Professional Documents
Culture Documents
docxDeerlendirmesi
Rev.No. :0 Issue Date : xx xx xxxx
RISK DEERLENDIRMESI
1 / 15
2 / 15
NDEKLER
1. 2. 3. 4. AMA KAPSAM SORUMLULUKLAR PROSEDR 4.1. Giri 4.2. Risk Nedir? 4.3. Kuralc yaklamla, nleyici yaklam arasndaki fark 4.4. Risk Ynetimi Nedir? 4.5. Risk Deerlendirmesi Nedir? 5 5 5 5 5 6 6 7 8
4.5.1 Basamak 1- aktivitelerinin snflandrlmas ve deerlendirilmeye tabi tutulacak gemi/kara operasyonlarna karar verilmesi 9 4.5.2 Basamak 2- Tehlikeleri Tanmla 11 4.5.3 Basamak 3- Mevcut kontrollerin tanmlanmas 13 4.5.4 Basamak 4 Riskin Tanmlanmas 13 4.5.5 Basamak 5- Riskin katlanlabilir olup olmadna karar verin: 14 4.5.6 Basamak 6 Risk kontrol hareket plan karn 14 4.5.7 Basamak 7- Deerlendirmenin gzden geirilmesi 15
15 15 15
3 / 15
4 / 15
1. AMA
Risk deerlendirme teknikleri kullanlarak irketin gemi ve kara operasyonlarnda karlalan tehlikelerin yol aabilecei risklerin nceden ngrlmesi ve mmkn olduu lde bertaraf edilmesi amalanmaktadr.
2. KAPSAM
Bu prosodr gemilerde (kargo, gverte, makine dairesi, kpr st, yaam mahalli, salk ve hijyen konularnda) ve kara ofislerinde ifa edilen ilerde beynelminel teknikler kullanlarak risk deerlendirmesi yaplmasn kapsamaktadr. Deerlendirme program yeni veya rutin d grevlerle, gelecekte karlalabilecek durumlar da kapsamaktadr.
3. SORUMLULUKLAR
Tm irket alanlar yapt klar ile ilgili risk deerlendirmesi yapmakla mkelleftir. Deerlendirmelerin salkl yaplabilmesi iin gerekli olan koordinasyon gemilerde kaptanlar veya atadklar sorumlu zabitler, kara ofislerinde ise blm mdrleri tarafndan koordine edilmelidir. Tm kara ve deniz personeli yaptklar ilerde ortaya kan salk ve emniyet risklerini irkete bildirmekle mkelleftir. irket; risk deerlendirmeleri sonucunda gerekli nlemlerin alndndan emin olmasn salayacak tedbirleri almaldr. alanlar, yaplan deerlendirmelerin geersiz hale geldiini grdklerinde derhal mevcut deerlendirmeleri tekrardan gzden geirerek gerekli deiiklikleri yapmaldrlar. irket ayrca kendi alan olsun olmasn, irket gemilerinde ve kara ofislerinde hazr bulunan kiilerin, yaplan risk deerlendirmelerinden haberdar olmalarn salamaldr.
5 / 15
Tm deerlendirme kaytlar gemi stnde ve karada dosyalanrlar. Tm deerlendirme ve toplantlar, konusunda uzman bir irket temsilcisi tarafndan dzenli olarak gzden geirilir.
Salk ve Emniyet
Maliyet
evre
Operasyonel
Yukardaki diyagramda her bir daire gemi ve kara operasyonlarnda karlalan 3 temel risk gurubu grlmektedir. Risk Salk ve Emniyet evre Operasynel Sonu Yaralanma, lm Kirlilik Arzalar, Kira d kalma
6 / 15
Yasal Dzenlemeler
Risk Ynetimi
Dk
Yukardaki figrde de grlecei zere, kuralc yaklamlar (kanun, tzk ve ynetmeliklere uyum) riski en alt seviyeye kadar indirgeyememektedir. Risk seviyesini daha da aa ekebilmek, kuralc yaklama ilaveten uygulamaya konulacak nleyici risk ynetimi ile salanabilir. Kural/Ynetmelik ve risk yenetim tekniklerinin bir araya getirilmesi, karlalan riskleri en aza indirgeyen sinerjik etki yapmaktadr. irket olarak halihazrda ISM uygulamalar sonucu elde ettiimiz emniyet kltrne sahip bulunuyoruz. Bu kltr daha da ileriye gtrebilmek, etkili risk deerlendirme programnn uygulanmas ile elde edilebilecek tehlike/kontrol kltrne geci ile salanabilecektir.
Emiyetli Ynetim Sistemi Kltr
Tehlike/Kontrol Kltr
Etkili bir risk ynetimi iyi yaplandrlm risk deerlendirmesine ihtiya verdr. Eer riskler tanmlanmaz ve deerlendirilmezse risk yrnetimi gerekletirilemez.
7 / 15
Aadaki diyagram risk ynetim modelinin mevcut uygulamar arasndaki yerini gstermektedir. Gemi Operasyonlarnda Risk Ynetimi
Tepkisel Takip
Risk Ynetimi
Aktif Takip
Trendler
Geleneksel metodda, alma sahas tedbirlenin (operasyonel Kontrol) ilk uygulamalar grlen kazalar sonucu olmutur. Bu tarz alnan tedbirlere reaktif (tepkisel) takip ad verilir. Alnan nlemlerin devamll i/d denetlemeler ve muayenelerle kontrol edilir. Grlen aksaklklar iin dzeltici faliyetler uygulamaya konulur. Risk deerlendirme metodunda ise her hangi bir kazann vuku bulmas beklenmez. Btn iler sistematik olarak gzden geirilerek gereklemesi muhtemel risklere kar nlemler alnr. Bu tarz uygulamaya proaktif yaklam ad verilir.
8 / 15
(6) Tanmlanan kontrollerin uygulamaya konulmas (7) Deerlendirmenin gzden geirilmesi Risk deerlendirme prosesi algoritmas :
Tehlikeleri Tanmla
Riski Belirle
Plan Gzden Geir, Risk Seviyesinin Tolere Edilebilir Seviyeye ndiinden Emin Ol
4.5.1 Basamak 1- aktivitelerinin snflandrlmas ve deerlendirilmeye tabi tutulacak gemi/kara operasyonlarna karar verilmesi
Risk deerlendirmesinin ilk basama olarak i aktiviteleri belirili balklar altnda snflandrlmaldr. Deerlendirmeye tabi tutulacak operasyonlarn seimi 2 aamada yaplr. Birinci aamada Tm gemi ve kara operasyonlarnn balang risk deerlendirmesi yaplr. Karen denizcilik balang deerlendirmesi Ek-1de grlebilir. 2. aamada ise balang deerlendirmesi sonucu insana, mlke, evreye veya irket itibarna zarar verme potansiyeli olan iler iin detay deerlendirme yaplr. Gnlk rutin ilere ilave olarak arza bakmlar da snflandrmaya dahil edilmelidir. alma ortam, operasyon prosesi veya iin yaplma eklinde nemli bir deiiklik olmas durumunda balang deerlendirmesi tekrar yaplmaldr.
9 / 15
Rutin Gemi Operasyonlar Karen gemi operasyonlarnn balang risk deerlendirmesi (Ek-1e baknz) sonucu, aadaki iler iin detay deerlendirme yaplmas gereklilii ortaya kmtr. Aadaki listede bulunan rutin gemi operasyonlarnn ifas ncesinde risk deerlendirmesi yaplmaldr. Scak alma (009daki formu kullannz) Souk alma (010daki formu kullannz) Ayrl ncesi (015deki formu kullannz) Ykleme limannda ykleme ncesi (015adaki formu kullannz) Tahliye limannda tahliye ncesi (015bdeki formu kullannz) Kstl grte seyir (018deki formu kullannz) Ar denizlerde seyir (019daki formu kullannz) Buzlu sularda seyir (020deki formu kullannz) Sahil sularda seyir (024daki formu kullannz) Pompa dairesi giri (045deki formu kullannz) Kapal mekana giri (008deki formu kullannz) Bunker/ya alm (HFO / DO /LO) ( Inst002deki formu kullannz) Var ncesi (014deki formu kullannz) Pasaj plan ( Inst007deki formu kullannz) Seyir vardiyas deiimi (021deki formu kullannz) Demirleme ncesi ve demir (022deki formu kullannz) Demir vardiyas (023deki formu kullannz) Var ncesi hazrlklar (Makine dairesi operasyonlar) (051deki formu kullannz) Kalk ncesi hazrlklar (Makine dairesi operasyonlar) (051deki formu kullannz) Tanklarn gazdan arndrlmas (Gas free) (051deki formu kullannz) Tanklardaki slacn krekle atlmas (051deki formu kullannz) Kaynak ve oksijen kaynann kullanm (051deki formu kullannz) Yksekte (2 metreden daha yksek) ve gemi bordasnda alma (051deki formu kullannz) Balama/zme (skeleden ayrlma/balanma, FSUdan ayrlma/balanma, amandradan ayrlma/balanma, Romorkrlere ayrlma/balanma) Zincirlik ve karter incelemesi (051deki formu kullannz) Grank yata overol / karlmas / deitirilmesi (051deki formu kullannz) Makine dairesi sintinesinin separator ile denize verilmesi (051deki formu kullannz) Makine dairesi sintine / sla karaya verme (051deki formu kullannz) Batarya kontrolleri (051deki formu kullannz) Yukardaki listede bulunmayan gemi operasyonlarnn risk deerlendirmelerinin yaplmas kaptan takdirindedir. Yeni veya Rutin Olmayan Gemi Operasyonlar Eer gemi ynetimi rutin d bir operasyon talebi ile karlarsa (mesela pigging operasyonu), merkez ofis onay ve operasyonun ifas ncesi risk deerlendirmesi yapmaldr. Risk deerlendirmesinin salkl yaplabilmesi iin gerekli teknik bilgi ve kar taraf ile iletiim hususlarnda kara ofisleri, gemi ynetimini desteklemelidir. Rsik assessment yaplmas gereken rutin olmayan gemi operasyonlarna rnek vermek gerekirse; Ana makinedeki bir veya daha fazla silindirin servis d kalmas halinde acil durum operasyonlar Hasarl piston ile acil durum operasyonu (ana makine) Pigging operasyonu Yeni veya rutin olmayan gemi operasyonlarnn risk deerlendirmesi nde bulunan Safe051-Risk deerlendirme formu kullanlarak yaplabilir. Rutin Kara Operasyonlar Rutin kara operasyonlar risk deerlendirmeleri, operasyonu ifa eden departmanlar tarafndan yaplr. Kara operasyonlar balang deerlendirmesi Ek-1de grlebilir. alma ortam, operasyon prosesi veya iin yaplma eklinde nemli bir deiiklik olmas durumunda balang deerlendirmesi tekrar yaplmaldr.
10 / 15
Karen kara operasyonlarnn balang risk deerlendirmesi (Ek-1e baknz) sonucu, aadaki iler iin detay deerlendirme yaplmas gereklilii ortaya kmtr. Aadaki listede bulunan rutin kara operasyonlarnn ifas ncesinde risk deerlendirmesi yaplmaldr. Havuz Operasyon Planlamas Ana Makine / Kargo Pompalar / Trbnleri overollar Klas Tetkikleri Gmrk leri Kritik gemi operasyonlarna teknik destek verilmesi Rutin kara operasyonlarnn risk deerlendirmesi; nde bulunan Safe051-Risk deerlendirme formu kullanlarak yaplabilir. Rutin olmayan kara operasyonlar Rutin d kara operasyonlarnn ifas ncesi ilgili birimlerce risk deerlendirmesi yaplmaldr. Risk deerlendirmesi yaplmasn gerektiren baz rnekler aada sralanmtr; Kara organizasyon yapsnda deiiklik: En az birincil ynetici baznda organizasyonel bir deiikilie gidilirken st ynetim tarafndan risk deerlendirmesi yaplmaldr., Filo Bykl: Filodaki gemi saysnda arttrm veya azaltm karar alnmadan once st ynetim tarafndan risk deerlendirmesi yaplmaldr. Filiodaki gemi tipinde deiiklik: st ynetim filoya, irketin ticaret sahasn deitirecek, farkl tipte bir gemi almaya karar vermeden once risk deerlendirmesi yapmaldr. Bayrak ve/veya Klas deiimi: Bayrak devleti veya klas kuruluu deitirme karar almadan once risk deerlendirmesi yaplmaldr. Kritik gemi operasyonlarna teknik destek verilmesi.
4.5.2
11 / 15
SONULAR
Kazalar
Dme, Kayma, Yangn, Patlama, Ya Kirlilii, Karaya Oturma, Arzalar
Direk Sebepler
Emniyetsiz Hareket
Emniyetsiz Ortam
Dolayl Sebepler
Kk Sebep
Kontrol Eksiklii
Direk Sebepler: Emniyetsiz haraket: Sigara ime, kiisel koruyucu ekipman kullanmama, Emniyetli alma pratiklerini uygulamama Emniyetsiz koullar: Karanlk, grlt, zehirli/patlayc atmosfer, tehlikeli ekipmann haraketi Dolayl sebepler Kiisel Faktorler; ar yorgunluk, eitimsizlik, organizasyonsuzluk, ortam tanmama. faktrleri: dizayn, ekipman, gemi adam istihdam Kk Sebep: Kazann kk sebebi genellikle kt ynetim olarak alglansada, asl sebep yeterli kontrollerin olmamasdr. Tehlikelrin etkisini minimize edebilmek iin Operasyonlar gvenli klmak, karlalan tehlikelerin etkisini mimize etmek veya yok etmek iin gerekli kontrollerin uygulamada olmas gerekmektedir. Etkili bir kontrol mekanizmasnn uygulanabilmesi iin de tehlikelerin aka tanmlanmas gerekmektedir. MCAin Code of safe working practices for merchant seamankitabnda tehlike ; nsana, mlke, evreye veya bunlarn kombinasyonuna zarar verme potansiyeli bulunan kaynak/durum olarak tanmlanmaktadr. Tehlike ve Olay arasndaki fark; TEHLKE Kaygan Yzey Pasl Merdiven Patlayc atmosfer Zehirli Gaz Karanlk
OLAY Kayarak dmek, kk yaralanmalar Basaman krlmas conucu bacakta yaralanma lme sebebiyet veren patlama lme sebebiyet veren zehirlenme Kk yaralanmalara sebebiyet veren arpmalar
Operasyonun doasna bal olarak, tehlikeler farkl ciddiyet seviyesinde olmaktadr. Mesela karanlk tehlikesi kapal mekana girite ciddi bir tehlike iken, geminin seyirinde ayn derece de tehlike arz etmemektedir. Sonu olarak tehlikeler tanmlanrken, tehlikenin dourabilecei zararlar ve kime/neye zarar verecei de tanmlanmaldr. Tehlikeleri tanmlarken aadaki 3 soru sorulmaldr. i. Zarara sebebiyet verebilecek bir kaynak var m?
12 / 15
ii. iii.
4.5.3
Tehlikenin dourabilecei zararlarn tahmininden once, tehlikeyi minimize edecek mevcut kontroller tanmlanmaldr. Kontroller aadaki balklar altnda toplanabilir Prosedrel kontrollerin byk ounluu irketin Emniyetli Ynetim Sisteminde bulunmaktadr. evresel (mesela seperatrler) Kiisel koruyucu ekipmanlar (mesela solunum cihazlar) nsan faktr (mesela dinlenme saatleri, eitim) Dizayn/Mhendislik (mesela menhol kapaklarnn dayanklln arttrmak, merdiven basamaklarnn etrafna kaplama geirmek)
4.5.4
Poatansiyel tehlikenin gerekleme ihtimali ile, gereklemesi durumunda doacak sonularn iddetinin kombinasyonu bize riski verir. i. Tehlikeli olayn olma ihtimalleri htimal ok Dk ihtimal Dk ihtimal Muhtemel Kuvvetle Muhtemel Olay Kiinin alma hayat boyunca 1 kere olma olasl %1den daha az. Kiinin alma hayat boyunca 1 kere olabilir. Her 5 ylda 1 kere yaanabilir. Alt ayda bir karlalabilir.
Yukardaki tablodan da grlebilecei zere tehlikeli bir olayn olma ihtimalleri, 4 katogoride toplanmaktadr. Eer kiinin alma hayat boyunca tehlikenin gereklemesi %1den daha az olarak ngrlyorsa, oluma olasl ok dk ihtimal olarak katogorize edilir. Eer tm alma hayatnda bir defa gerekleecei ngrlyorsa dk ihtimal olarak katogorize edilir. Her be ylda bir defa gerekleecei tahmin ediliyorsa MUhtemel, her alt ayda bir karlalaca ngrlyorsa kuvvetle muhtemel eklinde katogorize edilir. ii. Sonu Seviyeleri Tehlikenin gereklemesi gerekmektedir. Sonu Hafif hasar/yaralanma durumunda ortaya kabilecek Etki Orta Hasar/yaralanma Kk kesikler, rk, baars, gze apak kamas vb. Ilk yardm gerektiren, ancak ertesi gn i ba yaplabilen yaralanmalar Gemizeri kk ya kirililii, istenmeyen miktarda baca gaz k Vucundun eitli blgelerinde paralanmalar, yanma, sarsnt, ok, ciddi burkulma, kk atlak ve krklar, sarlk, dermatit, astm, iten kaynaklanan hastalklar, kas ve iskelet rahatszlklar kk kalc rahatszlklar 3 gnden fazla istirahat gerektiren yaralanmalar Gemi zeri orta derecede ya kirlilii Uzuv kesilmesi, ciddi krklar, birden fazla yerinden ciddi yaralanma, kalc hasar brakan zehirlenme, lm, iten kaynaklanan kanser, mr ksaltan i hastalklar, iten kaynaklanan kronik sonularn da derecelendirilmesi
Air hasar/yaralanma
13 / 15
rahatszlklar, kalc igrememezlik. Denizcilik hayatn sona erdiren yaralanmalar Deniz kirlilii
Yukardaki tablodan da grlecei zere, tehlikeli oluumlarn sonular deerlendirilirken ilk olarak tehlikenin etkileri zerinde dnlmelidir. Etkilerin ciddiyet durumuna gore sonular; Hafif hasar/yaralanma, Orta Hasar/yaralanma, veya ar hasar/yaralanma eklinde gruplanabilir. iii. Kalitatif Risk Tablosu Yukardaki i. ve ii blmlerinde yaplan deerlendirmelerden sonra, kalitatif risk tablosu kullanlarak tehlikeye ait RSK seviyesi belirlenir. . Kalitatif Risk Tablosu HTMALLER Very Unlikely Unlikely Likely Very Likely Hafif hasar/yaralanma ok Dk Risk ok Dk Risk Dk Risk Dk Risk SONULAR Orta Hasar/yaralanma ok Dk Risk Orta Risk Yksek Risk ok Yksek Risk Air hasar/yaralanma Yksek Risk ok Yksek Risk ok Yksek Risk ok Yksek Risk
4.5.5
Bu basamakta, riskin irket tarfndan kabul edilebilir, katlanlabilir veya kabul edilemez olduuna karar verilir. Basit risk tolerans deerlendirmesi aadaki tabloda verilmitir. Risk Katogorisi ok Dk Risk Dk Risk Orta Risk Yksek Risk ok Yksek Risk Deerlendirme Kabul edilebilir Katlanlabilir Kabul edilebilir indirgenebilir Kabul edilemez
veya
katlanlabilir
seviyeye
4.5.6
Bu basamakta, riski minimize edecek tedbirlerin belirlenecei bir hareket plan karlr. Aadaki tabloda nceki basamaklarda tanmlanan risk seviyesine gre uygulamaya konulabilecek risk kontrol hareket plan rnei grlebilir. Risk ok Dk Risk Dk Risk Faaliyet Riskler Kabul edilebilir dzeydedir. Mevcut kontrol mekanizmalarnn yrrlkte olmas kayd artyla extra bir tedbir almaya gerek yoktur. Riski ok dk seviyeye indirgeyebilmek iin ok dk maliyetli kk tedbirler alnabilir. Ekstra maliyet getirmeyen prosedrel tedbirler de alnabilir. Riski katlanlabilir veya kabul edilebilir seviyeye indirgeyecek tedbirler alnmaldr. Alnacak tedbirlerde Fayda-Maliyet dengesi gzetilmelidir. Tanmlanan bir zaman periyodu ierisinde riski en aza indirgeyecek tedbirler uygulamaya konulmaldr. Mevcut olan ve uygulamaya konulan kontrol mekanizmalarnn sreklilii salanmaldr. Riski drmek iin ciddi gayret sarfedilmelidir. Tanml bir zaman periyodu ierisinde riski en aza indirmeye ynelik almalar derhal balatlmaldr. almalar esnasnda, eer gerekiyorsa tehlike arz eden i durdurulmaldr. Eksra kontrollerin uygulamaya konulabilmesi iin yeterli kaynak aktarm yaplmaldr. Bu riskler Kabul edilemez. Riski katlanlabilir veya Kabul edilebilir seviyeye indirgecek tedbirler derhal alnmaldr. Bu konuda gerekli her trl kaynak, maliyetine baklmakszn seferber edilmelidir. Tehlike arzeden i aktivitesi derhal durdurulmaldr. Alnan tedbirlerle risk istenilen seviyeye indirilemiyor ise, tehlikeli iin ifas, risk giderilinceye kadar yasaklanmaldr.
Orta Risk
Yksek Risk
ok Yksek Risk
14 / 15
Risk deerlendirmesi sonucu ortaya kan kontroller nemine ve etkisine gre sralanarak uygulamaya konulmaldr. Kontroller aadaki nem derecelerine gre sralanabilir. 1. Tehlikenin tamamen yok edilmesi 2. Daha az tehlikeli bir ey ile deitirme 3. Riski yok edecek veya kontrol altnda tutacak ekilde operasyonu karantina altna almak 4. nsanlar koruma altna almak, tehlike blgesini izole etmek 5. Riski Kabul edilebilir seviyeye indirgeyecek emniyetli alma sistemi 6. Uygulayacak olanlar tarafndan tam olarak anlalm yazl prosedrler 7. Teknik ve prosedrel kontrollerin gzden geirilmesi 8. Uygun danmanlk 9. Eitim htiyacnn Belirlenmesi 10. Bilgi/Talimat 11. Kiisel koruyucu ekipmanlar
4.5.7
Risk deerlendirmesinin gzden geirilmesi aadaki gibi yaplabilir; 1. Haraket plan uygulamaya konulmadan once aadaki sorular sorularak gzden geirilmelidir; a. Revize edilmi controller riski katlanlabilir seviyeye indirgeyebilecek mi? b. Uygulamalar sonucu yeni tehlikeler ortaya kar m? c. Uygulamaya konulacak nleyici faliyetler insanlar nasl etkileyecek? d. Revize edilen kontroller, tehlikeli iin yaplmas hususndaki basklar dikkate alyor mu? 2. Risk deerlendirmesi ve kontrol sreklilik arz eden bir prosestir. Dolays ile yaplan risk deerlendirmelerinin etkinliinin ve srekliliinin kontrol edilebilmesi iin periyodik olarak gzden geirilmelidir. 3. Eer koullar tehlike ve riskleri deiirecek ekilde geliirse, risk deerlendirmesi tekrardan gzden geirilmelidir. Bu deiiklikler; a. Kontrol aktivitelerinin genilemesi veya kstlanmas b. Sorumululuklarn yeniden tanmlanmas c. in yaplma tarznn veya davran kalplarnn deimesi d. Tedbirler alnd halde tehlikeli olay olumas 4. denetlemelerde, risk deerlendirmesinin doruluu ve sreklilii gzden geirilmelidir. Bu gzden geirme farkl zamanda farkl kiiler tarafndan ayn tehlike iin yaplm risk deerlendirmelerinin karlatrlarak tutarl olup olmadklarnn anlalmasn salayacaktr. 5. Risk seviyesi katlanlabilir veya Kabul edilebilir seviyeye indirgendikten sonra, konu ile ilgili emniyetli i prosedr yazlarak irketin emniyetli ynetim sistemine dahil edilmelidir. prosedr herkez tarafndan anlalabilecek ekilde yaln bir dille yazlmaldr. Proses iin ifasndan once ilgili personel tarafndan okunarak gerekleri yerine getirilmelidir.
5. KAYITLAR
Risk Deerlendirme kaytlar.
6. REFERANSLAR 7. TANIMLAMALAR
Risk : istenmeyen bir olayn ve ona bal kt sonularn veya kayplarnn olma ihtimalidir. Risk Ynetimi : Bilinen veya deerlendirmeye tabi tutulan bir riskin kabul edilmesi ve/veya risikin gerekleme ihtimalini drecek tebirlerin alnmas srecidir. Risk Deerlendirmesi : tm gemi zeri ve kara operasyonlarnn dikkalitce gzden geirilmesi, potansiyel risklerin tanmlanmas ve tehlikenin en alt seviyeye indirilmesi iin gerekli tedbirlerin alnmas.
15 / 15