275

8. AMUR ARITIMI VE UZAKLATIRILMASI

Atksu artma sistemi amur, kum ve kpk tutma birimlerini de ihtiva eder. Artma
ilemi sonunda kan amur genellikle sv veya yar kat formda olup kullanlan
prosese ve iletmeye bal olarak %0.25-12 orannda kat iermektedir. kan amur
hacimce byk olup, ilenmesi ve bertaraf atksu artma alannda olduka karmak
bir problem olarak karmza kmaktadr. amur probleminin karmak olmasnn
balca sebepleri,

Artlmam atksu iindeki nemli miktarlarda koku veren maddeler,
Biyolojik artmada oluan ve uzaklatrlmas gereken amurun, ham atksu
ierisindeki organik maddelerden farkl bir yapda, bozunma ve kokuma
eiliminde olmas,
amurun sadece kk bir ksmnn kat madde, byk bir ksmnn ise sudan
olumas, bu yzden byk hacimler igal etmesi,

olarak zetlenebilir.

Artma tipine ve amacna gre, artma amurlarnn cinsleri farkllk gsterir.
Bunlar;

kebilen kat maddelerin oluturduu n keltim amurlar,
Kimyasal artma ve koaglasyon sonucu oluan kimyasal amurlar,
Biyolojik artma ilemleri sonucu oluan biyolojik amur,
me suyu artma ilemleri sonucu oluan inorganik amurlar,
olarak sralanabilir.

Atk bnyesinde kirleticileri grup altnda toplamak mmkndr. Bunlar;

kebilen kat maddeleri,
Askda kat maddeler,
znm kat maddeler,
olarak ifade edilir.

amur ilenmesi ve bertarafnda kullanlan metotlar Tablo 8.1de verilmitir.
Graviteli younlatrma, artlandrma, susuzlatrma ve kurutma, kullanlan balca
artma metotlardr. rtme, kompostlama, yakma, slak-hava oksidasyonu ve
derin aft reaktrleri amurdaki organik maddeleri stabilize etmek veya artmak
amacyla kullanlrlar.
8.1 AMUR KAYNAKLARI, ZELLKLER VE MKTARLARI

amur ileme, artma ve bertaraf sistemlerini tasarlayabilmek iin artma sisteminde
oluan amurun kayna, zellikler, ve miktarnn bilinmesi gerekmektedir.




276
8.1.1 amur Kaynaklar

amur artma sistemleri, amur kayna, prosesin tipi ve iletme metoduna gre
deiiklik gsterir. amur ve kat atklarn esas kaynaklar Tablo 8.2de verilmitir.
rnein tam karml aktif amur prosesinde, amur uzaklatrma veya
havalandrma havuzundan yaplyorsa, son ktrme havuzu amur kayna deildir.
Dier taraftan, uzaklatrma amur geri dn hattndan gerekletiriliyorsa amur
kayna ktrme tank olarak kabul edilebilir. Younlatrma, rtme, artlandrma
ve susuzlatrma iin kullanlan prosesler de amur kaynadrlar.

Tablo 8.1. amur ileme ve bertaraf metotlar(1).
letme, proses ve artma metotlar Fonksiyonlar
Birincil lemler
amur tme
Kum ayrma
amur kartrma
amur saklama

Younlatrc
Graviteli younlatrc
Flotasyonlu younlatrc
Santrifjl younlatrc
Bantl younlatrc
Dner elekli younlatrc

Stabilizasyon
Kire stabilizasyonu
Isl ilem
Havasz rtme
Haval rtme
Kompostlama

artlandrma
Kimyasal artlandrma
Termal (sl)

Dezenfeksiyon
Pastrizasyon
Uzun-sreli saklama

Susuzlatrma
Vakum filtre
Santrifj
Bant filtre
Pres filtre
amur kurutma yataklar
amur lagnleri


Boyut kltme
Kum ayrma
Kartrma
Depolama-saklama


Hacim azaltma
Hacim azaltma
Hacim azaltma
Hacim azaltma
Hacim azaltma


Stabilizasyon
Stabilizasyon
Stabilizasyon, ktle azaltma
Stabilizasyon, ktle azaltma
Stabilizasyon, rn giderimi


amur artlandrma
amur artlandrma


Dezenfeksiyon
Dezenfeksiyon


Hacim azaltma
Hacim azaltma
Hacim azaltma
Hacim azaltma
Hacim azaltma
Saklama ve Hacim azaltma

277
Isl kurutma
Fla kurutucu
Sprey kurutucu
Dner tamburlu kurutucu
ok hcreli kurutucu
oklu etkili buharlatrc

Termal Azaltma
ok hcreli yakc
Akkan yatakl yakc
Kat atklarla birlikte yakma
Islak-hava oksidasyonu
Derin aft reaktr


Nihai bertaraf
Arazide artma
Datm ve pazarlama
Kimyasal sabitleme
Dzenli depolama
Lagnlerde biriktirme


Ktle ve hacim azaltma
Ktle ve hacim azaltma
Ktle ve hacim azaltma
Ktle ve hacim azaltma
Ktle ve hacim azaltma


Hacim azaltma, kaynak geri
kazanm
Hacim azaltma
Hacim azaltma
Stabilizasyon, hacim azaltma
Stabilizasyon, hacim azaltma


Son uzaklatrma
Faydal kullanm
Faydal kullanm, son
uzaklatrma
Son uzaklatrma
Hacim azaltma,son uzaklatrma

Tablo 8.2. Klasik atksu artma sistemi amur ve kat atk kaynaklar (1).
Proses amur eidi Notlar

Elek





Kum tutucu



n havalandrma






Birincil (n) ktrme





Kaba kat atk





Kum ve kpk



Kum ve kpk






Birincil amur ve kpk





Kaba katlar mekanik
olarak veya ubuk
zgaralardan elle
toplanarak atlr.


Kpk giderme, ilemi
kum tutucularda kum ile
birlikte gerekletirilir.

Baz sistemlerde n
havalandrma tanknda
kpk giderici yoktur, kum
tutucunun bulunmamas
tankta kum birikimine
sebep olabilir.

amur ve kpk miktar
toplama sistemine ve giren
atksuyun zelliklerine gre
deiir.

278
Biyolojik artma





kincil (son) ktrme


amur ileme birimleri





Askda kat maddeler





Biyolojik amur ve kpk


amur, kompost ve kl
Askda kat madde
biyolojik artma sonucu
oluur. Artma sisteminde
oluan fazla amuru
younlatrmak gerekebilir.

ABD EPAya gre kpk
tutucu art koulmutur.

Son rnn zellii,
kullanlan proses ve iletme
ile amur zelliklerine
baldr. Bu konudaki yasal
dzenlemeler giderek
arlamaktadr..
8.1.2 amur zellikler

amur artm ve son uzaklatrma yntemlerinin belirlenmesinde, amur ve kat
maddenin zellii ve ieriini bilmek ok nemlidir. Bu ayn zamanda kat atn
kayna, sistemdeki amur ya ve proses tipi ile de yakndan ilgilidir. Artma
amurlarn baz fiziksel zellikleri Tablo 8.3de verilmektedir.

Tablo 8.3. Artma sisteminden kaynaklanan amur ve kat atklarn zellikleri (1).
amur ve kat atk Tanmlama
Izgara ve elkte tutulan
atklar



Kum




Kpk/ya






Birincil amur



Kimyasal ktrme
amuru
Byk boyutlu organik ve inorganik maddelerin
tutulmasnda kullanlr. Organik madde ierii sistemin
yapsna ve mevsime gre deiim gsterir.


Hzl kme zelliine sahip, ar inorganik katlardan
olumaktadr. letme artlarna da bal olarak ya ve
gres gibi organik maddeleri de ierirler.

Birincil ve ikincil ktrme havuzlar yzeyinden
syrlarak alnan yzen maddeleri ierir. Kpk, ya,
bitkisel ve mineral yalar, hayvansal kat yalar,
parafin, sabun, yiyecek atklar,, sebze ve meyve
kabuklar, sa, kat ve karton, izmarit, plastik
maddeler, kum ve benzeri maddeleri ierir. zgl
arl genellikle 0.95dir.

Birincil (n) ktrmeden kan amur gri ve yapkan
olup, ou zaman youn kokuludur. Bu amur
kolaylkla rtlebilir.

Metal tuzlar ile yaplan ktrmeden kan amur koyu
renkli, demir ierii yksek krmz renklidir. Kokusu
279







Aktif (Biyolojik) amur







Damlatmal fitre amuru



Aerobik rtlm amur



Anaerobik rtlm
amur







Kompost rn





Foseptik (septik tank)
amuru
birincil amur kadar youn deildir. amurdaki demir
veya alum hidratlar, amuru jelatinimsi yapar. Tankta
braklmas durumda birincil amur gibi yava bir
rmeye urar. nemli miktarda gaz k olur ve
tankta uzun sreli kalrsa amur younluu artar.


Kahverengi ve flok arlkldr. Koyu renk gzleniyor
ise septik artlar olumu demektir. Renk ak ise az
havalandrma sonucu kme zellii kt amurdur. yi
artlardaki amur toprak kokusundadr.
amur kolaylkla septiklemeye meyillidir, rk
yumurta kokusu yayabilir. Yalnz veya birincil amurla
karm aktif amur kolayca ryebilir.

Kahverengimsi, floklu ve taze olduunda nispeten
kokusuzdur. Aktif amura gre daha yava
paralanmaya urar ancak kolay rtlebilir.

Kahve ve koyu kahve renklidir Flokler zelliklidir.
Kt kokulu olmayp ounlukla kf kokuludur. yi
rtlm amur kurutma yataklarnda kolaylkla
susuzlatrlabilir.

Koyu kahve-siyah renkli olup, ok miktarda gaz ierir.
Tam rtldnde, kt kokmaz, kokusu hafif, scak
katran, yanm lastik veya mhr mumu gibidir. amur
ince tabak eklinde, kurutma yatana yayldnda,
katlar yzeyde tutulur, su hzl ekilde drene olur ve
katlar yatak zerinde yavaa kerler. amur
kuruduka, gaz kar, zengin bahe topra
zelliklerindedir.

Koyu kahve-siyah renklidir. Ancak kompostlamada
kullanlan odun krntlar ve geri dndrlen kompost
dolaysyla renk deiebilir. yi kompostlanm amur
kokusuz olup, ticari deerde bahe topra
artlandrcs olarak kullanlabilir.

Siyah renklidir. yi rtlmemesi durumunda hidrojen
slfr ve dier gazlardan dolay kt koyu yayar. Bu
durumdaki amurun kurutulmasnda ciddi koku
problem ile karlalr.


amurun Genel Bileimi: Artlmam (ham) ve rm amurun kimyasal
bileimi ile ilgili bilgiler Tablo 8.4.de verilmektedir. Son uzaklatrma ynteminin
belirlenmesinde besi maddesi de dahil olmak zere kimyasal bileiklerin ounun
280
bilinmesi nemlidir. Havasz rtme sisteminin kontrolnde pH, alkalinite ve
organik asit ieriinin llmesi olduka nemlidir. Yakma ve arazide bertaraf
metodunun uygulanmas durumunda amurdaki ar metal, pestisit ve hidrokarbonlar
llmelidir. Yakma gibi termal proses kullanlacanda amurun enerji ieriide
hesaplanmaldr.

Tablo 8.4 Ham ve rtlm amur zellikleri ve kimyasal bileimi (1).
Ham birincil amur rtlm
birincil amur
Aralk Tipik Aralk Tipik
Aktif
amur
sistemi
amuru

Aralk
Toplam kat
madde(TS),%
Uucu kat (TSnin %si)
Ya ve gres (TSnin
%si)
Eterde znebilen
Eterde ekstrakte
olan
Protein (TSnin %si)
Azot (TSnin %si)
Fosfor((P
2
O
5
, TSnin
%si)
Potasyum(K
2
O,TSnin
%si)
Selloz (TSnin %si)
Demir (slfitsiz)
Silika(SiO
2
, TSnin %si)
pH
Alkalinite(mg/l CaCO
3

olarak)
Organik asitler(mg/l,
HAc)
Enerji ierii, kj TS/kg
2-8
60-80

6-30
7-35
20-30
1.5-4
0.8-2.8

0-1
8-15
2-4
15-20
5-8
500-1,500

200-2,000
23,000-
29,000
5
65

-
-
25
2.5
1.6

0.4
10
2.5
-
6
600

500
25,000
6-12
30-60

5-20
-
15-20
1.6-6
1.5-4

0-3
8-15
3-8
10-20
6.5-7.5
2,500-
3,500

100-600
9,000-
14,000
10
40

18
-
18
3
2.5

1
10
4
-
7
3,000

200
12,000
0.83-1.16
59-88

-
5-12
32-41
2.4-5
2.8-11

0.5-0.7
-
-
-
6.5-8
580-1,100

1,100-1,700
19,000-
23,000

amurun arazide bertaraf ve faydal kullanmn etkileyen balca zellikleri,
organik ierii (uucu kat olarak llr), besi maddeleri, patojenler, metaller ve
toksik organiklerdir. amurun arazide kullanlmas durumunda, gbre zellii (azot,
fosfor ve potasyum ierii) nem kazanr. Ticari bir gbre ile amurun
karlatrmas Tablo 8.5de verilmektedir. Araziye verilen amur, bitki bymesi
iin gereken besi maddelerini karlar. Baz uygulamalarda, amurun fosfor ve
potasyum ierii bitki gereksinimini karlayamayacak kadar az olabilir. amurdaki
iz elementler, inorganik kimyasal elementler olup bitki ve hayvanlar iin gerekli
veya zararl olabilir. Ar metal konsantrasyonlar Tablo 8.6de verilmektedir.
amurun arazide kullanm miktar, yapsndaki ar metal konsantrasyonuna
baldr.
281
Tablo 8.5. Ticari gbre ve amurdaki besi maddesi seviyelerinin kyaslanmas (1).
Besi maddesi %
Azot Fosfor Potasyum

Tarmda kullanlan gbre
1

Stabilize aktif amur tipik
deeri

5
3.3

10
2.3

10
0.3

1
Besi maddesi konsantrasyonu toprak ve bitki zelliine gre deiir.

Tablo 8.6. Atksu artma tesisi amurundaki metal ierikleri (1).
Kuru amur, mg/kg Metal
Aralk Ortalama
Arsenik
Kadmiyum
Krom
Kobalt
Bakr
Demir
Kurun
Manganez
Civa
Molibden
Nikel
Selenyum
Kalay
inko
1.1-230
1-3,410
10-99,000
11.3-2,490
84-17,000
1,000-154,000
13-26,000
32-9,870
0.6-56
0.1-214
2-5,300
1.7-17.2
2.6-329
101-49,000
10
10
500
30
800
17,000
500
260
6
4
80
5
14
1700

ABDde retilen amur miktar 1972den beri artmakta olup, 1997 ylna gre bu
deer 6.23 milyon ton/senedir. Yllara gre amurun uzaklatrma yntemi de
farkllklar gstermektedir. rnein 1972 de, toplam amurun %20si arazide
uygulama ile (land application), %25i de yakma yntemi ile uzaklatrlmaktayd.
Ancak 1997de retilen toplam amurun %55i arazi uygulamasnda, %17si de
yakma yntemi ile uzaklatrlmaktadr (Tablo 8.7). amurun denize dearjna ise
1991 Aralnda son verilmitir.

Tablo 8.7. ABDde amur kullanma ve uzaklatrma metotlar (retilen toplamn
%si) (4).
Uygulama 1972 1989
1
1997
1
Arazide uygulama
Yzey uzaklatrma
Arazide Depolama
Yakma
Deniz dearj
Dier
20
veri yok
40
25
15
veri yok
33.3
10.3
33.9
16.1
6.3
veri yok
54.8
19.2
2

veri yok
17.3
0
8.7
3

1
US EPA (1993)

2
Kat atk ile depolama ve monofillingi iermektedir.

3
Baz maddelerin dier alanlarda depolama ve uzun sreli saklamalarn ierir.
282
Avrupa Birlii lkelerinde 1990de 7 milyon ton kuru amur retilmitir. Tablo
8.8de grld gibi amurun tarmda kullanm %10 - %80 arasnda deimesine
ramen, yakma ilemi sadece birka lkede kullanlmaktadr. Denize dearj ise
1998in sonlarna kadar devam etmitir.

Tablo 8.8. 1990da Avrupa Birliinde kullanlan ve dearj edilen amur miktar (4).

lke
Toplam
(10
3
kuru
t/sene)
Tarm
(%)
Arazi
depolama
(%)
Yakma
(%)
Deniz
(%)
Belika
Danimarka
Fransa
Almanya
Yunanistan
rlanda
talya
Lksemburg
Hollanda
Portekiz
spanya
ngiltere
35
150
900
2750
200
23
800
15
280
200
300
1500
57
43
27
25
10
23
34
80
53
80
61
51
43
29
53
65
90
34
55
20
29
12
10
16
0
28
20
10
0
43
11
0
10
0
0
5
0
0
0
0
0
0
0
0
8
8
29
28

Asya lkeleri arasnda Japonyada amur uzaklatrma uygulamalar Tablo 8.9da
verilmektedir. Ancak Japonyada arazide depolama ve arazi slah olanaklar olduka
kstldr.

Tablo 8.9. 1997de Japonyada uzaklatrlan ve kullanlan amur miktar (ton) (4).
Dzenli
depolama
Krfezde
Arazi slah
Faydal
kullanm
Dier Toplam
(%)
Susuzlatrlm
kek
Yakmadan
kan kl
1

Kurutulmu
amur
2

rtlm
amur
Toplam (%)

766

102

14

0

882
(37)
247

146

0

0

393
(17)
527

101

165

0

793
(33)
60

12

10

214

296
(13)
1.600 (68)

361 (15)

189 (8)

214 (9)

2.364 (100)
1
cruf ierir.
2
kompost ierir.
8.1.3 amur Miktar

eitli proses ve ilemler sonucu retilen amur miktar ve fiziksel zellikleri ile
ilgili bilgiler Tablo 8.10da verilmektedir. Bu bilgiler olduka faydal olmasna
karn retilen amur miktarnn byk deikenlik gsterdii unutulmamaldr.
283
eitli proseslerden elde amurun konsantrasyonu ile ilgili bilgiler Tablo 8.11de
verilmektedir.

Tablo 8.10. eitli artma sistemlerinden kan amur miktarlar ve fiziksel
zellikleri(1).

Kuru madde kg/10
3
m
3
Artma ilemleri ve
prosesleri
amur
katsnn
zgl arl
amurun
zgl arl Aralk Tipik
Birincil amur
Aktifamur
a

Damlatmal filtre humusu
a

Uzun havalandrmal sist.
a

Havalandrmal lagn
a

Filtrasyon tesisi
Alg giderimi

n ktrme
b

(fosfor giderimi iin)
Dk dozda kire
(350-500mg/l)
Yksek dozda kire
(800-1600mg/l)

Askda byyen A.. ile
denitrifikasyon
Kaba kum filtreler
1.4
1.25
1.45
1.3
1.3
1.2
1.2




1.9

2.2


1.2
1.28
1.02
1.005
1.025
1.015
1.01
1.005
1.005




1.04

1.05


1.005
1.02
108-167
72-96
60-96
84-120
84-120
12-24
12-24




241-398

602-1325


12-30
-
151
84
72
96
d
96
d
18
18




301

795


18
-
e

a
Atk amur
b
Fosfor giderimi iin kimyasal ilavesi
c
hmal edilebilir
d
n artma yok
e
Biyolojik artmadan gelen amuru da ierir

















284
Tablo 8.11 eitli proseslerden elde edilen amurlarda kat madde yzdeleri

amur kuru madde
konsantrasyonu % kuru
madde

Artma lemleri
Aralk Tipik
n keltim tank
n keltim amuru
Siklona gnderilen n keltim amuru
n keltim amuru ve atk aktif amur
n keltim ve damlatmal filtre humusu
P giderimi iin demir ilaveli n keltim amuru()
P giderimi iin kire (dk doz) ilaveli ()
P giderimi iin kire (yksek doz) ilaveli ()
Kpk

4-10
0.5-3
3-8
4-10
0.5-3
2-8
4-16
3-10

5
1.5
4
5
2
4
10
5
Son keltim tank
Aktif amur
n keltim havuzu olan
n keltim havuzu olmayan
Saf oksijenli aktif amur
n keltim havuzu olan
n keltim havuzu olmayan
Damlatmal filtre humusu
Dner biyodisk sistemi


0.5-1.5
0.8-2.5

1.3-3
1.4-4
1-3
1-3


0.8
1.3

2
2.5
1.5
1.5
Graviteli younlatrc
Sadece n keltim amuru
n keltim amuru ve atk aktif amur
n keltim amuru ve damlatmal filtre humusu

5-10
2-8
4-9

8
4
5
Flotasyonlu younlatrma
Sadece aktif amur
Kimyasal madde ilavesi ile
Kimyasal madde ilavesi olmadan


4-6
3-5


5
4
Santrifj younlatrc
Sadece atk aktif amur

4-8

5
Bantl younlatrc
Kimyasal madde ilavesi ile sadece atk aktif amur

3-6

5
Havasz rtc
Sadece n keltim amuru
n keltim amuru ve atk aktif amur
n keltim amuru ve damlatmal filtre humusu

5-10
2.5-7
3-8

7
3.5
4
Haval rtc
Sadece n keltim amuru
n keltim amuru ve atk aktif amur
n keltim amuru ve damlatmal filtre humusu
Sadece atk aktif amur

2.5-7
2.5-7
1.5-4
0.8-2.5

3.5
3.5
2.5
1.5
285
amurda hacim-zgl arlk ilikileri: amur hacmi byk oranda ieriindeki su
miktarna ve daha az oranda ise kat madde zelliine baldr. rnein %10 kat
maddeli amur, arlk olarak %90 su ierir. Kat madde sabit (mineral) kat ve uucu
organik katdan olumu ise kat maddenin zgl arl aadaki gibi hesaplanr:
(8.1)

W
s
= amurun toplam kat madde arl
S
s
= toplam katnn zgl arl

w
= suyun younluu
W
f
= sabit katnn (mineral ksm) arl
S
f
= sabit katnn zgl arl
W
v
= uucu katnn arl
S
v
= uucu katnn zgl arl

amur hacmi aadaki eitlie gre tanmlanr;



(8.2)

W
s
= kuru kat arl, ktle

w
= suyun younluu, ktle/hacim
3

S
s
= amurun zgl arl
P
s
= yzde kat

Kat ieriinin yaklak hesaplanmasnda, hacim aadaki eitlikle verilen yzde
kat miktar ile dorudan ilikili olup deikenlik gstermektedir.

(8.3)

V
1
ve V
2
= amur hacimleri
P
1
ve P
2
= kat madde yzdesi




286
8.2 amur Artm Sistemler Ak emas

amur artma proses ve ilemlerinin tek tek verildii genelletirilmi akm emas,
ekil 8.1de grlmektedir. Pratikte biyolojik artmann olduu veya olmad durum
gznne alnarak amur artma ak diyagramlar iki genel snfa ayrlr. Biyolojik
artmann da dahil olduu akm emas ekil 8.2de verilmektedir. amur kaynana
bal olarak, amur stabilizasyonu, susuzlatrma ve uzaklatrma metotlarna bal
olarak younlatrc kullanlr. Biyolojik rtmenin devamnda ekonomik imkanlar
ve yerel artlara bal olarak, alternatif metotlarn birisi amur susuzlatrmada
kullanlabilir.

Endstriyel ve dier toksik atklarn bulunmas rtclerin altrlmasnda
sorunlara yol aabilecei iin, amur artmnda farkl seenekler dnlmelidir.


ekil 8.1. amur ileme ve uzaklatrma ak diyagram (1).
287


ekil 8.1. (Devam) amur ileme ve uzaklatrma ak diyagram



(a)


288

(b)




( c)

ekil 8.2. Biyolojik rtme ve farkl amur susuzlatrma prosesi ile tipik amur
artma ak diyagram: a) Bant fitre, b) Santrifj, c) Kurutma yata (1).

8.3 amur ve Kpk letimi

retilen amurun susuzlatrma amacyla bir sistemden dierine tanmas
gerekmektedir. amur, artmak veya atlmak zere de tanmak zorunda kalnabilir.
amur tipi ve zelliklerine gre, farkl tipte pompalarn kullanm gerekebilir.
8.3.1 Pompa Tipleri

ok sk kullanlan pompa tipleri;
Mono pompa,
Santrifj,
Tork akl,
Diyaframl,
Yksek basnl piston,

289
Mono pompa: Bu pompa hemen hemen tm amur eitlerinde kullanlr. Pompa,
aralarnda minimum boluk olan, kauuk esasl ift vida ve dili helezon statoru
altran tek-vida dili rotordan olumaktadr. Hacim veya boluk, rotor dndke
emmeden dearja kademeli olarak hareket eder. Emme kaldr 8.5m de olacak
ekilde pompa otomatik ekilidir, ancak kauuk stator yanabileceinden kuru iken
altrmamak gerekir. Bu tr pompalar 75 L/sye kadar alabilir ve 137mlik terfi
yksekliklerine iletim yaplabilir. Birincil amurda pompa normal olarak tcden
sonra gelir. Pompann bakm maliyeti, rotor ve statorda zellikle kumlu birincil
amurun pompalanmasnda anma nedeniyle yksektir. Bu pompalarn zellikle
youn birincil, kark ve rm amurlarn iletiminde kullanlmas tavsiye edilir.

Santrifj Pompalar: Tkanmasz (ak fanl) santrifj pompalar amur iletiminde
yaygn kullanlmaktadr. Bu tip pompalarda ana sorun uygun kapasitenin seimidir.
Deiken amur zellikleri, pompa terfi yksekliinin deimesine yol aar. Seilen
pompalar, hem tkankla yol amayacak uygun fan aklna, hem de ok sulu
amurda sadece suyu pompalamay nlemek iin de yeteri kadar kk kapasiteye
sahip olmaldr. Kapasiteyi azaltmak iin vanann kslmas, sk sk tkankla yol
aacandan pratik bir yol deildir. Bu nedenle bu pompalarn deiken hz src
ekipmanlarna sahip olmas gerekmektedir. zel tasarlanm santrifj pompalar,
byk sistemlerde birincil ve zellikle geri devir amurlarnn iletiminde kullanlr.

Tork-akl veya yksek devirli santrifj pompalar: Bu pompalar amur tamada
olduka etkilidirler. Tutulabilen partikllerin boyutlar, emme ve basma borularnn
ap ile kstldr. arkn dndrme kuvveti ark nnde girdap oluturur, ancak
burada esas itici g svnn kendisidir. Svnn ou arkla temas etmez, bylelikle
andrc temas en aza indirmi olur. Ancak amurda kullanlan pompalar dnen
aksam andrma etkisine kar nikel veya kromdan olmaldr. Pompalar verilen
hzlar iin dar yk aralnda altrlmaldrlar, bylece sistem altrma artlar
dikkatlice deerlendirilmi olur. Pompalarn geni aralkl iletme artlarnda da
altrlaca dnldnde, deiken hz kontrolleri nerilmektedir.

Yksek basn gerektiren uygulamalarda tork akl pompalar seri balanarak
kullanlabilir.

Tork akl santrifj pompalar zellikle havalandrma tankna aktif amurun geri
dndrlmesi ve rm amurlarn iletiminde kullanlr.

Diyafram Pompalar: Esnek bir membrana sahip olan diyafram pompalar, itme ve
ekme etkisi ile kavitasyon yaratrlar. Akm, ek-valf vastasyla bu kavitasyon iine
ynlendirilir. Diyafram pompalarn kapasitesi diyafram strokunun uzunluu ve
dakikadaki strok says ile deiir. Bunlar dk kapasitedeki ve dk yk
kayplarnn olduu yerlerde kullanlan pompalardr. En byk kapasitedeki hava
diyaframl pompa, 14 L/s debiyi 15m yksee basma kapasitesindedir.

Yksek Basnl Piston Pompalar: Yksek basnl piston pompalar, amurun uzun
mesafelere tanmas gibi yksek basn uygulamalarnda kullanlrlar. Yksek
basn uygulamalar iin gelitirilmi birok tipi vardr, ileyii dalg pompalara
benzer. Avantajlar,
290

Yksek basnlarda kk debiler iletebilir (13800 KN/m2),
Byk partiklleri basabilecek aplarda olabilir,
Belli kat konsantrasyonu aralnda alabilir,
Pompaj tek kademede gerekletirebilirler.

Bu avantajlarna karlk ok pahaldrlar.

(a ) Mamut Pompa

(b) Santrifuj Pompa
291

(c) Yksek Devirli Santrifj (Tork Akl) Pompa


(d) Diyafram Pompa

292

(e) Yksek Basnl Piston
ekil 8.2 (a) amur Pompalar
8.3.2 amur Tipine gre Pompa Seimi

Pompalarla iletilen balca amur tipleri birincil amur, kimyasal amur, damlatmal
filtre ve aktif amur ile younlatrlm ve rtlm amurlardr. Artma
sisteminin eitli birimlerinde biriken kpk de pompalanmaktadr. amur tiplerine
gre hangi tip pompalarin seilecei Tablo 8.12de zetlenmitir.

Tablo 8.12. amur tiplerine gre pompa seimi uygulamalar (1).
Kat veya amur
tipi
Kullanlan pompa Yorumlar
Elekte tutulan
kat atklar

Kum





Kpk








Birincil amur
Pompalanmaz


Tork akl (yksek
devirli)Santrifj




Klapeli pompa,
Mono pompa
Diyafram pompa
Ak fanl santrifj
pompa




Klapeli pompa, tork-
Pnmatik ejektr kullanlabilir


Andrc karakteri ve kuma vb
bulunmas pompalamay zorlatrr.
Srtnme ve zorlama olabilir.
Pnmatik ejektr veya mammut
pompa da kullanlabilir.

amur genellikle amur pompas ile
pompalanr. Vanalar, amur ve kpk
haline gre ayarlanr. Byk
sistemlerde ayr kpk pompalar
kullanlr. Pompalamadan nce,
homojenletirmek iin kpk
kartrc kullanlr. Pnmatik ejektr
de kullanlabilir.

Birincil amurun mmkn olduu
293








Biyolojik
amurlar






Kimyasal
ktrme amuru




rtlm
amur






Damlatmal
Filtre humusu



Geri dn veya
atk aktif amur




Younlatrlm
amur

akl, mono pompa,
santrifj ve diyafram






Birincil amurun
aynsdr.






Dalg, tork akl
santrifj,mono pompa,
diyafram, yksek basnl
piston


Tkanmasz ve tork akl
santrifj, mono pompa,
klapeli ve diyafram
pompalar




Tkanmasz ve tork akl
santrifj, mono pompa,
klapeli ve diyafram
pompalar


Klapeli, diyafram,
yksek-basnl piston,
mono pompa, pozitif
yerdeitirmeli
kadar konsantre olmas istenir, amuru
toplamak ve younlatrmak iin
amur haznesinde toplanr, daha sonra
pompalanr. Ham birincil amurun
zellii, artma sistemi tipine,
verimine ve sudaki kat zelliine gre
deikenlik gsterir.

Biyolojik artmada 1) Atk aktif
amur, 2) Damlatmal filtre sonras
humus amuru, 3) rtme tank
sznt suyu ve 4) Susuzlatrma
ileminden dnen amur, amur
zelliini etkiler.


Birok durumda, amurun zellii,
santrifj pompa iin uygun deildir.




yi rtlm amur homojen olup
%5-8 kat madde ve gaz kabarc
ierir, %12ye kadar kat ierebilir. yi
rtlmemi amuru kullanmak
zordur. Eer elek ve kum tutucu
kullanlm ise tkanmasz santrifj
pompa kullanlabilir.

amur genellikle homojen karakterde
olup, kolaylkla pompalanr.



amur sulu ve ince katlar
ierdiinden tkanmasz pompalar
kullanlabilir. Bu pompalarda flokle
partiklleri krlmasn en aza
indirmek iin dk hzlar nerilir.

Dnml kullanlan mono pompalar
amur ktlesini hareket ettirebilme
zelliine sahip olduundan konsantre
amurlar iin uygundur. Tork akl
pompalarda kullanlabilir ancak itici
g veya sulandrma gerekebilir.

294
8.3.3 Yk Kaybnn Hesab

amur terfiinde karlalan yk kayb, amur zelliine, boru apna ve ak hzna
baldr. Kat ve uucu madde konsantrasyonunun artmas ve dk scaklk yk
kaybnda artlara sebep olmaktadr. Kat madde yzdesi ile uucu ksmn yzdesi
arpmnn 600 amas durumunda pompalamada glklerle karlalr. Su, ya ve
dier akkanlar Newtonian karakterlidir. Laminer ak artlarnda bu svlardaki
basn d hz ve viskozite ile orantldr. Hz belli kritik deerin zerine
ulatnda, ak trblansl olur. Younlatrlmam aktif amur ve damlatmal filtre
amuru gibi sulu amurlar, suya benzer davranta bulunurlar. Ancak konsantre aktif
amur Newtonian sv deildir. Newtonian olmayan svlar iin laminer artlardaki
basn d akla orantl olmadndan viskozite de sabit deildir.

Younlatrlmam aktif amur ve damlatmal filtre amurunun pompalanmasndaki
yk kayb, suyun kaybndan %10-25 daha byktr. Dk akm hzlarnda birincil,
rtlm ve younlama amur plastik davran gsterir. Bu durumda direncin
yenilebilmesi iin nce belli bir basn gerekir ve sonra ak balar. Laminar ak
boyunca, dk kritik hz 1.1m/sye ulaana kadar hzn ilk kuvveti ile diren artar.
Yaklak 1.4m/s den daha yksek kritik hzda ak trblansl olarak dnlebilir.
Birincil ve konsantre amurlar iin zellikle kritik arthzlarda yk kayb olduka
byk olabilir.

Basitletirilmi Yk Kayb Hesab: Ksa amur iletim hatlar iin yk kaybnn
hesabnda nispeten kolay bir yntem kullanlmaktadr. Yk kaybn hesaplamak iin
k faktr, verilen amur tipi ve kat konsantrasyonu iin gelitirilmi deneysel
eriden elde edilir (ekil 8.3.a). Pompalanan amurun yk kayb, Darcy-Weisbach,
Hazen-Williams veya Manning eitlikleri kullanlarak su iin bulunan yk kayb k ile
arplarak bulunur. Artma sisteminde amur hatt genellikle ksa olduundan,
srtnme kayplar iin basitletirilmi hesap yntemini uygulamak yeterlidir. Uzun
amur hattlarnda srtnme kaybnn tahmin edilmesi, mhendislik, ekonomik ve
iletme durumlarn ieren daha dikkatli bir almay gerektirir.

Yk kaybnn yaklak tahmini, ekil 8.3b kullanlarak ta yaplabilir. Bu ekil
laminer akm artlar altnda;
En dk hz 0.8m/s olmak,
Thixotropic davranlar dikkate alnmamak,
Borunun ya-gres veya dier katlarla tkanmad kabul ile
kullanlabilir.

Ham birincil amurun younluu genellikle pompalama sresince deiir. ncelikle
en konsantre amur pompalanr. amurun byk ksm pompalandktan sonra, su ile
ayn hidrolik zellie sahip sulu amur pompaya gelir. amur zelliindeki bu
deiim santrifj pompann daha fazla almasna sebep olur. Pompa motoru, ek
yklere ve deiken hz artlarna, zellikle hz yavalatmaya, uygun olacak ekilde
seilmelidir. Motor, yksek hzl terfide elde edilen maksimum yklemeler iin
boyutlandrlmam ise, ar yklenecek veya zarar grecektir.

295
Santrifj pompalarda gerekli iletme hz ve motor gcn belirlemek iin, iletim
hatt karakteristik erisi;

Beklenen en youn amur,
Ortalama artlar,
ve su iin hesaplanmaldr.

Bu sistem erileri, geerli hz aralna ait pompa (H-Q) erisi grafii zerine izilir.
Belli pompalar iin maksimum ve minimum hzlar, pompa karakteristik erisi ile
sistemin istenen kapasitedeki karakteristik erisinin kesim noktas olarak elde edilir.
Maksimum hz iin pompa karakteristik erisiinin boru hattnn su iin olan erisi ile
kesiim yeri pompa iin gerekli yk belirler.

Yk kayb hesabnda amurun reolojik zelliklerinin dikkate alnmas: amurun
uzak mesafelere tanmas iin, amurun reolojik zelliklerini dikkate alan zel bir
yk kayb hesap metodu da gelitirilmitir. Yk kayb hesap metodu, Babbitt ve
Caldwell tarafndan deneysel ve teorik almalar sonucu laminer akm artlar iin
gelitirilmitir.

Su, ya ve dier bir ok svlar Newtonian olup, laminer akm artlarnda basn
d dorudan hz ve viskozite ile orantldr. Hz art kritik deeri getike, ak
trblansl olmaya balar. Laminer aktan trblansl aka gei Reynolds saysna
bal olup, akkan viskozitesi ile ters orantldr. Ancak atksu amuru Newtonian
karakterde deildir. Laminar artlar altnda basn d ak ile orantl olmayp,
ayrca viskozite de sabit deildir. Karlalan trblansl akm zelliinde Reynolds
says amur iin belli deildir.

amurun Bingham plastik karakteri gsterdii bilinmektedir. Bu zellie gre ak
baladktan sonra kayma gerilmesi ve ak arasndaki dorusal iliki vardr. Bingham
plastik akkan iki sabit ile tanmlanr;

Snr kayma gerilmesi, z
y
,
Rijitlik katsays, dr. Snr kayma gerilmesi ve rijitlik katsays iin tipik
aralklar ekil 8.3te gsterilmitir. zel uygulamalar iin reolojik verileri
saptamada pilot deneysel almalarn yaplmas gerekmektedir.

amur iin srtnmeye bal basn dn (yk kayb) hesaplamada iki boyutsuz
say, Reynolds says ve Hedstrom says kullanlabilir. Reynolds says aadaki
gibi tanmlanr;


VD
Re = ----------- (8.4)

Burada, Re = Reynolds says, boyutsuz,
= amurun zgl arl, kg/m
3

= amurun zgl ktlesi, kg/m
3

V = ortalama hz, m/s
296
D = boru ap, m
= rijitlik katsays, kg/m.s

Hedstrom says da aadaki ifade ile hesaplanr;


D
2

y

He = ----------- (8.5)

2


He = Hedstrom says, boyutsuz

y
= snr kayma gerilmesi, N/m
2

g = 9,8 m/s
2
yerekimi ivmesi

Trblansl artlar iin basn d aadaki gibi hesaplanr;


2f LV
2

p = -------------- (8.6)
D

p = srtnmeye bal basn d, N/m
2

f = srtnme faktr
L = Boru uzunluu, m

Yukardaki eitliklerden de grld gibi, Reynolds says, viskoziteye bal
Reynolds says ile ayn deildir. Plastik akta, etkin bir viskozite tanmlanabilir,
ancak bu deikendir ve rijitlik katsaysndan ok byktr. Srtnme faktr f, su
iin belirlenen fden olduka farkl olup, su iin bulunan ekilde kullanlan deerin
drt kat olabilir.



(a)
297



(b)

ekil 8.3 Yk kayb arpm faktrleri a) farkl amur tip ve konsantrasyonlar iin,
b) boruda farkl hzlar ve amur konsantrasyonlar iin. (1).




298

299

(c)

ekil 8.4 amur reolojisi yntemlerine gre borularda yk kayb hesab iin eriler
a) snr kayma gerilmesine kar % KM, b) sertlik katsaysna kar % KM, c)
Bingham plastii olarak tanmlanan amur iin srtnme faktr (1).

8.3.4. amurun Borularla letimi

Artma sisteminde, amur ileten boru hatlarnda ap 150 mmden kk olmamaldr,
ancak CTP hatlara daha kk aplar da baarl bir ekilde kullanlr. Hz 1.5-1.8
m/syi amad srece boru ap 200 mm den byk olmamaldr. amur geri devir
hattnn ap 200mmden az olmamaldr. Pompa balant borularnda da ap 100
mmden kk olmamaldr.

Birincil amur ve kpn tanmnda amurdaki gres borunun i eperlerini
kaplama eilimindedir. Gres birikimi byk sistemlerde kk sistemlere kyasla
daha fazla probleme yol aar. eperlerin kaplanmas, etkin ap azaltp terfi ykn
byk oranda arttrr. Bu yzden, dk kapasiteli mono pompalar iin hesaplanan
teorik ykn fazlas esas alnr. Sulu amurun pompalanmas durumunda, ya
birikiminin yol aaca yk kayb daha uzun srede ve yava oluacaktr. Byk
kapasiteli santrifj pompalar, ounlukla sulu amurun pompalanmasnda kullanlr.
Baz sistemlerde, ya eritmek iin ana boru hattndan dndrerek scak su, buhar
veya rtme tank st suyu geirilir.

300
Artma sistemlerinde, boru boylarnn ksa olmas dolaysyla srtnme kayplar
genellikle daha az olur ve emniyet faktr belirlemede daha az zorlukla karlalr.
Uzun amur hatlarnn tasarmnda, aada zel tasarm yntemleri dnlr;

Tek boru hattnn tkanmas durumuna nlem olarak iki boru hatt nerilir.
D korozyon ve ykler iin nlemler alnr.
Basnl su hattna seyreltik su vermek iin ilave kolaylklar salanr.
Artma sistemine boru temizleyici yerletirmek iin gerekli donanm
temin edilir.
Buhar enjeksiyonu imkan iin tedbirler alnr.
Yksek ve dk noktalar da hava tahliye ve sv boaltma vanalar
bulundurulur.
Su darbesi etkileri de dikkate alnr.

8.4 n lemler

amur tme, kum ayrma, kartrma ve depolama kademeleri, amur ileme
nitesine homojen ve sabit zellikli bir amur verebilmek iin gereklidir. Kartrma
ve depolama, uygun tasarlanm bir birimde veya ayr birimlerde gerekletirilir.
8.4.1 amur tme

tme, tkanmalar ve dnen ekipmanlara sarlmalar nlemek iin, amurdaki
byk ve erit halindeki maddeleri krma veya kesme kuvveti ile kk paracklar
haline getiren bir prosestir. amur tmeyi gerektiren baz prosesler ve amalar
Tablo 8.13de verilmektedir. tcler youn bakm gerektirir, ancak
tasarmlanm dk hzl tclerin yeni modelleri daha dayankl ve gvenilirdir.
Bu yeni tasarmlar, gelitirilmi tama ve kapama, kesme ilemi iin sertletirilmi
elik malzeme, ar yklemeye duyarllk, tkankl amak iin ters dnen kesiciler
veya tkankln gememesi durumunda nitenin durdurulmas iin gerekli
mekanizmalar iermektedir.

Tablo 8.13. amur tmeyi gerektiren prosesler veya ilemler (1).

lem veya proses tmenin amac
Mono pompayla pompalama

Santrifjle ayrma


Bant filtre ile susuzlatrma



Isl artma


Klorla oksidasyon
Tkanmay nleme ve anmay azaltma

Tkanmay nleme, genellikle byk paracklar
tutulduu iin amur tme gerekmez.

amur datma sisteminin tkanmasn nlemek,
merdanenin erilmesini nlemek ve daha uniform
susuzlatrma salamak.

Yksek basn pompasnn s deitiricinin
tkanmasn nlemek.

amur partiklleri ile klorun temasn arttrmak.

301
8.4.2 Kum Ayrc

Biricil keltme tanklarnn n ksmnda kumtutucularn kullanlmad baz
tesislerde veya kum tutucularn pik debileri ve ykleri karlamakta yetersiz kald
durumlarda, amurun ilenmesinden nce kumun ayrlmas gerekebilir. Birincil
amurun younlatrlmas planlanyorsa, amurdan kum ayrma pratik bir
zmdr. amurdan kum ayrmann en etkin metodu , santrfj kuvvetlerinin
uygulanmasdr. Bu ilem hibir hareketli paras olmayan siklon kum ayrclarla
gerekletirilebilir. amur silindirik besleme ksmna teetsel olarak gnderilir ve
zerine bir santrfj kuvveti uygulanr. Ar kum partiklleri silindir ksmn dna
gider ve konik besleme blmnden dar atlr. Organik amur ise ayr bir ktan
(stten) dearj edilir.

Siklon kum tutucunun verimi, basnca ve amurdaki organik madde
konsantrasyonuna baldr. Verimli bir kum giderimi iin amur seyreltik olmaldr.
amur konsantrasyonu arttka, giderilebilecek dane ap der. Siklon kum
tutucular kullanldnda, amur genellikle bir younlatrcya gnderilir.
8.4.3 amur Kartrma

amur, birincil, ikincil ve ileri atksu artma sistemlerinde retilir. Birincil amur,
ham atksuyun tad kebilen katlardan ikincil amur ise, biyolojik ve kebilen
katlardan oluur. leri artm sistemi amuru, biyolojik ve kimyasal amurdan
olumaktadr. amurda homojen bir karm elde edilerek daha sonraki ilem ve
prosesler iin hazrlanr. amurun uniform zellikli olmas, susuzlatrma, sl artm
ve yakma gibi ksa kalma zamanl sistemler iin ok nemlidir. Uygun zellikli iyi
kartrlm amur, sistemin iletme verimliliini byk lde arttrr.

Birincil, ikincil ve ileri artmdan kaynaklanan amur birka ekilde kartrlr;

n ktrme tanknda : ikincil ve ileri artm amurlar n ktrme tankna
geri dndrlerek birincil amur ile birlikte ktrlr.
Borularda: Bu durumda iyi bir kartrma iin amur kaynann ve besleme
hznn dikkatli kontrol edilmesi gerekmektedir. Aksi taktirde amurda uygun
olmayan zellikler elde edilebilir.
Uzun bekletme sresi gerektiren amur ileme sistemlerinde: Haval ve
havasz rtcler (tam karml tipleri) beslenen amurlar uniform bir
ekilde kartrrlar.
Ayr kartrma tanknda: Bu yntem kartrlm amurun kalitesini kontrol
etmek iin en iyi imkan salar.

44L/s kapasitesinin altndaki artma sistemlerinde, kartrma n ktrme tanknda
gerekletirilir. Daha byk sistemlerde optimum verime kartrmadan nce ayr
younlatrc ile ulalr. Kartrma tank genellikle, mekanik kartrc ve
ynlendirme perdesinden olumaktadr.

302
8.4.4 amur Depolama

amur, debi dalgalanmalarn nlemek ve amur artm niteleri almad
zamanlarda amurun biriktirilmesini salamak amacyla depolanr. amur
depolanmasnn nemi zellikle, kire stabilizasyonu, sl artm, mekanik
susuzlatrma, kurutma ve yakma proseslerine sabit besleme hz salamaktr.

Dk bekletme sreli amur depolama, atksu ktrme tank veya amur
younlatrma tanknda yaplabilir. Uzun bekletme sreli amur depolama, uzun
bekletme sreli haval ve havasz rtme tank gibi stabilizasyon tanklarnda veya
zel tasarlanm ayr tanklarda yaplr. Kk sistemlerde amur genellikle ktrme
tank veya rtclerde depolanr. Haval ve havasz rtme kullanmayan byk
sistemlerde, amur ayr kartrcda veya depolama tanknda saklanr. Bu tanklar
birka saatten birka gne kadar depolama yapabilecek kapasitede
boyutlandrlmaldr. amur 2-3 gnden daha uzun srelerde depolanacak ise,
amurda bozunma meydana gelebilecek ve susuzlatrlmas gleecektir.

amur, septiklemeyi nlemek ve kartrmay iyiletirmek iin genellikle
havalandrlr. Mekanik havalandrclar tam karmn salanmas iin gereklidir.
Septiklemeyi ve kokuyu nlemek iin depolama veya kartrma tanknda klor ve
hidrojen peroksit kullanlmaktadr. Sodyum hidroksit veya kire pH ykselterek
kokuyu kontrol etmek ve hidrojen slfr zeltide tutmak iin kullanlr.

8.5 Younlatrma

Birincil, fazla aktif amur, damlatmal filtre humusu veya kark amurlarn (birincil
amur + aktif amur) kat ierii, amur zelliine, amur giderim ve iletim
yntemine ve iletme metoduna baldr. Younlatrma, amur karmndaki svy
gidererek kat ieriinin arttrlmas ilemidir. kincil ktrme tankndan
pompalanan %0.8 kat ieren fazla aktif amur, younlatrcda %4 kat
konsantrasyonuna kadar younlatrlr, yani amur hacminde 5 kez azalma salanr.
Younlatrma genellikle graviteli, flotasyonlu, santrifjl ve graviteli bant filtre gibi
fiziksel yollarla olur. Tipik amur younlatrma yntemleri Tablo 8.14de
verilmitir. Graviteli younlatrcnn emasda ekil 8.5 verilmitir.














303
Tablo 8.14. amur proseslerindeki balca younlatrma teknikleri(1).

Metot amur tipi Kullanma skl ve verim
Graviteli


Graviteli




Graviteli


zlm-hava ile
yzdrme

zlm-hava ile
yzdrme

Sepet santrfj

Helezon kreyicili
santrfj

Graviteli bant filtre

Dner elekli
younlatrc
Ham birincil amur


Ham birincil ve atk
aktif amur



Atk aktif amur


Ham birincil ve atk
aktif amur

Atk aktif amur


Atk aktif amur


Atk aktif amur


Atk aktif amur



Atk aktif amur
ok iyi sonu alnr. Hidrosiklon kum
tutucu ile kullanlr.

Sk kullanlr. Kk sistemlerde amur
konsantrasyonu %4-6 aralnda elde
edilir. Byk sistemde sonular
snrldr.

Nadiren kullanlr. Dk kat
konsantrasyonlar elde edilir (%2-3).

Kstl kullanlr. Sonular graviteli
younlatrcya benzer.

Yaygn kullanlr. yi sonu verir
(%3.5-5 kat madde konsantrasyonu).

Kstl kullanlr. yi sonu verir (%8-10
kat madde konsantrasyonu).

Kullanm artmakta. yi sonu verir
(%4-6 kat madde konsantrasyonu).

Kullanm artmakta. yi sonu verir
(%3-6 kat madde konsantrasyonu).


Kstl kullanm. yi sonu verir (%5-9
kat madde konsantrasyonu).













304


(a)



(b)

ekil 8.5 Graviteli younlatrc emas: a) plan ve b) kesit (1).


305
8.5.1 Uygulama Alanlar

Younlatrclarla balca hacim azaltma, sistemde daha sonra gelen niteler,
rnein rtme, susuzlatrma, kurutma ve yakma, iin balca aada belirtilen
dolay faydalar salanr;

Gerekli tank ve ekipman kapasitesi azalr,
amur artlandrma iin gereken kimyasal miktar der,
rtc iin gereken s, sl kurutma ve yakma iin gerekli yakt
miktar azalr.

amurun nemli bir uzakla transfer edildii byk tesislerde, amur hacminde
azalma, boru apnda ve terfi maliyetinde azalmaya yol aar. Kk tesislerde,
minimum ap ve hz ihtiyac, amura ilave olarak nemli miktarda atksuyu da
pompalamak iin gereklidir.

amur younlatrma, n ktrme, amur rtme ve zel tasarlanm niteler
olmak zere btn atksu artma sistemlerinde fayda salar. 44 L/sden dk
kapasiteli artma sistemlerinde ayr bir amur younlatrc seyrek kullanlr.
Younlatrc eitleri;

Graviteli younlatrc,
Flotasyon younlatrc,
Santrifj younlatrc,
Bantl younlatrc,
Dner elekli younlatrc.

8.6 Stabilizasyon

amur stabilizasyonu balca aadaki faydalar temin etmek zere gerekletirilir:

Patojenlerin azaltlmas,
stenmeyen kokunun giderilmesi,
Kokumann nlenmesi.

Mikroorganizmalarn amurda aktif kalmas durumunda patojenlerin canl kalmas,
koku aa kmas ve bozunma meydana gelir. Bu yzden amurun uucu
bileeninin stabilizasyonu gerekir. Stabilizasyon prosesi;

Uucu bileiklerin biyolojik paralanmas,
Uucu bileiklerin kimyasal oksidasyonu,
Mikroorganizmalar inhibe etmek zere amura kimyasal ilavesi,
amurun sterilizasyonu veya dezenfeksiyonu iin s uygulamas ,

lemlerinin en az birini veya birkan ihtiva eder.

306
Stabilizasyon prosesinin tasarmnda dikkat edilecek en nemli hususlar , artlacak
amur miktar ve dier artma nitelerine uygun bir entegrasyonun salanmasdr.
amur arazide kullanlacak ise, patojen giderimi bilhassa nemlidir.

amur stabilizasyonunda kullanlan balca teknolojiler;

Kire stabilizasyonu,
Isl artma,
Havasz rtme,
Haval rtme, ve
Kompostlama

olarak sralanabilir.

8.6.1 Kire Stabilizasyonu

Kire stabilizasyonunda, kire ham amura ilave edilerek pH 12 veya zerine
ykseltilir. Yksek pHnn oluturduu ortam mikroorganizmalarn canl kalmasna
uygun deildir. Bunun sonucu olarak ortam pH bu seviyede tutulduu srece,
amurda rme, kt koku ve sala zararl durum olumayacaktr. Kire
stabilizasyonunda iki ekilde uygulanr;

amur susuzlatrmadan nce kire ilavesi yaplr, bu ileme kirele n
stabilizasyon,
amur susuzlatrmadan sonra kire ilavesi, buna da kirele son stabilizasyon
denir.

Kire stabilizasyonunda Ca(OH)
2
veya CaO kullanlabilir. Baz durumlarda kl,
imento tozu, karpit kireci de kire yerine kullanlabilir.

Kirele n-stabilizasyon: Sulu amurda istenen pH seviyesine ulaabilmek iin daha
fazla kire ilavesine ihtiya duyulur. Buna ilave olarak, uygun patojen giderimine
ulamak iin susuzlatrmadan nce yeterli bekletme sresi salanmaldr. nerilen
tasarm kriteri, pH 12 nin zerinde yaklak 2 saat kalma sresidir. Kire dozaj
amur tipi ve kat madde konsantrasyonuna gre deiim gsterir. Tipik dozajlar
Tablo 8.15de verilmektedir.

Tablo 8.15. Sv amur stabilizasyonu iin tipik kire dozlar (4).

Kat konsantrasyonu, % Kire miktar,
gCa(OH)
2
/gKM
1

amur tipi
Aralk Ortalama Aralk Ortalama
Birincil amur
Aktif amur
Haval rtlm amu
Septik tank amuru
3-6
1-1.5
6-7
1-4.5
4.3
1.3
6.5
2.7
120-340
420-860
280-500
180-1020
240
600
380
400

1
pH 30 dakika 12 de tutmak iin gereken miktar.

307
Kire stabilizasyonu, mikrobiyal byme iin gereken organik maddeyi
paralamadndan amur pHnda nemli bir dme olmadan amur uzaklatrlmal
veya daha fazla kire ilave edilmelidir. lave doz miktar pH 12 ye getiren miktarn
yaklak 1.5 kat kadardr.

Kirele son stabilizasyon: Organik maddelerin kire ile stabilizasyonu her ne kadar
bilinen bir yntem olsa da, susuzlatrlm amurun kire ile ileri artm yeni bir
yntemdir. Bu proseste, Ca(OH)
2
veya CaO (snmemi kire) susuzlatrlm
amurun pHn ykseltmek amacyla kullanlr. Snmemi kire amur suyuyla
exotermik reaksiyon verdiini iin tercih edilir. Su karm scakln 50
o
Cnin
zerine karr ve bu deer kurt yumurtalarn pasif hale getirmeye yetecek scaklktr.

Kirele n stabilizasyona kyasla, son stabilizasyonun stnlkleri;

Kuru kire kullanlabildiinden dolay, susuzlatrlm amura su ilavesi
gerekmez.
Susuzlatrma iin ilave baka bireye ihtiya yoktur.
Kabuk problemi ve amur susuzlatrma ekipmanlarnn bakm problemleri
ortadan kalkar.

Kire ve amurun iyi kartrlmas durumunda, ufalanabilir iyi bir doku elde edilir. Bu
amur uzun sre saklanabilir veya araziye kolaylkla yaylabilir.

8.6.2 Isl Artm

Isl artma, stabilizasyon ve artlandrma proseslerinin her ikisinde de amurun
yksek basn altnda ksa sreli stlmasn ierir. Kullanm amac; katy koagle
etmek, jel yapsn paralamak ve kat amurun bnye suyunu azaltmaktr. Sonu
olarak amur sterilize olur ve kolaylkla susuzlatrlr. Isl proses daha ok,
sterilizasyonu ve artlandrmas zor olan biyolojik amura uygulanr. Yksek yatrm
maliyeti byk sistemlerde bu yntemin kullanmn kstlar. Isl artmdan kan st
su, yksek BOI, NH
4
ve P ierdiinden ana artm sistemine verilmeden nce n
artm gerekebilir.

Isl artmdan kan ksmen okside olmu amur, vakum filtre, santrifj, bant filtre veya
kurutma yataklarnda susuzlatrlabilir. Bu sistemin balca stnlkleri:

Ulalan oksidasyona bal olarak susuzlatrlm amurun kat ierii %30-50
arasnda deiir.
Oluan amur iin kimyasal artlandrmaya gerek duyulmaz.
Proses, amuru stabilize eder ve hastalk yapan bakterileri yok eder.
lenen amurun sl deeri 28-30 kJ/gdr.
amur bileimindeki deiim proses verimini etkilemez
Uucu katnn tam oksidasyonu, yksek basn ve scaklklarda tamamlanr.




308
Sistemin nemli mahsurlar;

Ekipman youn olmas ve korozyona dayankl malzeme kullanm yznden
yksek ilk yatrm maliyetine sahiptir.
Ustalk gerektiren bir iletme, tecrbe ve ciddi nleyici bakm program
gerektirir.
Proseste oluan atksu yksek organik karbon, amonyak ve renk kirliliine
sahiptir.
Artm gerektiren kt kokulu gazlar meydana gelir.
Is deitirici, borular ve reaktrde kazan ta oluumu problemi grlr. Kabuk
kontrol asitle ykama ve yksek basnl su pskrtme gerektirir.

8.7 Havasz (Anaerobik) amur rtme

Havasz rtme, amur stabilizasyonu iin kullanlan en eski proseslerde biri olup
molekler oksijen yokluunda organik ve inorganik maddelerin paralanmas ilemi
olarak tanmlanabilir. Bu sistemlerde meydana gelen biyokimyasal reaksiyonlarn
zellikleri havasz kontakt prosesinin reaksiyonlar ile ayn zelliktedir. Atksu artm
sonucu oluan artma amurlarnn biyolojik stabilizasyonunda ve baz endstriyel
atksularn artmnda gnmzde yaygn olarak kullanlmaktadr. rme ilemi
hava giriinin nlendii kapal bir reaktrde gerekletirilir. Havasz rme bir seri
organizma grubu tarafndan yrtlen bir biyolojik bozunma ilemidir. Havasz
rtme ileminin mekanizmas daha nce Blm 7de detayl olarak aklanmtr.
Havasz amur rtcler dk hzl ve yksek hzl olmak zere balca iki tiptir
(ekil 8.6) Dk hzl (standart) rtclerde stma ve kartrma uygulanmaz.
Hidrolik bekleme sresi yrenin iklimine bal olarak 30-60 gn arasnda deiir.
Yksek hzl rtclerde ise havasz ayrma srecini hzlandrmak amacyla stma
ve kartrma uygulanr. Bu tip rtcler genellikle seri bal 2 reaktrden oluur.
kinci reaktr katlarn keltilmesini ve amur yann kontroln salar.

Bu iki sistemden dk hzl rtcler kesikli olarak altrlmakta olup, genellikle
stlarak, gereken amur bekletme sresi 30 ila 60 gne drlmektedir. Bu tip
amur rtme birimlerinde organik ykleme hz 0.5-1.5 kgUAKM/m
3
-gn arasnda
deimektedir. Kartrmann uygulanmad standart hzl rtme tanklar dk
kapasiteli ( 4000 m
3
/gn) biyolojik artma tesislerinde kullanlmaktadr.

Yksek hzl rtme birimleri iki kademeli olarak iletilmekte, birinci kademede tam
karm salanarak amurlarn stlmas salanmaktadr. kinci tank ise keltme ve
gaz biriktirme tank olarak grev yapmaktadr. Bu tip tanklara 2.4-6.4 kg UAKM/m
3
-
gn amuryklenebilmektedir. Birinci tanktaki amur bekletme sresi 35
o
Cde 10-15
gn arasnda deiebilir. amur rtme tanklar genellikle dairesel olarak ina
edilmektedir. Bu tanklarn ap 6mden 35mye kadar deiebilir. Tank taban
eiminde olmaldr. Merkezdeki sv derinlii 6 mden 15mye kadar deiebilir.

eitli atklarn havasz rtmesi iin kinetik katsaylarn tipik aralklar Tablo
8.16de verilmitir. Srekli akml tam kartrmal rtclerde eitli scaklklar
iin tavsiye edilen ortalama amur ya deerleri ise Tablo 8.17de verilmitir.

309
Tablo 8.16 eitli atklarn havasz rmesi iin kinetik katsaylarn tipik aralklar (2).

Atk tr Kinetik
katsay
Birim Deer(20
o
C)
Evsel atksu amuru Y
k
d
mgUKM/mgBOI
5

gn
-1

0.04-0.1
0.02-0.04
0.06
0.03
Ya asitleri Y
k
d

mgUKM/mgBOI
5

gn
-1

0.04-0.07
0.03-0.05
0.05
0.04
Karbonhidrat

Y
k
d

mgUKM/mgBOI
5

gn
-1

0.02-0.04
0.025-0.035
0.024
0.03
Protein

Y
k
d

mgUKM/mgBOI
5

gn
-1

0.05-0.09
0.01-0.02
0.075
0.014










310

ekil 8.6 Havasz amur rtc tipleri ( 6).

Tablo 8.17. Srekli akml tam kartrmal rtclerde eitli scaklklar iin
tavsiye edilen ortalama amur yalar (2).

amur ya (
c,
gn) Scaklk (
o
C)
En dk Tasarmda
tavsiye edilen
18
24
30
35
40
11
8
6
4
4
28
20
14
10
10
311
amur konsantrasyonu ve hidrolik bekleme sresinin uucu kat madde ykleme
hzlar zerindeki etkisi Tablo 8.18de verilmitir.

Tablo 8.18. amur konsantrasyonu ve hidrolik bekleme sresinin uucu kat madde
(UKM) ykleme hzlar zerindeki etkisi (amurun zgl arl 1.02 ve kat
maddelerin %75inin uucu olduu esas alnmtr)(2).

Uucu kat madde ykleme faktr
(kg/m
3
.gn)
amur
konsantrasyonu
(%) 10gn 12 gn 15gn 20gn
4
5
6
7
8
9
10
3.04
3.84
4.49
5.29
6.09
6.89
7.69
2.56
3.2
3.84
4.49
5.13
5.77
6.41
2.08
2.56
3.04
3.52
4.00
4.65
5.13
1.60
1.92
2.24
2.72
3.04
3.36
3.84

Kii bana birim reaktr hacmi ihtiyac Tablo 8.19da verilmitir. Bu deerler
stmal tanklar iin geerlidir. Istlmayan tanklar iin kapasiteler blgesel iklim
koullarna ve depolama ihtiyalarna gre arttrlmaldr. Tablodaki deerler mutfak
tclerinin kullanld yerlerde %60 orannda ve endstriyel atklarn
rtclere verilmesi durumu sz konusu ise edeer nfusa gre arttrlmaldr.
Mesofilik scaklk aralnda iletilen dk hzl ve yksek hzl havasz rtcler
iin tasarm kriterleri Tablo 8.20da verilmitir.

Tablo 8.19. rtclerin hacim ihtiyalar(2).

Tesis tipi Kuru kat
madde
(g/N-gn)
Kat madde
%
m
3
/10
3

N.gn
Hacim ihtiyac

m
3
/10
3
N
Birincil amur

Birincil amur +
Damlatmal filtre
humusu

Birincil amur +
Aktif amur
72

108



114
5

4



3

1.44

2.7



3.8
50-65

95-122



133-171








312


Tablo 8.20. Dk hzl ve yksek hzl havasz rtcler iin tasarm kriterleri(2).

Parametre Dk hzl Yksek hzl
amur ya (gn)

Kat madde yk(kgUKM/m
3
.gn)

Hacim kriterleri(m
3
/kii)
Birincil amur
Birincil amur + Damlatmal filtre humusu
Birincil amur + aktif amur

Besleme konsantrasyonu(%KM)

k konsantrasyonu (%KM)
30-60

0.64-1.6


0.06-0.09
0.11-0.14
0.11-0.17

2-4

4-6
15-20

2.4-6.4


0.04-0.06
0.07-0.09
0.07-0.11

4-6

4-6
8.7.1 rm amur Suyu zellikleri

rtc suyu kalitesi, rtcnn tek veya iki kademeli oluu, kartrma durumu
ve kat maddelerin ayrlma (kelme) oran vb parametrelere gre deiir.
Younlatrlm birincil amur ve biyolojik aktif amur karmnn rtld bir
anaerobik rtcnn tipik k suyu zellikleri aadaki Tablo 8.21de
verilmitir.

Tablo 8.21. Havasz amur rtc k (st) suyu zellikleri (6)

Parametre Konsantrasyon (mg/l)
Toplam kat madde
BOI
5

KOI
NH
4

Toplam P
3000-15.000
1000-10.000
3000-30.000
400-1000
300-1000

8.7.2 nhibitr ve Zehirli Maddeler

amur rtclerin organik maddeleri ayrtrma verimleri, sisteme beslenen amur
iindeki eitli inhibitr maddeler nedeniyle belli lde deiim gsterebilir.
amur rme srecini belirgin oranda inhibe eden, pratikte sk rastlanan inhibitr
maddelerin zehirlilik eikleri Tablo 8.22de verilmitir.






313
Tablo 8.22. Kat madde oran %4.5 olan evsel atksu artma tesisi amurunun
rtld bir rtc iin inhibitr madde zehirlilik snr konsantrasyonlar (6).

Madde Zehirlilik eii (mg/l)
Anyonik deterjanlar
Metilen klorr, CH
2
Cl
2

Kloroform, CHCl
3

Karbon tetra klorr, CCl
4

1,1,1-trikloretan
Monoklorobenzen
Ortodiklorobenzen
Paradiklorobenzen
Pentakloro fenol
Siyanr
Zn
Ni
Pb
Cd
Cu
900
1000
0.5-1
2-10
2.25
900
900
1300
1

1-2
3-30
2

590
3

530
3

1800
3

1000
3

850
3


1
Atksu artma tesisi giriindeki konsantrasyon
2
Balangta ok zehirli ancak zamanla anaerobik bakteriler alabilir.
3
Zehirlilik etkisi metal slfr oluumuna bal olarak deiir.

8.8 Haval (Aerobik) amur rtme

eitli artma ilemlerinden gelen organik amurlarn biyolojik stabilizasyonu iin
kullanlan bir prosestir. Havasz rtmeye alternatif olarak, atk aktif amur haval
olarak da rtlebilir. Atk aktif amur ayr bir tank iine alnr ve birka gn sre
ile havalandrlr. Bylece amur iindeki uucu kat maddeler biyolojik olarak
stabilize olur. Sonuta oluan amur haval rk amur adn alr. Haval
rtmenin stnlkleri aadaki gibi sralanabilir:

Uucu kat madde (UKM) giderimi havasz rtme ile elde edilene yakndr.
Substrattaki BOI konsantrasyonlar olduka dktr.
Kolayca bertaraf edilebilecek kokusuz, humusa benzer, biyolojik olarak kararl
rn elde edilir.
Oluan amurun susuzlatrma karakteristikleri ok iyidir.
amurun gbre deeri yksektir.
letme problemleri azdr.
Yatrm maliyetleri dktr.

Haval rtmenin stnlkleri yannda en nemli mahsuru, sisteme gerekli oksijeni
salamak iin yksek, enerji ihtiyacdr. Metan gibi yararl bir son rnn elde
edilememesi de dier bir sorunudur.

314
8.8.1 Haval rtme Mekanizmas

Haval rtme aktif amur prosesine benzer. Ortamda mevcut besi maddesi miktar
azalrken, mikroorganizmalar hcre bakm reaksiyonlar iin gerekli olan enerjiyi eld
etmek zere kendi protoplazmalarn yiyip bitirmeye balarlar. Bu olay baladnda
mikroorganizmalar endojen fazda bulunmaktadrlar. Hcre dokusu, haval ortamda
su, karbondioksit ve amonyaa oksitlenir. Gerekte hcre dokusunun yalnzca %75-
80i oksitlenir; kalan %20-25lik ksm ise inert maddeler ve biyolojik olarak
indirgenemeyen organik maddelerden meydana gelmektedir. Bu oksidasyondan
aa kan amonyak, sonuta nitrata oksitlendiinde pH debilir. Teorik olarak
oksitlenen kg amonyak bana 7.1 kg CaCO
3
alkalinitesi giderilir. Haval
rtclerin tasarm kriterleri Tablo 8.23de verilmektedir.

Aktif amur veya damlatmal filtre amuru n keltim amuru ile kartrlp haval
olarak rtldnde n keltim amurundaki organik maddenin direkt
oksidasyonu ve hcre dokusunun isel oksidasyonu bir arada gerekleir. Haval
rtcler kesikli veya srekli reaktrler olarak iletilebilir. Srekli beslemeli haval
rtcye ait ematik kesit ekil 8.7de verilmitir. Sistemin iki uygulamas vardr:

Klasik haval rtme,
Saf oksijenli haval rtme.


ekil 8.7 Haval rtc sistemine ait ematik resim.





315
Tablo 8.23. Haval rtcler iin tasarm kriterleri(2).

Parametre Birim Deer
Hidrolik bekleme sresi
Atk aktif amur
n keltimsiz aktif amur
Birincil amur+aktif amur
veya damlatmal filtre amuru
Gn
10-15
12-18

15-20
Kat madde yklemesi kgUKM/ m
3
.gn 1.6-4.8
Oksijen ihtiyac
Hcre dokusu (UKM)
Birincil amurdaki BOI
5

kg/kg tketilen


2.3
1.6-1.9
Kartrma iin enerji ihtiyac
Mekanik havalandrc
Basnl hava ile kartrma

kW/10
3
m
3

m
3
/10
3
m
3
.dakika

20-40
20-40
Sudaki znm oksijen mg/l 1-2
Scaklk
o
C 15
Uucu kat madde giderimi % 40-50

8.9 Kompostlatrma

8.9.1 Haval Kompostlatrma

ehirleme ile birlikte kat atk oluumu hzla artm ve gnmzde en nemli evre
sorunlarndan biri haline gelmitir. Organik maddeler evsel kat atklarn nemli bir
ksmn oluturmaktadr. Bu probleme ekonomik ve evre dostu zmler
aratrlmas sonucunda kompost uygulanabilir bir zm olarak gndeme gelmi ve
uygulanmaya balanmtr. Kat atklarn haval artlarda biyolojik artm
kompostlatrma olarak adlandrlr. Haval ve havasz kompostlatrma, hacim
azaltmak, stablizasyon ve patojen giderme amacyla uygulanan kat atk dntrme
ve uzaklatrma teknolojileridir.

Kompostlatrma organik atklarn, haval termofilik rme ile olabildiince stabil
amur benzeri bir humusa dntrlmesidir. Sonu olarak ortaya kan humusta
%25e varan oranda l veya canl organizma mevcut olabilir. Kompostlatrmada
pratik olarak kontrol edilmesi gereken en nemli parametreler karbon/azot oran,
scaklk ve havalandrmadr. Doru bir kompostlatrma iin C/N oran 40tan fazla
olmamal ve nem oran %60 gememelidir. Optimum scaklkta 60
o
Cdir.

Mekanik havalandrma, kompostlama sresini 10 haftadan 2 haftaya indirebilir. Kat
atklarn biyolojik artm sv ve gaz atklarn giderilmesinden farkllk gsterir. Kat
atklar ok heterojen yapda ve biyolojik paralanmas zor atklardr. Kat atk
oluumunun minimize edilmesi ve geri dnmle sisteme verilmesi en uygun
zm olarak grlmektedir. Metal, cam ve kat atklarnn geri kazanlp tekrar
kullanlmas, plastiklerin de tekrar kullanlabilir cinsten olmas gerekir. Kat atklarn
depolama alanlarnda toprak altna gmlmesi uzun dnemde kokuma ve yer alt
suyu kirlilii gibi problemlere yolaabilir.
316
Biyolojik olarak paralanabilen kat atklar haval veya havasz olarak
kompostlatrlabilir. Haval prosesler kompostlatrma olarak bilinir (ekil 8.8 ve
8.9). Biyolojik bozunma dzeyine ve sonu ilemine bal olarak kompost 4 tipte
snflandrlabilir.

ekil 8.8 Bir haval kompostlatrma tesisi iin ktle dengesi.


ekil 8.9 Bir havasz kompostlatrma tesisi iin ktle dengesi.

317
Artma amuru: Atksu artma tesislerinden kaynaklanan amur susuzlatrldktan
sonra kompostlatrlabilir. eitli atksu artma proseslerinde oluan amurun
bileimi Tablo 8.24de verilmitir. amurun suyunun alnmas, hacim ve arl
azaltr. rnein %5 kat madde ieren 20 kg amurda yalnzca 1 kg kat madde
vardr. Susuzlatrma ileminden sonra %40 kat madde ieren (hacmi 1/8 e den)
bu amurun arl sadece 2.5 kg gelecek yani %87.5luk bir arlk azalmas
olacaktr.

Tablo 8.24. Artma amurlarnn zellikleri (2).
amur tipi Nem oran
(%arlk)
Kat oran
(% arlk)
Organik katlar
(%kuru arlk)
norganik katlar
(% kuru arlk)
Ham birincil
amur

Dk hzl
damlatmal filtre
amuru

Yksek hzl
damlatmal filtre
amuru

Atk aktif amur
prosesi

rm amur

92-95

90-92



93-95



96-97


90-93

8-5

10-8



7-5



4-3


10-7

80-60

-



-



75-62


60-45

20-40

-



-



25-38


40-55

Biyolojik artma ilemi sonucunda ortaya kan amurlarn, insanlara ve evreye
deiik zararlar bulunmaktadr. erdii organik maddeler, mikroorganizmalarn
oalmasna frsat tanr. Bu mikroorganizmalar deiik hastalklara yol aacandan
bu amurlarn mutlaka dzenli depolama alanlarna tanmas gerekmektedir. Ancak
hibir ileme tabi tutulmam amurun tanmas ve depolanmas, kat madde (KM)
orannn ok dk olmasndan dolay pek aklc bir yaklam deildir. rnein 1 ton
kat madde ieren atk amurun farkl ilem dzeylerindeki miktarlar ekil 8.10da
verilmitir.









%4KM ieren %25KM ieren susuzlatrlm %95KM ieren yakma
ham amur amur amur
25 m
3
4 m
3
1.75 m
3
0.85 m
3


ekil 8.10 1 ton kat madde (KM) ieren atk amurun farkl ilem dzeylerindeki
miktarlar.
25000
kg
4000
kg
1050kg
500kg
318
8.9.1.1 Kompostlatrma mekanizmas

Kat atklarn haval artlarda biyokimyasal srelerle stabilizasyonu
kompostlatrma olarak adlandrlr. Biyolojik olarak paralanabilen kat atklar
(zellikle gda sanayi atklar) tlerek kk paracklar haline getirildikten sonra
yn halinde alt taraf zgaral bir zemin zerine konarak gerekirse uygun
mikroorganizmalarla alandktan sonra alt taraftan havalandrlarak biyolojik
paralanmaya tabi tutulurlar. Kompostlatrma sresi ortalama olarak 5-7 hafta
arasnda deiebilir.

Kompostlatrma, kat organik maddelerin uygun evresel koullarda
mikroorganizmalar tarafndan haval rtlme ve stabilizasyonudur. Son rn
stabil, topraa benzer ve humusa zengin hijyenik bir maddedir. Kompostlatrma
prosesinin amac, atn evreye zarar vermeden biyolojik olarak
paralanabilmesidir. Kompostlatrma, atn biyolojik olarak paralanabilen
ksmnn geri kazanlmas ve yeniden deerlendirilmesi olarak grlebilir. Bu proses,
biyolojik olarak paralanabilen atn hacmini, ktlesini ve nemini azaltp deerli
birtoprak dzenleyici haline dntrr.

Her canl, canl kalabilmek ve yaamn dzenlemek iin enerjiye ihtiya duyar.
Kompostlatrma srasnda, mikroorganizmalar rettikleri enzimler yardmyla
organik maddeleri paralarken oksijen tketirler. Havaya yksek s, byk miktarda
CO
2
ve su buhar verilir ve yeni mikroorganizmalar geliir (ekil 8.11).

Bir grup haval mikroorganizma, partikllerin yzeyini saran sv tabakasnda oluur.
Mikroorganizmalar partikln i ksmn deitirmeden brakarak partikl
yzeyindeki uygun oksijeni kullanrlar. Partikln suyu ekilir ve mikroorganizma
faaliyetleri ile ayrr.

Isnn ortaya kmas direkt olarak mikrobiyal aktiviteyle balantl olmasna ramen,
scaklk proses iin iyi bir indikatrdr. Kompostlatrmann ilk gnlerinde organik
atklarn kolayca paralanabilen bileikleri metabolize olur. Scaklk baz durumlarda
60
o
Cyi aabilir. Bu yksek scaklk patojenleri ve zararl tohumlar ldrr, ancak
bu arada birok mikroorganizma da lmeye balar veya daha direnli hale gelir. Bu
da daha az snn olumas ve sonu olarak ynn birka gn sonra soumas
demektir. Yn souduunda sporlar, termofilik mikroorganizmalar ve son olarak
mezofilik poplasyon oluur. Normal olarak kompostlanan maddenin scakl 50-
60
o
C lik hzl bir art takip eder. Bu scaklk aral birka hafta devam eder. Aktif
kompostlatrma yavaladnda, scaklk yava yava 37
o
C ve sonunda evre
havas scaklna der. Sonunda yn yeteri kadar sour ve iinde doal olarak
toprak mikroorganizmalar, protozolar, solucanlar, mantarlar, bcekler ve dier daha
byk mikroorganizmalar ve organik maddeler yer alr. Zaman iindeki bu scaklk
deiimi kompostlatrma prosesindeki ayrmann hzn ve tipini yanstr.

Kompostlatrma ham maddedeki bir ok besleyici maddeyi saklar ve bunlar stabil
organik bileiklerde stoklar. Bu da bitkilere besinlerin hzl bir ekilde salanmasn
azaltr, ancak bunlarn yava yava serbest braklmasn salar.

319
Bu olgunlama periyodunu aktif kompostlatrma dnemi izler. Maddeler daha yava
hzda olmak zere biyokompostlanmaya devam eder ve oksijen tketim hz azalr.
Aktif biyokomppostlatrma dneminden sonra elde edilen komposttaki azot,
amonyum (NH
4
+
) halindedir. Bir ok bitki, yksek konsantrasyondaki amonyumdan
zarar grr. Kompostlatrma prosesi belli bir noktada durmaz. Maddeler enerji
yorgunu organikler ve inorganikler kalana kadar paralanmaya devam eder. Her
eye ramen kompost greceli olarak stabil olur ve uzun sre bu durumda kalr.
Olgunlamam kompost tarlaya uygulandktan sonra da oksijen tketmeye devam
eder ve topraktan bitkiye giden O
2
miktarn azaltr.


ekil 8.11 Kompostlatrma mekanizmas.

Ynn tepesindeki olgunlamam kompost yksek seviyelerde organik asit
ierebilir veya yksek C/N oranna sahip olabilir. Olgunlamam kompost rn ve
bitkilere zarar verebilir. Kompost C/N oran, oksijen gereksinimi, scaklk ve koku
gibi sabit karakteristikleri ile deerlendirilir.

Zamanla kompostlatrma tamamlandka bileiklerin karm daha niform olur.
Orjinal maddelerin ok az ayrt edilebilir veya hibiri ayrt edilemez. Madde koyu
kahverengiden siyaha doru renkler alr. Partikller klr, sabitleir ve toprak gibi
olur. Kompostlatrma mikroorganizmalarn gelimesini belirleyen ve salayan
koullar salandnda en yksek hza ular (Tablo 8.25).








320
Tablo 8.25. Hzl kompostlatrma iin tavsiye edilen koullar (2).

Koul Kabul edilen
aralk
nerilen aralk
C/N oran
Nem ierii
Oksijen
konsantrasyonu
Partikl ap (cm)
pH
Scaklk (
o
C)
20:1-40:1
%40-60

>%5
0.3-5
5.5-9.0
40-60
25:1-30:1
%50-60

>>%5
eitli
6.5-8.0
50-60

8.9.1.2 Kompostlatrma mekanizmasn etkileyen parametreler

Mikroorganizmalar: Kompostlatrma ilemine katkda bulunan mikroorganizmalar
arasnda bakteriler, mantarlar, kfler ve aktinomisetler saylabilir. Kompostta bulunan
patojenler Tablo 8.26da verilmitir. Dk nem artlarnda (%50-60nem) zellikle
kf ve aktinomisetler rol oynarlar. Daha yksek nemde (%60-90), bakteriler de
kompostlatrma ileminde aktif rol oynarlar. Scaklklara gre aadaki
mikroorganizmalar ayrt edilir:

Mezofilik (10-40
o
C)
Bakteriler: Pseudomonas, Proteus, vd.
Mantarlar : Mucor, Rhizopus, Aspergillus, Phanaerochaeta, Trichoderma
Termofilik:
Bakteriler (30-65
o
C): Basicullus, Streptemyces, Thermoactinomyces
Mantarlar (40-50
o
C): Aspergillus, Fumigatus, Chaetomium, Humicola

Tablo 8.26. Kompostta bulunan patojenler.

Mikrorganizma tr Hastalk
Salmonella spp.
Entamoeba histolytica
Ascaris lumbricoides
Taenia spp.
Aspergillus fumigatus vd.trler
Barsaklarda bozukluk ve tifo
Amipli dizanteri
Yuvarlak kurt
Yass kurt
Sporlarla akcier enfeksiyonu

Havalandrma: Havalandrma, haval kompostlatrma ilemi iin mutlaka gereklidir.
Izgara eklinde bir taban zerine konan kat atklar alttan bir blower yardmyla
srekli havalandrlrlar. Hava genellikle 0.6-1.8 m
3
/kg uucu kat gn hzyla verilir.
Havalandrma yn belli aralklarla aktarlarak ta salanabilir.

Nem (su) muhtevas: Kompostlatrma ilemi atklarn nem ieriine baldr.
Ortalama nem ierii %40-70 arasnda deimekle birlikte optimum nem ierii %55
civar olarak bilinir. Yksek nem ierii bakterilerin aktivitelerini arttrr ve
kompostlatrmann daha hzl olumasn salar. Dk nem ieriklerinde ise kf ve
aktinomisitler aktivite gsterir.Nem miktar %40a yaklatka inhibe olur. %40n
321
altnda mikrobik aktivite yavalar. Nem %65i aarsa yndaki materyalin
boluklarndaki havann suyla yer deitirmesine sebep olur.

Scaklk: Scaklk ortalama 50-60
o
C arasnda deiebilir. Yksek scaklklarda
(T>60
o
C) termofilik mikroorganizmalarn aktif rol almas nedeniyle kompostlatrma
hz artar. Kompostlatrma ilemi ok hassas scaklk kontrol olmadan yapldn da
scaklk genellikle ynnn st ksmlarndan tabanna doru art gsterir.

Besin maddeleri: Mikroorganizmalar hcrelerini beslemek ve dzenlemek iin
minimum miktarlarda belli elementlere gereksinim duyarlar. Bu besin maddelerinin
miktarlar trlerine, byme yerlerine ve evresel koullara baldr.
Biyokompostlatrlan atkta C/N oran genellikle 40n zerindedir. Ancak aktif
komostlatrma salamak iin C/N=40/1 civarnda olmas gerekir. Optimum C/P
oran 100/1 civarnda olmaldr. Bu nedenle optimum C/N/P=100/2.5/1 olarak bilinir.
Kat atklarda azot ve fosfor ierii dk olduu iin dardan evsel atksu amuru
veya azot ve fosfor tuzlar ilave edilerek C/N/P oran istenilen seviyeye ykseltilir.
C/N oran 40dan fazla olursa, mikroorganizmalarn fazla karbonu kullanabilmesi iin
kompostlatrma sresi uzar.

pH: Kompostlatrma ilemi 4.5<pH<9.5 arasnda oluur ve optimum pH = 6.5
civarndadr. Dk pH deerleri bakterilerin, yksek pH deerleri kf ve
aktinomisetlerin daha youn olmasn salarlar. Kompostlatrma materyali
mikroorganizmalarn geni spektrumu nedeniyle pHa greceli olarak daha az
duyarldr ancak istenen aralk 6.5-8 arasdr.

Katk Maddeleri: Katk maddesi eitlerinden bazlar Tablo 8.27de verilmitir.
Artma amurlarnn kompostlatrlmasnda boluk artrc ve su muhtevasnn
azaltc katk maddeleri byk nem tar.




















322
Tablo 8.27 Katk maddesi eitleri (2).

rn kalntlar Orta dereceden fazla nem
Uygun C/N oran
Eski rn daha kuru ve daha az azot ierir.
yi paralanabilme
Saman Kuru ve karbonlu
yi paralanabilme
yi yap salar
Yapraklar Greceli olarak kuru
Yksek karbon
Orta derecede nem adsorbsiyonu
yi paralanabilme
Yonga Kuru
Yksek karbon
Mkemmel yap
Kt paralanabilirlik
im krpntlar Orta derecede slak
yi bir azot kayna
Kartrmal, sadece krpntlar kompaktlama ve
havasz olmasna neden olur.
Gazete Kuru
Yksek karbon ierii
Orta derecede paralanabilme
yi absorpsiyon
Kt yap
Muhtemel ar metaller
Meyve ve sebze Meyve ve sebze
Kt yap
yi paralanbilme
Mukavva Kuru
Yksek karbon ierii
yi paralanabilme
yi nem adsorpsiyonu ve yap

Sre: Kompostlatrma sresi genellikle 5-7 hafta arasnda deimekle birlikte kolay
paralanabilen katlar iin bu sre 3 hafta olabilir. Zor paralanan katlar iin ise
kompostlatrma sresi 9-10 haftaya kadar uzayabilir. Biyokompostlatrlacak atklar
belirli aralklarla (haftada bir-iki defa) aktarlr ve bylece daha homojen bir
havalandrma salanabilir.

Uygun nem ierii ve C/N oranna ek olarak havalandrma kompostlatrma
periyodunu en ksa sreye indirir. Prosesi yavalatan koullar, nem azalmas, yksek
C/N oran, dk scaklk, yetersiz havalanma ve byk partikllerdir. stenen
kompostlatrma sresi amalanan komposta bal olup, genellikle 3-6 ay srer.

Parack boyutu: Kompostlatrlacak kat atklar genellikle 0.5-2 cm boyutlarna
gelecek ekilde tlmesi uygun olur. Daha kk paracklar, daha fazla yzey
323
alanna sahip olduklarndan tercih edilebilirler ancak ok kk paracklar hava
akmyla srklenebilecekleri ve tamada zorluk karacaklar iin pratikte pek tercih
edilmezler. Artma amurlarnda tme ihtiyac yoktur.

8.9.1.3 Kompostlatrma uygulamalar

evre ve Orman Bakanl tarafnda karlan 14 Mart 1991 tarihli Kat Atklarn
Kontrol Ynetmelii gerei depolama sahalarnn havza koruma alanlar ve konut
alanlarnn dnda olmas gerekmektedir. stanbul Byk ehir Belediyesi, Eyp
lesi Ksrmandra Ky hudutlarnda 32 hektarlk saha ierisinde, 1000 ton/gn
kapasiteli(1-1.5 milyon nfusa retilen kat ata edeer) stanbul Kat Atk leme
(Komostlatrma ve Geri Kazanma) tesisi yapm planlanmtr. Bu tesise gelecek
1000 ton/gn pn ayklanmasndan sonra yaklak 500-600 tonu kompost nitesine
sevk edilecek, buradan gnde 250-300 ton kompost elde edilmektedir. 400-500 ton
atk da yakn mesafedeki Odayeri dzenli depolama sahasna gnderilecektir.

stanbulda yaplan kat atk analizlerine gre, atklarn yaklak %50si
deerlendirilebilir ya atklardan (organik atk) olumaktadr. Organik atk oran,
semtlerin gelir durumuna ve mevsime gre deimektedir. Planlanan tesiste retilen
kompostun maliyetinin, 20-22 $/ton seviyesinde olaca tahmin edilmektedir.

Halen stanbulda 1 ton pn dzenli depolama sahasnda bertaraf 12 $
civarndadr. Burada kompost iin sarf edilecek ilave bedel 8-10 $/tondur.
Kompostun faydal kullanm halinde getirisi ton bana 8-10 Dolarn zerindedir ve
bu nedenle mevcut maliyete ilave herhangi bir etkisi olmayacaktr. Kat atk ileme
tesisinin iletme birimleri Tablo 8.28de verilmektedir. Kat atk ileme tesisinde
retilecek kompostun kalitesi hakknda bilgi vermek amacyla, halen zmirde baar
ile altrlan Uzundere kompostlatrma tesisinde retilen kompost ile stanbul
Zeytinburnundan alnan p numunesinden retilen bir kompost numunesinin analiz
sonular Tablo 8.29da verilmitir. stanbul tesislerinde retilen kompost, faaliyeti
bitmi maden ocaklarnn (30000 hektar civarnda) slah iin hem dolgu malzemesi,
hem de yeillendirme almalarnda nebati toprak olarak deerlendirilecektir.
Kompostun %20si Orman Blge Mdrlne verilecek ve bu kompost orman
arazilerinin slahnda kullanlacaktr.














324
Tablo 8.28 stanbul Kat Atk Kompost Tesisinin (Tnel reaktr) letme birimleri(2).

Konu Sre Gerekli ara ve ekipman
Ara kabul ve ara
depolama

n artlandrma


rtme





Son artlandrma





Kompost deposu ve
Pazarlama

Ayrma



Deerlendirilebilir
malzemelerin
hazrlanmas


Atklarn depolama
sahasna gnderilmek
zere hazrlanmas

Atksu depolama ve
artma

Atksu depolama ve
artma
Gnlk


Srekli


3Kapal+5ak=8haft





Sresiz





Max.3 ay


Srekli



Srekli




-




-


-
1 adet loder, 5m
3
hacimli kepe


ifte dner elek (8 ve 60-68 mm delik
ap), Mknats ayrc

Havalandrma tertibat
Nemlendirme tertibat
Otomatik tama ve kartrma makina
Hava ekme tertibat


nce elek (ifte dner elek, 10 ve 40m
aklkl)
Mknatsl ayrc
Sert malzeme ayrcs
Hafif malzeme ayrcs




2 adet konveyr band,ilerleme hz 0.
0.3m/s 30ar alma yeri
Mknatsl ayrc

Kat ve plastik iin pres ve balyalam
makinasi
Metal pres ve balyalama makinas
Cam krc





Biyolojik ykayc
Baca

Artma tesisi







325
Tablo 8.29. zmir Uzundere ve stanbul Zeytinburnunda retilen Kompostun Ar
metal ierii(2).

Parametre zmir tesisi Zeytinburnu
1
Almanyada
Referans deer
Ziraate
kullanlabilecek
maks.deerler
2

Su ierii
(ya arlk,%)

Organik madde (%)

Kurun (mg/kg)

Kadmiyum(mg/kg)

Krom (mg/kg)

Bakr (mg/kg)

Nikel (mg/kg)

Civa (mg/kg)

inko (mg/kg)

28.5

38.5

2.7

0.64

8.7

18.2

2.3

41.5

128.1

33

34.6

24.7

4.66

58.1

123.6

24.3

252.1

137.8

-

33.3

51.3

5.5

71.4

274

44.9

2.4

1570

-

-

200

3.3

200

200

33

4.2

500
1
Zeytinburnunda alnan p numunesinden retilmi kompost.
2
Bu deerler her ylda 40ton/ha kompost (kuru madde olarak) araziye verilmesi
durumunda geerlidir. Deerler, Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii Tablo Ek IV-B
kullanlarak hesaplanmtr.

8.9.2 Havasz Kompostlatrma

Kuru (yksek katl) havasz kompostlatrma, rmenin %22 veya daha yksek
toplam kat ieren bir ortamda gerekletii biyokimyasal bir sretir. Yksek katl
havasz kompostlatrma nispeten yeni bir teknoloji olup, bu yolla evsel kat atn
organik ksmndan enerji eldesi henz gelitirme aamasndadr. Bu prosesin iki
nemi stnl; dk su muhtevas ve birim reaktr hacmi bana (dk katl
prosese gre) daha yksek gaz retimidir. Balca mahzuru ise kurulu tesis says ve
iletme tecrbesinin az olmasdr.

Havasz kompost sistemlerinde proses seiminde balca iki proses esas alnr.
Bunlar;

amur rtme benzeri dk katl prosesler,
Yksek katl proseslerdir.

Yksek katl havasz kompostlatrma prosesi, henz gelitirilme aamasnda olup,
nemli tasarm parametreleri Tablo 8.30da zetlenmitir. Genellikle yksek katl
havasz kompostlatrma prosesi, amur rtme benzeri dk katl havasz proses
326
gre daha fazla organik at stabilize etme ve birim reaktr hacmi bana daha fazla
gaz retme potansiyeline sahiptir.

Tablo 8.30 Evsel kat atn organik ksmnn kuru havasz kompostlatrlmas
prosesi iin tasarm parametreleri (6).

Parametre Aklama
Madde boyutu



Kartrma ekipman

amurla kartrlan kat
atk yzdesi

amur ya


Organik yk

Kat (kuru madde) oran

Scaklk


Uucu Kat Maddelerin
Giderimi

Toplam kat giderimi

Gaz retimi
rtlecek atklar paralarak, besleme ve boaltma
mekanizmalarnn alma verimine engel olmayacak b
boyuta indirilmelidirler.

Kullanlacak reaktrn tipine baldr.

amurun zelliklerine baldr.


Tasarm iin 20-30 gn alnabilir. Pilot tesis alma
sonular esas alnr.

6-7 kg KM/m
3
-gn. Daha yksek hzlar da bildirilmiti

%20-35 arasnda (tipik olarak %22-28) deiir.

Mezofilik artlar iin 30-38
o
C, Termofilik artlar iin 5
60
o
C arasndadr.

amur ya ve hacimsel yke bal olarak %90-98 aras
deiir.

Atn lignin ieriine bal olarak deiir.

0.625-1 m
3
/kg giderilen UKM (CH
4
= %50, CO
2
= %50



8.10 artlandrma

amurun susuzlatrma zelliini arttrmak zere uygulanr. Kimyasal ilavesi ve sl
artma bu amala ok kullanlan metotlardr. Dondurma, nlama ve zc
ekstraksiyonu gibi dier metotlar da deneysel olarak kullanlmaktadr.

8.10.1 Kimyasal artlandrma

amuru daha iyi susuzlatrmak amacyla artlandrc kimyasallarn kullanm,
yksek verimi yksek ve esneklii dolaysyla ekonomiktir. Kimyasal artlandrma
atn zelliine bal olarak, giren amurda %90-99 su azalmas salayarak nem
muhtevasn %65-85e drr. Bu yntemin esas, katnn koaglasyonu ve absorbe
olan suyun aa karlmasdr. artlandrma, vakum filtre, santrifj, bant filtre ve
327
pres filtre gibi ileri mekanik susuzlatrma sistemleri ncesinde kullanlr. Kullanlan
balca kimyasallar; demir klorr, kire, alm ve organik polimerlerdir.

Kimyasallar kolaylkla sv formunda uygulanabilirler. Toz halindeki kimyasallar iin
zc tank gerekmektedir. ou sistemlerde tek vardiya dikkate alndnda bir tank
yeterli olabilmektedir. Tank korozyona dayankl maddeden yaplm ve/veya i
yzeyi kaplanm olmaldr. Polivinil klorr, polietilen ve kauuk tank ve boru
sisteminde kullanlabilecek aside dayankl uygun malzemelerdir.

amur artlandrmasn Etkileyen Faktrler: amur artlandrc malzemelerin tipi
ve dozu, amur zelliine, kartrma tipine, susuzlatrma ekline bal olarak
deiir. nemli amur zellikleri, amur kayna, kat konsantrasyonu, amur ya,
pH ve alkalinitedir.

Kat konsantrasyonu, artlandrma maddesinin dalmn ve dozunu etkiler.
pH ve alkalinite, zellikle inorganik artlandrcnn verimini etkiler. Yksek
pH ya ulamak iin kire kullanlmas durumunda kuvvetli amonyak kokusu
ve kazan ta oluumu gibi problemler meydana gelir.
Susuzlatrma metodu, farkl kartrma ekipmanlarndan ve seilen metottan
dolay artlandrma kimyasallarnn seiminde etkilidir. rnein, polimerler
santrifj ve bant filtrelerde genellikle kullanlrlar, ancak vakum ve pres
filtrelerde daha seyrek kullanlrlar.

Laboratuar ve pilot tesis almalar yaplarak, kimyasal artlandrc madde seimine
gidilmesi tavsiye edilmektedir.

Dozaj: Kimyasal dozaj laboratuar almalar ile belirlenir. Bu maksatla yaplan
testlerle standart jar test, amur zgl direnci, kapiler emme sresi (KES) belirlenir.
Genellikle en dk kes ve zgl direnci veran artlandrc dozu optimum doz olarak
belirlenir.

Standart jar test, kullanm son derece kolay bir yntem olup, farkl artlandrc
dozlarnda hzl kartrma, floklatrma ve ktrme sonucu elde edilen amur
hacminin ve st faz bulanklnn lmne dayanmaktadr.

Genel olarak gerekli kimyasal dozu, amurun cinsine bal olarak deiir. Farkl
amurlar iin susuzlatrma metotlar ve artlandrc polimer miktarlar Tablo 8.31de
verilmektedir.










328
Tablo 8.31. Farkl susuzlatrma metodu ve amurlar iin polimer miktarlar (1).
kg Polimer/10
3
kg kuru kat amur tipi
Vakum filtr Bant filtre Santrifj
Birincil amur
Birincil ve aktif amur
Birincil ve damlatmal filtre humusu
Atk aktif amur
Havasz rtlm birincil amur
Havasz rtlm birincil + aktif am
Haval rtlm birincil + aktif am
1-5
5-10
1.25-2.5
7.5-15
3.5-7
1.5-8.5
7.5-10
1-4
2-8
2-8
4-10
2-5
1.5-8.5
2-8
0.5-2.5
2-5
-
5-8
3-5
2-5
-

Polimer dozajlar, kullanlan polimerin molekl arlna, iyonik iddetine ve
aktivite seviyesine baldr. Demir klorr ve kire, vakum ve pres filtrelerde
artlandrma iin en sk kullanlan kimyasallardr.

amur Kartrma: Tam bir artlandrma iin amur ve kimyasaln birlikte iyi
karm esastr. Kartrma oluan floku krmamal ve kalma zaman minimumda
tutulmaldr. Kartrma ihtiyac kullanlan susuzlatrma metoduna bal olarak
deiir. Ayr kartrma ve floklasyon tank vakum ve pres filtrelerin giriinde yer
alr; ayr floklasyon tank bant filtre iin de kullanlabilir veya artlandrma bant
filtrenin amur besleme hattna eklenir.

8.10.2 Isl Artm

Isl artm srekli bir proses olup, 260
o
Cye kadar 2760 kN/m
2
basnta yaklak 30
dk gibi ksa srede amurun stlmas esasna dayanr. Isl artma hem stabilizasyon
hem de artlandrma prosesi olarak ilev grr. ounlukla sl artlandrma prosesi
olarak snflandrlr. Isl artma, kimyasal kullanmakszn amurun
susuzlatrlmasn salar. amur yksek scaklk ve basn altnda kaldnda sl
aktivite ile bal su amurdan ayrlr ve amur koagle olur. Buna ilave olarak,
proteinli maddelerin hidrolizi gerekleir, hcre paralanr, znm organik
bileikler ve amonyak aa kar.

8.10.3 Dier Prosesler

amur artlandrmada aratrlm dier prosesler;

Organik polimer ve inorganik kimyasallar birlikte kullanarak yaplan
kimyasal artlandrma.
Dolgu malzemesi olarak kat hamuru ve uucu kl kullanm.
Susuzlatrmay iyiletirmek iin amur asidifikasyonu.
amurun dondurulmas ve zlmesi.
amurdan ya ve gresin ekstraksiyonu.
UV uygulamasdr.




329
8.11 Dezenfeksiyon

amurun araziye yaylmas ve tekrar kullanm iin ynetmelik kstlarndan dolay
amur dezenfeksiyonu giderek nem kazanmaya balamtr. amurun araziye
verildii alanlarda halk sal asndan insanlarn hastalk yapan organizmalarla
temas kontrol altna alnmaldr.

Sv ve susuzlatrlm amurda hastalk yapan organizmalarn yok edilmesi iin
aadaki yntemler uygulanabilir:

Pastrizasyon
Isl artlandrma, sl kurutma, yakma ve piroliz gibi dier sl prosesler
Yksek pH artm, (kire ile pH 12nin zerine getirilir, 3 saat kalma
zaman)
rtlm sv amurun uzun sreli depolanmas
amurun stabilizasyonu ve dezenfeksiyonu iin klorr ilavesi
Dier kimyasallarla dezenfeksiyon
Yksek enerjili n uygulamas ile dezenfeksiyon
55
o
Cnin zerinde tam kompostlama ve en az 30 gn olgunlatrma

Haval ve havasz rtme amuru tam dezenfekte etmemekte ancak nemli sayda
patojen bakteri azalmasna sebep olmaktadr. Bu amurlarn tam dezenfeksiyonu,
pastrizasyon veya uzun sreli depolama ile salanabilir.

8.11.1 Pastrizasyon

Pastrizasyon Avrupada kullanlmakta olup, Almanya ve svirede bahar ve yaz
dnemlerinde zellikle topraa verilecek amur iin uygulanmaktadr. Nemli
amurun pastrizasyonu iin 30 dakika temas sresi ve 70
o
C scaklk parazit
larvalar ve kistleri etkisiz hale getirecektir.

Sv amurun Pastrizasyonu iin iki metot kullanlmaktadr;

Dorudan buhar enjeksiyonu
Dolayl s deiimi.

Is deitiricinin i yzeyinde kabuk oluumu ve organiklerden dolay kirlenmesi
nedeniyle, dorudan buhar enjeksiyonu ok daha uygun bir metottur. Bu metodun
ematik diyagram ekil 8.12 verilmektedir. 200 L/s kapasitenin altndaki sistemler
iin bu metodun kullanlmas ekonomik deildir.

8.11.2 Uzun sreli depolama

rtlm amur normal olarak toprak lagnlerde depolanr. Depolama iin yeterli
alan gerekir. Depolama, hava artlar veya bitki su ve gbre ihtiyac dolaysyla
bekletme gerektiren artlar iin genellikle araziye uygulama sisteminin yannda
olmaldr. Bu durumda, depolamann yan sra dezenfeksiyon da salanm olur.
Dezenfeksiyon iin tipik bekleme sresi 20
o
C de 60 gn, 4
o
C de ise 120 gndr.
330


ekil 8.12 amur pastrizasyon sisteminin ematik diyagram (1).

8.12 amur Kurutma

8.12.1 amur Kurutmann nemi

amur tasfiyesi, artma tesisleri bnyesindeki en karmak ilemlerinden birisidir.
Atksu artmnda otaya kan amur miktar, atksuyun %1, ila %6s gibi dk bir
yzdesini tekil etmekle beraber, amur tasfiye (artma) nitelerinin yatrm bedeli
toplam sistem maliyetinin %30-40 iletme maliyeti ise btn iletme maliyetinin
%50si kadardr. Bu yzden en uygun amur tasfiye metodunun seilmesi byk
nem tamaktadr.

amurun nihai uzaklatrlmasn kolaylatrmak bakmndan kat madde
muhtevasnn artrlmas veya su muhtevasnn azaltlmas yani suyunun alnmas
gerekmektedir. amurun suyunun alnmas ile aadaki faydalar salanr.

amurun su muhtevas azaldnda hacmi de azalacandan nihai
uzaklatrma sahasna nakil masraf azalr.
Krek, kepe nakil band, traktr gibi vastalarla tanabildiinden sv
haldeki amura gre daha kolay nakledilebilir.
331
Yakma bahis mevzuu olduu zaman, su muhtevas azaldndan yaklmas
daha da kolaylar.
amurun tamamen kokusuz olmasn ve ayrmamasn temin eder.
amurun nihai olarak araziye serilme durumunda, yeraltna szma sonucu
yer alt suyunun kirlenmesi nlenebilir.

amur suyunun alnmas, vakum, pres, yatay band filtre, burgulu pres, santrifj gibi
usullerle veya kurutma yataklar ve amur lagnleriyle salanabilir (ekil 8.1).
Vakum, pres ve yatay band filtre gibi sistemler, makine ve tehizat gerektiren,
yetimi elemana ihtiya gsteren, ayn zamanda yatrm ve iletme maliyetleri ok
yksek olan sistemlerdir.

Kurutma yataklar ise ina ve iletme kolayl ile nisbeten dk yatrm ve iletme
maliyetleri sebebiyle dierlerine gre tercih edilmektedir. Bunlarn tek mahzurlu
taraf fazla alana ihtiya gstermeleridir. klim artlarnn uygun olduu hallerde bu
mahzur ortadan kalkmaktadr.

Aktif amur ve damlatmal filtre tasfiye tesislerinden kan amurlar rtldkten
sonra amur kurutma yataklarna verilebilir. Aktif amur tesislerinde rtme ncesi
tercihen amur younlatrma uygulanmaktadr. Evsel atksu artma tesislerinin
eitli ksmlarnda ortaya kan amur miktarlar ve zellikleri Tablo 8.32de
zetlenmitir.

Aktif amurun tadil edilmi ekillerinden biri olan uzun havalandrmal sistemde
uzun bekletme sresi sebebiyle amurlar stabilize olduundan younlatrmay
mteakip amurlar dorudan amur kurutma yataklarna verilebilir. Klasik aktif
amur sisteminde havasz amur artmnn yeri ekil 8.13de verilmi.
332



















ekil .8.13 Klasik aktif amur sisteminde havasz amur artm

8.12.2 Balca amur Kurutma Teknikleri

amur Kurutma Yataklar

amur kurutma yataklarnn alan iklime ve bilhassa ya ile buharlamaya bal olarak
deimektedir. Kurutma yata nfus veya birim alan bana den yllk kat madde yk
cinsinden hesaplanabilir.

Kurutma yataklarnn alan ihtiyacn bulmak iin yataa bir ylda ka defa amur
serilebileceinin bilinmesi gerekir. Bu ise kurutma yatana giren ve kan su miktarlarnn
bilinmesiyle, yani madde korunum denklemleri yazlmak suretiyle bulunabilir.

Trkiyede yerleim merkezlerinin ya ve buharlama rasadlar da dikkate alnarak
hesaplanan kii bana lzumlu kurutma yata alanlar Tablo 8.33de gsterilmitir.

Tablo 8.33. Trkiye in Kurutma Yataklarnn Bir Ylda Kullanma Says ve Kii
Bana Kurutma Yata Alan htiyac Ortalamalar (n=46 yerleim merkezi)

Ortalama S.Sapma En az En fazla
amur serme says 8.69 4.46 2.81 23.91
Alan ihtiyac,
m
2
/nfus
0.137 0.076 0.038 0.325

Tablo 8.33n incelenmesi ile Trkiye iin anaerobik olarak rm amurlarn serildii
kurutma yataklarna ylda ortalama 3 ila 24 defa amur serilebilecei ve kii bana kurutma
yata ihtiyacnn 0.038 ila 0.325 m
2
/N arasnda deitii grlmektedir.

zmit, Rize, Trabzon ve Zonguldak gibi blgelerde yan buharlamadan ok fazla olmas
sebebiyle ak kurutma yata yaplmas uygun grlmemektedir. Bu gibi yerleim blgeleri
Birinci
l
Biyolojik
lk
ktrme
Kum
Tutucu

Havalandrm
Son
ktrme
T.
amur
Younlatrc
amur
Biyogaz
amur Kurutma Yataklar
veya Mekanik Susuzlatrma
Su

Sznt
333
iin amur kurutma yataklarnn zerinin kapatlmas veya baka bir usuln tatbiki icab
etmektedir. Yukardaki beldeler dndaki 46 ehir ve kasaba iin ortalama deerler
hesaplanarak Tablo 8.34de gsterilmitir.

amurun Mekanik Yntemlerle Kurutulmas:

- Santrifjlerle Kurutma: Santrifjler, hzla dnen bir silindirle sulu amurlar yksek
merkezka kuvvetine maruz brakrlar. Genellikle baz kimyasallarla (poli elektrolit alum,
kire vb.) artlandrlan amurlar 1600-2000 dev/dak. Hzlar yatay bir eksen etrafnda
dnen santrifjlere verilir. Szlen su dar atlr, koyulaan amur ise eksenel ynde
ilerleyerek k ucundan alnr. Santrifjlerden kan amur keklerinde kat madde oran
%20-25 ve kat madde tutulma nisbeti %90-95 dr (Tablo 8.35). Gerekli artlandrc
polimer miktar d beslenen amurun kuru kat madde yzdesi bana %3-10dur.
Santrifjler fiyat ve verim bakmndan vakum filtrelerle rekabet edebilir durumdadr. Az
yer kaplamalar ve tam kapal olmalar dolaysyla koku problemi olmay en nemli
stnlkleridir. Bakm zorluu, mekanik anma riski ve k svsnda yksek AKM
konsantrasyonu ise bu sistemin mahzurlar olarak verilebilir

































334
Tablo 8.34 Anaerobik rm (n ktrme+Aktif amir Fazla amuru) in
Kurutma Yata htiyalar
Yerleim
Merkezi
Kot
M
Ort.Yllk
buharlama
B(mm/yl)
Ort.Yllk Ya
Y.(mm/yl)
Ylda yata
kullanma says T
Kii bana
olan ihtiyac
Adana
Afyon
Akhisar (Manisa)
Anamur (Mersin)
Ankara
Antalya
Balkesir
Beypazar (Ankara)
Beyehir (Konya)
Bilecik
Bolu
Burdur
Bursa
Ceylanpnar
Viranehir-Urfa
orlu (Tekirda
orum
Diyarbakr
Edirne
Elaz
Erzurum
Gaziantep
Glck (Kocaeli)
Gztepe (stanbul)
Isparta
nebolu (Kastamonu)
skenderun
Islahiye (Gaziantep)
zmit (Kocaeli)
Kastamonu
Krehir
Konya
Ktahya
Lleburgaz (Krklareli)
Malatya
Manisa
Menemen (zmir)
Mersin (el)
Merzifon (Amasya)
Mula
Nazilli (Aydn)
Nide
Rize
Samsun
Sinop
Sivas
Tekirda
Trabzon
Urfa
Uak
Zonguldak
20
1034
93
3
894
42
147
682
1129
526
742
957
100

398
183
798
650
48
1105
1859
855
16
39
997
64
3
518
76
791
985
1028
969
46
998
71
20
5
755
646
60
1208
4
44
32
1285
4
30
547
919
136
1307,6
1054,8
1162,9
1605,4
1304,6
1445,8
1447,8
2491,9
987,5
1095,3
677,2
1072,2
1048,4

328,4
568,6
401,1
495,9
599,3
433,2
450,5
558,9
653,7
673,4
619,3
1052,2
785,4
850,7
768,0
449,7
378,7
323,9
554,6
614,5
382,6
745,7
606,4
617,5
378,8
1220,9
611,0
348,8
2357,0
735,0
679,6
411,3
590,5
822,7
473,1
540,6
1242,9
646,8
455,5
609,5
1032,3
357,0
1058,2
609,2
390,2
477,4
436,3
533,7
436,7
713,1

328,4
568,6
401,1
495,9
599,3
433,2
450,5
558,9
653,7
673,4
619,3
1052,2
785,4
850,7
768,0
449,7
378,7
323,9
554,6
614,5
382,6
745,7
606,4
617,5
378,8
1220,9
611,0
348,8
2357,0
735,0
679,6
411,3
590,5
822,7
473,1
540,6
1242,9
9,05
7,82
7,77
9,22
11,26
7,21
18,85
23,91
6,92
8,41
3,11
8,16
5,71

17,26
5,39
8,26
17,04
5,25
10,93
7,83
11,46
3,39
3,05
8,78
4,34
4,46
10,78
x
3,00
10,74
10,29
5,03
10,03
10,35
8,38
13,79
4,37
10,47
4,81
7,15
14,00
x
3,01
2,81
8,05
4,83
x
18,44
12,66
X
0,101
0,117
0,117
0,099
0,081
0,127
0,064
0,038
0,132
0,108
0,293
0,112
0,160

0,053
0,169
0,110
0,054
0,174
0,083
0,117
0,080
0,269
0,298
0,104
0,210
0,205
0,085
x
0,304
0,085
0,089
0,181
0,091
0,088
0,109
0,066
0,209
0,087
0,190
0,128
0,065
x
0,303
(0,325)
0,113
0,189
x
0,049
0,072
X
(*) B blgelerde ak kurutma yata uygun deil.


335
Tablo 8.35. Santrifjlerin Kurutma Verimleri
amur tipi Kekteki KM oran
(%)
Kat madde geri
kazanm (%)
Polimer ihtiyac
(kg/ton KM)
Ham ilk keltme 28-34 90-95 2-3
Anaerobik rtlm ilk
kelme amuru
26-34 90-95 2-3
Ham aktif amur 14-18 90-95 6-10
Anaerobik rtlm aktif
amur
14-18 90-95 6-10
Ham kark amur 18-25 90-95 3-7
Anaerobik rtlm kark
amur
17-24 90-95 3-8
Uzun havalandrma veya aer
rtme amuru
12-26 90-95 6-10

- Vakum Filtrelerle Kurutma: Dner vakum filtreler ham ve rtlm amurlarn
suyunun alnmasnda yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu tip filtrelerin tasarmnda
artlandrlm amur zellikleri, kurutma sresi, viskozite, uygulanan vakum amur
kekinin zgl direnci, filtre bezi tipi ve filtre verimi gibi faktrler nem tamaktadr.
Vakum filtrelerin yzey alan 5 ila 60 m
2
arasnda deiir ve filtre bezi normal olarak filtre
reticisi firmalarca salanr. Dner vakum filtrede bulunan belli bal ekipmanlar vakum
pompas, sznt suyu toplaycs ve pompas, filtre bezi ve amur artlandrma
dzenleridir. Normal olarak beher m
2
filtre yzeyi alan bana 69 kN/m
2
vakum altnda
0.5 m
3
/dk hava debisine ihtiya duyulmaktadr. Vakum filtrelerin kurutma verimleri ve
tasarm parametreleri Tablo 8.36de verilmitir.

Tablo 8.36 Dner Vakum Filtrelerin Kurutma Verimleri
amurun Beslenen Kimyasal Dozaj Filtre Verimi Kekteki Kat
Cinsi amurdaki (KMnin yzdesi (kg/m
2
-sa) Madde (%)
Kat Madde olarak)*________
% FeCl
3
CaO
Ham amur
lk k.amuru 4 9 2 4 8 10 17 40 27 25

lk k.+aktif am. 3 7 2 4 9 12 12 30 18 25

lk k.+damlatmal filtre 4 8 2 4 9 12 15 35 23 30

Anaerobik rm
amur
lk kt.amuru 4 8 3 5 10 13 15 35 25 32

lk kt.+aktif am. 3 7 4 6 15 20 10 20 18 25

lk k.+Dam.filtre 5 10 4 6 13 18 17 40 20 27

Aerobik rm amur
lk k.+aktif am. 3 6 3 7 8 12 8 20 16 23
% 1 lik kimyasal madde dozaj= 10 g/kg. kuru amurdur.

336
- Pres Filtrelerle Kurutma: Pres filtreler, dey plakalardaki erevelere gerilen filtre
bezleri ierisine yksek basnta verilen amurlarn szlmesine imkan verirler. amur
basma pompas 350-1575 kN/m
2
lik bir basn salayabilecek kapasitededir. Plakalar
arasnda biriken filtre edilmi amur kekleri, plakalar mekanik olarak alarak
uzaklatrlr. Pres filtrenin dolmas iin 20-30 dk yeterlidir. Filtreye doldurulan amurun
tasarm basncnda 1-4 saat tutulmas gerekir. Bu sre sonunda kekteki kat madde nisbeti
%40a ulaabilir. Pres filtrelerin kurutma verimleri Tablo 8.37de verilmitir.

Tablo 8.37 Pres Filtrelerinin Kurutma Verimleri

amurun Beslenen Kimyasal Dozaj Filtre Verimi Kekteki Kat
Cinsi amurdaki (KMnin yzdesi (kg/m
2
-sa) Madde (%)
Kat Madde olarak)...............
% FeCl
3
CaO
lk ktrme
+ aktif amur 4 5 15 5 40

Anaerobik
rm
lk k.+aktif am. 4 6 16 5 40

Termal
artlandrlm
lk k.+aktif am. 14 0 0 12 60

- Yatay Bant Filtrelerle Kurutma : Yatay bant filtreler hareketli tek ve ift filtrelerle
srekli amur sklmasn salarlar. Kesintisiz altrlabilmeleri, daha yksek kek/kat
madde oran ve dk enerji maliyeti bu sistemin en nemli stnlkleridir. Balca
mahzurlar ise filtre bezinin ekonomik mrnn ksal ve verimin amur zelliklerine
bal olarak deiim gsterebilmesidir. Yatay bant filtreler gerek evsel ve gerekse
endstriyel atksu amurlarnn suyunun alnmasnda yaygn olarak kullanlmaktadr.

Bant filtrelerin tasarm ve iletme parametreleri Tablo 8.38de zetlenmitir.

Tablo 8.38. Yatay Bant Filtreler in Tasarm Parametreleri

artlar Deerler
Beslenen amurdaki kat madde (%) 3 10
Kekteki kat madde (%) 20 40
Polimer miktar (K.M.nin yzdesi olarak), Anaerobik
veya aerobik olarak rtlm kark amurlarda 1,5 7,5

Sznt suyundaki AKM konsantrasyonu (mg/l) 100 1000
Kat tutma verimi (%) 90 95
Filtre verimi (kg/m
2
-sa) 20 40
Filtrenin szme hz (kg/m-sa) 375 750


337
- Burgu Pres: Burgu pres, hzl kartrma (statik mikser ve yumaklatrma tank ile amur
presinden oluan paket bir amur susuzlatrma sistemidir. amur silosu veya rtme
tankndan gelen amur statik mikser ve yumaklatrma tanknda uygun kimyasal maddeler
(genellikle polimer) artlandrlr ve suyunu daha kolay brakmas salanr.
artlandrlm amur, ok ince gzenekli zel elik zgaradan kademeli olarak artan
basn altnda geirilerek srekli ekilde susuzlatrlr. amur susuzlatrma iin gerekli
basn, dtaki tambur elein enkesit daralmas ve ayn ekilde elek iindeki burgunun da
hatvesinin klmesi ile salanr. Yumaklatrmay kolaylatrmak ve kimyasal madde
tasarrufu salamak zere sznt suyu ksmen yumaklatrma tankna geri devrettirilir.
Tek nitede 1-22 m
3
/sa debiyle srekli amur susuzlatrma yaplabilen Burgu Preslerle
elde edilen iletme sonularndan bazlar Tablo 8.39de zetlenmitir. Srekli
aktrlabilmeleri ile iletme ve bakmlarnn kolay, enerji giderlerinin ok dk oluu
Burgu Preslerin giderek yaygnlamasna yol amaktadr.

Tablo 8.39. Burgu Preslerle amur Susuzlatrma Uygulamalar

Kat Madde (%) amur Debisi
(m
3
/sa)
amur Tipi
Girite kta (kekte)
4 19 Aerobik stabilize edilen
aktif amur
0,8 2,0 19 23
4,5 24 Birincil amur 1,5 3,0 23 30
4 20 Anaerobik stabilize
edilen D.Filtre amuru
0,5 2,0 19 23
4 18 Biyolojik A.Tesisi (kat
san.)
0,5 2,5 19 25
4,5 18 me suyu artma tesis 0,5 3 18 24
3 17 St endstrisi atksuyu
biyolojik amuru
0,6 1 14 19
4,5 22 Fazla biyolojik amur 0,5 1,5 15 19
4,5 21 rm amur 1,5 3,0 24 30


8.12.3 amur Lagnleri

amur lagnleri, amur kurutmaya bir alternatif olarak baz durumlarda tercih edilebilir.
Burada verilen amur lagnleri, ham amurlar iin deil, haval veya havasz olarak
rtlm amurlar iindir. Bu lagnler, amurun bir yere dearj edilmesinden nce bekletme
amacyla kullanlan depolama lagnleriyle kartrlmamaldr. amur lagnleri, alt
ksmlarnda kat maddelerin biriktirilip skt, organik maddelerin uzun bir sre sonunda
biraz daha bozunmaya urad ve gelen akmla yer deitiren nispeten durulmu suyun dar
atld lagnlerdir.

Uygun topografik artlarda, lagnler doal ukurlardan oluturulabilir. Ham amur
lagnlerinde olduu gibi, bu lagnlerde de kt koku problem oluturmaz. Bilhassa haval
yolla stabilize olmu amurlar iin kullanldklarnda, koku ok azdr. Yer seiminde dier
atksu havuzlarnda ve lagnlerinde olduu gibi, yer alt suyu kirlenmesine kar nlemler
alnmaldr. Lagne dardan yzey suyunun girmesi de engellenmelidir. Dar verilen duru
su, artma tesisine veya dorudan araziye verilebilir. Scak iklimlerde sv hacmi azalmasnda
buharlamann etkisi de byktr.

338
Birka yllk temizleme aralklaryla lagn veya lagnn blmlerinden biri by-pass edilerek
amur alnr ve bu amur tarm arazilerinde kullanlr. Temizleme ileminde sk sk az
miktarda amur alnmas yerine daha uzun aralklarla stabilize olmu ok miktarda amur
alnmas tercih edilmelidir.
Biriken amurdaki organik maddeler, yava bir ekilde bozunmaya urarlar. Belirli lagn
scaklklarnda ve dier zel evre artlarnda bir bozunma katsays (K
v
) belirlemek iin
yeterli veri yoktur. Baz tahminlere gre, K
v
deeri, 0.4-0.6 arasndadr. Kat madde birikmesi
ve bozunmas, zamanla artar. Net UKM birikmi, birinci-derece kinetik kabulyle aadaki
ekilde verilebilir:


(8.18)

Burada,

W
t
= t zaman sonra uucu kat madde arl,
W
o
= Birim zamanda beslenen uucu kat madde arl,
K
v
= Birim zamanda bozunma (UKM giderimi) hz katsays.

amur lagnlerindeki ykleme deeri 25-75 kg/m
2
-yl olarak verilmektedir (3). Lagn
gereklerini mahalli artlara gre belirlemek daha iyidir. zellikle iklimin kurutma iin elverili
olmad yerlerde, derin olmayan lagnler, arazi ihtiyac ynnden kurutma yataklarna stn
deildir. Scak iklimlerde ok fazla arazi tasarrufu salanamaz; ancak topografya uygun
deilse inaat maliyeti daha dk olabilir.



UYGULAMALAR

Problem 8.1:

Sabit (mineral) ve uucu (yanc) ksmlarnn zgl arlklar srasyla 2,4 ve 1,0 olan,
bnyesinde %95 orannda su ve amurun (%5 KMli) zgl arlklarn bulunuz. (amurda
UKM/TKM orannn %70 olduu kabul edilecektir)

zm:

Verilenler:

S
f
= 2,4 KM=1 0,95 = 0,05
S
v
= 1,0 UKM/TKM = 0,70

Kat ksmlarn zgl arl (S
s
):


( )
21 , 1
4 , 2
30 , 0
0 , 1
70 , 0 1 1
= + =

+ =
s
f v s
S
S
UKM
S
UKM
S

amurun zgl arl (S

):

339
009 , 1
21 , 1
05 , 0
1
95 , 0 1
= + = + =

s s
S
S
kat
S
Su
S


Problem 8.2:

a) ekildeki aktif amur sisteminde oluacak fazla biyolojik amur miktarn kg KM/gn
ve m
3
/gn olarak hesaplaynz. (amur ya (
c
) 12 gn alnacaktr)

b) %4 KM muhteval younlama amur miktarn ve hacim azalma orann bulunuz.
(younlatrmada kullanlan katyonik PEin %70inin younlam amurda kald
kabul edilecektir)

c) Younlam amuru aneorobik olarak stabilize etmek iin gerekli mezofilik
rtcy boyutlandrnz ve oluacak %70 CH
4
ieren biyogaz debisini bulunuz.
(amurdaki UKMnin ~%55inin stabilize edildiini (giderildiini) kabul ediniz;
Y=0,05, k
d
=0,025 gn
-1
alnz)

d) rtcden ekilecek rm amurun santrifuj sistemi ile susuzlatrlmas sonucu
oluacak %27 KMli kek miktarn hesaplaynz. Santrifj ncesi 5 kg PE/ton KM
dozunda artlandrc katyonik PE kullanlacak ve PEin %80inin keke getii kabul
edilecektir.

e) rm amurda %4 KM ve santrifj kat madde tutma verimi %95 olduuna gre
sznt suyu debisini ve AKM ieriini (konsantrasyonunu) bulunuz. (rm
amur ve kekte zgl arlklar srasyla 1,020 ve 1,060 alnacaktr)


zm:

a) Fazla biyolojik amur debisi (Q
W
) hesab:

12
10
4 000 . 60
=

=
W r W
c
Q X Q
X V
gn
000 . 2 =
W
Q m
3
/gn, %1 KMli
Q
w
iindeki KM miktar,
000 . 20 10 000 . 2 = = =
r w x
X Q W kg KM/gn


b) Katyonik PE = 2 kg/ton KM x 20 ton KM/gn = 40 kg/gn
340
Kekteki PE = 40 x 0,70 = 28 kg/gn
028 . 20 28 000 . 20
,
= + =
Y X
W kg 20 ton/gn
500
004
01 , 0
= =
w Y
Q Q m
3
/gn, %4 KMli
Hacim azalmas 75 , 0
04 , 0
01 , 0
1 = |
.
|

\
|
= (%75)
c) 500 =
Y
Q m
3
/gn, %4 KM, 20 ton KM/gn
000 . 14 000 . 20 70 , 0 = = UKM kg UKM/gn
700 . 7 000 . 14 55 , 0 = =
gid
UKM kg UKM/gn
Gerekli rtc hacmi:
Hacimsel yk 3 kgUKM/m
3
-gn alnarak,
700 . 4 3
000 . 14
= = = V
V
L
x
m
3


c
12 gn, V = 500 x 12 = 6.000 m
3

ise seilen hacim: V = 6.000 m
3
(1.kademe)
V = 3.000 m
3
(2 kademe)
Aneorobik amur oluumu,

(

+
=
c d
gid x
k
Y
UKM P
1
42 , 1
421
12 025 , 0 1
05 , 0
700 . 7 42 , 1 =
(

+
= kg UKM/gn
Metan retimi (T = 35
o
C, p=1 atm):
| |
x gid CH
P UKM V = 42 , 1 42 , 1 395 , 0
4

| | 450 . 3 421 42 , 1 700 . 7 42 , 1 395 , 0 = = m
3
/gn
930 . 4
70 , 0
4
= =
CH
gaz
V
Q m
3
/gn, %70 CH
4

rtcdeki KM giderimi zeti:


d) rtc sonras amur ak aadaki emada zetlenmi ve hesaplar ayn ema
zerinde gsterilmitir.
20.000 kg KM/gn
14.000 kg UKM/gn
7.700 kg UKM
gid
/gn
%100
%70
%38,5
3.450 m
3
CH
4
/gn
+ 421 kg UKM/gm
341




Problem 8.3:

AKM = 300 mg/L, PO
4
-3
= 40 mg/L ve 180 mg CaCO
3
/L sertlik ihtiva eden bir atksuya
snm kirele fiziko-kimyasal ktrme uygulanmaktadr. Artma sonunda sertlik 200 mg
CaCO
3
/Lye ykselmekte ve kimyasal amur olarak sadece Ca
5
(OH)(PO
4
)
3
olumakta olup,
fazla kire CaCO
3
formunda kalmaktadr. Uygulanan kire dozu 250 mg Ca(OH)
2
/Ldir.
Fosfatn tamamnn Ca
5
(OH)(PO
4
)
3
halinde giderildiine ve AKM giderim verimi de %90
olduuna gre oluacak toplam amur miktarn kg KM/m
3
olarak hesaplaynz. (Ca:40, P:31,
O:16, H:1)

zm:

Ca
5
(OH)(PO
4
)
3
amuru:

5 , 70 40
285
502
) (
) )( (
4
3 4
3 4
= = PO
PO
PO OH Ca
mg/L

Sertlik artna yolaan (kelme reaksiyonuna girmeyen) kire miktar:

200 180 = 20 mg CaCO
3
/L



Bunun iin harcanan Ca,

Santrifj
susuzlatrc
PE = 5 kg/ton KM x13
= 65 kg/gn
rm amur
13 ton KM/gn
(%4 KM)
gn m
Q

/ 323
010 , 1 04 , 0 000 . 1
65 000 . 13
3
=

+
=

Sznt
suyu
Kek
X
kek
= (13.000 + 65 x 0,80) x 0,95
= 12.400 kg
gn m
Q
kek
/ 3 , 43
060 , 1 27 , 0 000 . 1
400 . 12
3
=

=

X
s
= 13.065 12.400 = 666 kg KM/gn
Q
s
= 323 43,3 280 m
3
/gn
AKM
s
= 665 / 280 = 2.375 gn/m
3
342
8
100
40
20 20
3
= =
CaCO
Ca
mg/L

Ca
5
(OH)(PO
4
)
3
teki Ca miktar,

1 , 28
502
40 5
5 , 70 =

mg/L

ilave edilen toplam Ca,

1 , 135
74
40
250
) (
40
250
2
= =
OH Ca
mg/L

amurdaki Ca = 135,1 (28,1 + 8) = 99 mg/L
Oluan CaCO
3
amuru = 5 , 247
40
100
99 = mg/L
Toplam amur; AKM : 0,90 x 300 = 247,5 mg/L
Ca
5
(OH)(PO
4
)
3
: 70,5 mg/L
CaCO
3
: 247,5 mg/L
Toplam : 558 mg/L (gn/m
3
)





























343
KAYNAKLAR

(1) Metcalf & Eddy, 1991. Wastewater Engineering, Treatment, Disposal and Reuse,
McGraw-Hill internationalEditions.

(2) Recep leri, 2000. evre Biyoteknolojisi, Deiim yaynlar.

(3) Soli J. Arceivala, 2002. evre Kirlilii Kontrolnde Atksu Artm, Tata McGraw Hill
Publishing company limited.

(4) Ludovico Spinosa and P.Aarne Vesilind, 2001. Sludge into Biosolids, Processing,
Disposal and Utilization, IWA Publishing, UK.

(5) Syed R.Qasm, 1999. Wastewater Treatment Plants, Planning, Design, and Operation,
Technomic publication.

(6) zzet ztrk, 1999. Anaerobik Biyoteknoloji ve Atk Artmndaki Uygulamalar, Su
vakf yaynlar, lim Aratrma Serisi: 01.2000