Jorge Luis Borges _ Alakln Evrensel Tarihi Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr. UYARI: www.kitapsevenler.

com Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz sitemizdeki tm e-kitaplar, 5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve benzeri yardmc aralara, uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grme engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar, "engelli-engelsiz elele" dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala veya kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tm yasal sorumluluklar kullanana aittir. Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir. www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek ve kitap okuma alkanln pekitirmektir. Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyorum. Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar katklardan tr teekkr ediyorum. Bilgi paylamakla oalr. Yaar Mutlu LGL KANUN: 5846 sayl kanun'un "Altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

Bu e-kitap grme engelliler iin dzenlenmitir. Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grme engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp, kitapsevenler@gmail.com adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz. Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek, ltfen bu aklamalar silmeyiniz. Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz... Teekkrler. Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara. www.kitapsevenler.com Tarayann notu. Bireysel ktphanemi bilgisayar ortamna geirirken Taradm kitaplar kitapsevenlerle paylamak istedim. Bu Kitap Sadece Grme Engellilerin stifade Etmesi in www.kitapsevenler.com Web Sitesine Teslim Edilmitir. Belisa Jorge Luis Borges _ Alakln Evrensel Tarihi

JORGE LUIS BORGES 1899'da Buenos Aireste dodu. ngiliz asll arihes ve ngiliz edebiyatna dkn babas sayesinde ingilizce'yi spanyolca'dan nce konutu. Ortarenimini Cenevre'de tamamlad ve daha sonra zel dersler ald. ykleri nce Arjantin'deki iir dergisinde, daha sonra spanya ve Fransa'da yaymland. 1961'de ispanya'da Fonnentpr, 1962'de Fransa'da Commandeur de TOrdre des Arts et Lettres dllerini almasyla n btn dnyada yayld. eitli Amerikan, ngiliz ve Fransz niversitelerinde ders verdi, bir sre Avrupa'da dolat ve btn dnyada birok dller ald. Borges, 14 Haziran 1986'da Cenevre'de, yirmi yldr tand ve son yllarnda yanndan ayrlmayan Mana Kodama'yla evlendikten loa bir sre sonra ld. Balca yapdan: Evaristo Carriego (1930), Discusin (1932), Historia universal de la infamia (1935), Ficciones (1944);El Aleph (1949), Otras inauisiciones (1952), El injonne de Brodie (1970), El libro de arena (1975), La rosa profunda (1975), Siete noches (1980), Nueve ensayos dantescos (1982), La memoria de Shakespeare (1983).
r

JORGE

Ala

Evr

Historia Uni

. EVR

Historia Universal de la infamia (1935) 1989, Maria'-Kodama Bu kitabn yayn haklar The Wylie Agency (UK) Ltd.'in araclyla alnmtr. letiim Yaynlan 514 ada Dnya Edebiyat 111 ISBN 975-470-719-7 " 1999 letiim Yaynclk A. . _ ' , 1. BASKI 1999, stanbul (1000 adet) ' V 2. BASK 1999, stanbul (500 adet) 3. BASKI 2000, istanbul (500 adet) 4. BASK 2001, stanbul (500 adet)

':- \ < , ' " " ' ' ' ;"' , . \ \ . ' --'
. -

/... ~' ".-'''' . *

YAYN SORUMLUSU Osman Yener DZ KAPAK TASARIMI mit KAPAK Fato Gencosman UYGULAMA Hsn Abbas DZELT Sait Kzlrmak BASKI ve CLT Sena Ofset iletiim Yaynlar Klodfarer Cad. letiim Han No. 7 Caalolu 34400 stanbul Tel: 212.516 22 60-61-62 Fax: 212.516 12 58 . e-mail: iletisim@iletisim.com.tr web; www.iletisim.com.tr

. . . . Kvan

Yaynevinin Notu:
letiim Yaynlar, J. L. Borges'in eserlerinin telif haklarn elinde bulundu- ' ran Jorge Luis Borges Vakfi'yla yapt anlama uyarnca, Borges'in toplu eserlerini orijinal basklarndaki yapya sadk kalarak yaymlayacaktr. Bor-' ges'n balca eserlerinin gemi yllarda Trkiye'de eitli yaynevleri tarafndan yaymland gzn'ne alnrsa, ilk kez yasal telif haklar gzetilerek yaplan bu almada, eski basklarda yer alan baz yklerin yinelenmesinin bir gereklilik olduu anlalacaktr. Alakln Evrensel Tarihi (Histor'a niversel de la Infama) Cell ster tarafndan ngilizce'den evrilmitir. Toplu Eserler'de yer alacak kitaplardan daha nce yaymlananlar: Ficciones, Alet Brodie Raporu. leride yaymlanacak olanlar: Evaristo Carriego, El Libro de Arena, Siete Noches, La Rosa Profunda, Discusion, Otras Inquisiciones, El Hacedor, Nueve Ensayos Dantescos, La Memoria de Shakespeare.

Bu kitab S.D.'ye adyorum; ngiliz, yediveren ve Melek S.D.'ye. Ayrca, her naslsa yitirmedi im zm, sz tacirlii yapmayan, dlerle uramayan ve zamann, sevincin ve bahtszlklarn uramad ,, yreimin cevherini sunuyorum ona.

NDEKLER

Birinci Basma nsz ................................................................... 77 1954 Basmna nsz ................................................................. 13 Zalim Kurtarc Lazarus Morell ...................................................... 15 inanlmaz Dzenbaz Tom Castro .................................................. 25 Kadn Korsan Dul ing ................................................................. 33 Gnah Taciri Kei Eastman.......................................................... 41 Vurdumduymaz Katil Bili Harrigan ................................................ 49 Grgsz Grg Hocas Kotsuke No Suke ..................................... 55 Maskeli Boyac Mervli Hkim........................................................ 63 Mahalle Kabadays ..................................................................... 71 Vesaire ..................................................................................... 81 Bir ilhiyatnn lm ................................................................ 83 Yontu Odas ............................................................................... 86 D Gren iki Adamn Masal....................................................... 89 Yaya Kalan Byc ..................................................................... 92 Mrekkep Aynas ........................................................................ 96 Muhammed'in Dublr ............................................................. 700 Cmert Dman........................................................................ 702 Bilimde Kusursuzluk zerine....................................................... 703 Kaynaka ................................................................................. 105 evirmenin Notlar .................................................................... 707

BMNC BASIMA ONSOZ

_3 ;*-.*-#,

Bu kitapta yer alan anlat iziktirmeleri 1933 ve 1934 yllarnda yazld. Sanrm, Stevenson ve Cheslerton'n bir kez daha okuduum kitaplarndan, ayrca Sternberg'in ilk dnem filmlerinden ve belki de Evaristo Carriego'nun bir hayat yksnden filizlendiler. Baz hilelerden epeyce yararlandm: Geliigzel sayp dkmeler, anlatnn aknda anszn dmen krmalar, bir insann koca bir hayatn iki ya da sahneye indirmeler ("Mahalle Kabadays" adl yk de grsel amal benzer bir kaygdan biimlendi.) Ruhbilimsel deil bu anlatlar, ruhbilimsel olmaya almyorlar Kitabn sonundaki by rneklerine gelince, onlar zerinde ancak bir evirmen ve okur olarak hakkm olduunu syleyebilirim. Bana yle geliyor ki, iyi okurlar, iyi yazarlardan da az. Valery'nin kendi yaratt Edmond Teste'e yaktrd paralarn, Teste'in kars ve arkadalarnnkiler kadar hayranlk verici olmadn kim yadsyabilir ki? Okuma, elbette, yazmadan sonra gelen bir etkinliktir; daha gsterisiz, daha zgr, daha dnseldir J.L.B. Buenos Aires, 27 mays 1935
11

954 BASIMINA NSZ

Btn olanaklarn bile bile tketen (ya da tketmeye alan) ve sonunda kendi parodisinin snrna, dayanan slbu barok olarak tanmlayabilirim. Andrew Lang'in, daha binsekizyzseksenlerde Pope'un Odysseia'sm alaya alan kaba bir gldr yazmaya kalkmas aslnda bouna bir abayd; nk Pope'un Odysseia's kendi kendinin parodisinden baka bir ey deildi ve bu yaptn parodisini yazmaya soyunan bir yazarn zgn metni amas beklenemezdi. "Barok", kyas biimlerinden birinin addr; onsekizinci yzyl, bu ad, bir nceki yzyln mimarlk ve resminde grlen baz arlklar iin kullanmt. Diyeceim, kendi hilelerini btn aklyla sergileyen ya da gereinden fazla kullanan btn slplarn eninde sonunda varaca aama baroktur. Barok dnseldir; Bernard Shaw da, btn bir dnsel uran, znde mizah olduunu belirtmitir Mizahn bylesi, Baltasar Gracidn'n yaptlarnda nceden dnlp tasarlanm deildir, ama John Donne'n yaptlarnda nceden dnlp tasarlanm, bile isteye yaplm bir mizah vardr. Benim bu kitabma gelince, ad bile buram buram barok ko13

kuyor. Kitabi gzden geirip dzeltmek, onu yok etmekten farksz olurdu; onun iin, burada, "Ne yazdmsa, yazdm" (Ki-tab- Mukaddes, Yeni Ahit, Yuhanna'ya Gre, 19:22) szne snmay ve kitab yirmi yl sonra hi deitirmeden yeniden yaymlamay yeledim. Bunlar, kendi bana yk yazmay gze alamayan, dolaysyla da (hibir estetik hakll olmad halde) bakalarnn masallarn bozup arptarak kendi kendini elendiren utanga bir delikanlnn sorumsuzca oynamaya kalkt oyunlardr. Bu utanga delikanl, bu ne id belirsiz altrmalarn ardndan doru drst bir yk yazma urama girmi; "Mahalle Kabadays" adn verdii ve byk dedelerinden Francisco Bustos'un imzasn kulland yk, artc ve biraz da akl sr ermez bir baar kazanmtr. Bir zamanlarn Buenos Aires'inin kenar mahallelerindeki hayat anlatan bu ykde, ancak okumu takmnn kullanaca baz szckler de kullandm grlecektir. Bunun nedeni, kabadaynn kibarla zenmesi ya da (geri bu neden brn geersiz klyor, ama belki de gerek neden budur) kabadaylarn da birer birey olmalar ve her zaman hayalimizde canlandrdmz kabadaylar gibi konumamalardr. Byk Tayc'nn tanrbilimcileri, evrenin znn holuktan baka bir ey olmadn sylerler. Bu kitab da evrenin kck bir paras olarak gryorlarsa, onlara hak vermemek olanaksz. Daraalarndan ve korsanlardan geilmiyor kitapta; kitabn adnda yer alan "alaklk" szc de ok ar bir sz, cima btn bu tantanann ardnda hibir ey yok. Bir suretten, yzeye vuran hayallerden baka bir ey deil bu kitap; ama tam da bu yzden, keyifli olabilir Yazar, bir bakma mutsuz bir adamd, ama bu kitab yazarken oyalayp avuttu kendini; umarm, onun ald keyif bir lde okura da. yansr. "Vesaire" blmne yeni para ekledim. J. L. B.

ZALM KURTARICI LAZARUS MORELL

Nereden Nereye 1517 ylnda, Yerliler'in Antiller'deki alim madenlerinin cehennem ukurlarnda ryp gitmelerine yrei paralanan ispanyol misyoner Bartolome de las Casas, spanya kral V Carlos'a, oraya zencilerin getirtilmesi iin bir tasar sunmutu; Antiller'deki altn madenlerinin cehennem ukurlarnda zenciler ryp gitsin diye. Biz Amerika'nn kuzeyinde ve gneyinde yaayanlar, bu acayip insancl dnme neler borluyuz neler: W. C. Handy'nin blues paralarn; Uruguayl avukat ve Siyah akmnn ressam Don. Ped.ro Figari'nin Paris'teki byk baarsn; tangonun kkenini zencilere kadar dayandran bir baka Uruguaylnn, Don Vicente Rossi'nin halis yerli dzyazlarn; Abraham Lincoln'n destans boyutlarn; Sava yznden be yz bin kiinin lmesini ve asker emeklilerine milyon yz bin. dolar aylk balanmasn; spanyol Akademisi'nin szlnn on nc basmna "lin etmek" fiilinin girmesini; King Vidor'un, yalnzca Siyah oyuncularla ekilen
15

14

ilk Hollywood filmi Hallelujah.i'yi; Arjantinli yzba Miguel Soler komutasndaki anl "Melezler ve Zenciler" alaynn, Uruguay'daki Cerrito arpmasnda gerekletirdii o kar durulmaz sng hcumunu; Martin Fierro'nun bir _ >, zenciyi ldrmesini; o ackl Kba rumbas "Fstk Kz"; tutuklanp zindanda can veren Toussaint-EOuverture'n Napolyonculuunu; Haiti vudu ayinlerinin ha ve ylann ve papaloi'nm alpalasyla boazlanan keilerin kann; tangonun anas habanera'y; Buenos Aires ve Montevideo'nun bir baka eski zenci dans canombe'yi. Bir de, alak kurtarc Lazarus Morell'in akllara durgunluk veren, rezil hayatn kukusuz.

lar ta ve demir grdler mi itahla yutkunurlar, nk evrelerinde kum, kereste ve amurlu sulardan baka bir ey yoktur.

Adamlar Ondokuzuncu yzyl balarnda (bizi ilgilendiren tarih de bu), zenciler, rman iki yakas boyunca uzanp giden pamuk tarlalarnda gndoumundan gnbatmna rgatlk ederlerdi. Toz toprak iindeki ahap barakalarda yatp kalkarlard. Analarla ocuklar arasndaki ilikileri saymazsak, akrabalk ilikileri rastgele ve belirsizdi. Adlar vard, ama soyadsz da geinip gidiyorlard. Okuma yazmalar da yoktu. Yumuak, tiz sesleriyle, nlleri uzatarak tekdze bir ngilizce konuurlard. Sra sra dizilir, rgatbanm kams altnda iki bklm alrlard. Kamayagrsnler, koca sakall adamlar gzel atlarna atlarlar, hrlayp havlayan av kpekleriyle izlerini srp yakalarlard onlar. Hayvans umutlarna ve Afrikal korkularna bir de Kitab Mukaddes'in kelm eklenmi, bylece isa'ya inanmlard. Pes perdeden, "Go down, Moses" sylerlerdi bir azdan. Mississippi, onlarn gznde, alack eria Irma'nn heybetli bir hayaliydi. Bu iyi ilenmi topraklarn ve bu zenci srlerinin sahipleri, ille de akamdan yaplm Eski Yunan taklidi bir reva bulunan, rmaa nazr konaklarda oturan, aylak, agzl, gr sal beyefendilerdi, iyi bir kle bin dolar eder, ama fazla dayanmazd. Bazlar o kadar deerbilmezdi ki, hastalanp oluverirdi. Ne zaman ne olaca hi bilinemediinden, klelere denen parann karln bir an nce almak gerekiyordu. Klelerin tarlalarda gnn aarmasndan havann kararmasna elek dur durak demeden altrlmalar bu yzdendi; byk iftliklerde her yl rn veren pamuk, t17

Yer Sularn Babas, dnyann en byk rma Mississippi, bu eine az rastlanr aalk herif iin biilmi kaftand. (Mississippi Irma'm Alvarez de Pineda bulmutu. Ama buraya ilk keif gezisini dzenleyen, Peru'nun eski fatihi Kaptan >j Hernando de Soto'ydu. De Soto, Tnkalar'n kral Atahual-pa'ya hapiste iyi vakit geirsin diye satran retmiti. ldnde, Mississippi'nin sularna gmld.) Mississippi bar geni bir rmaktr; Parana, Uruguay, Amazon ve Orinoco'nun usuz bucaksz, bulank bir kardeidir. arlamur akar; her yl, Mississippi'nin kustuu drt yz milyon, ton balk Meksika Krfezi'ni bulandrr. ok eski zamanlardan beri onca pislik bir atalaz oluturmu, srekli ryp kokuan bu yntlar arasndan dev bataklk servileri boy vermi, amur, saz ve balk llerinden geilmeyen labirentler le gibi kokan bu alvyonlu alan sarp sarmalamtr. Irman, Arkansas ile Ohio arasnda kalan yukar kesiminde geni dzlkler uzanr. Orada, stmaya yakalanp duran, solgun yzl, perian adamlar yaar; bun16

tn ya da ekerkam ekimi yaplmas bu yzdendi. Agzllkle ekilip hoyrata ilenen, kt kullanlan toprak, ok-gemeden bitkin dp tkenir, yerini ayrkotlar ve yosunlarla kapl bir batakla brakrd. Terkedilmi iftliklerde, kasabalarn kenar mahallelerinde, sk kamlklarda, rman batakla dnm kollarnn kylarnda yoksul Beyazlar yaard. Bunlar genellikle balklkla geinirler, zaman zaman avclk yaparlard, ama at aldklar da olurdu. Zencilerden sk sk alnt yiyecek dilenen bu dkn Beyazlar, sefilliklerine bakmadan, soylarnn safkan, bozulmam oluuyla bbrlenip dururlard. Lazarus Morell de bunlardan biriydi.

clm. Tanr'nm gznde, zencileri alp satan gnahkrn, katilin teki olduunu bilmiyor deildim, ama gene de gz-yalanm tutamadm." Bu kutsal sylevleri en dobra anlatan ise, Morell'in kendisi. "Kitab- Mukaddes'imi rastgele bir yerinden atm," diye yazm Morell. "Aziz Paulus'un mnasip bir lf arpt gzme; bir saat yirmi dakika vaaz verdim. Adamm Crenshaw ve arkadalar bu sreyi boa harcamadlar; ierde beni dinleyenlerin atlarn toplayp gtrdler. Atlar rman Arkansas yakasnda sattk. Ama yerinde duramayan, doru bir at vard ki onu kendime ayrmadan edemedim. Ayn at Crenshaw'un da ok houna gitmiti, ama Crenshaw'u o ata binmenin onun harc olmadna inandrmakta glk ekmedim."

Adam Morell'in genellikle Amerikan dergilerinde yaymlanm olan fotoraflar gerek deildir. Bylesine anl anl bir adamn gerek resimlerinin bulunmamas bir rastlant olmasa gerek. Belki de Morell, ardnda gereksiz ipular brakmamak, ama ayn zamanda gizemliliine biraz daha gizem katmak amacyla kameralardan zellikle kayordu. Gene. de, delikanllnda yakklln kysndan bile gemediini, birbirine deecek kadar yakn gzleriyle sicim gibi dudaklarnn hi de ekici olmadn biliyoruz. Aradan geen yllar, ak sal dzenbazlara ve yaptklar yanlarna kr kalm, gz dnk canilere vergi bir arballk kazandrd ona. Yoksulluk iinde geen ocukluuna ve hi de onurlu saylamayacak bir hayat s/m olmasna karn, kerli ferli bir Gneyli beyefendiydi. Kitab- Mukaddes'i hat-melmiti, verdii vaazlara yrekten inanrd dinleyenler. Krmz Baston kumarhanesinin sahibi, "Lazarus Morell'i minberde grdm," demiti bir gn. "nsann ruhuna huzur veren szlerini dinledim, gzlerinde biriken yalar gr18

Yntem Bir eyalette alnan atlar baka bir eyalette satmann, Morell'in su dolu hayatnda hi de olaand bir yan yoktu. Gelgeldim, sonradan ona Alakln Evrensel Tarihi'ncle hak etlii yeri salayacak yntemin ipular burada yatmaktayd. Bu yntemin benzersizlii, yalnzca onu farkl klan zel durumlardan deil, ayn zamanda gerektirdii alaklktan, insanlarn umutlaryla lmcl biimde oynanmasndan, tpk rkn bir karabasann yava yava belirginlemesi gibi alarn ar ar rmesinden de kaynaklanyordu. ok sonralar, Al Capone ve Bugs Moran byk bir kentte akl almaz paralarla oynayp sradan hafi I makine! il fc k l e r l e i grecekler, ama vurup krmaktan teye gidemeyecekler, alt taral bir tekel kurabilmek iin onca sava vermek zorunda kalacaklard. Morell'in buyruu altndaysa, hepsi de yeminli laylas saylabilecek bine yakn adam vard. Bunlarn iki yz reis takmn ya da meclisi oluturur,
19

geri kalan sekiz yznn yerine getirecei buyruklar bunlar verirdi. Btn tehlikeleri, bu i bitiriciler ya da tetikiler, stlenirdi. ler karacak olursa, ya adalete teslim edilirler ya da ayaklarna smsk balanm bir tala Mississippi'nin dibini boylarlard. ou melezdi. Bunlara den iblislik uydu: Parmaklarnda parldayan yzklerle sayg uyandrarak, Gney'in byk iftliklerini batan baa dolarlard. Zavall bir zenciye yanar, onu zgrlne kavuturacaklarn sylerlerdi. Efendisinden kaar ve kendisini satmalarna izin verirse parann bir blmn alacan anlatrlard. Sonra, zencinin bir kez daha kamasna yardmc olacaklarna, bu kez onu zencilerin zgr olduu bir eyalete yollayacaklarna sz verirlerdi. Bir zenci iin para ve zgrlkten, gm dolarlarn krtsyla bamszlndan daha batan karc bir neri dnlebilir miydi? Kle yreklenir, ilk ka gze alrd. Doal ka yolu rmakt. Bir sandal m olur, bir buharl geminin ambar m, bir duba m, yoksa burnunda bir kulbe ya da drt Yerli adr bulunan gkyz kadar geni bir sal m, hi fark etmezdi. nemli olan, kendini ba sonu olmayan rman akna ve gvenliine salvermekti. Zenci bu kez bir baka byk iftlie satlr, sonra yeniden kap kamlk ya ela sazlklara snrd. Orada, (artk ciddi kukular duymaya balad) korkun kurtarclar birtakm aprak harcamalar ne srerek, onu son bir kez daha satmak zorunda olduklarn, dndnde iki satn da [Darasn alp zgrlne kavuacan sylerlerdi. Adam bir kez daha satlmay kabullenir, bir sre alr, kpeklere ve kamlara meydan okuyarak yeniden kaard. Kan revan iinde, tepeden trnaa tere batm, umarsz ve gnlerdir uykusuz, kap gelirdi.
20

Son Kurtulu imdi bir de iin yasal ynne bakalm. Moreil'in etesi, kaak kleyi hemen sata karmazd; ta ki, klenin ilk efendisi iln verip, onu yakalayana dl vaat edinceye kadar. Bu tr ilnlar, kleyi bulan kiiyi mala sahip kmaya yetkili klyordu. O zaman zenci emanet mal olup kar, bylece yeniden satlmas da hrszlk deil, ancak emanete hyanet saylrd. Emanete hyanet durumunda mahkemeye bavurarak hak aramak da bir ie yaramazd, nk tazminat asla denmezdi. Btn bunlar ok gvenlikliydi, ama gene de tam bir gvence salad sylenemezdi. Zenci, duyduu kran ya da acyla, tebilircli. Anasndan kle domu orospu ocuu, ona asla yar etmeyecekleri o gzelim dolarlar Kahire kera-nesinde har vurup harman savurabilir, bir testi avdar viskisi devirip srlarn aa vurabilirdi. O yllarda, klecilie kar kan birtakm kkrtclar Kuzey'i bir utan br uca dolayorlard; zel mlkiyete kar kan bu tehlikeli kudurganlar etesi klelerin zgr klnmasn savunuyor, onlar kamaya kkrtyordu. Morell, bu anaristlere pabu brakacak adam deildi. Yankee deildi o, sapma kadar Gneyli bir Beyazd; Beyazlarn soyundan geliyordu. Bir gn bu ileri, brakp beyefendiden saylmay, kilometrelerce uzanp giden kendi pamuk tarlalarnn, sra sra dizilip iki bklm alan kendi klelerinin sahibi olmay dlyordu. Onca deneyimden sonra, gereksiz tehlikeleri gze almaya hi niyeti yoktu. Kaak kle zgrlne kavumay bekleyedursun, Lazarus Moreil'in kanck melezleri kendi aralarnda bazen belli belirsiz bir ba iaretiyle karar verirler ve kleyi gzden, kulaktan, eklen, gnden, rezillikten, zamandan, koruyucularndan, umarszlktan, havadan, kpek srlerinden,
21

dnyadan, umuttan, terden ve kendinden kurtarverirlerdi. Bir kurun, bir bak ya da kafaya inen bir sopa... Son kant yok etmek Mississippi'nin kaplumbaalaryla yaymbahk-larma kalrd.

Kyamet Erbabnn sayesinde iin bymesi kanlmazd. 1834 balarnda Morell yetmi kadar zenciyi "kurtarm" bulunuyordu. stelik o talihli nclerin izinden gitmeye can atan daha bir yn zenci srada bekliyordu. alan bydke, yeni adamlar almak kanlmaz oldu. Ballk yemini edenler arasnda, Virgil Stewart adl Arkansasl bir delikanl da vard. Kyclyla ksa zamanda nam salan Stewart, birok klesi tuzaa drlm olan bir beyefendinin yeeniydi. te. bu delikanl 1834 austosunda yeminini bozup, Mo-rell'i ve etesini ele verdi. Polisler, Morell'in New Orleans' daki evini kuattlar. Morell, ancak polislerin bo bulunmasndan yararlanarak, belki de rvet yedirerek baarabildi kamay. Aradan gn geti. Morell, bu gn boyunca, Toulouse Soka'nda, bahesi asmalar ve heykellerle dolu eski bir evde gizlendi. Anlatlanlar doruysa, yemeklere pek el srmedi, evin lo, geni odalarnda yalnayak dolap durdu, dncelere dalarak puro stne puro yakt. Sonra, evdeki klelerden biriyle, Natchez'e iki, Red Irma'na da bir mektup yollad. Drdnc gn, Morell'in kald eve adam geldi; Morefl'le babaa verip sabaha kadar dzenler kurdular. Beinci gn, Morell gn aarrken yatandan kalkp bir ustura i st edi, zenle sakaln kesti, giyinip kt. Sakin admlarla kentin kuzey varolarndan geti; krlar tutar tutmaz, Mississippi dzlklerinin kysndan dolanarak admlarn sklatrd.
22

Akllara durgunluk verecek bir dzen kurmutu kafasnda. Ona hl sayg duyan son insanlar, kendisine minnet borcu olan Gneyli zencileri kullanmay tasarlyordu. Bunlar, arkadalarnn katn gzleriyle grmler, ama bir tekinin bile yeniden ortaya ktna tank olmamlard. yleyse, kaanlarn zgrlklerine kavutuklar doru olmalyd. Morell'in amac, zencileri beyazlara kar ayaklandrmak, New Orleans' ele geirip yamalamak, blgenin tek egemeni olmakt. Stewart'm ihanetiyle km, nercley-se yklm olan Morell, suun kurtulu olarak yceltilecei lke apnda bir misillemede bulunarak tarihe gemeyi dlyordu. Bu amala, daha gl olduu Natchez'e doru yola kt. Bu yolculuu onun azndan aynen aktaryorum: "Drt gndr yryordum, bir at edinme frsat gememiti elime. Beinci gn, on iki sularyd, bir dere boyunda mola verdim. Biraz su iip dinlenirim diyordum. Bir ktn stne oturmu, geldiim yola bakyordum ki, gzel bir at srtnda bir adam grnd. Adam grr grmez, atn almaya karar verdim. Yerimden kalktm, kurban olduum pitovumu adama dorultup atndan inmesini syledim, indi. At yularndan tuttum, adama dereyi gstererek, "D nme," dedim. Birka yz metre yryp durdu. Giysilerini karttrdm. "Beni ldrmeye kararlysan, brak da son duam edeyim," dedi. Dua etmesini bekleyecek vaktim olmadn syledim. Dizlerinin stne kt, ensesine sktm kurunu. Karnn yarp barsaklarn detikten sonra adam dereye attm. Sonra ceplerini kartrdm; drt yz dolar otuz yedi sent ve birtakm belgeler kt; belgelere bakmadm bile. izmeleri gcr gcrd; tam ayama grey-cli, ok gzel durdu. Eski pabularm dereye frlattm. ite, bana gereken at byle elde ettim. Natchez'e doru yol alrken, artk son be gnn klkszlndan kurtulmutum, havam yerine gelmiti."
23

k Morell'in, kendisini lin etmeyi dleyen zencilerin ayaklanmalarna nderlik ettiini ya da nderlik etmeyi dledii zenci ordular tarafndan lin edildiini dnebiliyor musunuz? zlerek itiraf etmeliyim ki, Mississippi tarihi, bu iki harikulade frsatn ikisinden de yararlanamad. stelik, ilah adalet (ya da ilah ahenk) de yerini bulmad: Sularna yataklk eden rmak Morell'in mezar olmad. Lazarus Morell, 1835 ocann ikinci gn, Silas Buckley adyla yatt Natchez hastanesinde bir akcier hastalndan ld. Onu, koutaki hastalardan biri tamd. Ayn ikisi ve drdnde, baz byk iftliklerdeki kleler ayaklanmaya kalktlar, ama pek fazla kan dklmeden bastrld ayaklanma.

NANILMAZ DZENBAZ TOM CASTRO

Ondan Tom Castro diye sz ediyorum, nk 1850 dolaylarnda Talcahuano, Santiago ve Valparaiso sokaklar ve evlerinde bu adla tannyordu. imdi bu kylara gene bu adla geri dnmesi -yalnzca bir hortlak ve hafif bir okuma metni olarak da olsa- cuk oturmaktadr. Wapping doum ktnde ad, 7 Haziran 1834 tarihinin altnda Arthur Orlon diye gemektedir. Bir kasabn olu olduu, ocukluunun Londra'nn kenar mahallelerinden birinde yoksunluk ve yoksulluk iinde getii ve denizin arsna kulak verdii biliniyor. Bu sonuncusu aslnda hi de olaand saylmaz. Soluu denizde almak, ngilizler iin, anababa basksndan kurtulmann geleneksel yollarndan biridir, servene giden yoldur. Bu yolu corafya ela krkler, Kitab- Mukaddes de (Mezmurlar, 107): Gemilerde denize inenler, byk sularda i grenler; onlar Rabbin ilerini, enginlerde harikalarn grrler. Orlon, doup byd, pislikten geilmeyen, kiremit rengi sokaklar terk etti, bir gemiyle denize ald, Gney-ha takmyldzna o bildik dkrklyla bakt ve ili'nin Valparaiso limannda gemiden kal. Hem suskun, hem de
24

25

donuk bir adamd. Aslna baklrsa, alktan lebilirdi (l meliydi de); ama alkla varan uysall, yznden eksik olmayan glmseyii ve akl almaz psrkl, sonradan so yadn da alaca Castro ailesinin kanatlar altna snmas n salad. Bu Gney Amerika serveninden baka bir iz kalmam geriye; ama Castrolar'a olan gnl borcundan hibir ey eksilmemi olacak ki, 186l'de Avustralya'da ye niden ortaya ktnda hl ayn soyadn tayor, Tom Castro namyla tannyor. Orada, Sydney'de, Ebenezer Bog le adl zenci bir uakla tant Norton. Bogle, geri pek ya kkl saylmazd, ama baz yan ban alm, arbal zencilerde rastlanan oturakl bir grn, buyurgan ve g ven verici bir havas vard. Birok antropoloji kitabnn r kndan esirgedii bir zellii daha vard: Durup dururken parlak bir fikir yakalard. Yeri geldiinde, bunun kantlan dm greceiz. Kkeni ta Afrika'ya uzanan, tutkular Kal venciliin iyi ve kt yanlar tarafndan zenle trplen mi, drst, efendi bir adamd. Arada srada cinlere kar mas dnda (az sonra greceiz), bakalarndan hibir far k, hibir arpc zellii yoktu; eskiden beri, kardan kar ya geecei zaman kapld korkuyu saymazsak tabii: Bir gn bir aracn cann alabilecei korkusuyla, yaya geitle rinde sama soluna, nne arkasna bakar, bir trl karya geemez, yle kalrd. '^ ^-;v;j^,.,^; ':?-. .';''.' Orlon, onu ilk kez, bir akam Sydney'de inlerle cinlerin top oynad bir ke banda, asla sz konusu olmayan lme kar cesaretini toplamaya alrken grd. Onu uzun sre gzledikten sonra, zenciye kolunu uzatt; iki adam, ayn aknl paylaarak, bombo caddede kardan karya getiler. Artk gemiin karanlna gmlm olan o andan balayarak, bir uyrukluk dodu: Wappingli gerzek ikonun, oturakl ve ikircikli zenciye uyrukluu. Bogle, 1865 eyllnde yerel gazetede kederli, bir ilna rastlad.
26

Tapnlan l 1854 nisannn sonlarna doru (Orlon, ili konukseverliinin tadn karrken), Rio de Janeiro'dan Liverpool'a gitmekte olan Denizkz adl vapur Atlas Okyanusu'nun sularna gmld. Kayplar arasnda, Fransa'da bym ve ngiltere'nin nde gelen Katolik ailelerinden birinin vrisi olan Roger Charles Tichborne adl bir subay da bulunuyordu. Belki inanlmaz gelebilir size, ama ngilizceyi en szme Paris azyla konuan ve insanlarda ancak Fransz akl, Fransz zeks ve Fransz ukallnn yaratabilecei emsalsiz bir fke uyandran bu Franszlam delikanlnn lm, Tichborne'u hayatnda grmemi olan Arthur Orton'm yazgsn deitirecekti. Roger'm yasl annesi Lady Tichborne, olunun lmne inanmaya asla yanamyor, dnyann drt bir yannda yrek paralayc ilnlar yaymlatyordu. te bu ilnlardan biri Ebenezer Bogle'n yumuak, kara ellerine geti ve kusursuz bir tertip kuruldu.

Benzemezliin Erdemleri Tichborne zarif, iki dirhem bir ekirdek, yz hatlar sert, esmerce, dz siyah sal, gzlerinden nee salan, bir ey anlatrken kl krk yaran, ak seik olmaya zen gsteren bir beyefendiydi. Orlon ise, yz hatlar nerdeyse seilemeyecek kadar iman, kaba ve grgsz herifin ikiydi; her taral illerle kaplyd; kahverengi salar dalga dalga, gzleri yumuk yumuktu; syledikleri ya glkle anlalr ya da hi anlalmazd. Bogle kalasna koymutu: Orlon, Avrupa'ya giden ilk gemiye allayacak ve olu okluunu syleyerek Lady Tichborne'un dn geree dntrecekti. Mthi dahiyane bir tertipti. Basit bir rnek verelim. Eer dzenbazn biri 1914 ylnda kendini Alman imparatoru di27

ye yutturmaya kalksayd, hemen ular yukar kalkk bir byk, sakat bir kol, buyurgan bir bak, gri bir pelerin, madalyadan geilmeyen bir gs ve tepesi sivri bir mifer edinirdi kendine. Bogle ise daha cin fikirliydi. Asker niteliklerinden btnyle arndrlm, gz kamatrc nian ve madalyalar takp taktrmam, sol kolu sapasalam, sinekkayd tra olmu bir kayzer srerdi piyasaya. Artk karlatrmay bir yana brakabiliriz. Bogle'm, piyasaya, avanaka bir sevimlilikle glmseyen, kahverengi sal, Franszca-nn f'sini bilmeyen, gevek bir Tichborne srd kaytlara gemi bulunuyor. Bogle, nicedir kayp olan Tichborne'un tpatp benzerini bulmann mmkn olmadn biliyordu., Ne kadar ustaca dzenlenmi olursa olsun btn benzerliklerin, baz kanlmaz benzemezlikleri daha da vurgulamaktan teye gidemeyeceini de biliyordu. Bu yzden, her trl benzerlikten alarga durdu. Sezgileriyle biliyordu ki, bu kadar gze batan benzemezlikleri hibir dzenbaz gze alamayacana gre, kalkacaklar tehlikeli urataki btn beceriksizlikler iin iinde en kk bir sahtekrlk bulunmadnn kant olacakt. Zamann yardaklnn ne kadar nemli olduu da asla unutulmamalyd: Gney Yark-re'de kaderin alar arasnda geirilen on drt yl, insan kimbilir ne kadar deitirirdi! Baarnn baka bir gvencesi de, Lady Tichborne'un bkp usanmadan yaymlatp durduu, Roger Tichborne'un sa olduu konusunda ne kadar sarslmaz bir inan beslediini ve onu grr grmez tanmaya ne kadar istekli olduunu gsteren o kubeyinli ilnlard.

mak iin de, sol meme ucunun yambamdaki iki ben ve ac ama unutulmaz bir ocukluk ans -eekarlarnm saldrsna uramtgibi su gtrmez kantlar verdi. Mektup hem ksayd, hem de Tom Castro ile Bogle'dan beklenecei zere batan sona yazm yanllaryla doluydu. Lady Tichborne, Paris'teki otel odasnn grkemli yalnzlnda, mektubu sevin gzyalar arasnda tekrar tekrar okudu ve olunun anmsamasn isteyecei anlar birka gn gemeden kafasnda canland. 1867 ocann onaltsmda Roger Charles Tichborne ayn otele kageldi. Kendisine, saygl ua Ebenezer Bogle e lik etmekteydi. Prl prl bir k gnyd. Lady Tichbor ne'un yorgun baklar gzyalaryla buulanmt. Zenci, perdeleri ardna kadar at; gn her eyi bir maske gibi rtt; hovarda olunu o saat tanyveren anne, onu cokuy la barna bast. Artk oluna gerekten kavutuuna gre, olunun gncesini ve Brezilya'dan yollad mektuplar, onu birbama yaad ondrt yl boyunca ayakta tutmu olan o aziz hatrat geri. verebilirdi. Onlar gururla teslim et ti oluna. Tek bir sayfasn bile kaybetmemiti. '*-&<<.' Bogle kendi kendine glmsedi. Artk Roger Charles'm uysal hayaletini ete kemie brndrebilirdi.
* ' ^ ^.; ^

Ad Majorem Dei Gloriam

'

""

''

Buluma iyilikte bulunmaktan hibir zaman ekinmeyen Tom Castro, Lady Tichborne'a bir mektup yazd. Kimliini kantla28

Klasik tiyatronun allm sahnelerinden birini andran bu mutlu kavuma, taraf, gerek anne, sahte oul ve baarl tertipiyi muratlarna erdirerek ykmzn sonunu getirebilirdi pekl. Oysa kaderin (iice gemi binlerce nedenin sonsuz, aralksz akna kader deriz) daarnda bir baka son vard. Lady Tichborne 1870'te lverince, akrabalar, Orton'a kar sahte kimlikten dava atlar. Agzlln deilse bile yalnzlk ve gzyalarnn azizliine uramam olan akraba29

If

lar, Avustralya canglarndan anszn skn eden bu iman ve nerdeyse karacahil adamn, Lady Tichborne'un hayrsz evld olabileceine asla inanmamlard. Orton ise, Roger Charles'm alacakllarna gveniyordu; paralarn bir an nce geri alabilmekten baka bir ey dnmeyen alacakllar, Or-ton'm Tichborne olduuna inanmaya can atyorlard. Aile avukat Edward Hopkins ile Tichborne ailesinin gemiini iyi bilen antika merakls Francis J. Baigent'm dostluklarna ela gveniyordu dorusu. Ama bu kadar yeterli deildi. Bogle, oyunu kazanabilmeleri iin, kamuoyunu da arkalarna almalar gerektii kansndayd. Banda silindir apkas, elinde emsiyesi, Londra'nn sekin caddelerinde esin perisi avna kt. Akamstyd. Balrengi ayn yanss emelerin drt keli havuzlarna vuruncaya kadar dolat durdu. Sonunda esin perisi geldi. Bir taksi evirip, Baigent'm evinin yolunu tuttu. Baigent, Times'a, Tichborne olduu sylenen kiinin utanmaz bir dzenbaz olduunu aklayan uzun bir mektup gnderdi. Mektubun altna da, Cizvit Der-nei'nden Peder Goudron diye imza att. Baigent'm mektubunun ardndan, ayn lde banaz Katolik sulamalar birbiri ard sra yamaya balad. Tepki hemen geldi: Drst insanlar, Sir Roger Charles'm acmasz bir Cizvit tertibine kurban gitmekte okluunu kavramakta gecikmediler.

Tichborne onu tanmt; bir annenin yanlmas mmkn deildi. ler yolunda ya da az ok yolunda gidiyordu ki, Orton'n eski aftoslarndan biri tank krssnde grnd. Bogle, "akrabalar"m bu haince oyunu karsnda hi sarslmad; banda silindir apkas, elinde emsiyesi, bir kez daha Londra sokaklarnda esin aramaya kt. Bulup bulmadn hibir zaman renemeyeceiz. Primrose Hill'e varmasna az kalmt ki, yllardr izini sren o uursuz araba karanln iinden frlayverdi. Bogle arabann stne geldiini grd grmesine, bard barmasna, ama gene de paay kurtaramad. Ta kaldrma hzla arpan kafas, atlarn nallar altnda parampara oldu.

Hayalet Tom Castro, Roger Charles Tichborne'un hayaletiydi; ama bakasnn dehasyla ete kemie brndrlen iler acs bir hayalet. Bogle'n lm haberini alnca ykld. Yalan sylemeyi srdrd, ama inandrcl gittike azalyor, gittike daha ok ak veriyordu. Artk sonucu kestirmek o kadar zor deildi. 1874 ubatnn yirmi yedisinde, Arthur Orton, namdier Tom Castro, on drt yl ar hapis cezasna arptrld. Hapishanede kendini sevdirdi; ne de olsa bu iin. uzman saylrd. Cezas iyi halden drt yl indirildi. Konukseverlikle karland bu son yerden -hapishane- knca, ngiltere'yi ky ky, kasaba kasaba dolap, bazen susuz, bazen de sulu olduunu ileri srd konumalar yapt. Basitlik ve yaclk kanna ylesine ilemiti ki, ou gece konumasna kendini aklamakla balyor, szlerini suunu itiraf ederek sona erdiriyordu: Her zaman dinleyicilerinin eilimlerinin hizmetindeydi. 2 Nisan 1898'de ld.
31

Fayton Mahkeme yz doksan gn srd. Yz kadar tank, davalnn Tichborne olduuna yemin etti; aralarnda, Tichbor-ne'nun Altnc Ar Svari Muhafz Alay'ndan drt subay arkada da bulunuyordu. Davalnn taraflar onun bir dzenbaz olamayacan; dzenbaz olsa, kendisi olduunu ileri srd insann genlik resimlerine biraz olsun benzemeye alacan yinelediler durmadan. Kald ki, Lady
30

KADN KORSAN DUL NG

Ltif cinsten korsanlardan sz edilmeyegrsn, korsan klna girmi olmalarna karn ev kadn olduklar bir bakta anlalan hanmlarn kartondan tuzlu deryalarda tepin-dikleri kflenmi bir mzikal komedinin mahalle tiyatrolarndan birindeki iler acs sahnelenii akla gelir hemen. Ama bakmayn siz, gerek kadn korsanlar da gemitir bu dnyadan. Mary Read de, koca gemileri, ustaca ekip eviren, vahi tayfalara eli titremeden kaptanlk eden, ak denizlerde seyreden tekneleri ele geirip yamalayan bu becerikli kadnlardan biriydi. Bir seferinde, korsanlk iinin, her babayiin harc olmadn, bu ii raconuyla yapabilmek iin kendisi gibi mangal yrekli olmak gerektiini sylemiti. Parlak meslek hayatnn ilk gnleriydi, daha tek bir tayfas bile yoktu, geminin bitirimi klarndan birine bir kelek yapacak olmu, Mary ele herifi delloya davet etmiti. Bat Hint Adalar'nm asrlk tresine uyarak, sol eline sa solu belli olmaz, lenduha gibi akaralmazn, sa eline amaz bahriye klcn alm, adamn karsna dikilmiti. a-karalmaz tutukluk yapm, ama bahriye klc hretinin
33

hakkn vermiti... Mary Read'in korkusuz meslek hayat pek uzun srmemi, 1720 dolaylarnda, Jamaika'da St. Jago de la Vega'da bir spanyol daraacnda son bulmutu. Ayn sularda i tutan bir baka kadn korsan da Anne Bonney idi. Muhteem memeleri, alev alev yanan kzl salaryla nam salm bu zalim rlanda gzeli, kelleyi koltua almaktan asla ekinmezdi. Mary Read'le nce ayn gemiyi, en sonunda da ayn daraacm paylat. Anne'in Kaptan John Rackam da onlarla birlikte daraacm boylamt. Anne, Ebu Abdullah Muhammed'e beddua okuyan Aye'den de kt aalamt n: "Erkek gibi dvsey-din, Kpek gibi almazdn." Bu hemirelerin hem en korkusuzu, hem ele en uzun yaayan ise, Sar Deniz'den ta Annam kylarndaki rmaklara kadar cmle Asya sularnda kol gezmi bir kadn korsand. Grm geirmi dul ing'den sz ediyorum.

ller, ticareti fena halde kstekledii iin, gemilerin yamalanmasn kylarn talan edilmesinden de yakksz buldular. mparatorluk ynetimi duruma hemen el koyarak, eski balklara ifti ubuu satp alarn ve teknelerini onarmalarm buyurdu. Ama bir kez gz korkmu olan balklar bakaldrmca, baka bir zmde karar klnd; ing baland ve Saray imrahorluuna getirildi. ing oyuna geldi gelecekti. Bunu zamannda fark eden ortaklar, hakl fkelerinin zehirini bir tabak sebzeli pilava kattlar. Yemek ldrc etkisini gstermekte gecikmedi; bir zamanlarn derya-beyi, gelecein Saray imrahoru ruhunu deniz tanrlarna teslim etti. ing'in dulu, bu ifte ikiyzllk karsnda bambaka biri oluverdi, korsan tayfasn toplad, evrilen dolaplar bir bir anlatt ve onlardan, imparatorun af oyununa gelmemelerini, kocasnn yemeine zehir katan hain ortaklara srt evirmelerim istedi. Gemileri artk kendi hesaplarna yamalamalarn ve yeni bir deryabeyi semelerini nerdi. Seilen, dul ing oldu. Szgn baklar ve rk dilerini ortaya karan srtyla, saman altndan su yrten bir kadnd. Karaya alan yal salar gzlerinden daha parlakt. Gemiler, dul ing'in akl banda buyruklarnn dmen suyunda, tehlikelere ve enginlere yelken at. Komuta Bylece, aralksz on yl srecek serven balam oklu. Donanma, her birine farkl renkte bayraklar ekilen alt filodan olumaktayd. Krmz, sar, yeil, siyah, mor ve biri de (amiral gemisininki) ylan ilemeli bayraklar. Reisler "Ku ve Ta", "Dou Denizi'nin Krbac", "Tekmil Tayfann incisi", "Bal Bol Dalga" ve "Kzgn Gne" gibi adlar tarlard. Dul ing'in koyduu tartlmaz katlktaki yasala35

raklk Yllar 1797 dolaylaryd; in denizlerine yelken iiren birok korsan filosunun, ortaklar btn glerini birletirip bir donanma kurdular, donanmann deryabeyliine de gvenilirlii ve sadakati tartlmaz bir adam olan ing'i getirdiler. Bu ing o kadar kyc bir adamd, kylar o kadar acmaszca yamalyordu ki, seksen kadar ky kynn, korkuya kaplan sakinleri, armaanlar ve gzyalarn gndererek imparatordan yardm dilendiler. mparator, bu yrek szlatan bavuruya kulak verdi: Kyllere kylerini atee, verip balkl hepten unutmalar, ierilere g edip tmden yabancs olduklar renberlie soyunmalar buyuruldu. Kyller kendilerine buyurulanlar bir bir yerine getirince, ssz . kylarda hibir ey bulamayan korsanlarn ii bozuldu. Onlar ela, kylar brakp gemilerin peine dtler; ama yelki34

rn dolambasz, ksa ve kesin slbu, inli yneticilerin birazdan dehet verici bir iki rneini sunacamz slbuna gln bir ycelik katan solgun belagat ieklerinden yoksundu. imdilik, dulun yasalarndan birkan olduu gibi vermekle yetineceim: "Dman gemilerinden aktarlan mallarn tm kayda geirilir ve ambarda korunur Korsanlar mallarn yalnzca onda ikisini alabilirler, geri kalan ambarda stok edilir Bu yasay ineyen idam cezasna arptrlr. Grev yerini izinsiz terk eden korsan, btn donanmann nnde kulaklar delinerek cezalandrlr, suu tekrarlayacak olursa idam edilir Kylerden tutsak alnan kadnlarla, gvertede oynamak yasaktr; herhangi bir kadna nce gemi veznedarnn izni alnarak ve ancak geminin iinde tecavz edilebilir. Bu yasay ineyen idam cezasna arptrlr." Tutsaklardan alman bilgilere baklrsa, korsanlarn yemei ounlukla peksimet, insan etiyle semirmi san ve pirin lapasndan oluuyor, tayfalar arpmaya girmeden ikilerine barut kartryorlard. Kt oyunlar oynayarak ve barbut atarak, in dominosu oynayarak, afyon ubuklary-la dlere dalarak vakit ldryorlard. En gzde silhlar, iki elleriyle kullandklar bir ift ksa klt. Yeni bir gemiye saldrmadan nce yzlerine ve gvdelerine sarmsak suyu sryorlar, bu bynn kendilerini koruyacana inanyorlard. Tayfalar karlarm da gemiye alabiliyorlard; ama kaptann be alt kadndan oluan bir haremi vard ve her zaferde haremdeki kadnlarn says mutlaka artyordu.

Gen mparator Kia-King Der ki 1809.yl ortalarnda, burada ilk ve son blmlerini aktaracam bir imparatorluk buyruu akland. slbu epey eletirildi. yle deniliyordu: "Bunlar lnetli ve gnahkrdrlar, ekmee kfreden kfirlerdir, vergi memurunun sesine, yetimin feryadna kulak vermeyenlerdir, zmrdanka ve ejderha ilemeli don giyenlerdir, gzyalarnn Kuzey'e doru akmasna aldrmayanlardr; bunlar rmaklarmzdaki ticareti ksteklemekte, denizlerimizin nicedir bozulmam huzurunu bozmaktadrlar. Derme atma, denize almaya elverisiz teknelerin iinde, gece gndz frtnalarla boumakta, kimseye bir hayrlar dokunmamaktadr: Gemicilerin gerek dostu deildirler ve hibir zaman da olmamlardr Denizcilere yardmc olmak yle dursun, alaka tepelerine kmekte, onlara ykm ve lmden baka bir ey getirmemektedirler. Bylelikle, evrenin doa yasalarn ylesine ayaklar altna almaktadrlar ki, rmaklar tap kylarn amakta, usuz bucaksz ekin alanlar sular altnda kalmakta, oullar babalarna bakaldrmakta, topran beti bereketi kalmamakta, kuraklk her yerde, kol gezmektedir... ... te bu yzden, Amiral Kvo-lang, bunlarn cezasn vermeyi size brakyorum. Asla unutmayn ki, hogr ve merhamet imparatora vergi bir ayrcalktr, kullarn kendilerine byle bir ayrcalk tanmaya kalkmalar haddini bilmezlikten baka bir ey deildir. Onun iindir ki, aman tanmayn, haka, davrann, boyun edirin ve zafere ulan." "Denize almaya elverisiz tekneler" sz hi kukusuz gcei yanstmyordu. Ama, korsanlara kar sefere kacak olan Kvolang' yreklendirmekti. Doksan gn kadar sonra, dul ing'in kuvvetleri Orta Kralln kuvvetleriyle
37

36

kar karya geldi. Yaklak bin gemi savaa tututu, sabahn ilk saatlerinden akamn ge saatlerine kadar arpld. anlar alyor, davullar vuruluyor, kfrler yadrlp bellar okunuyor, gonglar n n tyor, kehanetlerde bulunuluyor, toplarn gmbrtleri birbirine karyordu. Sonunda, imparatorluk kuvvetleri darmadan edildi. Ne yasaklanan hogry uygulama frsat oldu, ne de salk verilen acmaszl. Kvo-lang, gnmzde bozguna urayan askerlerin akllarna bile getirmek istemedikleri bir treye uydu: Canna kyd.

ler boyu, aylar boyu sren yamaclk ve aylaklk adamlarn gevetmi, gsz drmt. Sava bir trl balamyordu. Gne, tembel tembel ykseliyor, bir o yana bir bu yana eilip duran kamlara vuruyordu. nsanlar ve silhlan bekliyordu. le saatleri usandryor, leden sonralar, gemek bilmiyordu.

Ejderha ve Tilki Gelgeldim, her gn akama doru imparatorluk donanmasnn kadrgalarndan gkyzne ykselen dingin ejderha srleri, usulca dman gemilerinin gvertelerine ve evre sulara iniyorlard. Pirin kd ve kam saplarndan yaplm, tyden hafif kuyrukluyldzlar andryorlard, gm ve krmz yanlarnda benzer yazlar vard. Dul, birbiri ard sra inen bu gktalarm kaygyla inceledi ve stlerindeki yazlarda, onca nankrlne ve kendini bilmezliine karn tilkiyi korumaktan hibir zaman vazgemeyen ejderhann uzun ve artc masaln okudu. Ay gkyznde gittike inceliyor, kt ve kamtan karaltlar her akam ner-deyse ayrt edilemeyecek deiikliklerle ayn masal tayorlard. Yrei kararan dul elerin dncelere dald. Ay gkyznde ve kzl sularda dolunaya dnerken, masal da sonuna yaklamaktayd. Tilki sonsuza dek balanacak myd, yoksa sonsuza dek cezalandrlacak myd? Bunu kimse kestiremiyordu. Ama kanlmaz son yaklayordu. Dul sonunda anlad. ki ksa klcn rmaa att, kk bir sandaln iine diz kt ve imparatorluk donanmasnn amiral gemisine gtrlmesini buyurdu. Hava kararmt. Gkyz ejderhalardan, bu kez sar ejderhalardan geilmiyordu. Dul, amiral gemisine karken, "Tilki, ejderhann kanadna smyor," diye mrldand belli belirsiz.
39

Irmak Boylarma Ylg Kibirli dulun alt yz kadrgas ve zafer sarhou krk bin korsan, Xi Irma'nm azlarna yanatlar, iskele sancak demeden her yeri atee verdiler, vur patlasn al oynasn elendiler, kimbilir ka ocuu daha yetim braktlar. Kylerin tmn yerle bir ettiler. Tek bir kyden alman tutsaklarn says bile bini at. Kamlklara ve eltik tarlalarna snmaya alan yz yirmi kadn, bebelerden birinin alamas ele verdi. Kadnlar daha sonra Macao'da kle olarak satldlar. Epey uzanda da olsa, bu yamacln yol at gzyalar ve ykm, Gn Olu Kia-king'in yreine ulat. Ama baz tarihiler, bu feryatlarn, onu, korsanlarn stne sald askerlerinin urad bozgun kadar zmediini ileri srerler. in asl imparatorun, bayraklarn, denizcilerin, askerlerin, sava aygtlarnn, erzak, khin ve mneccimlerin says bakmndan akllara durgunluk veren boyutlarda ikinci bir sefer dzenlemi olmasdr. Seferin komutanl ise bu kez Ting-kvei diye birine dt. Korkun sayda imparatorluk kadrgas, Xi Irma atalazmdan girip korsan donanmasnn nn kesti. Dul, savaa hazrd. Savan glnn, dahas umarszlnn farkndayd; gece38

Kutsanma Tarih, tilkinin balandn ve mrnn geri kalan yllarn afyon ticaretine adadn yazyor. Ayrca dulluu da brakm, "Bilgi I" anlamna gelen bir ad edinmi kendine. 0 gnden sonra (diyeyazm inli bir tarihi iirsel bir dille) gemiler sessiz sakin seyreder oldular. Tekmil rmaklar suskunlua brnd, tekmil denizler dinginlie kavutu. nsanlar silhlarn sattlar ve kz alp tarlalarn srmeye koyuldular. Tanrlara sunular gmdler, tepelere trmanp yakardlar, gn boyu kafesler arkasnda arklar syleyip elendiler.

GNAH TACR KE EASTMAN

Bu Amerika'nn demleri Dapdar siyah giysileri ve yumurta topuk ayakkablaryla, mavi duvarlarn nnde ya da ak gn altnda iyice belirginlemi iki kabaday lmcl bir dansa kalkarlar; bak baa bir danstr bu. Sonunda, baklardan biri hedefini bulur, birinin kulanda krmz bir karanfil aar; kendini bir bana yerde bulan kabaday dans, lmn kollarnda tamamlar. Ayakta kalan derin bir soluk alr, apkasn bana yerletirir ve son yllarn bu kyak dvn hikyesini evresindekilere anlatmakla geirir. Eski Arjantin'inimizin yeralt dnyasnn t a r i h i byle de zetlenebilir. New York'un eski yeralt dnyasnn tarihi ise hem daha afallat-c, hem de daha ar aksaktr.

br Amerika'nn demleri New York etelerinin tarihi (1928'de Herbert Asbury drt./-yz sayfalk koca bir ciltte, anlatmt) barbarlarn yaratl
40 41

sylencelerinin btn, karmaklk ve acmaszln olduu kadar, akl almaz samalklarnn ounu da ierir: Bira imalthanelerinin, zencilerin oturduu ucuz kira evleriyle i ie gemi mahzenleri; katl yaplardan oluan khne bir New York; meclislerim lam kanallar labirentinde toplayan Bataklk Melekleri gibi cinayet eteleri; on-on bir yalarndaki kk canileri deviren afak ocuklar gibi katil eteleri; bir mifer gibi kulaklarna kadar indirdikleri iine yn tktrlm silindir apkalar, pantolonlarnn stne kardklar gmleklerinin Bowery Caddesi rzgrlarnda uuan uzun etekleriyle (ama bir ellerinde kaim sopalar ve ceplerinden ucu grnen tabancalaryla) birbalarma dolarlarken, gelip geenlerin ylk ylk srttklar, gzpek ve irikym irkin Haydutlar; bir kargnn ucuna geirilmi l bir tavan kendilerine bayrak edinerek kavgaya giren l Tavanlar gibi cinayet eteleri; alnna yaptrd yal peremi, sap maymun kafas biiminde oyulmu bastonu, kendi icad olan ve baparmana takp dmannn gzlerini oyduu bakr letle nam salm Hanm Evld John Dolan gibi adamlar; be kuru uruna bir srta canl bir sann kafasn koparan Kit Burns gibi adamlar; onun iin gururla kaldrm lan andran kzn pezevenkliini yapan, gen, sarn ve donuk bakl Kr Danny Lyons gibileri; kk bir New England kynden gelmi olan ve Noel arifesi kazanlarm mutlaka bir hayr kurumuna balayan yedi kz kardein ilettii cinsten, pencerelerinden krmz fenerler grnen sra sra evler; a brakldktan sonra kpeklerin stne salman iri sanlarn iine tkldklar san kapanlar; inlilerin ilettii batakhane ve kumarhaneler; Sincap etesinin btn tayfalaryla yalan ve durmadan dul kalan Kzl Norah gibi kadnlar; Danny Lyons cinayetten daraacn boylaymca, dul kalm kadnlar gibi gzya dken ve len krn ardndan kim daha ok gzya dkt
42

tartmas srasnda Kibar Maggie tarafndan grtlandan baklanan Kumru Lizzie gibi hatunlar; 1863'te bir hafta boyunca dinmek bilmez isyanlarda olduu gibi yz binann yaklp ykld, kentin nerdeyse ele geirildii ete ayaklanmalar; sonunda birinin denizin dibini boylarcasna ayaklar altnda kalp inendii, ard aras kesilmeyen sokak kavgalar; Arap Yoske gibi bir hrsz ve at zehirleyicisi. te, New York'un yeralt dnyasnn karmakark tarihi, btn bunlardan dokunmu bir yamal bohadr. Ve bu tarihin en nl kahraman, emrinde bin iki yz adam. bulunan Edward Delaney, namdier William Delaney namdi-er Joseph Marvin, namdier Joseph Morris, namdier Kei Eastman'dr.

Kahraman nsan, kimin kim olduunu bir trl karamad maskeli balolar kadar tedirgin eden bu kimlik deiiklikleri, onun gerek adn iermiyor; gerek ad diye bir ey varsa tabii. Ama nfus ktndeki kaytlara gre, Brooklyn'in Willi-amburg kesiminde, sonradan Eastman diye Amerikanlat-rlm olan Edward Oslerman olarak dodu. in tuhaf, yeralt dnyasnn bu frtnal kiilii Yahudi'ydi. Haham sakall adamlarn, dinin buyurduu ynteme uygun olarak kesilmi danalarn kan tmyle aktlm ve kez ykanm etini gvenle yedikleri bir koer lokantasnn sahibinin oluydu. 1892 ylnda, on dokuz yama geldiinde, babas ona bir kuu dkkn at. Hayvanlara duyduu hayranlk, onlarn davranlarna ve inanlmaz masumluklarna duyduu merak, mr boyu srecek bir uraa dnecekti. Yllar sonra, Tammany derneinin illi eflerinin sunduklar purolar aalayarak geri evirdii ya da o yeni icatla, gondoln gayrimeru ocuu denebilecek otomobille en
43

lks kerhaneleri dolat bolluk dneminde, ikinci bir i kurdu. Aslnda bir paravand bu. Yz kedi ile drt yzden fazla gvercin besliyordu, ama hibiri satlk deildi. Hepsini ok sever, sk sk mahallede koltuunun altnda mutlu bir kediyle gezintiye kar, bir sr kedi de abuk abuk ardndan gelirdi. Salam yapl, irikym bir adamd. Boynu boa gibi ksa ve kaln, gs f gibi, kollar uzun ve boumlu, burnu krkt; yz, yara bere iinde olmasna karn, gvdesi kadar arpc deildi; sr obanlar ya da gemiciler gibi arpk bacaklyd. Gmlek ya da ceket giymedii ok olurdu, ama yumurta kafasna birka numara kk melon apkas tepesinden eksik olmazd. nsanlk, onun ansn yaatt. Sinemann allagelmi gangster tipi, tombul, kadns Capo-ne'a hi benzemez, hk demi Eastman'm burnundan dmtr sanki. Louis Wolheim'm, uzaktan rahmetli Kei Eastman' andrd iin Hollywood'cla i bulduu sylenir. Eastman, yeralt leminde kasla kasla dolarken omuzun-da iri, mavi bir gvercin olurdu, tpk knn stne karatavuk tnemi bir boa gibi. 1890'larm ortalarnda, halka ak dans salonlar New York kentinde srsne berekeui. Eastman da bunlardan birinde fedailik yapmt. Rivayet odur ki, bir gn bir dans salonunun mdr onu kapdan evirecek olmu; Kei de, ie alnacak gibi grnen zbandut gibi iki herifi paspas yaparak ispatlayvermi bu i iin biilmi kaftan olduunu. Tek kiilik bir ordu gibi herkesin yreine korku salan Kei, 1899'a kadar srdrm fedailii. Olay karan bir ba-bclsn huzura kavuturdu mu, kaim sopasna bir e n t i k atarm. Bir gece, kimseye bulamadan siyah birasn ydumlayan bir kele taklm gz, bir vuruta leini yere sermi herifin. Sonradan, "Elliye bir entik kalmt," diye aklk getirmi duruma.
44

Nfuz Alan 1899'dan sonra, Eastman naml bir kabaday olmakla kalmad, seimler srasnda kentin nemli bir blgesini himayesine ald. Bu batakhane blgesinin kerhane ve kumarhanelerinden, sokak orospular, yankesici ve hrszlarndan avantasn almaktan da geri kalmad tabii. Tammany Derneinin politikaclar ve baz kiiler onu hr karsn diye tutarlard. te, fiyat listesinden birka rnek: Israrak kulak koparma Kol bacak krma Bacaktan zmbalama Baklama Temize havale 15 dolar 19 dolar 25 dolar 25 dolar 100 dolar ve st.

El becerisini yitirmemek iin, ii bitirmeyi zaman zaman dorudan kendisi stlenirdi. Bir snr sorunu (uluslararas hukukta rastlanan sorunlar kadar nazik ve bell bir sorun) Eastman', rakip etelerden birinin naml reisi Paul Kelly ile kar karya getirdi. ki ete arasnda sada solda meydana gelen vuruma ve kapmalar, birtakm blgesel snrlarn belirlenmesiyle sonulanmt. Eastman bir sabah erken saatlerde bu snrlar tek bana amaya kalknca, Kelly'nin be adamnn saldrsna urad. Kei, mutas, maymunsu kollar ve copuyla, saldrganlardan n yere sermeyi baard, ama sonunda midesine iki kurun yemekten kurtulamad. Adamlar, nasl olsa lr diye brakp katlar. Eastman, ba parmayla iaret parman kanayan yaralarna bastrp, scndeleyc srklene Eyalet Hastanesi'nc ulat. Hastanede haftalarca ateler iinde hayatla lm arasnda gi t ti geldi, ama kendisini ldrmeye yeltenenin adn vermedi. Taburcu olduunda, oktan patlak vermi olan sava, ard aras kesilmc45

yen atmalarla 1903 austosunun on dokuzuna kadar srd.

ri altnda yedi ar yaral, drt l, bir de gvercin ls kald.

Rivington Soka Muharebesi Polis dosyalarndaki solgun fotoraflarna ok da benzemeyen, le gibi alkol ve ttn kokan, kafalarna parlak renkli eritlerle ssl hasr apkalar geirmi yz kahraman; her trl yz kzartc hastalkla yakalanm, dileri rm, solunum yetersizlii ya da bbrek yetmezlii eken yz kahraman; Troya Sava'na ya da Bull Run arpmas'na katlm savalar kadar mehul ve mthi yz kahraman... te, bu yz adam, kinci Cadde'nin stnden geen demiryolu kprsnn glgeleri altnda bu karanlk sava balatverdi. Neden, Kelly'nin fedailerinin, Eastman'm bir arkadann Rivington Soka'ndaki kumarhanesini basmaya kalkmalaryd. Fedailerden biri ldrlnce, kurunlar havada uumaya, altpatlarlar konumaya balad. Sinekkayd tral bir sr adam, demiryolu kprsnn ayaklarn siper alarak, sessiz sakin kurun yadrdlar birbirlerine; ardndan, takviye kuvvetleri olarak, her biri birer cephanelik gibi donatlm kiralk arabalar sard evreyi. Bu savan kahramanlar neler hissetti elersiniz? Her eyden nce (bana sorarsanz), yz altpatlarn duygusuz patrts arasnda her an tahtal ky boylayabileceklerine kesinkes inanmlard; ikincisi (bana sorarsanz), her nedense, ilk kurunlardan syrtrlarsa bir daha yara almayacaklarndan en kk bir kukulan yoktu. Aslnda kesin olan tek ey kprnn demir ayaklarnn dibinde ve gecenin rts altnda kyasya vuruluklaryd. Polis iki kez araya girmeye kalkt, ikisinde de geri pskrtld. afan ilk klaryla birlikte arpmann hz kesildi - sanki ayp ya da uursuzmu gibi. Demiryolu kprsnn koca kemerle46

atlaklar
Kei Eastman'm da hizmet sunduu yerel politikaclar, bu tr etelerin varln herkesin nnde hep yadsr ya da bunlarn sradan spor kulpleri olduunu ileri srerlerdi. Ama Rivington Soka'nda aktan aa giriilen bu sava onlar tela drmt imdi. Atekes yapmak gerektiini anlatabilmek iin, Eastman'la Kelly arasnda bir buluma ayarladlar. Kelly (i polisin duruma el koymasn engellemeye geldiinde, Tammany Dernei'nin yzlerce Colt'tan daha etkili olduunu ok iyi bildiinden) hi nazlanmadan kabul etti; Eastman (iri, hayvans gvdesinin verdii kibirle) daha iddetli, daha byk kapmalar ksn diye can atmaktayd. Bulumaya yanamayaca anlalnca, politikaclar hapse attrrz diye gzn korkutmak zorunda kaldlar. En sonunda, iki naml gangster, dilerinin arasnda birer koca puro, elleri altpatlarlarnda, evrelerinde alesta bekleyen fedaileri, pis bir batakhanede kar karya geldiler. Tam Amerikallardan beklenecek bir karara vardlar: Anlamazlklarn ringde yumruk yumrua zeceklerdi. Kelly deneyimli bir boksrd. Bronx'da bir ahrda yaplan dv muhteem oldu. Seyre gelen yz krk kii arasnda, hafife arkaya itilmi melon ap-kalartyla gangsterler ve iine bazen silh saklanan kabark salaryla aftoslar da vard. Eastman'la Kelly'nin dv iki saat srd ve berabere bitti. Bir hafta geti gemedi, vurumalar yeniden balad. Kei bilmemkanckez tutukland. Tammany Dernei byk bir gnl rahatlyla syrld iin iinden; yarg, en temizinden on yl hapis verdi Kei'e.

47

Eastman Almanya'ya Kar Kei, Sing Sing'den tahliye olduunda bana gelenlerin aknlndan hl kurtulamamt; bin iki yz kiilik ete-siyse parampara olmu, birbirine girmiti. Bakt eteyi yeniden toparlayamayacak, kendi bana i tutmaya balad. 1917 eyllnn sekizinde, kalabalk bir caddenin ortasnda kargaa kard gerekesiyle tutukland. Ertesi gn, daha da byk bir kargaaya katlmaya karar vererek, New York Ulusal Muhafzlar'nm 106. Piyade Alay'na yazld. Birka ay sonra alayyla birlikte yurt dna gnderildi. Katld savata neler yaptn az ok biliyoruz. Tutsak almaya iddetle kar ktn ve bu iler acs uygulamaya ne kadar kar olduunu bir seferinde yalnzca tfeinin dipiini kullanarak gsterdiini biliyoruz. Yaralandktan gn sonra hastaneden kap cepheye dndn biliyoruz. Montfaucon dolaylarndaki arpmalarda arkadalar arasnda sivrildiini biliyoruz. Sonradan, Bowery Cadde-si'ndeki birtakm kk dans salonlarnn, Avrupa'daki savatan ok daha bell olduunu sylediini biliyoruz.

VURDUMDUYMAZ KATL BILL HARRIGAN

Esrarengiz, Manta Uygun Son Kei Eastman'n cesedi, 1920 Noelinde, gn aarrken New York'un merkezindeki sokaklardan birinde bulunmu. Cesette be kurun yaras saptanm. Yerde yatann l olduundan bihaber bir sokak kedisi, akn akn cesedin evresinde dolanyormu.

Arizona'nm ku umaz kervan gemez llerinden bir grnt, en bata Arizona ve New Mexico'nun ku umaz kervan gemez llerinden bir grnt: Gm ve altn arayclarnn kamplaryla n salm bir lke, usuz bucaksz topraklar lkesi, dev masadalar ve dingin renkler lkesi, akbabalar tarafndan tertemiz edilmi beyaz iskeletler lkesi. Bu koca lkenin zerinde bir baka grnt: Atnn srtna smsk yerleip, amansz altpatlarlarndan kan grnmez kurunlarla (efsunluymuasma) ok uzaklardan adam vuran bir delikanl, Yumurcak Billy. Deerli maden damarlaryla kapl, kra, yla gz kamatran l. Yetikinlerin adaletine, "Meksikallar saymazsak" yirmi bir l bor takarak yirmi bir yanda len ocuk.

Larva Evresi Sonradan hem ylg, hem de vgyle Yumurcak Billy adyla n salacak olan adam, 1859 dolaylarnda New York kentindeki sala bir evin bodrum katnda dnyaya geleli. Hayatn48

49

dan bezmi rlandal bir dlyatamdan frlad, ama zenciler arasnda byd sylenir. Berbat kokularla kvrck sal kafalarn kargaas arasndan, yzndeki iller ve dank kzl salaryla edindii stnlkle syrld. Beyazlyla vn duyuyordu; elimsiz, yabanl ve duygusuzdu. On iki yanda Bataklk Melekleri'ne, mahallenin lam kanallarnda i gren o bitirim etesine katld. Ortal youn bir sisin kaplad gecelerde, le gibi kokan labirentten dar kp bir Alman gemicinin peine taklrlar, kafasna bir ey indirip adam geberttikten sonra donuna kadar soyarlar, sonra da ktklar pislie sinsi admlarla geri dnerlerdi. Reisleri, at zehirleyicisi olarak da n salm, Gazhane Jonas namyla maruf, kr sal bir zenciydi. Bazen, bir kadn, rhtmdaki batakhanelerden birinin st kat penceresinden kurban adaynn bandan aa bir kova kl boaltr, adam soluksuz kalp ksre boulurken Bataklk Melekleri stne ullanr, adam bodrum katlarndan birine srkler, soyup soana evirirlerdi. Sonradan Yumurcak Billy adyla n salacak olan Billy Harrigan'm raklk yllar byle geti ite. Bowery'deki tiyatrolar da hi bolamaz, zellikle de kovboy melodramlarn (belki de bunlarn kendi yazgsnn belirti ve simgeleri olduunun farknda bile olmadan) hi karmazd.

rm yere serdii kzl serviler; yabansrlarmm koca kzl yzleri; Brigham Young'm kastor apkas ve okkarh yata; kzlderili trenleri ve saldrlar; llerin temiz havas; ; gz alabildiince uzanan otlaklar; ve topran kendisi, yaknl tpk denizin yaknl gibi insann yrek atlarn hzlandran topran kendisi. Bat aryordu. O yllarda bir sylenti yava yava yaylp durmaktayd. Binlerce Amerikalnn Bat'y ele geirmekte olduu syleniyordu. Bu ya; ra, 1872 dolaylarnda kodesten kaan, ngraklylan ka; dar sinsi Bili Harrigan da katld.

Bir Meksikalnn Ykl ' Tarih (filmlerini ksa, kesik grntlerden oluturan baz > film ynetmenleri gibi) imdi de karmza, azgn sularn ortasndaymasma her eye kadir ln ortasna yerleti-; rilmi, tehlikelerle dolu bir bar grnts karyor. Vakit, ' 1873 ylnn uultulu bir gecesi; yer, New Mexico'nun B-yk Ovalan. Drt bir yre, nerdeyse insann yreine r-] pertiler salacak kadar dz ve plak; frtna ykl bulutlar ve ayyla gkyz, atlak oyuklardan ve dalardan geilmi-; yor. Bir sr kafatas, glgeler arasnda akal ulumalar ve \ akal gzleri, srm gibi atlar ve salondan dar uzanan bir /k demeti. erde, tezgha dayanm, irikym, ama yorgun jadamlar ikilerini yuvarlayp yeni bir kavgaya snrlarken /'ylan ve kartal kabartmal iri gm paralarla oynayarak ca-,.ka satyorlar. Donuk bakl bir sarhoun dudaklar arasnda bir ark. Aralarnda bol s'li bir dil konuanlar var; br l e r i n i n bunlar horlayp aaladna baklrsa, spanyolca olmal bu dil, Kzl sal apartman faresi Bili Harrigan da tezghta ikisini yudumlayanlar arasnda. spirtodan farksz ikiden birka kadeh yuvarlam, belki de cebinde be para-j. kalmadndan bir kadeh daha isteyip istememek arasn51

Bat'ya! O gnlerde, bu vurdukrdl oyunlarn, (perde tam zamannda almaynca st balkondaki ayaktakmunm "Kaldrn ulan u aputu!" diye barmaya balad) Bowery tiyatrolarn t kl m tklm doldurmasnn nedeni ok basitti: O sralar btn Amerika, Uzak Bat'nm albenisine kaptrmt kendini. Gnbatmnn tesinde, Nevada ve California'nn altn madenleri yatyordu. Gnbatmnn tesinde, baltala50

da gidip geliyor. l adanlan arasnda biraz psm gibi. Bu heybetli, amatac, en akrak adamlarn yabanl srlar ve koca koca atlar yola getirmedeki ustalndan nefret ediyor. Anszn bir lm sessizlii kyor ortala, bir tek arksn mrldanmay srdren sarhoun sesi bozuyor suskunluu. eri giren, iriyar, gl kuvvetli bir Meksikal; yz, yal kzlderili kadnlarn yzne benziyor. Kafasnda kocaman* bir sombrero, belinde bir ift altpatlar. Krk dkk bir ngilizceyle, kafay ttsleyen orospu ocuu gringolarm cmlesine iyi akamlar diliyor. Karlk vermeyi gze alan yok. Bili, adamn kim olduunu soruyor. Korkuyla, Dago'nun -yani Diego'nun- Chihuahual Belisario Villag-ran olduunu fsldyorlar kulana. O anda mthi bir patlama duyuluyor. Uzun boylu adamlarn arkasna snp herife ate eden, Bill'den bakas deil. nce Villagran'm elindeki kadeh dyor, sonra da Villagran'm kendisi. kinci bir kuruna gerek kalmyor. Yerde iki seksen yatan adama clnp bakmaya bile gerek grmeyen Bili, yarm kalan sohbeti tamamlyor. "yle mi?" diyor szckleri uzatp yayarak. "Ben de, New Yorklu Yumurcak Billy." Sarhoun aznda hl ayn ark, olup biten umurunda deil. Bill'in, bardakilerin gznde o saat ilh kesildiini kestirmek g olmasa gerek. evresindekilerle el skp vgleri, tebrikleri ve viskileri kabul ediyor. lerinden biri, Bill'in tabancasnn kabzasnda hi entik olmadn grnce, Villagran iin bir entik atmasn neriyor. Yumurcak Billy adamn uzatt aky cebine atp, "Meksikallar saymaya demez," diyor. Belki bu kadarla da kalmyor. Bili, o gece battaniyesini lnn yanma seriyor ve -kl kprdamadan-gn aarana dek deliksiz bir uyku ekiyor.

Gebertmek in Gebertmek Altpatlardan kan o ball kurunla birlikte, kahraman Yumurcak Billy (on drt yanda) domu, sinsi Bili Harrigan lmt. Lam kanallarndan frlayp kurbanlarnn beynini datan olan, snrboylarnm yiidi olup kmt. Kendi kendine ata binmeyi rendi; Oregonlular ve Californiallar gibi gvdesini geriye vererek deil de, Wyoming ya ela Texas usul eyerde dimdik oturarak at sryordu. evresinde yaratlan efsaneye hibir zaman cuk oturmad, ama her geen gn biraz daha yaklat. Kovboyun iinde New Yorklu hayduttan bir eyler tad hep; daha nce zencilere, duyduu nefreti Meksikallara yneltti, ama son szleri spanyolca bir kfr olacakt. Sr obanlarnn kural tanmaz yaama sanatn rendi. Daha g bir baka sanat da, adam ynetme sanatn da rendi. Bu iki sanat, iyi bir davar hrsz olmasn salad. Zaman zaman, Eski Meksika'nn gitarlarna ve kerhanelerine kaptryordu kendini. Uyur uyankln perili uyuukluuyla, ou zaman drt gn drt gece sren kalabalk lemler dzenlerdi. Sonunda, atlayacak hale gelince, hesab kurunlaryla grrd. Tetie basan parma titremedii srece, tm snrboylarnm yrekleri en ok titreten (belki de en mehul ve en yalnz) adam oldu. Sonradan onu ldrecek olan arkada erif Pat Garrett bir seferinde Billy'ye, "Ustalm, tfekle ya-bansr vurarak yaptm idmanlara borluyum," diyecek olmu; Billy de, "Ben de ustalm, altpatlarmla teneke kutu ve adam vurarak yaptm idmanlara borluyum," diye yant vermiti alakgnlllkle. Ayrntlar hibir zaman renilemez, ama "Meksikallar saymazsak" ardnda yaklak yirmi bir l braktn biliyoruz. Akllara durgunluk veren yedi yl boyunca, pervaszl sonuna kadar yaad.
53

52

Yumurcak Billy, 25 Temmuz 1880 gecesi, siyahbeyaz benekli atyla, Fort Sumner'm anacaddesinden, daha dorusu tek caddesinden drtnala aa vurdu. Bunaltc bir scak vard; sokak lmbalar yaklmam ti. Bir verandada salncakl sandalyesinde oturmakta olan erif Garrett tabancasn ekip Yumurcak'm karnna bir kurun sallad. At yoluna devam etti; srcs ise tozlu yola yuvarland. Garrett bir el daha skt. Kasaballar (vurulann Yumurcak Billy olduunu bildiklerinden) pencerelerinin kepenklerini smsk kapadlar. Yumurcak, ok uzun sre aclar iinde kvrand. Sabahleyin, gne tepeye ktnda, kasaballar ortaya kp yava yava yaklatlar, Billy'nin silhlarn aldlar. Ruhunu oktan teslim etmiti. Yznde, llere zg o tkenmi anlatm grdler. Billy'yi tra ettiler, srtna hazr giysiler geirdiler, korkulu ve alayc baklar arasnda Fort Sumner'm en byk dkknnn vitrininde sergilediler. Kilometrelerce uzaklardan atlar ve arabalarla adamlar geldi Billy'yi seyretmeye. nc gn, yzne makyaj yapmalar gerekti. Drdnc gn, enlikle gmld.

GRGSZ GRG HOCASI KTSUKE NO SUKE

Bu hikyede anlatacamz alakln konusu, Ako atosunun efendisinin erefini iki paralk ederek lmne, yol aan, sonra da hak ettii intikamla yz yze geldiinde (bir soylu olarak grevi olmasna karn) harakiri yapmaya yanamayan bahtsz bir saray grevlisi, grgsz grg hocas Kira Ktsuke no Suke. Gl ballklar canlandrd ve lmsz bir giriim iin gerekli frsat yaratt iin, btn insanlk kran duymal ona aslnda. Bu olayn ansna yz kadar roman, inceleme, doktora tezi ve opera yazlm; bu konuyu ileyen porselen anak mlekleri, benekli, lciverttalarm ve lak ilerini saymyoruz bile. Hikye her eye el atan beyazperdenin de ok iine yaram, nk "Krk Yedi Komutann bret Verici yks" -ad bu- Japon sinemasnn en sk bavurulan esin kayna olmu. Bu byk ilginin de gsterdii gibi, kl krk yararcasma belgelenmi hret, hakl olmann da tesinde, herkesin doruluunu hemen onaylayaca bir hrettir. Ben, A. B. Mitford'n anlatsndan yola kyorum; Mit-ford, okurun ilgisini databilecek yerel renklere yer verme55

54

mi, muhteem hikyenin akclna ncelik tanm. Doulu zelliklerin eksiklii, elimizde dorudan Japoncadan evrilmi bir yorum olduunu dndryor bana.

zlen Kurdele 1702 ilkbaharnn geride kald gnlerden bir gn, Ako atosunun saygdeer elemlisi Asano Takumi. no Kami, bir imparatorluk elisini arlamak, yedirip iirmekle grevlendirildi. ki bin yz yln (bunun bir blm mitologyay-d) imbiinden szlp gelen grg kurallar, byle bir durumda uygulanmas gereken trenleri tartlmaz biimde belirliyordu. Eli, Mikado'yu temsil etmekteydi, ama simgesel biimde ya da dolayl yoldan; bu klcal ayrm hem b-ynsemeden, hem de kmsemeden zenle deerlendirmek gerekmekteydi. Sonradan lmcl yanllara yol aabilecek gaflar nlemek amacyla, grg hocas olarak Yedo sarayndan bir yksek grevli gnderildi eliden nce. Sarayn rahatndan uzak kalan, belki de kendini ceza olarak bir ky dinlencesine ya da bir eit srgne gnderilmi hisseden Kira Ktsuke no Suke, grevini yerine getirmek iin en kk bir zahmete girmedi. Dahas, almndan geilmiyor, kendini beenmiliini zaman zaman kstahla vardryordu. rencisi, atonun elendisi, onun bu aalamalarn grmezden gelmeye alyordu. Nasl karlk vereceini bilemiyor, kat grev anlay onu zora bavurmaktan alkoyuyordu. Bir gn, orabnn kurdelesinin zlm olduunu fark eden grg hocas, atonun efendisinden kurdeleyi balamasn istedi. Takumi no Kami, fkeden yanp tutumasna karn, hi ses karmadan balad kurdeleyi. Grgsz grg hocas, ona, kafasnn hibir ey almadn, bu kalar kt bir dm ancak bir dangalan atabileceini syledi. atonun efendisi, artk dayanamad,
56

kamasn ekti, hocann kafasna doru yle bir savurdu. Alnnda ince bir kan izi beliren Ktsuke no Suke, plsm prtsn toplayp kat oradan. Birka gn sonra asker meclisin verdii ceza belli oldu: Takumi no Kami kendi elleriyle canna kyacakt. Ako atosunun orta avlusuna, krmz kee halyla kapl bir ykselti kuruldu. Kara yazgl adam ykseltide belirdi. Kendisine uzatlan, sap deerli talarla bezeli altn haneri aldktan sonra herkesin nnde suunu itiraf etti, beline kadar soyundu, iki trensel darbeyle barsaklarn deip bir samu-ray gibi ld. Kee hal krmz olduu iin, uzaktaki seyirciler kan grememilerdi. Ak sal bir adam (mahkmun sa kolu, akl hocas Oii Kuranosuke) saygl admlarla ilerledi, klcn kaldrd, bir vuruta kelleyi gvdeden ayrd.

Dzmece Alaklk Takumi no Kami'nin atosuna el konuldu, komutanlar datld, ailesi be parasz ortada kald, leke srlen adna svgler, lanetler yadrld. Sylentilere kulak verilecek olursa, Takumi no Kami'nin canna kyd gece, krk yedi komutan birlik olup bir dan kimselerin eriemeyecei bir yerinde toplanmlar, bir yl sonra olacaklar en ince ayrntlarna kadar tasarlamlard. Gerekteyse, dndklerini adm adm ve byk bir temkinlilikle uygulamak zorunda kalmlar; baz toplantlarn da eriilmez bir da doruunda deil, bir korunun iindeki kk bir tapnakta, iinde bir ayna bulunan dikdrtgen bir kutudan baka eyas olmayan, eski psk, ahap bir kulbede yapmlard, intikam almak iin yanp tutuuyorlar, ama nasl i n t i k a m alacaklarn bilemiyorlard. Nefretlik grg hocas Kira Ktsuke no Suke, evini daha da korunakl klmt; tahtrevann ok ve kl ustas asker57

ler korumaktayd. Casuslarna ok gveniyordu; hepsi de satm alnamaz, uyank ve sinsi casuslard. ntikamclarn nderi olduu sanlan akl hocas Kuranosuke'yi yakndan izliyor, gzetliyorlard. Kuranosuke adm adm izlendiini bir rastlant sonucu rendi ve btn intikam plann bunun stne kurdu. Gz renklerinin imparatorluun hibir yerinde oradaki kadar gzel olmad bir kente, Kyoto'ya tand Kuranosuke. Kumarhanelere, meyhanelere, kerhanelere dadand. Aarm salarna bakmadan, orospularla, airlerle, zaman zaman daha da beterleriyle dp kalkmaya balad. Gnlerden bir gn, sk sk gittii batakhanelerden birinden kap dar edildiinde, yzkoyun yere kapakland; kafas kendi kusmuuna gml, sokan ortasnda szd kald. Sabahleyin onu bu durumda gren bir Satsumal, hem yrei paralanarak, hem de fkeden kudurarak, "Bak sen u ie!" dedi. "Asano Takumi no Kami'nin akl hocas Oii Kuranosuke deil mi bu? Canna kyan efendisine el vermiti. Ama efendisinin cn alacak yrek yokmu bu herifte anlalan. Zevke, safaya, rezillie vurmu kendini. Demek, samurayla layk deilmi!" Sonra da, hl uyumakta olan Kuranosuke'yi ayayla drtkleyip suratna tkrd. Casuslar bu kepazelii bildirdiklerinde, Ktsuke no Suke rahat bir nefes ald. Rahat bir nefes almakla kalsa iyi. Karsn ve kk olunu bandan savp, kerhaneden bir odalk satn ald. Kura-nosuke'nin bu mthi rezillik oyunu, dmannn yreini ferahlatt, tetikte durmay brakp gevemesini salad. Bylece Ktsuke no Suke muhafzlarnn yarsna yol verdi. Krk yedi komutan, 1703 knn en sert gecelerinden birinde, Yedo varolarnda, bir kpryle bir iskambil kd fabrikasnn bitiiindeki cascavlak, rzgrl bir bahede bulutu. Efendilerinin bayraklar ellerinde, oradan yry58

e getiler. Ama baskn balatmadan nce, dmanlarnn komularna haber salp gece ekiyas ya da haydut olmadklarn, amaz adalet adna asker bir harekta giritiklerini bildirdiler.

Yara zi Kira Ktsuke no Suke'nin sarayna iki koldan saldrdlar. n kapya yklenen ilk saldr kolunun banda akl hocas vard, ikinci saldr koluna ise, on altsna basmak zere olan byk olu komuta ediyordu; o gece ld. Bu yaanm karabasann her ann her tarih kitab yazar: Duvardan ip sarktp kurnazca avluya inilerini; davullarn saldry duyurusunu; saray savunanlarn oradan oraya kouturmalarn; damn drt yanma yerletirilmi okular; oklarn hzla uup bir insann canahc organlarna saplann; kana bulanan porselenleri; nce yakp kavuran, sonra dondurup buz kesen lm; kymn umursamazln ve kargaasn. Dokuz komutan orackta can verdi; saray savunanlar da yiitlikte onlardan geri kalmadlar, geri ekilmeyi bir an akllarndan geirmediler. Ama gene de, geceyarsn az gee, direni tmden krld. Bu sadakat gsterisinin gerekletirilmesine neden olan alak Kira Ktsuke no Suke ise ortalkta yoktu. Sarayda aramadk yer brakmadlar, ama iki gz iki eme kadn ve ocuklardan baka kimseyi bulamadlar. Komutanlar Kira Ktsuke no Suke'yi bulmaktan umudu kesiyorlard ki, akl hocas sarayn efendisinin deinin hl scak olduunu fark etti. Yeniden aramaya koyuldular ve ok gemeden bronz bir aynann gizledii dar bir pencere buldular. Aada, karanlk kk bir avluda, beyazlar iinde bir adam onlara bakyordu. Sa elinde tuttuu kl tir tir titriyordu. Aa indiklerinde, adam hi kar koymadan teslim oldu.
59

Alnnda hl bir yara izi, Takumi no Kami'nin haneriyle kazm olduu mhr. O zaman, tepeden trnaa kana bulanm olan komutanlar, nefret ettikleri dmanlarnn nnde diz ktler; ona, grg hocas yznden yitirdikleri Ako atosu beyinin komutanlar olduklarn sylediler ve bir samuraya yakr biimde intihar etmesini istediler. Byle bir korkaa byle bir onur sunmak bounaych oysa. Ktsuke no Suke, onur nedir bilmeyen bir adamd. Gn aarrken, boazn kesmek zorunda kaldlar.

Satsumal Mezarn banda toplananlar arasnda, uzun bir yoldan geldii anlalan, st ba toz toprak iinde, bitkin bir delikanl da varm. Oii Kuranosuke'nin mezartana kapanp haykryormu: "Kyoto'da bir kerhanenin, kapsnn nnde szm yatarken grmtm seni. Efendinin intikamn almay planladn aklmn ucundan, bile gememiti. Seni efendisine ihanet eden bir asker sanp yzne tkrm-tm. Beni balaman dilemeye geldim huzuruna." Byle demi ve orackta harakiri yapp canna kym. Tapman rahibi de, onun bu davran karsnda ok duygulanm, komutanlarn yanma gmm onu. Krk yedi sadk adamn yks burada sona eriyor; ama aslnda bu yknn sonu yok, nk belki de sadakat nedir bilmeyen, ama bir gn sadakat gsterme umudunu hibir zaman tmden yitirmeyen bizler, onlar szlerimizle onurlandrmay srdreceiz.

Tanklk ntikamlarn (ama fkeye kaplmadan, ortal velveleye vermeden ve aman tanmadan) alm olan komutanlar, efendilerinin yatt tapmaa doru yola koyulmular. Kira Ktsuke no Suke'nin insann tylerini diken diken eden kellesini bir kovann iinde tarlarken, bir yandan da nbetlee evreyi kollyorlarm. Gnnda krlardan giderek tm ili boydan boya gemiler. Yol boyunca, gzyalar iinde evrelerini saran insanlarn hayr dualarn almlar. Sendai Prensi onlar sofrasna buyur etmise de, efendilerinin nerdeyse iki yldr onlar beklediini syleyerek geri evirmiler prensin arsn. Efendilerinin karanlk mezarna vardklarnda, dmanlarnn kellesini bir sunu sunar gibi mezarn bana brakmlar. Yksek Mahkeme sonunda kararn vermi. Bekledikleri bir kararm bu: ntihar etme ayrcal tanmyormu hepsine. Onlar da intihar etmiler, stelik bazlar cokulu bir soylulukla kymlar canlarna; efendilerinin yanbamda topraa verilmiler. Erkekler, kadnlar ve ocuklar bu sadk adamlarn mezar banda toplanp dua etmiler.
60

61

MASKEL BOYACI MERVL HKM

.V

Angelica Ocampo'ya Yanlmyorsam, Horasan'n Peeli (ya da, szc szcne, Maskeli) Peygamberi Mokanna'yla ilgili balca bilgi kaynaklarnn says drd gemez: a) el-Baladur'nin derledii Halifeler Tarihi'nin baz blmleri; b) Abbaslerin vaka-nvisi bn Eb Tahir Tayfur'un kaleme ald Dev'in Elkitab ya da Dzeltmeler ve Gzden Geirmeler Kitab; c) Peygam-" ber'in kutsal kitab olan Siyah Gl ya da Gizli Gl'deki r-kn sapknlklarn rtlmesini ieren Gln Yok Edilmesi adl Arapa elyazmas; ve d) TransHazar Demiryolu iin., yaplan kazlar srasnda mhendis Andruso\ tarafndan gnna karlan ve glkle okunabilen baz sikkeler. Bugn Tahran'claki Sikke Koleksiyonu'nda bulunan bu sikkelerin zerinde, Gln Yok Edilmesi'nin ana blmlerini zetleyen ya da dzelten baz Farsa beyitler yer almaktadr. Gl'n asl kayptr; nk 1899'da bulunan ve Morgen-lndisches Archiv taralndan arabuk yaymlanan clyazma-snn dzmece olduunu, nce Horn, sonra da Sir Percy Sykes aklamtr. Peygamber, Bat'daki nn, Thomas Moore'un, irlandal
63

bir yurtseverin ar duygusallyla ykl, bitmek bilmeyen bir iirine borludur.

Hicr 146 ylnda, Hkim, Merv'den kayboldu. Kazanlar ve boya flan, bir iraz klc ve bir tun aynayla birlikte, parampara bulundu.

Kzl Boya ann ve lkesinin insanlar tarafndan sonradan Peeli Peygamber diye anlacak olan Hkim denen adam, Hicr 120 ylnda (S 736) Trkistan'da dodu. Balar, baheleri, otlaklar alabildiine uzanp giden le hznle bakan eski Merv kentiydi yurdu. Kentlilerin soluunu kesen, siyah-zm salkmlarnn zerini klrengi bir rtyle rten toz bulutlar ortal kaplamamsa, le vakti, gz kamatrc bir beyaza keserdi Merv kenti. Hkim, bu bezgin kentte byd. Amcalarndan birinin, onu, o zamanlar kfirlerin, sahtekrlarn, hilebazlarn sanat olan yn boyama iine rak olarak aldn biliyoruz. O kfir, sahtekr ve hilebazlarn, sonradan, Hkim'in sra sayg tanmaz hayatnn ilk alaklklarnn esin kayna olacaklarn da. Gln Yok Edilmesi'irin nl sayfalarndan birinde, Hkim'in u szleri aktarlr: "Yzm altn suyuna batmtr, ama ben boyalarm karp demlendirdim, ikinci gece taranmam yn boyaya bastrdm, nc gece ilenmi yne boyay emdirdim. Adalarn hkmdarlar hl bu kzl kuma iin birbirlerini yer dururlar. Diyeceim, genlik amda, Allah'n iine kartm, O'nun yaratt gerek renklere hile kartrarak gnaha, girdim. Melek, koun kaplanla ayn renkte olmadn sylemiti; eytan da, Yce Allah'n kola, kaplann ayn renkte olmalarn istediini, her eye kadir Yce Allah'n benim ustalmdan ve boya srlarmdan yararlandn. Ama artk, Melein de, eytann da hakikatten saptklarn ve btn renklerin iren olduunu biliyorum."
64

Boa 158 ylnn aban ay sonlaryd, lde hava dupduruydu; birtakm adamlar, Merv yolu zerindeki bir kervansarayn kapsnn nne oturmu, akam gne bakyor, benlii dizginleme ve oru tutma dnemini balatacak olan Ramazan aynn hillini gzlyorlard. Bunlar kleler, dilenciler, at tacirleri, deve hrszlar ve kasaplard. Yere melip birbirlerine sokulmu, iareti bekliyorlard arballkla. Gzleri gnbatmndayd ve gnbatm kum rengindeydi. l l titreen ln (ki gnei yakp kavurur, ay rpertip dondurur) te ucundan, dev gibi grnen karaltnn yaklatn grdler. nsandlar, ama ortadakinin ba boa bayd. yice yaklatklarnda, anlald ki, ortadaki adamn yz bir maskeyle rtl, yolclalarysa krd. Kervansarayn kapsnn nnde oturanlardan biri (Bin-bir Gece Masallar'nda olduu gibi) kerametinin s r r n aklamasn istedi adamdan. Maskeli adam da dedi ki: "Onlar kr, nk benim yzme baktlar." Pars Abbaslerin vakanvisinin kaytlarna baklrsa, lden gelen adam (sesinde benzersiz bi r yumuaklk vard, belki de o yabanl maskeden hi beklenmedii iin yle geliyordu insana), kervanclara, nedamet ayn balatacak iareti beklediklerini bildiini, ama kendisinin ok daha byk bir iaretin vaizi, mr boyu nedamet ve ehacletin vaizi olduunu syledi. Kendisini Osman'n olu Hkim diye tant65

tktan sonra, Hicr 146 ylnda evine bir adamn girdiim, abdest alp namaz kldktan sonra bir palayla kafasn kesip Cennet'e gtrdn anlatt. Yabancnn (vahiy melei Cebrail'di bu) sa elinde tuttuu Hkim'in kellesi Cennet'in en yce katma, Allah'n huzuruna karlm, Allah da onu peygamberlikle grevlendirmiti; ona yle eski szckler retmiti ki, o szckleri syleyenin az yanard; yzn yle bir nurla aydnlatmt ki, lml gzler bakmaya dayanamazd. te yzne bu yzden maske takyordu. Yeryzndeki insanlarn tm yeni yasaya ballklarn akladklarnda, Yz onlara alacak ve meleklerin oktan tapnmakta olduklar Yz'e insanlar da aktan aa tapnabe-ceklerdi. Hkim, grevini akladktan sonra, onlar kutsal savaa, cihada ve ehitlik mertebesine erimeye ard. Kleler, dilenciler, at tacirleri, deve hrszlan ve kasaplar, Hkim'in arsna kulak asmadlar. Biri, "Byc!" diye bard; bir bakasnn, "Dzenbaz!" diye haykrd duyuldu. lerinden birinin yannda bir pars vard; belki de, iranl avclarn yetitirdii cinsten, acmasz, ipek gibi parlak bir hayvan. Nasl olduysa oldu, pars birden zincirlerini kopar-verdi. Maskeli peygamber ve iki yolda dnda, herkes birbirini ineyerek kat, il yavrusu gibi dald. Hep birlikte geri dndklerinde bir de baktlar, peygamber hayvann gzlerini kr etmi. Parsn prl prl parldayan l gzlerini grnce, Hkim'in nnde secdeye geldiler, onun doast glerini kabul ettiler.

l'nn retilerine umarszca bir cokuyla sarkllar, armaan olarak kanlarn dkp altnlarn sundular. (Hkim, artk o yabanl maskesini karp atm, yzn deerli talarla bezeli drt kat beyaz ipekten bir peeyle rter olmutu. lkeye hkmeden Ben-i Abbas hanedann simgeleyen renk siyaht; Hkim ise Koruyucu Peesi, sancaklar ve sarklar iin tam kart rengi, beyaz semiti.) Sefer iyi balad. Hi kuku yok ki, Dzeltmeler Kitab'na bakarsanz, lialife'nin ordularnn her yerde muzaffer olduklarn grrsnz; ama dikkatli okur, her zaferden sonra komutanlarn grevden alndklarn, en ele geirilmez sanlan kalelerin terk edildiini gzden karmayacak, iin aslm kestirebilecektir. 161 ylnn Recep ay sonunda anl Niabur kenti demir kaplarn Maskeli'ye at; 162 ylnn balarnda Niabur'u Ester-bad kenti izledi. Hkim'in asker etkinlii (tpk ondan daha talihli bir peygamberin de yapt gibi), savan en iddetli annda, kzla alan bir devenin srtnda Allah katna ykselerek ince bir sesle dua etmekten teye gitmiyordu. Oklar sandan solundan slk alarak geiyor, bir teki bile gvdesine deiniyordu. Tehlikeye meydan okuyordu sanki. Bir gece tiksin czzamllar saraynn evresinde toplandnda, onlar ieri aldrtt, bir bir pt, gm ve altn datt. Ynetimle ilgili gndelik ileri alt yedi sofu yrtyordu. Huzur iinde derin dncelere dalan Peygamber, kutsal gvdesinin gereksinimlerini karlayabilmek iin el l eri nden geleni yapan yz on drt kr kadndan oluan bir harem kurmutu.

Peeli Peygamber Abbas halifelerinin vakanvisi, Horasan'da Peeli Hkim'in namnn yrmesini yazarken pek o kadar istekli grnmyor. En nl kabile reislerinin baarszla urayp armha gerilmesiyle byk aclara boulan Horasanllar, Nur Yz66

Tiksin Aynalar Ne denli boboaz ya da tehlikeli olurlarsa olsunlar, syledikleri szler dinsel inanlara bal kald srece, slmiyet Allah'la bir mahremiyeti paylaanlar hogrr. Peygam67

ber'in kendisine kalsa, belki de bu hogry hor grmezdi; ama mritleri, elde ettii zaferler ve Halife'nin -Muhammed el-Mehd idi- gizlisiz saklsz aa vurulan fkesi en sonunda onun sapknla saplanmasna yol at. Yok oluuna yol aan bu aykrgeli, eski irfaniyye inanlarnn izlerine rastlanan kiisel bir inancn retilerini belirlemesini de salad ayn zamanda. Hkim'e gre, evrenin yaratlnn kaynanda tanrnn tayf yatmaktayd. Bu tanr o denli grkemliydi ki, nereden geldii belli deildi; ne ad vard, ne de yz. Deimez bir tanryd, ama suretinin drd dokuz glge araclyla tenezzl buyurup evreni yaratm, bir ilk cennet kurmu, bakp gzetmiti. Yaradan'n bu ilk hkmdarlndan, kendi melekleri, gleri ve tahtlaryla bir ikincisi meydana gelmi; bunlar ela, ilkinin bakml bir aynas olan bir alt cennet kurmulard. Bu ikinci cennetin yanss bir ncsne, ncnn yanss bir drdncye vurmu, 999'a kadar byle gitmiti. En alt cennetin, tanrs, bizleri ynetendi, glgelerin glgelerinin glgesiydi ve tanrsallnn ondal sfra yaknd. Yaadmz dnya bir yanlg, gln bir yanslamayd. Aynalar ve tanrlk, bu gln yanslamay oaltp doruladklar iin, birer irenlikten baka bir ey deildi. Bilge-"liklerin en ycesi, kendini tmyle vermekti. Bu bilgelie erimenin de iki yolu vard (Peygamber seimi serbest brakyordu): Ya dnya nimetlerinden el etek ekecektin ya da sefahate dalacaktn; ya teni tmden yadsyacaktn ya da tene ar dknlk gsterecektin. Hkim'in kiisel cennet ve cehennemi ele az umutsuz deildi: "Kelm' inkr edenler, Pee'yi ve Yz' tanmayanlar (diye lanet okur Gizli Gl'de) kendilerini dehetengiz bir cehennen68

de bulacaklardr: Yolunu arm her ruh, 999 alev hkmdarlnda; ve her hkmdarlkta 999 alev danda; ve her dada 999 alev kalesinde; ve her kalede 999 alev odasnda; ve her odada 999 alev yatanda yanacak; ve her yatakta kendi yzne ve kendi sesine brnm alevlerin 999 eidinde ebediyete kadar azap ekecektir." Bunu, gnmze ulam bir baka yet de dorulamaktayd: "Bu hayatta tek bir bedende azap ekersin; ama lp de gnahlarnn cezasn ekerken sonsuz sayda bedende azap ekersin. " Cennet'se o kadar ak seik deildi: "Orada karanlk sonsuzdur, ta emeler ve havuzlar vardr ve bu Cennet'teki mutluluk dnya nimetlerinden elini eteini ekmenin, znden gemenin ve uykuda olduklarn bilenlerin mutluluudur." Hicret'in yz altm nc (ve Nur Yzl'nn beinci) ylnda,

Hkim, Semnan'da Halife'nin ordusunca kuatld. Erzaktan ve ehitten yana hi s k n t ekilmedi; i yi l i k meleklerinin vki olmas pek yaknd, ite tam o srada, ortala korku salan bir sylenti, dolat kalenin iinde. Haremde zina yapm bir kadn, haremaalar tarafndan boulurken, Peygamberin sa elinin yzk parmann olmadn ve btn trnaklarnn dklm olduunu haykrmt. Sylenti mminler arasnda hemen yayld. Hkim, cemaatinin ortasnda, bir ykseltinin stne km, kendisine zafer ih69

san eylemesi ya da zel bir iaret gndermesi iin Allah'a dua ediyordu. Bardaktan boanrcasma yaan bir yamurdan saknyormuasma balarn ne emi iki kolaas, yanma yaklap Pee'yi ekti ald. O saat herkesin tyleri rperdi. Resul'n mukaddes yz, o cennetlik yz gerekten de beyazd, ama bu beyazlk miskin illetine yakalananlarn yzlerinde grlen beyazlkt. ikin yumrularla kapl korkun yz grenler maske sandlar. Kalar yoktu; sa gzkapjmm alt, bzlp burumu yanann stne sarkmt; iri bir yumru topa dudaklarn yiyip bitirmiti; burnu dmdz olmu, insan burnundan ok aslan burnuna benzemiti. Hkim, sesini ykselterek, son bir hileye bavurma/a yeltendi. "Balanmaz gnahlarnz yznden, yzmdeki nuru gremiyorsunuz," diyecek oldu. Kolaalar, oral olmadlar, karglaryla delik deik ettiler Hkim'i.

MAHALLE KABADAYISI

Enrique Amorim'e Rahmetli Francisco Real'i, onca adam dururken gelip bana soracan aklmn ucundan gemezdi dorusu. Evet, bural deildi, ama tanrdm onu. Kuzey yakasna taklrd daha ok; Guadalupe gletinden eski topu klasna uzanan yrede dolanrd. Aslnda onu topu topu kez grdm, hem de ayn gece, ama yle geceleri unutamaz insan. La Lujane-ra'nm benim oraya gelip koynuma girmeye karar verdii, Rosendo Juarez'in de Maldonada'dan kesin gidi yapt geceydi. Biliyorum, bu ad sana pek bir ey elemeyebilir. Ama Rosenclo Juarez -biz ona aramzda Hacamat derdik- Santa Rita mahallesinin oralarda epeyce naml biriydi. Don Nicolas Paredes'in tayfasmdand; Paredes ise Morel'in etesindendi. Bak kullanmada kimse eline su dkemezdi Rosen-clo'nun. Hep iki dirhem bir ekirdekti. Kerhaneye bile, gm ilemeli binici, giysisini giyer, yaz atma biner, yle giderdi. Rosendo'ya herkes sayg gsterirdi, kpekler bile hrmette kusur etmezdi, elbet kadnlar da. En azndan birka herifiolunu tahtal kye yolladn bilmeyen yoktu. Dar kenarl, yksek tepeli apkasn, arkaya yatrd siyah
71

70

salarna fiyakal oturturdu. Adamda eytan ty vard sanki, dii sinei bile karmazd; bizim mahallenin tekmil delikanllar, tkrne kadar ona benzemeye alrlard. Ama bir gece, herkes anlad bu Rosendo'nun ne menem bir herif olduunu. Anlattklarm sana film gibi gelebilir; o gece her ey tula frmlaryla bo arsalar arasndaki toprak yoldan aa uarcasna inen cakal, krmz tekerlekli, tklm tklm bir arabann arz endam etmesiyle balad. Siyahl iki adam gitar-laryla ngar koparyor, arabac atn bacaklarna atlmaya alan sokak kpeklerine kam aklatyordu. Tam ortada, panosuna sarnm, ispinoz gibi oturan bir adam vard. Lkabn mezbahalarda alt gnlere borlu olan anl anl Kasap't bu; besbelli niyeti maraza karmak, belki de birilerini eek cennetine yollamakt. Serin, ho bir geceydi. ki adam arabann siperliine tnemiti; sanki bayram gecesiydi de, kentin anacaddele-rinden birinde resmigeite kmlard. Meer o gece neler olmu neler, biz ilk vukuatn tyosunu ancak sonradan alabildik. Bizim tayfa, Julia'mn orada erkence toplanmt. Ju-lia'nm, Gauna yoluyla rmak arasnda kalan dans salonu, aslnda oluklu satan yaplm kocaman bir barakadan baka bir ey deildi. Dar taan amatadan ya ela n tarafta asl krmz lmbadan, birok blok teden fark edebiliyordun. Julia marsn tekiydi, ama dorusu ok becerikli karyd. algcs bol, mazotu kyak bir yer iletiyordu; sabaha kadar engilik etmeye amade hatunlar da cabas. Ama hibiri Rosendo'nun kr La Lujanera'nm eline su dkemezdi. O da adres deitirdi ya, yemin ederim yllardr aklma dt yok. Sen onu ktr ktr olduu gnlerde grecektin; hele bir gzleri vard, akln durur! La Lujanera'y gren, aynen ar p l r d . Rom, algclarn tngrts, manitalar, Rosendo'nun bili72

rim muhabbeti, dostluk nianesi olarak ikide bir srtmza aplak indirmesi; senin anlayacan, keyfim tkrndayd. stelik, dans ettiim yavru, admlarn admlarma uydurmakta pek mahirdi. Tangonun namelerine fena kaptrmtk; vcut vcuda srkleniyor, ayrlp uzaklayor, sonra yeniden kenetleniyorduk. Btn o amatann ortasndan anszn mziin sesinin ykseldiini fark ettim. Anlalan, araba yaklayor, arabadaki iki gitarcnn ald mzik bizim mzie karyordu. Az sonra rzgr dnd, duyulmaz oldular; ben de yeniden kafam toparladm, kollarmdaki hatuna, dansn kvraklklarna verdim kendimi. Yarm saat geti gemedi, baktk kap yumruklanyor, darda biri b-ryor. Aynaszlar korkusuna millet suspus oldu. Ama az sonra herifin teki kapy omuzlad gibi ieri dalverdi! Belki garip gelecek, ama adam tpk sesine benziyordu. Tabii biz o irikym hrbonun Francisco Real olduunu bilmiyorduk daha. Tepeden trnaa siyahlar giyinmi, om-zuna krmzl kahverengili bir atk atmt. Yerlileri andran kemikli yz bugn hl gzmn nnde. Kap ieri devrilirken bana arpmt. Bir an gzm dnd, herifin stne atlayverdim; sol elimle yakasna yaprken, sa elimi ceketimin cebindeki baa attm. Ama hi frsat tanmad. Hafife silkinip kolunu uzatt, kenara itele-yiverdi beni. Kendimi birden yerde buldum; am yarmasnn arkasnda kalmtm, o arada hl ceketimin cebindeki ba aryordum. Real ise, sanki hibir ey olmam, hibirimiz orada deilmiiz gibi ar ar ilerliyordu; hepimizden en az bir kala boyu uzundu. Bi z i m ocuklar -aval aval bakan keriz srs- Real'in yolundan ekildiler. Ama yalnzca en ndekiler. Arka srada bekleyen Krmz, adamn omu-zunclan yakalamasna frsat vermeden fora ettii bann yass yzn Real'in suratna vurmaya balad. Bunu gren brleri de devenin stne ullamverdiler. Salon upuzun73

du, sekiz on metre vard; Real'i sille tokat, tkre boarak salonun nerdeyse bir ucundan br ucuna srdler. nce yumrukluyorlard, sonra Real'in yumruklar savuturmak iin hibir aba harcamadn grnce tokatlamaya, atklarnn psklleriyle vurmaya baladlar. Anlalan, iin gerisini Rosendo'ya havale etmeyi dnyorlard. Rosendo srtn kar duvara vermi, tek bir sz sylemeden kprtsz duruyor, ylece cigarasm tttryordu. Ama, bizim birazdan farkna varacamz durumu belki de oktan akoz-lamasma, ufaktan bir kayg dolanyordu yznde. Kasap hl dimdik ayaktayd, birka syr vard, o kadar. Bizim kaalotlarsa adam kfr kyamet Rosendo'nun nne doru srklyorlard. Real, Rosendo'yla yz yze gelince, ilk kez bir kelm sallad. Gzn kan brmt; yzn ceketinin koluna silip, sanrm yle bir lf etti: "Bana kuzey yakasnn oralarda Francisco Real elerler. Bu sapsiliklerin stme saldrmasna sesimi karmadysam, adam gibi bir adam aryorum da ondan. Riyavet o ki, bak oynatmada usta biri varm bu plkte. Hacamat derlermi. Dediklerine gre, bitirim adamm. Bizi de bir eref-lendirse diye dndk. Kimbilir, naizane, bir eyler kapardk kendisinden belki de..." Rosendo'nun gzlerinin iine bakarak konuuyordu; birden, ceketinin kolunda gizledii anlalan bir bak elinde parlayverdi. Millet geri ekilerek dv iin yer at; suspus olmular ikisine bakyorlard. Keman alan kr zencinin dudaklar bile onlara evrilmiti sanki. Tam o srada arkamdan birtakm sesler geldi; dnp baktm: Kapnn aznda alt yedi adam dikilmiti. Kasap'n etesinden olmalydlar. En yallar; ksele suratl, ak dm palabykl, kyl klkl olan, birka adm attktan sonra hatunlar ve klar karsnda aprp saygyla apkasn kard. brleri ortal avulluyor, birisi bir numara
74

ekmesin diye alesta bekliyorlard. Nesi vard Rosendo'nun; neden u tatavacy kulandan tuttuu gibi kapnn nne koymuyordu? Sanki dilini yutmutu, gzleri yere aklm kalmt. Cigarasm azndan frp att m, yoksa dudaklarnn arasndan yere mi dt cigara, bilemiyorum. En sonunda bir iki kelm kt azndan, ama ne dediyse o kadar duyulur duyulmaz bir sesle dedi ki, biz salonun br ucundakiler hibir ey anlamadk. Francisco Real bir kez daha posta koydu, ama nafile, Rosendo'da tk yok. O srada, yeni. gelenlerin toyu bir slk ald. La Lujanera, delikanlya delip geen bir bak frlattktan sonra, salarn omuzlarndan aa salarak kalabal yarp geti. Erkeinin yanma geldi, ban ekip Rosendo'ya uzatt. "Rosendo," dedi, "sanrm bunu kullanman gerecek." Tavana yakn bir yerde, rmaa bakan uzun bir pencere vard. Rosendo, iki eliyle tuttuu ba, hayatnda hi bak grmemiesine evirip evirdi. Sonra birden kollarn kaldrp arkasna doru frlatverdi ba; bak pencereden uup Maldonado'nun sularn boylad. Tepeden trnaa rperdim, dersem yalan olmaz. Kasap, vuracakm gibi elini kaldrarak, "Seni niye ktr k t r doramyorum, biliyor musun?" dedi Rosendo'ya. "Midemi bulandnyorsun ela ondan!" La Lujanera o anda atlp kollarn Kasap'n boynuna dolad, o gzel gzlerini adamn gzlerine dikip fkeyle, "Bover demez," dedi. "Biz de onu bir bok sanrdk." Francisco Real bir sre akn akn bakndktan sonra kollarn La Lujanera'nn bel i n e dolayp, algclara en basndan hzl bir eyler gcrdatmalarn buyurdu. Mzik, salonu bir utan br uca, kar konulamayan bir yangn gibi sard. Real ktkten farksz dans ediyordu, ama kadna smsk yapm, onu abucak byleyivermiti. Kapnn
75

azna yaklarlarken, "Aln bakalm ocuklar, o benim artk!" diye bard. Yanak yanaa, tangoyla srklenircesi-ne, dar szldler. Yemin billah, utantan kpkrmz kesilmitim. Hatunlardan biriyle birka kez yle bir dndm, sonra kestim dans. "Scaktan bunaldm, bu kalabalk ekilmez," gibisinden bir eyler mrldanp kendimi dar attm. Gzel bir geceydi, ama gecenin gzellii kimin umurunda. Araba sokan banda bekliyordu. Gitarlar, arabann koltuunda oturan iki insan andryordu; koftiden bir gitara bile kalk gidelim diyemeyecek kadar cavalacoz olduumuzu yzmze vurur gibiydiler. Yreim cz etti; sapsili-in teki olduumuzu dndm. Kulama taktm karanfili ekip aldm, su birikintisinin ortasna frlattm. Gzm iekten ayrmadan kendime gelmeye alyor; iimden, artk u gece bir bitse de sabah olsa, diye geiriyordum! Birden, yediim bir dirsekle toparlandm. Baktm, Rosendo bir bana svyor. "Olum, sen de hep ayak altnda dolarsn," diye homurdand. ini dkmek ister gibi bir hali vard, belki de bana yle geldi, bilemiyorum. Maldonado'ya inen yola vurdu, karanlkta kayboldu. Onu bir daha hi grmedim. Orada dikilmi, kendimi bildim bileli grmekten usand- < m eylere bakp duruyordum: Usuz bucaksz gkyz, uyur uyank akp giden rmak, orackta pinekleyen bir at, toprak yollar, tula frnlan. Otlarn ve p ynlarnn arasnda, o rezil mahallenin gbeinde, ottan ne farkm var benim diye dnyordum. Ne olacak, o tantanac dleklerin arasnda bizim gibi otlar biterdi ancak. Sonra da, yok hayr, diye mrldandm kendi kendime, delikanl adam sefil yerde yetiir. Dans salonunda mzik olanca grltsyle sryor, rzgr ieriye hanmeli kokular tayordu. nan, ok kyak bir
76

geceydi. Gkte o kadar ok yldz vard ki, kafan kaldrp baktn zaman ban dnyordu; baz yldzlar st ste binmilerdi sanki. Kendimi, olup bitenin zerre kadar nemli olmadna inandrmaya alyordum. Gel. gr ki, Rosendo nun tabanszln da, yabancnn babayiitliini de bir trl iime sindiremiyordum. stelik, Real, hatunu da apartmt; o gece, ertesi gece, belki de mr boyu La Luja-nera onundu artk. Acaba nereye kaybolmulard? Aslnda fazla uzaklam olamazlard. Belki de bir hendein dibinde i tutuyorlard. Salona dndmde, dans btn hzyla sryordu. Kalabaln arasndan sessizce szlrken, bizim ocuklardan bazlarnn tym olduklarn fark ettim. Kuzeylilerden bazlarysa nlerine gelen kz dansa kaldryorlard. ti kak kalmamt. Mzik mahmur makamndan alyordu; yabanclarla tango attran kzlarda name yapacak hal kalmamt. Gergindim, ama olup bitenlerden deil. Dardan, ala makl bir kadn sesi geldi, ardndan artk ok iyi tand mz bir ses duyuldu; ama nedense, bu kez ok alaktan k yordu.-.^.^J::.^ :;--,,'-. -;v.:- : .%'J'r,^ >-,:;"Hadi, gir ieri," diyordu kadna. Kadn feryat figand. "A ulan u kapy, sar msn nesin?" Ses artk g bel duyuluyordu. "A kapy kaltak... A diyorum sana..." Kap pattadak ald; ieri La Lujanera girdi. Grnrde bakas yoktu, ama sanki arkasndan, itekleniyordu. "Darda hortlak m var yoksa!" dedi Krmz. "Cavla ekmi bir dem, dostum." Kasap't; sendeleyerek ieri girdi. Aknt aanozu gibiydi. Geri ekilip yer alk. Birka adm att; ayaklan birbirine dolanyordu. Birden iki seksen uzanverdi yere. Arkadalarndan biri arkast evirip, atksn bann altna destek yapt. Kan revan iindeydi.
77

Gsnde koca bir bak yaras vard. Fkrrcasma akan kan atksnn altndaki ak krmz fular koyulatryordu. Kadnlardan biri koturup, rom ve birka aput getirdi. Real'in azn aacak mecali yoktu. La Lujanera, kollar iki yanma dm, akn akn Real'e bakyordu. Herkesin yznde beliren tek sorunun yant ok gemeden La Lujanera'dan geldi: Dans salonundan ayrldktan sonra kk bir arsaya gitmilerdi. Ama nereden zuhur ettiini anlayamadklar bir adam, Kasap'n karsna dikilip meydan okumu, sonra da ileyivermiti Kasap'. Adamn kim olduunu bilmediini sylyor, yeminler ediyordu; ama Ro-sendo olmadndan emindi. La Lujanera'nn ii zordu; kim yutard bu maval? Ayaklarmzn dibinde yatan adam can ekiiyordu. Kim becerdiyse, iinin erbab olduu anlalyordu. Real gene de dayankl kmt, iyi direniyordu dorusu. Bir kez daha tepeden trnaa sarsldnda, bizim Julia, Paraguay ay kaynatmaktayd. Marapa elden ele dolap bana ulatnda, adam son nefesini vermek zereydi. Son anda, duyulur duyulmaz bir sesle, "Yzm kapatn," dedi. Geriye bir tek onuru kalmt; acyla kaslan yzn grmemizi istemiyordu. Biri apkasn yzne brakt ve Real o yksek tepeli siyah apkann altnda sessiz s i tenisiz dnya deitirdi. Yzn, ancak gsnn artk inip kalkmadn grdkten sonra aabildiler. llere zg o tkenmi bak kalmt yznde. Salnda, topu klasndan gney yakasna, bizim buralarn en sk adamlarndan biriydi. ldn ve artk parazit yapamayacan anlar anlamaz ona duyduum nefretten eser kalmad. Kalabalktaki kzlardan biri, "lm Allahm emri," diye mrldand. Bir bakas, "Onuruna ne kadar dkn bir adamd," dedi. "Ama ne oldum demeyeceksin, ne olacam diyeceksin. Birazdan sinekler r tepesine."
78

Kuzey etesinin tayfalar, kafa kalaya verip aralarnda alak sesle bir eyler konutular. Sonra, ilerinden ikisi bize dnp, bir azdan, "Kasap' bu kadn ldrmtr," dediler. Biri, La Lujanera'nn stne yryp, Real'i onun ldrdn syledi bararak; brleri hemen kadnn evresini, sardlar. Temkinlilii elden brakmamam gerektiini unutarak daldm aralarna. Gene de, bam neden ekmedim, bilmiyorum. Hemen hepsi aknlk iinde bana bakyorlard; azlarn amalarna frsat vermeden, "u kadnn ellerine bir bakn," dedim. "Byle bir kadn bu ellerle, kl kprdamadan bir adam baklayabilir mi?" Sonra, elden geldiince serinkanl grnerek, "Rahmetli kendi plnde ne kadar da namlyd, sonunun byle olaca kimin aklna gelirdi!" diye ekledim. "Hele byle dandik bir yerde cavla ekeceini kim bilebilirdi ki!" Bir teki bile diklenmeye yellenmedi. O sra, lm sessizliine gmlm dans salonunda, atllarn yaklamakta olduu duyuldu. Aynaszlar olmalyd. Kimsenin aynaszlara bulaacak hali yoktu. En iyisi, cesedi Maldonado'ya atmakt. Hani u ban dar utuu pencereden! Bylece, siyahl adam da oradan dar utu. Havaya kaldrdklar adam gz ap kapayncaya kadar soyup soana evirdiler. Belki inanmayacaksn ama, biri yzn almak iin parman kesti. Daha kyak bi r i n i n eek cennetine yollad aresiz bir ceset karsnda hepsi aslan kesilmiti. yle bir omuz verip dar salladlar, aknt adamcaz ald gtrd. Su stne kmasn diye barsakla-rn m skllerdi, bilmiyorum; bakmak bile istemedim. By aarm moruk gzn benden ayrmyordu. Karkl frsat bilen La Lujanera dar svt. Aynaszlar ieri dalp ortal kesmeye koyulduklarnda, dans yeniden balamt. Kr kemanc, son zamanlarda pek duyulmayan cinsten oynak paralar attryordu. Gn aar79

mak zereydi. Kar yamataki it kazklar tek balarna ylece aklm gibiydi; aralarna gerili teller alacakaranlkta grnmyordu. Birka blok tedeki evime kadar telasz yrdm. Pencerede bir mum yanyordu, ama birden snd. Mumun sndn grnce hzlandm sylemeliyim. Sonra, Bor-ges, elimi ceketime attm, bam her zaman tadm sol koltuk altmdan bir kez daha kardm. Usulca evirerek baktm. Yepyeniydi, nerdeyse eldememiti; zerinde en kk bir kan izi yoktu.

80

BR LHYATININ LM

Melekler anlatt: Melancthon ldnde, bu dnyada yaad eve benzediini sanaca bir eve kavuturulmu. (Bu, sonsuzlua yeni genlerin oraya ilk varlarnda ounun bana gelir; bu yzden, ldklerinin farkna varmazlar, kendilerini hl yeryznde sanrlar.) Odasndaki her ey daha ncekilerin aynym; yemek masas, ekinecek yaz masas, raflar dolusu kitaplar. Melancthon, yeni meknnda uyanr uyanmaz, masasnn bana oturmu, -her zaman olduu gibi- hayrseverlikten hi sz etmeksizin, inan yoluyla gnahlardan arnma zerine yaptn yazmay srdrm gnlerce. Hayrseverlii dladn hemen fark eden melekler, Melancihon'u sorgulamak iin ulaklar yollamlar. Melancthon, "Hayrseverliin ruh iin hi de gerekli olmadn, selmete kavumak iin inancn yeterli olduunu rtlmez biimde kantladm," diye yantlam. lm olduunu ve eninde sonunda Cennet'ten kovulabilcccini aklnn ucundan bile geirmeden, byk bir gvenle konuuyormu. Melekler, neler elediini duyunca, Mclanct-hon'un yanndan ayrlmlar.
83

Birka hafta gemi gememi, Melancthon'un odasndaki eyalar bir bir solup silinmeye, yok olmaya balam; sonunda koltuk, masa, ktlar ve mrekkep hokkas kalm bir tek. Dahas, odann duvarlarna kireten bir kabuk ekilmi, zemin sar bir srla kaplanm. Srtndaki giysilerse artk iyice dklyormu. Btn bu deiikliklere ok arm, ama hayrseverlii yadsyarak inan zerine yazmay srdrm; sonunda, hayrseverlii dlamakta o kadar diretmi ki, birden yeraltnda, kendisi gibi baka ilhiyatlarn da bulunduu bir slahevinde bulmu kendini. Orada birka gn kilitli kaldktan sonra retisi konusunda kukuya dnce, eski odasna dnmesine izin verilmi. Gvdesi tepeden trnaa kllarla kaplym artk,, ama bana gelenin bir sanrdan baka bir ey olmadna inandrmaya alm kendini var gcyle ve yeniden inanc gklere karmaya, hayrseverlii aalamaya koyulmu. Bir akam, dn hissetmi Melancthon. Evi dolamaya balam ve ok gemeden teki odalarn artk yeryzndeki eski evinin odalarna benzemediini fark etmi. Odalardan birinde ne ie yaradklarn bilemedii birtakm letler ylym; bir baka oda o kadar klm ki, kapsndan ieri girilemiyormu; hi deimemi bir oda da varm, ama kaplar ve pencereleri usuz bucaksz kum ynlarna alyormu. Evin arka odalarndan biriyse, kendisine tapnan ve ondan daha bilge bir ilhiyat olmadn syleyip duran insanlarla doluymu. Bu vgler houna gitmi kukusuz, ama konuklardan bazlarnn yzleri olmadnn, bazlarnn da lm grndklerinin ayrdma varnca onlardan nefret etmi, sylediklerine gvenini yitirmi. te tam o srada, hayrseverlikle ilgili bir eyler yazmaya karar vermi. Yalnz bir gl varm iin; bir gn nce yazdklarn ertesi gn gremiyormu. Bunun nedeni, o sayfalarn inanszca yazlm olmalarym.
84

Yeni lenlerden biroklar Melancthon'un ziyaretine geliyormu, ama Melancthon konuklarn bylesine harap bir evde arlamaktan utan duyuyormu. Onlar Cennet'te olduuna inandrabilnek iin, bitiikteki bycy tutmu; byc, harabeyi rahat, grkemli bir eve dntrerek konuklar aldatyormu. Konuklar gider gitmez -bazen gitmeden biraz nce- o ssl psl grntler kayboluyor, yerlerini svalar dklm duvarlara brakyorlar, evin iinde yeller esmeye balyormu. Melancthon'dan aldm son habere baklrsa, byc ve o yz olmayan adamlardan biri onu alp kum tepelerine gtrmler; imdi orada iblislere uaklk ediyormu. Arcana Coelesa'dan (1749-1756) Emanuel Swedenborg

85

YONTU ODAS

Kayna Arabistan'a uzanan bu masaln yazan belli deil. Ama masalda anlatlanlara baklrsa, yazarnn Mslman bir spanyol olduu kestirilebilir: Evvel zaman iinde, Endls hkmdarlnda bir kent varm. Hkmdarlar, adna kimilerinin Leb tit, kimilerinin Ceuta, kimilerinin de Jaen dedikleri bu kentte otururlar-m. Kentin salam kalesinin demir kaplarndan ne ieri girilir, ne de dar klrm, kaplar hep kilitli tutulurmu. len hkmdarn yerine tahta kan her yeni hkmdar, kaplara kendi elleriyle yeni bir kilit takarm. Sonunda kilitlerin says yirmi drd bulmu; her hkmdara bir kilit dyormu. Gel zaman git zaman, hkmdarln bana hanedandan olmayan biri gemi; taht zorla ele geiren bu kt yrekli adam, kapya yeni bir kilit takmaya yanamam, yirmi drt eski kilidi ap kalenin iinde neler olduunu grmeyi koymu kafasna. Vezir ve emirler eski kilitleri amamas iin yalvar yakar olmular; demir anahtarl gizlemiler, yeni bir kilit takmann yirmi drt kilidi amaktan daha kolay ol86

duunu sylemilerse de dinletememiler. Hkmdar, nuh diyor peygamber demiyormu: "Bu kalenin iinde neler olduunu grmek istiyorum." Bu kez, toplayabildikleri btn zenginlikleri hkmdarn nne sermiler: Sr sr hayvanlar, Hristiyan putlar, gmler, altnlar. Gene de raz edememiler. Hkmdar sa eliyle (sonsuza dek yansn!) bir bir skp karm kilitleri. eri girince bir de ne grsnler, kalenin ii Arap suretle-riyle dolu deil mi! Tez ayakl develerin ve atlarn srtnda, ular omuzlarndan aa uzanan sarklar, kuaklarndan sarkan palalar, ellerinde uzun karglar, madenden ve aatan oyulmu Araplar. Suretlerin hepsi de yontuymu ve glgeleri yere vuruyormu. Atlarn n ayaklar aha kalkma-sma yere dememesine karn, gl kuvvetli kheylanlar devrilip yklmyormu. Bu usta ellerden kma yontularn kprtsz durular ve mthi suskunluu hkmdarn yreine korku salm; hepsi de ayn yne -batyabakyormu, azlarndan tek bir sz kmyor, tek bir boru sesi duyulmuyormu. Bunlar ilk odadakilermi. kinci odada, Da-vud olu Sleyman -ikisi de huzur iinde yatsn!- iin yaplm oyma bir masa grmler. Masa, yekpare zmrtten oyulmumu. Herkes bilir ki, zmrdn rengi yeildir ve frtnalar dindirmek, sahibinin namusunu korumak, kanl ishali gidermek ve cinleri kovmak, dmanlara kar stnlk salamak ve doumlar kolaylatrmak gibi gizli hnerleri vardr; gerek, ama tarifsiz hnerlerdir bunlar. nc odada, iki kitap bulmular. lk kitap siyahm ve madenlerin zelliklerini, tlsmlarn nasl kullanlacam, gnlerin gezegenlere degin yasalarn, zehirlerin ve panzehirlerin nasl hazrlanacan aklyormu. teki kitapsa beyazm, ama harflerinin ak seik okunabilmesine karn, retisini hi kimse zememi. Drdnc odada yeryznn tekmil hkmdarlklarn ve kentlerini ve deniz 87

lerini ve kalelerini ve tehlikelerini gerek adlar ve doru biimleriyle gsteren bir dnya haritas bulmular. Beinci odada, Davud olu Sleyman -ikisi de huzur iinde yatsn!- iin yaplm yuvarlak bir aynaya rastlamlar. Deiik madenlerden yaplm olan bu paha biilmez aynaya her kim bakarsa, dem babamzdan tutun da Kyamet Borusu'nu duyacaklara kadar tm atalarnn ve oullarnn yzlerini grrm. Altnc odada, tek bir damlas bin dirhem gm bin dirhem saf altna dntrmeye yetecek bir iksir bulmular. Yedinci oda bo grnyormu. O kadar uzun bir oclaym ki, en usta okular bile kapnn azndan kar duvara ok yetirememiler. Duvarda uursuz bir yazt kazhym. Hkmdar yazt okumu ve anlam. yle diyormu: "Hangi kendini bilmez bu kalenin kapsn aacak olursa, buradaki yontulara tpatp benzeyen canl savalar hkmdarl ele geireceklerdir." Btn bunlar, Hicret'in seksen dokuzuncu ylnda olmu. Daha on iki ay gemeden, Tark bin Ziyad kaleyi ele geirmi, hkmdar bozguna uratm, kadnlarn ve ocuklarn kle olarak satm, lkeyi batan baa yakp ykm. Araplar, incir aalaryla ve sulak ayrlarla kapl, susuzluk nedir bilinmeyen Endls hkmdarlna ite byle egemen olmular. Hazinelere gelince, denir ki, Tark bin Ziyad onlar efendisi halile hazretlerine gndermi; halife de hazineleri bir piramidin iine saklam. Binbir Gece Masallar 'ndan, 271 ve 272

DU GREN IKI ADAMIN MASALI

Arap tarihi el-Ishak, bu masal halife el-Me'mun dneminde (S 786-833) anlatr: Gvenilir insanlarn dtkleri kaytlara baklrsa (ama Her eyi Bilen, Her eyi Yapabilen, Balayc Olan ve. uyumayan bir tek Allah'tr), evvel zaman iinde Kahire'de ok zengin bir adam yaarm. Ama ylesine cmert, ylesine eliakm ki, sonunda babaevi dnda her eyini yitirmi, bir sre sonra da geimini alarak salamak zorunda kalm. O kadar ok alyormu ki, bir gece bahesindeki bir in cir aacnn dibinde uyuyakalm. Dnde, i l i k l er i n e kadar slanm bir adam grnm. Adam, azndan bir alln sikke kartarak ona yle demi: "Ksmetin iran'da, sfahan'da; oraya git, ksmetini orada ara." Adam, ertesi sabah erkenden kalkp uzun bir yolculua km. llerin, gemilerin, korsanlarn, putperestlerin, rmaklarn, yabanl hayvanlarn ve insanlarn yoluna kard tekmil tehlikelere gs germi, en sonunda sfahan'a varm. Ama kent kapsndan girer girmez gecenin karanlna teslim olmu, bir cami avlusunda uyuyakal89

88

m. Caminin hemen yaknnda bir ev varm. Yce Allah'n iine karlmaz, bir hrsz etesi camiden geip bitiikteki eve girmi. Ama evin sahipleri, hrszlarn grltsne uyanmlar, "Yetiin, hrsz var!" diye barmaya balamlar. Komular da, "Yetiin, imdat!" diye baryorlar-m. Sonunda, asesba asesleriyle birlikte yetimi, hrszlar da damdan dama atlayarak kamlar. Asesba caminin aranmasn buyuranca, Kahire'den gelen adam yakalayp getirmiler. Falakaya yatrp basmlar sopay, adamcaz leyazm. Adam iki gn sonra zindanda kendine gelmi. Asesba adam artp sormu: "Kimsin, kimin nesisin, nereden gelirsin?" Adam, "anl Kahire ehrinden gelirim," diye yant vermi. "Adm Muhammed el-Magrib." Bu sefer asesba, "sfahan'da ne iin var?" diye sormu. Adam doruyu sylemeyi yelemi ve asesbama demi ki: "Dmde grdm biri bana sfahan'a gitmemi buyurdu, ksmetimin beni orada beklediini syledi. Ama sfahan'a geldiimde, benden esirgemediiniz falaka kt ksmetime." Bunu duyan asesba, akl dileri grnene kadar glm ve sonunda demi ki: "Ey kafasz adam, dmde, tam kez Kahire'de bir ev grdm: Evin avlusunda bir bahe, bahenin ucunda bir gne saati, gne saatinin ardnda bir incir aac, incir aacnn ardnda bir eme, emenin altnda uvallar dolusu para vard. Gene de kulak asmadm bu yalana. Ama sen, katrla iblisin evld, bir d uruna yollara dp diyar diyar dolamsn. Bir daha sfahan'da grmeyeyim seni. Al u sikkeleri, ek git buradan." Adam paray alp yola koyulmu, soluu evinde alm. Bahesindeki emenin (asesbamm dnde grd emenin) altn kazm, byk bir define bulmu. Bylece Al90

YAYA KALAN BYC

Santiago kentinde, by sanatn renmek iin yanp tutuan bir bapapaz yayordu. Toledolu Don Illn'm byy herkesten daha iyi bildiini renir renmez, onu bulmak iin Toledo yollarna dt. Kente vard sabah, dosdoru Don Illn'm evine gitti. Don Illn, evinin arka odalarndan birinde kitap okumaktayd. Bapapaz itenlikle karlad ve ziyaretinin nedenini aklamay yemekten sonraya ertelemesini istedi. Konuunu gzel bir salona buyur eden Don Illn, bapapazn ziyaretinden byk memnunluk duyduunu syledi. Yemek yendikten sonra, bapapaz, Don Illn'a geliinin nedenini anlatt ve kendisine by sanatn retmesi iin yalvarp yakard. Don Illn, konuunun saygn ve gelecei parlak bir bapapaz olduunu bildiini, ama btn bildiklerini ona retecek olursa gn geldiinde hizmetlerini karlksz brakabileceini, yksek mevkilerdeki insanlarn bunu alkanlk edindiklerini syledi. Bunun zerine, bapapaz, Don Illn'm cmertliini asla unutmayacana, her zaman buyruunda olacana ant iti. Anlamaya vardklarnda, Don Illn by sanatnn inzivaya
92

ekilmeden reuilemeyeceini syledi ve bapapaz, elinden tutarak, demesinde kocaman bir demir halkann bulunduu bitiik odaya gtrd. Daha nce de, hizmeti kza akam yemei iin keklik hazrlamasn, ama buyruk vermeden kzartmaya balamamasn tembihledi. Don Illn ve konuu, halkay kaldrdlar, basamaklar iyice anm, sarmal bir merdivenden aa inmeye koyuldular. O kadar aalara indiler ki, bapapaz artk Tajo Irma-'nn yatann altnda olduklarm sand. Merdivenin dibinde bir hcre, hcrenin, iinde kitaplar dolusu bir kitaplk, by letleri dolu bir dolap vard. Tam kitaplar kartrrlarken, iki adam beliriverdi; bapapaza amcas olan piskopostan bir mektup getirmilerdi: Piskopos, mektubunda, ar hasta olduunu, kendisini lmeden grmek istiyorsa hemen gelmesi gerektiini bildiriyordu. Haber bapapaz altst etmiti; hem amcas hastaland iin, hem de almalarn yarm brakmak zorunda kalaca iin derinden sarslmt. Sonunda kalmaya karar verdi; bir zr mektubu yazp piskoposa gnderdi. Aradan gn gemiti ki, yas giysilerine brnm birtakm adamlar bapapaza yeni mektuplar getirdiler: Piskopos lmt; yerine yeni bir piskopos seilecekti; piskoposlua Tanr'nn izniyle bapapazn seilmesi bekleniyordu. Seim srasnda ortalkta grnmemesi daha iyi olacandan, orada kalmas salk veriliyordu. On gn geti gemedi, soylu giysilere brnm iki valye gelip bapapazn ayaklarna kapandlar, ellerini pp piskoposluunu kutladlar. Olup biteni izleyen Don Illn byk bir cokuyla yeni piskoposa dnd ve evine bylesine mutlu bir haber yollad iin Yce Tanr'ya krettiini syledi. Sonra da, boalan bapapazla olunu get i r i p getiremeyeceini sordu. Piskopos, bapapazl kendi kardeine ayrdn, ama Don Illn'm oluna Kilise'de mutlaka bir
93

grev bulacam syleyerek, hep birlikte Santiago'ya gitmeleri iin yalvard. Santiago kentine vardklarnda grkemli bir trenle karlandlar. Alt ay geti gemedi, papadan ulaklar geldi: Piskopos Toulouse bapiskoposluuna getiriliyor, yerine birinin atanmas da kendisine braklyordu. Don llln bunu duyunca, bapiskoposa eski szn anmsatt ve boalan piskoposlua olunu getirmesini istedi. Bapiskopos ise, piskoposluu kendi amcasna ayrdn, ama Don lln' kayracana sz verdiinden, olunu da yanlarna alarak hep birlikte Toulouse'a gitmeleri gerektiini syledi. Don llln, bapiskoposun nerisini kabullenmekten, baka bir umar bulamad. Toulouse'a doru yola koyuldular. Kente vardklarnda, grkemli trenlerle karlandlar ve byk sayg grdler. Aradan iki yl geti; papann ulaklar bapiskoposun huzuruna varp, kardinallie getirildiini., yerine yeni birinin atanmasnn da kendisine brakldn bildirdiler. Don llln bunu renince, kardinale eski szn anmsatt ve boalan bapiskoposlua olunu atamasn istedi. Kardinal-se, bapiskoposluu muhterem bir adam olan. daysna ayrdn, ama Don llln ile olu kendisiyle birlikte Roma'ya gelirlerse uygun bir frsat bulunabileceinden hi kukusu olmadn syledi. Don llln nce biraz direnecek oldu, ama sonunda kabul etmek zorunda kald. Roma'ya doru yola koyuldular ve kente vardklarnda trenler, ayin a l a yl a r yl a karlandlar. Aradan drt yl geti; papa ruhunu teslim etti ve bizim kardinal teki, btn kardinaller tarafndan papa seildi. Bunu renen Don llln, Papa Cenaplar'mn ayaklarn perek eski. szn anmsatt ve boalan kardinallie olunu getirmesini istedi. Papa, Don, lln'a, artk bitmek tkenmek bilmeyen isteklerinden usandn, bycnn teki olduunu ve Toledo'da
94

herkese by sanatn rettiini bildiini, bann etini yemeyi brakmazsa kendisini zindana tktracan syledi. Zavall Don llln, spanya'ya geri dneceim sylemekten baka bir are bulamad ve uzun deniz yolculuunda karnn doyuracak bir yolluk istedi papadan. stei papa tarafndan bir kez daha geri evrilince, Don lln (yznde tuhaf bir anlatm belirmiti) hi duraksamadan, "yleyse," dedi, "bu akam iin smarladm keklikleri yerim ben de." Anszn hizmeti kz belirdi karlarnda; Don llln da kekliklerin kzartlmasn buyurdu. O saat, papa kendini Toledo'daki yeralt hcresinde buluverdi. Bir de bakt, gene eskisi gibi Santiago bapapaz. O kadar utanm, ylesine afallamt ki, ne diyeceini bilemiyordu. Bu kadarlk bir snavn yetip de arttn syleyen Don llln, bapapaza keklikten den pay da vermedii gibi kapnn yolunu gsterdi; onu byk bir nezaketle kapya kadar geirdi ve hayrl yolculuklar diledi. Libra de los enxiemplos del Cemde Lucanor el de Pctronio'dan (1335) Juan Manuel

95

MREKKEP AYNASI

Btn tarih kitaplar, Sudan'n en zalim hkmdarnn, lkesini Msrl doymak bilmez vergi tahsildarlarna peke eken ve 1842 ylnda Bermahat aynn on drdnc gn bir saray odasnda len Marazl Yakub olduunu yazar. Hkmdar, byc Abdurrahman el-Mesmud'nin ("Her eyi Balayan Allah'n Kulu" diye evrilebilir bu ad) hanerleyerek ya da zehirleyerek ldrdn syleyenler de vardr. Ama Marazl elendiine baklrsa, eceliyle lm olmas daha akla yatkndr. Bycyle 1853 ylnda konumu olan Yzba Richard E Burton, buraya aldm u yky anlatr: Kardeim brahim'in, kuzgun Kordofan reislerinin sahte ve sinsi desteine gvenip bir suikaste kalkmas, sonra da ihanete uramas sonucu, Marazl Yakub'un kalesine tutsak dtm dorudur. Kardeimin kellesi eriat'n kan krmz klcyla uuruldu, ama ben Marazh'nn pis ayaklarna kapanp bir byc olduumu, camm balayacak olursa kendisine sihirli lmbann sunabileceinden ok daha harikulade hayaller ve suretler sunabileceimi syledim. Zorba,
96

hemen kantlamam istedi bunu. Bir kam kalem, bir makas, geni bir tabaka Venedik kd, boynuzdan yaplm bir mrekkep hokkas, iinde kz bulunan bir mangal, biraz kini otu tohumu, bir l de aselbent getirttim. Kd kesip alt eride bldkten sonra, ilk be eride muskalar ve dualar, altnc eride de Kuran- Kerim'den u szleri yazdm: "Ve senin yznden rtn kaldrdk ve bugn baklarnn delici olduunu grdk." Ardndan, Yakub'un sa avucuna byl bir drdl izdim, avucunu ukur yapmasn syleyip iine mrekkep doldurdum. Orada kendi yanssn ak seik grp grmediini sordum; grdn syledi. Bam kaldrmamasn tembihledim. Aselbest ve kini otu tohumlarn mangala attm, muska ve dua yazl eritleri ldayan kzlerin zerinde yaktm. Sonra, neyin grntsn grmek iin yanp tututuunu sordum. Bir an dnp, "Vahi bir at," dedi. "l boylarnda otlayanlann en gzelini." Avucuna baknca, dingin, yemyeil bir otlak grd nce, ok gemeden de leopar kadar evik, aln aktmal bir atm yaklamakta olduunu. Bu ilk grd at kadar gzel bir at srs istedi benden ve ufukta bir toz bulutu grd, sonra da sry. O saat canmn balandm anladm. O gnden sonra, gn dousu gnn ilk yla aydnlanr aydnlanmaz, hcreme giren iki asker beni alr, Marazh'nn yatak odasna gtrrd. Yalak odasnda tts, mangal ve mrekkep oktan hazr olurdu. Benden gstermemi istediklerini, bu dnyann btn grlebilir eylerini gsterirdim ben de. Artk lm olanlarn grdklerinin tm, yaayanlarn grdklerinin tm, bugn hl nefret ettiim bu adamn avucunun iindeydi: Cmle kentler, yedi iklim, yeryzn blm hkmdarlklar; topran barnda gizli defineler; denizlerde seyreden gemiler; tekmil sava, mzik ve cerrahlk letleri; gzeller gzeli hatunlar; kml tsz yldzlar ve gezegenler; kfirlerin o iren resimlerinde kullan97

dklar renkler; ilerinde gizli tuttuklar gizleri ve zellikleriyle madenler ve bitkiler; tek besini Allah'a vgler dzmek ve tapnmak olan gm srl melekler; okullarda datlan dller; piramitlerin ortasna gml kularn ve hkmdarlarn putlar; dnyay boynuzlarnda tayan boann glgesi ve boann altnda yatan baln glgesi; Balayc Allah'n kum lleri. Akllara durgunluk veren eyler grd: Gaz lm-balaryla aydnlatlm sokaklar ve insan l duyunca len balina. Bir gn, Avrupa denen kenti gstermemi istedi benden. Ben de kentin ortasndan geen yolu gsterdim ona ve sanrm, Maskeli Adam' o koca insan selinin (hepsi siyah giysili, ou gzlkl) ortasnda grd ilk kez. Bazen Sudan giysilerine brnen, bazen niforma giyen, ama yz hep rtl olan bu adam, artk grdmz her eyde vard. Her zaman oradayd ve kim olduunu renmeye cesaret edemiyorduk. Mrekkep aynasnda balangta bir grnp bir kaybolan ya da kmltsz duran grntler artk daha karmakt, komutlarma hemen boyun eiyorlard; zorba da onlar ak seik grebiliyordu. Hi kukusuz, sahnelerin gittike artan vaheti karsnda ikimizin de soluu kesiliyordu. nsanlarn ldresiye dvlmesinden, bo-azlammdan, el ya da ayaklarnn kesilmesinden -celldn ve zalimlerin nazlarndan- baka bir ey gremiyorduk. Bylece, geldik Bermahat aynn on drdnc gnnn afana. Zorbann avucuna mrekkep boaltlm, aselbent ve kini tohumlar mangala atlm, muskalar yaklmt. kimiz yalnzdk. Marazl, yasal ve deimez bir ceza gstermemi buyurdu; o gn bir idam seyretmek iin yanp tutuuyordu. Davul alan askerleri, yere serilmi elana derisini, seyretme frsatn yakalam insanlar, elinde Adalet'in klcyla celld gsterdim ona. Celld grnce aknla kaplan Yakub, "Ebu Kir bu," dedi. "Kardein brahim'e adaleti uygulayan Ebu Kir. Bu grntleri senin yardmn
98

olmadan grme ilmine vakf olduum zaman, senin de hesabn grecek." Yakub, az sonra kellesi uurulacak olan adamn ne kmasn istedi benden. steini yerine getirdim; ama mahkmun esrarengiz maskeli adam olduunu grr grmez yz sapsar kesildi. Adalet yerini bulmadan, adamn yzndeki rty kaldrmam buyurdu. O zaman, ayaklarna kapandm, yalvar yakar oldum: "Ey, yce hkmdarm, bu suret brleri gibi deil; ne adn biliyoruz, ne soyunu so-punu, ne de hangi kentte doduunu. Bu grntyle oynamaya gelmez; ona dokunmay gze alamam; bu gnahn hesabm benden sorarlar sonra." Marazl uzun uzun gldkten sonra, bir gnah sz konusuysa o gnah kendi stne alacana yemin etti. Klc ve Kuran-t Kerim stne yemin etti. O zaman, mahkmun soyulup dana derisine yatrlmasn, yzndeki maskenin karlmasn byrdm ben de. Ne dediysem oldu. En. sonunda, Yakub'un fal ta gibi alm gzleri adamn yzn grebiliyordu; grd yz kendi yzyd. Korkudan akln karacakt nerdeyse. Titreyen elini hi titremeyen elime aldm ve kendi lm trenini kendi gzleriyle seyretmesini byrdm. Aynaya bylenmiesine bakyordu; ne gzlerini aynadan karabiliyor, ne de avucunun iindeki mrekkebi dkmeyi akl edebiliyordu. Grntde kl mahkmun kellesine indiinde, Yakup yreimi zerre kadar szlatmayan bir inilti koparak yere ykld. lmt. Evvel ve hir olan, snrsz balamann ve sonsuz cezalandrmann anahtarlarn elinde tutan Yce Rabbime ham-dolsun. The Lake Regions of Central Africa'dan (1860) Richard E Burton
99

MUHAMMED'N DUBLR

onu ben de grdm. Ferasetten yoksun cisma ruhlara benziyordu ve yz ok karanlkt. u szleri sylediini duydum: "Sizin Muhammed'iniz benim"; ve hemen derinlere indi yeniden. Vera Christiana Reigio'dan (1771) Emanuel Swedenborg

Mslmanlarn kafasnda, Mulammed dncesi dinle o kadar sk skya bantldr ki, Hz. Isa onlarn Cennet'te Muhammed'i kiiletiren biri tarafndan ynetilmesini buyurmutur. Bu temsilci her zaman ayn kii olmaz. Bu grevi, bir seferinde, bu dnyadaki hayatnda Cezayirlilerce tutsak alnm ve Mslman olmu bir Saksonyal stlenmiti. Ama, daha nce Hristiyan olduundan, Mslmanlar'a Hz. sa'dan sz etmeye, onun Hz. Yusuf'un olu deil, Tanr'nn olu olduunu sylemeye kalkm ve grevden alnmas uygun grlmt. Muhammed'i temsil edenin makam, yalnzca Mslmanlar'n grebildii, mealeyi andran bir yalmla gsterilmitir. Kuran' yazm olan gerek Mulammed, inananlarna artk grnmyor. Bana anlatlanlara baklrsa, ilk nceleri onlar ynetmi, ama Tanr gibi ynetmeye kalktndan hal edilmi ve gneye gnderilmi. Mslman cemaatinden bazlar, iblisler tarafndan, Muhammed'i Tanr saymalar iin kkrtlmlar. Dzeni yeniden salamak iin Mulammed br dnyadan getirildi ve onlara gsterildi; o zaman.
100

--JV*

.V'r

101

CMERT DMAN

BLMDE KUSURSUZLUK ZERNE

Magnus Barfot, 1102 ylnda, rlanda krallklarnn tmn jethetmeye girimiti; lmnden bir gn nce, Dublin Kral Muirchertach'tan u kutlamay ald sylenir: Altn ve frtna senin safnda savasn, Magnus Barfod. Yarn, krallmn krlarnda savarken, bahtn ak olsun. Soylu ellerin, yreklere korku salsn klc savururken. Klcna kar koymaya kalkanlar, kzl kuuya yem olsun. Tanrlarn seni an ve erefe bosun, kana doyursun. Ey, rlanda'y ineyen Hkmdar, tanyeri aarrken zafer senin olsun. Yarn, btn gnlerinden daha grkemli ssn. nk son gnn olacak. Andm olsun, Kral Magnus. nk gn kararmadan seni bozguna uratp karanla boacam, Magnus Barfod. Anhang zur Heimskringla'dan (1893) H. Gering
102

...O mparatorlukta Haritaclk sanat ylesine bir Yetkinlie erimiti ki, Tek bir eyaletin Haritas btn bir Kentin kaplad alanla rtyordu, mparatorluun Haritas da btn bir Eyaletle. Gel Zaman git Zaman, bu Engin haritalar yetersiz bulunur oklu; o zaman, Haritaclar Okulu, mparatorlukla bire bir lekte ve tmyle akan bir mparatorluk Haritas gerekletirdi. Haritaclk almalarna eskisi kadar zen gstermeyen yeni Kuaklar, bu Byklkte bir haritann ok hantal olduu kansna varp Saygszla varan bir tavrla, onu gnein ve Yamurun acmaszlna terk ettiler. Bat llerinde Haritann zaman zaman bir Hayvana ya da dilenciye Barnak olan yrtk Paralarna bugn bile rastlanr; tm lkede, Corafya Biliminden tek geriye kalan da budur. Travels of Praiseworthy Men'den (1658) J. A. Surez Miranda

103

KAYNAKA

ZALtM KURTARICI LAZARUS MORELL Life on the Mississippi, Mark Twain, New York, 1883. Mark Twain's America, Bernard De Voto, Boston, 1932, NANILMAZ DZENBAZ TOM CASTRO The Encyclopaedia Britcmnica (On Birinci Basm), Cambridge, 1911. KADIN KORSAN DUL ING The History of Piracy, Philip Gossej Londra, New York ve Toronto, 1932. GNAH TACR KE EASTMAN The Gangs of blew York, Herbert Asbury, New York, .1.928. VURDUMDUYMAZ KATL BILL HARRIGAN .,,?'. .: , A Century of Gunmen, Frederick Watson, Londra, 1931. ' '. -..-, The Saga of Billy (lie Kid, Waller Noble Burns, Garden Cily, 1926. ':.. GRGSZ GRG HOCASI KOTSUKE NO SUKE Tales of Old Japan, A. B. Mitford, Londra, I87I. ./

MASKEL BOYAC MERVLl HKM A History of Persia, Sir Percy Sykes, Londra, 1915. Die Verniclilmu; der Rose, Arapa zgn metinden aktaran Alexander Schulz, Leipzig, 1927.

105

EVRMENN NOTLARI

Byk Tayc Budaclm iki byk retisinden biri saylan Mahayana. Byk Araba diye de bilinir. reti, insanlar doru yola gtren bir araba olarak kabul edilir. teki retiyse, Hinayana, yani Kk Tayc ya da Kk Araba'dr. Edmod Teste Fransz air, denemeci ve eletirmen Paul Valery'nin (1871-1945) yaratt, yalnzca olanaklyla olanaksz tanyan ve bedenden nerdeysc tmyle kurtulmu bir akl olan Monsieur Teste (Bay Kafa). W. C. Handy (1873-1958). ABD'li Siyah besteci. Blues slbunu o zamanlar moda olan ragtime ile kaynatrarak popler mzie yeni bilyon vermi, "St. Louis Blues" adl yapt klasiklemitir. Toussam-L'Ouvci'turc (1743-1803). Fransz Devrimi srasnda Haiti bamszlk harekelinin nderi. Kt zerinde Fransa'ya bal olmakla birlikte, Siyahlar tarafndan ynetilen ksa mrl bir ynetim kurmutur.
.',:,'"-;''';... '"' '!:'>.{)?>;':.}. <V ->'" $}*!>:. : frjS&'M.'-i-".-

Atalualpa (1502-1.533). Son nka kral. Hristiyanl ve spanya kral V. Carlos'un egemenliini kabullenmesi iin yaplan neriyi reddetti. Sonradan Francisco Pizarro taralndan yakalanarak rehin tutuldu ve idam edildi. Kalvencilik Hristiyanlkta, Jean Calvin'in ve izleyicilerinin gclirdii Protestan ilahiyat akm. Kalvencilie dayal reti ve uygulamalar, Reform ve Presbiteryen kiliselerinin ayrt edici zellii olmutur. Ad Majorcm Dei Gloriam "Tanr'nm yceliinin daha ycelmesi uruna". Cizvitlik tarikatnn iar. Ebu Abdullah Mulammed (. 1527). Ispanyolcada Boabdil diye bilinir. Sonra Nasr sultam. Srekli i savalarla geen hkmdarlk dnemi

107

(1482-1492), Granada'mn Aragon ve Kastilya hkmdarlar II. Fernando ve 1. kabel'in eline gemesiyle son bulmutur. Tammany ABD'de, Demokrat Parti'nin New York kenti yrtme kuruluna verilen ad. Gemite hayr ileri ve partizanlk karm bir yntem uygulayarak siyasal nfuz kurmutur. Adn, Amerikan Bamszlk Sava ncesinde yardmsever Delaware Yerli efi Tammanend'in ansna kurulmu bir dernekten almtr. Bull Run arpmalar Amerikan Sava'nda, Virginia'nn kuzeyindeki Manassas yaknlarnda kk bir akarsu olan Bull Run kysnda, 1861 ve 1862 yazlarnda yaplan iki arpma. Bili Harrigan (1859-1881). Billy the Kid diye bilinir. ABD'de, Bat'nm en nl haydutlarndan biri. Yirmi bir yanda erif Garrett taralndan tuzaa drlerek ldrlmeden nce yirmi yedi kiiyi ldrd sylenir. Brigham Young (1801.-1877). Joseph Smith'in lmnden sonra Mormonlarm nderliini stlenen ABD'li din adam. Eitim ve tiyatro alanndaki yenilikleri desteklemitir. ok kadnla evlenme kuraln benimsediinden yirmi kars ve krk yedi ocuu olmutur. el-Baladur (. 892). Asl ad, Ahmed ibn Yahya, ilk Arap tarihilerden biri. Thomas Moore (1779-1852). rlandal air, yazar ve mziki. Byron ve Shelley'nin arkadadr. Gz alc bir Dou atmosferinde geen Lalla Rookh (1817) adl ykl iiri dnemin en sevilen iirleri arasna girmitir. Melanchon (1497-1560). Alman hmanist, Reformcu, ilhiyat ve eitimci. Lutherci Kilise'nin inan ilkelerini aklayan Augsburg tkatnamesi'in yazarlarndandr. man yoluyla aklanma kavramm, ilahiyat, anlaynn temeline yerletirmitir. Emanuel Swedenhorg (1688-1772). sveli bilini adam, filozof ve mistik ilhiyat. Kilab- Mukaddn'i yorumlamakla, "melekler ve ruhlar dnyasnda duyduklaryla grdklerini" aktarmakla urat. 1749.1.771 arasnda yazd ve ounu imzasz yaymlad oluz kadar Latince kitap arasnda Accmc Codestic (Gksel Giz) da saylabilir. Vera Christiana Rdigio (Gerek Hristiyan Dini), seksen yanda yazd son yapldr. Tark bin Ziyad (o. 720). spanya'nn Mslmanlarca fethine nderlik etmi Arap komutan. Musa bin Nusayr ile birlikte, birka yl iinde iber Yavunadas'nn te ikisinden fazlasn fetheimiiir.

Richard F. Burton (1821-1890). ngiliz bilgin, kif ve Doubilimci. Keiflerini de anlatt krk ciltlik kitaplarnn yan sra, Binbir Gece Mflsallan'nn eksiksiz bir evirisini de ieren yaklak otuz cilt eviri yaymlamtr. Tanganika Gl'n bulan, daha nce baka dinden kiilere yasak olan Mslman kentlerine ilk giren Avrupaldr. Magnus Barfod (1073-1103). Norve kral III. Magnus. Norve'in Orkney ve Hebrid adalar ile Man Adas zerindeki egemenliini glendirmitir. Genellikle sko etei giymesi nedeniyle "plak Ayakl" ya da "plak Bacakl" lakabyla anlmtr. 11.03 ylnda rlanda'da ldrlmtr.

109
108

Jorge Luis Borges _ Alakln Evrensel Tarihi Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr. UYARI: www.kitapsevenler.com Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz sitemizdeki tm e-kitaplar, 5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve benzeri yardmc aralara, uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grme engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar, "engelli-engelsiz elele" dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala veya kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tm yasal sorumluluklar kullanana aittir. Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir. www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek ve kitap okuma alkanln pekitirmektir. Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyorum. Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar katklardan tr teekkr ediyorum. Bilgi paylamakla oalr. Yaar Mutlu LGL KANUN: 5846 sayl kanun'un "Altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

Bu e-kitap grme engelliler iin dzenlenmitir. Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grme engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp, kitapsevenler@gmail.com adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz. Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek, ltfen bu aklamalar silmeyiniz. Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz... Teekkrler. Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara. www.kitapsevenler.com Tarayann notu. Bireysel ktphanemi bilgisayar ortamna geirirken Taradm kitaplar kitapsevenlerle paylamak istedim. Bu Kitap Sadece Grme Engellilerin stifade Etmesi in www.kitapsevenler.com Web Sitesine Teslim Edilmitir. Belisa Jorge Luis Borges _ Alakln Evrensel Tarihi