MER SEYFETTNN GZL MABED HKYESNDE

ANLATI ZAMANI

Yard. Do. Dr Safiye AKDENZ Bir hikayeyi tahlil etmenin temel admlarndan birisi, hikayenin zamann tespit etmektir. Ancak yaplan hikaye tahlillerinde, genellikle zaman deyince bundan ne anlamamz gerektii ok snrl aratrmalarn dnda pek ak olarak ortaya konmu deildir. Bu aratrmamzn temel amac, zaman kategorilerini bir btn olarak ele almak ve bunlar zamanmzn azlndan dolay- birer rnekle mer Seyfettinin Gizli Mabed hikyesinde gstermektir. Zamann bu hikayede oynad rol problemine ise yine zaman darlndan dolay deinilemeyecek, zaman kategorilerinin belirlenmesiyle yetinilecektir. Aratrmamzda, nce metin tipinin belirlenebilmesi iin hikaye etme metni (recit) nin iki tipi zerinde durulacak, hikaye etme kipi (anlat, recit), ile konuma kipi (sylem, discours) arasndaki farklar gsterilecek, daha sonra hikyenin zaman ile tahkiye Zaman yani dzen, sre, sklk kavramlar zerinde durulacaktr. Daha sonra ifadeye yansyan zaman zerinde durulacaktr. Bir hikyenin zaman analizini yaparken yaratma, tahkiye ve ifade etme tabakalarnn ( Fiction, narration, mise en discours) farkllklarnn gz nnde bulundurulmas gerekmektedir: 1 Yaratma (fiction yahut digse), yaratmann dnyasdr, yaratlan hikyedir, yaratlan hikyenin ahslardr, zamandr, mekandr. Tahkiye, yaratc ve teknik seimleri ifade eder: Hikayeyi kimin anlatacann, hangi adan anlatlacann, hangi dzende anlatlacann, hangi hzda anlatlacann belirlenip uygulanmasdr. Yaratma ve tahkiye ayrm, anlat (recit) kavrammn ift anlamlln ortadan kaldrmak iin yaplm bir ayrmdr: Bylece bir olayn yahut olaylar dizisinin hikaye edilmesiyle (yaratma), bu hikaye ediin konusunu oluturan olaylar yahut olay dizileri (tahkiye, narration) birbirinden ayrlmtr. Birincisi, yaratmadr, fabldr, ikincisi, hikayedir, konudur (sujet). fade etme, yaratma ve tahkiyenin kelimeler, cmleler ve sz sanatlaryla somut hale gelmesidir. Gnmzde klasik biim-ierik ikili ayrm, gnmzda yerini yaratma, tahkiye ve ifade etme l ayrmna brakmtr. Bu ayrmn sonunda yaratmann zaman tahkiye zamanndan, tahkiyenin zamann ifade etme zamanndan ayrma gereklilii domutur. (Reuter, 1991,s.38) METN TP: mer Seyfettinin Gizli Mabed hikayesi, bir hikaye etme metnidir (anlat metni, tahkiye etme metni). Hikaye Etme Metni (recit): Hikaye etme, basit bir anlatmadan veya haberden baz zellikleriyle ayrlr: Hikaye etme, bir olayn belli bir ahs kadrosu iinde belli bir zaman ve mekanda oluum zinciri iinde ve sebep sonu ilikileri aklanarak anlatlmasdr. Michel Fayol, haber verme metinleri ile hikaye etme metinlerini gzel bir rnekle aklar. Fayola gre : 1) Kedim kuumu yedi. Cmlesi bir haber verme metnidir. 2) Kuum kat. Cmlesi de bir haberdir.

Yves Reuter, ntroduction a lanalyse du Roman, Bordas, Paris, 1991, s.37.

3) Kuum kafesten kat ve kedim onu yedi. cmlesi ise bir hikye etme metnidir. Bir hikayenin sz konusu olabilmesi iin, olaylarn byle bir sebep-sonu ilikisi iinde sralanm olmas gerekir. Bir hikaye etme metninin balca zellikleri unlardr: 1) Olaylarn ak, zaman iinde sergilenmelidir. Bunun iin en az iki zaman dizisinin bulunmas gerekir. 2) Bir tem birlii bulunmaldr, tem birliini salayan ok zaman hikayenin kahramanlardr. 3) Kahramanlarn zaman iinde dnme (transformation) uramas gerekir. 5) Bir metinde olaylarn kronolojik olarak sralanmas onun bir hikaye etme metni olmas iin yeterli deildir. Hikayenin kendine zg bir mant vardr. 6) Her hikaye etme metninde ak veya kapal olarak bir ahlak dersi veya ama vardr. Hikaye etme metinleri, iki tipe ayrlr. Bu metinler mutlaka edeb bir metin deildir. Gerekler dile getirildiinde gerekleri hikaye etme metinleri doar, hayaller ifade edildiinde hayalleri hikaye etme metinleri doar. Biyografiler birincilere, hikaye, roman ve masal ikincilere rnektir.

Hikaye Etme Metinlerinin Trleri:

Hikaye etme metinlerinde iki temel anlatm tr vardr: hikaye etme tr ve konuma tr. Sk kullanlan terimleriyle syleyecek rcit / discours olursak bunlar anlat / sylem denilen 2 kavramlardr. Emile Benveniste, metinleri genel olarak anlat / sylem olarak ikiye ayrmtr 3. Metin tutarllmz salayabilmek iin bu kavramlar hikaye etme tr ve konuma tr terimleriyle ifade edeceiz. 1) Hikaye Etme Tr (anlat, recit): 4 Bu trde anlatma zaman sonra, hikaye zaman ncedir. Anlatc bu durumda bize olup bitmi olaylar anlatr. Hikye Etme Tr, hikaye etme (recit) tarznda olan szcelemelerdir (nonciation). Konuma ifadeleri gibi, hikaye ifadeleri de birer sz aktdr. Hikaye (histoire), bir szcedir (nonce). Fakat bu tip szcelerde szceleme annn hibir izi yoktur. Bu, dilin zel bir kullanmdr. Dilin bu kullanm tarznda konuan zne tamamen ortadan kalkar, silinir. Cmlelerde znenin hibir izine rastlamayz. Cmleler tamamen szceleme anndan kopuktur. Bu metinlerde genellikle nc ahs kullanlr. Fiil zamanlar, genellikle grlen gemi zaman ve imdiki zamann hikayesidir. Zarflar, zamana ve mekana bal deildir: Mesel, konumaya ait olan yarn kelimesinin yerine ertesi gn zarf kullanlr. nk yarn kelimesi, anlamn ancak syleni anndan alr ve syleni anna gre anlam deiir. Yarn kelimesi esas olarak konuma kipine , ertesi gn ifadesi hakye etme kipine aittir. 2) Konuma Tr (sylem, discours): 5 Yazl olsun, szl olsun bir szceleme ann yanstan metinlerdir: Bu ifadelerde daima bir verici (metteur, locateur) ve bir alc ( rcepteur, auditeur), bir konuan ve bir dinleyen varsaylmtr. Bu tip metinlerin belirleyici zellikleri, birinci ve ikinci ahs kullanm, ben, burada, imdi... gibi hali gsteren kelimelerin kullanlmasdr. Ayrca bu metinlerde btn fiil zamanlar kullanlabilir. Kullanlan balca zarflar, bugn, dn, yarn.... gibi hale ait zarflardr. Bu metinlerde ayrca konuann duygularn, acmalarn, fkelerini, kmsemelerini gsteren dil belirtileri fazladr.
2 3

V. Doan Gnay, Gstergebilim Yazlar, Multilingual, stanbul, 2002,s.219. Emile Simonet, Le Recit, Histoire/Discours. http://emile.simonnet.free.fr/sitfen/narrat/narr0001.htm. 4 Simonet, http://emile.simonnet.free.fr/sitfen/narrat/narr0001.htm. 5 Simonet, http://emile.simonnet.free.fr/sitfen/narrat/narr0001.htm.

Konuma Tr (discours), sadece szl anlatma zg deildir. Bilindii gibi edeb eserlerde de bulunabilir. Bir edeb eserde ahslarn karlkl konumalar, anlatc-yazarn okuyucuya seslenileri hep konuma ifadesidir. Bir edeb eserdeki alnt szler discours rapporte bir metnin iine alnm konuma ifadeleri, konuma paralar veya konuma yorumlarndan oluur. Dorudan konuma ifadelerinin hikayeye ekledii zamanlar szcelemeye ait zamanlardr.

Gizli Mabedin tr :
E. Benvenistein bu tasnifini esas alarak Gizli Mabed hikyesini incelediimizde bu hikyenin hem hikaye etme trn (histoire) hem konuma trn (discours) iinde barndrdn grmekteyiz. Bu adan incelediimiz hikaye karma bir anlatmla yazlmtr. Hikye yle balamaktadr: Geen gn Tokatlyan'da Sermet bana gen bir frenk takdim etti. Sorbon'dan arkadam! Kumral, ini mavi gzl, gzel, narin, nazik bir ocuk! Azgn bir "ark" meftunu! lk lf bu oldu: -Azizim, siz kendinizi bilmiyorsunuz. Avrupa'y bir ey zannederek kendi gzelliklerinizi gremiyor, kendi esrarlarnz yaamyorsunuz.(Seyfettin,2005:94) Burada mer Seyfettinin hikyeyi anlat stratejisi, olduka ilgi ekicidir: Aslnda btn hikaye, tek bir diyalog zerine kurulmutur. Hikaye, bu haliyle bir diyaloun birinci konumasdr ve diyaloun ikinci aya bo braklmtr. Bu haliyle monolou hatrlatr. mer Seyfettinin hikyesi, yukardaki metinde grld gibi Geen gn... zarfyla balar. Bu zarf, bir konuma ifadesidir. Anlamn sylendii gnden alr. Hangi gn sylenirse o gnden itibaren birka gn ncesine iaret eder. Yine hikayenin birinci paragrafna bakalm: Geen gn Tokatlyan'da Sermet bana gen bir frenk takdim etti. Sorbon'dan arkadam! Kumral, ini mavi gzl, gzel, narin, nazik bir ocuk! Azgn bir "ark" meftunu! lk lf bu oldu ( Seyfettin, 2005:94). Buradaki Kumral, ini mavi gzl, gzel, narin, nazik bir ocuk! Azgn bir "ark" meftunu! cmlesi, hikaye etme kipinde deil, konuma kipindedir. Btn bu sebeplerden dolay, Gizli Mabed hikayesinin bir konuma kipini de ierdiini syleyebiliriz. Bu ikili anlatm, Gizli Mabed hikayesine olaan dnda bir anlatm zenginlii kazandrmtr.

Tahkiye zaman ve hikayenin zaman:

Bir hikayede zaman incelerken iki zaman birbirinden ayryoruz: Bunlardan birisi, hikayenin zaman, dieri hikaye etmenin zaman, tahkiye zamandr. Hikayenin zaman (story time, tems de lhistoire): Bir metinde anlatlan olayn toplam sresidir; bu gerek bir olay ya da kurgusal bir olayn gerekleme zamandr. Bu zaman, kozmik zamandr, saat, ay, yl ile llen takvim zamandr. Tahkiye zaman (temps de la narration): Tahkiye zaman veya hikye etme zaman, yazarn hikye zamann dzenlemesi, semesi, sralamas sonucunda ortaya kan ve metnin boyutu iinde yer alan ve metnin

satrlaryla, sayfalaryla
3

llen bir zamandr.

Bu olay, aslnda zamann mekana tanmas hadisesidir. Yazar, zaman iinde olup biteni mekan zerinde yani metnin oluturduu sayfalarda tekrar dzenler: Yazarn kulland mekan satrlar ve sayfalar ve ciltlerdir. Tahkiye zaman temel kategori altnda incelenmektedir. Bunlar

sunar, ancak bu dzen hikye zamannn kronolojik dzeni deildir. Konu olarak anlan hikaye ile anlatlm olan hikayenin kronolojik dzeni farkldr. Birincisinde sz konusu olan zaman, takvim zaman, kozmik zamandr, ikincisindeki semeden ve sralamadan doan hikaye etmeye zg bir dzendir. Yazarlar, bilindii gibi olaylarn olu dzenini bazen bozarak anlatmda geriye dnlerle ve ileriye gidilerle hikayeye zg bir zaman sralamas yaratrlar. Buna dzen diyoruz. Dzen, yazarn hikaye zaman zerinde yapt deiikliklerden, tasarruflardan doar. Teorik olarak hikayenin zaman, dz ve deimez, bozulmaz bir kronoloji iinde ortaya kar. Tahkiyelerde ok zaman bu dzene genel hatlaryla uyulur. Bununla birlikte, bilindii gibi, hikaye anlatlrken baz olaylar nceden veya sonradan anlatlabilmekte, kronoloji bozulabilmektedir. Bunun sonucunda anlatmda geriye dnler ve ileriye gidiler ortaya kmaktadr. Hikaye anlatmnda olaylarn gerek kronolojisinden sapmasna zaman sapmas (anachrony) diyoruz. Bilindii gibi, balca iki tip zaman sapmas vardr: 1) Geriye dn (flashback/analepsis): Hikaye anlatm srasnda daha nce olmu bir olayn anlatmna dntr. 2)leriye gidi (flashforward/prolepsis): Hikaye anlatm srasnda daha sonra olacak bir olay nceden anlatmadr. Gizli Mabed hikyesi, yukarda belirttiimiz gibi temel erevesiyle bir imdiki zaman hikayesidir. Bu imdiki zamann iinde birka gn nce olan gemi bir olay anlatlmaktadr. Bu olayn anlatmnda olaylar, kronolojik sras iinde verilmitir. Buna ramen Sorbonlu Fransz, hatra defterinden bir gece nceki notlarn okurken, hikye, bir gece ncesinin olaylarna dn yapm olur. Sorbonlu Franszn hatralarn okumas, bir geriye dntr (flashback / analepsis, rtrospection). Ancak bu geriye dn, anlatcnn seiminden doan bir geriye dn deildir: Dorudan olgularn mantndan domutur. Kahraman, imdiki zaman iinde hatra defterini okur ve biz doal ak iinde gemite olanlar reniriz. Bu yzden bu anlatm biimi, geriye dn tekniinin mkemmel bir bulula birlikte uygulamasna rnek saylacak deerdedir ve nesnel zaman sapmasnn (objective anachrony) gzel rneklerinden birisidir. Bir hikayede anlatlan olayn sresi ile hikayenin sresi daima farkldr. Hikayeci gerek zaman isteine gre ksaltr, uzatr, yok eder yani hi anmakszn atlar, bazen de diyaloglarla hikaye zamann taklid eder ve ona uyar. Ksaca sylem (discours) sresi yani hikayedeki anlatmn sresi anlatlan olayn sresine bazen denk der, bazen denk dmez. Bu durumda be hal ortaya kar: 1) Tablo ( scne): Sylem sresi, gerek zamana denktir. Bu durumda aktarlan hayat diliminin sresiyle anlatm sresi birbirine eittir. Diyaloglarda, tiyatro ve sinemada byle bir anlatmla karlarz. Bu hali u ksaltmalarla ifade edebiliriz:Hikayenin Zaman = Tahkiye Zaman: (HZ = TZ)

dzen, sra ve sklktr. A) Dzen (L'ordre): 6 Yazar hikayesini bir dzen iinde

B) SRE (La dure): 7

6 7

Grard Genette, Figures III, Editions Du Seul, Paris, 1972, s.77. Grard Genette, Figures III, Editions Du Seul, Paris, 1972, s.122.

Gizli Mabed hikayesindeki btn diyaloglar, gerek zamana karlk gelir. Hikayede on alt diyalog bei bulunmaktadr. Bu diyaloglar, toplam metnin yarsn oluturmaktadr. Sorbonlu Franszn monolou da hesaba alnrsa metnin yarsndan fazlas, zaman bize hikaye zamanna eit bir srede yaatr. Bu zaman bir imdiki zamandr. Bundan dolay biz kendimizi olayn iinde hissederiz. Ancak bu aamada zaman incelemelerinde dikkat edilmesi gereken ince bir noktaya da ksaca deinmemiz gerekmektedir: Hikayenin btn halinde bir imdiki zaman hikayesi olduunu sylemitik. Gizli Mabeddeki diyaloglar da imdiki zamana ait olmakla birlikte, anlam ynnden gemi zaman ifade ederler. Anlatlan hikaye grlen gemi zamana ait olduundan, bu hikayenin bir paras olan bu diyaloglar da gemi zaman ifade eder. Bundan dolay metne ait gramatikal zamanlar ok kez tahkiye zamann ifade etmez: Olguyu yle bir ekille ifade edebiliriz:

imdiki zaman (Anlatma an)

Grlen gemi zaman (anlatm zaman)

Diyaloglardaki imdiki zaman

Yani diyaloglardaki imdiki zaman, grlen gemie aittir, deeri de grlen gemi zamandr. 2) Mola ( pause): Yazar bazen olaylarn geliimini bir kenara brakr ve aklamalar yapmaya balar ve hikayenin zaman durur. Bu durumda zaman askya alnm olur, ilerlemez. Gizli Mabed hikayesinde anlatc sk sk, fakat ksa molalar verir. Bu mola anlarnda birinci ahs anlatcs kendi znel grlerini ifade eder ve ksa tasvirler yapar. 3) Yavalatma (slow-down / decelation): Bu durumda yazarn u olay anlat hz, olayn gei hzndan daha yavatr. Bu hali ksaltmalarla ifade edebiliriz:Hikaye Zaman > Tahkiye Zaman: (HZ

> TZ).

Bu yavalamalar bizim iin anlatcnn bak asn ve deer yarglarn kavramada ok nemli ip ularn verirler. Anlatc nerede zaman yavalatyorsa, dikkatimizi oraya ekiyor demektir. Hikayeler, ksa bir tr olduundan yavalatma tekniinin kullanlmasna pek uygun deildir, dolaysyla az kullanlr. Buna ramen mer Seyfettin, deer yarglarnn bir eletirisi olan bu hikayesinde yavalatma tekniini kullanmtr. Gizli Mabed hikayesinin en byk sprizi Sorbonlunun gizlice girdii St Annenin amar odasn bir gizli mabed sanmasdr. Hikayenin zamannda birka dakikadan ibaret olan bu an, Sorbonlunun hatra defterinde yavalatlarak anlatlm ve Sorbonlunun bo hayalleri ve yanlglar btn ayrntlaryla gzler nne serilmitir. Hikayenin temel tezi, yavalatma tekniiyle ortaya konmutur. Bu yavalatma an ayn zamanda hikyenin dm noktasdr ve bu defterde anlatlanlarn hayal rn olduunun anlalmas ise hikayenin zm noktasdr. 4) zet (sommaire): Bazen yazarlar olaylar zet halinde ksaca anlatr. Bu durumda anlatm sresi , olayn zamanndan ksadr. Hikaye trne en uygun den tekniklerden birisi, zet tekniidir. Bu teknik, gerek ana hikyenin anlatmnda gerek yan olaylarn anlatmnda sk sk

kullanlmaktadr. Bu hali

u ksaltmalarla ifade edebiliriz: Hikayenin

Zaman < Tahkiye zaman: (HZ < TZ) Gizli Mabed hikayesinin Hikaye Zaman, btn olarak dnldnde aa yukar yirmi drt saatlik bir zaman dilimidir. Bu sre, bir leden sonray bir geceyi ve bir sabah iine alr. Sorbonlu, St Annenin evine leden sonra gelmi, bir gece kaldktan sonra sabah evden ayrlmtr. Hikayede Sorbonlunun eve gelii, stanbulun khnemi semtlerinin Sorbonlu zerindeki etkilerini gstermek iin ayrntl bir tarzda anlatlmtr. Buna karlk Sorbonlunun evden ayrlp Fatih semtine ulamas hikayede sadece bir cmle ile zetlenmitir. Bunun sebebi, bir gn nce her grd manzarayla ilgilenen Sorbonlunun arkn srlarna kavutuuna inanmasndan sonra artk evreye ilgi gstermediini hissettirmek iindir. 5) Eksilti ( ellipsis ): Yazar olaylar zincirinin baz halkalarn hi yokmu gibi atlar, sonraki olaylara geer. Bylece tablo kesintiye uram olur. Anlatlmadan geilen bu zaman dilimlerinin belirlenmesi yazarn amacn kavramamzda bize ilgi ekici ip ular verdiinden gz nnde bulundurulmalar gerekir. mer Seyfettin hikaye boyunca temel temasna hizmet etmeyecek anlar ve ayrntlar ustalkla metnin dnda brakmtr: Bunu bir rnek ile gsterelim: -Buradan aas hep Trk mahallesi mi ?dedi. -Evet hep Trk mahallesi. -O hlde rica ederim, yayan gidelim. -Pekl!.. dedim. Yangn yerlerinden yrdk.(Seyfettin,2005:96) Burada diyaloglardan tahkiyeye geite ksa bir eksilti vardr: Yangn yerlerine ulancaya kadar geilen yerler, geen zaman hikyeye alnmamtr. Bu be hal, yazarn hikaye zaman karsnda ald tavr gsterir. Tablolar, yazarn nem verdii, aynen yanstmak istedii anlardr. Yazarn temel seimlerinin kavranmasn salar. Molalar, ok zaman yazarn fikirlerinin ortaya konulduu nemli anlardr. Yavalatma, yazarn en ok nemsedii anlar temsil eder. zet blmleri ise yazarn pek nemsemedii hayat dilimlerine denk der. Eksiltiler, ok zaman yazarn seimlerinin amacn kavramamza yardm eder. Sklk yazarn olay zamann deitirme tekniklerinden bir dieridir. Tabiatta olaylar tekrarlanmaz, hikayede ise edebilir. Sklk kavram kip (modes) altnda ortaya kar: 1) Eitlik kipi (singulative telling /singulatif): Yazar bir defa olup biten bir eyi, bir defa anlatr. Bu durumda anlatm eitlik kipindedir. 2) oaltma kipi ( repetitive telling / rptitif) : Bu durumda yazar bir defa olup biten bir eyi, birok defa ( n defa) anlatlr. 3) Azaltma kipi (iterative telling / itratif): Bu durumda yazar, birok defa olup biten bir eyi (n defa), bir defa anlatlr. Gizli Mabed hikayesi, btn olarak deerlendirildiinde eitlik kipinde geliir. kinci olarak sk sk azaltma kipinden yararlanmtr. (Bunlardan birincisi hikaye dzleminde yer alr ve onun saptanmasdr, ikincisi ise hikye dzleminde yer almayanlarn dzlemidir ve onun saptanmasdr.) Bir ok defa tekrarlanan olaylarn bir defa sylenerek zetlenmesi, hikayeye younluk kazandrmtr. Hikayedeki Bizim, seflet, vahet, cehlet dediimiz perinlklarmza o hrika! diyordu.
8

C) Sklk

(frequency /

frquence) : 8

Grard Genette, Figures III, Editions Du Seul, Paris, 1972, s.145.

cmlesi azaltma kipinin kullanlnn tipik bir rneidir. Hikayede oaltma kipi bir defa kullanlmtr. Hikayede gece olanlar nce anlatcdan dinleriz: Bu gecenin anlatcnn bak asndan gereki zetidir: Gece frtna kt. iddetli bir yamur yad.. Sonra ayn geceyi Sorbonlunun hatra defterinden tekrar dinleriz. Bu ise ayn gecenin znel bir ifadesidir. Bu gecenin aslnda hikyenin dm noktas olduunu daha nce belirtmitik. Bu hikayede oaltma kipinin sadece dm noktas iin kullanlm olmas, olduka anlamldr. Metnin fade etme (mise en discours) tabakasnda zaman, bize fiil zamanlar olarak yansr. 9 Bir hikayenin anlatm, zaman tabakasn i ie barndrr. Dikkat edilmediinde bu tabaka metnin dz yzeyinde bize aynym gibi grnr. Bunu ancak bir rnekle somut olarak hissettirebiliriz: Ayn hikayenin iinde kullanlan imdiki zaman eki -iyor , ayr takvim zamann gsterir. Bunlar yle dile getirebiliriz: 1)Yazarn hayal veya gerek okuyucusuna seslendii an. Bu bildiriim andr. 2) Anlatcnn dinleyiciye veya okuyucuya seslendii an. Bu an hikaye etme, yaratma dzlemine, fiktif dzleme ait bir andr. 3) Bir karakterin dier bir karaktere seslendii an. Bu an da hikaye etme, yaratma dzlemine, fiktif dzleme ait bir andr. Btn bu anlar, metinde karmza imdiki zaman ifadesiyle ve iyor ekliyle kabilir. Bu imdiki zamanlarn gerek deerlerini bulmamz iin, bir hareket noktasnn aranp bulunmas zorunludur. Hikaye zamanlarnn doru olarak belirlenmesinde bu hareket noktas, anlatcnn imdiki zamandr. Bu tarih, bu an esas alndnda anlatcnn ve karakterlerin imdiki zamana ait konumalarnn gerek zaman deerleri ortaya kar: Bir anlatc, mesela gemie ait bir olay anlatyorsa, diyaloglar imki zamana ait olsalar da gemi zaman ifade edeceklerdir. mer seyfettinin hikyesinin giri blmnden aldmz paray tekrar gzden geirelim: Geen gn Tokatlyan'da Sermet bana gen bir frenk takdim etti. Sorbon'dan arkadam! Kumral, ini mavi gzl, gzel, narin, nazik bir ocuk! Azgn bir "ark" meftunu! lk lf bu oldu: -Azizim, siz kendinizi bilmiyorsunuz. Avrupa'y bir ey zannederek kendi gzelliklerinizi gremiyor, kendi esrarlarnz yaamyorsunuz. Birdenbire hakl m, haksz m olduunu kestiremediim bu tevbihe glmsedim: - Yaamadmz, gremediimizi ne biliyorsunuz? - Bunu gzmle grdm, diye cotu. gecedir Sermet'in evindeyim. Herey alafranga: Yemek salonu, yatak odas, karsnn, kardelerinin giyinileri, hareketleri, hatta zihniyetleri, telkkileri bile hep Avrupakri! Ah nerede Loti'nin Trkiye'si?.. - Loti'nin Trkiye'si kar tarafta! dedim.(Seyfettin, 2005:94) Bu paraya bir btn olarak bakldnda hikyenin Trkenin temel hikye etme kipi olan grlen gemi zamanda anlatldn kolaylkla farkederiz: takdim etti, oldu, glmsedim, dedim ekimli
9

Tzvetan Todorov, Poetikaya Giri, ev.: Kaya ahin, Metis Eletiri,stanbul, 1999, 62.

fiilleri, hikyenin dili gemi zaman ile anlatldn gstermektedir. Bu temel anlatm zaman , btn hikye boyunca srer ve hikye ayn anlatm dzeyinde ve yine grlen gemi zamanda olan hi ses karmadm szleriyle son bulur. Bu hikyeyi anlatmak iin dil dzleminde seilen zaman grlen gemitir. Yani hikaye bize imdiki zamanda anlatlmaktadr ama anlat kipi olarak gemi zaman seilmitir. Anlatlan bir hikyenin olaylar, ya gemite olmutur, ya da olmaktadr, ya da olacak olanlardr. Hikayenin tamam bize gemi olaylar anlatyorsa bu anlatya gemi anlats (retrospective narration) diyoruz. Hikayede olmakta olan olaylar anlatlyorsa bu anlat tipine e zamanl anlat (concurrent narration) diyoruz. Az grlmekle birlikte hikyelerde gelecein anlats (prospective narration) da bulunmaktadr. Gizli Mabed hikayesinin zaman asndan hareket noktas, yazar-anlatcnn sze balad andr: [-Geen gn] sz bu hikayenin konuma kipinde baladn aka gstermektedir ve zaman hesaplarmz iin bir hareket noktasdr. Yukardaki metinde alt izili olan Kumral, ini mavi gzl, gzel, narin, nazik bir ocuk! Azgn bir "ark" meftunu! cmlesi bu ana aittir ve hikaye zamanna ait bir cmle deildir, bildiriim anna ait bir cmledir. Diyaloglarda koyu harflerle belirtilen imdiki zamanlar ise hikayenin zamanna aittir ve deerleri ise grlen gemi zamandr.

BBLYOGRAFYA: 1.Manfred Jahn.: Narratologie: A Guide to the Teory of Narrative, http://www.uni-koeln.de/~ame02/pppn.htm 2.http://emile.simonnet.free.fr/siften/narrat/narr 0001.htm 3. Genette, Grard (1972) Figures III, Editions Du Seul, Paris. 4.Gnay, V. Doan (2004): Dil ve letiim, stanbul, Multilingual. 5.Gnay, V. Doan (2002): Gstergebilim Yazlar, Multilingual, stanbul. 6.mer Seyfettin (2005): Btn Hikyeleri 9, stanbul, Harf Yaynclk. 7.Todorov, Tzvetan (1995): Yazn Kuram, ev.: Mehmet RifatSema Rifat, stanbul, Yap Kredi Yaynlar. 8. Todorov, Tzvetan (1999): Poetikaya Giri, ev.: Kaya ahin, stanbul, Metis Eletiri. 9.Uan, Hilmi (2003): Edebiyat Bilimi ve Eletiri, Ankara, Hece Yaynlar. 10.Ycel, Tahsin (1999): Yapsalclk, stanbul, Yap Kredi Yaynlar.

http://www.ege-edebiyat.org