Elektrik Makineleri

MUSTAFA TURAN
Sakarya niversitesi

Elektrik Makineleri II
Asenkron Makineler

1

Elektrik Makineleri II

Ksm 1 - Asenkron Makineler

Yazar
Yrd.Do.Dr. Mustafa Turan

T.C. SAKARYA NVERSTES

2

Bu ders malzemesi h
Gncellemeler yaplacaktr.
(Srm 0.2)
This document has not been completed yet (V. 0.2)

Bu ders malzemesi henz tamamlanmam bir kopyadr
Gncellemeler yaplacaktr.

(Srm 0.2) - 23 Ocak 2009
nt has not been completed yet (V. 0.2)

Baz haklar sakldr.
Some rights reserved.
enz tamamlanmam bir kopyadr.
nt has not been completed yet (V. 0.2)

3

DEKLER

1. ASENKRON MAKNALARIN YAPISI ................................................................. 5
1.1. Giri .............................................................................................................. 5
1.2. Rotor Yapsna Gre Asenkron Motorlar ..................................................... 6
1.3. Stator Gvdesi Ve Stator Sa Paketi ............................................................ 6
1.4. Sincap Kafesli Asenkron Motorlar ............................................................... 8
1.5. Bilezikli Yada Rotoru Sargl Asenkron Motorlar ....................................... 9
2. DNER ALAN .................................................................................................. 11
2.1. inden Doru Akm Akan Bir ap Sargnn MMK'i ................................ 11
2.2. inden Alternatif Akm Akan Bir Faz Sargsnn MMK'i ......................... 11
2.3. ok Fazl Makinelerde Bileke MMK ....................................................... 13
2.4. Asenkron Makinelerin alma lkesi ........................................................ 15
2.5. Kayma ........................................................................................................ 16
2.5.1. Generatr alma .................................................................................. 17
2.5.2. Motor alma ........................................................................................ 17
2.5.3. Transformatr alma ........................................................................... 17
2.5.4. Fren alma ........................................................................................... 18
3. ASENKRON MAKNANIN EDEER DEVRES ......................................... 19
3.1. Asenkron Makinenin Tam Edeer Devresi .............................................. 19
3.2. Asenkron Makinenin Yaklak Edeer Devresi ........................................ 23
3.3. Asenkron Makinenin Fazr Diyagram ...................................................... 24
3.4. Sincap Kafesli Rotora Ait Parametrelerin ndirgenmesi .......................... 25
3.5. Edeer Devre Parametrelerinin Belirlenmesi in Yaplan Deneyler ....... 30
3.5.1. Bota alma Deneyi { } P V V
m n
= = 0
1 1
, ........................................ 31
3.5.2. Ksa Devre / Kilitli Rotor Deneyi n V V
k
I
k
I
n
= =
=
0
1 1
1 1
, ............... 32
3.6. Asenkron Makinenin G Dengesi ............................................................ 34
4. DNDRME MOMENT ................................................................................. 37
4.1. Asenkron Makinenin D Karakteristii ..................................................... 38
4.2. Kalk / Yol Verme Momenti ..................................................................... 39

4

4.3. DEVRLME KAYMASI ve DEVRLME MOMENT ............................. 40
4.4. Kloss Denklemi .......................................................................................... 42
4.5. rnekler ...................................................................................................... 42
4.6. Dner Makinelerde Mknatslanma Reaktans ........................................... 49
5. ASENKRON MOTORLARA YOLVERME ve HIZ AYARI .......................... 52
5.1. Asenkron Motorlara Yolverme ................................................................... 52
5.1.1. Yolvermenin Etkileri .............................................................................. 53
5.2. Yolverme Yntemleri ................................................................................. 54
5.2.1. Direk Yolverme ...................................................................................... 54
5.2.2. n Diren le Yolverme ......................................................................... 55
5.2.3. Kua Balamas ...................................................................................... 56
5.2.4. Yldz-gen Balama ........................................................................... 56
5.2.5. Oto-Trafo le Yolverme .......................................................................... 58
5.2.6. Bilezikli Makineye Yolverme ................................................................ 60
5.2.7 Asenkron Motora Yumuak Yolverici ile Yolverme ................................. 61
5.3. Asenkron Motorlarda Hz Ayar ................................................................. 62
5.3.1. Kutup Says Deitirilebilen Sarg Kullanarak Hz Ayar .................... 62
5.3.2. Frekans Deiimi le Devir Says Ayar ................................................ 64
5.3.3. Bilezikli Asenkron Motorun Rotor Devresine Diren lave Ederek Hz
Ayar 66
5.3.4. Gerilimin Deitirilmesi le Hz Ayar ................................................... 67
5.4. Asenkron Motorun Frenlenmesi ................................................................. 67
5.4.1. Mekanik Frenleme .................................................................................. 68
5.4.2. Ters Akm ile Frenleme .......................................................................... 68
5.4.3. Doru Akm ile Frenleme ....................................................................... 69
KAYNAKLAR ........................................................................................................... 76

5

1. ASEKRO MAKALARI YAPISI

1.1. Giri

Endstride kullanlan elektrik makinelerinden, en salam, en az arza yapan, en ucuz
olan ve en ok kullanlan asenkron makinelerdir. Asenkron makinelerin, senkron
makinelerden en byk fark dnme hznn sabit olmaydr. Bu hz, motor olarak
almada, senkron hzdan kktr. Makinenin adnn, asenkron makine oluu bu
zellikten kaynaklanmaktadr. Asenkron makineler, bir fazl, iki fazl, fazl ve ok
fazl olarak yaplrlar. Gnmzde, fabrikalarda, evlerde, brolarda bir ve ok fazl
asenkron motorlar byk lde kullanlmaktadr.

Asenkron makinenin alma teorisi ve yapm ilkeleri 1820-1831 yllar arasnda
ortaya atlmtr. 1825 ylnda Amper kanunu ve 1831 de Faraday kanunu
bulunmutur. Fakat Endstri Tipi bir asenkron motor 1890 lardan nce
yaplamamtr. Asenkron motorun temel ilkelerini kapsayan ilk patent 1888 de
Nikola Tesla tarafndan alnmtr. 1888 de ilk imal edilen 5 hp lik motorun
yaklak arl 456 kg. iken, bugn ayn gteki motorun arl yaklak 40-50 kg
dr.

Asenkron makineler, alternatif akm makineleridir ; genellikle sabit duran stator ve
dnen rotordan oluur. Statorlarnda bir, iki, yada ok fazl sarglar bulunur. Stator
sarglar ad verilen bu sarglara, alternatif gerilimler uygulanr. Hzlar yk ile ok az
deien motorlardr. Dnen rotorda bir, iki, yada ok fazl sarglar bulunur. Rotor
sarglar ad verilen bu sarglarda gerilim ve akmlar, stator sarglar alanndan
endksiyon yolu ile endklenir. zel amal kullanmlar dnda, rotor sargsna d
bir kaynaktan gerilim uygulanmaz. Stator ve rotor arasnda kalan hava aralnn
radyal dorultudaki boyu sabittir. Dnen rotor, duran statorun iinde olduuna gre
statorun i evresi yarap ve rotorun da d evresi yarap sabittir. Byle bir yap

6

zellii bulunan makinenin, rotor ve stator sarglarnn z endktanslar rotorun
konumuna yada dnme asna bamll ihmal edilebilecek kadar azdr.

1.2. Rotor Yapsna Gre Asenkron Motorlar

Asenkron makineler; bir, iki, yada ok fazl olmak zere bir ka watt gcnden
15000 kW gcne kadar imal edilebilmektedir. Bu motorlarn stator sarg gerilimleri
ise 110-660 Volt ve hatta byk gl makinelerde 15000 Volt olabilmektedir.
Makineler rotor ve rotor sarglarnn yaplna gre iki gruba ayrlr:

Rotoru Sincap Kafesli olan motorlar
Rotoru Bilezikli ve Sargl olan motorlar

Asenkron motorlar ister bilezikli ister sincap kafesli olsun statorlar ile bunun tad
stator sarglar genellikle ayn zellikte yaplr. Sincap kafesli motorlarn rotor sargs
ubuklardan oluan sincap kafesi biiminde bir sargdr. D devreye hibir u
karlmamtr. Bilezikli motorlarda ise rotorda, yaltlm ok fazl bir sarg vardr
ve bu sargnn ular bilezik-fra sistemi ile d devreye alnmtr.

1.3. Stator Gvdesi Ve Stator Sa Paketi

Stator iki temel alt ksmdan oluur :
nce silisyumlu 0.5 mm lik dinamo salarndan yaplm sa paketi
Bu sa paketini tayan alminyum veya pik dkmden yaplm stator gvdesi
a.
Stator Sac Paketi: Stator sac paketi, stator sarglarn tayan ve manyetik aky
ileten ksmdr. 0.5 mm silisyumlu saclar, asenkron motorlarn yapmnda gerek
arlk ve gerekse fiyat bakmndan nemli yer tutar. Saclarn yzleri, ince bir
yaltkan lak tabakas ile kaplanr. Salar laklandktan sonra genellikle 170-360 C
scaklkta frnlarda kurutulur. Laklarn sacn her iki yzeyinde kullanlmas halinde,
sac kalnl 8-25 m kadar artar.

Stator saclarnn oluklar ile rotor sarglarnn oluklar zel ve otomatik tezgahlarda
kesilir. nce stator sacnn d evresi, rotor oluklar mil, kama yeri kesilerek alr.

7

Hava aralna gre de stator sacnn i ap ve rotor saclar elde edilir.

Stator ve rotor saclar bir araya getirilerek 7-10 kg./cm lik bir kuvvetle
sktrlrlar. Stator saclarnn meydana getirdii sac paketi eksenel ynde soumay
kolaylatrmak iin 3,5,7, cm lik paketlere ayrlr. Bunlar arasnda uygun profiller
konarak 0.51 cm lik radyal kanallar braklr. Byk motorlarda stator paketinin
soutulmas iin eksenel kanallar alr. Ayrca souma yzeyini arttrma
bakmndan stator sacnn d yzeyi girintili yaplr.

Asenkron makineler, alternatif akmla alan makineler olduundan statorlarndaki
manyetik alan iddeti zamanla deimektedir. Bu deiim fuko ve histerizis
kayplarndan oluan demir kayplarn meydana getirir. Bu kayplar kk tutmak
ve stator sa paketinin fazla snmasnn nne gemek iin statorda yzleri yaltlm
ince silisyumlu salar kullanlmaktadr. Normal asenkron motorlarda kullanlan
salarn 50 Hz ve 10000 gauss yada 1 wb/m lik manyetik endksiyonda demir
kayplar 3 W/kg kadardr. Kayplar azaltmak iin, salar ou kez tavlanr. Ayrca,
sa paketlerini sktran cvatalar salardan yaltlr ve ksa devre meydana
gelmesine engel olunur. Bu yaltm yaplmad taktirde deien manyetik ak
dolaysyla endklenen gerilimler, ksa devre yolundan byk ksa devre akmlar
geirir ve ar snmaya yol aar.

Stator oluklarna bir, iki, veya ok fazl sarglar yerletirilir. Ayrca motorlara
deiik zellikler vermek bakmndan stator oluklarna ok deiik biimler
verilmektedir. rnein, stator oluklarnn ak, kapal oluu vs. Stator ile rotor
arasndaki hava aral 0.25 mm - 4.25 mm arasnda yaplr. Asenkron motorlarn
hava aral bydke bota alma akm da byr. Bota alma akmnn kk
tutulmas iin hava aral da kk tutulur.

b. Stator Gvdesi : Stator gvdesi, stator sac paketini ve bunun sarglarn tar,
rotorun yataklanmasn ve motorun sabit bir yere balanmasn salar. Motorlarn
standart byklkleri mil ykseklii H (mm) ya gre tanmlanr. Kk motorlarda,
rnein standart bykl 80-90 olan motorlarda stator gvdesi ou kez
alminyumdan yaplr. Gvdeyi tayan ayaklar elikten yaplr.

8

Stator gvdesi ayaksz olan, sabit bir zemine balanmak iin, flanl yaplan
motorlara ksaca Flanl Motorlar denir.

1.4. Sincap Kafesli Asenkron Motorlar

Bu motorlarn statorlarnda normal alternatif akm sarglar bulunur ve (ekil 1.1)
Rotor sargs, rotora alan oluklara yerletirilir. Rotor oluklar, otomatik tezgahlarda
kesilerek alr. Rotor sargs, oluklara yerletirilen plak ubuklar ve bu ubuklar
her iki utan ksa devre eden ksa devre halkalarndan oluur (bkz. kapak resmi).
Sincap kafesli motor deyimi, rotor sarglarnn bu biimde yapl nedeniyle
kullanlmaktadr. Normal alma koullar altnda, rotor ubuklarnda endklenen
gerilim 10 voltun altndadr. Bu nedenle, rotor ubuklar rotor sac paketinden
yaltlmaz. Rotor sac paketi de, statorda olduu gibi 0.5mm lik yzeyleri yaltlm
silisyumlu saclardan yaplr. Rotor sac paketi statordan hava aralna geen aknn
manyetik yolunu oluturur. Sac paketi, rotor sarglarn tar ve manyetik yoldan
endklenen momenti mile iletir.

ekil 1.1 Stator - rotor sarglarnn grn (Statorda iki katl sarg kullanlmtr)

9

Rotor ubuklarnn Biimleri:

a) Yar ak, yuvarlak rotor oluklarna yerletirilmi normal ubuklardan olumu
rotor ; oluklara plak olarak yerletirilen ubuklar bakr yada basnla dklm
alminyumdandr. ubuklarn her iki yan ksa devre halkalar ile ksa devre
edilmitir. Bakr ubuklar halinde, ksa devre halkas ubuklara her iki balarndan
lehimlenirken, ubuklarn alminyum olmas halinde ise ksa devre halkalar
dkm esnasnda, bu ubuklar ile birlikte dklr.
b) Derin oluklar olan rotor ; bu oluklara genilii az, ykseklii byk olan bakr
yada alminyum ubuklar yerletirilir. Derin oluklu motorlarda, yol alma
momenti byk ve yol alma akm kktr.
c) ift sincap kafesli rotorlar ; rotor saclarnda iki tr oluk almtr. Normal ve
derin oluklar. Bu oluklardan rotor yzeyine uzak olan oluklara motorun normal
alma rotor kafesi yerletirilir. Normal ve rotor yzeyine yakn olan oluklara ise
yol alma kafesi yerletirilir.

Motorlar deiik kutup saysnda, rnein 2p=2, 4, 6, iin yaplr. Yaplan
hesaplardan, rotor sac paketinin mekanik dayankll bakmndan, 2p=2 kutuplu
motorlarn snr gc olarak 12000 kW ve 2p=4 kutuplu motorlarn snr gc iin
yaklak 20000 kW bulunmaktadr.

1.5. Bilezikli Yada Rotoru Sargl Asenkron Motorlar

Bilezikli asenkron motorlarn rotorlarnda genellikle fazl sarglar bulunur.
Sarglar yaltlarak rotor oluklarna yerletirilir. fazl rotor sargs yldz olarak
balanr ve yldz noktas darya karlmaz. Mil zerine bal ve milden yaltlm
bilezik, rotor ile birlikte dner. Rotorun fazl sargsnn giri ular bu
bileziklere balanr. Bilezikler zerinde sabit duran fralar yardmyla rotor sarg
sistemine, d kaynaktan genlii yada frekans deitirilebilen gerilim uygulanabilir.
Ayrca sarglara dardan empedans da balanabilir. Rotor sarglar tek tabakal veya
iki tabakal alternatif akm sarglar tipinde olabilir. Bu sarglar, stator sarglarnda
olduu gibi ya normal iletkenlerden yada ubuk sarglardan oluur.

10

Rotor bileziklerine yol alma direnci balanarak
momenti bytlr. Ayrca rotora
frekans ve genlii ayarlanabilen bir gerilim uygulanarak hz ve g kontrol
yaplabilir. Fralar bilezikler zerinde ounlukla srekli olarak temas halindedir.
Baz motorlarda fra ve bilezik anmasn nlemek iin fralar bilezikler zerinden
kaldrlr ve zel bir dzen ile rotor bilezikleri ksa devre edilir. Bu halde motor
rotoru ksa devre edilmi asenkron motor gibi alr.
ekil 1.2 Bilezik - fra dzeninin grn

Fralarn bilezik zerinde devaml olarak almas halinde fralarn anmas
nedeniyle meydana gelen tozlar makine iine girebilir. Motoru bu
iin, bileziklerin bulunduu ksm ou zaman motorun geri kalan ksmndan
ayrlmtr (ekil 1.2).

ine yol alma direnci balanarak, yol alma akm snrlanr ve yol alma
momenti bytlr. Ayrca rotora, tristrler veya dier uygun dzenekler yardmyla
ilezikler zerinde ounlukla srekli olarak temas halindedir.
lmi asenkron motor gibi alr.

fra dzeninin grn
nedeniyle meydana gelen tozlar makine iine girebilir. Motoru bu tozlardan k
, bileziklerin bulunduu ksm ou zaman motorun geri kalan ksmndan
yol alma akm snrlanr ve yol alma
tristrler veya dier uygun dzenekler yardmyla
ilezikler zerinde ounlukla srekli olarak temas halindedir.
tozlardan korumak
, bileziklerin bulunduu ksm ou zaman motorun geri kalan ksmndan

11

2. DER ALA

2.1. inden Doru Akm Akan Bir ap Sargnn MMK'i

Statorda x evresi boyunca datlm bobinlerden N(x) zamana gre deimeyen bir
akmn aktn dnrsek, bobinin retecei mmk;

F(x) = IN(x) (2.1)

olarak yazlabilir. Bu durumda stator evresinde x ynndeki F ekil 2.3deki gibi
olur. Bu mmk dalgasnn stator evresinde sinsoidal deil basamakl bir dalga
olduu ve harmonikler ierdii aka grlmektedir.

Ntr ekseni
Kutup ekseni
F
k
F
k
2
0

ekil 2.1 Datlm bobinli, 2 kutuplu bir faz sargsna ait mmk dalm (F
k
kutup bana
den mmk dir).

Kutup bana mmk;
F
k
=
N I
2

(2.2)
olup, N bobindeki toplam sarm saysdr.

2.2. inden Alternatif Akm Akan Bir Faz Sargsnn MMK'i

imdi; faz sargsndan zamana gre kosinsoidal olarak deien (2.3) bir akm
aktn kabul ederek aa kacak olan mmk dalmn inceleyelim.

12

( ) i t I Cos t = 2
(2.3)
En genel halde sarg faktr olan, 2p kutuplu simetrik bir faz sargsna ilikin
sarm dalmnn, Fourier almndaki herhangi bir e. harmonik bileenini ele alalm
ve (2.3) 'deki akm uygulayalm. Zamana ve stator evresine gre mmk dalm;
( ) F x t F Cos t Sinex
e em
, =
(2.4.a)
olur. Burada e uzay harmonik numaras olup,
F
N I
p e
K
em we
=

2
2
4

(2.4.b)
olarak ksaltlm ve bir faz mmknin maksimum deeridir. Bobinleri stator evresine
datlm ve kosinsoidal akmla uyarlm bir makinede eitli uzay
harmoniklerinin retecei bileke mmk;
F (x,t) =
2 2
3
3
1
1
3

+ +
(
N
p
I k x
k
x
w
w
sin sin L Cost
eklinde olacaktr. (2.4.a) ifadesinde Cost yerine Euler alm yazlrsa;
( ) F x t F Sinex
e e
e em
j t j t
, =
+ |
\
|

2

(2.6.a)
F x t
e
( , ) nin maksimum deeri olarak

F F Sinex
emx em
= (2.6.b)
tanmlanrsa bileke mmk;
( ) F x t
F
e
F
e
e
emx j t emx j t
, = +

2 2

(2.6.c)
birbirine zt ynde t hz ile dnen genlikleri e ve maksimum deerin yars olan
iki adet dner fazr elde edilir.

ekil 2.2 Alternatif alann bileenleri

k
we
(2.5)
t -t
F
emx
2
F
emx
2

F
emx

13

inden alternatif akm geen bir faz sargsnn rettii alan; y ekseni zerinde t ile
titreen iki e genlikli ve zt ynl dner alanlardan meydana gelmektedir. Bu alana
alternatif alan denir. Netice itibar ile ekil 2.3de grlen sargya, alternatif akm
uygulanmas halinde (ekil 2.1; d.a. iin izilmiti) mmk dalgasnn basamakl
eklini muhafaza edip, zamana gre pozitif ve negatif F
emx
deerleri arasnda
titreecei aikardr.

2.3. ok Fazl Makinelerde Bileke MMK

ok fazl alternatif akm sarglarnn olutuu bileke mmk i bulabilmek iin, m
Fazl alternatif akm sistemini, birbirinden 2/m
1
radyan a kadar telenmi (ekil
2.3) alternatif akm sargsna uygulayalm. zel durum olarak m
1
= 3 alnrsa, bileke
mmk;

( ) ( ) ( ) ( ) F x t F x t F x t F x t
R S T
, , , , = + +
(2.7)

ekil 2.3 Birbirlerinden 120 telenmi 3 fazl sarglar a) El sargs, b) Zincir sarg

yazlabilir. Efektif faz akmlar olarak konulursa;
i I Cos t i I Cos t i I Cos t
R S T
= =
2 2
2
3
2
4
3

, ,
(2.8)
3 fazl sarglar makine evresinde 120 telenmi olduklarndan, N(x) sarm ifadeleri
de ardl fazlar iin 120 telenir. Yani,
( ) N N x N N x N N x
R S T
= =
, ,
2
3
4
3

(2.9)
2.4, 2.7, 2.8 ve 2.9 'dan
I I I I
R S T
= = =

14

( ) F x t F Sinex Cos t Sine x Cos t Sine x Cos t
e em
, = +
|
\
|
|
\
| +
|
\
|
|
\

`
)
2
3
2
3
4
3
4
3
(2.10)
olarak e. harmonik bileke momenti elde edilir. imdi,
( ) ( )
| | Sina Cosb Sin a b Sin a b = + +
1
2

(2.11)
almn kullanarak 3 fazl sistem iin temel bileen mmk lerinin oluturduu
bileke mmk 'lerini irdeleyelim. e yerine muhtelif tek saylar konulup bileke
harmonik momentlerin varl irdelenebilir. Burada sadece e = 1 alarak dner alana
ilikin temel bileen mmk lerinin bilekesini inceleyelim:

( ) F x t F Sinx Cos t Sin x Cos t Sin x Cos t
m 1 1
2
3
2
3
4
3
4
3
, = +
|
\
|
|
\
| +
|
\
|
|
\

`
)

Parantez ii ifadelerin ksaltlmas iin zdelikler kullanlrsa;

( ) ( )
( )
( )
Sinx Cos t Sin x t Sin x t
Sin x Cos t Sin x t Sin x t
Sin x Cos t Sin x t Sin x t
F x t F Sin
m
= + +
|
\
|
|
\
| = +
|
\
| +
|
\
|
|
\
| = +
|
\
| +
+ +
= +

1
2
1
2
2
3
2
3
1
2
4
3
1
2
4
3
4
3
1
2
8
3
1
2
0
3
2
1 1
( , ) / ( ) x t

( ) ( ) F x t F Sin x t
m 1 1
3
2
, =
(2.14.a)
olur. Bu ise hz t olan ve x ynnde dnen bir alan simgeler. Bu alann genlii bir
faz genliinin 3/2 (m
1
/2) katdr. Ayrca 2.14.a ifadesi fazr olarak da gsterilebilir:
( ) F x t
m
F e
m
j t
1
1
1
2
, =

(2.14.b)
Bu dner alan asenkron makinenin temel alma gereini oluturur.

Statordaki oluklu yapnn oluturduu harmonikli faz mmk dalgalarnn eitli
harmoniklerinin oluturduu bileke mmk incelenirse (e =3, 5, 7, 9...), 3 ve 3n kat
harmonik mmk lerin toplamnn sfr olduu, 5. harmonik mmk lerin toplamnn
(2.13)
(2.12)

5t hznda ve temel bileene
bilekesinin ise temel bileen ile ayn ynde dnen bir alan oldu
harmonikli mmkler asenkron
etkileyebileceklerinden tasarm aamasnda gz nnd
alann makine evresinde ilerleyii ekil 2.4te verilmitir.
ekil 2.4 fazl sargda dner alann oluumu ; zamana gre akmlarn ve mmk nin deiimi

2.4. Asenkron Makineleri

Makinenin statoruna yerletirilen fazl veya ok fazl sargya uygulanan ayn faz
saysndaki alternatif akmn oluturduu bileke
maksimum deer ile hava aral evresinde dner. Bylece rotorda bulunan
sarglar evreleyen bu ak, rotor sarglarnda Faraday kanununa gre alternatif bir
gerilim ve akm endkler.
akm; iletkenlerde Lorentz
Akmlarn evrede dalm
mmk dalgasnn makine evresinde dn
t hznda ve temel bileene ters ynde dnd, ve 7. harmonik mmk lerin
bilekesinin ise temel bileen ile ayn ynde dnen bir alan oldu
mmkler asenkron makinenin d karakteristiini nemli lde
etkileyebileceklerinden tasarm aamasnda gz nnde bulundurulmaldrlar. Dner
alann makine evresinde ilerleyii ekil 2.4te verilmitir.

fazl sargda dner alann oluumu ; zamana gre akmlarn ve mmk nin deiimi
Makinelerin alma lkesi
statoruna yerletirilen fazl veya ok fazl sargya uygulanan ayn faz
saysndaki alternatif akmn oluturduu bileke
m
aks zamana gre sabit
arglar evreleyen bu ak, rotor sarglarnda Faraday kanununa gre alternatif bir
gerilim ve akm endkler. Dner manyetik alan ierisindeki bulunan iletkenlerde
iletkenlerde Lorentz kuvveti oluturur. letkenin bir ucuna etkiyen bu kuvvet
Akmlarn evrede dalm
mmk dalgasnn makine evresinde dn
15
ters ynde dnd, ve 7. harmonik mmk lerin
bilekesinin ise temel bileen ile ayn ynde dnen bir alan olduu grlebilir. Bu
d karakteristiini nemli lde
e bulundurulmaldrlar. Dner

fazl sargda dner alann oluumu ; zamana gre akmlarn ve mmk nin deiimi
statoruna yerletirilen fazl veya ok fazl sargya uygulanan ayn faz
aks zamana gre sabit
arglar evreleyen bu ak, rotor sarglarnda Faraday kanununa gre alternatif bir
Dner manyetik alan ierisindeki bulunan iletkenlerde bu
letkenin bir ucuna etkiyen bu kuvvet

16

dier ynde aksi istikamette olaca iin
getirir (ekil 2.5) ve rotor hareket eder. Rotorun erimesi muhtemel en byk hz;

n
f
p
s
=
60
1

senkron devir saysdr. Fakat makine bu hza hibir zaman eriemez
dner alan hz rotor iletkenlerinin hzna eit olacandan (relatif hz sfr olur),
iletkenlerde gerilim ve akm, dolaysyla dndrme momenti oluamaz. Eer makine
bu hza kartlm olsa bile, d kuvvet ortadan kalknca makine n
bir n devrine der. Bu hz ise

ekil 2.5 Rotor ubuklarnda moment endklenmesi

2.5. Kayma

Asenkron makinenin alma pr
alann hz arasndaki relatif ilikiye kayma denir. Rotor hznn senkron hza gre
relatif olarak ne kadar deitiini belirtir. s ile gsterilen kayma, genellikle 0 ile 1
arasndadr. Bu bal ifade o
tanmlanr:
s
n n
n
veya
s
s
=

Dikkat edilirse s kaymas, n
Buradan kaymann farkl deer aralklarnda,
alaca ortaya kar.
F
F
r=D/2
ynde aksi istikamette olaca iin, rotor merkezine gre bir moment meydana
senkron devir saysdr. Fakat makine bu hza hibir zaman eriemez, zira bu hzda,
bu hza kartlm olsa bile, d kuvvet ortadan kalknca makine n
s
den daha kk
bir n devrine der. Bu hz ise makineye uygulanan fren momentine baldr.

Rotor ubuklarnda moment endklenmesi
alma prensibinde bahsedilen rotorun dnme hz ile dner
arasndadr. Bu bal ifade ou kez yzde olarak verilir. Kayma aadaki gibi
veya s
n
n
s
= 1
Dikkat edilirse s kaymas, n
s
ve n nin deerlerine bal olarak deimektedir.
Buradan kaymann farkl deer aralklarnda, makinenin farkl iletme koullarnda
rotor merkezine gre bir moment meydana
, zira bu hzda,
en daha kk
uygulanan fren momentine baldr.
ensibinde bahsedilen rotorun dnme hz ile dner
u kez yzde olarak verilir. Kayma aadaki gibi
ve n nin deerlerine bal olarak deimektedir.
farkl iletme koullarnda
(2.16)
(2.15)

17

2.5.1. Generatr alma

Dner alann hznn ynne ait iaret pozitif ve referans olarak alnd takdirde,
rotorun dn hz, n
s
senkron hzn zerine kt takdirde, kayma negatif deer
alr. Makine n
s
in zerine kendi kendine kamayacana gre bir d tahrik
makinesi ile kartlmaldr. Bylece n devir saysna bir limit konulamayaca iin
kayma,

s 0

arasnda deiecektir.

Bu artlar altnda makinede endklenen gerilim ebeke geriliminden byk olaca
iin akm 180 yn deitirerek ebekeye doru akacaktr.

2.5.2. Motor alma

Bu alma durumunda, elektrik enerjisi mekanik enerjiye dntrlmektedir.
Makinede dner alan ve rotor hz ayn yndedirler. Haliyle retilen gerilim ebeke
geriliminden ufaktr. Makine mekanik enerji retmek ve muhtelif kayplarn
karlamak iin ebekeden bir enerji ekmektedir. Motor alma; rotor devir
saysnn sfr olmas haline kadar srer. Haliyle,

0< s < 1

olur.

2.5.3. Transformatr alma

Kaymann bire eit olduu zamandr. Yani rotor durmaktadr. Statorda meydana
gelen alan, aynen trafoda olduu gibi rotor sarglarnda bir gerilim retir. Ancak
rotora uygulanan fren momenti, oluan dndrme momentinden bykse rotor
dnemez ve trafo gibi alr. s = 1 dir.

18

2.5.4. Fren alma

almakta olan bir makinede dner alan ynnn iki fazn yeri deitirilerek
aksedilmesiyle n
s
-n
s
olur. Bu durumda bir ynde dnmeye devam eden
makinenin aksi ynde dnmeye zorlanmas sz konusu olmaktadr. Bylece
makineye dnd ynn aksinde fren momenti uygulanm olur. Bu nedenle bu
iletmeye fren alma denir. Makinenin kaymas pozitif olur ve 1 in stne kar.

s
n n
n
n
n
s
s
s s
=

= + + + 1 1

Aksi ynde dndrlmeye gayret edilen makine sratle yavalar ve devir says sfr
(n = 0) olur. Bunu mteakiben makine aksettirilen dner alan ynnde dnmeye
balar. Eer makinenin aksi istikamete dnmesi istenmiyorsa, ebeke anahtar
alarak makine enerjisiz braklr.

19

3. ASEKRO MAKAI EDEER DEVRES

3.1. Asenkron Makinenin Tam Edeer Devresi

Rotoru sargl makinenin rotor ularnn ak ve rotorun durduunu, statora ok fazl
gerilim uygulandn dnrsek; statordaki dner alan hava aral zerinden geip
rotor iletkenlerinde gerilim endkler. Bu endksiyon trafodaki gibidir. Zira hava
aral kltlp sfra gtrlrse yapsal olarak trafo elde edilir (ekil 3.1).

ekil 3.1 Asenkron makinenin trafo benzetimi (s = 1, rotor durmakta)

Fakat rotorun hareket ettiini dnrsek, rotor sarglarnda endklenecek emk ve
bunun frekans devir saysyla ters orantl deiecek ve n = n
s
olduunda E
2
ve f
2
= 0
olacaktr. Duran halde trafo gerilimleri,

E
1
= 4.44
m
f N
1
k
w1
E
2
= 4.44
m
f
1
N
2
k
w2

yazlabilir. Bu ifadelerden gerilim evirme oran;

E
E
N k
N k
g
w
w
= =

1
20
1 1
2 2

(3.3)
(3.1)
(3.2)
V
1

E
1

E
20

R
1
X
1

Stator Rotor

20

diye tanmlanr. Makine dururken, s = 1 olup, bu durumdaki rotor gerilimi;

E
2
s=
=
1
sE
20
= E
20
olur .

s = 1 iken f
2
rotor frekans f
1
e eit olacak, s = 0 olduunda da stator ile rotor
arasnda fark hz olmadndan E
2
ve f
2
= 0 olacaktr. Bu iki iliki aadaki gibi
ifade edilebilir.
s = 1 f
2
= f
1

f
2
= sf
1

s = 0 f
2
= 0

s 0 ve s 1 iken rotorda f
2
frekansl gerilimler endklenecek ve f
2
= sf
1
olacaktr.
Bunu yukardaki emk ifadesine katklarsak,

E
2
= 4.44
m
(sf
1
) k
w2
= sE
20

olur. Rotor dururken, E
2
= E
20
, hareket halinde ise E
2
= sE
20
olur.Rotor dururken
X
2
= 2f
1
L
2
idi. Durma durumunda X
2
= 2f
1
L
2
olan rotor kaak reaktans;
hareket halinde deiiklie urayarak;

X
2
2sf
1
L
2
olup, X
2
= s x
2

eklini alr. Elde edilen trafo benzeri ifadelerden aadaki trafo modeli kolaylkla
oluturulabilir:

ekil 3.2 Edeer devrede indirgeme yaplmadan nceki durum

Byle bir benzetimden sonra, hesaplarda kolaylk salayacak olan, rotoru statoruna
elektriksel bal edeer devreye adm atmak istiyoruz.
(3.5)
(3.6)
(3.4)
R
1

jX
1
&
V
1 s E
&
20

s jX
2
R
2

&
I
1

&
I
2

m
&
E
1

A A
B B

21

Rotorda endklenen E
2
= sE
20
emk i kaymann fonksiyonu olduundan statora
indirgenip A A ve B B birletirilemez. Bilindii gibi iki ayr devrenin birbirine
paralel balanabilmesi iin belirli paralel balanma koullarnn salanmas gerekir:
Gerilimler eit olmal, frekanslar eit olmal, polariteler eit olmal, gerilimler
arasnda faz fark olmamaldr. Bu birlemenin gerekletirilebilmesi iin rotorda
sabit bir gerilim endkleniyor gibi bir gsterime gidilmelidir. II evresinden,

& & &
( ) E s E I R s jX
2 20 2 2 2
= = +

denklemi s ile blnrse;

& &
( ) E I
R
s
jX
20 2
2
2
= +

sabit bir gerilim elde edilir. Artk bu gerilim statora indirgenebilir. Yani;

& &
' '
'
'
E I
R
s
jX
20 2
2
2
= +

yazlabilir. Ayrca faz alar da deimemitir. yle ki;

tan tan
/
'
'

1 2
2
1 2
2
s X
r
X
R s

Btn bu gelimelerden sonra artk A A , B B birletirilmesi yaplabilir.
E
1
= E
20
olmal yan 3.3 Eitliinin kullanlmas ile;

E
20
'
=
g
. E
20

olur. (3.7) ve (3.9) Eitliklerinden grlecei zere, rotoru statora indirgenmi
makinede R
2
yerine R s
2
'
/ , s X
2
yerine de X
2
'
gelecektir. imdi rotoru statora
indirgenmi makinedeki, indirgenen dier parametreleri belirleyelim.

Elektrik makinelerinin temel mmk eitlii;

F
1
F
2
; m I k m I k
w w 1 1 1 2 21 2
=

olup akmlarn oran;

(3.9)
(3.7)
(3.10)
(3.8)
(3.11)
(3.12)

22

I
I
m
m
N
N
k
k
a
w
w
= =
1
2
2
1
2
1
2
1

ndirgenmi durumdaki I
2
akm yaklak olarak I
1
stator akmna eit olmaldr:

a
=
I
I
I
I
1
2
2
2

ndirgenmi durumdaki bakr kayplarnn korunumu; m I R m I R
1 2
2
2 1 2
2
2
= '
'
olup,

R
m
m
I
I
R
2
2
1
2
2
2
2
'
=

olur. 3.13 ifadesi 3.15 de yerine yazlrsa,

R
m
m
m N k
m N k
R
w
w
2
2
1
1 1 1
2 2 2
2
2
'
=

olur ve (3.3) Eitlii ile ksaltma yaplrsa;

R
m
m
R
g 2
1
2
2
2
'
=

olur. ndirgenmi ve indirgenmemi durumdaki, rotor reaktif gleri yazlp benzeri
ilemler yaplrsa;

X
m
m
X
g 2
1
2
2
2
'
=

R
s
2
'
kaymaya baml diren ierisindeki bakr kaybn ayrmak iin
( ) R
s
den R kartlrsa
R
s
R
R s
s
2
2
2
2
2
1
'
'
'
'
'
' =

olur. Yani;

( ) R
s
R
R s
s
2
2
2
1
'
'
'
= +

edeeri, artk edeer devrede yerine konulabilir. Transformatrde olduu gibi,
demir ve alternatif aknn yan yana olduu bir yerde demir kayb da olacandan
bunu ifade etmek iin mknatslama reaktansna paralel olarak R
fe
izilirse tam
(3.17)
(3.18)
(3.16)
(3.13)
(3.14)
(3.15)

edeer devre (T tipi)

ekil 3.3 Asenkron makinenin


Bylelikle asenkron makine bir trafo ve bir kaymaya baml diren olarak
gsterilmi olur (ekil 3.4).

ekil 3.3 deki devre iin; (I), (II) evreleri
gerilim ve akm denklemleri yazlrsa;

(I) evresinden
(II) evresinden
&
'
E
20
=
(A) dmnden
&
I
1
=
(B) dmnden ise
&
I

3.2. Asenkron Makinenin

Yukardaki eitliklerde akmlar
gerekir. Bunun yerine yaklak edeer devre ile akmlar kolayca bulunur. Bunun
iin mknatslama reaktans ve demir direnci terminale tanrsa (ekil 3.5)
evresinden;
(I)
R
&
I
1

&
V
1
edeer devre (T tipi) elde edilmi olur (ekil 3.3).

makinenin tam (T tipi) edeer devresi
makinenin bir trafo ve kaymaya baml bir yk direnci ile temsili
gsterilmi olur (ekil 3.4).
ekil 3.3 deki devre iin; (I), (II) evreleri - A, ve B dmlerine ilikin Kirchoff
gerilim ve akm denklemleri yazlrsa;
( )
& & &
V E I R j X
1 1 1 1 1
= + +

( )
&
( / )
' ' '
I R s j X
2 2 2
= +

& &
'
I I
0 2
= + ve
& & &
I I I
0
= +

olur.
Makinenin Yaklak Edeer Devresi
Yukardaki eitliklerde akmlar bulmak iin 3 bilinmeyenli 3 denklemin zlmesi
iin mknatslama reaktans ve demir direnci terminale tanrsa (ekil 3.5)
Asenkron
Makine
(I)
&
I
0

R
1
jX
1
jX
2
'

R
2
'

R
fe

jX
m

&
I

&
I

&
'
I
2

&
'
E
20

(II)
A
B
&
E
1
R s
s
2
1
'
( )
23
yk direnci ile temsili
A, ve B dmlerine ilikin Kirchoff
bulmak iin 3 bilinmeyenli 3 denklemin zlmesi
iin mknatslama reaktans ve demir direnci terminale tanrsa (ekil 3.5), (I)
(3.19)
(3.20)
(3.21)
(3.22)
)

24

( )
I I
V
R
R
s
X X
1 2
1
1
2
2
1 2
2
=
+
+ +
'
'

elde edilir.

ekil 3.5 Asenkron makinenin yaklak (L tipi) edeer devresi

Hesaplar kolaylatran bu devreye L edeer devresi ya da yaklak edeer devre
denir (ekil 3.5).

3.3. Asenkron Makinenin Fazr Diyagram

Fazr diyagramlarn izmek iin 3.19 ve 3.20 ifadelerini ele alalm:

& & & &
E V jI X I R
1 1 1 1 1 1
=
, 0
1
20 2 2 2 2 2
2
=

& & &
'
&
' ( )
E jI X I R I
R s
s
ve

& &
E E
1 20
= ,
& & &
,
& & &
I I I I I I
1 0 2 0
= + = +

ifadelerini kullanlp
&
V
1
referans alnarak (
&
V
1
0), ekil 3.6daki fazr diyagram
elde edilir. Burada j operatrnn arpld elemann fazn 90 ilerlettii
unutulmamaldr (90 jI ; I).

&
I
0

R
1

jX
1

&
V
1

jX'
2
R'
2

R s
s
' ( )
2
1

R
fe

jX
m
'
&
I

&
I

&
I
2

&
E
20

&
I
1

( ) I
(3.23)

25

ekil 3.6 Asenkron makinenin T tipi edeer devresine ait fazr diyagram

3.4. Sincap Kafesli Rotora Ait Parametrelerin ndirgenmesi

ekil 3.7 Sincap kafesli rotorun iletken aksam

I
=ubuk akm
I
h
=halka segman akm

Aksiyel yndeki ubuklar, ki ksa devre halkas ile birletirilip sincap kafes
oluturulmutur. Bu konstrksiyonda rotoru evresel olarak kesip aarsak;

ekil 3.8 Sincap kafesteki ubuk ve halkalarn evresel alm hali

&
V
1

jI X
&
1 1

&
I R
1 1

jI X
&
'
2 2

&
' I R
2 2

&
' ( )

I
R s
s
2
2
1

& &
E E
1 20
=
1
&
I
1

&
I
2

&
I
1

&
I
2

&
I
0

&
I

&
I
m

&
V
1

& &
E E
1 20
=
(a)
(b)
a
b
c
d
e
f
g
h
Ksa devre
halkalar
Ksa devre
ubuklar
a c e g
b d f h
I
h
bd
I
h
df
I
h
fh
I
h
ca
I
h
ec
I
h
ge
I
ab
I
cd
I
ef
I
gh
ubuk
Halka segman

26

ekil 3.7 ve 3.8de grld gibi, ksa devre halka segmanlar ve ubuklar olmak
zere karmza iki ksm kar.

Rotor zerindeki ubuklarn hava aralndaki konumlar farkl olduu iin
ubuklarda endklenen gerilimler farkldr. Yani ka tane ubuk varsa; o kadar faz
vardr ( ) m Q N
2 2 2
= = . Sincap kafesli makine statoru fazl (ounlukla) rotoru -
daha- ok fazl ( ) m
2
bir makinedir.

ekil 3.9 Halka ve ubuk akmlar arasndaki iliki

ubuk says Q
2
, rotor faz says m
2
ye eittir.

Halka akm I
h
, ubuk akm I
'den olduka byk olup; kutup bana den oluk

(ya da ubuk) says ne kadar byk olursa, bu fark da o kadar byr.

ubuklar arasndaki ay
e
2
ile gsterelim (ekil 3.9). Ksa devre kafesinin
simetrik olmas nedeniyle ubuklardan akan akm genlik itibaryla birbirine eit,
fakat
e
2
kadar faz farkldr. Ayn durum ubuklar arasnda akan halka akmlarnda
da vardr.

ekil 3.9'dan grlecei zere ubuk akm iki komu halka segman akm
arasndaki farka eittir.

Q
2
oluklu (ubuklu) ksa devre sargs, doal olarak m
2
fazl olacandan, p ift
kutuplu makinede
e
2
;

m Q
Q
p
e 2 2
2
2
2
= =

'dir.

faz farklarna gre akmlar izilirse;
(3.25)
e2

I
h
I
h

I

27

ekil 3.10 Halka akmlar ile ubuk akmlar arasndaki iliki

I I Sin
ab
h
bd
e
= 2
2
2
, I I Sin
Q
p
h
=

2
2
olup,
I
I
Sin
h
e
=

1
2
2
2
olur .
Sincap kafeste ubuk bana iki adet halka segman dmektedir. Dolaysyla rotor
direncini bulmak, ya da ubuk-halka-segman kombinasyonunu yapmak iin (halka
segmanlarndan ve ubuklardan akan akmlar ayn fazda olmad, kesitler de farkl
olduu), halka direncini ubuk direncine indirgememiz gerekir. Edeer rotor faz
direnci ;
R R R
h 2
2 = + '

olacaktr. ndirgeme iin (rotoru sargl makinede olduu gibi) bakr kayplarnn
korunumundan gidilirse;
I R I R R
I
I
R
h h h h
h
h
2 2
2
= =

' '
3.26 ifadesi 3.27de (
I
I
h
) yerine yazlrsa ;
R
Sin
R
h
e
h
' =

1
4
2
2 2

R R R
h 2
2 = + ' = +
R R
R
Sin
h
e
2
2
2
4
2
2
ya da
Sin
h
e
=
1
2
2
2

olarak tanmlanrsa;
(3.27)
(3.26)
(3.28)
(3.27)
(3.28)
e2

I
h
df

I
h
bd

I
cd

I
ef

I
ab

e2
2

28

R R R
h h 2
2
2 = + R R
R
Sin
h
e
2
2
2
2
2
= +

Rotor direnci bulunmu oldu. Fakat bunu edeer devreye yazmak iin statora
indirgemek gerekir. imdi bu direnci statora indirgeyelim.

Rotoru sargl makinede kullanlan (3.16) ifadesi ile m R I m I R
2 2 2
2
1 2
2
2
= '
(rotordaki toplam bakr kaybnn korunumu) ifadesinin kullanm iin I I
=
2

olacaktr.
R
m
m
I
I
R '
2
2
1
2
2
2
2
=
kar.
I
I
m
m
N k
N k
w
w
2
2
1
2
1 1
2 2
idi.

R
m
m
m
m
N k
N k
R
m
m
N k
N k
R
w
w
w
w
'
2
2
1
1
2
2
2
1
2
1
2
2
2
2
2
2
2
1
2
1 1
2 2
2
2
=

m
2
Q
2
sincap kafesli makinede (ubuk says = rotor oluk says) olup,

N
2
1 2 = / Sarm

(Bir sarm iki iletkenden olumaktayd. Dolaysyla, 1 ubuk 1/2 sarmdr) olur.

Herhangi bir ubuk bir faz temsil ettii ve tek para olan bir ubuun datlmas
veya kirilenmesi sz konusu olmadndan;

k k k
w p d 2 2 2
= =1.1=1

3.31 ve 3.32 ifadeleri, 3.30 ifadesinde yerine yazlrsa;

R
m
m
N k
w
'
( / )
2
1
2
1 1
2
1 2 1
=

( ) R
m
Q
N k R
w 2
1
2
1 1
2
2
4 =
Burada ;
( )
m
Q
N k
S w
=

4
1
2
1 1
2
ye
(3.32)
(3.33)
(3.30)
(3.29.a,b)
(3.31)

29

sincap kafes evirme oran denir. ndirgenmi rotor direnci;

R R
S
'
2 2
=

R R R
h h 2
2
2 = + idi.

( )
R R R
S h h
'
2
2
2 = +
olur.

Sincap kafes sargsnda k
w2
=1 olduundan, rotorda endklenecek -titreime neden
olan- harmonik gerilimleri yok etmek iin yaplacak zm, ubuklar eik
yapmaktr. Bu da rotora yeni bir faktr getirir; k
eik
(eiklik faktr).

ekil 3.11 a) Eik kafes sarglar, b) Eik ve eik olmayan sarg arasndaki iliki

Eiklik faktr ekil 3.11den;

k
AB kirii
AB yay
e ik
= olup, e. rotor uzay harmonii iin;

k
Sin e b
e b
e ik
e
p
( )
=

2

olarak elde edilir ve 3.30 daki sincap kafes evirme oran aadaki hali alr:
m
Q
N k
k
S
w
e ik
=

4
1
2
1 1
2
olur .

Reaktanslarda; direnlerin benzeri ekilde;
(3.34.a)
(3.34.b)
b
e b
p

2
AB kirii;
eilmemi ubuk
AB yay;
eilmi ubuk
A B
(a) (b)
(3.35)
(3.36)

30

X X X X X
h h h 2
2
2 2

= + = +

= X X
S 2 2
ve

( )
= + X X X
S h h 2
2
2

olarak elde edilir.

3.5. Edeer Devre Parametrelerinin Belirlenmesi in Yaplan Deneyler

Edeer devre parametrelerinin belirlenmesi iin aadaki balama emas
kullanlr.

ekil 3.12 Asenkron motorun a) Bota alma, b) Ksa devre / kilitli rotor deneyi iin balama emas

(a)
(b)
(3.37)
(3.38)
(3.39)

3.5.1. Bota alma Deneyi

n n
s
olacandan s
alnrsa T tipi edeer devre ekil 13teki gibi basitl

T tipi edeer devrede
tanmlanrsa;
& &
I I
0 10

m
1
faz iin bota almada ekilen g bir faz iin olan deerin m
P m I R I
0 1 0
2
1
2
= + (

ve Q
10
ihmal edilebilir. Bylelikle;
P P
0

yazlabilir.
P m
0
=

veya 3 fazl sistemde hat parametreleri cinsinden;

P
0
=

olup, burada
0
=

zetlenecek olursa; bota alma deneyinde ekil 3.12.adaki balant yaplr ve V
P
0
, I
10
llp, R
fe
ve X

0
= Cos
R
1

&
V
1
& &
I I
1 0
=
Bota alma Deneyi { } P V V
m n
= = 0
1 1
,
olacandan s 0 alnabilir. Dolays ile
R
s
'
2
ok byk olduu iin
alnrsa T tipi edeer devre ekil 13teki gibi basitleir.

makinenin bota almada edeer devresi
T tipi edeer devrede
& &
I I
0 1
= olur.
&
Z R jX
1 1 1
= +

,
&
Z
m
=
&
& &
V
Z Z
m 1
+
olur.
R
fe
) yani P P P
cu fe 0
10
= + olur. I
0
akm kk olduundan P
ihmal edilebilir. Bylelikle;
P
fe
, Q Q
m 0

m V I
1 1 10 0
cos , Q m V I Sin
0 1 1 10 0
=
veya 3 fazl sistemde hat parametreleri cinsinden;
V I
L L 1 10 0
3 cos , Q V I Sin
L L 0 1 10
3 =
1 10
V I ; dir.
bota alma deneyinde ekil 3.12.adaki balant yaplr ve V
ve X
m
aadaki 3.42 - 3.47 bantlar ile hesaplanr:
1
0
1
1 10
Cos
P
m
V I

&
I
0

jX
1
R
fe

jX
m

&
I

&
I

&
= I
2
0
31
ok byk olduu iin I
2
0
R jX
R jX
fe m
fe m
+
olarak
1
kat olacaktr:
akm kk olduundan P
cu10

0

bota alma deneyinde ekil 3.12.adaki balant yaplr ve V
1
,
3.47 bantlar ile hesaplanr:
(3.41)
(3.43)
(3.40)
(3.42)

32

I I Cos
=
10 0
I I Sin
=
10 0

R
V
I
fe
=
1
, X
V
I
m
=
1

3.46 - 3.47de E
1
V
1
alnmtr; bu 3.40 ifadesindeki kabule dayanmaktadr.

Dier bir yolda aadaki gibidir:

1
0
2
1
m
P
V
R
fe
= ,
1
0
2
1
m
Q
V
X
m
= ,

3.5.2. Ksa Devre / Kilitli Rotor Deneyi n V V
k
I
k
I
n
= =
=
0
1 1
1 1
,

Bu alma durumunda; n = 0, s = 1 ve dolays ile
( )
R
s
s
'
2
1
0

= olduundan
makine ebeke tarafndan bakldnda minimum empedansa sahip olur. Bu nedenle
makineye nominal gerilimi uygulanmaz, aksi halde nominal akmn ok stnde bir
deerde akm ekilir ve makine ksa srede zarar grr. Bu nedenle makinenin
nominal akm ekmesini temin etmek iin, oto - trafo zerinden V
1k
< V
1n
gerilimi
uygulanr (ekil 3.12.b).

V
s
I I
n
1
1
1 1
=
=
= V
1k
olup, V
1k
%(10-20)V
1n

mertebelerindedir. Bu kk V
1k
geriliminde m
V
R
k
fe
1
1
2
; demir kayplar, m
V
X
k
m
1
1
2
;
mknatslama reaktif gc nominal gerilim uyguland duruma gre olduka kk
olacandan, T edeer devresindeki Z
m
mknatslama kolu empedans dier
elemanlara gre az akm ektiinden ihmal edilirse yaklak edeer devre (ekil
3.5) daha da basitleir. Bu durumda V
1k
geriliminde bir faz sargsndan geen akm;

( ) ( )
I I
V
R R X X
k n
k
1 1
1
1 2
2
1 2
2
= =
+ + + ' '

= V I
k k k 1 1
; olmak zere, m
1
faz iin kayp g;
P
k
= m
1
V
1k
I
1n
Cos
k
, P m I R I R
k k k
= +
1 1
2
1 1
2
2
( ' ' ) , P P P
k cu cu
n n
= +
1 2

(3.44), (3.45)
(3.46), (3.47)
(3.50)
(3.48), (3.49)
(3.51)

33

olacaktr.

tanmlamalar yaplp,
( )
R
s
s
'
2
1
0

olduu da gz nne alnrsa; edeer devre
aadaki gibi basitletirilebilir (ekil 3.14).

ekil 3.14 Asenkron makinenin ksa devre almada edeer devresi

Bu alma durumu X
k
ve R
k
nn elde edilmesi iin tekil edilir (ekil 12.b). Rotor
kilitlenilip, I
1k
akm I
1n
olacak ekilde, V
1
gerilimi sfrdan balanlarak V
k
deerine
getirilir ve P
k,
V
1k
ve I
1k
deerleri kaydedilip X
k
ile R
k
deerleri aadaki gibi
hesaplanr. ekil 14ten;
Z R X
k k k
= +
2 2
, Z
V
I
k
k
k
= ,
k
k
k k
Cos
P
m
V I
=
1 1
1 1

R Z Cos
k k k
= , X Z Sin
k k k
=

Dier bir yol ise;

R
P
m
V
k
k
r
=
1
1
2
, R
P
m
V
fe
x
=
0
1
1
2
, V V V
k r x 1 1
2
1
2
= + ,

V V Cos
r k 1 1
= ; ksa devre direncinde den gerilim,
V V Sin
x k 1 1
= ; ksa devre reaktansnda den gerilimdir.

(3.57), (3.58)
(3.59), (3.60), (3.61)
(3.62)
(3.63)
(3.52), (3.53)
R R R X X X
k k
= + = +
1 2 1 2
' , '

X
k

& &
I I
k n
=
1

&
V
k

R
k

I
(3.54), (3.55)
(3.56)

34

3.6. Asenkron Makinenin G Dengesi

Gleri bulmak iin ekil 3.3teki tam edeer devreden yazlm olan 3.19 -
3.22nci ifadeleri ilgili akmlar ile arpalm;

(i)
&
V
1
=
&
E
1
+
&
I
1
(R
1
+ jX
1
) *
& & & & & & &
I I V I E I R I jX
1 1 1 1 1 1
2
1 1
2
1
= + +

& & &
I I I
1 0 2
= + ifadesi (3.22) ; (3.64)de yerine yazlr ve m
1
fazl gleri bulmak iin m
1

ile arplrsa;
m I V m I R m I jX m I E m I E
1 1 1 1 1
2
1 1 1
2
1 1 0 1 1 2 1
= + + +
& & & & & & & &

elde edilir. Aktif gleri bulmak iin her iki tarafn reel ksmlarn alrsak,

P P P P
cu fe i 1 1
= + +

elde edilir. Burada; P
1
; makinenin giri gc, P
cu1
;

stator sarglarndaki toplam bakr
kayb, P
fe
; Statordaki toplam demir kayb, P
i
; Statordan rotora intikal eden toplam
i g yada hava aral gcdr.

Aslnda P P P
fe fe fe
= +
1 2
eklinde ifade edilebilirse de rotordaki demir kayplar, gerek
rotor frekansnn ve gerekse rotor geriliminin ok kk olmasndan dolay, ihmal
edilebilir ( P
fe2
0 ) . Dolays ile P P
fe fe
1
alnacaktr.

(3.65) ifadesinin imajiner ksmlar alnrsa;

Q Q Q Q
m 1 1 2
= + +

elde edilir. Burada Q
1
; Giriten ekilen toplam reaktif g, Q
1
; Stator sarglar
kaak reaktanslarnn harcad reaktif g, Q
m
; Statordan ekilen toplam
mknatslama reaktif gc, Q
2
; Rotor kaak reaktanslarnn harcad reaktif gtr.

(ii)
& &
'
' = +
E I
R
s
jX
20 2
2
2
ifadesi m I
1 2
&
' ile arplrsa;
(3.64)
(3.65)
(3.66)
(3.67)

35

( )
m I E m I R m I
R s
s
m I j X
1 2 20 1 2
2
2 1 2
2 2
1 2
2
2
1
= +

+
& & &
'
&
'
&
'

elde edilir. (3.68) ifadesinin reel ksmlar alnrsa;

P P P
i cu mi
= +
2

olur. Burada P
cu2
; Rotor sarglarndaki toplam bakr kayb, P
mi
; Rotorda endklenen
toplam mekanik mil gcdr.

Rotorun mekanik ortamnda yataklarda srtnme ve sarglarn cebren fan ile
soutulmas iin vantilasyon kayplar da mevcuttur. Bunlar;

P P P
mi st v
= +
+ 2

olarak ifade edilebilir. Bunlar;
P
st+v
; Rotordaki srtnme ve vantilasyon kayplarnn toplam,
P
2
; Makineden kan net mil gcdr.

(3.66), (3.69) ve (3.70) ifadeleri birletirilirse;

P P P P P P
cu fe cu st v 1 1 2 2
= + + + +
+

makinenin bileke g dengesi elde edilmi olur. Bu bir diyagram zerinde
gsterilecek olursa;

ekil 3.15 Asenkron makinenin g dengesi.

ekil 3.15 elde edilir.

P
i
i g (dner alan gc ya da hava aral gc);
P
i
=m
1
E I
20 2 2
cos ,
2 20 2
E I ; dir.
Hava aral gcnden sonra makinenin m
1
faz iin (toplam) gleri zetlersek:
(3.69)
(3.68)
(3.70)
(3.71)
P
1

P
cu1

P
i

P
fe

P
2

P
st+v
P
cu2

P
mi

(3.72)

36

P
fe
= m
E
r
P P m V I m I R m
V
R
fe
cu
fe
1
1
2
0 1 1 10 0 1 10
2
1 1
1
2
10
= = cos
( )
P m I
R s
s
mi
=

1 2
2 2
1 '
, P m I R
cu1 1 1
2
1
= , P m I R
cu
2
1 2
2
2
= ' ,
P m V I
1 1 1 1 1
= cos , P P P
mi st v 2
=
+
ou kez P
st v +
0olarak kabul edilip,
P P
mi 2
= yazlr. Bu kabul ile yaklak mekanik mil k gc;

( )
P m I
R s
s
2 1 2
2 2
1

'

olur. Bu g ilikilerinden sonra verim;
=
P
P
2
1

olarak verilir.

Kayma ile rotor bakr kayplar arasndaki ilikiyi aratrmak iin P
i
=f(P
cu2
) yi
yazalm;
2
E I
20 2
; olmak zere;

P m E I Cos
i
=
1 20 2 2
= m I
R
s
P
s
cu
1 2
2 2 2
=
'
, P s P
cu i 2
=

olduu grlr. Bu ifade kayma arttka rotor bakr kayplarnn artacan, dolays
ile rotorun snacan gstermektedir. Bu yzden asenkron makinelerin byk
kaymalarda altrlmas tercih edilmez. Nominal kayma genellikle % 3-5
mertebelerindedir.

(3.70)te P
i
= P P
cu mi
2
+ idi. Bu ifade (3.76)da yazlrsa;

( ) P s P
mi i
= 1

olarak elde edilir. Bu ifadede kaymann sfra yakn olduu durumlarda hava aral
gcnn tamamnn mile aktarldn, aksi halde (byk kaymalarda) endklenen
mil gc azald grlmektedir.
(3.73)
(3.74)
(3.75), (3.76)
(3.77)

37

4. DDRME MOMET

Mekanik dnyada M = P/ dr. Bu ilikiyi asenkron makineye uyarlarsak;
M =
P
n
2
2
60

olur. P
st+v
0 kabul edilerek, P
2
yi yaklak olarak;

P
2
= m
1
.
( )

I R
s
s
2
2
2
1
'

alnmt (3.73). imdi yaklak edeer devreden I
2
y elde edip P
2
de yerine
koyalm:
( )
=
+
+ +
I
V
R
R
s
X X
2
1
1
2
2
1 2
2 '

yazlrsa,
( )
=
+
+ +
I
V
R
R
s
X X
2
2 1
2
1
2
2
1 2
2 '

Bu ifadeyi yukardaki P
2
de yerine yazarsak,

P
2
= m
1
( ) R s
s
'
2
1
( )
V
R
R
s
X X
1
2
1
2
2
1 2
2
+
+ +
'

olur. Bu ifade (4.1)de yerine yazlrsa;

( )
M
m
n
R s
s
=

1 2
60
2
1
'
( )
V
R
R
s
X X
1
2
1
2
2
1 2
2
+
+ +
'

olur. n yerine dnmler yaparak s
n n
n
s
s
=

n s n
s
= ( ) 1 ve n
f
p
s
=
60
1
den
(4.3)
(4.1)
(4.2)

38

( ) n s
f
p
=

1
60
1
ifadesi elde edilir. Bu ifade (4.3)te yazlrsa;
( )
( )
M
m
n s
f
p
R s
s
=

1
1
2
60
2 1
60
1
'
( )
V
R
R
s
X X
1
2
1
2
2
1 2
2
+
|
\
| + +
'

elde edilir. Sadeletirmelerden sonra moment ifadesi;

( )
M
m p R s V
f R
R
s
X X
=

+
|
\
|
+ +
(
(
1 2 1
2
1 1
2
2
1 2
2
2
( ' / )
'

elde edilmi olur. Hesaplarmzda ounlukla bu ifadeyi kullanacaz.

T tipi edeerdevre kullanlrsa ekil 3.3ten,

( )
=

+
I
E
R s X
I
2
20
2
2
2
1
2
2
' /
'
, =

|
\
|
+
I
E
R
s
X
2
2 20
2
2
2
2
2
'

yazlabilir ve endklenen mekanik g (P
st+v
0 alnp);

P
2
= m
1
.
( )

I
R s
s
2
2 2
1 '
ve M =
P
n
2
2
60
den benzer bir ekilde,

( )
M
m p R s E
f
R
s
X
=

|
\
|
+
(
(
1 2 20
2
1
2
2
2
2
2
( ' / )
'

olur.

4.1. Asenkron Makinenin D Karakteristii

Yukarda elde edilen (4.4) v3 (4.5) bantlardan, momentin gerilimin karesi ile
deitii ve kaymaya nonlineer olarak bal olduu grlr. Bu ilikiler M = f(s)
(4.5)
(4.4)

39

olarak izilirse ekil 4.1deki asenkron makinenin d karakteristii elde edilir.
Makine farkl kayma arlklarnda farkl iletme durumlarnda bulunmaktadr.

ekil 4.1 Tipik bir asenkron makine d karakteristii

4.2. Kalk / Yol Verme Momenti

M
yv
= M
s=1
motor duruyorken (n = 0) motor milindeki momenttir (ekil 4.1). L tipi
edeer devre kullanlrsa, (4.4) ifadesinde s=1 koyarak;

( ) ( )
[ ]
M
m p R V
f R R X X
yv
=

+ + +
1 2 1
2
1 1 2
2
1 2
2
2
'
'

R
1
+R R
k
'
2
= (ksa devre direnci) ve X X X
k 1 2
+ = (ksa devre reaktans) olarak
tanmlanrsa;

[ ]
M
m p R V
f R X
yv
k k
=

+
1 2 1
2
1
2 2
2
'
,
ayn ekilde T tipi edeer devre iin elde edilen (4.5) ifadesinde s = 1 konursa
(4.7)
M
yv

s
M [Nm]
0
1
0<s<1
MOTOR
s<0
GEERATR
1<s
FRE
s=1
TRASFORMATR
(4.6)

40

yolverme momenti;

[ ]
M
m p R E
f R X
yv
=

+
1 2 20
2
1 2
2
2
2
2
'
'

olarak elde edilir.

4.3. DEVRLME KAYMASI ve DEVRLME MOMET

D karakteristii bildiimiz ekstramum noktas bulma problemine dnecek ekilde
ele alalm (ekil 4.2):

ekil 4.2 D karakteristik zerinde devrilme noktalar

M
d
= M
max
yani ekstramumdur.
dM
ds
= 0 denklemi zlrse bu noktaya ilikin s
deeri s
d
yi verecek ve M
s s
d
=
= M
d
olacaktr. Bu yaklam T tipinde uygularsak;
gerilimi sabit kabul edersek,

M =
( )
[ ]
( )
[ ]
m p E
f
R s
R s X
k
R s
R s X
1 20
2
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2

+
=
+

' /
' /
' /
' /

yazlabilir. Bu ksaltmada k =
m p E
f
1 20
2
1
2

olup sabittir. Ekstramum noktas iin trev
alnp sfra eitlenirse;
(4.8)
s
s
d

M
d

M
M=f(s)
1
0

41

dM
ds
k
d
ds
r
R
s
s X
=

+
2
2
2
2
2
'

( )
dM
ds
k
R s X
=
+
|
\
|
|
=
' /
2
2 2
2
2
2
0

ve, *
'
s
R k
2
2
uygulanrsa,
R s X '
2
2 2
2
2
0 =

s s
d
=
R
X
'
2
2

olur. M M
s s
d
d
=
=
olacandan s
d
(4.8)de yerine konursa;
M
m p R
f
X
R
E
R
X
R
X
d
=

|
\
|
\
| +
1 2
1
2
2
20
2
2
2
2
2
2
2
2
'
'
'
'
,
ve 2
2
X X
k
yazlrsa;

M
m p
f
E
X
d
k
=

1
1
20
2
2

elde edilmi olur. L tipi edeer devre iin devrilme kaymasnn bulunabilmesi iin;

M
m p V
f
R s
R
R
s
X
k R
s
R
R R
s
R
s
X
k
k
=

+
|
\
| +

`
)
=
+

+ +
|
\
|
1 1
2
1
2
1
2
2
2
2
1
2 1 2 2
2
2
2
2
1 1
2
' /
'
'
' '
'

M k R
s R R R
R
s
s X
k
=
+ + +
'
'
'
2
1
2
1 2
2
2
2
1
2

yazlabilir. Bu ksaltmada k =
m p V
f
1 1
2
1
2

olup sabittir.

dM
ds
= 0 dan s
d
zlrse,
dM
ds
k R
d
ds s R R R R s s X
k
=
+ + +
|
\
| = '
' /
2
1
2
1 2 2
2 2
1
2
0
(4.9)
(4.10)

42

( )
+
=

k R R
R
s
X
s
k R
k
'
*
'
2 1
2 2
2
2
2
2
2
2
0 uygulanrsa,
R s R s X
k 1
2 2
2
2 2 2
0 + = ' s s
d
( ) s R X R
d k
2
1
2 2
2
2
+ =
s
R
R X
d
k
=
+
2
1
2 2

Elde edilen bu s
d
ifadesi, yukardaki (4.7) ifadesinde elde edilen M
d
de yerine
yazlrsa;
M
m p
f
V
X
d
k
=

1
1
1
2
2 2

olarak elde edilir.

4.4. Kloss Denklemi

L tipi edeer devreye ait M/M
d
oranlanr ve yaklaklklar yaplrsa,

M
M
s
s
s
s
d
d
d
=
+
2

elde edilir. Bu ifadeye KLOSS denklemi denir. Kloss denklemi ile, edeer devre
parametrelerini bilinmeksizin herhangi bir kaymadaki moment yaklak olarak
hesaplanabilir.

4.5. rnekler

rnek 1: Plaka deeri 55kW, 380V, 104A, 2965 d/dak GF = Cos = 0.89 olan 3
fazl sincap kafesli motorun kalk akmnn anma akmna oran 6.3, devrilme
momentinin anma momentine oran 2.3, yolverme momentinin nominal momente
oran 1.6 olarak verilmitir. Motorun ularna uygulanan gerilimin;

a) Anma deerinde olmas halinde I
yv
, M
n
, M
yv
, M
d

b) Anma deerinin %90 ( V V
L L
' .
1 1
09 = ) olmas halinde kalk akmn ve kalk
(4.11)
(4.12)
(4.13)

43

momentini hesaplaynz.
c) Anma akmnda ebekeden ekilen aktif, reaktif ve grnen gler ile makine
verimini hesaplaynz.

zm 1:

55 kW , 380 V, 104A, 2965 d/dak, Cos = 0.89
I
yv
/ I
1Ln
= 6.3 M
d
/M
n
= 2.3 M
yv
/M
n
=1.6

a) I
yv
= 6.3I
1Ln
= 104 . 6.3 = 655.2 A M
P
n
Nm
n
n
n
=

=

=
2
60
55000
2
2965
60
1771

.
M
yv
= M
n
1.6 = 177.1 . 2.3 = 283.4 Nm
M
d
= M
n
2.3 = 177.1 . 2.3 = 407.3 Nm
b) V V
I
I
V
V
L L
yv
yv
L
L
' . ,
'
1 1
1
1
09 =

= ,
=
M
M
V
V
yv
yv
L
L
1
1
2
2
09 . ,

M
M
V
V
d
d
L
L
1
1
2

= = = I I A
yv yv
09 09 6552 589 . . . , = = M
yv
09 2834 2295
2
. . . Nm
= = = M M Nm
d d
09 081 4073 3399
2
. . . .

c) S V I
L L 1 1 1
3 3 380 104 68 45 = = = . kVA
P
1
= S
1
Cos = 68.45 . 0.89 =60.42 kW
Q
1
= S
1
Sin = 68.45 . 0.456 = 31.21 kVAr
% = P
2n
/P
1
= (55/60.42)100 = %90.28

rnek 2: Stator direnci faz bana 0.23 olan 3 fazl yldz bal bir asenkron
motorun bota alma deneyinde alnan veriler; 2400V, 11746W, 18.38A dir. Ksa
devre deneyinde alnan sonular ise 500V, 56800W, 210Adir. Kaymann %1 olmas
halinde (L tipi edeer devreyi kullanarak) devre elemanlarn, akmlar
0
,
,

k
y
bulunuz.

zm 2: Bota alma deneyinden, I
, R
fe,
I
, X
m
, ,
0
bulunur. ekil 10daki L
tipi devreden;
P
fe
= m
1
V
1
I
, I
P m
V
I A
fe

= = =
/ /
/
.
1
1
11746 3
2400 3
283

44

R
V
I
R
fe fe
= = =
1
2400 3
283
489 6
/
.
.
I I I
0
2 2
= +

I I I

= =
0
2 2 2 2
1838 283 . . I
= 18.16A
X
V
I
X
m m
= = =
1
2400 3
1816
763
/
.
.

ekil 3.6bden

tg
I
I
1
1558 .
o
,
0
90 = 74.42,
KIsa devre deneyi sonularndan ise Z
k
, R
k
(R
1
, R
2
), X
k
, (X
1
, X
2
),
k
bulunur.
Z
V
I
k
k
= = =
1k
500 3
210
/
1.375 , P m I R
k k k
=
1
2
R
k
=
P m
I
k
k
/
1
2

R
k
=
56800 3
210
2
/
= 0.43 R R R
k
= +
1 2
'

R R R
k
'
2 1
=

R'
2
= 0.43 - 0.23 R'
2
= 0.2
(R
1
llmediyse, R
1
R'
2
R
k
/2 alnabilir.)

X Z R
k k k
= = =
2 2 2 2
1375 0 43 . . 1.306 , X X
X
k
1 2
2

= 0.653
s = 0.01 durumu iin L edeer devresini tekil edersek;

elde edilir. s = 0.01 iin I
2
yolundaki empedans :

Z R
R s
s
X
k k
= +

+ = +

+
' ( )
.
. .
.
.
2
2
2
2
2
1
0 429
0 2 099
0 01
1306
&
I
0

0.23
0 2 1 0 01
0 01
. ( . )
.

R
fe

X
m

&
I

&
I

&
I
2

&
E
20

&
I
1

0.653 0.2 0.653
&
I
2
2400
3
V

45

Z I
V
Z
I = = = = 20 27
2400 3
20 27
68 4
2
1
2
.
/
.
. olur. Bylelikle makineye
ilikin nemli parametreler bulunmu olur.

rnek 3: Rotorunda faz bana direnci, kaak endktans sras ile 0.1 ve 0.5 mH
olan bilezikli 3 fazl asenkron makinenin anma hz 950 d/dak olup rotorundan 20 A
gemektedir. Statorda meydana gelen kayplar (P
cu
ve P
fe
) ve srtnme - vantilasyon
kayplarn ihmal ederek rotor devresinde oluan i g (hava aral), bakr
kayplar, devir says, k gc ve momentini,

a) Anma kaymas,
b) s = -0.01
c) s = 1.4 iin bulunuz.
d) Bulunan noktalar s - M grafiinde iaretleyiniz.

zm 3:

a) 950 d/dak ya en yakn (st) senkron devir says 1000 d/dak dr.
O halde nominal kayma; s
n
=
n n
n
s n
s
=

=
1000 950
1000
0 05 . olur.
ndirgenmemi parametreler ile;

(67.a) ifadesi indirgenmemi byklkler iin yazlrsa;

P m I
R
s
i
= = =
2 2
2 2 2
3 20
01
0 05
.
.
2400 W

( ) ( ) P P P P s
mi s v i 2
1 2400 1 0 05 = = = =
+
. 2280 W

P m I R P s P P W
cu i i mi 2 2 2
2
2
2400 2280 120 = = = = =
2sf
1
L
2
R
2

E
2
E
2

0.1/s
0.157

E
2o

2f
1
L
2

R
2
/s
E
2o

P
i
/m
2

0

46

M
P
n
n
n
= =

=
2
2280
2 950 60 /
22.92 Nm

b) Kayma s
n
den -0.1e gittii iin I
2
de deiecektir. I
2
yi bulmak iin E
20

gereklidir. E
20
deimediine gre; (a)daki verilerle

( ) ( ) I R s I X E
2 2
2
2 2
2
20
+ = /

( ) ( )
| |
E
20
2 2
1 2
20 01 0 05 20 0157 = + = . / . .
/
40 V olarak bulunur. P m I
R
s
i
=
2 2
2 2
in
hesaplanabilmesi iin s = -0.1 iin I
2
bulunmaldr;

I
E
r
X
2
20
2
2
2
2
1 2
2
2
1 2
01
40
01
01
0157
=
|
\
| +
(
=
|
\
| +
(
=
.
.
.
.
/ /
39.5 A, artk P
i
hesaplanabilir.
P m I
R
s
i
= =
=
2 2
2 2 2
3 395
01
01
46808 .
.
.
. W,
( ) ( ) P P s
mi i
= = = 1 46808 1 01 5149 . ( . ) W,
P P s
cu i 2
46808 01 468 = = = . . W,

G yn (iaret) deitirdi. Yani (a)da motor olarak alan makine bu kez generatr
alyor; Zira s < 0 dr.

n = (1-s)n
s
= (1-(-0.1))1000 = 1100 d/dak ,

1100>1000 n > n
s
senkron st hzda dnmektedir. Kayp pasif olduundan P
cu
>
0 dr.
P
stv
0 olarak verildiinden, M =
P
n
Nm
mi
2
60
5149
2 1100 60
44 7
=
/
.
Motorken rettii momentin tersi ynde moment retmektedir. Yani d kaynaktan
moment almakta, moment alp elektrik retmektedir. Bu ise generatr almadr.
V
R s 2/

V
X
2

E
20

2

47

c) s=1.4 iin
I
E
r
X
A
2
20
2
2
2
2
1 2
2
2
1 2
14
40
01
14
0157
232 =
|
\
| +
(
=
|
\
| +
(
=
.
.
.
.
/ /

P m I
R
s
i
= = =
2 2
2 2 2
3 232
01
14
11524
.
.
W (Pasif alma: ebekeden g ekiliyor)

( ) ( ) P P s
mi i
= = = 1 11524 1 14 4610 . W (i makinesinden g ekiliyor, yani
onu frenliyor. Zira s>1 fren alma vardr.)

P P s
cu i 2
11524 14 16134 = = = . W (kayplar pasif olduundan P
cu2
>0 dr)

Grlecei zere mutlak deerce byk kaymalarda P
cu2
(I
1
artacandan P
cu1
de)
artmaktadr. Bu yzden verimli ve snmaya yol amayan bir almay temin etmek
iin kk kaymalarda (mutlak deerce) allmaldr.

d) Elde edilen noktalar asenkron makinenin d karakteristiinde iaretlersek;

diyagram elde edilir.

(bu 10I
n
olup,
uzun sre geerse
sarglar iin zararl
olacaktr)
s
M [Nm]
-0.1
0
s
n
=0.05
1
1.4
M
n

29.92
39.7
-44.7
0<s<1
MOTOR
s<0
GEERATR
1<s
FRE

48

rnek 4: Yldz bal bilezikli bir asenkron motorun plakasnda; 7.5 kW, 16 A, 380
V, 1430 d/dak, Cos=0.8 ve f=50 Hz yazldr. Devrilme ve anma momenti
arasndaki oran 3.2 olup, nominal rotor akm 25 A dir. Rotor terminalleri arasnda
bota endklenen gerilim; E
20
=180 V tur.

a) Motorun nominal ve devrilme momentini,
b) Anma almasndaki verimi, iki bilezik arasnda endklenen rotor gerilimini ve
rotor faz empedansn,
c) Devrilme kaymasn bulunuz.

zm 4:
a) M
P
Nm
n
n
n
= = =
2
7500
2
1430
60
50

, M M
d n
= 32 . =3.250 = 150 Nm
P V I Cos W
L L 1 1 1
3 3 380 16 082 8635 = = = .

b)
n
n
P
P
= = =
2
1
7500
8635
85 %86. , s
n n
n
W
n
s
s
=

=

=
1500 1430
1500
0 0467 .
E s E V
L L 2 20
0 0467 180 8 4 = = = . . Bu gerilim; bilezikler arasndaki gerilim olup,
rotor yldz bal olduundan sarg gerilimi olarak bu deerin
1
3
konulacaktr;
Z
E
I
L
n
2
2
2
3 8 4 3
25
0194 = = =
/ . /
.

c) Kloss fadesinden;
M
M
s
s
s
s
d
d
d
=
+
2

s
s
s
s
M
M
n
d
d
n
d
n
+ =
2

s
s
M
M
M
M
n
d
d
n
d
=

2
1
s
s
n
d
= 32 32 1
2
. . ;
s
s
n
d
= 016 . ,
s
d
= =
0 0467
016
0 292
.
.
. olur.
Nominal devir says 1430 d/dak olan bir motorun senkron devir says 1500 olur.
n
d
=n
s
(1-s
d
) = 1500(1-0.292) = 1062 d/dak olarak elde edilir.

49

4.6. Dner Makinelerde Mknatslanma Reaktans

Dner alan reaktans da denir. Demirdeki mmk dm ihmal edilecektir (
r
).
oluk di
stator
rotor
h
s
h
r

ekil 4.3 evresel alm makinede stator ve rotor dilerinin karlkl konumlar

Stator ve rotor teetsel izilirse (ekil 4.3), hava aralnn deiimi
+ + + h h h
s r s hr
, , , gibi olur.

Hava aralndaki bu deiiklii hesaba katmak iin 'y 1 'den byk bir katsay ile
arpalm.

k k ; 1 k
: hava aral dzeltme faktr

Di kenarlarndaki doymay
0
a etki ederek dzeltmek istersek;

0
0
1
k
k ;
yazlabilir.

nce bir faz sargsnn sadece kendisi beslendiinde mknatslanma z endktansn
bulalm. Temel eitlikler:
F =
m
, = BA, F = BA

o
A
= B

o
, B =
o
F olup,
doyma ve hava aral deiimine dikkat edip; Byi maksimum deerler cinsinden
yazarsak;

B
k k
F
m
o
m
=

(4.14)

50

Datlm stator sarglarnn retilecei mmkin, bir faz sargs tarafndan retilen
bileeni u ekilde idi (bkz Eitlik 2.5):
F (x,t) =
2 2
3
3
1
1
3

+ +
(
N
p
I k x
k
x
w
w
sin sin L Cost

Bu ifadenin temel bileeninin maksimum deeri,

F
N
p
k I
m w 1
1
1
2 2
=

ve (4.14) te konursa;

B
k k
N k
p
I
m
o w
1
1 1
2 2
=

m m m p m
B A B B
D
p
= = =

2 2 2
2
1 1 1
l l

m
o w
k k
N k
p
I
D
p
=

|
\
|
|

2 2 2
2
1
l

ve bobin ak kavramasnn; ( ) = N k
w 1 1
olduu hatrlanrsa;

m
o w
D
k k
N k
p
I =

|
\
|
2 2
1 1
2

l

L
I
D
k k
N k
p
I
I
f
m o w
= =

|
\
2 2
2
1 1
2
l

Dolaysyla bir faz iin mknatslanma endktans

L
D
k k
N k
p
f
o w
=

|
\
|
2
1 1
2

l
olarak elde edilir.

X f L
f f
= 2
1
olup;
(4.18)
(4.19)
(4.15)
(4.16)
(4.17)

51

X
f D
k k
N kw
p
f
o
=

4
1 1 1
2

l

olur. ok fazl makinelerde dner alan bahsi hatrlanrsa (bkz. 2.Blm);
F
m
F
mf f
=
2
1
idi. Dolaysyla benzer ekilde,

L
m
L X
m
X
m f m f
= =
2 2
, olacaktr .

X
m f D
k k
N k
p
m
o w
=

2
1 1 1 1
2

l

E X I
m 1
=

olduundan I

istenildiinde kolayca bulunabilir. D hava aral
ortasndaki aptr.

(4.22) ifadesinden grlecei zere; hava aral, p ift kutup says, k
arttka
(makine doyduka) X
m
klmekte, I
artmakta ve makine daha fazla reaktif

(mknatslanma iin) g ekmektedir. Bu ise rotor ile stator arasndaki hava
aralnn ve kutup saysnn kk yaplmasnn (kk devir yada byk kutup
says tercih edilmemektedir) en byk sebebidir.

(4.20)
(4.21.a, b)
(4.22)

52

5. ASEKRO MOTORLARA YOLVERME VE HIZ AYARI

5.1. Asenkron Motorlara Yolverme

Yolverme, bir asenkron motorun ebekede nemli miktarda gerilim dmne ve
sarglarn tahribine yol amayacak kadar kk bir akm ile motorun durma
konumundan normal alma devir saysna getirilmesi ilemine denir.

Bilindii gibi asenkron motorlarn ebeke yanndan grlen empedans kaymaya
baldr. Bu empedansta kaymaya bal eleman
R s
s
' ( )
2
1
olup, durma annda
(s =1), 0 deerindedir. Bu da makine empedansnn minimum olduu durumdur.
ayet motora nominal gerilimi uygulanacak olursa, nominal akma gre 4 ile 6 kat
akm ekecektir. Bu I
yv
akm;

L tipinde
I
V
R X
yv
k k
+
1
2 2
( )
, T tipinde
I
E
R X
yv
k

+
20
2
2 2
( ' )

olarak verilmiti. Bu akm gerek ebeke gcne, gerekse motor gc ve motor
milindeki toplam atalet momentine bal olarak, ou kez msaade edilemezdir.
Yolverme sresinde hattan ekilen akmn efektif deeri zamana gre ekil 5.1de
verilmitir.
I
yv
,
n
I
yv
n
n
n
I
n
t
t
yv

ekil 5.1 Yolverme srasnda akm ve hzn deiimi
(5.1.a, b)

53

5.1.1. Yolvermenin Etkileri

Yolvermenin iki deiik etkisi vardr:

a. ebekeye etkisi: ebekeler ou kez bu kalk akmlarna yetersiz kaldndan,
bir yada daha fazla motorun ayn anda devreye girmeleri, enerji datm hatlarnda
kayda deer gerilim dmlerine neden olurlar. Bu durum ayn hattan beslenen dier
tketicileri de olumsuz etkiler. Ataleti byk olan yksek gl motorlarda, yol
verme sresi uzayacandan, bu gerilim dmleri daha da uzun srer ve nem tar.

b. Motora etkisi: Byk deerli bu kalk akm motor sarglarnda

P m I R
cuyv yv k
=
1
2
(Burada I
yv
zamana gre deimektedir. )

yolverme bakr kayp gcnn harcanmasna neden olur. Bu kayp g hayli byk
olup, t
yv
uzadka (motor milindeki atalet momenti bydke t
yv
artar)
Q k P dt
cuyv
t
yv
=
0

kalori kadar bir s enerjisi motor sarglarn str. Bu s, makine izolasyon
malzemelerine zarar verecek kadar artabilir.

Yolvermenin yan etkilerini azaltmak iin ;
R
: Stator sarglarna seri balanm reosta,

R
yv
' : Bilezikli motorda, bileziklere dardan balanan R
yv
yolverme
direncinin statora indirgenmi deeri olarak tanmlanrsa, yolverme akm

I
V
R R R X
yv
k yv k
=
+ + +
1
2 2
( )
,
I f V R R R X
yv k yv k
= ( , , , ' , )
1

olur. Burada R
k
ve X
k
makine ii sabitler olduu iin, dtan bakldnda;

I f V R R
yv yv
= ( , , )
1

eklinde yazlabilir. Burada I
yv
; V
1
ile doru, R
ve R
yv
ile ters orantldr. O halde
I
yv
; V
1
, R
ve R
yv
nin uygun seilmesiyle istenilen snrlar ierisinde tutulabilir.
(5.2)
(5.3)
(5.4.a, b)
(5.5)

54

Fakat bu deiimler yaplrken makine momentinin de deiecei gz ard
edilmemelidir.

5.2. Yolverme Yntemleri

5.2.1. Direk Yolverme

Daha ziyade 5kWa kadar olan motorlara uygulanr. Bu gteki bir motorun
ebekede nemli bir gerilim dmne neden olmayaca kabul edilmektedir. Dier
taraftan, bu gteki motorlarn atalet momenti de kk olacandan, yolverme
sresinde sarglarda aa kacak s art kk olacaktr. ekilde 5.2de Q1;
termik manyetik anahtardr.

ekil 5.2 Asenkron motora direk yolverme balant emas

Bu yntem sincap kafesli motorlarda kullanlr. Zira bilezikli asenkron motorlar bu
kadar kk glerde imal edilmezler.

55

5.2.2. n Diren le Yolverme

Bu yntemde motor ularndaki gerilim n diren ile drlerek, motorun kk
akm ile yol almas salanr (ekil 5.3a). Yolverme akm;

I
V
R R X
yv
k k
=
+ +
1
2 2
( )

olup, R
arttka I
yv
nin azalaca aikardr. Makine momenti ise ekil 5.3bdeki gibi
deiecektir.

s
0
s
d
1
0
M
M
yv
''
M
yv
'
M
yv
M
d
R
''
R
'
R
= 0
R R

'' '
> 0
(b)

ekil 5.3 a) n diren ile yolverme balant emas, b) D karakteristiin R
ile deiimi

M
M
I
I
yv
yv
yv
yv
2

olacaktr. Bu yntem sincap kafesli motorlara uygulanmakta olup, R

deki g kayb
fazla olduu iin ok tercih edilmemektedir.

(5.6)
(5.7)
(a)

56

5.2.3. Kua Balamas

5.2.2. Konusundaki yntemin bir faza uygulanm halidir; R
sadece statorun bir

fazna balanr. Makinenin akm dner alan simetrisi bozulur. Sabit genlikli dner
alan yerine, genlii zamanla deien eliptik bir dner alan oluur. Makine kk
akmla vuruntulu olarak kalk yapar. D karakteristiin deiimi ekil 5.3.bdeki
gibidir. Gnmzde zorunluluk halleri dnda pek kullanlmamaktadr.

5.2.4. Yldz-gen Balama

Yldz-gen yolvermenin yaplabilmesi iin stator sarg geriliminin, ebeke faz aras
gerilimine eit olmas gerekir. Yani Trkiye ebekesinde V
gen
/V
yldz
; 380/660V
olan motorlara yldz-gen yolverilebilir.

gen ve yldz durumlarnda ebekeden ekilecek akmlar incelersek:
Z
Z
Z
L
1
L
2
L
3
L
1
L
2
L
3
Z Z
Z
V
1L
V
1L
I
1p
I
1
I
1
I
1
V
1
V
1

I
I
V
Z
Z
V
I I
L
L
p
p
=

=
3 3
3
1
1

bulunur.

Grlecei zere yldz balantda hattan, gen balantya gre te bir akm
ekilir. Bu oran, bu yntemi orta gl makineler iin tatmin edici yapar. Bu arada
akmn deimesi ile momentte deiir ve
I
V
Z
V
Z
I I
I
V
Z
L
L
1
1
1
1
1
3
3
= = =
=
p
p

I
V
Z
V
Z
I I
I
V
Z
L
L
1
1 1
1
1
3
3
= = =
=

(5.8)
(5.10)
(5.9)

57

M
= 3 . M
Y

(ekil 5.4c) olur. Bu tip yolvermede, ya elle kumanda edilen yldz-gen yolverme
anahtar, yada AC3 snfndan seilmi, kontaktrl kumanda devresinden
faydalanlr. Burada ikinci balama verilecektir (ekil 5.4a, b).

(a)
s
0
1
0
M
M
yvY
M
yv>
s
d
M
Y
M
>

(b)
ekil 5.4 Yldz/gen yolverme balant emas; a) G devresi, b) D karakteristik deiimi
(5.11)
Burada
T
: Dz zaman rlesi olup,
bobinine gerilim uygulandndan belirli bir
sre sonra (t
yv
) devre zerindeki btn
kontaklar konum deitirir.
e
0
: Kumanda devresi sigortas,
e
1
: G devresi sigortas,
e
2
: Termik rle dir.

58

(c)
ekil 5.4 c) Yldz/gen yolvermeye ilikin kumanda devresi

5.2.5. Oto-Trafo le Yolverme

Gerilimi klterek I
yv
yi snrlayan bir yntemdir. Daha ziyade byk gl
motorlarda uygulanr. Gerilim oto-trafo zerindeki srg kolu yada kademe atlayarak
arttrlr ve motor nominal devrinin %70 ine ulanca oto-trafo devre d braklarak,
devreye direk balanr.

ekil 5.5ada balant emas verilen devrede; Q1 termik manyetik anahtar
kapatldktan sonra, nce A, sonra B anahtarlar kapatlp oto-trafo zerinden gerilim
arttrlarak motorun yumuak bir ekilde 0.7n
n
devrine kmas salanr. Sonra, A
alp C kapatlarak akm kesilmeksizin motor ebekeye direk balanr. Daha sonra,
B alarak oto-trafo devre d braklr.

59

(a)
s
0
s
d
1
0
M
M
yv
''
M
yv
'
M
yv
M
d
V
1
''
V
1
'
V
1
V V V
1 1 1
'' '
< <

(b)
ekil 5.5 Oto-trafo ile yolverme a) Balant emas b) D karakteristiin deiimi

60

5.2.6. Bilezikli Makineye Yolverme

Bilezikler zerinden terminallere alnan rotor sarg ularna diren balanarak (R
yv
),
rotor devresi direnci arttrlr (ekil 5.7). Bylelikle motorun ebekeden grnen
empedans artacandan yolverme akm azalr. R
yv
direnci maksimumdan yava
yava minimuma getirilerek motorun yolalmas salanr. Bu yntemde akm
azalmasna ramen makinenin kalk momenti artar ( belirli bir R
yv
aral iin ). R
yv

uygun deerde seilerek, motorun maksimun moment ile ( M
d
) kalk yapmas
salanabilir. Rotor terminallerine R
yv
balandnda yolverme momenti;

M
m p
f
R R V
R R X
yv
yv
k yv k
=

+
+ +
.
( ' ' ).
[( ' ) ] 2
1
2 1
2
2

olur. Burada R
yv
' ; R
yv
direncinin statora indirgenmi deeridir. ayet yolverme
momentinin motorun normal almasndaki herhangi bir s kaymasndaki momentine
eit olmas istenirse;

R
R s
s
yv
'
' ( )

2
1
,
R
m
m
R
yv g yv
' . . =
1
2
2

deeri seilir.

s
0
s
d
''
=1
0
M
M
d

R
2
'

R R
yv 2
' '
+
R R
yv 2
' ''
+
R R
yv yv
'' '
>
s
d

s
d
'

ekil 5.6 Bilezikli asenkron makine rotoruna ilave diren balayarak yolvermede d karakteristik
deiimi
(5.12)
(5.13), (5.14)

61

ekil 5.7 Bilezikli asenkron makine rotoruna ilave diren balayarak yolvermeye ilikin balant
emas

5.2.7 Asenkron Motora Yumuak Yolverici ile Yolverme

ekil 5.8 AC Kyc ile asenkron motora yumuak yolverme

Gnmzde elektronik sistemlerin maliyetlerinin dmesi ile, 100kW-500 kW aras
Tristr kat ou kez
mikrobilgisayar kontroll
olduu iin, sistem birok
ilev iin programlanabilir.
Kullanlacak tasarm ile; ar
akm koruma, hzlanma sresi
belirleme, devir yn
deiimi, frenleme, frenleme
sresi belirleme, hata kontrol
gibi birok ilem
gerekletirilebilmektedir.

62

motorlarn yolverilmesinde yumuak yolvericiler en ekonomik ve esnek zm
olmaya balamtr.

5.3. Asenkron Motorlarda Hz Ayar

Bilindii zere asenkron motorun rotor hz, dner alan hzn (n
s
) yakalamaya
almaktadr. O halde dner alan hz deitirilebilirse rotor hz da deiecektir.

n
f
p
s
=
60
1
.

olduundan, n
S
e etkiyen parametreler p ve f
1
dir. Bu parametrelerin deitirilmesi,
ykl yada bota alma durumunda da rotor hzn deitirir.

Devir says ayar yntemlerinden bir dieri de retilen momente etki etmektir.
Moment ifadesi genel halde;

M
m p
R R
s
V
f R
R R
s
X
yv
yv
k
=

+
+
+
|
\
| +
(
1
2
1
2
1 1
2
2 2
2
' '
'

olacandan, f
1
ve p haricinde dardan deitirilebilecek parametreler V
1
ve R
yv
'
dr (bilezikli makinede). Bu moment ifadesi bir M
y
0 yk momentine eitlenip V
1

yada R
yv
' deitirilirse, eitlii salayacak farkl bir s kaymas elde edilir. Bylelikle
motorun devri ayarlanm olunur. imdi bu parametrelerin deitirilerek hzn
ayarland yntemleri inceleyelim.

5.3.1. Kutup Says Deitirilebilen Sarg Kullanarak Hz Ayar

zel olarak sarlm, kutup says deitirilen bir ok sarm tr olmasna ramen,
kolayl asndan en yaygn olarak DAHLANDER SARGI kullanlmaktadr. Bu
sarm tekniinde kutup says 2/1 orannda (gen/ift-Yldz), dolays ile dner
alan hz da 1/2 orannda deitirilebilmektedir.

8 Kutuplu makinede, bir faza ait sarg, normal sargda ekil 5.8adaki gibi
yerletirilmiken, Dahlander sargda bobin ara balantlar ekil 5.8bdeki gibi
(5.16)
(5.15)

63

dzenlenmi olup, sarg ortasndan bir u kartlmtr.
u x
8 Kutup
A
R
B
R
C
R
D
R

a) Normal Sarg
u
2
x
2 u
1
8 Kutup
A
R
B
R C
R
D
R

b) Dahlander Sarg; u
2
ve x
2
den beslenmi
u
1 x
1
4 Kutuplu
A
R
B
R
C
R
D
R

c) Dahlander Sarg; u
1
ve x
1
den beslenmi

ekil 5.9 Bir faz sargsnda Dahlander balantnn elde edilmesi

Dahlander sargda byk kutup says/alak devir elde etmek iin u
2
ile x
2
den
besleme yaplr. Kk kutup says/yksek devir says iin ise u
2
ile x
2
birletirilip;
x
1
diye adlandrlp u
1
ile x
1
den besleme yaplr. Bu durumda sarglarn yarsndaki
akm yn deiir, bylece kutup says da yarya iner (ekil 5.9c).

Makinenin fazl olduu kabul edilirse, faz sarglar kendi iinde gen balanr ve
aada grlecei zere dar 6 u kartlr (ekil 5.10).

64

ekil 5.10 gen ve YldzYldz bal 3 fazl makinede sarglar aras balantlar; a) gen balant:
byk kutup/ alak devir, b) YldzYldz balant: kk kutup /yksek devir, c) Terminal
kutusu

Dahlander sargda faz sarglar normalde gen balanr ve u
2
v
2
w
2
den besleme
yapldnda motor alak devirde dner.

ki kat devir says elde etmek iin (yksek devir) u
2
v
2
w
2
birletirilip, u
1
v
1
w
1
den
besleme yaplr. Bu durumda sarglarn balants ekil 5.10bdeki ift-yldz
balantdaki gibi olur.

5.3.2. Frekans Deiimi le Devir Says Ayar

Bu yntemde, f
1
ebeke frekans deitirilerek dner alan hznn deimesi salanr
ve bylelikle rotor hz ayarlanr. Fakat T tipi edeer devreden (ekil 3.3),

I
E
X
E
f L
m m
= =

1 1
1
2

olduundan f
1
deitike I
de deiir. f
1
nominal deerine gre azaltlrsa X
m

kleceinden I
artar. I
nn artmas makinenin doymas ve lineerliinin

kaybolmas anlamna gelir. Doymaya sebebiyet vermemek iin E
1
/ f
1
orannn sabit
tutulmas gerekir. E
1
in sabit tutulmas mklat kartacandan (V
1
E
1
kabul
ile) V
1
/ f
1
orann sabit tutulmas yoluna gidilir.
(5.17)

65

Dier taraftan alma blgesi greceli olarak sabit kalacandan (s=sbt), frekans
arttka makine empedans artacak, V
1
/ f
1
oran sabit tutulduundan I'
2
de yaklak
olarak sabit kalr.

Bu ilikiler Biot-Savart Kanunu ( F B I = . .l ) gerei, retilen momentin sabit kalaca
anlamna gelir. D karakteristik ekil 5.11daki gibi deiir.
s
n
s
''
n
s
'
n
s
M
d
M
f
1
f
1
'
f
1
''
f f f
1 1 1
0
'' '
> > =
1
0

ekil 5.11 f
1
deitirildiinde d karakteristiin deiimi (V
1
/f
1
= sbt)

Bu teknik, D.A. yada D.G. ara devreli 3 fazl darbe genilik modlasyonlu eviriciler
kullanlarak gerekletirilir (ekil 5.12).

(a)

(b)
ekil 5.12 a) Evirici zerinden beslenen asenkron motor, b) V
1
/f
1
orannn deiimi

f
1
deitirildii iin etiket hznn stne kabilir. Bu durumda frekansa bal demir

_
_
M
3
R
S
T
D.G.
Dorultucu Evirici
u
v
w

66

kayplarnn artaca ve makinenin snaca gz ard edilmemelidir. Nominal
frekans altnda sabit moment kipinde allr V
1
/f
1
oran sabittir. Nominal frekansn
zerine klmas durumunda makine g snrnn almamas iin sabit g kipinde
allr, bu blgede artan frekans ile V
1
/f
1
oran azaltlr (ekil 5.12b).

5.3.3. Bilezikli Asenkron Motorun Rotor Devresine Diren lave Ederek Hz
Ayar

Bu yntemde dner alan hzna etki edilmez, dolays ile bota hz ayar yaplamaz;
sadece senkron alt devirlerde ayar yaplabilir. Ykl durumda motor alma noktas
bir kaymadan dierine deiir. Kayma deitiinde rotor hz da deimi olur.

(5.16) ifadesinde R
yv
deitirilirse eitlik farkl bir s deeri iin salanr. Kayma ve
hz R
yv
ile deitirilmi olur.

Bu esnada R
yv
byrken S
d
de byyecektir. Uygun R
yv
seimi ile ( M
yv
=M
d
)
yolverme momenti maksimum momente eitlenerek motorun yksek kalk momenti
ile yolalmas salanabilir. D karakteristik ekil 5.13deki gibi deiir.
s
0
s
s
s
R R
yv 2
' '
+
R R
yv 2
' ''
+
R R
yv 2
' '''
+
M
y M
d
M
1
0

ekil 5.13 Bilezikli asenkron motorda rotor devresine diren ilave edildiinde d karakteristiin
deiimi.

Arzu edilen s
1
kaymasndan, s
2
kaymasna gemek iin rotor devresine ilave edilecek
diren:

R
s
R R
s
yv
'
' '
2
1
2
2
=
+

eitliinden bulunur.
(5.18)

67

Devre balama emas, bilezikli asenkron motora yolvermede kullanlan ema ile
ayndr (ekil 5.7).

5.3.4. Gerilimin Deitirilmesi le Hz Ayar

V
1
ebeke gerilimi deitirildiinde dner alan hz deimeyeceinden, botaki
devir says deitirilemez. Dolays ile bu tip hz ayar sadece ykl durumda
yaplabilir.

(5.16) balantsnda V
1
deiince, (belirli bir yk momenti varken) eitliin
salanmas iin s kaymas baka bir s' deerine oturur. Bylece motorun devri
deitirilmi olur. Senkron alt devirlerde; n
s
ile n
d
arasnda ayar yaplabilir. V
1

nominal deerinin zerine kartlmaz, aksi halde motor doyar. Byk kaymalarda
rotor sarglarnn snaca gz ard edilmemelidir. Gerilimin deitirilmesi iin
alternatif akm kycs ya da oto-transformatrler kullanlabilir. ayet oto-trafo
kullanlrsa balama emas; oto-trafo ile yolverme bahsinde verilen ile ayn olur
(ekil 5.5a). D karakteristik ekil 5.14deki gibi deiir.

s
1

s
1

0
s
M
My
V1
V
1

V
1
>V
1

1
0

ekil 5.14 Gerilim deiimi ile hz ayarnda d karakteristik.

5.4. Asenkron Motorun Frenlenmesi

eitli frenleme ekilleri olmasna ramen, en ok kullanlan tip verilecektir.

68

5.4.1. Mekanik Frenleme

Burada motor mekanik fren aralar ile donatlr. rnein alma sresinde bir
elektromknatsla kaldrlan mekanik fren, motorun devreden kmas ile derek
motorun durmas salanr.

Frenleme esnasnda motoru (elektriksel olarak) yklemezler. Mekanik frenli
motorlarn frenleri; diskli ve elektromknats lamelli olabilecei gibi konik rotorlu
olan tipleri vardr. Asansr sistemleri ve yksek hzl matbaa makinelerinde
kullanlrlar

5.4.2. Ters Akm ile Frenleme

Kontaktrl ve zaman rleli bir otomatik kumanda dzeni ile stator fazlarndan
herhangi ikisi yer deitirilerek dner alann yn ters deitirilir. Rotor, dner alan
takip edeceinden, dn ynn (biriktirdii kinetik enerjiyi sya evirdikten
sonra) deitirmek isteyecek ve devir says sfrdan geerken otomatik kumanda
dzeni motoru devre d brakacaktr.

L1 L2 L3
M
F
e2
e1
1 3 5
2 4 6
1 3 5
2 4 6
1 3 5
2 4 6
M
3
u v w
(a)

69

(b)
ekil 5.15 Ters akmla frenleme; a) G devresi b) Kumanda devresi

5.4.3. Doru Akm ile Frenleme

Bu yntemde motor sarglar uygun ekilde birletirildikten sonra bu ulara V
Fd

doru gerilimi uygulanr. Tabii ki bu ilemden nce motor ebekeden ayrlm
olmaldr. Sarglar genellikle aadaki gibi birletirilir.

V
Fd
R
1
I
Fd

R
1
V
Fd
I
Fd

ekil 5.16 Stator sargsna doru akm uygulanrken kullanlan balamalar

I
Fd
akm ;
I
Fd
= kI
1n

olup, k; ekil 5.15deki (a) balamas iin 1.225, (b) balamas iin 2.12 olarak
(5.19)

70

verilmektedir. Frenleme gerilimi;

V
Fd
= I
Fd
R
e

bants ile bulunur. R
e
; (a) balamasnda 1.5R
1
ve (b) balamasnda 0.66R
1

olacaktr. Balama emas aada verilmitir.

ekil 5.17 Doru akm ile frenleme; (a) G devresi, b) Kumanda devresi ters akmla frenlemeye ait
kumanda devresi ile ayndr. (ekil 5.14b)

(5.20)

71

EK 1. SORU ve CEVAPLAR

Bu blmde baz snavlarda kan sorular ve cevaplar verilmitir. zmlerde
MCAD paket program kullanlm olup, zm ktlarnn MCAD ten
MsWORDe dntrlmesinde baz metin kayplar ve anlam dkl olumu
olabilir.

SA.. MH. FAK. ELEKTRK MAKALARI III YIL SIAVI 11.12.1996

1) 500V, 50Hz 'lik fazl ebekede alan, yldz bal, 8 kutuplu bir
bilezikli asenkron motorun edeer devre parametreleri aada verilmitir.
R R X X X
m 1 2 1 2
0 25 018 0 6 0 6 25 = = = = = . , . , . , . ,
' '

Bu motor 175Nm momentinde sabit bir yk tahrik etmektedir.
<15p> a) Motorun bu yk hareket ettirip ettiremeyeceini belirleyiniz.
<05p> b) Sistemi ivmelendiren momenti,
<10p> c) Motorun alma hzn bulunuz.

<30p> 2) Etiket deerleri; 132kW, 500V, 50Hz, 176A, 2970d/dak, GF=0.93, verimi
0.93 olan gen bal 3 fazl s.k.'li bir asenkron motorun bota alma deneyinden
P kW
0 0
7 72 = = ,
o
olarak lldne gre edeer devre parametrelerini
hesaplaynz (P
stv
= 0 alnacaktr).

3) 380V, 50Hz 'lik bir ebekede alan yldz bal ve
R R X X X
m 1 2 1 2
036 0 4 0 42 0 42 158 = = = = = . , . , . , . , .
' '

parametrelerine sahip 4 kutuplu bir s.k.'li bir asenkron motorun ;
<10p> a) Motorun yol alma akmn ve momentini,
<10p> b) devrilme momentini ve kaymasn bulunuz.
<10p> c) Kaymann 0.08 olmas durumunda retilen momenti bulunuz.
<10p> 4) Asenkron makinenin g bilanosunu diyagram halinde veriniz.

72

TM SORULARDA L EDEER DEVRES KULLAIIZ, SRE 90' DIR
SA.. MH. FAK. ELEKTRK MAKALARI III YIL SIAVI ZMLER 11.12.1996
1. SORU
V
1
500
3
V (yldz) p 4 X
m
25 f 50 Hz m
1
3 m
2
3
R
1
0.25 R'
2
0.18 X
1
0.6 X'
2
0.6 My 175 Nm
a)
M( ) s
. . .
m
1
p
R'
2
s
V
1
2
. . .
2 f R
1
R'
2
s
2
X
1
X'
2
2
Myv M( ) 1 = Myv 352.611 Nm
Myv > My olduundan motor yk hareket ettirir.
b)
Ma Myv My = Ma 177.611 Nm olur
c)
. . .
m
1
p
R'
2
s
V
1
2
. . .
2 f R
1
R'
2
s
2
X
1
X'
2
2
My
.
1.8 10
5
s
. . .
2 50 0.25
0.18
s
2
( ) 0.6 0.6
2
175
s
1
.
1.02 10
2
s
1
0 ile 1 arasnda olduu iin seilir.

s
2
2.108
ns
.
60
f
p
= ns 750 d/dak n
.
ns 1 s
1
= n 742.35 d/dak olur.

73

2. SORU
P 132000 W V
1
500 V I
1
173
3
A sarg akm cinsinden GF 0.93 0.93
gen bal m
1
3 P
0
7000 W
0
.
72
180
rad f 50 Hz Pstv 0 n 2970 d/dak
ZM:
ns
.
60
f
p
ns 3000
.
60
50
p
3000 p 1 = ns 3 10
3
d/d s
ns n
ns
= s 0.01
P
0
3
500
2
Rfe
Rfe
.
500
2
3
P
0
= Rfe 107.143
Q
0
.
P
0
tan
0
= Q
0
2.154 10
4
Var
Q
0
3
500
2
Xm
Xm
.
500
2
3
Q
0
= Xm 34.813
Pm P Pstv = Pm 1.32 10
5
W I'
2
I
1
L tipi edeer devre = I'
2
99.882 A
Pm
. . .
m
1
I'
2
2
R'
2
1 s
s
R'
2
.
Pm
3
1 s
s
1
I'
2
2
= R'
2
0.045 R
1
R'
2
= R
1
0.045
Pg
P
= Pg 1.419 10
5
W acos( ) 0.93 Qg
.
Pg tan( ) = Qg 5.61 10
4
Var
Z
V
1
I
1
= Z 5.006
Z R
1
R'
2
s
2
( ) Xk
2
5.006 20.246 ( ) Xk
2
Xk 2.194 X
1
Xk
2
= X
1
1.097 X'
2
Xk
2
= X'
2
1.097

74

3. SORU
V
1
380
3
V (yldz) p 2 Xm 15.8 f 50 Hz m
1
3
R
1
0.36 R'
2
0.4 X
1
0.42 X'
2
0.42
ZM
a)
I( ) s
V
1
R
1
R'
2
s
2
X
1
X'
2
2
Iyv I( ) 1 = Iyv 193.676 A
M( ) s
. . .
m
1
p
R'
2
s
V
1
2
. . .
2 f R
1
R'
2
s
2
X
1
X'
2
2
Myv M( ) 1 = Myv 286.558 Nm
b)
Sd
R'
2
R
1
2
X
1
X'
2
2
= Sd 0.438
Md M( ) Sd = Md 360.815 Nm
c) Moment denkleminde kayma yerine konulursa
= M( ) 0.08 156.153 Nm
yada Kloss dennkleminden yaklak olarak
M
.
Md 2
0.08
Sd
Sd
0.08
= M 127.634 Nm bulunur

75

94 ubat SAU FBE Y.Lisans Snav Sorusu ve zm:
Yldz bal, 220V (hat gerilimi), 10hp, 60Hz'lik rotoru sargl bir asenkron motorun faz bana devre parametreleri, stator
tarafna irca edilmi hali ile aada verilmitir.
V
1
220
3
p 3 X
m
13.25 f 60 Hz m
1
3 m
2
3
R
1
0.294 R'
2
0.144 X
1
0.503 X'
2
0.209
Mekanik ve demir kayplarnn toplam btn hzlar iin 403 W' tr. Aadaki sorular motorun yaklak edeer devresini
kullanarak cevaplaynz.
a) Motor n 1164 d/dak hzla alrsa kayma ne olur ? Mekanik ve elektriksel kayplar ihmal edilirse,motor
bota alrken kayma ve hz ne olur.
ns
.
60
f
p
= ns 1.2 10
3
d/d s
ns n
ns
= s 0.03
Btn kayplar ihmal edilirse botaki devir says ns 'e gider. Dolays ile kayma da sfr olacaktr.
b) Motorun yolalma momentini bulunuz.
Bunun iin moment bantsnda s=1 konulur:
M( ) s
. . .
m
1
p
R'
2
s
V
1
2
. . .
2 f R
1
R'
2
s
2
X
1
X'
2
2
= M( ) 1 79.369 Nm
c) Maksimum yol alma momentini elde edebilmek iin rotor devresine ilave edilecek yolverme direncini bulunuz.
(stator/rotor dnm oran 2 dir.)
Sd
R'
2
R
1
2
X
1
X'
2
2
= Sd 0.187
Moment formlnde Sd=1 konursa: = M( ) Sd 180.941 Nm
Maksimum moment ile kalk yapabilmek iin M
k
(R'
yv
)=M
d
olmaldr.
. . .
m
1
p
R'
2
R'yv
1
V
1
2
. . .
2 f R
1
R'
2
R'yv
1
2
X
1
X'
2
2
M( ) Sd
. . .
3 3
0.144 R'yv
1
16133.3
. . .
2 60 0.294
0.144 R'yv
1
2
( ) 0.503 0.209
2
180.934
Bu direnlerin ikisi de tutarl olduundan daha kk kalk akm iin byk
olan seilebilir. Gerek Ryv ise;
R'yv
, 1 2
.618
.634
Ryv
. .
m
2
m
1
1
2
0.634 ifadesinden = Ryv 0.159 olarak elde edilir.
NOT: Hesaplarda virglden sonra az ondalk yada yuvarlamalar yapldnda R`yv karmak say olarak kmaktadr. Bu
durum bu problemde yanltc olmaktadr.

76

KAYAKLAR

[1] http://webex.adamyo.sakarya.edu.tr/moodle/ (Eriim: 20 Ocak 2009)
[2] Mergen, A. Faik; Zorlu, Sibel, Elektrik Makineleri II Asenkron Makineler,
Birsen Yaynevi, 2005, stanbul
[3] Mergen, A. Faik; Zorlu, Sibel, Elektrik Makineleri III Senkron Makineler,
Birsen Yaynevi, 2005, stanbul
[4] Mergen, A. Faik; Gizlier, Ediz; Bac, Nilfer; Elektrik Makineleri
Transformatrler ve Asenkron Makinelerde zml Problemler, Birsen Yaynevi,
2005, stanbul
[5] Mergen, A. Faik; Kocaba, A. Derya, Gizlier, Ediz; Senkron Makine zml
Problemler; Birsen Yaynevi, 2005, stanbul
[6] Sen, P.C., Principles of Electric Machines and Power Electronics, John-Wiley
& Sons, 1989.
[7] Fitzgerald, A. E., Kingsley, Jr. C., Umans, Jr. S., Umans, S, Electric Machinery,
6th Edition, Mc Graw - Hill, 2003
71
6. SENKRON MAKNALAR

6.1. Giri

Kk glerde kutuplar sabit mknatsl, byk glerde elektromknatsl olarak
imal edilirler. Kutuplar rotora yerletirilmi olup, statoruna (asenkron makinada
olduu gibi) ok fazl alternatif akm sargs yerletirilmitir (ekil 2.3). Senkron
makina generatr yada motor olarak altrlabilir. ebekeye bal olarak alan
senkron makina iin enerji dnmnn art makinann senkron devirde
dnmesidir. Enerji reten bir makina;
n
f
p
s
=
60
1

sabit hznda dner. Bu, kutup tekerleinin statordaki dner alan hzyla senkron
olarak dnmesi anlamna gelir. Bu yzden senkron makina olarak anlr. ounlukla
generatr olarak kullanlan senkron makinalarn gleri bu gnlerde 2000 MVAe
kadar ulamtr. Stator hat gerilimleri ise 6, 15, 20, 27 kVtur.

Senkron makinalar hava, su veya direk hidrojen soutmal olabilmektedirler.
Hidrojenli soutma 1000 MVA den byk glerde kullanlmaktadr.

72
7. SENKRON MAKNALARIN YAPISI VE ALIMA PRENSB

7.1. Giri

Yap itibariyle doru akm makinasnn tam tersidir. Doru Akm makinasnda
kutuplar duran ksmda ve hareketli rotorda alternatif akm retilirken (kollektr ile
dorultulmakta idi), senkron makinada alternatif akm reten sarglar statora alnm
ve kutuplar ise hareketli olan rotora yerletirilmitir (ekil 7.1). Bunun nedeni orta
gerilim reten yksek gl, ok fazl alternatif akm sarglarnn rotorda izolasyonun
salanmasnn g olmasndandr.

Hareketli kutup tekerleine, yaltlm fra - bilezik dzeni zerinden doru akm
verilerek, zamana gre yn deitirmeyen doru bir alan retilir.
ekil 7.1 kk kutuplu senkron makina

7.2. alma Prensibi

Senkron makinalar ayn konstrksiyon ile hem motor ve hem de generatr olarak
iletilebilirler. Biot-Savart yasas (E = B.l.v) uyarnca, magnetik alan veya statora
yerletirilen iletkenler hareket etmeyince iletkenlerde gerilim endklenmez. Bu
73
nedenle rotor bir tahrik arac tarafndan dndrlr. Bylece kutuplarda oluturulan
genlii deimeyen bu doru alan, rotorun (kutup tekerlei) dndrlmesi ile hareket
ederek statordaki iletkenleri keser ve bu iletkenlerde gerilim endkler. Generatr
iletmesini aklayan bu almada, doru akm ile uyartlm kutup tekerleine
(rotor) mekanik enerji verilip, statordan elektrik enerjisi (alternatif akm) elde edilir.

Rotorun dndrlmesi suretiyle genlii deimeyen ve hareket etmeyen alan dner
alan haline gelir. ayet statordaki ok fazl alternatif akm sargsna ok fazl
alternatif akm uygulanrsa, statorda dner bir magnetik alan oluur. Bu alann hz;
n
f
p
s
=
60
1

olur. Kutup tekerleinin doru akm ile uyartlm ve bir d tahrik arac ile n
s
devrine
getirilip serbest brakld dnlrse (bu olaya senkronlama denir), stator ve rotor
alanlar birbirine kenetlenecek ve rotor statoru n
s
hznda takip edecektir. Bu takipte
rotor bir d fren makinas ile az miktarda yklenecek olursa, rotorun S kutbu
kenetlenmi olduu statorun N kutbundan kk bir a fark ile geride kalr. Bu
motor almadr ve daha sonra yk as olarak tanmlanacak olan yk asnn
negatif olacan gsterir (rotor geriden gelmektedir).

Generatrde ise durum tersinedir. Rotor alan, statorda yk akmlarnn oluturduu
dner alandan ileridedir. Zira rotordan verilen mekanik g, statordan ekilen
elektrik gc frenlenir. Dolays ile, aynen motorda olduu gibi, rotorun belirli bir
moment ile tahrik edildii dnlrse, statordan ekilen elektrik gc arttka stator
alan kutup tekerlei alann gerisinde kalacaktr. Bu nedenle yk as >0 olacaktr.

7.3. Stator Yaps

Stator ve statorda bulunan ok fazl endvi sargs yap itibar ile ayn asenkron
makinadaki gibidir (bkz. Ksm1 - Blm 1.3, 2.3). Stator; stator magnetik
malzemesinin deiken magnetik ak iinde bulunmasnn neden olaca demir
kayplarn azaltmak iin, magnetik domenleri ynlendirilmemi 0.5mm
kalnlndaki silisyumlu salarn paketlenmesi ile uluturulur.
(7.1)
74
Makina gc arttka, akmn ve dolays ile kayplarn artmamas iin stator m
1
fazl
ve orta gerilimli olarak tasarlanr. m
1
fazl alternatif akm sisteminde, stator
evresinde her bir faza 2/m
1
radyanlk blgeler tahsis edilir (ekil 2.3).

Ardl stator oluklar arasndaki geometrik a

g
Q
=
2
1
[ rad ]
( Q
1
: Stator oluk says) iken d tahrik makinas tarafndan dndrlen p ift kutuplu
kutup tekerleinin ardl stator oluklarnda endkledii gerilimler arasndaki
elektriki a ;

e
= p.
g
=p.
2
1

Q
[ rad ]
olur ve stator faz sarglarnn ular,
2
1

m
kadar elektriki a farkl oluklardan
kartlr. fazl stator iin faz sarglar ular (asenkron makinada olduu gibi) u-x,
v-y, w-z olarak adlandrlp bir terminal kutusunda toplanlr.

7.4. Rotor Yaps

Kutuplar (d.a. makinalarnda olduu gibi) dkme elikten veya stator yapsnda
bahsedilen silisyumlu salardan yaplmaktadr. Ayrca kk gl senkron
makinalarn kutuplarnda sabit mknatslarda kullanlmaktadr.

Kutup tekerlekleri tip bakmndan, kk kutuplu rotor ve yuvarlak kutuplu rotor
olmak zere ikiye ayrlr.

7.4.1. Senkron generatrde rotor hznn seilmesi

Elektromekanik enerji dnm dzeneklerinde yksek verimin salanmas iin
senkron generatrn hz, tarik makinas veriminin yksek olduu blgede (hzda)
planlanr.

(7.2)
75
Tahrik makinas, Francis veya Kaplan trbini (Hidrolik santrallar) olduunda yksek
verimli devir saylar 60 - 300 dev / dak arasndadr. (7.1) nolu bantdan;
p
f
n
s
=
60
1

olacandan, kk n
s
lerde byk ift kutup (p) saylar gerekmektedir. Byk
kutup saylarnda rotor evresine sinsoidal yaylm bir magnetik endksiyon
retebilmek iin uygun rotor yaps, kk kutuplu rotordur. ok sayda kk kutuplu
rotor ekirdei evresine montajlanmas durumunda rotor ap olduka bymekte
(byk gl makinalarda 10-16 m) ve makinann sabitletirilmesi dik rotor
durumunda kolay olabilmektedir. Bu yzden hidrolik santrallerde rotor dikey olarak
dnmektedir. Bu rotorlarda aksiyel uzunluk apa gre kktr.

Buhar trbinleri ise yksek devirlerde (ounlukla 3000 dev / dak) verimli
almaktadr. Yksek devirde alacak senkron generatrn rotorunun evresel
hznn, atalet (savrulma) momentinin kk tutulmas iin rotor apnn kk
yaplmas gerekmektedir. Bu artlar tatmin eden rotor tipi, yuvarlak rotorlu yapdr.
Makina gcnn temini iin aksiyel uzunluk apa gre byktr. Tipik bir rnek
verilirse, 1200 MVA lik bir yuvarlak rotorlu bir senkron generatrn rotoru 100 ton,
ap 1250 mm, aksiyel uzunluu 8m dir. Yuvarlak rotorlu makinalar ounlukla
yksek devir saylar iin tasarlandklarndan, bu tip makinalara turbo
generatr/motor da denilir.

Paralel alan generatrlerden biri ar yklenmeden dolay senkronizmadan karsa
bu senkron generatrn rotoru ambale olur ve nominal hznn %180-250 katna
kar. Bu durum, savrulma kuvvetleri nedeni ile kutup tekerleini ciddi ekilde
zorlayan bir olaydr. Generatr paralel almadan kartlmaldr. ayet
kartlmazsa, ebekeye daha yksek frekansl genlik modlasyonlu bir akm verir.
Ambale olma durumu sistemin dner makina aksam ve hareket aktarma organlar
iin ciddi tehlikeler dourabilir.

Ar ykten dolay senkronizmas krlan bir senkron motor moment retemez ve
rotor durmaya giderken ebekeden de ar akm ekilir.
76
7.4.2. kk kutuplu rotor
ekil 7.2 Kutup ekirdei, kk kutup, montajlanm rotor ve amortisr sarglar

ekil 7.3 a) kk kutup ve endvinin erilik yaraplarnn farkll
b) kk kutuba ait evresel magnetik endksiyon dalm

Hava aral endksiyonunun sinsoidal dalmas iin kutup balarna zel ekiller
verilir (ekil 7.3). Endksiyonda bulunabilecek yksek harmonik dner alanlar ve
mekanik titreimleri bastrmak iin kutup balarna alan oluklara ksa devre
77
amortisr sargs yerletirilir ve bu sarglar evre boyunca ksa devre halkalar ile
birletirilir (sincap kafesli asenkron motorlardaki gibi). kk kutuplu makinalarda
hava aral kutup taksimatnn
1
50
1
60
ile kadardr.

kk kutuplar evresine sarlan uyarma sarglar aralarnda seri balanldktan sonra,
milden izole edilmi bilezik-fra dzeni ile ayr bir terminal kutusuna kartlr ve I -
K harfleri ile adlandrlrlar.

7.4.3. Yuvarlak rotor
ekil 7.4 a) Yuvarlak rotorlu bir senkron makinann uyarma sargsna ait kuvvet izgileri dal
b) Byle bir kutup tekerleine ait mmk erisi
ekil 7.5 Oluk aralklar birbirinden farkl yuvarlak kutup tekerlei

Yuvarlak rotorlu generatr ounlukla 3000 dev / dak yada bazen 1500 dev / dak iin
tasarlandklarndan bu generatre turbo generatr (turbo alternatr) de denilir. Bu
1
<
2
<
3
78
hzda rotorun savrulma kuvvetlerine mukavemetini arttrmak iin, dkme elikten
imal edilip hassas bir balans ayarna tabii tutulur. Silisli satan yaplan rotorlarda
vardr.

Sinsoidal endksiyon dalmnn salanmas iin rotorun 2/3 sarlp 1/3 bo
braklr. Bu yapda hava aral aksnda 3 ve 3n kat harmonik alanlar olumaz.
Alann eyrek dalga simetrisi olduundan (ekil 7.4a). ift harmonikler yoktur.
Ayrca tek fonksiyon olmas nedeni ile sadece sinsl harmonikler vardr. Baz
durumlarda harmonik eliminasyonu yapmak iin oluk aralklar ekil 7.5te olduu
gibi farkl yaplr. Oluk azna ksa devre amortisr (damper) sargs yerletirilir.
Endvi rotor arasndaki hava aral kk kutupluya gre daha byktr. (
1
40

p
)
dir.

ekil 7.6 Tipik bir turbo rotor oluu

7.5. Senkron Makinann Terminal Kutular ve Gsterilimi

Makinada alternatif akm ve doru akm sarglar iin ayr terminal kutular bulunup,
sarg ular aadaki gibi isimlendirilir (ekil 7.7).

ekil 7.7 Senkron makinann terminal kutular ve sembol

Kutup sarglarnn ular milden yaltlm bilezik ve fra dzeni ile terminale
kartlmtr (I, K). ounlukla 110 - 220V doru gerilim ile beslenirler.
Bronz kama / amortisr sargs
Soutma kanal
Mikanit yaltkan
u v w
I K
u v w
z x y
I K
x y z
S.G.
3
UYARMA
TERMNAL
ENDV
TERMNAL
79
8. SENKRON MAKNADA ENDV REAKSYONU

Senkron makinann endvisinde retilen alternatif gerilim bir yk beslediinden
dolay, ykn karakteri makinann davranlarna etki eder. Ykn karakteri akm ile
gerilim arasndaki faz farkna baldr. Faz fark; akmn gerilime mukayese ile daha
nce veya daha sonra maksimuma erimesi ile ortaya kar. Akmn gerilime gre
pozitif fazr dn ynne gre geri kalmas endktif ( < 0), ileri gitmesi kapasitif
( > 0), ayn fazda olmas ise ( = 0) omik yk olarak tarif edilir. Endktif yk Z = R
+ j X
L
, kapasitif yk Z = R - j X
C
ve omik yk ise Z=R ile verilir. Bu yklere uygun
akmlar, gerilim referans alnarak (V0) yazlrsa;
I
R =
V
R
,
&
I
V
R X
L
L
=
+
2 2
-|| ,
&
I
V
R X
C
L
=
+
2 2
+||
olur. Endktif ykte; = arctg (
X
R
L
), kapasitif ykte; = arctg (
X
R
C
) omik ykte;
= 0 olur.

Bu ifadelerden yk akm ile terminal gerilim fazrleri arasndaki ilikiler ekil
8.1deki gibi verilebilir.

Omik Ykte Kapasitif Ykte Endktif Ykte

I I

= 0 > 0 < 0
ekil 8.1 Omik, kapasitif ve endktif yklerde V-I fazrleri

imdi kk kutuplu senkron makinann endvisindekideki sarglardan farkl
V
V
V
I I
I

80
karakterde yk akmlarnn getiini dnerek, makina ierisindeki mmk
deiimlerini generatr ve motor iletme durumlar iin inceleyelim.

8.1. Generatr letmesi

Bunun iin senkron generatrn n
s
hznda tahrik edildiini, kutup tekerleinin doru
akm ile uyartldn ve statora aadaki karakterlerde ykler balandn kabul
edelim.

8.1.1. Omik yk durumu

Endklenen gerilim ile sargda akan akm arasnda faz fark yoktur. Yani gerilimin
maksimum olduu yerde akmda maksimum olur. Bu durum ise iletken tam boyuna
eksende iken meydana gelir. nk ak kavramasnn sfr olduu yerde gerilim
maksimum olur. ekil 8.2deki bobine akm yn ve sa el tirbuon kaidesi
uygulanarak endvi ve bileke alann yn bulunur.

ekil 8.2 Omik ykl generatrde endvi reaksiyonu

Yukardaki E
f
ile I arasndaki aya () i faz as denir. E
f
; kutup tekerlei aksnn
endvi sargsnn 1 faznda endklenen emkdr. Makinadaki bileke mmk;

r r r
F F F
a f
= +
olaca iin, d ekseninden sapan bileke ak, kutup ayaklarnda aadaki gibi
(8.1)
N
S
F
a

.
+
F
f

d ; ( Boyuna eksen)
n
s

q ; ( Enine eksen)
F
a

F
f

F
E
f

I
= 0
81
ylmalar ve doymalar oluturur (ekil 8.3).

ekil 8.3 Senkron generatrde endvi reaksiyonu sonucunda aknn yn deitirmesiyle kutup
ayaklarnda oluan ak ylma ve seyreklemeleri

Ylmalar doymaya neden olacandan dolay, akdan tam istifade edilemez. Bu
nedenle omik ykl almada, generatr terminal geriliminde az miktarda dme
olur. F
a
nn F
f
ye 90
0
dik olmasndan dolay, omik ykl endvi alanna enine alan
denir. Bu alma durumunda, kutup ayaklarndaki (az miktarda) ylmalar
nedeniyle kutup alan endvi alan tarafndan az miktarda zayflatlr (ekil 8.2).

8.1.2. Endktif yk durumu

r r r
F F F
d f ad
=

r r r
F F F
d aq
= +

ekil 8.4 Endktif ykl senkron generatrde endvi reaksiyonu

Akm gerilime gre dn ynnde kadar geri fazdadr. Yani gerilim maksimum
deerini boyuna eksende almken, akm bu noktadan as kadar sonra maksimum
deerini almtr. Bu durumda F
a
iki bileene ayrlr ; F
ad
, F
aq
. F
ad
; F
f
uyarma alanna
tam zt ynde olup F
d
diye anlan boyuna eksen bileke mmkini zayflatr (ekil 8.4).
Dier taraftan F
aq
enine bileeni ; bileke alan ynn saptrp, doyma ve
seyreklemelere neden olur (ekil 8.3).
Skma (Doyma)
Seyrekleme
N
S
F
a

.
+ F
f

d
n
s

q
d
F
a

F
aq

F
q
F
ad

F
d

E
f

I
F
f

82
Yukardaki nedenlerden dolay artan endktif yk akm ile (zellikle = 90
0
ise)
generatrn terminal gerilimi ar derecede der. Yani endktif alan esas kutup
alann kuvvetlice zayflatr.

8.1.3. Kapasitif yk durumu

r r r
F F F
d f ad
= +

r r r
F F F
d aq
= +
ekil 8.5 Kapasitif ykl senkron generatrde endvi reaksiyonu

Endklenen emk d ekseninde maksimum olurken akm (dn ynne gre) akm
as kadar nce maksimum deerini alr. Bunun neticesinde, kapasitif ykl senkron
generatrde endvi alannn dikey boyuna bileeni F
ad
, F
f
yi destekleyerek
kuvvetlendirir (ekil 8.5). Bylelikle, generatr terminal gerilimi artar.

8.2. Motor letmesi

Motor iletmesi iin endvi reaksiyonu kolayca gelitirilebilir. Motorda akm yn,
generatre gre zt ynde olacaktr. Endktif motor iletmesini alarak incelemeyi
srdrelim.

ekil 8.6dan grlecei zere endktif karakterli motor akmnn oluturduu
endvi reaksiyonu esas alan desteklemekte ve dolays ile F
f
yi arttrc etki
oluturmaktadr. Endktif motor iletmesindeki reaksiyon kapasitif generatrdeki
reaksiyona benzer olup, destekleme vardr.
N
S
F
a

.
+
F
f

d
n
s

q
d
F
a

F
aq

F
q
F
ad

F
d

E
f

I
F
f

83

r r
r r
r r r
r r r
F F Sin
F F Cos
F F F
F F F
ad a
aq a
d f ad
f aq
=
=
= +
= +

ekil 8.6 Endktif alan senkron motorda endvi reaksiyonu

Kolayca gsterilebilir ki, kapasitif motor iletmesindeki reaksiyon, endktif generatr
iletmesindeki endvi reaksiyonuna benzer olup, iddetle zayflatc etkiye sahiptir.
Omik motordaki durum ise omik generatrdeki ile ayndr (Hafif zayflama).

N
S
F
a

.
+
F
f

d
n
s

q
d
F
a

F
aq

F
q
F
ad

F
d

F
f

84
9. SENKRON MAKNANIN EDEER DEVRES

9.1. Endvi Sarglarnda Endklenen EMK

Endvi sarglarnda endklenen gerilim kolayca gsterilebilir ki; E B v = l (Biot-
Savart Yasas) hareket geriliminden elde edilip, netice itibariyle asenkron
makinalardaki ifadenin benzeridir (Eitlik 3.1):

E f N k
fe e e a wae
= 4 44 .
max

Burada ; e : hava aral aksnn harmonik numaras,

emax :
Hava aral

aksnn e.

uzay harmoniinin maksimum deeri ,

f
e
: hava aral aks e. harmonik bileeninin frekans,
N
a
: Endvinin bir fazndaki toplam sarm says,
k
wae
: e. endvi sargs harmonii iin, endvi sarg faktrdr.

9.1 nolu bantdan grlecei zere, kutup tekerleinin retecei btn harmonik
aklar (
e
) endvide E
fe
gerilimi endkler. Kutup tekerleinin retecei hava aral
aksnn sinzoidalden sapmas, endvide endklenen geriliminde sinzoidalden
sapmasna; harmonik iermesine neden olacaktr. Bu nedenle hava aral aksnn
olabildiince sinzoidale yakn olmas salanmaldr. Kutup aksnn saf sinzoidal
olduu kabul edilirse endvide retilen emk;

E f N k
f a wa
= 4 44
1
.
max

9.2. Yuvarlak Rotorlu Senkron Makinann Edeer Devresi

Daha nce bahsedildii gibi, endviye ok fazl ve simetrik sarg yerletirilmitir. Bu
sarglara uygulanan ayn faz saysnda ve uygun faz farkl gerilimler, makinann faz
(9.1)
(9.2)
85
sarglarndan simetrik akmlar aktrlar. Her ne kadar fazlarda btn byklklerin
birbirine eit olduu kabul edilse bile, makinann elektromanyetik sistem olan
yapsn elektriksel bir devre (edeer devre) ile temsil etmek, makinann
performansnn ve i deikenlerinin incelenmesinde byk kolaylk salar. Ancak
bu sayede makinaya ilikin zmler kolaylkla elde edilir. ok fazl ve fazlar
simetrik olan bir makinann bir faznn temsili ile edeer devre elde edilir. Tm
hesaplar ncelikle bir faz iin yaplr ve daha sonra ok fazl sisteme geilir.

Endvi ile kutup tekerlei farkl iki sarg tadklar gibi, bu sarglardan geen
akmlarda karakter ynyle farkldrlar. Bylece makinada iki deiik alan mevcuttur.
Bu alanlar arasndaki ilikiler endvi reaksiyonunu dourur. Bylelikle makinada
bileke bir alan sz konusu olur. O halde bu iki sargy ortak olarak kavrayan bu ak
zincirlemesi
a
, endviden geen akm neticesinde ortaya kt iin bir z
endktans tarif etmesi gerekir.

a
= L
a
I
1

Ayrca endvi sarglarnda dolaan bu akm ; I, sarglarn cephe balantlarnda,
oluklarda muhtelif yerlerde devresini kar sargy kavramadan havadan kapayarak,
endvi ile kutup tekerleinin manyetik olarak balanmasna katkda bulunmayan
kaak aklar da oluturur. Bu kaak aklarn da (

) kendine zg bir endktansta
olumas gerekir.

=
L
I
1

O halde

endvinin

bir faznn endktans (Senkron endktans : L
s
)

L
s
= L
a
+ L

olur. Bu endktans, asal hz ile beraber bir reaktans tanmlar. Buna senkron
reaktans denir:

X
s
= L
s
= L
a
+ L

= X
a
+ X

ki bileenden oluan senkron reaktansn kk ksmna X
;
kaak reaktans, byk
ksmna ise X
a
ile gsterilen endvi reaksiyonu reaktans denir.
(9.3)
(9.4)
(9.5)
(9.6)
86
Sargnn omik direnci R
a
da hesaba katlmaldr.

fazl bir makinada, kutup sargs ve endvi sarglarn ekil 9.1deki gibi temsil
edebiliriz.
I
K
U
W
V
L
1
L
2
L
3
L+
L-
V
1
V
1L
V
f
X, Y, Z
I
1
I
f
R
a
X
a
X
R
f
L
f

ekil 9.1 fazl senkron makinann sarglar, ular ve parametreleri

Bu devrenin bir faznn temsili, senkron makinann edeer devresini verir.
I
K
u
x
+
-
R
f
L
f
X
a
X
R
a
E
f
I
f
I
1
E
V
1
+ E
a
-
f
V
f

ekil 9.2 Yuvarlak rotorlu senkron generatrn edeer devresi (motor iletmesi iin endvi akm yn
deitirir)

E
a
nn yn omik ve endktif alma iin ekil 9.2deki gibidir. Kapasitif ykte ise
polarite deitirir.

ekil 9.2de E
f
baml kaynann deeri Eitlik 9.2de verilmitir. E
a
= jX
a
I
1

deeri gerilim dm deil, yn ykn faz asna bal olarak deien (E
f
ye
gre) endklenen bir gerilimdir. ekil 9.2de;

E
a
ya endvi reaksiyonu gerilimi,
E
f
ye bota endklenen gerilim,
E ye ykte endklenen gerilim,
V
1
e ise bir faz sargsnn terminal gerilim denir.

Generatr alma hali iin izilen ekil 9.2deki edeer devrede oluturulacak
87
Kirchoff evrelerinden ;

& & &
& &
&
.
& &
E E E
E I R j I X V
f a
a
=
= + +
1 1 1

yazlr. Generatr alma durumuna tekabl eden bu devrede ;

&
( ) I R j X
a 1
+

bileeni makinann bir fazndaki gerilim dmn verir. Endvi reaksiyonu
gerilimi;

& &
E j I X
a a
=
1

Eitlik 9.7a,bde yazlrsa;

& & &
( ) E V I R j X j X
f a a
= + + +
1 1

haline gelir. Bu ifadede X
+X
a
= X
s
olarak ksaltlrsa (Eitlik 9.6);

& & &
( ) E V I R j X
f a s
= + +
1 1

olur.

Motor alma durumunda ise akm yn ters olduu iin ;

& & &
( ) V E I R j X j X
f a a 1 1
= + + +

yada;

& & &
( ) V E I R j X
f a s 1 1
= + +

elde edilir. Bu ifadenin her iki yan
&
I
1
ile arplp reel ksmlar alnrsa ;

P
e
= Reel (
& &
) V I
1 1

giri elektrik gc,

P
mi
=Reel (
& &
) E I
f

1

endklenen mekanik gc,
(9.7a)
(9.7b)
(9.8)
(9.9)
(9.10a)
(9.10b)
(9.11a)
(9.11b)
(9.12)
(9.13)
88
P
cua
= Reel ( (
&
( )) I R j X
a s 1
2
+
Endvi sargsndaki bakr kaybn verir. Uyarma sargsndaki bakr kayb ise;

P I R
cuf f f
=
2

olur. Bilindii zere alternatif akmda byklkler fazrsel byklkler olup,
ilerinde alarn da barndrrlar.
&
V
1
referans fazr alnrsa ;

&
V V
1 1
0 =

&
I I
1 1
=

&
E E
f f
=
yazlr. O halde 9.11 ifadesi kutupsal koordinatlarda;

E V I R j X
f a s
= + +
1 1
( )

olur. Burada akm endktif karakterli ise, < 0 olaca unutulmamaldr.

9.3. Yuvarlak Rotorlu Senkron Makinann Fazr Diyagramlar

Makinann hangi iletme durumu olursa olsun fazr diyagramn izmek iin edeer
devrede (ekil 9.2) belirtilen byklklerden faydalanmak gerekir. Bu nedenle baz
lmlerin yaplmas gerekir. Yaplmas gereken lmler unlardr :

1 Kutup gerilimi veya ebeke geriliminin voltmetre ile llmesi ve bir faz
sargsnn geriliminin elde edilmesi (V
1
),
2 ebekeye verilen yada alnan I
1
akmnn ampermetre ile llmesi
3
&
I
1
ile
&
V
1

arasndaki faz farknn vatmetreler ile ;
tek fazl g lm yapld ise (P
e1
; bir faz akm ve faz-ntr gerilimi zerinden
yaplan g lm olmak zere);
= arccos (
P
V I
e1
1 1
.
)
ile, eer iki vatmetre kullanlp 3 fazl g llrse (Aron montaj);
= arccos [
( )
. .
P P
V I
L L
1 2
1 1
3
+
]
(9.15)
(9.16)
(9.17)
(9.18)
(9.19)
(9.14)
(9.20a)
(9.20b)
89
olur. Burada P
1
ve P
2
Aron bal vatmetrelerin ltkleri glerdir.
4 Bir faza ait omik diren; sargya doru akm verilerek, ampermetre-voltmetre
(nce balama) ile belirlenir.
5 X
kaak reaktans ve X
a
endvi reaksiyonunun reaktansnn bilindii kabul
edilirse (daha sonra bahsedilecektir) omik, endktif ve kapasitif alan generatrn
fazr diyagramlar aadaki gibi izilir.

9.3.1. Generatr iletmesi

9.10a nolu eitlikte;
& & & & &
E V I R I j X I j X
f a a
= + + +
1 1 1 1
,
&
V
1
referans alnp, buna
paralel (=0)
&
I
1
fazr izilir. Daha sonra yukardaki eitlik gerei
&
,
& &
I R j I X ve j I X
a a 1 1 1

gerilimleri
&
V
1
e ilave edilerek
&
E
f
elde edilir.
j arpan fazr 90
o
ileri atmaktadr. Dolaysyla j I I
& &
1 1
olur.

9.3.1.1. Omik alan generatr

E < E
f
endvi reaksiyonu kutup alann zayflatc etki yapyor.
ekil 9.3 Omik alan senkron generatrn fazr diyagramlar (gerilim ve mmk fazrleri)

9.3.1.2. Endktif alan generatr

< 0 olduu gz nne alnp omik fazr diyagramndaki gibi izilir (ekil 9.4).
=0;
omik,
> 0;
generatr
jI
1
X
a
jI
1
X

I
1
R
a

V
1

I
1

=0
F
f

F
F
a

+
E
f

E
=
&
,
&
V I
1 1
; g as,
&
,
&
E I
f 1
; i g as,
&
,
&
V E
f 1
; yk as,
E
f
bota endklenen emk,
E ykte endklenen emk,
V
1
; bir faz sargs terminallerindeki
gerilim,
I
1
; bir faz sargs akm,
&
/ /
&
F I
a 1
,
& &
F E .
90

F < F
f

E < E
f
endvi reaksiyonu kutup alann kuvvetle
zayflatc etki yapyor

ekil 9.4 Endktif alan senkron generatrn fazr diyagramlar (gerilim ve mmk fazrleri)

9.3.1.3. Kapasitif alan generatr

F > F
f

E > E
f
endvi reaksiyonu kutup alann arttrc
etki yapyor

ekil 9.5 Kapasitif alan senkron generatrn fazr diyagramlar (gerilim ve mmk fazrleri)

9.3.2. Motor iletmesi

9.11a nolu eitlii;
& & & & &
V E I R I j X I j X
f a a 1 1 1 1
= + + +
eklinde ap,
&
V
1
referans
alnarak,
&
,
& &
I R j I X ve j I X
a a 1 1 1

gerilimleri
&
V
1
den kartlarak
&
E
f

elde edilir.

9.3.2.1. Omik alan motor

imdi =0 alarak yukarda bahsedilen admlar uygulayalm (bkz ekil 9.6).
F
f

E
f

E
V
1

I
1

F
a

F

jI
1
X
a

jI
1
X

I
1
R
a

<0;
endktif,
> 0;
generatr
+
jI
1
X

jI
1
X
a

I
1
R
a

V
1

E
E
f

I
1

F
F
a

F
f

>0;
kapasitif,
> 0;
generatr
+
91

F < F
f

E < E
f
endvi reaksiyonu kutup alann
zayflatc etki yapyor

ekil 9.6 Omik alan motorun fazr diyagramlar (gerilim ve mmk fazrleri)

9.3.2.2. Endktif alan motor

imdi <0 alarak yukarda bahsedilen admlar uygularsak ekil 9.7de grlen fazr

F > F
f

E > E
f
arttrc etki yapyor

ekil 9.7 Endktif alan motorun fazr diyagramlar (gerilim ve mmk fazrleri)

Endktif alan motordaki endvi reaksiyonunun etkisi, kapasitif generatrdekine
benzer olarak cereyan eder ve kutup alann arttrc yndedir.

9.3.2.3. Kapasitif alan motor

imdi >0 alarak yukarda bahsedilen admlar uygularsak ekil 9.8de grlen fazr
jI
1
X
a

jI
1
X

I
1
R
a

V
1

E
f

E
=
=0;
omik,
<0;
motor
I
1

+
F
a

F
f

F
jI
1
X
a

jI
1
X

I
1
R
a

V
1

E
f

E

<0;
end.,
<0;
motor
I
1

+
F
a

F
f

F

92

F < F
f

E < E
f
azaltc etki yapyor

ekil 9.8 Kapasitif alan motorun fazr diyagramlar (gerilim ve mmk fazrleri)

Kapasitif alan motordaki endvi reaksiyonunun etkisi, endktif generatrdekine
benzer olarak cereyan eder ve kutup alann azaltc yndedir.

9.4. kk Kutuplu Senkron Makinann Edeer Devresi ve Denklemleri

ekil 9.9 kk kutuplu makinada hava aral farkllklar

Kutup tekerlei ile endvi arasndaki hava aral d ekseninde minimum;
min
(burada
hava araln gstermektedir), q ekseninde ise maksimum;
max
dr. Dolays ile d
eksenindeki magnetik diren
d
minimum,
d
aks ise maksimum olur. Dier
taraftan q eksenindeki hava boluu (
max
) maksimum olduundan manyetik diren
de maksimum (
q
),
q
aks da minimum olur.
>0;
kap.,
<0;
motor
+
jI
1
X
a

jI
1
X

I
1
R
a

V
1

E
f

E

I
1

F
a

F
f

F

d
N
S
q

min

max

Stator
kk Kutuplu
Rotor Tekerlei
93
= L I temel bantsndan L =
I
olur.
Bilindii zere, byk olduunda L ve asal hzda gz nne alndnda
X L = reaktans byk olacak, makina sabit bir gerilim retiyorsa (yada sabit bir
gerilime beslenmi ise) sarglarndan minimum akm geecektir. Aksi halde, yani
kk olduunda ise L ve X kk olacak, dolays ile sargdan geen akm nceki
duruma gre byk olacaktr.

Bu ilikiler neticesinde ; senkron makinann boyuna ekseninde byk olan
d
bobin
aks, bunun tanmlayaca byk reaktans ve kk akm da ;

L
I
ad
ad
d
=

1
, X L
ad ad
=

ifadelerini tanmlar. Daha kk olan enine eksen aks;
aq
ve onun neden olaca
kk reaktans ve byk akmdan ;

L
I
aq
aq
q
=

1
, X L
aq aq
=

ifadeleri elde edilir. 9.21 ve 9.22 fadelerinde farkl eksenler iin oluacak X
ad
, X
aq

endvi reaksiyonu reaktanslar, ilgili akmlar ile birlikte endvi reaksiyonu
gerilimlerini (farkl eksenlerde; elektriksel olarak 90 faz farkl) oluturur. Bu
gerilimler:

E
aq
= jI
1q
X
aq

E
ad
= jI
1d
X
ad

olur. Yukardaki reaktanslar farkl eksenler iin ayn sargda olutuundan, X
kaak
reaktans da bu reaktanslara ilave edilirse:

X
q
= X
aq
+ X

X
d
= X
ad
+ X

olarak tanmlanabilir.
(9.21)
(9.22)
(9.23)
(9.24)
(9.25)
(9.26)
94
imdi 9.23 ve 9.24den elde edilen endvi reaksiyonu gerilimlerini deerlendirerek,
ekil 9.2de verilen yuvarlak kutuplu makinann edeer devresini kk kutuplu
senkron makina iin dzenleyelim (ekil 9.10).
+
-
I
K
u
x
V
1
V
f
R
f
L
f
I
f
f
X
R
a
I
1
E
E
f
E
ad
E
aq

ekil 9.10 kk kutuplu senkron makinann edeer devresi

ekil 9.10daki E
f
, E
aq
ve E
ad
, baml gerilim kaynaklarnn deerleri sras ile 9.2,
9.23 ve 9.24 nolu bantlarda belirtilmitir. Bu bantlarn birletirilmesi ve ekil
9.10dan yazlacak Kichoff evre denkleminden ;

Generatr alma iin:

& & & &
E V I R j I X j I X j I X
f a q ad d ad
= + + + +
1 1 1 1 1

veya 9.25 ve 9.26 ifadelerinin de katklanmas ile;

& & &
( ( )) E V I R j I X I X
f a q d d d
= + + +
1 1 1 1

Motor alma iin (akmn yn deitirdii gerei ile):

& & & &
V E I R j I X j I X j I X
f a q ad d ad 1 1 1 1 1
= + + + +

veya yine 9.25 ve 9.26 ifadelerinin de katklanmas ile;

& & &
( ( )) V E I R j I X I X
f a q d d d 1 1 1 1
= + + +

ifadeleri elde edilir.

(9.27a)
(9.27b)
(9.28a)
(9.28b)
95
9.5. kk Kutuplu Senkron Makinann Fazr Diyagram

9.27a ve 9.28a nolu ifadelerden yola karak, V
1
i referans alp
&
,
& &
V I R ve j I X
a 1 1 1

fazrleri yuvarlak kutuplu makinada olduu gibi izilir ve
&
E (ykte endklenen emk) fazr elde edilir (ekil 9.11 - A noktas). A noktasna
j I X
aq

&
1
fazr ilave edilir ve B noktas bulunur. OB yn; q eksenini, buna dik
eksen ise d eksenini verir. Daha sonra,
&
I
1
akmnn bu eksenlerdeki iz dmleri olan
I
1q
ve I
1d
bileenleri elde edilip ;
& & & &
E j I X ve E j I X
aq q aq ad d ad
= =
1 1
endvi
reaksiyonu gerilimleri hesaplanlp izildikten sonra
&
E
f
fazr elde edilir. Ayrca A
noktasndan q eksenine izilen dikme; AC, pratik olarak
&
E
aq
yu vermektedir.

9.5.1. kk Kutuplu Generatrn Fazr Diyagramlar

Yukardaki aklamalar izlenilerek,
&
V
1
fazr referans alnp, 9.27a nolu ifade
salanacak ekilde fazr diyagramlar elde edilir.

9.5.1.1. Omik alan generatr

& &
E E
f
<
Endvi reaksiyonu kutup
alann zayflatmaktadr

ekil 9.11 Omik alan kk kutuplu senkron generatrn fazr diyagram

> 0
generatr

& &
& &
E j I X
E j I X
aq q aq
ad d ad
=
=
1
1

jI
1
X

I
1
R
a

V
1

I
1

=0
E
f

E
=
d
q
I
1d

I
1q

E
aq

E
ad

A
B
C
O
jI
1
X
aq

96
9.5.1.2. Endktif alan generatr

& &
E E
f
<
Endvi reaksiyonu kutup alann
iddetli bir ekilde zayflatmaktadr

ekil 9.12 Endktif alan kk kutuplu senkron generatrn fazr diyagram

9.5.1.3. Kapasitif alan generatr

& &
E E
f
>
Endvi alan kutup alann destekleyici
etki yapmaktadr.

ekil 9.13 Kapasitif alan kk kutuplu senkron generatrn fazr diyagram

Kapasitif alan kk kutuplu generatrde, yuvarlak kutupluda olduu gibi, endvi
reaksiyonu d ekseni aksn kuvvetlendirdiinden dolay ykte endklenen emk
kuvvetlice artmaktadr.

& &
& &
E j I X
E j I X
aq q aq
ad d ad
=
=
1
1

& &
& &
E j I X
E j I X
aq q aq
ad d ad
=
=
1
1

> 0
generatr
jI
1
X

I
1
R
a

V
1

I
1

E
f

E

d
q
I
1d

I
1q

E
aq

E
ad

A
B
C
O
jI
1
X
aq

> 0
generatr
jI
1
X

I
1
R
a

V
1

I
1

E
f

E

d
q
I
1d

I
1q

E
aq

E
ad

A
B
C
O
jI
1
X
aq

97
9.5.2. kk kutuplu senkron motorun fazr diyagramlar

9.5 Bahsinde izah edildii gibi,
&
V
1
fazr referans alnp, 9.28a nolu ifade salanacak
ekilde fazr diyagramlar elde edilir

9.5.2.1. Omik alan motor

& &
E E
f
<
Endvi alan kutup alann zayflatc
etki yapmaktadr

ekil 9.14 Omik alan kk kutuplu senkron motorun fazr diyagramlar

9.5.2.2. Endktif alan motor

& &
E E
f
>
Endvi alan kutup alann destekleyici
etki yapmaktadr
ekil 9.15 Endktif alan kk kutuplu senkron motorun fazr diyagramlar
< 0
motor

& &
& &
E j I X
E j I X
aq q aq
ad d ad
=
=
1
1

jI
1
X

I
1
R
a

V
1

I
1

E
f

E

d
q
I
1d

I
1q

E
aq

E
ad

A
B
C
O
jI
1
X
aq

< 0
motor

& &
& &
E j I X
E j I X
aq q aq
ad d ad
=
=
1
1

jI
1
X

I
1
R
a

V
1

I
1

=0
E
f

E
=
d
q
I
1d

I
1q

E
aq

E
ad

A
B
C
O
jI
1
X
aq

98
9.5.2.3. Kapasitif alan motor

& &
E E
f
<
Endvi alan kutup alann zayflatc
etki yapmaktadr
ekil 9.16 Kapasitif alan kk kutuplu senkron motorun fazr diyagramlar

< 0
motor

& &
& &
E j I X
E j I X
aq q aq
ad d ad
=
=
1
1

jI
1
X

I
1
R
a

V
1

I
1

E
f

E

d
q
I
1d

I
1q

E
aq

E
ad

A
B
C
O
jI
1
X
aq

99
10. ENDV REAKSYONU REAKTANSININ ANALTK
OLARAK BULUNMASI

10.1. Yuvarlak Rotorlu Makinada 'X
a
'Endvi Reaksiyonu Reaktansnn
Bulunmas

Burada X
a
endvi reaksiyonu reaktans asenkron makinalardaki mknatslanma
reaktans (X
m
) ile tamamen zdetir. Daha nce Blm 4.6da detayl olarak
bahsedildii iin burada sadece eitlii verilecektir:

X
m f D
k k
N k
p
a
a wa
=

2
1 1 0 1
2

l .

Burada;
D = ten ie endvi ap
l = Etkin endvi uzunluu
= Kutup tekerlei ile endvi arasndaki minumum aklk
k
= hava aral dzeltme faktr (1,1 1,2)

k
= Doyma faktr (1 - 1,2)

N
a
= Endvi faz sargs sarm says
k
wa1
= Endvi faz sargs sarg faktrnn temel frekans bileeni iin deeri
m
1
= Endvi sargs faz says
f
1
= Endvi temel frekans
p = ift kutup says

Daha sonra Senkron Genaratr karakteristikleri bahsinde X
a
nn ve X
nn deneysel
elde edilmesi verilecektir. X
nn analitik hesab olduka karmak bir konu

olduundan burada deinilmeyecektir.

(10.1)
100
10.2. kk Kutuplu Makinada (X
aq
ve X
ad
) Enine ve Boyuna Endvi
Reaktanslarnn Hesab

kk kutuplu makinada q ve d eksenlerindeki magnetik endksiyonlar ve aklar
farkl olduundan X
a
(yuvarlak kutuplu senkron makinadan); q ve d eksenlerinde
farkl deerler alp, iki bileene ; X
aq
ve X
ad
ye ayrlr.

Endvinin d ekseninde rettii magnetik endksiyon B
ad
, ve bu sinsoidalden farkl
B
ad
dalmnn temel bileeni; B
ad1
olursa d ekseni endvi reaksiyonu ekil faktr :

k
fd
=
B
B
ad
ad
1
< 1

Olarak tanmlanabilir. dier taraftan endvinin q ekseninde rettii endksiyon B
aq
,
ve bu sinsoidalden farkl B
aq
dalmnn temel bileeni B
aq1
olursa, q ekseni endvi
reaksiyonu ekil faktr :
k
B
B
fq
aq
aq
=
1
< 1
Olarak tanmlanabilir. Burada B
ad1
, B
ad
, B
aq1
ve B
aq
maksimum deerlerdir. Bu
tanmlardan sonra Eitlik 10.1e benzer olarak:

X
m f D
k k
N k
p
k
a
a wa
fd
=

2
1 1 0 1
2

l .

ve
X
m f D
k k
N k
p
k
a
a wa
fd
=

2
1 1 0 1
2

l .

olur.

Daha sonra senkron generatr karakteristikler konusunda X
ad
, X
aq
ve X
'nn deneysel
elde edilmesi verilecektir. X
nn analitik hesab olduka kark olduu iin burada

deinilmemitir.
(10.2)
(10.3)
(10.4a)
(10.4b)
101
11. SENKRON MAKNADA ENDKLENEN G VE MOMENT

11.1. Yuvarlak Rotorlu Senkron Makinada G ve Moment

Makinada bir faz bana d g;
P
1
= V
1
.I
1
.Cos
3 fazl makina iin ise;
P = 3.V
1
.I
1
.Cos = 3
1 1
. . . V I Cos
L L

Bir faz iin endklenen g (dner alan gc) ise dier elektrik makinalarnda olduu
gibi;
P
d1
= E
f
.I
1
.Cos
&
,
&
E I
f 1

3 faz iin ise;
P
d
= 3. E
f
.I
1
.Cos
olur.

Burada ve E
f
; llmesi g byklklerdir. Bu banty daha kullanl hale
getirmek iin endvi omik direncini (r 0) sfr kabul edip, endktif alan
genaratrn fazr diyagramn ele alalm:

P
V E Sin
X
d
f
s
=
3
1
. . .

(11.1a)
(11.1b)
(11.2a)
(11.2b)
A

B
C
D
E
f

V
1

I
1

jI
1
X
s

X
s
= X
a
+ X

AB = CD
I
1
X
s
Cos = V
1
Sin
I
1
Cos =
V Sin
X
s
1
.
olur. Bu ifade Eitlik 11.2bde yerine
yazlrsa, 3 fazl makina iin dner alan gc yada endklenen
gc;
(11.3)
102
olarak elde edilir. Burada g, yk as nn fonksiyonu olarak ortaya kar.
Endklenen moment ise endklenen gcn asal hza orandr:

M
P n
n
f
p
d
d
s
s
s
s
= = =

, . , 2
60
60
1

olup, yuvarlak rotorlu 3 fazl senkron makinada endklenen moment ;

M
V E
X
Sin
d
f
s s
=

3
1

olur.

11.5 ifadesi nn fonksiyonu gre izilirse ;
M
d
-/2
/2
KARARSIZ
KARARSIZ
M
dmax
-M
dmax
<0
motor
>0
generatr
0
Kararl alma blgesi

ekil 11.1 Senkron makinan kararl alma blgeleri

, sfrdan balayarak arttka makinann rettii moment sinsoidal olarak artmakta
ve =
2
olduunda M
d
= M
dmax
olmaktadr. Artan yk karlamak iin mutlak
deer olarak artmaya devam ederse, makinann momenti fonksiyon gerei
azalacandan makina kararl alamaz ve senkronizmadan kar.

11.2. kk Kutuplu Senkron Makinada G ve Moment

R
a
0, X
0 kabul edilirse, endvi kayplar yaklak olarak 0 olacak ve 3 faz iin

i g d gce eit olacaktr;

P
d
=3.V
1
.I
1
.Cos
(11.4 a, b, c)
(11.5)
(11.6)
103
Bu yaklak durum iin endktif alan generatrn fazr diyagramn izelim :

ekil 11.2 R
a
ve X
nn ihmal edildii durum iin endktif alan kk kutuplu senkron makinann

fazr diyagram

Fazr diyagramdan = - yazlabilir. Bu eitlik 11.6 ifadesinde yazlrsa:

P
d
= 3V
1
I
1
Cos( - ) olur.
Cos( - ) yerine alm yazlrsa;
P
d
= 3V
1
I
1
(CosCos + SinSin)
olur. ekil 11.2den elde edilecek;
I
1q
=I
1
Cos ; I
1d
= I
1
Sin
ifadeleri 11.7 ifadedesinde yerine yazlrsa;

P
d
= 3V
1
(I
1q
Cos + I
1d
Sin)

olur.ekil 11.2deki fazr diyagramdan I
1q
ve I
1d
yi gerilim ve reaktanslar cinsinden
yazarsak;
E
ad
= I
1d
X
ad
= E
f
- V
1
Cos I
1d
=
E V Cos
X
f
ad

1

E
aq
= I
1q
X
aq
= V
1
Sin I
1q
=
V Sin
X
aq
1

11.10 ve 11.11 ifadeleri, Eitlik 11.9da yerine konursa;

& &
& &
E j I X
E j I X
aq q aq
ad d ad
=
=
1
1

V
1

I
1

E
f

d
(11.11)
q
I
1d

I
1q

E
aq

E
ad

jI
1
X
aq

(11.8 a,b)
(11.7)
(11.9)
(11.10)
104
P V Cos
V Sin
X
V
E V Cos
X
Sin
d
aq
f
ad
=

+

3 3
1
1
1
1

CosSin =
Sin ( ) 2
2

zdelii kullanlrsa ;

P
V
X
Sin V E
X
Sin
V
X
Sin
d
aq
f
ad ad
=

3 2
2
3 3 2
2
1
2
1 1
2
( ) ( )

P
V
X X
Sin
V E
X
Sin
d
aq ad
f
ad
=

|
\
|
|
+
3
2
1 1
2
3
1
2
1
( )
. .

Bylelikle endklenen g ifadesi bulunmu olur. ayet X

ihmal edilmez ise (39)
ifadesinde X
aq
yerine X
q
= X
aq
+ X
ve X
ad
yerine X
d
= X
ad
+ X
yazlmaldr.

Endklenen Moment ise ;

M
P P
n
d
d
s
d
s
= =

2
60

11.13 ifadesinde 11.12 eitlii yazlrsa, moment ifadesi;

M
V
X X
Sin
V E
X
Sin
d n
aq ad
lk s Momenti
f
n
ad
Y Rotorlu Makinann
ortalama Momenti
s s
=

|
\
|
|
+

3
4
1 1
2
3
2
1
2
60
1
60
( )
. .
Re tan .
1 2 444444 3 444444 1 2 444 3 444

Relktans momenti kk kutupluluktan dolay olumaktadr. kk kutupluluk
olmadnda X
aq
= X
ad
olacandan relktans momenti sfr olur.

ayet X
ihmal edilmez ise 11.14 ifadesi aadaki gibi olur:

M
n
V E
X
Sin
V
X X
Sin
d
s
f
d q d
=

+
|
\
|
|

(
(
3
2
60
2
1 1
2
1 1
2

.
( )
(11.12)
(11.13)
(11.14)
(11.15)
105
Momentin bileenleri ayr ayr izilirse;
___Toplam Moment
.......Relktans Momenti
- - - Y. R. Makina Ort. Mom.
-/2
/2
- 0
Md=f()
MOTOR
GENERATR

ekil 11.3 kk kutuplu senkron makinada moment bileenlerinin yk asna gre deiimleri
Md=f(,
Ef/V1)
1.5
1
0.5
0
Ef/V1
Generatr
>0
Motor
<0
KARARSIZ
KARARSIZ
/2
-/2 -
0
KARARLI ALIMA
ARALII

ekil 11.4 kk kutuplu senkron makinada, E
f
/V
1
oranna bal olarak karal alma aralnn
deiimi
Bu ekilde k kutuplu makina ar uyarld taktirde nn kararl alma aral
bymekte retilen momentin artt grlmektedir (ekil 11.4). E
f
nin doyumlu
olduu gz ard edilmemelidir. Dier elektrik makinalarnda da olduu gibi,
momentin magnetik aknn fonksiyonu olduu

E
f
= f (), = f(i
f
), E
f
k M
d
= 3kI
1
Cos

ifadeleri ile gsterilebilir.

106
12. SENKRON GENERATR KARAKTERSTKLER

12.1. Giri

Karakteristiklere gemeden nce, gleri ok byk olan bu makinalarn birbirleri ile
mukayeselerini yapabilmek amacyla PER - UNIT (birime indirgenmi) deerler
sisteminden sz etmek yerinde olur. Zira g ve devir saylar ve hatta gerilimleri ok
farkl olan iki makina arasnda mukayese elde etmek iin karakteristiklerine bakmak
gerekir. Ancak karakteristiklerde eksenler her ne kadar ayn byklkleri gsterse de,
deerlerin farkl oluu, mukayesenin shhatli olabilmesi iin bir temele oturtulmas
icap eder. bu nedenle gerek deerlerin nominal deerlere oranlanmas sureti ile elde
edilen birim llere PER - UNIT deer tabir olunur. n indisi ile nominal ve 1 ile faz
bana (yada sarg deerleri) gsterilirse:

Makina empedans;

Z
V
I
V
S
n
n
n
n
n
1
1
1
1
2
1
= = S
1n
: Bir fazn nominal grnr gc

PER - UNIT byklkler ;

I
I
I
V
V
V
S
S
S
P
P
P
pu
n
pu
n
pu
n
pu
n
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
= = = = , , ,

Z
Z
Z
R
R
Z
X
X
Z
pu
n
apu
a
n
spu
s
n
1
1
1 1 1
= = = , ,

deerlerini alr. Bu deerler kullanlarak izilmi farkl makinalara ait
karakteristikler, birbirleri ile kolaylkla karlatrlabilir.
(12.1)
(12.2-12.5)
(12.6-12.8)
107

ekil 12.1 Senkron Generatr karakteristiklerinin kartlmasnda kullanlan balama emas

12.2. Senkron Generatrn Bota alma Karakteristii

Senkron Generatr tahrik makinas ile n = n
s
devirde dndrlr ve deney sresince
sabit kalmas salanr. Daha sonra R
fg
reostasnn en byk deerinde olmas temin
edilerek S1 anahtar kapatlr. S1 haricinde btn anahtarlar aktr. Endklenen
EMKin uyarma akmna gre deiimi (E
f
= f (I
f
)) bota alma karakteristiini
verir (ekil 12.2). Karakteristik ayn doru akm generatrndeki gibidir. Artan
uyarma
E
f
I
f
0
E
f
=V
1n
I
fo
n=n
s
=sbt,
I
1
=0,
E
f
=f(I
f
)
E
r

ekil 12.2 Senkron generatrn bota alma karakteristik erisi

108
akm ile endklenen EMK arasndaki iliki histerizis erisinin lek fark ile
aynsdr.
E
r
; remenans (kalc mknatisiyet) gerilimi olup nominal gerilimin % 5 i kadardr.

12.3. Senkron Generatrn D Karakteristii

Senkron generatrde endvi reaktansnn bykl hakknda fikir sahibi olmay
salayan bu karakteristik, sabit ikaz akm ve sabit g faktrnde u gerilimi ile yk
akm (V
1
= f(I
1
)) arasndaki ilikiyi verir. kapasitif yklerde u gerilimi artarken
endktif yklerde azalr. Omik ykte ise bir para azalma gsterir.

Deneyi yapmak iin senkron generatr n
s
hznda tahrik edilir. S1 uyarma anahtar
kapatlp, uyarma reostas ile generatrn u gerilimi nominal deerine ayarlanlr.
Daha sonra istenilen Cos deerine uygun S2, S3 ve S4 kapatlarak (saf omik yk
iin; S2, endkti

R
a
0 ve X
s
= X
a
+ X
alarak, endktif alan yuvarlak kutuplu senkron generatr

iin fazr diyagram izip, Pisagor bantsn uygulayalm.

I
E
X
k
f
s
1
= ; Ksa devre srekli akm olduuna gre

V
V
I
I
V
V
I
I
Sin
k k
1
10
2
1
1
2
1
10
1
1
2 1
+ =
E
f

V
1

I
1

jI
1
X
s

A
O
B
OA V Cos
AB V Sin
=
=
1
1

E V Cos V Sin I X
f s
2
1
2
1 1
2
= + + ( ) ( )
Btn terimler E
f
2

ile blnrse;
V
E
I X
E
V I X
E
Sin
f
s
f
s
f
1
2
2
1
2 2
2
1 1
2
2
1 +

+

=
E
f
=V
10
; Bota alma gerilimi
(12.9)
109
ifadesi elde edilir. Bu ifade her as iin bir elips verir. Sin = 0 iin denklem;
daire, Sin = 1 iin; doru verir (ekil 12.3).

V
1
/V
10
I
1
/I
1k
End
Kap
Omik
Cos=0
0.8
1
0.8
0
0 0.5
0.5
1
1 0
n=n
s
,
I
f
=sbt ,
Cos = sbt ,
V
1
=f(I
1
)

ekil 12.3 Senkron generatrn d karakteristii

12.4. Senkron Generatrn Yk Karakteristii

Generatrn bota alma karakteristiine botaki mknatslanma erisi denirken
yk karakteristii de, nominal akmnda (sabit) icra edildii iin ykteki
mknatslanma erisi de denir.

U gerilimi ile ikaz akm arasndaki karakteristiin sabit yk akm ve g
faktrnde kartlmas yk karakteristiini verir.
ekil 12.4 Yk Karakteristii

110
E -V
1n
miktar , kaak reaktanstan oluan gerilim dm olup, A
1
F
1
E
1
genine
POTER geni denir. F
1
P
1
endvi alannn uyarma amper sarmna indirgenmi
deeridir ve I= g.I 'dir. Cos = 0 durumunda elde edilen POTER GEN tm
karakteristik boyunca sabit evre ve alana sahiptir. Kapasitif durumda ise bu gen
ekilde grld gibi ters dner faz fark saf endktife gre 180
0
olmutur.

Karakteristiin elde edilmesi iin generatr sabit devirle tahrik edilir. n
s
, g
katsays ve yk akm sabit tutularak V
1
= f(I
f
) elde edilir. bu balantnn salanmas
iin generatr tahrik edilip n
s
devre ulaldktan sonra, ekil 12.1 de S1 kapatlp
istenilen yk eidine gre S2 ve/veya S3, S4 kapatlarak muhtelif g faktrlerinde
ykleme yaplr. Cos nin sabit tutulmas gerektiinden,
= arctg (
I
I
c
R
) yada = arctg (
I
I
L
R
)
parametrelerine dikkat edilmelidir.

V
:
Kaak reaktans gerilim dm V
r
: Omik diren gerilim dm
olmak zere; ekil 12.4 te;

A F
1 1
= V
. Sin + V
r
. Cos

Saf endktif durumda Cos = 0 ve Sin = 1 olduundan ;

A F
1 1
= V
. Sin = V
= X
.I
1

olur. Bu bantdan X
deneysel olarak bulunabilir, yaklak bir deerdir ve gerek

kaak reaktanstan biraz byktr. Fakat byk bir yaklaklk ile kullanlabilir. D
karakteristeki A F
1 1
in gerek ad POTER REAKTANSI; X
p
dir.

Yuvarlak Rotorlu makinada;

F P
1 1
= I= g.I
olup, burada;

I= Endvi akmnn kutup tekerleine indirgenmi hali
(12.10)
(12.11a)
(12.11b)
(12.12)

Elektrik Makineleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Elektrik Makineleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MUSTAFA TURAN

olur ve (3.3) Eitlii ile ksaltma yaplrsa;

'den olduka byk olup; kutup bana den oluk

den benzer bir ekilde,

: hava aral dzeltme faktr

artmakta ve makine daha fazla reaktif

: Stator sarglarna seri balanm reosta,

sadece statorun bir

nn artmas makinenin doymas ve lineerliinin

= hava aral dzeltme faktr (1,1 1,2)

= Doyma faktr (1 - 1,2)

nn analitik hesab olduka karmak bir konu

nn analitik hesab olduka kark olduu iin burada

0 kabul edilirse, endvi kayplar yaklak olarak 0 olacak ve 3 faz iin

nn ihmal edildii durum iin endktif alan kk kutuplu senkron makinann

ihmal edilmez ise 11.14 ifadesi aadaki gibi olur:

alarak, endktif alan yuvarlak kutuplu senkron generatr

deneysel olarak bulunabilir, yaklak bir deerdir ve gerek

You might also like