Tpn i yzeyi k vermeyi salayan bir madde ile kaplanm, alak basnl, Cva buharl lambadr. Floresan lambalar TS 183e gre yaplrlar. Starter, floresan lambay altrmak amacyla, n stma devresini aan ve kapayan bir dzendir. Balast, floresan lambalarn akmn ayarlamak veya belirli bir deerde tutmak zere elektrik kayna ile lamba arasna balanan bir aratr. Balast, floresan lamba devresine seri balanan bir ok bobinidir. ebeke geriliminin hemen hemen yars deerinde bir gerilim dmne neden olur. Bir floresan armatrde iki soket vardr. Soketlerin birinde, hem tpn fleman ularnn (inelerinin) girebilecei yuvalar hem de starterin taklabilecei yuva vardr. Soketlere floresan lamba duyu da denilmektedir.

Resim 1.8: Floresan armatrn paralar

Floresan lambann zellikleri unlardr:

12

 stnlkleri: Sakncalar: Birden bire k vermezler. Kullanld Yerler: Reflektrsz (yanstc aydnlatma arac) olarak kullanlmalar uygun deildir. Reflektr iine ikili veya l taklmalar iyi sonu verir. Scak renkleri 250 lx ve souk renkleri 400 lxten fazla aydnlklar iin kullanmak gerekir. Yeterli ve iyi bir aydnla gereksinim duyulan okul, bro, atlye gibi yerler iin uygundur. Balants zordur. Yardmc aralara gereksinim duyulur. Kurulu masraf fazladr. Verdikleri a gre boylar byktr. Doru ve iyi balant yaplmadnda n titremesi ve stroboskobik etki gibi sakncalar vardr. Baz durumlarda kardklar ses rahatsz edici bir grlt hlini alabilir. Etkinlik faktr byktr Kullanl ucuzdur. Fazla snmaz. Yksek aydnlklar elde etmeye elverilidir (Tablo 1.3). Reflektrsz kullanlsa bile fazla gz kamatrmaz. eitli beyaz renkleri vardr. mr olduka uzundur (Tablo 1.3). Gndz na yardmc olarak kullanlabilir.

13

Resim 1.9: Floresan armatrler

Nemli ve rutubetli yerlerde kullanlan Etan (antigron) floresan lambann resmi, (resim 1.10) arka ksm ve contalar (resim 1.11), boyutlar (ekil 1.6), deerleri (tablo 1.4), lleri (tablo 1.5)te gsterilmitir.

Resim 1.10: Etan floresan armatrler

Resim 1.11: Etan floresan armatrn arka ksm ve contalar

ekil 1.6: Etan floresan armatrn boyutlar

14

Tablo 1.4: Etan flaresan armatr deerleri

Tablo 1.5: Etan floresan armatrn lleri

Sva altnda ve sva stnde kullanlan floresan armatr gruplarnn resimleri resim 1.12-1.13, boyutlar ekil 1.7, boyut lleri tablo 1.6, k dalm erileri ekil 1.8de gsterilmitir. Bunlar alpan yaplm bask tavanl yerlerde kullanlmaktadr.

Resim 1.12: Sva alt floresan armatr

15

Resim 1.13: Sva st floresan armatrler

ekil 1.7: Sva alt ve sva st floresan armatrlerin boyutlar

Tablo 1.6: Sva alt ve sva st floresan armatrlerin boyut lleri

ekil 1.8: Sva alt ve sva st floresan armatrlerin k dalm erileri

16

Resim 1.14te W kompakt tip floresan armatr grlmektedir. Armatrlerin monoblok gvdesi alminyum levhadan pres yntemiyle retilmitir ve parlak eloksal kaplamaya tabi tutulmutur. Reflektr ideal yanstmay yapacak ekilde dizayn edilmi ve maximum yanstmay salayacak ekilde parlatlmtr. Armatr kapa antiultraviole katkl akrilik saydam malzemeden retilmitir. IP54 koruma snfna uygun olan armatrler her trl iklim koullarnda kullanlacak ekilde harici olarak kompakt fluoresan ampul kullanmna uygun imal edilmitir. Kullanm Alanlar: Sokaklar, evre aydnlatmas, gezinti yollar, 5 m ykseklie kadar tm d ve i aydnlatmalarda kullanlrlar.

Resim 1.14: W kompakt floresan aydnlatma armatr

ekil 1.9: W kompakt floresan aydnlatma armatrn boyutlar

Tablo 1.7: W kompakt floresan aydnlatma armatrn boyutlarnn lleri

Floresan armatrlerde i balant ekli balast zerinde gsterilmektedir (Resim 1.15).

17

Resim 1.15: Balast zerinde balant eklinin gsterilmesi

1.2.2.2. Cva Buharl Armatrler Cva buharl lambalarn yaps prensip olarak sodyum buharl lambaya benzemektedir. Yksek basnl cva buharl lambalar ve telli (flemanl) cva buharl lambalar olarak iki ekilde yaplrlar. Yksek basnl cva buharl boalmal lamba, yksek basnl (1 Atm. dolaylarnda) cva buhar iinde meydana gelen elektrik boalmas ve d ampuln i yzeyini kaplayan floresan ve yar saydam bir maddenin ldamas ile k veren bir lambadr. Yksek basnl cva buharl boalmal lambalarn zellikleri unlardr: stnlkleri: Ik etkinlii fazladr. mr uzundur (Tablo 1.3). Verdii a gre lamba boyutlar fazla byk deildir. Kullanl ucuzdur. Sarsnt ve darbelere kar olduka dayankldr. Ani s deimeleri ve ksa sreli gerilim ykselmelerine kar dayankldr.

Sakncalar: Yanma sresi uzundur (devresi kapatldktan 4-5 dakika sonra tam n verir). Balants zordur. Her rengi ve zellikle krmzya bakan renkleri iyi gstermez. Yardmc aralara gereksinim duyulur. lk tesis masraf fazladr.

18

 Kullanl zellikleri: Yksek tavanl yerlerde zel yanstclarla kullanlmas iyi sonu verir. Rengin nemi olmayan yerlerde ve zellikle depo, hangar ve benzeri yerlerde kullanlmas uygundur. Yzme havuzlar, park, bahe ve aalkl yerlerin dolayl aydnlatlmas iin elverilidir. Yol ve caddelerin aydnlatlmas iin ok elverilidir.

Telli (flemanl) Cva buharl lambalarn zellikleri unlardr: stnlkleri: Balants kolaydr, yardmc aralara gereksinim duyulmaz. Akkor flemanl lambalarn yerine taklabilir. Hemen k verir (rengi 3-4 dakikada son durumunu alr). mr uzundur.

Sakncalar: Sndrldkten sonra tekrar yanmas iin 4-5 dakika beklemek gerekir. ou renkleri iyi gstermez. Satn aln olduka pahaldr.

Kullanl zellikleri: Akkor flemanl lambalara gre yaplm eski tesisatlar deitirmeden k takviyesi iin uygundur. Atlye, depo, hangarlarda ve rengin nemli olmad yksek tavanl yerlerde zel reflektrlerle kullanlr.

Resim 1.16: Sokak aydnlatma armatr

19

Armatrn zellikleri (Resim 1.16) unlardr: 125 W Y.B. cva Buharl, 50/150 Y.B. sodyum buharl, ampuller iin UV katkl polikarbonat kapak UV katkl polikarbonat monoblok gvde Toz ve suya kar silikon conta ile donatl IP 65 koruma En yksek armatr verimine ve k dalmna gre tasarlanm alminyum reflektr 42mm ve 60mm boruya gre montaj paras enjeksiyon dkm alminyumdur.

ekil 1.10: Armatrn boyutlar

Tablo 1.8: Armatrn zellikleri

a) 50 W Sodyum

b) 70 W sodyum

c) 100 W sodyum

d) 100 W metal

e) 150 W sodyum

ekil 1.11: Armatrn k dalm erileri

Armatrn kullanld yerler: Caddeler, evre aydnlatmalar, gezinti yollar vb.

20

Resim 1.17: Armatrn darbe ve krlmaya dayankl olmas

Resim 1.18: Armatrn yksek sya dayankl olmas

1.2.2.3. Sodyum Buharl Armatrler Sodyum buharl lambalar, scak katotlu, alak basnl ve alak gerilimle alan dearj lambalardr. Yani, sodyum buhar iinde meydana gelen elektrik boalmas ile k veren alak basnl (0,001 Atmden az) bir lambadr. Bir balast ile devreye balanmas gerekir. Lambann tutuma gerilimi 220 V , kararl alma gerilimi 50-60 Vtur. Gerilim fark balastta oluur. Balast hem akm snrlayc hem de kararl almay salar. Balast; besleme kayna ile bir veya birka boalmal lamba arasna balanan ve balca grevi lamba ve lambalarn akmn gereken deere ayarlamak iin kullanlan bir aygttr. Sodyum buharl lambalar TS 897 ve balastlar TS 898e gre yaplrlar. Sodyum buharl lambalarn zellikleri unlardr: stnlkleri: Ik etkinlii en fazla olan k kaynadr. mr uzundur (Tablo 1.10). Kullanl ucuzdur. Sisli havalarda gre yardm eder.

Sakncalar: lk tesis kuruluu pahaldr. Renklerin ayrt edilmesine imkn vermez. Rengi sardr. nsanlarn srekli bu k altnda almalarnda baz sakncalar grlmektedir. 21

 Kullanld yerler: Ak yerlerde veya havas dumanl, buharl ve tozlu olan yerlerde. Srekli ok sisli yerlerdeki yollarda ve yol kavaklarnda. Sarya bakan renklerdeki yaplarn d klandrlmasnda.

Resim 1. 19: Sodyum buharl armatr

Armatrn zellikleri (Resim 1.19): Cam elyaf katkl polyester malzemeden imal edilmitir. Cva - sodyum buharl - metal halide TS896/TS - EN 60922 - 23 TS - EN ISO 9002 TS 298 porselen duy E - 27 / E 40 1,5 - 2,5 mm2 TSE'li tek damarl kablo 125W HQL 4-6m, 250W HQL 7-10m, 400W HQL 8-14m, 50 cm 42 - 60 galvaniz kaplamal boru Armatrn kullanld yerler: Kent aydnlatma , yaya geitleri , liman , otoyol , sanayi blgeleri vb.

Resim 1.20: 90 Wlk sodyum buharl d aydnlatma armatrnn i grnts

22

ekil 1.12: 90 Wlk sodyum buharl d aydnlatma armatrnn k dalm erisi

Resim 1.21: D aydnlatma armatr

Armatrn zellikleri (Resim 1.21): Armatrn gvdesi, iki paradan meydana gelmitir. Her iki ksm eloksal kaplamal alminyum malzemeden imal edilmi olup, iki para arasndaki geni neopren lastik conta ile izole edilmistir. Armatrde kullanlan dier metal malzemelerde oksidasyona kar galvaniz kaplama ile korunmutur. st plastik kapak, armatrn ierisinde yamur suyunun girmesine imkn vermeyecek ekilde gvdeye gemelidir ve stten plastik bal bir vida ile tespit edilir. Yksek s ve darbelerde dayankl krlmaz zellikteki malzemeden imal edilmektedir.

ekil 1.13: Armatrn boyutlar

Tablo 1.9: Armatrn zellikleri

23

ekil 1.14: Armatrn k dalm erisi

Resim 1.22: Sodyum buharl endstriyel aydnlatma armatrleri

ekil 1.15: Sodyum buharl endstriyel aydnlatma armatrlerinin boyutlar

ekil 1.16: Sodyum buharl endstriyel aydnlatma armatrlerinin boyutlar

24

ekil 1.17: Sodyum buharl endstriyel aydnlatma armatrlerinin k dalm erileri

ekil 1.18: Sodyum buharl lambann balant ekli

ekil 1.19: Sodyum buharl armatrn ksmlar

1.2.2.4. Metal Buharl Armatrler

Resim 1.23: Metal buharl armatr

Resim 1.24: Metal buharl armatr

25

Armatrlerin gvdesi 1 mm DKP sactan imal edilmitir. zeri elektrostatik boya ile kaplanmtr. Reflektrler parlak anodize edilmi almnyumdan imal edilmitir. Toza ve suya kar korumaldr. Yksek s ve darbeye kar dayankl cam kullanlmaktadr. Kullanm yerleri: Benzin istasyonlarnn kanopi tavanlarnda, yksek tavanl atlyelerde vb

ekil 1.20: Metal buharl armatrn boyutlar

Tablo 1.10: Metal buharl armatrn lleri

ekil 1.21: Metal buharl armatrn k dalm erisi

Resim 1.25: Hareketli metal buharl armatr

26

Resim 1.26: Hareketli metal buharl armatrn verdii k konumlar

ekil 1.22: 70 W metal halide lambal armatr boyutlar

Resim 1.27: Metal halide ampul

Resim 1.28: Metal halide armatr

27

Resim 1.29: Metal halide armatrn paralar

Bu armatrlerin balant ekilleri ignitr zerinde ve balast zerinde belirtilir (Resim 1.30).

Resim 1.30: Metal halide lambada kullanlan ignitr ve lambann balant ekli

Resim 1.31: Armatrne yerletirilmi metal halide ampul

28

Resim 1.32: Armatre yerletirilenbir metal halide ampul

Resim 1.33: Metal halide ampul altran i balant elemanlar

Resim 1.34: Metal halide takl armatr

Resim 1.35: Armatrdeki balant elemanlarnn yeri

29

1.3. Atlye Aydnlatma Armatr Kontrol Elemanlar

Atlyelerdeki kapatlmaktadr. armatrler, deiik malzemelerle kontrol edilerek altrlp

1.3.1. Anahtarlar
Bir elektrik devresini ap kapamaya yarayan, el ile kumanda edilen devre elemanlarna anahtar denmektedir. Anahtarlar 10 ampere kadar ve 220 voltu gemeyen gerilimlere kadar elektrik tesisat devrelerinin kumandasnda kullanlmaktadrlar.Atlye aydnlatmalarnda yaplan tesisatn ekline gre kullanlan anahtarlarn tipi de deimektedir. Anahtarlar tesisin ekline gre e ayrlmaktadr: 1.3.1.1. Sva Alt Anahtarlar Sva alt tesisatlarda kullanlmakta olan anahtarlara sva alt anahtar denir. Sva altndan yaplan tesisatlara yerletirilen kasasnn ierisine, kablo balantlar yapldktan sonra monte edilirler. Anahtar zerindeki vidalar sklarak anahtarn trnaklarnn kasaya iyice oturmas salanr ve montaj tamamlanm olur. 1.3.1.2. Sva st Anahtarlar Sva stne monte edilerek kullanlan anahtarlara sva st anahtar denilmektedir. Sva st anahtarlar ahap ksm varsa oraya monte edilir. Dbel ve aa vida kullanlarak da sva zerine monte edilirler. 1.3.1.3. Antigron Anahtarlar Nemli, tozlu ve kimyasal yerlerde kullanlan anahtar tipine antigron (Etan) anahtar denilmektedir (Resim 1.36). Sva stnde kullanlrlar.

Resim 1.36: Antigron anahtar eitleri

30

Anahtarlar kullanlacaklar devre zelliklerine gre de adi anahtar, komtatr anahtar ve vaviyen anahtar olarak eitlenmektedir.

1.3.2. Anahtarl Otomatik Sigortalar (W Otomatlar)

Bu anahtarl otomatik sigortalar, zellikle byk atlyelerdeki aydnlatma armatr gruplarnn kontrolnde kullanlmaktadr (Resim 1.37). Hem oluacak ksa devrelerde annda devrenin akmn keserek koruma ilevi grmekte hem de lamba gruplarnn kontrol iin kullanlmaktadr.

Resim 1.37: Anahtarl otomatik sigortalar

faz hattna blnerek balanan floresan lamba gruplar ( fazl aydnlatma aygtlar) iin kutbu birden alp kapanan anahtarlar kullanlmaldr (Resim 1.38). Bu durumda fazl akm devresinin iletkenleri bir boru iinde hep birlikte ekilmeli ya da ok damarl yaltlm bir iletkenin damarlar bu amala kullanlmaldr.

Resim 1.38: kutbu birden alp kapanan otomatik sigortalar

Anahtarl otomatik sigortalar pano ierisine monte edilirler (Resim 1.39). Anahtarlar sayesinde bal bulunduklar devrenin kolayca alp kapatlmasn salarlar. Herhangi bir arza durumunda sigorta otomatik olarak atarak, anahtar mandal aa der ve armatrlerin enerjisinin kesilmesini salar.

31

Resim 1.39: Pano ierisindeki anahtarl otomatik sigortalar

1.3.3. Bus bar Sistemlerine Ait Anahtarlar

Bus-bar sistemlerinde kanallar boyunca yerletirilen yuvalarna taklarak, bal bulunduu armatrn kontrolnde kullanlan bir aygttr (Resim 1.40-1.41-1.42-1.43-1.44).

Resim 1.40: Bus bar sisteminde armatr kontrol eden bir anahtar

Resim 1.41: Bus bar anahtarnn takld yuva

Resim 1.42: Bus bar anahtarnn n ksm (Kontaklar)

Resim 1.43: Bus bar anahtarnn yuvaya taklmas

32

Resim 1.45: Bir atlyenin i aydnlatmas

Resim 1.44: Bus bar anahtarna bal olan kablo

1.4. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Madde 9-SGORTA, OTOMAT VE KESCLER Tesilerdeki elektrik donatmlarnn ar akmlara kar korunmas genel kural olarak sigortalarla ya da otomatik anahtarlarla yaplacaktr. Ar akmlara kar koruma dzeni, arza olduunda tehlike altnda kalan iletkenlerin akmnn kesilmesini salayacak biimde yerletirilmelidir. Buna karlk topraklanm sistemlerde, ar akmlara kar koruma dzeninin almas srasnda topraklama tesisleri sistemden ayrlmamal; topraklama tesisleri direnci ykseltilmemelidir. Sigortalar ve otomatik anahtarlar bulunduklar yerde oluabilecek en byk ksa devre akmn gvenlikle kesebilecek deerde seilmelidir. Madde 23-AYDINLATMA: Btn tesis blmleri olabildiince gn ile iyi biimde aydnlatlmaldr. Ayrca bu blmlere yeterli ve olabildiince dzgn dalml elektrik aydnlatma tesisi yaplmaldr. Elektrik aydnlatma tesisinden yararlanlamayan durumlarda manevra ve denetleme yerlerinde tehlikesizce dolaabilmek ve gerekli almalar yapabilmek iin zel aydnlatma tesisleri kurulmaldr.

33

1 MVAdan byk gl transformatr merkezlerinde zel aydnlatma amac ile akmlatr, dzenli yardmc lambalar kullanlabilir. Madde 35-YAPI NDEK TESSLERN YAPILMASI f) Aydnlatma ve havalandrma: Tesisler yeterli olarak aydnlatlmal, nemi giderilmeli ve damlalar nlenmelidir. Aydnlatma ve havalandrma tesislerinin iletkenleri, olabildiince arktan tehlike grmeyecek biimde yerletirilmelidir. zerinde allmas ya da bakm yaplmas zorunlu olan tesis blmleri (lamba armatrleri gibi) teknie uygun olarak ve dikkat edildiinde alanlar iin yksek gerilimli tesis blmlerine hibir dokunma tehlikesi bulunmayacak biimde kurulmaldr.

34

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Atlye i aydnlatma malzemelerini semek ve i balantlarn yapmak.

lem Basamaklar

neriler
Proje temin etmek iin bir elektrik mhendisine veya piyasada elektrik tesisat ileriyle uraan firmalara bavurabilirsiniz.

armatr malzemelerini Bir atlyenin aydnlatma projesindeki, Floresan kullanacanz lambalarn gcne gre aydnlatma keif zeti tablosundan semelisiniz. kullanlacak malzemeleri tespit ediniz. Tesisatta kullanacanz iletken kablolar Floresan armatr balants iin, balast zerindeki balant eklini temin ediniz. uygulayabilirsiniz. Uygun bir floresan armatr ve Kablolar klemenslere itina ile malzemelerini temin ediniz. takmalsnz. Floresan armatr i balantsn yapnz. balantnn doru olduunu tekrar Uygun bir sodyum buharl armatr ve kontrol etmelisiniz. malzemelerini temin ediniz. Armatrlerin enerji giri kablolarnn Sodyum buharl armatr i balantsn yaltmnn zedelenmemesine dikkat yapnz. etmelisiniz. Uygun bir cva buharl armatr ve Sodyum buharl, cva buharl ve metal malzemelerini temin ediniz. buharl armatrlerin malzemelerini Cva buharl armatr i balantsn lambann gzne gre semelisiniz. yapnz. Armatr i balants balast ve ignatr Uygun bir metal buharl armatr ve zerinde bulunmaktadr. malzemelerini temin ediniz. Tm armatr lambalarnn cam Metal buharl armatr i balantsn ksmlarna elinizle dokunmamalsnz. yapnz. Armatrlerin kapaklarn aarken Armatr kontrol elemanlarnn eitlerini dikkatli olmalsnz. temin ediniz. e uygun el aleti kullanmay ihmal Temin ettiiniz kontrol eleman etmeyiniz. balantlarnn i balantlarn yapnz. nlnz giyerek, gerekli el aletlerini alma masanzda nceden bulundurmalsnz. altnz ortamn temiz olmas, alma performansnz olumlu ynde etkileyecektir. 35

 altnz ortamn yeterli aydnlatlmasn salamay unutmaynz. Kullandnz malzemelerin hepsinin Trk Standartlarna uygun olmas gerektiini unutmaynz.

36

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Uygun bir atlye aydnlatma projesi temin etmek Aydnlatma keif zeti tablosunu temin etmek Tesisatta kullanlacak kablolar TSye uygun olarak semek Floresan armatr semek Floresan armatrn malzemelerini lambaya uygun semek Floresan armatr i balantsn yapmak Floresan armatr altrmak Soyum buharl armatr temin etmek Sodyum buharl armatr malzemelerini TSye uygun olarak temin etmek Sodyum buharl armatr i balantsn yapmak Sodyum buharl armatr altrmak Cva buharl armatr temin etmek Cva buharl armatr malzemelerini TSye uygun olarak temin etmek Cva buharl armatr i balantsn yapmak Cva buharl armatr altrmak Metal buharl armatr temin etmek Metal buharl armatr malzemelerini TSye uygun olarak temin etmek Metal buharl armatr i balantsn yapmak Metal buharl armatr altrmak Armatr kontrol elemanlarn temin etmek Armatr kontrol elemanlarnn i balantlarn yapmak lk bobinin sarld oyuklar tespit etmek.

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

37

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Atlye i aydnlatma tesisat kablolarn ekebilecek ve eleman montajn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde bulunan atlye ve fabrikalar gezerek, i aydnlatma malzemeleri olarak neler kullanldn aratrnz. Elde ettiiniz bilgileri bir rapor hlinde snfnzda retmeninize ve arkadalarnza sununuz.

2. ATLYE AYDINLATMASI
Yaantmzn byk bir blmn iinde geirdiimiz kapal yerlerin aydnlatlmas, salmz iin nemlidir. yerlerinin yeterli aydnlatlmas i kazalarn azaltaca gibi verimi de artrr. Ayn zamanda alanlarn da salklarn korur. Aydnlatmada eitli yntemler kullanlmaktadr. Bu yntemlerdeki genel ama aydnlk iddetlerinin i yerine gre istenen deerlerde olmasn ve aydnlatma tesislerinin istenen koullar gerekletiren ekilde yaplmas ve kullanlnda ekonomiklik salamaktr.

Resim 2.1: Bir otomobil fabrikas i aydnlatmas

2.1. Atlye Aydnlatma Armatr Says Tespiti

Atlyelerdeki kullanlacak armatr says, izilen projelerde bildirilmektedir. Genel olarak aydnlatlacak ortamn toplam k aks bulunduktan sonra, kullanlacak armatrdeki lamba cinsinin k aks (tablo 2.1-2.2-2.3) orants yaplarak bulunmaktadr.

38

Armatr says=

0 forml kullanlmaktadr. Burada 0 ortamn toplam k 1

aksn, 1 ise kullanlan lambann k aksn ifade etmektedir.

AMPUL TP HPL (Balastl) ML (Balastsz) WATT 125 250 400 160 250 ORTALAMA LMEN 5100 11500 20000 2800 5100 ETKNLK FAKTR 40 46 50 17 20 AKIM AMPER 1,15 2,15 3,25 GEREKL KONDANSATR 10 mF 18 mF 25 mF DUY TP E 27 E 40 E 40 E 27 E 40 AP mm 75 90 120 87 106 BOY mm 170 226 292 187 230

Tablo 2.1: Cva buharl lamba deerleri WATT 15 25 40 60 75 100 150 200 300 300 500 VOLT AP UZUNLUK DUY ORTALAMA mm Mm TP LMEN 220 50 104,5 E 27 120 220 60 104,5 E 27 230 220 60 104,5 E 27 430 220 60 104,5 E 27 730 220 60 104,5 E 27 960 220 60 104,5 E 27 1380 220 80 140 E 27 2220 220 80 140 E 27 3150 240 90 180 E 27 4750 240 90 190 E 40 4750 240 110 214 E 40 8400 Tablo 2.2: Aydnlatmada kullanlan flamanl lambalarn zellikleri Uzunluk Ortalama Etkinlik mm Lmen Faktr 20 38 610 820 41 40 38 1220 2100 53 20 38 610 975 49 40 38 1220 2500 63 20 38 610 935 47 40 38 1220 2400 60 20 38 610 820 41 40 38 1220 2100 53 20 38 610 60 3 40 38 1220 160 4 20 38 610 800 40 40 38 1220 2000 50 20 38 610 1300 65 40 38 1220 3300 83 20 38 610 250 13 40 38 1220 650 16 Tablo 2.3: Aydnlatmada kullanlan floresan lambalarn zellikleri Watt ap mm mr saat 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000 6000

Floresan tipi Gn I Ilk Beyaz Kutup Beyaz ten Reflektrl Krmz Sar Yeil Mavi

39

Aadaki rnek tablolarda projeleri izilerek uygulamaya girmi imalathanelerin aydnlatma hesaplar sonucunda bulunan armatr saylar gsterilmitir (Tablo 2.4-2.5).
AYDINLATMA HESABI ARMATRN KULLANILDII YER ZEMN KAT MALATHANE Genilik 10 m Uzunluk 14,6 m Alan 146 m2 2 1 m iin gerekli Armatr gc 12 W/m2 2 146 m Alan iin gerekli Armatr gc 12 W x 146 m2 = 1752 W Kullanlan Armatr gc 7 Ad x 250 W = 1750 W HOL. CVA BUHARLI NOT: AYDINLATMA HESABI YAPILMAYAN MAHALLER N 12 W/m2 STANDARTI KULLANILMITIR. Tablo 2.4: Bir imalathanenin aydnlatma hesab ARMATRN KULLANILDII YER Genilik (a) m Uzunluk (b) m Alan A= a x b m2 Ykseklik m Armatrle Yzey arasndaki Ykseklik (h) m Oda endeksi K= BODRUM KAT DEPO 10 m 14,6 m 146 m2 5,7 m 3m

ab h(a + b )

10 14,6 =1,98 3(10 + 14,6)

0,3-0,3-0,1 50 P1-2 x 40 W 4100 0,3

Yansma katsays (Tavan-Duvar-Zemin) Lx E Armatr tipi Ik Aks (Lmen) Mahal aydnlatma verimi Lamba says n=

1,25 E A

1,25 50 146 = 7,42 = 8 Ad 4100 0,3

Tablo 2.5: Bir imalathane deposunun aydnlatma hesab

2.2. Stroboskobik (Gz Yanlmas) Olay

2.2.1. Tanm
Alternatif akm devrelerinde alan her lamba alternatif akmn periyodik karakteristiine uygun olarak deien bir k aks verir. 50 Hzlik bir alternatif akmda k saniyede 100 kez sfr deeri ile en byk deer arasnda deiir. Floresan lambalar ile dnen makinelar ayn fazda alyorlarsa, floresan lambasnn altnda bulunan dnen makineler insana duruyor veya ters dnyor gibi grnr. Dier bir etkisi ise, gr alan iinde bulunan hareket eden bir cismin hareketi sramal gibi grnr. Bu iki etkiye stroboskobik etki denir. 40

2.2.2. Olu Nedeni

Floresan fosforlarn verdii k daha srekli bir zellie sahiptir ve akmn deimesi srasnda k aks fazla deimemektedir. Bu zellik lambadan lambaya deiir. Stroboskobik etki mavi kl lambalarda ok belirli, beyaz kl lambalarda daha az belirlidir. Flemanl lambalarda da bir miktar stroboskobik etki vardr.

2.2.3. nleme Yntemleri

Makineler ile bunlarn hareket eden paralarnn aydnlatlmasnda ve bu gibi makinelerin alt iletme yerlerinin aydnlatlmasnda ksal grnt yanlmalarn (storoboskobik etkileri) nlemek iin rnein, uygun lamba seme, faz kaydrc kondansatrl dekalrl balast kullanma ya da fazl besleme gibi tedbirler alnmaldr. Floresan tpl tesislerde bir yerin aydnlatlmas iin alternatif akmla alan birden fazla tp kullanldnda ksal grnt yanlmalar en az olacak biimde dekalrl balast ya da ok fazl bir besleme biimi kullanlmas salk verilir. Bir lamba olarak devreye balanan floresan lambalarn stroboskobik etkisini azaltmak ok gtr. Fakat ayn bant iinde iki veya daha fazla floresan lamba var ise veya floresan lambalar birbirine ok yakn olarak yerletirilmi ise, bir lambann akmn dierine gre faz bakmndan kaydrmakla stroboskobik etki azaltlabilir. ki lambal bantlarda bu i lambalardan birinin balastna bir kondansatr balamak ve akmn fazn 90 kaydrmakla salanabilir. Bylece bir lamba en ok k verirken dieri az k verici duruma gemektedir. Atlyelerin aydnlatmasnda floresan lamba kullanldnda ayn bant iinde bulunan lambalar deiik fazlardan beslenmelidir.

2.3. Atlye Aydnlatmasnda Kullanlan Armatrlerin Yerine Montaj

Bir atlyede yaplacak aydnlatmada en nemli faktr oluturan armatrlerin montaj iin gerekli aamalar aada gsterilmektedir.

2.3.1. Montaj Yerinin Seimi

Atlye aydnlatlmasnda mmkn mertebe, masrafsz genel aydnlatmadan (gn ) yararlanmak istenir. Bu da atlyenin mimari plan ile alakaldr. Elektrik aydnlatma projelerinde mimari plan gz nnde tutularak, armatrlerin yerleri tespit edilir. Armatrlerin yerinin seiminde dikkat edilmesi gereken zellikler unlardr: alma aydnlatmasnda alann glgesine dikkat edilmelidir. yi dzenlenmi bir genel aydnlatma alma yerine glge dmesini nler. alma yeri iin ek bir aydnlatma yaplmaldr. 41

Direk klar bak ynnde yatayda 30lik bir a yapacak ekilde olmaldr. alma yzeyi gz kamatrmamaldr. Direkt klar yle ayarlanmaldr ki, parlak bir alma cisminden yansyan klar gz kamatrmasn. alma yeri veya allan cismin zerine rahatsz edici glge dmemesi iin alma yeri aydnlatmas veya alma yerine ynelik genel aydnlatma mmknse soldan yaplmaldr.

Ik ne kadar ynlendirilmi olursa glgeler de o oranda sert olur. Dolayl (endirekt) aydnlatma glge yapmaz. Onun iin cisimlerin plastik alglanmas zorlar. Ynlendirilmi k arzu edilir. Temsil zellii olan mekanlar iin dolayl (gmme) aydnlatma yaplabilir. Bunun iletme masraflar fazladr. Gmme n kenar siperini lambalar grnmeyecek kadar yksee karmaldr.

Gmme k kenarndan tavana olan mesafe mekan geniliinin 1/8idir. Birleme yerlerinde karanlk lekelere meydan vermemek iin lambalar bindirmeli dzenlenmelidir. Bir k ne kadar dolayl ise, duvar ve tavann yanstma etkisi de o kadar byktr.

Bro mekanlarnda amaca uygun olarak kullanlan klar ve k bantlar, gece ve gndz ayn k d elde etmek iin, pencere kenarna yakn dzenlenmilerdir. Derin mekanlarda mekann 2/3 derinliinde 2.bir k band gerekir.

ok katl yaplarda geni yanstc floresan lambalar kullanlr. Genellikle yerlerine paralel k bantlar, tavana dorudan tespit edilir veya aslrlar. Bask ve ed yaplarda floresan lambalar kullanlr. Tepe klandrmas ve edlerin konumu, armatrlerin yerinin belirlenmesinde etkilidir. Yksek hangarlarda aynal reflektrl armatrler gereklidir. Yksek basnl dearj lambalar en ekonomik zmdr. Bakm ynnden en uygun dzenlemenin yaplmasna dikkat edilmelidir.

Gn suni a gre ok fazla aydnlatacandan aydnlatmalarda gn ndan istifade etmeye allmaldr.

42

Resim 2.2: Armatrn konumu

Resim 2.3: Armatrlerin konumu

2.3.2. Montajda Kullanlan Ara-Gereler

Armatrlerin montajnda kullanlan ara ve gereler yaplan tesisatn zelliine gre deimektedir. Sva alt yaplan bir tesisatta armatr direkt olarak tavana veya duvara monte edilecekse matkap, dbel ve beton veya aa vidalar bu i iin yeterli olmaktadr (Resim 2.4 -2.5).

Resim 2.4: Tavana sabitlenmi bir floresan armatr

Resim 2.5: Tavana sabitlenmi bir etan floresan armat

43

Tavandan aaya doru sarktma yaplacaksa, yukardaki malzemelerin yannda armatr tayabilecek kapasitede zincir veya ask tijleri kullanmak gerekmektedir (ekil 2.1). Bu ask tijleri ile armatrler aydnlatlacak blgeye yaklatrlp, uzaklatrlabilirler (ekil 2.2-2.3).

ekil 2.1: Ask tijleri somun ve uzatma somunlar

ekil 2.2: Tavana ask ile tutturulmu bir floresan armatr

ekil 2.3: Tavana ask ile tutturulmu bir floresan armatrn lleri

Kablo kanal sistemi ile yaplan tesisatlarda ise armatr kanallara monte edecek balant vidalar kullanmak gerekmektedir (Resim 2.6).

44

Resim 2.6: Bir atlyenin i aydnlatmasnn kanal sistemi ile yaplmas

Busbar sistemlerinde armatrlerin taklaca aparatlar sistemde mevcut bulunmaktadr (Resim 2.7).

Resim 2.7: Aydnlatma bus bar kanal sistemine sabitlenmi bir floresan armatr

Resim 2.8: Etan floresan ile yaplan atlye aydnlatmas

45

2.3.3. Yerine Montajn lem Sras

ekil 2.4: Floresan armatrn tavana tutturulmas lleri

Resim 2.9: Armatrleri duvara montede kullanlan blok

Resim 2.10: Armatr blounun ask tijleri ile duvara aslmas

46

Resim 2.11: Armatrn ask tijlerine ve duvara deiik balantlar

Resim 2.12: Kanal sistemi ile denmi floresan armatrler

Resim 2.13: Kanal sisteminin duvara ask tijleri ile aslmas

Resim 2.14: Floresan armatrn paralar

47

Busbar sisteminde denecek armatr, ambalajndan karlr (Resim 2.14). Armatr, busbar kanal sistemindeki yerine taklr (Resim 2.15).

Resim 2.15: Armatrn busbar kanalna taklmas

Resim 2.16: Armatrn i balantsnn yaplmas

Armatrn i balants yaplr (Resim 2.16).

2.3.4. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar

Aydnlatma tesislerinde yrrlkteki standartlara uygun aydnlatma aygtlar (armatrler) ve donanmlar kullanlmaldr. Aydnlatma tesislerinde 250 Vdan yksek ebeke gerilimi kullanlmamaldr. Anahtardan geerek armatr duyuna gelen faz iletkeni her zaman duyun i (orta) kontana balanmaldr. Ters balama belirlenirse tesise elektrik verilmemelidir. Aydnlatma aygtlarnda faz ve ntr iletkenleri olarak yaltlm iletkenler kullanlmaldr. kullanlmamaldr. Duylar aydnlatma aygtlarna ampuller karlp taklrken dnmeyecek biimde tutturulmaldr. Aydnlatma aygtlar hareket ettiklerinde iletkenleri zedelemeyecek biimde taklmaldr. letkenlerin geirilmesi iin braklan boluklar, tellerin kolayca ve yaltkanlarn zedelenmeden gemesini salayacak biimde olmaldr. Bu boluklardan birka lambann akm devresi iletkenleri birlikte geirilebilir. Aygtlarn metal paralar ntr iletkeni olarak

48

Aydnlatma aygtlarnn ask dzenleri, rnein tavan kancalar, en az 10 kg olmak zere aslacak aygt arlnn 5 katn herhangi bir biim deiikliine uramadan tayabilmelidir.

Sva alt tesislerde apliklere gelen iletkenler duvar kutularnda (buvatlar) sona ermelidir. Tamamlanm demeden 230 cm ykseklie kadar tesis edilen aplik sortileri koruma iletkenli olmal, yapda koruma topraklamas yoksa, sfrlanmaldr.

Aydnlatma aygtlarnn iine ekilen iletkenler sya dayankl olmaldr. Armatrlerin seilmesinde, kullanma amacna uygunluu, suya ya da toza kar korunma dzeni bulunmas ve ortam scaklna dayankll gz nnde bulundurulmaldr.

Sabit aydnlatma aygtlar, besleme hatlarna bu aygtlara ait klemensler ile fipriz dzenleri ile ya da dorudan doruya balanabilir. Tanabilen aydnlatma aygtlar ebekeye sabit balant dzenleri ya da fi-priz dzenleri zerinden balanabilir.

Tnel, galeri vb. gibi nemli ve slak yerler (madde 50 a.15)e uygun olarak tanabilen aydnlatma aygtlar ile aydnlatlabilecei gibi bu amala sabit aygtlar da kullanlabilir. Bu durumda nemli ve slak yerlerde kurulacak elektrik tesislerine ait hkmler uygulanmaldr.

Aydnlatma aygtlar, kardklar s kendi ilerindeki ve yaknlarndaki cisimlere zarar vermeyecek biimde tesis edilmelidir. Sva alt, sva st ve etan tesislerde zorunlu olmadka lambadan lambaya gei yaplmamaldr. Dekoratif amala zorunlu durumlarda (mimari gerei vb.) lkstr klemens vb. gibi uygun dzenler kullanlarak lambadan lambaya gei yaplabilir. Kazan dairesi, banyo, hamam ve benzeri gibi nemli ve slak yerlerde lambadan lambaya gei yaplmas tavsiye edilmez. Lambadan lambaya gei yaplmas gerekli ise geiler lkstr klemens ve benzeri dzenler kullanlarak yaplmaldr.

Gazl boalma lambalarnda (floresan, cva buharl, sodyum buharl, vb.) kullanlan tm balanstlar kondansatrl olmaldr. 49

Floresan tpl tesislerde bir yerin aydnlatlmas iin alternatif akmla alan birden fazla tp kullanldnda ksal grnt yanlmalar en az olacak biimde dekalrl balast ya da ok fazl bir besleme biimi kullanlmas tavsiye edilir.

faz hattna blnerek balanan floresan lamba gruplar ( fazl aydnlatma aygtlar) iin kutbu birden alp kapanan anahtarlar kullanlmaldr. Bu durumda fazl akm devresinin iletkenleri bir boru iinde hep birlikte ekilmeli ya da ok damarl yaltlm bir iletkenin damarlar bu amala kullanlmaldr.

Armatrler ya da datm tablolar iine konulmayan balastlar, transformatr ve direnler toza ve dokunmaya kar bir mahfaza ile korunmaldr.

2.4. Kablolarn ekilmesi

Hatlar mekanik ypranmalara kar uygun yerlere denerek ya da elverili rt ve klflar kullanlarak korunmaldr. El ile ulalabilen uzaklklar iinde denen iletkenler mekanik darbelere kar her zaman koruyucu klfl olarak ya da boru iinde ekilmelidir (Elektrik iletme yerleri ve kuvvetli akm hava hatlar bu hkmn dndadr.). letkenlerin korunma biimi, balant yerlerinde de srdrlmelidir. Deme geilerinde olduu gibi, fazla tehlike sz konusu olan yerlerde termoplastik boru, elik boru ya da koruncaklar (mahfazalar) iinden geirilmelidir. Yalnzca elektrik hatlarnn ekilmesi iin kullanlmayan, iine girilebilen kanallarda ve yap aydnlklar gibi yerlerde iletkenler ancak dzenli olarak yerletirilirse ve zararl etkilere ak olmazlarsa denebilirler. Dkme ya da sktrlm betondan yaplan duvar, tavan ya da demelerin iinde ve betonarme demirlerinin stnde ve altnda ancak beklenebilecek zorlamalara dayankl termoplastik d klfl iletkenler, elik ya da termoplastik borular iinde geirilen yaltlm iletkenler kullanlabilir. Toprak iinde ya da yaplarn dndaki, iine girilemeyen kanallarda yalnzca yer alt kablolar kullanlabilir.

50

Sva iinde ve altnda ekilen hatlar el ulama alanlar dnda ve mekanik bakmdan korunmu saylrlar. Tavan ve duvar boluklarndan geirilen hatlar mekanik etkilere kar ayrca korunmaldr.

Elektrik hatlar yerine gre duvarda, tavanda veya demede betona gml veya sva alt tesis edilebilir. Duvarlara tesis edilen hatlar sva altna tesis edilirse gei yerlerinin kestirilmesini salayacak ekilde anahtar, priz, aydnlatma sortisi, buat, tablo ve benzeri hizalarnda yatay ve dey olarak tesis edilmelidir. Duvarlara demelere ve tavanlara tesis edilen hatlar, betona gml iseler bunlarn gzergh iin yalnzca ekonomiklik ve tesis kolayl dnlmelidir. Yaplarn ierisindeki bacalarn duvarlar zerinden herhangi bir elektrik tesisi geirilmemelidir.

Boru iinde bir damarl iletkenler kullanlacaksa, bir boru iine yalnzca bir ana akm devresinin iletkenleri ile bu devreye ait yardmc akm devrelerinin iletkenleri yerletirilebilir.

Elektrik iletme yerleri ve kilitli elektrik iletme yerleri bu hkmn dndadr. ok damarl yaltlm iletken ya da kablo iinde, birden ok ana akm devresi ve bu devrelere ait yardmc devreler birlikte bulunabilirler. Yardmc akm devreleri ana akm devrelerinden ayr olarak ekilecekse; birden ok yardmc akm devresinin iletkenleri ok damarl iletkenler kullanldnda bir boru ierisine birlikte ekilebilirler.

Kk gerilimli devrelerin iletkenleri bir arada ekilecekse; en byk iletme gerilmine uygun kablolar ve iletkenler kullanlmaldr. Farkl linye ve kolon devrelerine ait iletkenler ayr borulardan geirilemez. fazn iletkenleri ayn boru iinden geirilebilir. Birden fazla ana akm devresi iin ortak sfr iletkeni ya da orta iletken dzenlenemez. Fakat baral tablolarda sfr iletkeninin ya da orta iletkeninin kesiti faz iletkenlerinin toplam kesitine eit olduunda buna izin verilir. letkenler kesilmeksizin bir gei kutusundan geirilecekse; birden fazla akm devresi iin ortak gei kutular kullanlabilir.

51

Bu kutularda balantlarn yaplmas gerektiinde kullanlacak klemensler birbirlerinden yaltkan paralarla ayrlm olmaldr. Klemens dizilerek kullanlyorsa bu ayrma gerekmez.

2.4.1. Kablo ekimi Yntemi Seimi

Atelylerin byklne gre kullanlan kablo deme usulleri unlardr: 2.4.1.1. Kablolarn Duvara ve Tavana Kroelerle Denmesi Genel itibari ile kk kapasiteli atlyelerde uygulanan bir yntemdir. Datm tablolarndan aydnlatma armatrlerine ve armatr kontrol aygtlarna denecek NVV-YVV kablolar, duvar veya tavan zerine bakalit kroelerle tutturularak tanmaktadr (Resim 2.17). Kroeler aras uzaklk genelde 60-80 cm cvarnda olmaktadr.

Resim 2.17: Kroe

2.4.1.2. Busbar Enerji Datm Sistemleri Busbar, elektrik enerjisinin datm ve tanmas iin tasarlanm prefabrik ve modler bir sistemdir. Genel yaps metal bir gvde ierisinde, standartlara uygun olarak, alminyum ya da bakr iletkenlerin izolasyon malzemeleri ve ortamlar ile birlemesinden oluur.

52

ekil 2.5: Busbar kanal sistemindeki elektrik aksam paralar

Busbar sistemi; elektrik iletim ve datmnda kolay montaj, uzun ve ekonomik mr, daha az hat sonu gerilim dm, mekanik ve termik dayankllk, gvenlik, k alma rahatl ve opsiyonu salar. Modern iletmelerde gerek kurulu, gerekse iletme srasnda ihtiya duyulan her trl makine ve g yerleim deiikliine, yeni makine ilavesine, eitli noktalarda enerji teminine, tesisin alan ksmlarn aksatmadan imkn salamaktadr. Kanallarn yksek mekanik dayanklla sahip olmas ask vidalama merkezlerinin 6 metre 'ye kadar kmasn salar. Bunu yaparken aslacak yklere dikkat etmek gerekir. Tek bir vidann sklmas, hat boyunca topraklanmay salar. 53

Herhangi bir bus uygulumas kapakl kablo kanal zerinden monte edilebilir. Duman, k iddeti gibi deerler bir PLC ve router yardm ile kontrol edilebilir. Busbar kanal sisteminde kullanlan ksmlar resim 2.18 ile resim 2.43 arasnda gsterilmitir.

Resim 2.18: Sadan besleme nitesi

Resim 2.19: Soldan besleme nitesi

Resim 2.20: Merkezi besleme kutusu

Resim 2.21: Fleksibel balant

Resim 2.22: Sa nihai kapak

Resim 2.23: Sol nihai kapak

54

Resim 2.24: AB serisi iin filer

Resim 2.25: Busbar feeder nitesi

Resim 2.26: T birimi ( sa ) A

Resim 2.27: Nihai besleme kutusu

Resim 2.28 Kilitli besleme kutusu

2.29: Busbar feeder nitesi

Resim 2.30: kili yatay dirsek

Resim 2.31: k kutusu

55

Resim 2.32: Asma braketi

Resim 2.33: Duvar montaj braketi

Resim 2.34: Busbar feeder nitesi

Resim 2.35: ift dirsek

Resim 2.36: 6 kl feeder birimi

Resim 2.37: Dikey "T" nitesi

56

Resim 2.38: Ask

Resim 2.39: Duvar montaj kiti

Resim 2.40: Tavan montaj kiti

Resim 2.41: Ask

Resim 2.42: Kapakl kablo kanal

Resim 2.43: Armatr montaj kiti

Balant birimleri avantajlar, adapte edilebilir g datm sistemi iin yer gereksinimlerinden optimum yararlanmaya ve hem yatay hem dikey montaja izin verirler. Kolay ve hzl montaj aamada yaplr: 1. ki busbar balamak iin bir busbar kenetleyici terminale yerletirilir. 2. Terminal blounu sktrmak iin 12 mm'lik bir somun anahtar kullanlr. 3. Montaj iin herhangi bir uzman takm anahtar veya ustalk gerekmez.

57

 Busbarn avantajlar: Kolaylk: Kolay dizayn edilir g dalm ve temiz network yaps, kolay mhendislik ve kurma olana. Gvenli: Dk tutuma enerjisi ve yksek ksa devre deerleri, Busbar 'n diziliine ve tipine baklmakszn fabrika k gvenlik. Hzl: ok az takm kullanarak hzl montaj. Busbar sistemleri hissedilir lde montaj zamann azaltr. Esnek: Montajlar kolayca uzatlabilir ve modifiye edilebilir.

ekil 2.6: Bus bar sistemi aydnlatma kanal

ekil 2.7: Aydnlatma busbar sisteminin tavana denmesi

58

ekil 2.8: Busbar kanalndaki enerji ular

Resim 2.44: Busbar kanalna kablo giriinin yaplmas

59

Sac gvde iersinde, izole baralar vastas ile datlan enerjiyi, zel k niteleri ile istenilen noktalardan, gvenli olarak ve enerjiyi kesmeden almak mmkndr. oklu kablo tama sistemlerinde kablo arlna gre kablo tavalar kullanmak ideal zmdr.

Resim 2.45: Busbar sistemi ile denmi aydnlatma armatrleri

Bu amala kullanlacak kablo tavalarnn kablo ekim srasnda kablo klfnn zedelenmemesi istenir ve tavalardan kablolarn klar keli contal yuvalardan kmas, kablolarnn tavalarnn iki tane pan arasna kablo ba ile kolayca balanmas, tama aksesuarlarnn kabloya vidalanmas, grn itibar ile estetik olmas ve yap i dizaynna uygun seilmesi istenir. Elektrik tesisatnn busbar sistemi ile yaplmasna karar verildikten sonra gerekli akm deeri hesap edilir. Buna gre bus bar AB - HLP - SP tiplerinden seim yaplr. Tip deerlerine gre elektrik projesi izilir. Bu tiplere gre elektrik keif raporu hazrlanr. Teknik tarifi ise; busbar sistemi muhafazas galvaniz sacdan profil makinesinde ekillendirilerek birbirine kenetlenmi ve mekanik dayankll artrlmtr. Ayrca kenet yerleri souk perinle sktrlm bylece mekanik darbeye kar glendirilmitir. letkenler AB - HLP 'ler iin PVC izolelidir. letken says L1, L2, L3, N+Pe 4 iletkenlidir. Ntr iletken kesiti faz iletkenlerine eittir; topraklama olarak gvde kullanlmtr. SP tiplerinde kanal iinde aralkl olarak yerletirilen yaltkan darbeye dayankl alev almaz malzeme ile desteklenen tarak iine yerletirilen bakr iletkenlerle tamamlanmtr. letken says L1, L2, L3, N+Pe 4 veya 5 iletkenli imal edilir. Standart retim 4. iletken + gvde toprakldr. Busbar sisteminin uzun dz ve konfigrasyon bir yapya sahip olmas mkemmel bir dayankllk verir. Kanalda viprasyon olmas durumunda aydnlatma gibi mekanik yklere tolere edilir.

60

Resim 2.46: Busbar kanalnn askya taklmas

Resim 2.47: Tavana aslm floresan armatrler

Resim 2.48: Busbar sisteminde kullanlan floresan armat

Resim 2.49: Busbar sistemine monte edilmi floresan armatr

Resim 2.50: Tavana asma tijleri

61

Resim 2.51: Tavandan gelen tijlerin monte edildii blok

Resim 2.52: Busbar sistemi

Resim 2.53: Busbar sistemindeki linyelerin gsterilii

Resim 2.54: Busbar sistemindeki g yuvas

Resim 2.55: Busbar kanal sistemine floresan armatrn montaj

Resim 2.56: Busbar kanal sistemine floresan armatrn taklmas

62

Resim 2.57: Konfeksiyon atlyesinde bus bar sistemi

Resim 2.58: Tavana ask ile tutturulmu floresan armatrler

Resim2.59: Atlye aydnlatmasn kontrol eden tabloda W-otomatlar

Resim 2.60: Busbar sistemine enerji girii

Resim 2.61: Busbar sistemine enerji girii

63

Resim 2.62: Busbar sisteminin yksekliinin sonsuz tijlerle ayarlanmas

Resim 2.63: Bir konfeksiyon kesimhane atlyesindeki doal ve yapay aydnlatma

Resim 2.64: Bir konfeksiyon atlyesindeki tavandan ve kanal sistemi ile yaplan aydnlatma

2.4.1.3. Kablo Kanal ve Ask Sistemleri Kablolarn armatrlere tanmasnda ve armatrlerin zerlerine monte edilmesinde kullanlan bir yntemdir. Kablolar kanal ierisine denir ve klipslerle balanr.

Resim 2.65: Ask ile tutturulmu kablo merdiveni

Resim 2.66: Duvara montaj aparatlar

64

Resim 2.67: Kablo klipsleri

Resim 2.68: Kablo kanal

Resim 2.69: Tavana monte edilmi floresan armatrler

Resim 2.70: Kablo kanallarnn tavana tutturulmas

65

ekil 2.9: Standart tip kablo kanallar

ekil 2.10: Ar hizmet tipi kablo kanallar

ekil 2.11: Kapak ve kapak tutucular

ekil 2.12: Plastik kanallar

ekil 2.13: 90 Yatay dn eleman

ekil 2.14: T Dn eleman

ekil 2.15: Drtl dn eleman

ekil 2.16: Redksiyonlar

ekil 2.17: Ek paras, speratr ve kanal st prizlikler

ekil 2.18: Gemi tipi kanallar

66

ekil 2.19: Deme alt normal ve patlamal ve kanal ve ekleri

ekil 2.20: Deme alt buat priz kasas aksesuar

ekil 2.21: Kablo merdivenleri

ekil 2.22: Ek speratr-duvar tesbit eleman

ekil 2.23: 90 Dn eleman

ekil 2.24: T dn eleman

ekil 2.25: Drtl balant elemanlar

ekil 2.26: Redksiyonlar

67

ekil 2.27: Ask raylar ve kanal tayclar

ekil 2.28: U destek ve konsollar

ekil 2.29: Duvar konsolu cvata somun ve elik dubeller

ekil 2.30: C tip kapakl kablo kanallar ek paras

ekil 2.31: Ask tijleri somun ve uzatma somunlar

ekil 2.32: Tij ile kanal tayclar

ekil 2.33: Boru sistemi 025 ve 042

ekil 2.34: C destekler

68

ekil 2.35: I ve T profil tavan ask ve konsollar

2.4.2. Kablo ekimi lem Sras

Atlyede uygulanacak tesisat modeli belirlendikten sonra kablo ekimi gerekletirilir. Kablo ekimi ynetmeliklere uygun olarak yaplmaldr. Sva st tesisatlarda; Kroelerin yerleri belirlenir ve matkapla kroeler duvara monte edilir.

Kablolar dzgn bir ekilde alr ve duvar veya tavana monte edilir. Kroe kapaklar kapatlr. Busbar sisteminde; sistemin ierisinde kablolar deli olduundan yalnzca, ana kontrol elemanlarndan gelen enerji girii, sistemin besleme nitesine kadar yaplr. Kanal sstemi ile demede ise; Kablolar kanallar ierisinde denir, klipslerle tutturularak hareket etmesi nlenir.

2.4.3. Dikkat Edilecek Hususlar

Kablo ekiminin Elektrik Tesisleri ve Kuvvetli Akmlar Ynetmeliklerine uygun olarak yaplmas gerekir.

2.5. Armatr Aydnlatma Kontrol Elemanlar Montaj

2.5.1. lem Sras
Armatr aydnlatma kontrol elemanlarnn montajnda nce taklacaklar yerler belirlenir. Matkapla delme ilemi yaplr ve dbeller taklr. Kontrol elemanlar monte edilir ve kablo balantsnn yaplmasna hazr hle getirilir.

2.5.2. Dikkat Edilecek Hususlar

Armatr kontrol elemanlarnn montajnda Ynetmelik Ve Kuvvetli Akmlar Ynetmeliine uygun olarak hareket edilmelidir.

69

2.6. Kablo Balantlarnn Yapm

2.6.1. Balant lem Sras
letkenlerin balanmas, ancak yaltkan paralar zerinde ya da yaltkan olarak vidal klemens, vidasz klemens, lehim ya da kaynak yaplmaldr. znebilen balant yerlerine (klemens balantlar gibi) ulaabilmelidir. Dkme usul ile yaplm balant yerleri zlmeyen balantlara girer.

2.6.2. Dikkat Edilecek Hususlar

letkenlerin balanmas borulu tesislerde ancak kutular iinde yaplabilir. ok damarl yaltlm iletkenler ya da kablolarla yaplm tesislerde ancak; kutular ya da ek kutular (muflar) iinde yaplabilir. Balant ve ok paralar balanacak ya da eklenecek iletkenlerin say ve kesitleri uygun nitelikte olmaldr. Ekler duvarlarda 60 mm derinlikte olmak artyla kasalarda, tavanlarda ise armatr veya armatre ilikin elemanlarla gizlenmi kutular (buatlar) iinde yaplabilir. Bu ekler kesinlikle klemensler ile yaplmaldr. Anahtar ve priz ular ek amacyla kullanlmamaldr. Kasalar ve butonlarn iine su szmamas iin gerekli nlemler alnmaldr. Bklebilen iletkenlerin tm balantlar, geici olarak konulan elektrik iletme aralarnda da hatasz ve zenle yaplmaldr. Bklebilen iletkenlere balant noktalarnda ekme ve kayma kuvveti gelmemelidir. letken klflarnn kaymamas ve iletken damarlarnn

dnmemesi salanmaldr. letkenlerin giri yerlerinde kvrlarak zedelenmesi, uygun tedbirlerle rnein giri yerinin yuvarlaklatrlmas ya da azlklarla nlenmelidir. letkenlerde ku gz meydana gelmesi ve iletkenlerin iletme aralarna sabit olarak balanmasna izin verilmez. ok telden meydana gelen iletkenlerin tellerinin ezilmemesi ve kopmamas iin aadaki tedbirler alnmaldr. Uygun balant klemenslerini kullanmak 70

rnein ezilmeye kar koruyucu klfl klemensler kullanmak letken ularnda uygun ilemler uygulamak rnein; kablo pabular kullanmak, damar ularnda kovan kullanmak ya da lehim ve kaynak yapmak. letme gerei sarsntya urayan balant noktalarnda lehim ve kaynak yaplmasna ve lehimli kablo pabucu kullanlmasna izin verilmez. 10 mm2 kesitine kadar tek telli iletkenler kablo pabucu kullanlmadan balanabilir. Daha byk kesitlerde kablo pabucu kullanlmaldr. Balant yerlerinde zel bir dzen varsa kablo pabucu kullanlmayabilir. rgl iletkenler balant yerlerinde lehimlenerek tek iletken durumuna getirilmelidir.

Aydnlatma sortileri iin en az 1,5 mm2 ve aydnlatma linyeleri iin en az 2,5 mm2 kesitli bakr iletkenler kullanlacaktr. Aydnlatma ve priz devrelerine balanacak g, bir fazl devrelerde 2000 VAden, fazl devrelerde 6000VAden fazla olmamaldr.

Resim 2.71: Bir fabrikann i aydnlatmas

71

2.7. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Aadaki ynetmelik maddelerini bulup inceleyiniz Madde 9-SGORTA, OTOMAT VE KESCLER Madde 23-AYDINLATMA: Madde 35-YAPI NDEK TESSLERN YAPILMASI

2.8. Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Madde 53. AYDINLATMA AYGITLARI VE BUNLARA AT DONANIMLAR Madde 57. YALITILMI LETKENLER VE KABLOLAR b.YAPI NDE AIK OLARAK EKLEN LETKENLER c.ELEKTRK TESSLERNDE KULLANILAN BORULAR VE BORU TESSLER f.AIK HAVADA AIK OLARAK EKLEN LETKENLER

72

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Atlye i aydnlatma tesisat kablolarn ekmek ve elemanlarn montajn yapmak.

lem Basamaklar

neriler
evrenizdeki bir elektrik mhendisinden veya elektrik tesisat yapan bir firmadan yardm alabilirsiniz. Seeceiniz malzemelerde TSye uygunluk artna dikkat etmelisiniz. Ekonomik ve uzun mrl malzemeleri tercih etmelisiniz.

Bir atlye aydnlatma projesi temin ediniz. Ucuz maliyetin kalitesiz mal kullanarak gerekleecei mantn kabul Aydnlatma tesisatn deyeceiniz etmemelisiniz. metodu seiniz. Tesisat iin en uygun gzergh Setiiniz metot iin gerekli olan semelisiniz. malzemeleri temin ediniz. Atlyede allan blgelerin Tesisatn denmesi iin gerekli ilem aydnlatlmasnn genel ama olduunu srasn belirleyiniz. unutmamalsnz. lem srasna gre tesisat deyiniz. Armatrleri yerlerine salam bir ekilde monte etmelisiniz. Armatr balantlarn yapnz. Armatr kontrol balantlarn yapnz. balantlarn ve elemanlarnn Kablo klemenslerle yapmalsnz. ekleri

Tesisatnza enerji giriini yapnz. Tesisat altrarak kontrol ediniz.

Kablolarn armatr ve anahtarlara giri yerlerini sk bir ekilde yapmalsnz. Balantlarda brakmamalsnz. gevek vida

Sva st tesisat uygulamas yaptysanz, antigron malzeme kullanmay unutmaynz. Tm tesisatta gz zevkine hitap etmeyi dikkate almalsnz. Bunun iin oyuk src veya demir testere kullanabilirsiniz.

73

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 Bir atlye aydnlatma projesi temin etmek. Aydnlatma tesisat deme metodunu semek. Seilen metot iin gerekli olan malzemeleri temin etmek. Tesisatn denmesi iin gerekli ilem srasn belirlemek. lem srasna gre tesisat demek. Armatr balantlarn yapmak. Armatr kontrol elemanlarnn balantlarn yapmak. Tesisatnza enerji giriini yapmak.

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

74

RENME FAALYET3 RENME FAALYET- 3

AMA
Atlye binasnn d aydnlatma tesisat kablolarn ekebilecek ve eleman montajn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde bulunan atlye ve fabrikalar gezerek, i aydnlatma malzemeleri olarak neler kullanldn aratrnz. Elde ettiiniz bilgileri bir rapor hlinde snfnzda retmeninize ve arkadalarnza sununuz.

3. ATLYE DI AYDINLATMASI
Atlyelerin i ksmlarnda verimin artmas iin uygun standartlar da yaplan i aydnlatmadan sonra, atlye veya fabrikann d grnn gzelletirmek ve gvenlik tedbirleri asndan d aydnlatlmas da yaplmaktadr. Blok hlindeki sanayi sitelerinde bu aydnlatma, sokak aydnlatmas olarak belediye tarafndan yaplmaktadr. zel muhitleri olan endstri firmalar ise hem gvenlik asndan hem de bahe ve atlye grntsnn gzelletirilmesi asndan bu ilemi kendileri yapmaktadrlar. Atlye d aydnlatma armatrleri, binann d duvarna monte edilecekse antigron malzemelerle sva st tesisat yaplmaktadr. Binann haricinde bahe ve yollara konulacaksa, direklere monte edilen armatrlere enerji yer altndan gtrlmektedir. Atlye d aydnlatmalarnda genel itibaryla antigron gereler kullanlmaktadr. Buradaki gerelerin her trl d etkilerden korunmas gerekmektedir. Aydnlatmada kullanlan armatrler, bunlara ekilen kablolar, kablolar tutan kroeler, anahtarlar, duylar, buvatlar ilerine su, pislik, gaz ve nem girmeyecek ekilde yaplrlar. Bu tesisatlar yaparken daha dikkatli ve zenli olmak gerekmektedir. Aydnlatmadan azami lde yararlanlabilmesi ve yaanlan ortamda gerekli gvenliin temini n planda tutularak gereken enerji tasarrufunun salanabilmesi ve k kirliliinin nlenebilmesi iin tasarmdan kullanma kadar tm safhalarda uyulmas gereken temel prensipler aada sralanmtr:

75

lgili standartlar ve Uluslararas Aydnlatma Komisyonunun yaynlar da takip edilerek aydnlatlacak yere ve amaca uygun optimum zmn elde edilebilecei aydnlatma kriterlerinin belirlenmesi

Fotometrik ve teknik zellikleri bilinen armatrler ile gerekli tasarm hesaplarnn yaplmas, sadece aydnlatlacak alana k gnderen armatr tip ve saylarnn saptanmas

Aydnlk iddeti alglaycl ve/veya zaman kontrollu tesisat ile aydnlatmann gerek duyulan zamanlarda gerektii lde yaplmasnn salanmas

3.1. Bina (Atlye) D Aydnlatma Armatr Says Tespiti

Atlye dnda kullanlacak armatrler, aydnlatma projelerinde belirtilirler. nemli olan iletme sahibinin d aydnlatmadan beklentisini karlayacak bir tesisin en gvenli ekilde kurulmasn salamaktr. D aydnlatmada kablolama yaplmadan nce tesisin enerji kapasitesi, ileride genileme imknlar incelenmeli ve yatrm ona gre yaplmaldr. 6 mlik direk kullanm sz konusu olduunda yanlarda yaplan aydnlatma direkleri arasndaki mesafe 18,3 m olmaldr.

3.2. Bina D Aydnlatmasnda Kullanlan Armatrlerin Yerine Montaj

D aydnlatma armatrleri fizyolojik ve psikolojik kamama oluturmayacak ekilde yerletirilmelidir. Aada bir binann d cephe aydnlatmas iin kullanlan armatrn, yayalar iin oluturduu kamama etkisi grlmektedir (Resim 3.1).

Resim 3.1: Gz kamamasnn olumas

Resim 3.2: D aydnlatma armatr

76

Armatrlerin montaj kullanlaca yere gre deiir. Eer bina dnda bir duvara monte edilecekse, matkapla uygun delikler duvara alr ve armatr montaj yaplr.

Resim 3.3: Armatr duyuna lambasnn taklmas

Resim 3.4: Armatr n panelinin almas

Resim 3.5: Armatrn borusundan kablonun geirilmesi

Resim 3.6: Bir armatrn i balantsnn yaplmas

Resim 3.7: Armatrn etrafndaki izolasyon

Resim 3.8: Armatrn gvde ve kapan tutan kelepe

Armatrn tespiti: Kuyruk blmndeki metal kapak zerinde bulunan vida sklerek yerinde alr. Armatrn tespit edilecei boru, lastik conta ile izole 77

edilmi menholden geirilerek, kuyruk blmnde bulunan kelepeye tespit edilir. Armatrler her trl iklim koullarnda kullanlabilirler. Toz, yamur ve nemden etkilenmezler. GS3 tipi armatrlerde teknik bilgileri belirtilen "NAV-E" ve"NAV-T" yksek basnl sodyum buharl ampuller kullanlabilir. NAV-TTipi ampuller yol vericili (gnitor) kullanlr. Eer armatr diree monte edilecekse, direk dikilmeden nce armatr gerekli aparatlarla diree balanr, kablo balantlar yaplr. Direk ierisinden kablo geirilerek, direk dikime hazr hle getirilir.

Resim 3.9: Diree monte edilmi bir armatr

ekil 3.1: Direk boyutlar

Resim 3.10: Diree monte edilmi iki armatr

ekil 3.2: Direk boyutlar

3.2.1. Montaj Yerinin Seimi

Direklerin zemin balantlar armatr tipini tayacak ekilde uygun olmaldr. D aydnlatma armatrleri, kullanl amalarna en uygun yerlere monte edilmelidirler. Atlye giri kapsnn st, binaya giden yol gzergh, binann evresinin 78

gvenli bir ekilde grntlenmesi, bahesinin aydnlatlmas gibi zellikler montaj yerinin seiminde dikkat edilmesi gereken etkenlerdir. Yap dnda kullanlacak aydnlatma aygtlar ilerinde su toplanmayacak biimde yaplm olmaldr. Direkler yere farkl ekilde monte edilebilirler. Gmme montaj, flanl gmme montaj ve gizli flanl montaj, direin balanaca flan, beton iine dengeye alnmak suretiyle somunlar sklerek yerletirilir. Montaj yaplacak direk betona yerleik flan zerine oturtulur ve somunlar sklarak yerletirilir.

Resim 3.11: Aydnlatma direinin montaj

Resim 3.12: Aydnlatma direinin fabrika bahesine yerletirilmi hali

3.2.2. Montajda Kullanlan Ara, Gereler

79

Resim 3.13: Yer altndan gelen kablonun kabloyu duvara boru ile karlmas

Resim 3.14: Armatre giden tayan borunun duvara montaj

80

Resim 3.15: Armatrn duvara montaj

Yer alt kablolamas yapldnda, bu tesisat dzeninde ncelikle kablolama kurallarna dikkat edilmesi gerekir. Ayrca uygun kesitteki kablolalar kullanlmaldr. Zira uygun kesit olmaz ise gerilim dmleri meydana gelecek lambadan verim alnamamasna yol aacaktr. 3 faza mmkn olduu kadar eit dalm yaplmaldr ve topraklama sistemleri nemlidir. Kablolarn yap dna denmeleri: Kablolar yap dnda toprak kanallara, seramik ya da beton bzlerin iine denebilir. Kablo geecei (gzergh) olarak olabildiince yap, kanalizasyon, su ve hava gaz borular ile haberleme kablolarnn bulunmad yerler seilecek ve kablolarn; Haberleme kablolarna uzakl en az 50 cm Kanalizasyon, su ve hava gaz borularna uzakl en az 50 cm Yap duvarlarna ve teki tesislere uzakl en az 70 cm olacaktr.

Kablo geei olarak, arsalarda zerinde yrnlen yerler, sokak ve caddeler ile yay kaldrmlar seilmelidir. Kablolarn dendikleri yerler kimyasal, mekanik ve sl etkilerden olabildiince uzak ya da bunlara kar korunmu olmaldr. Kanal derinlikleri; 1 kVluk kablolar iin h= 40-50 cm 1-10 kVluk kablolar iin h= 60-70 cm 10-35 kVluk kablolar iin h= 80-100 cm Yal ve gaz basnl kablolar iin h= 100-120 cm olmaldr.

81

Bir kablo iin kanaln az genilii 60 cm, dip genilii 40 cm olmaldr. Ayn kanala birden fazla kablo yan yana denecekse her kablo iin bu genilikler 10ar cm arttrlr.Ayn kanal iindeki kablolar arasnda en az 7 cm aklk olmaldr. Kablolar kpr zerinden yol, sokak, demir yolu, cadde, haberleme kablosu, su, hava gaz borusu altndan geirildiklerinde koruncak (muhafaza) iine alnacaktr. Bu koruncaklar font boru, beton br ya da profil demirinden olabilir. Koruncak borunun ap, kablonunkinin 1,5 kat, bz ise 2 kat olacaktr. Alak gerilim kablolar, diree klarda gaz borular ierisinden geirilecek ve kablonun alt ucu kablo geli tarafnda yay biiminde kvrlarak betona gmlecektir. Borunun toprak stnde kalan blm 1,5 mden az olmayacak ve boru diree en az 3 yerinden kroelerle balanacaktr. Kablonun boru stnde kalan plak blmleri de diree, aralarndaki uzunluklar 1,5 myi gemeyecek ekilde kroelerle tutturulacaktr.

ekil 3.3: Bir kablonun toprak kanala denmesi

3.2.3. Yerine Montajn lem Sras Armatrn yeri tespit edilir. Armatrn monte edilmesi iin matkap ile gerekli sayda delik alr ve dbellenir. Armatrn i balants yaplr ve lambas taklarak kapa kapatlr. ekilen tesisattan gelen kablo ile armatr kablolar klemens ile eklenir.

3.2.4. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar

Armatr montajnda tesisat ynetmeliine uygun olarak hareket edilmelidir. Armatrn d etkilerden zarar grmesi engellenmelidir. Bunun iin gerekli tedbirler montajdan nce alnmaldr. Armatrn i balantsnn doru ve salam bir ekilde uygun kablolarla yaplmasna dikkat edilmelidir. Armatrn kapa salam bir ekilde kapatlmaldr. Armatrn duvara veya diree montaj iyi yaplmaldr. Btn armatrler periyodik olarak temizlenmelidir. Temizlik olmamasndan dolay n kayb %30 seviyelerine ulaabilir. Armatrlerin hafif slak bir bez ile temizlenmesi ve statik elektrik oluumuna izin verilmemesi arttr. reflektrlerin iyice sklm ve ok hafif slak bir bez ile temizlenmesi gerekir. Mmkn ise pamuk ve buu ile temizlenmelidir. Lambalarn zerindeki tozlanmada ayn ekilde temizlenmelidir. Ayrca lamba temizliinde 82

mutlaka eldiven taklmas ve insan elindeki yalarn lambaya bulamamas, metal halide lambann mr ve verdii n seviyesi asndan nemlidir. Lambann mr dolmak zere iken mmkn ise tm lambalarn ayn anda deitirilmesi yaplmaldr. Lambalarn zellii dolaysyla krlmamasna zellikle ierdii tehlikeli maddelerden dolay dikkat edilmelidir. Bu tip durumlarda mutlaka bir doktora bavurulmaldr. Lamba duylar ve dier balant paralarnda zaman ierisinde oksitlenmeler oluabilir. Zira souk scak farkndan dolay ampul iinde zamanla nemlenme meydana gelmekte ve i yapda oksitlenmeler olumaktadr. Deimesi gereken duy, kapasite, balast, atelemeler belli bir periyotta kontrol edilmeli ve gerekiyorsa orijinal paralar ile deitirilmelidir. rnein ampul duylarnda oluan oksitlenmeler ampulde ksa devreler meydana getirdiinden ampullerin bozulmasna yol amaktadr.

3.3. Kablolarn ekilmesi

Resim 3.16: NYY kablo

Kullanld yerler: Aydnlatma, ebeke ve enerji kablosu olarak, harite, toprak altnda, kablo kanallarnda zel olarak retildiinde tatl ve tuzlu suda kullanlr.

Resim 3.17: NYY kablo

Kullanld yerler: Aydnlatma, ebeke ve enerji kablosu olarak, harite, toprak altnda, kablo kanallarnda zel olarak retildiinde tatl ve tuzlu suda kullanlr.

Resim 3.18: YE3SV kablo

83

Kullanld yerler: Dielektrik kayplar dk olan bu kablolar ani yk deiikliinin olduu ebekeler ile ksa devre akmlarnn byk olduu yerleme ve endstri blgelerinde kablo kanallarnda, toprak altnda ve harite kullanlr.

Armatrler atlye binasnn d duvarna monte edilecekse, antigron gereler ile tesisat yaparken aada belirtilen ilemleri yapmak, zamandan kazan ve kolaylk salar. 3.3.1. Kablo ekimi Ynteminin Seimi Antigron gereler ile genelde sva st tesisat yaplr.

3.3.2. Kablo ekimi lem Sras

3.3.2.1. letken Yolunun izilmesi letken yolu verilen projeye gre izilir. Antigron gereler mekanik darbelere kar dayanksz olduundan ve zellikle sva st tesislerde kullanldndan darbelerin az olduu ykseklikte denilir. letken yolu izgisinde kroe, buvat, anahtar ve armatr yerleri iaretlenir. Yan yana denen kablolar arasndaki uzaklklar eit olmaldr. 3.3.2.2. Gei Yerlerinin Almas Antigron kablosunu bir blmden dier blme geirmek iin duvar veya tavana delikler almas gerekir. Bu deliklere gei yerleri denir. Duvardan geilerde, delik kenarlar yuvarlatlmaldr. Kablonun duvar iinde kalan ksm izole bantla sarlmal veya kablo zerine boru taklmaldr. Gei delikleri imento ile kapatlmaldr. Bu ilem iin al ve kire (nem aldklar iin) kullanlmamaldr. Tavan geilerinde kabloyu darbelere kar korumak iin tahta kaplama veya boru iine alnmaldr. Koruma borusunun kna muf ve lastik contal kapak (rakor) kullanlr. 3.3.2.3. Kelepelerin Taklmas Antigron kablosu duvar ve tavana kroeler ile tutturulur (Resim 3.1). Kroelerin kuru yerlerde duvar ve tavana tutturulmas iin aa takoz ve dbel kullanlr. Dbel yumuak plastikten yaplm olup, d aplarna gre adlandrlr (Resim 3.2). Dbeller beton, duvar gibi yerlere elektrik tesis gerelerini tutturmak iin kullanlrlar. Seilen dbelin sunta vidas, trifon hatta sac vidas ile kullanlabilir olmas gerekmektedir.

Resim 3.19: Antigron kroe

Resim 3.20: Plastik dbel

ekil 3.4: Plastik dbelin beton duvara tespiti ve lleri

84

ller dnom Dbel d ap mm 4 5 6 8 10 12 14 16 20 l Dbel boyu mm 20 25 30 40 50 60 70 80 90 d Vida ap mm 2.0 3.0 2.5 4.0 3.5 5.0 4.5 6.0 6.0 8.0 8.0 10.0 10.0 12.0 12.014.0 14.0 16.0 do Delik ap mm 4 5 6 8 10 12 14 16 20

Montaj h1 Delik derinlii mm 30 35 40 50 60 70 80 90 100

Mukavemet Nd ekme kuvvetikN 0.60 1.20 1.40 1.60 3.20 4.00 5.00 5.80 8.00 Vd Kesme kuvvetikN 0.60 1.20 2.40 4.50 5.50 6.60 7.30

Tablo 3.1: Dbel lleri

Yatay demelerde kroeler arasnda uzaklk 30-60 cm, dey demelerde 40-60 cm olmaldr. Buvat, anahtar, priz ve armatr giri ve klarnda, bu gerelerden 10 cm uzaklkta bir kroe konulmas gerekir. ok sayda kablolar yan yana denecekse, ray tipi kroe kullanlmas iilii kolaylatrr. 3.2.2.4. Kablolarn Almas ve Dzeltilmesi Antigron kablolar piyasada kangallar hlinde satlr. Kablolar demek iin aarken kvrlp katlanmamalarna dikkat edilmelidir. Kablonun a ilemi u ekilde yaplmaldr: Kablo kangal hafife yerden kaldrlr. Kangal sarlma ynnn tersine gidilerek alr. Kablo alrken ve denirken topraa srtnmemelidir. Kablonun termoplastik d klf zedelenebilir. Kablonun dzeltilmesi el ile ya da dzeltme arac ile yaplr. Kurunlu kablolar demir testeresi ile, termoplastik yaltkanl kablolar ise ak ve yankeski ile kesilir. Kesilecek para uzunluu, ek kutusundan ek kutusuna veya ek kutusundan anahtar, priz veya armatre kadar olan uzunluk llp bu uzunlua balant paylar eklenerek bulunur.

85

3.2.2.5. Kablolarn Denmesi ve Bklmesi Kablolar daha nceden duvar ve tavana tesbit edilen kroelerin alt paras zerine konulur. Kabloyu tutacak st para kablonun zerine konarak alt paraya vidalanarak balanr. st paralar fazla sklmamaldr. Kablonun d klfn zedeleyebilir. Kablolar sva stne dendiinden, yatay dorultuda denen kablolarn tavana paralel, dey dorultuda denenlerin de dik olmasna dikkat edilmelidir. Ke dnleri de, dn yarap kablo d apnn yaklak 6-7 kat olmaldr. 3.2.2.6. Kablo Ularnn Almas Kangal eklindeki antigron kablosununalmasna, ek kutusundan balanlp demeye balanlan ucu, ie balamadan alr. Kablo, iki buat arasna denecekse, kablo ikinci buata kadar kesmeden kroelerle balanr. kinci buata gelindiinde gerekli l alnarak kablo kesilir. Kablo deme iine bu ekilde devam edilir. Buat, anahtar, priz ve armatr ularna balanacak kablo ularnn almasnda aadaki ilem sras takip edilir: 1.Kablo zerindeki d klfn evresi, ucundan itibaren gerekli uzunlukta ak ile izilir. 2.izilen yerden u ksma kadar ak ile derince ve dz olarak izilir. Pense ile tutulup kvrlarak d klf kartlr. 3.D klfn altndaki ortak yaltkan tabaka veya dolgu maddesi ak ve pens yardm ile soyulur. 4.Meydana kan damarlarn ucundan 10-15 mm kadar bir ksmnn yaltkan soyularak bakr iletken aa karlr. 3.2.2.7. Anahtar, Priz ve Armatrlerin Balants Bu elemanlara iletkenlerin girileri ayn buvatlara iletkenlerin girileri gibidir.

Resim 3.22: Antigron anahtar

Resim 3.21: Bir antigron anahtarn balant ular

86

3.3.3. Dikkat Edilecek Hususlar

Yukardaki bilgilerde anlatlan konulara titizlikle dikkat edilmelidir.

3.4. Armatr Aydnlatma Kontrol Elemanlar Montaj

3.4.1. lem Sras
Projeye ve tesisat ynetmeliklerine uygun bir ekilde armatr kontrol elemanlarnn yerleri belirlenir. Montajnn yaplmas iin gerekli delikler matkapla alr. Alan deliklere dbeller taklr. Armatr kontrol elemanlar dbellere vidalanr. Armatr kontrol elemannn i balants yaplr. Armatr kontrol elemanlarnn kapaklar kapatlr.

3.4.2. Dikkat Edilecek Hususlar

Seilen armatr kontrol elemanlarnn TSye uygun olmas gerekmektedir. Duvar montesinin salam bir eklide yaplmas gerekmektedir. balantlarnn salam olmas gerekmektedir. Etan tip armatr kontrol elemanlar kullanlmaldr. Fazdan gelen kablonun armatr kontrol elemanlarna balanmas

gerekmektedir.

3.5. Kablo Balantlarnn Yapm

3.5.1. Balant lem Sras
Kablo ularnn birbiri ile eklenmesi yalnz ek kutularnda yaplr. Ek kutularndaki balantlar zenle yaplmaldr. Kablonun buatlara giri yerlerinde kalan boluklar metal ve lastik contalarla kapatlmal, rakorlarla vidalanp sktrlmaldr. Alm ucun zerine nce rakor, sonra rondalal lastik halka geirilir.

87

U, ek kutusuna giriinden buat ierisine doru srlr. Bu srlme ilemi kablo d klfnn buatn i kenar ile ayn hizaya gelinceye kadar devam eder. Rakor ile birlikte lastik halka ileriye itilir ve rakor vidalanarak sktrlr.

Buat ierisine giren kablo ular klemens vidalarna balanarak birbirine eklenir. Ekleme ilemi yaplrken ilerideki onarmlar iin gerekli paylar braklmaldr.

Klemens vidalar iyice sktrlmaldr. Toprak iletkeni olan kablolarda, bu iletkenlerin de buat ierisinde birbirine balanmas gerekir. Buatta kullanlmayan giri yerleri varsa, bunlar kr tapalarla kapatlmaldr.

3.5.2. Dikkat Edilecek Hususlar

Klemens kullanmay unutmaynz. Ekleri doru bir eklide yapmalsnz. Balant ilem srasnda belirtilenlere uymalsnz. Tesis Ynetmeliine uymalsnz.

Resim 3.23: D aydnlatmada armatrn as

3.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Madde 58 Yer alt kablolar: Bu ynetmeliin kapsamna giren tesislerde Trk Standartlarna ya da bunlar bulunmadnda tannan yabanc lke standartlarna uygun kabloalr kullanlacaktr.

88

a.7- Mekanik koullar: kablo kullanlaca yerdeki mekanik koullar gz nnde bulundurularak seilmelidir. Mekanik zorlanma olan yerlerde, buna dayankl kablo cinsleri seilmelidir. rnein ekiye alan kablolarn zrh olmal, eimli yerlerde ve ek kutular yaknnda kablolar eki kuvvetini tayan kelepelerle tutturulmaldr. a.8- Kimyasal etkiler ve d etkiler: Kablolar dendikleri yerlerdeki kimyasal etkilere, korozyona ve hava koullar ile teki evre etkilerine dayanacak tipte seilmelidir. a.9- Kablolar kullanlma amalarna uygun tipte seilmelidir. rnein normal ya da ar iletme koullarnda kullanlacak kablolar ayn tipte deildir. a.10- Zorunlu durumlar dnda, bir elektrik tesisinde kablo kullanlabilmesi iin, kablonun ekonomik olmas gerekir. a.11- Yer durumu: Kablolar denecekleri yerlerin zelliklerine uygun tipte seilmelidir. rnein kuru ve ya yerlerde ya da korozyon tehlikesi olan ve olmayan yerlerde ayn kablolar kullanlmaz. b) Kablolarn denmesi: b.1- Yer alt kablolarnn dendikleri yerler, kimyasal, mekanik ve sl etkilerden olabildiince uzak ya da bunlara kar korunmu olmaldr. b.2- Kabloyu ve evresini yangn tehlikesinden korumak ve yangnn yaylmasn nlemek iin kablolar yanc maddeler zerine denmemelidir. Kablolarn varsa yanc jt tabakalar soyulmaldr. b.3- yap girilerinde kablolar elik boru iine alnmal, kablo ile boru az arasndaki boluk bitum ya da benzeri bir madde ile doldurulmaldr. Bu amala imento kullanlmaz. b.4- Yal kablolarn balklar ya szmayacak ve ilerine nem girmeyecek biimde yaplmaldr. teki kabloalrn balklar da ilerine su ve nem girmeyecek biimde yaplm olmaldr. b.5- Kablolar birbirine ek kutularnda (muf) balanmaldr. Ek yeri mekanik olarak zorlanmamal, iine su ve nem szmas nlenmeli ve iyi bir elektrik iletkenlii salanmaldr. b.6- Kablolarn koruyucu klflar ya da yaltkanlar bulunduklar yerlerde zorlanmamal ve zedelenmemelidir. Kablolar gerektiinde koruyucu bz ya da borular iine alnarak korunmaldr. b.7- Tek damarl kablolarn tutturulmasnda kullanlan kelepeler ve bu kablolarn ek kutular manetik olmayan gerelerden yaplm olmaldr. 89

b.10- Deme srasnda kabloyu ekmek iin btn iletkenler bir araya getirilip ekme klemensi ile birbirine balanmaldr. En byk ekme gerilmesi bakr iletkenler iin 6 kg/mm2, alminyum iletkenler iin 4 kg/mm2yi gememelidir. b.11- Yer altna denecek kablolar, sokak ve alanlarda en az 80 cm. derinlie gmlmelidir. Bu yerlerin dnda derinlik en az 60 cm olabilir. Bu derinlik zorunlu durumlarda zel koruyucu nlemler alnarak 20 cm dolaynda azaltlabilir. b.12- Ak havada denen kablolar, olabildiince gne nlarna ak olmaldr. b.13- Kablolar duruma gre toprak ierisine, kablo kanallarna ya da duvarlara tutturulan dolu ya da zgara biiminde raflara denebilir. Toprak iine denen kablolarn altnda ve stnde, yaklak 10 cm kalnlkta elenmi, tasz toprak ya da az balkl kum bulunmaldr. Kablonun zerindeki toprak ya da kumun zerine tm kablo boyunca tula, imento ya da plastik vb. gerelerden yaplm koruyucu elemanlar yerletirilmeli; bylece ukur aan iilerin kazma darbelerinden kablo korunmal ve orada kablo bulunduu nceden anlalabilmelidir.

3.7. Elektrik Tesisleri Ynetmelii

a.8-Yap dnda kullanlacak aydnlatma aygtlar, ilerinde su toplanmayacak biimde yaplm olmaldr.

90

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Binann d aydnlatma tesisat kablolarn ekmek ve elemanlarn montajn yapmak.

lem Basamaklar

neriler

Atlye d aydnlatmas iin uygun bir nlnz giymeyi unutmaynz. armatr temin ediniz. Yankeski, kablo yzkleri, klemensler, Armatrn i balantsn yapnz. kablo aacaklar gibi malzemeleri yannzda hazr bulundurunuz. Armatr uygun bir diree yerde monte ediniz. alacanz ortamn temiz ve dzenli olmasn salamalsnz. Direi monte etmek iin gerekli kuyuyu anz. Standartlara uygun bir armatr semelisiniz. Armatrden direin alt ksmna kadar kabloyu uzatnz. Armatr i balantsn inverter veya balast zerindeki devre ekline bakarak Enerji kablosunu yeraltndan geirmek yapabilirsiniz. iin uygun gzergh seiniz. Armatr i balantsnda kablo Setiiniz gzergh ynetmeliklere balantlarn dikkatli bir ekilde yapnz. uygun bir ekilde kaznz. Kablo balantlarnda pay brakmay Kabloyu kazdnz kanala yerletiriniz. unutmaynz. Kablonun zerini ynetmeliklere uygun Direin yerine montajnda bir ekilde kapatnz. arkadalarnzdan yardm istemelisiniz. Kabloyu direk iin kazdnz kuyuya Armatrn asn kullanma amacna kadar getiriniz. gre ayarlamalsnz. Direi kuyuya yerletirip zemini Kablo kanal kazarken kazma ve krek salamlatrnz. gibi malzemeleri dikkatli bir ekilde Armatrden gelen kablo ile enerji kullanmalsnz. hattndan gelen kabloyu klemens ile Kaz esnasnda kan topra tekrar birbirine balaynz. kullanacanz unutmamalsnz. Armatr kontrol eden anahtara gerekli Armatr kontrol elemanlarn etan kablo tesisatn ekiniz. malzemeden semelisiniz. Armatr kontrol elemannn bulunduu Direin evresini beton ile yere montajn yapnz. kapatabilirsiniz. Armatr kontrol elemannn kablo Aygtlar arasndaki balanty ek kutular balantlarn yapnz. kullanarak yapmay unutmaynz. Tesisatnza enerji vererek armatrnz ok zorunlu olmadka lambadan altrnz. lambaya ek yapmamalsnz. 91

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Uygulama faaliyetinde yapm olduunuz almay kendiniz ya da bir arkadanzla deerlendirerek, eksik olduunuz konuyu ve kazanmlarnz belirleyiniz.

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Atlye d aydnlatmas iin uygun bir armatr temin etmek Armatrn i balantsn doru bir ekilde yapmak Armatr uygun bir diree yerde monte etmek Direi monte etmek iin gerekli kuyuyu amak Armatrden direin alt ksmna kadar kabloyu uzatmak Enerji kablosunu yeraltndan geirmek iin uygun gzergh semek Seilen gzergh ynetmeliklere uygun bir ekilde kazmak Kabloyu kazlan kanala dzgn bir ekilde yerletirmek Kablonun zerini ynetmeliklere uygun bir ekilde kapatmak Direi kuyuya yerletirmek Armatrden gelen kablo ile enerji hattndan gelen kabloyu klemens ile birbirine balamak Armatr kontrol eden anahtara gerekli kablo tesisatn ekmek Armatr kontrol elemannn bulunduu yere montajn yapmak Armatr kontrol elemannn kablo balantlarn yapmak Tesisata enerji vererek armatr altrmak

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise modl deerlendirmeye geiniz.

92

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki ltlere gre deerlendiriniz.m

DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 gvenliine ynelik nlemleri alabiliyor musunuz? Elektrik projesini inceleyebiliyor musunuz? Kullanlacak ara-gere ve ekipman hazrlayabiliyor musunuz? Armatrler ierisinde kullanlacak malzemelerin salamlk kontroln yapabiliyor musunuz? Projeye uygun armatr temin edebiliyor musunuz? Armatrlerin i balantlarn doru bir ekilde yapabiliyor musunuz? Ek alnmas gerekli olan yerlerde klemens kullanyor musunuz? Yapacanz tesisata uygun kablo seimini yapabiliyor musunuz? Busbar sistemini uygulayabiliyor musunuz? Sva st tesisat ekimini uygulayabiliyor musunuz? Armatrleri kullanlacaklar yerlere monte edebiliyor musunuz? Armatr kontrol elemanlarnn balantlarn yapabiliyor musunuz? Kablo ularn dzgn soyabiliyor musunuz? Kablo ularna pabu veya yksk takmn dzgn yapabiliyor musunuz? Kablolarn cihazlara balantsn salam ve doru yapabiliyor musunuz? Kablo demetlerine form verebiliyor musunuz? Direkleri ynetmeliklere uygun bir ekilde montaj yapabiliyor musunuz? letmeden gelen enerji giriini diree doru bir ekilde yapabiliyor musunuz?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

93

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

Sanayi Tesislerinin Aydnlatma Projelerini izen Elektrik Mhendisleri Sanayi Tesislerinin Aydnlatma Tesisatn Yapan Elektrik Firmalar Armatr reten Firmalarn Kataloglar Tesisat Ynetmelii Kuvvet Tesisat Ynetmelii

94

KAYNAKA KAYNAKA
DORU Ali, Elektrik Meslek Resmi (Aydnlatma ve Kuvvet Projeleri), Kahramanmara, 2004. HRER Ali, Elektrik Tesisat Bilgisi Cilt I, stanbul, 1980. HRER Ali, Elektrik Tesisat Bilgisi Cilt II, stanbul, 1981. SEVM Mehmet, Elektrik Meslek Resmi, Aydn, 2000. www.formel.com.tr www.demeter.com.tr

95