TEDAR K Z NC R YNET M SREC NDE TEDAR K ZELL KLER N Y LET RMEDE

KAL TE FONKS YON YAYILIMININ KULLANIMI

Saba M RMAHMUTOULLARI

YKSEK L SANS TEZ ENDSTR MHEND SL

GAZ N VERS TES FEN B L MLER ENST TS

ARALIK 2007 ANKARA

Saba M RMAHMUTOULLARI tarafndan hazrlanan TEDAR K Z NC R YNET M SREC NDE TEDAR K ZELL KLER N Y LET RMEDE

KAL TE FONKS YON YAYILIMININ KULLANIMI adl bu tezin Yksek Lisans tezi olarak uygun olduunu onaylarm.

Prof. Dr. Mustafa KURT

Tez Danman, Endstri Mhendislii Anabilim Dal

Bu alma, jrimiz tarafndan oy birlii ile Endstri Mhendislii Anabilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Prof. Dr. Cevriye GENCER Endstri Mhendislii, Gazi niversitesi Prof. Dr. Mustafa KURT Endstri Mhendislii, Gazi niversitesi Yrd. Do. Dr. Ergn ERASLAN Endstri Mhendislii, Bakent niversitesi

Tarih:

22/01/2008

Bu tez ile G.. Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulu Yksek Lisans derecesini onamtr. Prof. Dr. Nermin ERTAN Fen Bilimleri Enstits Mdr .

TEZ B LD R M

Tez iindeki btn bilgilerin etik davran ve akademik kurallar erevesinde elde edilerek sunulduunu, ayrca tez yazm kurallarna uygun olarak hazrlanan bu almada orijinal olmayan her trl kaynaa eksiksiz atf yapldn bildiririm.

Saba M RMAHMUTOULLARI

iv

TEDAR K Z NC R YNET M SREC NDE TEDAR K ZELL KLER N Y LET RMEDE

KAL TE FONKS YON YAYILIMININ KULLANIMI (Yksek Lisans Tezi)

Saba M RMAHMUTOULLARI

GAZ N VERS TES FEN B L MLER ENST TS Aralk 2007

ZET

Tedarik Zinciri Ynetimi (TZY); tedarikiler, reticiler, datmclar ve mterilerden meydana gelen bir ada malzeme, bilgi ve finansal aklarn ynetimini iermektedir. TZY srecinde ama, tedariki ile mterinin srelerini uyumlu duruma getirerek verimi ve etkinlii arttrmaktr. Bu balamda, tedarikinin seimi ve deerlemesi nemli bir konu olmaktadr. Baarl bir TZYde tedariki ve mteri arasnda karlkl gven ve ibirliine dayanan uzun dnemli bir ibirlii salanmaldr. Mteri isteklerinin, mhendislik karakteristiklerine evrilerek, mteriye daha kaliteli ve ucuz rn pazarlamak amac ile yeni rn tasarmnda kullanlan Kalite Fonksiyon Yaylm (KFY), mevcut rnlerin gelitirilmesi, tedarikilerin seimi, rn veya hizmete ynelik kritik faaliyetlerin iyiletirilmesi iin de

kullanlabilmektedir. Bu almada tedarikilerin hangi mteri ihtiyalarna daha ok nem vermesi ve hangi tedariki zelliklerini iyiletirmeleri gerektiini tespit etmek amac ile KFY kapmasnda bir Kalite Evi uygulamasna yer verilmitir.

Bu yntemde mteri konumundaki retici firmann tedarikilerinden bekledii zellikler tespit edilmi ve satn alma personelinin grlerine bavurularak, tedarikilerin zelliklerini deerlendirmeleri istenmitir. Kalite evi uygulamasndan elde edilen veriler hali hazrda retici firma tarafndan saptanm olan tedariki politikas ile birebir benzerlik gstermedii ortaya kmtr. Bu uygulama almas nda, tedarikiler ile olan ilikilerin tekrar gzden geirilmesi gerektiine karar verilmitir.

Bilim Kodu : 906.1.141 Anahtar Kelimeler : Tedarik zinciri ynetimi, tedariki seimi, kalite fonksiyon yaylm, entropy metodu Sayfa Adedi : 87 Tez Yneticisi : Prof. Dr. Mustafa Kurt

vi

APPLICATION OF QUALITY FUNCTION DEPLOYMENT FOR IMPROVING SUPPLIER FEATURES IN SUPPLY CHAIN MANAGEMENT PROCESS (M.Sc. Thesis)

Saba M RMAHMUTOULLARI

GAZ UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY December 2007

ABSTRACT

Supply Chain Management (SCM) includes the flow of material, information and financial assets in a network consisting of suppliers, producers, distributors and customers. The goal of SCM is to increase utility and effectiveness by correlating the processes of customers and suppliers. In this context, the selection and evaluation of the supplier becomes a significant matter. For a SCM to be successful, a long term collaboration should be established between the supplier and the customer that depends on mutual trust among both parties. Quality Function Deployment (QFD), which is used in developing products via converting customer demands into engineering parameters for the sake of marketing higher quality and economic products to customers, can also be used for improving existing products, selecting suppliers and improving critical activities relating to products and customers. This paper explores a study including a Quality House application in the context of QFD that is used as a tool for determining which customer needs should be given higher priority by the suppliers and which supplier features they have to work on improving.

vii

In this method the expectations of the manufacturing company from its suppliers are determined and thorough consulting with the purchasing people of the company, they are asked to evaluate the properties of the suppliers. Consequently, the results obtained via Quality House application didnt exactly match with the predetermined supplier strategies of the manufacturing company. In the light of this application study it is concluded that the relations with the suppliers need to be revised.

Science Code : 906.1.141 Key Words : Supply chain management, supplier selection and evaluation, quality function deployment, entropy method Page Number : 87 Adviser : Prof. Dr. Mustafa Kurt

viii

TEEKKR almam srasnda ilgisini ve desteini esirgemeyen, her aamada yol gsteren sayn hocam Prof. Dr. Mustafa KURTa, yardmlar iin retim grevlisi Sayn Diyar AKAY a, tez almam tamamlamam iin srekli tevik eden ve her trl destei salayp, sabr gsteren sevgili aileme teekkr bor bilirim.

ix

NDEK LER Sayfa ZET........ ABSTRACT.......... iv vi

TEEKKR...................... viii NDEK LER..................... ZELGELER N L STES ....................... EK LLER N L STES ........................ ix xi xii

S MGELER VE KISALTMALAR....................................................................... xiii 1. G R ........................................ 2. TEDAR K Z NC R YNET M ........................ 2.1. Tedarik Zinciri Ynetimini Etkileyen Unsurlar....................... 2.2. Baarl Tedarik Zinciri Gereksinimler................................. 2.3. TZYnin letmelerdeki Rol................................................ 2.4. TZYnin Gelecei................. 3. TEDAR K Z NC R YNET M NDE TEDAR K SE M VE TEDAR K DEERLEME.................................... 3.1. Tedariki Seiminin nemi....................................................................... 3.2. TZYde Tedariki Seim Sreci................................................................ 3.2.1. Problemin tanm........................ 3.2.2. Karar ltlerin tanmlanmas ve kombinasyonu................. 3.2.3. Potansiyel tedarikilerin n seimi....................... 3.2.4. En uygun tedarikinin seimi........................................ 3.3. TZYde Tedariki Deerleme ........................... 3.4. Tedariki Seiminde Dikkate Alnan Tedariki Kriterleri............. 3.5. Tedariki likileri Ynetimi ..................................................................... 3.6. Tedariki Seiminde Kullanlan Modeller ................................................ 4. TEDAR K SE M NDE KAL TE FONKS YON YAYILIMININ KULLANIMI 4.1. KFYnin Tanm ve Tarihesi................................................................... 34 35 13 13 16 17 17 22 23 23 25 29 30 1 3 5 6 7 9

Sayfa 4.2. KFYnin Amalar............................ 4.3. KFYnin Aamalar....................... 4.3.1. Planlama aamas............................................................................ 4.3.2. Mteri ihtiyalarnn belirlenmesi................................................. 4.3.3. Kalite evinin oluturulmas............................................................. 4.3.4. Kalite evi analizi............................................................................. 4.4. KFY Uygulamalar................................................................................... 4.5. Uygulamada Karlalan Glkler........................................................ 5. KFYN N UYGULANMA SREC NDE KULLANILACAK MATERYAL VE METOD....................................................................... 5.1. Mteri steklerinin Belirlenmesi........................................................... 5.2. Mteri nem Derecelerinin Belirlenmesi ve Kyaslama Yaplmas........ 5.2.1. Fuzzy (bulank) saylarn kullanm................................................. 5.2.2. Arlklandrma hesaplarnda kullanlan yntemler......................... 5.3. Mhendislik Karakteristiklerinin (Teknik zelliklerin) Belirlenmesi... 5.4. M ile MK Arasndaki liki Matrisinin Gelitirilmesi.. 5.5. Mhendislik Karakteristiklerinin Rakip rnler le Karlatrlmas .. 5.6. Mhendislik Karakteristiklerine Ait Hedef Deerlerin Belirlenmesi........ 5.7. Matrisin at Ksmnn Oluturulmas....................................................... 6. UYGULAMA........................................................................... 7. SONU. KAYNAKLAR. EKLER. EK-1 Tedariki deerleme formu................. EK-2 Tedariki n szleme rnei......................................................... EK-3 Kalite evi ve kalite deikenleri .................................................... ZGEM .. 52 52 53 53 57 62 63 64 65 65 67 76 78 83 84 85 86 87 38 38 39 44 45 46 48 50

xi

ZELGELER N L STES

izelge

Sayfa

izelge 3.2. Dickson ltleri...19 izelge 4.1. Kalite Fonksiyon Yaylmnn Japonca anlam....................................36 izelge 5.1. Szel ifadelerin fuzzy say kmesi ile gsterimi...................................56 izelge 6.1. Tedarikide aranan zellikler........68 izelge 6.2. 1-9 nem skalas....................................................................................69 izelge 6.3. NElere dair ilikisel nem dereceleri....................................................69 izelge 6.4. NElere dair ilikisel karlatrma matrisi.............................................70 izelge 6.5. NElere dair hedef deerler ve gelime oranlar.....................................71 izelge 6.6. NElere dair son nem dereceleri...........................................................72 izelge 6.7. NElere dair mhendislik zellikleri.......................................................72 izelge 6.8. NASILlar ve NEler arasndaki ilikisel matris......................................73 izelge 6.9. NASILlara dair ilk teknik dereceler......................................................73 izelge 6.10. NASILlara dair hedef deerler ve gelime oranlar............................75

xii

EK LLER N L STES

ekil

Sayfa

ekil 2.1. Tedarik zinciri ilemlerinin drt kategorisi.....6 ekil 2.2. Tedarik zinciri ynetiminde kritik balantlar.....7 ekil 3.3. Tedariki ynetim sreci...........................................................................24 ekil 5.1. gensel fuzzy saylar..............................................................................55 ekil 5.2. Fuzzy kme gsterimi...............................................................................56

xiii

S MGELER VE KISALTMALAR

Bu almada kullanlm baz simgeler ve ksaltmalar, aklamalar ile birlikte aada sunulmutur.

Simgeler

Aklama

ej E(Wj) fm gm Hn pj R

j. mteri ihtiyacnn rekabeti ncelik derecesi j. mteri ihtiyacnn entropy deeri mteri ihtiyalarnn son nem dereceleri mteri ihtiyalarnn ilikisel nem dereceleri n. teknik lte ait mhendislik karakteristii j. mteri ihtiyac iin olaslk dalm teknik l ile mteri gereksinimi arasndaki iliki deeri

s vn Wj xji bn

son teknik dereceler vektr n. teknik lte dair gelime deeri j. mteri ihtiyac j. mteri ihtiyac ile ilgili toplam puan n. teknik lte ait performans deeri

xiv

Ksaltmalar

Aklama

AHP KFY M MK QFD SCM TZY FS

Analitik Hiyerari Prosesi Kalite Fonksiyon Yaylm Mteri htiyalar Mhendislik Karakteristikleri Quality Function Deployment Supply Chain Management Tedarik Zinciri Ynetimi gensel Fuzzy Saylar

1. G R

Tedarik Zinciri Ynetimi, tedarik zinciri iindeki tm iletmelerin performansn arttrmak amacyla, bu iletmelere ait iletme fonksiyonlar, sreleri ve planlarnn zincir iindeki tm iletmeleri kapsayacak ekilde ynetimidir. Bu tanmda, iletmenin sadece kendisini deil, tedarikilerini de gz nne almas gerektii ve tedarikilerinin fonksiyon, sre ve planlarnn da iletme ile birlikte gelitirilmesi gerektii vurgulanmaktadr. nk iletme evresinin nemli bir eleman olan mterilerin iletme zerinde ok byk etkisi bulunurken, dier nemli eleman olan tedarikilerin de iletme zerinde olumlu ya da olumsuz etkileri bulunmaktadr [Kancolu, 2007].

retilen rnn kaliteli olmas ve bununla birlikte ucuza mal edilebilmesi iin tedariki zelliklerinin iyiletirilmesi zerinde durmak gerekmektedir.

Tedarikilerin hangi mteri ihtiyalarna daha ok nem vermesi ve hangi tedariki zelliklerini iyiletirmeleri gerektiini tespit etmek amac ile, almada Kalite Fonksiyon Yaylm kapmasnda bir Kalite Evi uygulamasna yer verilmitir.

Bu tez kapsamnda, literatrdeki tedarik zinciri ynetimi ile ilgili aratrmalardan farkl olarak; tedariki zelliklerini iyiletirmeye ynelik, fuzzy saylar ve entropy metodu kullanlarak bir Kalite Evi uygulamas yaplmtr.

Tezin birinci blmnde; tezin amac, kapsam ve kullanlan yntem konusunda ksa bir bilgi verilmitir.

kinci blmde, Tedarik Zinciri Ynetimi (TZY) birok ynyle anlatlm ve TZYnin karar ve aamalarna deinilmitir.

nc blmde ise, Tedarik Zinciri Ynetiminde tedariki seim sreci ve bu sreteki problemler ile problemlerin zmnde kullanlan yntemler anlatlmtr.

Drdnc blmde, Kalite Fonksiyon Yaylm (KFY)nn tanm, tarihesi ve amalar anlatlmtr. Ayrca KFYnin TZY iindeki uygulamalarna deinilmi ve Kalite Evinin oluturulmas da dahil olmak zere tm KFY srecine yer verilmitir.

Beinci blmde ise, KFYnin uygulama srecinin her bir aamasnda kullanlan materyal ve metotlar detaylca anlatlmtr.

Altnc blmde, tedariki zelliklerinin iyiletirilmesine ynelik bir KFY uygulamasna yer verilmitir.

Yedinci blmde, TZYde tedariki deerlemenin ve KFYnin kullanmnn nemine, yaplan uygulama almasnn sonu ve deerlendirmelerine yer verilmitir.

2. TEDAR K Z NC R YNET M

Gnmz artlar, globalleme ve rekabetin artmas nedeniyle, iletmelerin rn fiyatlarn, dolaysyla maliyetlerini ve verimliliklerini daha iyi kontrol etmelerini zorunlu klmaktadr. Bu balamda yksek kalitede, dk maliyette, piyasaya hzl bir ekilde sunulan ve mteri memnuniyetini salayan hizmet ya da rnlerin temini nem kazanmaktadr.

1950lerdeki stok ynetimi aratrmalarna dayanan tedarik zinciri ynetimi kavram, 1980lerde, Chrysler irketinin satn alnan malzemenin roln hammaddeden bitmi rne, malzeme ak ynetimine dntrmesi ile ortaya kmtr [Smock, 2003]. Yllar getike tedarik zincirinde bilginin btnletirilmesi modellenmesine, tedarik szlemelerinin ve talep tahminlerinin modellenmesine ve rn tasarm btnlemesinin tedarik zinciri ynetimi ile modellenmesine dnmtr [Kancolu, 2007].

Toplumlarn teknolojik ve ticari olarak gelimedii ortamlarda iletmeler rnlerini, rettikleri fiziksel evrelerden uzak ortamlara kolayca gnderememekte ve dolaysyla ticari ilikileri iletmenin kendi fiziksel pozisyonlar ile snrl kalmaktayd. Bunla birlikte retimde kulland hammaddeleri de baka yerlerden tedarik ederken zorluklarla karlalyordu. Gelien teknolojilerle birlikte gerek datm gerekse de tedarik alanlar genilemi ve uzak noktalardaki potansiyel pazarlara eriim mmkn olmutur.

Tedarik zinciri ynetimi, mteri tatminini salamak iin rnn en doru miktarda retilip datlmasn, doru zamanda doru yerde olmasnn salanmas iin, tedarikilerin, reticilerin depolarn etkin bir ekilde kullanlmas iin uygulanan yaklamlarn bir btndr [Ballou, 1999]. Bu tanmdan anlalaca gibi tedarik zinciri ynetimi, tedariki firmalardan, retimin gerekletii fabrikalara, oradan da sat noktalarna ve nihai tketicilere kadar mteri iin deer reten her noktay kapsamaktadr.

Tedarik zinciri, hammadde tedarikisinden mteriye kadar uzanan bilgi ve malzemenin aknn saland srelerden olumaktadr. Ayrca, tedarik zincirinin rnn retilmesinden son rn olarak tedarikine kadar tedarikinin tedarikisinden mterinin mterisine kadar tm almalar kapsad ileri srlmektedir [Kannabiran ve Bhaumik, 2005]. O halde, tedarik zincirini ynetimi hem iletme iindeki bilgi aknn ve lojistik faaliyetlerinin hem de tedarik zincirine dahil dier iletmelerin planlama ve kontroln kapsamaktadr Bu tanmlama, tedarik zinciri ynetimi kavramn, hem tedarik zinciri oluturulmas hem de ona bal ilemler ve bakm asndan geniletmektedir.

Birok aratrmac tedarik zincirindeki deiik rgtsel yetki ve sorumlulua sahip bamsz birimler iindeki koordinasyonun gerekliliine dikkat ekmektedir. Tedarik zinciri ynetimi, tedarik zincirindeki iletmeler arasnda ve iletmelerin kendi ilerinde deiik dzeylerdeki koordinasyon faaliyetlerini kapsamaktadr [Cooper ve ark., 1997]. Bir moda iletmesinde yaplan almada tedarik zinciri koordinasyonu hakknda birimler arasndaki anlamazln, alanlarn beklentisi ile karar verme yetkisindeki belirsizlik arasndaki farktan kaynakland sonucuna varlmtr. Ayrca, dardan satn alma dneminde ve iletmeyi pazardaki artan rekabete hazrlamada, tedarik zinciri koordinasyonu iletmenin nemli bir yeteneidir [Lee, 2002].

Son yllarda tedariki, retici ve mteri btnlemesine verilen nemde art grlmektedir. Tedarikilerin tedarik zinciri ile etkin btnlemesi, iletmelerin rekabet gcnn artmasnda nemli faktrlerden birisidir. Tedarik zinciri btnlemesi ile tedarik zinciri elemanlar olan mteri, tedariki ve iletmeyi iine alan an oluturulmasndan sz edilmektedir. Tedarik zincirinin btnlemesini etkileyen bir ok deiken bulunmaktadr. Bunlardan en nemlileri; bilgi paylam, i btnleme, tedarikilerle btnleme, mterilerle btnleme olarak

sralanabilir [Narasimhan ve Kim, 2002].

2.1. Tedarik Zinciri Ynetimini Etkileyen Unsurlar

Kresel pazarda youn rekabetle karlaan birok baarl iletme tedarik zincirinin her iki yndeki akn iyi anlam iletmelerdir. Tedarik zinciri ynetimi konusunu ortaya karan dnya pazarlarndaki birok byk gelime iletmelerde st ynetimin dikkatini ekmektedir. Bu gelimeler arasnda nemli olanlar aada sralanmaktadr [Hanfield ve Nichols, 2002]:

Kresel rekabete bal olarak rn ve hizmetin maliyeti, kalitesi, teslimat, teknolojisi ve retim sresi alanlarnda srekli artan mteri talebi, letmeler aras ilikilerde youn ibirliinin ortaya kmas ve ok fazla kabul grmesi, Bilgi devrimi.

Yukarda sz edilenler, ibirliki ve btnleik tedarik zinciri yaklamn ekil 2.1de grld gibi tedarik zinciri iletmelerinin drt ana kategorisinde desteklemektedirler.

Tedarik zincirinin bu drt kategorisi ilemlerin srekli devam ettii bir dngy iaret etmektedir. Planlamada talep tahminleri, rnlerin fiyatlanmalar ve izlenecek stok ynetimi gibi planlamas yaplacak kararlar belirlenmektedir. Kaynak ksmnda, planlamada verilen kararlarn nda kullanlacak hammadde ve paralarn tedarik ekli ve miktar ve bunlarn deme ekilleri gibi kararlar verilmektedir. retimde ise kaynaktan gelen malzeme bilgilerine gre rn tasarm, retimin programlanmas, tesisin fiziksel kapasitesi gibi kararlar alnmaktadr. Son olarak, teslimat ksmnda retim kategorisinden gelen bilgilere gre teslimat program, siparilerin dzeni ve sras gibi kararlar verilmekte ve uygulanmaktadr.

PLAN - Talep tahmini - rn fiyatlandrma - Stok ynetimi

TESL MAT - Sipari ynetimi -Teslimat program

KAYNAK -Tedarik -Kredi&tahsilat

RET M -rn tasarm -retim izelgeleme -Tesis planlama

ekil 2.1. Tedarik zinciri ilemlerinin drt kategorisi [Kancolu, 2007]

2.2. Baarl Tedarik Zinciri Gereksinimleri

Tedarik zinciri ynetimi, pazarlama kanalnda ortaklk fikrine ve bu kanaldaki yelerin salam balantlarna dayanmaktadr. Geleneksel iletme modellerinde iletmeler iin nemli olan gelirlerini arttrrken, maliyetlerini azaltmaktr. Bu durum salanrken kanaldaki dier iletmelerin dezavantajl duruma dmesi nemli deildir. Tedarik zinciri ynetim modelinde ise ama, pazarda rekabeti attrarak kar bytmektir. Rekabet edebilmek iin olas en ksa zamanda en az maliyetle faaliyetlerin tamamlanmas gereklidir. Bu tip amalara ancak tedarik zincirinin tamamnn koordine edilmesi ile tedarik zincirindeki tm iletmelerin toplam stok dzeyi azaltlabilir, darboazlar ortadan kaldrlabilir, sreler ksaltlabilir ve kalite

sorunlar zlebilir. Bu nedenle iletmeler birbirlerine kar deil, tedarik zinciri baka bir tedarik zincirine kar rekabet etmelidir. Bylece, tedarik zincirleri rakiplerinin tedarik zincirlerinden daha etkin maliyetliler baarl iletmeler olacaktr.

Baarl tedarik zinciri ynetiminin gereksinimleri ve tedarik zincirini pazara balayan kritik balantlarn ana hatlar ekil 2.2de verilmektedir. nemli balantlar tedarik ile retim ve retim ile datm arasnda olanlardr. Bu faaliyetin her birinin nemli elemanlar bulunmaktadr.

Tedarik

retim

Datm

- Ortaklk - Gereksinim planlama - Planlama koordinasyon

- Ana programlama -Tam zamannda retim ynetimi - Esneklik

-Talep ynetimi - Hzl yant verme - Erteleme

ekil 2.2. Tedarik zinciri ynetiminde kritik balantlar [Kancolu, 2007]

2.3. Tedarik Zinciri Ynetiminin letmelerdeki Rol

Tedarik zinciri ynetiminin iletmelerin gelecei asndan eitli faydalar bulunmaktadr. rnei firmann tm operasyonlarn ierecek ekilde planlama yapabilmesi ve bu plann zaman iinde ayarlanarak sonularn optimize edilebilmesi iletmenin tm fonksiyonlarna btnsel bakmasn salamaktadr. Ancak bunu yapabilmenin n koulu, ayr srelerin verilerini birletirebilen bir alt yapnn olmasdr. Tedarik zincirleri kurumsal ya da toplu satn alma ilemlerini

etkinletiren ve bamsz unsurlarn da tedarik fonksiyonlarn srdrmelerine olanak veren yaplar olarak karmza kmaktadr.

Bununla birlikte tedarik zinciri ynetimi, tedarik zinciri performansn birden ok iletmeyi gz nne alarak optimize etmesine ramen, her bir firmann da iletme hedeflerine etki etmektedir. letmenin tr ne olursa olsun (retici, datm kanal, perakendeci veya servis salayc) tedarik zinciri ynetimi iletmenin kendi operasyonel hedeflerini amada ve bunlar hisse ba kazan gibi ilikilendirmede olduka etkin olmaktadr.

Genel olarak iletmelerin satn alnan rn ve hizmetlere yapt harcamalar toplam maliyetlerinin %30 ile %70ine denk gelmektedir. Tm malzemelerin, paralarn ve rnlerin stoklanmas ve datm da dier bir %10 ile %20 arasnda bir paya sahiptir. Toplam datm maliyetleri satlarn yzdesi olarak %9 (endstri retimi) ile %34 (toptan tketici rnleri) arasnda deimektedir. Bu verilere ramen bir ok iletme sadece verimlilik zerinde younlamakta ve lojistik faaliyetlerini btnletirmek konusunda ok az alma yaplmaktadr [McAdam ve McCormack, 2001]. Malzemelerin (hammaddeler, paralar, montaj paralar ve bitmi rnler) etkin tedariki ve bu malzemelerin retim ya da deer katan srelerden geerek son mteriye ulamasn salayan ynetim ekli bir ok iletmenin baarl olmasnda nemli bir etkendir. Ayrca, bu faaliyetler bir ok iletmenin karlat stratejik sorunlarda temel etkenlerdir. Bu sorunlarn bir ksm aadaki gibidir:

rn ve hizmetlerin maliyetlerini drebilmek ve en iyi katma deeri katabilmek, En yksek kalite standartlarn srdrebilmek, Mteri hizmetlerini gelitirebilmek, Artan evre basksna uyum salayabilmek.

Tedarik zinciri ynetimi bu tip sorunlar zebilmek iin etkili bir aratr. Tedarik zincirinin anlalmas ve ynetimi verimlilik ve krll gelitirmek iin iletmelerin geleceinde nemli rol oynamaktadr.

2.4. Tedarik Zinciri Ynetiminin Gelecei

Tedarik zinciri ynetimi gn getike deimektedir. lk zamanlarda tedarik zinciri temel olarak tedarikileri ve tedarik yneticilerini ilgilendirirken, imdilerde tedarik zinciri ynetiminden, stratejik tedarik zinciri ynetimine bir gei yaanmaktadr. Yakn bir gelecekte ise, tedarik zinciri entegrasyonunu baaryla gerekletirebilen firmalar verimli hale dnecek, mteri memnuniyetini salayabilecek ve kalc olacaktr. Zamanla zincirler arasndaki ilikilerin ve aklarn daha karmak bir hal almas da kanlmazdr. Gitgide karmaklaan bu yap ierisindeki ihtiyalara yant verebilmek iin salkl planlamalarn yaplmas gerekmektedir.

Tedarik zinciri ynetimi iki nedenden dolay hzla deiime uramaktadr. Birincisi, sistemin kendi iindeki teknik ve ynetime bal gelimelerden ortaya kan deiim basksdr. Bu durum aadakileri kapsamaktadr [Kancolu, 2007]:

Bilgi aknn kontrolnde kullanlan bilgisayar sistemlerinin hz ve kabiliyetleri artmaktadr. Bu durum zaman basksn azaltmaktadr. ok hzl ilem ve veri transferi kullanc taleplerine annda karlk verebilme olana sunmaktadr. letmenin eitli yerlerindeki bilgisayar terminallerinin gerek zamanl ilem yapmas planlama ve kontroln daha esnek ve doru olmasn

salayabilmektedir. Bylece, zeka yatrmnn yerine gemektedir. rnein, stok gereksinimlerini belirleyebilen bir bilgisayar sistemi emniyet stoklarnn dzeyini azaltacaktr.

Esnek bilgisayar sistemleri tedarik zincirindeki iletmelerin sorunlarn benzetim yolu ile zmelerine yardmc olabilir. Lojistik sorunlarnda bir ok temel deiken bulunmaktadr. Etkileimli ve gerek zamanl bilgisayar sistemleri,

10

lojistik ileri ile ilgili deiik stok dzeyleri, depolama yerleri ve dier problemlerin zmnde yardmc olabilir. Bu durum lojistik kararlarnn doruluunu arttrr.

Son olarak, tm sistem iinde tedarik zincirinin sistem zellii ve alm satm ilerinin potansiyel nemi ortaya kmaktadr. Bu alm satmlar toplam maliyet ve muhasebe konusunda bilgi sahibi olmay gerektirir.

Bununla birlikte, deiim iin tm bu basklarn etkin olmas detayl bir iletme sreci gerektirmektedir. Bu iletme sreci, her bir zel iletme amacn gerekletirebilmek iin iletme fonksiyonlar arasndaki engelleri amada istekli olmay gerektirir. Bu durum misyon yaklam olarak da adlandrlmaktadr. letmeye bu ynetim kltrnn tantlmasndaki anahtar, tedarik zinciri konusunda bilgilendirilmi stratejik ynetimdir.

kinci neden, byyen ekonominin deiim basksdr. Bu durum aadakileri kapsamaktadr [Kancolu, 2007]:

Ekonomideki eilimler tketici pazarlarnn bymesinde belirsizlere yol amaktadr. Bu nedenle, retim ve perakende iletmeleri deiik llerdeki pazarlarla ilgilenecektir. Bu balamda, etkin iletme ve lojistik stratejilerinin temelleri rekabetin youn yaand kresel pazarlarda rekabet edebilecek ekilde esnek olmaldr.

Pazar yaplar da deiime uramaktadr. Gelien Avrupa Birlii ve Dou Avrupa pazarlar, ABDye ihracatn azalmas, hzla byyen kresel ve ileri teknoloji pazarlar, bunlara rnek olarak verilebilir. Pazarlarda artan bir ekilde blmleme ve uzmanlama olmaktadr. Bu oluum, pazarlarda ve dolaysyla tedarik zinciri ilevlerinde baskya neden olmaktadr.

11

Daha seici ve titiz mteriler ile rnlerin yaam dngleri ksalmaktadr. Sonu olarak, iletmelerin yeni rnleri pazara daha ksa srede sunmalar gerekmektedir. Ayrca, rnler daha hzl ve esnek ekilde ulatrlmaldr.

retimde kitle retiminden esnek retim sistemlerine gei balamtr. Bu sistemler iletmenin hzla bir retimden farkl bir retime gemesini salamaktadr. Pazarlamada ise, datm kanallarndaki deiiklikler, alm gcnn belirli yerlerde younlamasn ve datm dzeylerinin gelimesinin nemini vurgulamaktadr. reticiler ve perakendeciler tam zamannda teslimi desteklemek iin bilgi sistemlerini paylarlar. Bu felsefe gelimeye devam etmektedir. Yaln retim ilkeleri ilk olarak Massachusetts Teknoloji Enstits tarafndan gelitirilmitir. Gelecekte dnya apndaki yaln reticilerde, kalifiye elemanlarn oluturduu ekipler bulunacak, ok eitli ve az miktarlarda retim yaplacak, retim esneklii olacaktr. Ayrca, bu reticiler toplam kalite anlayna sahip ve mteri gereksinimlerini karlamaya ynelik zellikleri olan reticiler olacaklardr. Bu ilke doal olarak tedarik zincirine kadar uzamaktadr ve tm sreci destekleyen yaln tedarik kavramn yaratmaktadr.

Pazardaki rekabet basks da artmaktadr. Duraan pazarlarda rekabet daha saldrgan olmakta; uluslararas pazarlamadaki gelimeler bu saldrganl daha da glendirmektedir. Dolaysyla bu durum, retim ve pazarlama giriimlerini destekleyen sistemler zerinde bask yaratmaktadr. Etkin tedarik zinciri eitimine gereksinim zorunluluk olmaya balamaktadr.

Uzun yllardr tedarik zinciri ynetimi endstri ve ekonomik yaamn nemli bir zellii olmasna ramen ancak son yllarda ana fonksiyon olduu fark edilmeye balanmtr datm faaliyetleri ulusal ekonomiyi etkileyen beeri ve doal kaynaklarn ok fazla kullanmn salamaktadr. Son yllarda, tedarik zincirinin nemli zelliklerinden birisi endstri ile birlikte gelimedeki hzdr. Teknolojin gelimesi, bilgi teknolojisinin daha iyi anlalmasn, grevlerin sorumluluk alannn genilemesini ve geleneksel iletme ve iletiim yetenekleriyle birlikte yeterli bir

12

genel lojistik gr asn gerektirmektedir. Bu nedenle, tedarik zinciri ynetimi bir lkenin i ve ekonomik hayatnn nemli bir paras olarak kabul edilmektedir. Tedarik zincirinin ekonomi ve i hayatnda neminin anlalmasndan sonra iletmeler bununla ilgili eitimlere balamtr.

Tedarik zincirinde alan yneticilerin deien i ve d evre artlarna gre iletmelerinde alacaklar nlemlerle ilgili eitimden gemeleri bir gerekliliktir. Yneticiler, tedarik zinciriyle ilgili sorunlar zebilmek iin hem teorik hem de uygulamal olarak i ortamnda eitim almaldr. Ayrca, tedarik zincirinde alan orta ve st dzey yneticiler, alma ortamlarndan ayrlmadan bu eitimlere katlarak bilgi dzeylerini attrmaldr.

13

3. TEDAR K Z NC R YNET M NDE TEDAR K SE M VE TEDAR K DEERLEME

3.1. Tedariki Seiminin nemi

Tedarik zinciri, daha nce de sz edildii gibi, hammaddenin bitmi rne dnmnden, ilk tedarikiden, montaj yerine ve perakendeci aracl ile son mteriye gidiine kadar geen tm hareketler ile ilgili faaliyetleri temsil etmektedir. Bu iletmenin, zellikle de imalat iletmelerinin malzeme, paralar gibi tm kaynaklarnn ynetimi ok nemlidir. Sat gelirlerinin nemli bir ksmn para ve malzeme tedariki iin harcayan ve malzeme maliyetleri toplam maliyetin byk bir ksmn temsil eden iletmeler iin tedarikilerle ilgili tasarruflar olduka nemlidir [Thomas ve Griffin, 1996]. Japon reticilerin dnyada bu kadar baarl olmasnn ardnda yatan gereklerden birisi de tedarikileri ile stratejik ortaklklar gelitirmi olmalardr [Gietzmann, 1996].

letmelerin sat gelirlerinin nemli bir ksmn satn alnan malzemelere harcanmaktadr ve birok endstride hammaddelerin ve alt paralarn maliyeti, ana rnn maliyetinin %70ini oluturmaktadr. Yksek teknolojiye sahip firmalarda ise bu deer %80e kmaktadr. Bu deerlerden de anlalaca zere organizasyonlarn etkinlii asndan satnalma departmanlarnn ok nemli bir rol vardr. Satnalma departmanlarnn ise bu ilevlerini yerine getirebilmeleri iin doru tedarikilerle almalar gerekmektedir. Bu sebeple tedariki seimi ve deerlendirmesi firmalar asndan ok kritik bir proses olarak ele alnmaldr.

Samimiyete dayanan tedariki ilikisinden farkl olarak, tedariki ortaklnda kararlar iletme ve tedarikinin ortak kararyla verilir. Tedariki ortaklnda iletme ve tedariki daha geni bir gr asyla aradaki sorun ve anlamazlklar her iki tarafn da karlarn gzeterek zmlemeye alrlar. letmeler iin tedarikilerin seimi iletmelerin gelecei asndan nemlidir nk tedariki seimi yapldktan sonra iletmenin faaliyetlerini planlamalara gre yrtebilmesi iin tedarikinin

14

kesin desteine gereksinimi bulunmaktadr. Yaplan anlamaya harfiyen uymal ve tedarik ile ilgili karlaabilecei sorunlarda iletmeyle ibirlii yaparak yardmc olmaldr. Hatta son dnemlerde iletmeler tedarikilerinin alma koullarna ynelik belirli standartlar salamayan tedarikilerin szlemeleri sona

erdirilmektedir. Bu amala iletmeler alma standartlarn ieren ve tedarikilerini de kapsama alan yrtme ilkeleri (codes of conduct) oluturmaktadr. Bu balamda, dier seim ltleri yannda alma standartlarnn da tedariki seiminde nemli olduu sylenebilir [Kancolu ve Kancolu, 2007].

Tedarikinin iletme ile ilikili faaliyetlerini aksatmas, tm tedarik zincirinin aksamas anlamna gelmektedir. Bu nedenle doru tedarikinin seilmesi satn alma maliyetlerini azaltrken, iletmenin rekabet avantajn arttrmaktadr. Yanl tedarikinin seimi iletme iin ciddi ilemsel ve finansal sorunlar

yaratabilmektedir.

letmelerin tedarikileri ile sk ilikileri, bu iletmeleri

tedarikilerine baml duruma getirmektedir ve ortak verilen kararlarda yaplan hatalarn sonular iletmeyi ok g durumda brakabilmektedir [De Boer ve ark., 2001].

Rekabetin artmasna bal olarak iletmeler pazardaki paylarn arttrmaktan daha fazla abay pazardaki paylarn korumak iin harcamaktadrlar. Teknolojik gelimelere, ekonomik koullarn iyilemesine, kalite bilincinin artmasna ve dier iletme ii ve d faktrlere bal olarak mterilerin gereksinim ve isteklerinde deiim yaanmaktadr. Son yllarda iletmeler rn yaam dngsnn ksalmas sonucunda, tedarik zincirine daha ok ynelmilerdir. rn eitlilii artarken, yeni rnlerin en ksa zamanda pazara sunulmas da nemli bir faktr olmaktadr. Bu nedenle, tedarikilerin seiminde bu faktrler de gz nnde bulundurulmak zorundadr. Tedariki seimi, iletmeyi retim maliyetinden retimin kalitesine, pazara yeni rnlerin sunulmasndan mterilerin tatminine kadar hemen hemen her alan ve faaliyette etkilemektedir. Bu durumda tedariki seiminin ne kadar nemli ve zor bir karar olduunun bir gstergesidir.

15

Satn alma karar srecinde tedariki seimi nemli kararlardan biri olarak ortaya kmaktadr. Tedarikinin seimi ayn zamanda tedarik edilen rnn seimini de dorudan etkilemektedir bu durum istenilen zelliklerde rn tedarik eden tedarikinin verimlilii ve kalitesi konularnda nemli etkenlerden biri olmaktadr.

Satn alma kararlarnda gze arpan iki gr as bulunmaktadr:

1. Birinci gre gre, mkemmel rn kalitesi ve mteri memnuniyeti salanrken, rn maliyetini drmek iin en nemli satn alma sreci az sayda, gvenilir ve yksek kaliteli tedarikileri semek ve yakn iliki iinde bulunmaktr [Muhammalaneni ve ark., 1996]. 2. kinci gre gre ise, satn alma kararlarnn verilmesinde, zellikle uygun tedarikilerin tanmlanmas ve onlar arasnda sipari verme alanlarnda sistematik bir yaklama ok fazla gereksinim bulunmaktadr. Baka bir deyile, daha fazla sayda tedariki arasnda siparilerin etkin paylatrlmas, hem maliyetleri azaltacak hem de mteri memnuniyetini arttracaktr [Weber ve ark., 1991].

Tedariki seimi problemi yukardaki kararlarn temel zelliklerini ele almaktadr. Genel olarak 3 tip temel karar, tedariki seimi problemleri ile ilgilidir [Kancolu, 2007]:

Hangi rn sipari verilecek?

letmelerin byk bir ksm tek bir rn iin tedariki seimi yapmaktadr. Bu durumda rnler arasnda olabilecek deiik bamllklar gz nne

alnmamaktadr. rnein, baz tedarikiler rn eidi nemli olmadan sipari miktarnn byklne gre zel indirimlerde bulunabilir. letmeler, bir

tedarikiye birden fazla rn eidi siparii verseler bile bunlar tek tek ele alp deerlendirme yoluna gitmektedirler.

16

Ne miktarda ve hangi tedarikiden sipari verilecek?

Temelde iki tip satn alma durumu sz konusudur: tek tedariki ve ok tedariki. Birincisinde tedariki alc iletmenin tm gereksinimlerini karlar. Buna bal olarak verilmesi gereken karar sadece en iyi tedarikiyi belirlemektir. kincisinde, tek bir tedarikiye bal olmasnn riskini (tedarik edememe gibi) azaltmak iin birden ok tedariki ile allr. Bu durumda verilmesi gereken karar tedariki seimi ve her bir tedarikiye ayrlan sipari miktardr.

Hangi dnemlerde sipari verilmelidir?

Stok miktar ve tedariki seimi birbiriyle ilikilidir. Tedariki seimi ile birlikte verilecek siparilerin programlanmas planlama dneminde maliyetlerin azalmasn salamaktadr. Birden ok planlama dnemi gz nne alndnda bir yad a daha fazla sayda tedariki her bir dnem iin seilebilir. Ayrca tama maliyetine katlanarak sipariler dier dnemlere tanabilir. Ekonomik sipari miktar da maliyeti azaltmak iin tedariki seiminde ve sipari miktarnda gz nne alnabilir.

3.2. TZYde Tedariki Seim Sreci

Tedarik zinciri iinde satn alma karar sreci nemli kararlardan biridir. Buna bal olarak tedariki seimi satn alma karar srecinin nde gelen basamaklarndan biri olurken ayn zamanda tedarik zinciri iinde bulunmaktadr. Tedariki seim sreci genel olarak aadaki basamaklardan olumaktadr [De Boer ve ark., 2001]:

Problemin tanm Karar ltlerinin tanmlanmas ve kombinasyonu Potansiyel tedarikilerin n seimi Nihai seim

17

3.2.1. Problemin tanm

rn yaam dngsnn gnmz pazar koullarnda giderek azalmasna bal olarak, iletmeler rn yelpazesini deitirmek ya da arttrmak ve belirli dnem aralklarnda pazara yeni rnler sunmak zorundadrlar. Yeni rnlerin retiminde de yeni hammadde ve paralar gerekebilir. Bu nedenle, iletmeler tedariki seimine ncelik vermek ve yeni tedarikileri ile ilikilerinde, tam zamannda retim satn alma artlarnda olduu gibi, oluturulan sk iliki ortakla ya da imtiyazl tedariki ilikisine neden olabilmektedir. Bu nedenle, karar vericiler satn alma koullarna bal olarak deiik kararlar alabilirler. Seilecek tedarikiler iletmenin geleceinde nemli roller oynayacak ve etkili olacaklardr. Buna bal olarak, doru seimi yapabilmek iin satn alma sreci, tedarikinin seilmesinin salayaca katklarn belirlenmesi ile balamaldr.

3.2.2. Karar ltlerin tanmlanmas ve kombinasyonu

Satn alma durumuna bal olarak, doru tedarikiyi semek birok faktrden etkilenmektedir. Bu karmakln en byk nedeni kararn ok ltl yapda olmasdr. Tedariki seiminde kullanlacak ltler bu srete nemli bir yer tutmakta ve ok sayda deiik lt kullanlabilmektedir. Bu ltler iinde en nemli olarak grlenler arasnda kalite, maliyet ve teslimat performans bulunmaktadr [Verma ve Pulman, 1998]. Tedariki seiminde kullanlan ltler kltrden kltre de farkllk gsterebilmektedir [Cusumano ve Takeishi, 1991]. Tedarikilerin deerlendirilmesi ve seilmesinde kullanlan ltler iin yaplan en kapsaml ve yaygn olarak kullanlan almalardan birisi de Dickson (1996) tarafndan yaplan almadr. Dickson, bu almasnda tedariki seiminde kullanlabilecek 23 lt belirlemitir. Bu ltler izelge 3.2de verilmektedir.

Genelde objektif ve sbjektif olmak zere iki temel lt tedariki seiminde kullanlmaktadr. Objektif olanlar maliyet gibi kesin nicel ltler ile llebilir. Ancak tasarm kalitesi gibi olanlarn llebilme olana kstldr. Karar vermeyi

18

gletiren dier bir konu da, baz ltlerin birbiriyle atmasdr. Tedarikinin nerdii maliyet en az olmasna ramen kalitesi iyi olmayabilir ya da en iyi kaliteyi sunan tedariki teslimat zamannda yapamayabilir. Bu nedenle, en iyi tedarikiyi seerken atan somut ve soyut faktrlerin karlatrlarak dnleme yaplmas gereklidir. Baz modellerde, bir ltn kt performans baka bir ltn ok iyi performansyla dengelenerek deerlendirmeye alnr. Bununla birlikte, baz modellerde de her bir lt iin istenen minimum deerler bulunabilmektedir.

Tedarikiler hakknda daha derinlemesine aratrma yaplmaya karar verilmesi durumunda, kalite, maliyet ve teslimat performans yeterli olmamaktadr [Suarez Bello, 2004]. Tedarikilerde aranan dier balca zellikler olarak aadakiler sralanabilir:

Tedarikinin ynetim yetenei

Deerlendirilmesi gereken nemli konulardandr nk ynetim ii yrtr ve tedarikinin gelecekteki rekabetini etkileyecek kararlar alr.

Genel personel yetenei

Burada ynetimde olmayan personelin deerlendirilmesi gereklidir. yi eitilmi, istikrarl ve motive olmu bir i gcnn salayaca fayda gz ard edilemez.

Maliyet yaps

Tedarikinin toplam maliyet yapsnn anlalmas, alc iletmenin tedarikinin bir rn nasl verimli retebilecei konusunda bilgi sahibi olmasna yardmc olur. Ayn zamanda maliyet analizi, maliyet gelitirme potansiyel alanlarnn

tanmlanmasna yardmc olur.

19

Toplam kalite performans, sistemleri ve felsefesi

Deerlendirme srecinin nemli bir paras tedarikinin kalite ynetim sreleri, sistemleri ve felsefesini iaret eder.

izelge 3.1. Dickson ltleri [Dickson, 1996] Sralama lt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Kalite Teslimat Gemi Performans Garanti Politikas retim Tesisleri ve Kapasite Fiyat Teknik yeterlilik Finansal Durum Yntem Uyumu letiim Sistemi Endstrideki Yeri ve n stei Ynetim ve Organizasyon Kontrol Tamir Hizmeti Tutum letme Etkisi Paketleme Yetenei i likileri Kaytlar Corafi Yerleim Gemi Dnem Miktar rn in Eitim Olana Karlkl Dzenlemeler Ortalama Puan 3,508 3,147 2,998 2,849 2,775 2,758 2,545 2,514 2,488 2,426 2,412 2,256 2,216 2,211 2,187 2,120 2,054 2,009 2,003 1,872 1,597 1,537 0,610 Az nemli Orta nemli Olduka nemli Deerlendirme ok nemli

20

Tedarikinin tasarm yeteneini ieren sre ve teknolojik yetenek

Tedarikinin kulland retim sreci, istenen teknoloji, insan kaynaklar yetenei ile sermaye ve donanm isteklerini tanmlamada yardmc olur.

evresel dzenlemelere uyum

Alc iletmeler, satn aldklar rne ilgili olarak halkla ilikiler ve potansiyel sorumluluk asndan bilinen evresel kirleticiler ile ilikilendirilmek

istememektedir.

Finansal yetenek ve istikrar

Alc iletmelerin bir ksm finansal deerlendirmeyi tedarikilerin detayl deerlendirilmesinden nceki bir koul ya da gzlem sreci olarak grlmektedir.

Tedariki teslimat performansn ieren retim programlama ve kontrol sistemleri

retim programlama kontrol sisteminin deerlendirilmesinin ardndaki ama tedarikinin programlama ve retim sreci zerindeki kontrol derecesini belirlemektir.

Bilgi teknolojilerini kullanma yetenei (barkodlama, elektronik veri deiimi, CAD/CAM gibi)

Tedarikinin bu teknolojileri kullanmas yeni e-ticaret teknolojileri ile teknolojiyi izlediinin bir kantdr.

21

Tedariki satn alma stratejileri, politikalar ve teknikleri

Bu ltler bir arada gz nne alnrsa tedariki tedarik zincirinin anlalmas ve derinden incelenmesi daha kolay olmaktadr.

Uzun dnemli iliki potansiyeli

Tedarikinin uzun dnemli iliki kurma istei ve ibirlii ile ortaklk olaslklarnn belirmesi sonucunda bu lt deerlendirme srecinin gittike artan bir ekilde paras olmaktadr.

Ayrca en nemli ve en fazla kullanlan karar ltleri olarak fiziksel datm konular (zamannda teslim ve doru sipari sreci ve teslimat), ynetim konular (kalite ve gelitirmeye verilen nem), fiyatlama konular (rekabeti fiyat), iliki konular (gvenirlik, yant vermek, ibirlii, profesyonellik, mteri hizmetleri, ahlaki deerler, zamannda iletiim ve gvene dayal iliki), kalite konular (gidenlerin kalite kontrol, kalite ynetimi, sre ii kalite kontrol ve kalite dokmantasyonu) ve hizmet konular (hzl yant vermek ve teknik yardm) bulunmaktadr [Siguaw ve Simpson, 2002]. Bu konular tedarikinin alc iletmeye maliyet tasarrufu ve gelir arttrmas ynnde deer katmasn salayan en nemli potansiyellerdir.

Karar ltlerinin kombinasyonunda kullanlan ltler, iletmenin yaps, evre koullar, pazardaki rekabetin durumu, teknolojik gelimeler ve corafi yap gibi pek ok faktrden etkilenmektedir. Ayrca, tedariki seimindeki lt kombinasyonu stok ynetiminden retim planlamaya, nakit ak gereksiniminden rn kalitesine kadar pek ok faaliyeti etkilemektedir. Bu nedenle, bu kararlarn verilmesinde iletmenin birok blmnden oluan bir grup ortak karar alarak hareket etmelidir [Mobolurin, 1995].

22

3.2.3. Potansiyel tedarikilerin n seimi

Gnmz Pazar koullarnda ok tedariki ile almak giderek zorlat iin iletmeler az sayda tedariki ile almay tercih etmektedir. Bu nedenle, bu basamakta amalanan verimsiz tedarikileri eleyerek seimi az sayda tedariki arasndan yapabilmektedir.

n seimlerin yaplmasnda deiik yntemler kullanlmaktadr. Kullanlan yntemlerden biri de tedarikilerin elenmesi yntemidir.. Bu yntem ile tedarikilerden her bir lt iin istenen minimum ller belirlenmekte ve eer bu ltlerin en az birinde bile istenen minimum deer yoksa tedariki listeden elenmektedir [Crow ve ark., 1980].

Dier bir n seim ynetiminde, en nemli lt belirlenmekte ve tm tedarikiler bu lte gre deerlendirilmektedir. En iyi lt deerine sahip tedariki seilmektedir. Eer yok ise, ikinci en iyi lte gre deerlendirme yaplmakta ve tedarikiler belirlenmektedir [Wright, 1975].

n seimde kullanlabilecek dier bir yntem de kmeleme analizidir. Kmeleme analizi ile tedarikiler bir grup saysal nitelik skoruna gre snflandrlarak, karlatrlabilmektedir. Bylece bir kme iindeki tedarikilerin performans

farkll en az olurken kmelerin fark en fazla olmaktadr. Kmeleme analizi potansiyel tedarikilerin n seiminde nemli bir ara olmaktadr. Baka bir deyile, iyi olarak nitelenebilecek tedarikilerin nceden elenmesini engelleyen bir yntemdir. Bu yntem kullanlan ltleri tanmlayarak seim srecinin

rasyonellemesi iin kapsam geniletebilmektedir [Holt, 1998].

Tedariki n seiminde hangi yntem kullanlrsa kullanlsn, dikkat edilmesi gereken en nemli konu en zayf tedarikilerin elenerek zaman kaybnn nlenmesi salanrken, ayn zamanda seilme olasl yksek tedarikilerin elenmesinin nlenmesidir.

23

3.2.4. En uygun tedarikinin seimi

Tedariki seiminde odaklanlan konu tm gereksinimleri salayacak tedariki karmn semektir. Tedarik edilmesi gereken her eyin eksiksiz olarak belirlenerek, bunlar salayacak olan tedarikilerin hepsinin birden seilmesi gereklidir. Bu nedenle, bu basamakta sistem kstlar ile birlikte nicel ve nitel tm ltler gz nne alnarak en son tedarikiler tanmlanr ve siparilerin bu tedarikiler arasnda datm yaplr. Bu konu ayrntl olarak 3.blmde verilmitir.

3.3. TZYde Tedariki Deerleme

Tedarik ynnden ele alndnda, tedariki ynetim srecinde tedariki alc iletme balantsndan sorumludur. Tedarik ynetiminin nihai eleman iletme stratejisi ile belirlenir. Bu iletme stratejisinin, tedarik stratejisi, tedarik edilen rn ve tedarik kayna zerine etkisi bulunmaktadr. Bu durum ekil 3.3de gsterilmektedir [Kancolu, 2007]. rnein, bir iletme iin maliyet en nemli ise, en ucuz fiyat teklif edenden rn almak bir satn alma stratejisi olabilir. Tedarik edilen rn ynnden bu durum fiyat nerme, indirimler gibi ltlerin ok nemli olduunun bir gstergesidir.

ekil 3.3de de grld gibi tedariki ynetimi ok basamakl bir sreten olumaktadr. lk basamaklar tedariki tanmlama ve tedariki kstndan oluur ve tedariki n deerleme eklinde de adlandrlr. Belirli gereksinimlere bal olarak tedariki tanmlama erevesinde istenen tedarik malzemelerini sunan tedarikilerin tanmlanmas nemli bir konudur. Bu amala ilk olarak tedarik pazarnda istenen malzemeleri salayacak potansiyel tedarikiler belirlenir [Koppelmann, 2000]. Bu basaman zorluundan dolay tm tedarikiler deerlendirmeye alnamaz ve bu nedenle tedarikilerde baz kstlamalar yaplr.

24

Tedariki kst

Tedarik Edilen Nesne ve Kayna

Tedariki analizi

Kaynak Stratejisi

letme Stratejisi

Tedariki deerleme

Tedariki seimi

Tedariki

Tedariki ynetimi

Tedariki gzetimi

Tedariki btnlemesi

Tedariki gelitirme

ekil 3.3. Tedariki ynetim sreci [Kancolu, 2007]

Ayrca, tedarikilerden kendilerini tantan bilgiler istenir. Tedariki analizinde tedarik aratrmas, tedarikilerin verdii kendi bilgileri ve dier kaynaklardan elde edilen bilgiler son deerleme iin gzden geirilir. Potansiyel tedarikilerin ekonomik, ekolojik ve teknik kapasitesi ksaca incelenir. Tedarikilerin sunduu bilgilerin yetersizlii durumunda tedarikilerin kontrolnden elde edilen bilgiler, tedarikilerin deerlendirme ve seme srecinde gz nnde bulundurulmaktadr.

Tedariki deerleme, yeni tedarikilerin seimi ve kontrol edilmesi iin tedarikilerin verimliliini sistematik ve geni bir deerlendirmesidir gereksinim planlamasna bal olarak tedarik edilen nesnenin zellikleri, farkl kaynaklarn tanmlanarak deerlendirilmesi ve son karar verme sreci tedariki seiminde yaplmaktadr [Webster ve Wind, 1972].

Tedariki n deerleme

Tedariki tanmlama

25

Tedariki deerleme, tedariki seimi ya da kontrol ile devam etmektedir. Tedariki kontrol tedariki ile alc iletme arasndaki balantnn verimlilik ynnden incelenmesidir. Bu kontrollerde tedarikilerin zayf ynleri belirlenip nlemler alnabilir. Tedariki ilikisi ynetiminin kapsamnda var olan tedarikinin btnletirilmesi ve gelimesi gerekletirilmeye allmaktadr.

3.4. Tedariki Seiminde Dikkate Alnan Tedariki Kriterleri

Tedarikilerin yaptklar ite uzun vadeli bilgi, beceri ve yetenee sahip olmalar, personelinin bu konuda uzman olmas, teknolojik yenilikleri takip etmesi ve iletmelerin yeni bir yatrm yaparak katlanaca maliyetten daha dk maliyetle ii gerekletirmeleri alternatif tedarikilere ve tedariki zelliklerinin

deerlendirilmesine olan talebi artrmaktadr.

st ynetim veya sorumlularn en iyi rn ve/veya hizmeti salayabilecek tedarikiye karar vermeleri iin kendilerine uygun seim kriterleri gelitirmelidir. Tedariki deerlemede dikkat edilmesi gereken nemli kriterler aada ayr balklar altnda incelenmitir.

a)

Tedarikinin

tecrbesi,

tannml

ve

sertifikalar;

istenilen

hizmet

performansn salayabilmek iin tecrbe nemlidir. Tedariki veya personelinin bu hizmeti salayabilecek kadar deneyim sahibi olmas gerekir. Bunun iin, btn finalist tedarikilerin iyerleri ziyaret edilmeli, tedarikilerin referans listesinde olmayan dier iletmelerle de grlmelidir. nk bu iletmeler tedariki hakknda muhtemelen daha objektif bilgi vereceklerdir [Embleton ve Wright, 1998]. Ayrca, aday tedarikilerin endstrinin kabul ettii standartta sertifikalarnn (ISO 9000, DIN, TSE vb. gibi) olup olmad da tedarikinin deerlendirilmesi asndan nemli bir kriterdir [Perry ve Devinney, 1997].

26

b) Fiyat dzeyi; iletme temel hizmetler iin tedarikilerin teklif ettii fiyatlar karlatrmada dikkatli olmaldr. Tedariki verecei hizmetlerde ilgili

snflandrmaya gitmeli, fiyat indirimlerini belirtmelidir. Eer temel maliyetler karlatrmaya elverili deilse, iletme ya yeni fiyatlar talep etmeli ya da her bir tedarikinin kabul ettii farkl fiyatlandrma yaplarna bal olarak toplam maliyetleri hesaplama yoluna gitmelidir [Bragg, 1998]. Ayrca, bu konuda dier iletmelerin ayn hizmetler iin ne dedii ile ilgili bilgiler de elde edilmelidir.

c) Tedarikinin ilem stili ve kltr; hem iletmenin hem de tedarikinin kltr ve ilem stili birbiriyle uyumlu olmak zorundadr. Bunun iin, iletmenin proje takm mmknse tedariki personeliyle konuma, tedarikinin iyerini ziyaret etme ilemleri iin btn aday tedariki ynetimine geni bir zaman ayrarak inceleme yapmaldr. Kapasitenin etkin olarak iletilebilmesi iin, iletmenin kltr ve amacyla tedarikinin kltr ve amac ayn olmak zorundadr [Yesulatitis, 1997].

d) Tedarikinin zgn teknik bilgi ve kabiliyetleri; baz tedarikiler dier tedarikilerle karlatrlamaz oranda yksek eitim seviyesi, patent vb. gibi belli alanlarda uzmanlklar gelitirirler.

Tedarikinin sahip olduu uzmanlk ile iletme ihtiyalarnn ayn olup olmad, nemli bir seim kriteridir [Bragg, 1998]. Bunun iin, tedarikilerin mterileriyle direk balantya geilmeli ve bu mterilerin aldklar hizmetlerin iletmeye uygun olup olmad karlatrlmaldr [Solomon, 1998].

e) Tedarikinin finansal durumu; iletmeye uygun olmas nemli bir faktrdr [Ketler ve Walstrom, 1993]. Tedarikinin mali durumu salam, fiyatlar hem alc hem de kendisi ynnden makul olmaldr. Finansal durumu zayf olan tedarikiler istenen performans karlayamazlar.

27

f) Esneklik ve teknik yeterlilik; esneklik, tedarikinin tasarm artlar, teslimat tarihleri ve teslim miktarndaki deiikliklere uyum salayabilme becerisi asndan deerlendirilir. iyiletirmeler Teknik yeterlilik ise, dikkate i srelerindeki alnr ve tasarmlardaki 1999].

asndan

[Arslan,

Ishikawa ise, tedarikilerde bulunmas gereken zellikler ile ilgili olarak unlar belirtmektedir [Ishikawa, 1997]: Tedariki, iletmenin ynetim ilkelerini bilmeli ve srekli aktif bir balant iinde olmaldr. Tedarikinin dier iletmelerce de saygnl olan, tutarl bir ynetim sistemi olmaldr. Tedariki teknik standartlar yksek ve teknolojik gelimelere yatkn olmaldr. Tedariki istenilen tm ekipmanlar temin edebilmeli ve rnleri alcnn kalite zelliklerine uygun olmaldr. Tedariki retim miktarn kontrol edebilmeli ya da gerekli retimi karlayacak ekilde yatrm imkn olmaldr. Tedarikinin toplu karlara aykr davranmayacana gvenilmelidir. letme srlarn ktye kullanmayaca kesin olmaldr. Fiyat uygun olmal ve taahhtlerine kesinlikle uymaldr. Ayrca, balant ve haberleme asndan tedarikiye kolayca ulalabilmelidir. Tedariki, szleme artlarna kesinlikle uymaldr.

Tedariki deerlemesi ve seimi, gnmzn rekabeti i dnyasnda en kritik faaliyetlerinden biridir. Yanl tedariki seimi alc iletmeler iin nemli finansal ve operasyonel kayplara neden olacaktr [Degraeve ve Roodhooft, 1999]. Bu nedenle, seim srecini kolaylatrmak iin tedariki nerilerinin

deerlendirilmesinde temel kriter listesi hazrlanmaldr. Bu liste, tedarikilerde

28

aranan zelliklerin bulunmas, ihtiyalar karlama dzeyi, iletme ihtiyalarn anlama ve sunduklar zmlerin sorunlar giderebilecek nitelikte hazrlanmaldr.

Tedariki deerleme srecinde, tedarikinin finansal statsnn nemli olduu unutulmamaldr. Tedariki sadece bir faaliyeti yapmada tecrbe ve beceriye sahip olmakla kalmamal, ayn zamanda iletmenin amalarn, hedeflerini, misyon ve kltrn de anlayabilmelidir. Bu niteliklere ilave olarak tedariki, teknolojik yenilikleri, mteri tatminini ve kaliteyi gelitirmeyi salayacak taahhtlerde bulunmal, baarlarn kantlamak iin mteri referanslarn da sunmaldr. Bir tedarikiyi, ortalama dier bir tedarikiden stn ve farkl klan, tedarikinin esiz hizmet kabiliyetine sahip olmasdr. lave olarak, tedarikinin tm hizmet

portfyn salama kabiliyeti de iletme asndan nemlidir.

Ayrca ticari ve lojistik operasyonlarda ortak planlamaya katlmaya istekli tedarikilerle uzun dnemli ilikilerin gelitirilmesini ve tercih edilen tedarikilerle ile firmann lojistik ve pazarlama gruplarnn operasyonlar arasnda, tm gereksiz ve tekrarlanan ilemlerin nlenerek, rekabet gcnn iyiletirilmesi iin tm bilgilerin paylalmas ve gerekli operasyonlarn deitirilmesini hedeflemek doru olacaktr.

29

3.5. Tedariki likileri Ynetimi

Firmalarn mteri ile ilikilerini gelitirmeleri gibi tedarikileri ile olan ilikilerini de gelitirmesi gerekmektedir. Bu srete firma, tedarikilerinden nemli grd tedarikileri ile ileri derecede yakn bir iliki iine girmekte ve dierleri ile daha sradan bir iliki srdrebilmektedir. Her iki gruptaki tedarikiler ile de ilikinin kurallarnn tanmland bir rn ve/veya hizmet anlamas yaplmaldr. Bununla birlikte, salkl ve ileriye dnk, srdrlebilir ilikilerin salanmas iin tedarikilerin yaplan bu anlamaya riayet etmeleri zorunlu braklmaldr. Bu sreci yneten tedariki ilikileri ynetimi bu rn ve hizmet anlamasnn tanmlanmas ve yrtlmesinden sorumlu olmaktadr.

Gerek hayatta iletmelerin byk bir ksm rekabet ortamnda deien Pazar koullarna hzla yant verememektedirler. Bu sorunu zmeye ynelik rgtsel birimlerde yaplan deiiklikler etkin olmamakta, yerine rgtsel birimlerin birbirleriyle ilikileri ve bamllklar nemli olmaktadr. Geleneksel olarak alc iletme-tedariki ilikisi kazan-kayp eklindedir. Benzer olarak, alc iletmeler en dk fiyat veren tedariki ile almay tercih ederler. Bununla birlikte alc iletmeler iin retilen rnlerin her zaman beklentileri karlayaca konusunda bir garanti bulunmamaktadr. Ynetim asndan bakld zaman, sat giderlerinin ciddi bir ksmn kapsayan satn almalar, alc iletme-tedariki ilikisinin ne kadar nemli olduunun bir gstergesidir.

Gnmzde iletmeler rekabet edebilmek iin rn gelitirme sresini ksaltmaya, rn kalitesini gelitirmeye, rn maliyeti ve retim sresini ksaltmaya almaktadrlar. Bunlar baarabilmek iin tedarikileri ile sk bir ibirlii halindeyken, bilgi akn engelleyen tm engelleri kaldrmal ve tam bir uyum iinde almaldrlar. Bir iletmenin baars, tedarik zinciri yeleri arasndaki kark i ilikilerini koordine edebilme ve btnletirebilme yeteneine baldr [Lambert ve Cooper, 2000].

30

Tedariki-alc iletme ilikisini glendirmenin drt temel nedeni bulunmaktadr [Sheth ve Sharma, 1997]. Bunlar u ekilde sralanabilir:

Artan maliyet etkinlii Artan verimlilik Teknolojik kolaylk Artan rekabet

Tedariki ilikileri ynetimi iin nemli konulardan birisi de ilikinin tatmin edici olup olmaddr. Bu iliki ok karmaktr ve alc iletme iinde tedariki ile ilgili grler deiik olabilir. Temel gereksinimleri salayan tedariki ile uzun dnemli iliki, gemi ve mevcut performansa, her iki iletmedeki kiilerin ilikilerine ve hatta gelecekteki beklentilerine gre deerlendirilebilir. Bu deerlendirme pazardaki rekabete bal olarak deiiklik gsterebilmektedir. Tedarik edilen rnn mevcut fiyat gelimelere bal olarak yksek kalabilmekte ve rakip tedarikilerden ok daha az maliyetle tedarik edilebilme olana ortaya kabilmektedir.

3.6. Tedariki Seiminde Kullanlan Modeller

Tedariki seimi bir karar verme problemidir. Ayrca tedariki seimi stratejik bir karar olarak grlse de, genel olarak optimizasyon problemi olarak ele alnmaktadr. Tedariki seim probleminin zmne ynelik bir ok deiik model nerilmitir. Tedariki seim probleminde kullanlan modeller eitli ltlere gre

snflandrlmaktadr. Bunlar arasnda tek ya da ok ltn deerlendirmeye alnmas, tek ya da ok dnemi kapsamas, rn miktarna bal olarak fiyat indiriminin sz konusu olmas bulunmaktadr [Kancolu, 2007].

Firma asndan tedarikinin zayf ve gl ynlerini anlamak ve bu bilgiyi tedariki seiminde karar verme prosesinde bir girdi olarak kullanmak nemlidir.

31

Tedariki seiminde kullanlan modeller satn alma kararlarnn etkinliini arttrmay, sistematik ve daha hzl bir biimde karar verme mekanizmasnn ilemesini salamay amalamaktadr.

Tedariki seimi iin gelitirilen modelleri genel olarak drt ana balk altnda toplayabiliriz:

1. Dorusal arlklandrma modelleri 2. Toplam maliyet modelleri 3. Matematiksel programlama modelleri 4. statiksel modeller

Dorusal arlklandrma modelleri modelleme asndan en basit olandr. Her lte bir arlk verilir ve her lt iin tedarikinin performans bu arlk ile arplr. Bu arpmlarn toplam tedarikinin toplam performansn gsterir. Bu basit model kolaylkla tedariki seimlerinde kullanlmaktadr. Bu modeller arasnda kategorikyntem, arlkl nokta yntemi (dorusal arlklandrma yntemi) ve analitik hiyerari sreci bulunmaktadr.

Toplam maliyet modelleri adndan da anlald gibi, maliyete dayanan karmak yntemlerdir ve maliyet hesaplamalarnda genelde sadece rnn fiyatn deil, dier dolayl maliyet kalemlerini de gz nne alrlar. Bu modeller arasnda maliyet oran yntemi (cost ratio) ve sahipliin toplam maliyet yntemi (total cost of ownership) en yaygn kullanma sahip olanlardr.

Matematiksel modeller tedariki seiminin karmak yapsn temsil edebilmek amacyla kullanlmaktadr. Bu modeller problemdeki kstlar modelledii iin dier yaklamlara gre ok sayda kst ile almak ok daha kolaydr. Bu yntem ayn zamanda mevcut durumu gstermekte ve ok tedarikili seim iin de kullanlabilmektedir. Bunlarn arasnda dorusal programlama, kark tam sayl programlama ve hedef programlama en yaygn olanlardr.

32

statiksel yaklamlarn kullanlabilmesi iin tedarikiler hakknda doru ve tam bilgiye ulalmas gerekmektedir. Tedarikilerin gemi dnem performanslar hakknda elde edilen bilgiler bu modellerin kullanm iin nemlidir. Bu modellerin iinde en yaygn kullanlan, tedarikileri gruplandrmaya yarayan kmele analizi ve temel bileenler analizidir.

Ayrca matematiksel model verilerinin kesin olmamas ve bulanklk olmas durumunda bulank kme teorisi de bu matematiksel modellerle birlikte kullanlmaktadr. Dorusal programlama modelleri bulanklk da dahil edilerek zme kavuturulmaktadr.

Tm bu modellerin dnda, birden fazla modeli bir arada kullanan btnleik modeller bulunmaktadr. Burada kullanlan modellerin gl ynleri n plana karlarak zme ulalmaya allmaktadr. Buna en iyi rneklerden birisi de dorusal programlama ile analitik hiyerari srecinin beraber kullanlmasdr.

Tedariki zelliklerinin iyiletirilmesi ynelik almada, satnlama uzmanlarnn grlerine bavurularak, tedarikide bulunmas gereken zellikler tespit edilecek ve bu zelliklere ait greli nem derecelerini belirlerken, ileride detayl olarak anlatlacak olan Entropy Yntemini kullanarak bir Kalite Evi uygulamas yaplacaktr.

almada kullanlacak olan entropy ynteminde, ncelikle ama belirlenir ve bu ama dorultusunda amac etkileyen faktrler saptanmaya allr. Bu aamada karar srecini etkileyen tm faktrlerin belirlenebilmesi iin anket almasna veya bu konuda uzman kiilerin grlerine bavurulabilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, Analitik Hiyerari Prosesi'nin (AHP) de ltlerin

arlklandrlmasnda kullanlabileceidir. AHP, 1 ile 9 arasndaki deerlere, onlarn yorumlarna ve ikili karlatrma matrisinin oluturulmas iin karar vericilerin grlerini gerektirir.

33

Karar vericilerin arlklandrlm olan grleri nda mteri istek ve ihtiyalarn yanstabilen kalite evi oluturulup, ileriye dnk iyiletirme kararlar alnacaktr.

34

4. TEDAR K SE M NDE KAL TE FONKS YON YAYILIMININ KULLANIMI

Tedarik zinciri ynetimi firmalarn rekabet gcn arttrmak ve bir organizasyon ierisinde imalat, lojistik ve malzeme ynetimi fonksiyonlarnn koordinasyonunu gelitirmek iin kendi tedarikilerinin proseslerini, teknolojilerini ve yeteneklerini nasl kullanacaklarna odaklanmaktadr [Lee ve Billington, 1992]. Bu haliyle mteri pozisyonundaki retici firma, kendi rn ve servis ann iyiletirilmesi, rekabette daha iyi ve uzun vadeli stnlk salamas iin ncelikle tedariki firmann salad mamul retim ve servis srelerini iyiletirmeye ynelik almalar desteklemelidir. Bylece tedarik zinciri ynetimi dahilinde, ilk adm olan tedarik/satn alma srecindeki aksaklklar giderilip, maliyet azaltlarak, retim ve pazarlama, datm safhalarna daha uygun artlarda geilebilir. Bunu salamak iin de mteri beklentilerini karlamak adna tasarm, mhendislik ve retim aamalarnda sistematik planlama salayan Kalite Fonksiyon Yaylm metodu kullanlabilmektedir.

letmeler bir yandan pazara eriim zamann ve maliyetleri drmeyi planlarken, dier yandan karlln ve etkinliin artmasn istemektedirler. Bu da iletmeleri gerek anlamda rekabet avantaj yaratabilmeleri iin mevcut tedarik zincirlerini sorgulayarak ynetimsel, mhendislik ve ilikiler baznda tekrar tanmlamalarn zorunlu klmaktadr. Kendi tedarik zincirlerini en etkin, ekonomik ve verimli bir ekilde modelleyenler ve ynetenler pazardan daha fazla oranda pay almaktadr.

KFY, mteri istek ve ihtiyalarn; tasarmdan sat sonras servise kadar en iyi ve en ucuz ekilde yanstmay salayan bir yntemdir. Bylece Kalite Fonksiyon Yaylm uygulaycs iletmeler, mterilerini daha fazla memnun ederek daha yksek krlar elde edebilmektedirler. Tedariki firmann bu hususlara dikkat etmesi, ibirlii iinde olduu retici firmann tedarik zinciri srecinde nem verdii

35

kriterlerin optimize edilmesini salamakta ve zincirin daha kuvvetli olarak ileriki dnemlere tanmasnda nemli bir rol oynamaktadr.

4.1. KFYnin Tanm ve Tarihesi

1966 ylnda Yoji Akao tarafndan Japonyada ortaya atlan bir ynetim metodudu olan KFY, rn veya hizmet gelitirme maliyetlerinin drlmesinde, gelitirme zamannn ksaltlmasnda, verimliliin artrlmasnda ve mteri memnuniyetinin salanmasnda byk yararlar sunan bir metottur.

Kalite Fonksiyonu Yaylm srekli gelime ve iyileme, iletme btnnde toplam kaliteyi hakim klma, mteri isteklerini iletmeninkilerden ne alma, baarya hep birlikte ulama gibi felsefe ve inanlarn bir karmas olarak ortaya km ada ve etkin bir ynetim tekniidir. Ynetim teknii olmasnn yannda spesifik anlamda yeni bir rn gelitirme ya da mevcut bir rn iyiletirme aamalarnda kullanlan orijinal rn tasarmlama ve planlama aracdr.

nceleri rn tasarm iin kullanlm olan KFY, 1981 ylnda Japonyada hizmet rgtleri iin de uygulanmaya balanmtr. Bu uygulamalar ilk olarak al-veri merkezleri, spor kompleksleri ve perakende maazalar iin uygulanm ve daha sonralar otel ve hastaneler iin de baar ile sonulanan uygulamalar yaplmtr. Ortaya kt 1960larn ikinci yarsndan bu yana Japonyadan tm dnyaya yaylmtr. ncelikle ve ounlukla imalat karakterli sanayi iletmelerinde uygulanan Kalite Fonksiyonu Yaylm yntemi artan bilgi birikimi ve ie yararllnn ispatlanmas sonucunda hizmet iletmeleri tarafndan da kullanlmtr.

Kobe Tersanelerinde gelitirilen Kalite Fonksiyon Yaylm (KFY), alt Japon Kanji karakteri olan Hin Shitsu Ki No Kainin tercmesidir [Yenginol, 2000]. Japoncada her kelimenin farkl anlamlar olmasndan dolay farkl ekilde ngilizceye ve

36

ngilizceden de farkl anlamlarla Trkeye tercme edilmitir. Japon Hanji karakterleri olan Hin Shitsu Ki No Ten Kainden oluan Kalite Fonksiyon Yaylm izelge 4.1de yer almaktadr:

izelge 4.1. Kalite Fonksiyon Yaylmnn Japonca anlam [Guinta ve Praizler, 1993] Japonca Hin Shitsu ngilizce Quality Features Attributes Qualities Trke Ki No Function Mechanization Mechanisms Ten Kai Deployment Diffusion Development Evolution Kalite(ler) Nitelik(ler) zellikler Sfatlar Vasflar Fonksiyon lev Mekanizma(lar) leyi Tarz Yaylma Gelime Evrim Alma Gerim

Kalite Fonksiyon Yaylmn, yntemin temellerini atan Yoji Akao bu kavram, Mteri tatminini amalayan, mteri gereksinimlerini tasarm hedefleri haline getirip, bunlarn en nemli kalite gvenceleri olmasn salayan ve bu anlayn retimin her noktasnda kullanlmasn gerekli klan, kalite tasarmnn

gelitirilmesi olarak tanmlamaktadr [Akao, 1990].

37

Kalite Fonksiyon Yaylm, en genel tanmlamayla, rn ve hizmetlerin planlanmasna ilikin bir tasarm prosesi veya metodolojisidir. KFY, esnek yaps ve gl matris eleriyle, yeni rn gelitirme srecinde gerekli olan pek ok karmak analizin dokmantasyonu ve sonulandrlmasnda nemli bir unsurdur.

Kalite Fonksiyon Yaylm [Larry, 1994]; Mteri gereksinimlerine odaklanarak, Tasarm amalarn nceliklendirmek iin rekabet ortamn ve pazar potansiyelini kullanarak, Fonksiyonlar arasnda sinerji yaratarak, Esnek ve anlalmas kolay bir dokmantasyon kullanarak, Mteri sesi durumundaki mteri gereksinimlerini llebilir hedeflere dntrp, doru rn ve hizmetleri pazara daha hzl ve nce sokarak, yeni ya da gelitirilecek rn veya hizmetleri planlamaya ve tasarlamaya yarayan disiplinler aras bir takm srecidir. KFY bir ara deil, iletmeye dier teknik aralarn birbirlerini destekleyecek ve tamamlayacak ekilde etkin olarak kullanmnda ve ncelikli konularn ortaya konmasnda yardmc olan bir planlama srecidir. Mterilerin dnceleriyle balayan bu srecin en nemli girdisi de yine mterilerin dnceleridir. Mterilerin istek ve gereksinimleri, yeni veya gelitirilmi rn ya da hizmetlerin gelitirilmesinde itici gtr. KFY, bir ekip almas sonucunda elde edilen baz girdileri ve kararlar gerektirir. Bu sebeple sz konusu sre, iletmelerde ortaya kan engellerin birounu ortadan kaldrr ve bylece pazarlama ynetiminin mteri ile ilgili bilgilerinin, rn gelitirme mhendislerinin mteri

gereksinimlerine ilikin bilgi ihtiyac ile birletirilmesine yardmc olarak, tm iletme uygulamalarnn tek bir ama dorultusunda btnlemesini salar.

KFY, rn henz tasarm aamasnda iken kaliteyi garanti etmenin bir yoludur. Mteri beklentilerinin, tasarm hedeflerine ve retimde kullanlacak kalite gvence noktalarna evrilmesi iin bir yaklamdr [Kksal, 1997].

KFYnin ilk gze arpan zellii, klasik tasarm anlayn ortadan kaldrm olmasdr. Klasik tasarmda retici, kendi beenileri ve kalite anlayna gre bir

38

rnn tasarmn yapar ve bunu retir. Daha sonra rnn piyasadaki satlar ile tketicinin rne olan tepkisini lmeye alr. Tketicinin verdii tepkiler dorultusunda rn zelliklerini deitiren revizyonlarla sat rakamlarndan tatmin oluncaya kadar rn srekli olarak deitirir. Dier taraftan KFY ile tasarmda mteri istek ve tercihleri tasarmn balang noktasn oluturduundan, mteri beenisi ilk tasarmda salanmaktadr. Bylece zamandan ve maliyetten tasarruf elde edilmektedir.

4.2. KFYnin Amalar

KFY, mterinin istek ve gereksinimlerini alglayarak en uygun rn zelliklerini belirlemeye alan bir planlama metodudur. Bu metodun amac; var olan rnn iyiletirilmesi veya yeni bir rnn gelitirilmesinin eitli aamalarnda, mterinin istedii kalitedeki rn sunmak iin yaplan almalar, mterinin sesine kulak vererek ynlendirmek ve gerekletirmektir [Khoo, 1996].

KFYde ama yalnz mteri beklentilerinin karlanmas deil, ayn zamanda bu beklentilerin zerine klmasdr. Her bir KFY ekibi tasarlanan rnn mevcut rnden ve rakip firmalarn rnlerinden daha cazibeli ve ekici hale getirmek iin aba sarf eder. Bunun iin mterinin beklemedii ama karlanca beenecei zellikler bulunur ve bunlar rnn gelitirilmesi aamasnda kullanlr.

James L.Bosserta gre KFYyi farkl klan; yntemin ncelikli odann mteri gereksinimleri olmasdr. Sre, teknolojideki yeniliklere gre deil, mteri gereksinimleri dorultusunda yrmektedir. Buna bal olarak da, mterinin gerekten ne istediinin tespit edilmesi bu yntemin temel amacdr [Kksal, 1997].

4.3. KFYnin Aamalar

Kalite Fonksiyon Yaylm tanmdan da anlalaca gibi zellikle rn gelitirme srecinde sistematik bir tasarm ve planlama salamaktadr. Bu tasarm sreci,

39

mterinin rn kulland yerde yaplan gzlem ve analizlerle balamakta ve buradan karlan mteri ihtiyalar Kalite Evi ad verilen bir yap ile tasarm zelliklerine evrilerek ilgili planlama matrislerine dntrlmektedir.

Yeni bir rnn planlanmasnda mhendisler, daima benzer mevcut rnlerin gemi dnemlere ait imalat ve performans verilerini incelerler. Laboratuar veya saha testlerinden elde edilen verileri kullanarak, rnlerini rakip rnlerle kyaslarlar. Bu bilgilerin byk ounluu eksiktir ve destekleyici veya ters den dier verilerle karlatrlmakszn, bireysel veriler olarak ele alnrlar. KFYde ise birok hususu ieren bir matris format kullanlmaktadr. Mevcut bilgilerin ok ynl incelendii genel bir ereve oluturulur.

KFY Sreci drt aamadan oluur. lk aama 0 ile gsterilmektedir. Bu aamada KFY uygulamas iin gerekli n hazrlklar yaplr. Bu hazrlklarn

tamamlanmasndan sonra KFY srecinin uygulanmasna geilir. KFY prosesi genel hatlaryla aadaki gibi gereklemektedir [Akbaba, 2000]:

4.3.1. Planlama aamas (aama 0)

rgtsel destein salanmas, amalarn belirlenmesi, mteri grubuna karar verilmesi, zaman ufkunun belirlenmesi, rn / hizmet kavramna karar verilmesi, takmn kurulmas, KFY srecinin tasarlanmas ve gerekli malzemelerle tesisin salanmas konularn ierir.

40

Organizasyonel destein salanmas

KFY projesinde organizasyonel destein salanmas, baarnn temel anahtardr. Organizasyonel destek, ynetimin destei, fonksiyonel destek ve KFY teknik desteinden oluur.

Ynetimin destei, rgtn tepe ynetiminin KFY projesinin tamamlanmas iin gerekli olan para ve zamann tahsisi, mteri isteklerinin toplanmas, KFY kolaylatrcsnn belirlenmesi, takmn oluturulmas ve istenilen sonu elde edilene kadar KFY projesini yrtmesi iin gerekli artlarn oluturulmasn kapsar. KFY yaklamnn baaryla uygulanmas iin tepe ve orta dzey ynetimin desteinin salanmas temel oluturur.

Fonksiyonel destek, KFY srecine katlacak ilgili gruplarn (satnalma, imalat, kalite gvence sat, hizmet, eitim, pazarlama, finans) ihtiya olduu lde KFY projesini desteklemelerini ierir.

Teknik destek ise, KFYnin uygulanabilmesi iin, her takm yesinin KFY prensiplerini biliyor ve en azndan bir seminer alm olmalar gerektii konusunu, KFY kolaylatrcsnn takm ynlendirebilmek iin KFYnin farkl uygulamalar, seenekleri ve elemanlarn biliyor olmas gerekliliini ifade eder. Amalarn belirlenmesi

Kolaylatrc, projenin yrtlmeye balanmasndan nce, eldeki kaynaklarn en ok hangi amalar zerine younlatrlacana karar verir. letmenin ncelik vermek isteyebilecei amalar; mteri istek ve ihtiyalarnn anlalmas, rn ya da hizmet iin kalite ve iletme hedeflerinin belirlenmesi, hzl rn planlama, projenin yarsndan geriye dnerek projeye yeniden balama riskinin minimize edilmesi gibi amalardr.

41

Mterilerin belirlenmesi

Mterinin en batan ak bir ekilde tanmlanm olmas, takmn bundan sonra yapaca almalarda fikir birlii iinde almasn beraberinde getirecektir. Mterilerin belirlenmesi sreci iki aamadan oluur. lk olarak btn olas

mteriler tanmlanr ve sonra ikinci aama olarak, ana mteri gurubu tanmlanr.

Hedef mteri grubunun belirlenmesi iin ncelikle btn olas mterilerin bir listesi oluturulur. Bu ii genellikle KFY planlamaclar veya pazar aratrmaclar yaparlar. Mterilerin belirlenmesi bazen gerekten karmak bir sre olabilir ama organizasyonel baarnn salanmas iin nemlidir. Bu aamada pazarlama blm ile allmaldr.

Mterinin kim olduunu belirlemede u gibi sorulardan yola klabilir; rn kimin iin tasarlanyor? rnden kim etkilenecek? Tasarm son kullanc iin mi yoksa zincir iindeki herkes iin mi yapmak daha uygundur?

Mteriler genellikle grupta toplanabilir: Nihai mteriler Ara mteriler sel mteriler

Nihai mteriler, ya da dier bir deyimle son kullanclar, bir rn ya da hizmeti kendi zel ihtiyalar iin kullanan kesimdir. Ara mteriler, genellikle rnn datmn yapan toptanc ve perakendecilerdir. sel mteriler ise rgtn iinde yer alan ve bir ekilde hem ara mterilerin hem de son kullanclarn tedarikisi durumunda olan kesimdir. Bu mteri gruplarnn tamam eit neme sahiptir. Ancak bu mteri gruplarna bir drdncsn daha eklemek gereklidir ki bunlar da kayp ya da potansiyel mterilerdir. Firma kendi mterilerinin ihtiyalarn

42

belirlerken, bu gruptakilerin niin firmann rnn kullanmadklar ya da niin rakip rn tercih ettikleri konusunda salayacaklar bilgiler, yeni rn tasarlarken firmaya k tutacaktr.

Btn olas mteri gruplarnn tanmlanmasndan sonra yaplmas gereken ey anahtar mteri grubuna odaklanmaktr. rn tasarm bu mteri grubunu tatmin edecek ekilde yaplacak ve bu mteri grubuna olabildiince fazla sayda mteri dahil edilmeye allacaktr.

Zaman ufkunun belirlenmesi

KFY projesinin aka belirlenmi bir zaman planlamasnn olmas, planlamann daha gereki olmasn salar. Bu sayede takm yelerinin ayn hedefler zerine odaklanmalar salanm olur.

rne karar verilmesi

En nemli KFY prensiplerinden biri, detayl rn tasarmnn mmkn olduunca ertelenmesidir. Bylece takm uzun sre sadece amalara odaklanarak, bu amalara ulamada gerekli zmleri retmekle urar ve detayl bir tasarmn getirecei kstlardan kurtulmu olur.

KFY takmnn kurulmas

Baz durumlarda KFY projesi, sadece ok kk gruplar etkileyecek boyuttadr. Byle durumlarda KFY takm sadece danmanlardan ya da kolaylatrc ve birka yneticiden oluur. Byle durumlarda geni kapsaml bir takm kurma almasna gerek yoktur.

Ancak ou zaman KFY almas btn bir rgtn almalarn etkileyecek boyutlarda olabilir ve byk bir takmn Kalite Evini oluturmada almas

43

gerekebilir. ki tip KFY takm vardr; yeni rn veya mevcut rn gelitirme takm. Takmlar pazarlama, tasarm, kalite, finans ve retim blmlerinin yelerinden oluur. Mevcut rn gelitirme takmlar genellikle daha az sayda yeye sahiptir, nk KFY projesinin yalnzca uyarlanmas sz konusudur [Besterfield vd., 1999].

KFYnin baars, proje yneticisi ve KFY ekibinin yelerinin bu ie yeterince zaman ayrmalarna baldr. zellikle uygulamann ilk evrelerinde ok youn bir alma yaplmas gerekebilir. Ekip yelerinin zaman ayarlamalarn iyi

yapabilmeleri iin, projenin ncelikleri belirlenmeli ve bunlar kuruluun tm blmlerine iletilmelidir. Ekibin ne amala kurulduuna dair ortaya kabilecek phe ve sorular nlemek amacyla, projenin faaliyet alann kesin olarak belirlenmesi faydal olacaktr. letiim KFYnin en nemli aralarndan biridir.

KFY de biri yeni rn zerine dieri de varolan rnn gelitirilmesi amacyla kurulmu iki farkl ekip vardr. Ekipler pazarlama, tasarm, kalite, finans ve retim blmlerinden gelen elemanlardan oluturulur. Zaman ve ekipler aras iletiim dikkat edilmesi gereken iki nemli husustur. Projenin planlanan zamanda tamamlanmas iin etkin bir zaman ynetiminin gereklilii su gtrmez bir gerektir. Ekipler aras iletiim ise nceden tahmin edilemeyen sorunlarn oluma ihtimalini azaltacak ve projenin aksaksz yrmesini salayacaktr.

Ekip toplantlar KFY almalarnn nemli bir parasn oluturur. Ekip liderleri toplantlarn verimli bir ekilde yapldndan ve yelerin doru olarak bilgilendirildiinden emin olmaldrlar. Toplantnn gndemi KFY taslann doru uygulanp uygulanmad sorusunu iermeli ve ayn zamanda gncel artlarn deerlendirilebilmesini salayacak ekilde esnek olmaldr. Toplantnn sresi yelerin nereden geldiklerine bal olarak deiim gsterebilir. Ulusal aptaki bir toplant gnlerce srerken, yerel bir toplantnn sresi birka saat olabilir.

44

KFY uygulama izelgesinin hazrlanmas

KFY projesi zaman gerektiren bir projedir. Projenin kapsad rn veya hizmetlere bal olarak proje iki- gn de srebilir, aylar boyunca da devam edebilir. Ancak projeye balamadan nce bu srenin mutlaka her aama iin planlanmas gerekir.

KFY srecinin planlanmas ve dzenlenmesi, takm liderinin amalarna gre oluturulacak matris saysnn belirlenmesi, srecin bir paras olaca dnlen dier faaliyetlerin de detayl bir biimde planlanmas KFY kolaylatrcs tarafndan yaplr.

Gerekli malzeme ve tesisin salanmas

Yukarda da belirtildii gibi, KFY sreci birka gn ya da birka ay srebilir. Ancak her durumda takmn proje almalar iin bir yer gereklidir. Konsantrasyon younluunun salanmas iin genellikle takm yelerinin normal alma yerlerinden farkl bir yer KFY ortam olarak seilir.

4.3.2. Mteri ihtiyalarnn belirlenmesi (aama 1)

Mteriler retilmesi dnlen rn hakknda en ok sz syleme hakkna sahip taraf haline gelmilerdir. Serbest piyasa ekonomisinin gelitii ve youn rekabetin yaand piyasalarda mterilerin sesi eskisine oranla ok daha gr kmaktadr. Ayrca, mteri parasal fedakarl yapmann yannda rnle en uzun sre ba baa kalacak kii olduundan doal olarak baz beklenti ve isteklere sahip olacaktr. Mterinin neyi dndn, istediini, hayal ettiini, nelerden ikayeti olduunu renmek KFYde Mterinin Sesini Toplamak olarak adlandrlmaktadr. Yeni bir rnn tasarmna ya da gelitirilmesine balamadan nce rgtler mterilerinin dncelerini renmek zorundadrlar. Bir kez hedef pazar belirlendikten sonra, irket ya da rgt artk mterilerin isteklerini ve ihtiyalarn belirlemeye ve tatmin etmeye ynelik olarak faaliyetlerini srdrmelidir.

45

KFY mteri ihtiya ve beklentileri zerine odaklanm bir uygulamadr. Bunun iin mteri beklenti ve ihtiyalarn belirlemek iin gerekli olan aratrmalara, arlk verilmelidir.

KFYnin ynlendirici kuvveti, mterinin belirledii rn nitelikleridir. Mteri memnuniyeti, yalnz mteri beklentilerinin karlanmas ile salanabilir. Mterinin isteklerini belirtmek iin kulland tm ifadeler mterinin sesidir.

Odak gruplar, incelemeler, ikayetler, danmanlar, standartlar ve mevzuat artlar, mteri beklentilerini belirlemek iin kullanlan kaynaklardr. Mteri beklentileri genellikle, genel ve st kapal bir biimde ifade edilmi kavramlardr. KFY ekibinin grevi bu kavramlar daha zel maddelere indirgemektir. Bu ilem yaplrken mteri beklentileri tam manasyla zmsenmeli, bu beklentiler yneticilerin beklentileri ekline dntrlmemelidir.

KFY mteri beklentilerinin piyasa aratrmas yaplarak belirlenmesiyle balar. Veriler toplanrken KFY ekibi almalar srasnda en azndan aadaki sorulara cevap vermelidir.

Mteriler gerekte ne istiyor? Mterilerin beklentileri neler? Mterilerin beklentileri uygulamay ynlendirebilir mi? Mteri memnuniyetini kazanmak iin tasarm ekibi neler yapabilir?

4.3.3. Kalite evinin oluturulmas (aama 2)

Kalite Evi matrisi KFYnin en ok bilinen eklidir. Kalite evi matrisi, pazar aratrmalar ve kyaslama (benchmarking) verilerinden elde edilen bir dizi mteri isteklerini, yeni bir rn veya hizmet tasarmyla karlanacak makul sayda

46

nceliklendirilmi mhendislik hedeflerine dntrmek iin ok sayda disiplinden uzmanlarn katlmyla olumu bir takm tarafndan yrtlr.

KFY Metodu uygulanrken ilk nce birok matrisin bileimi olan KFY Matrisi (Kalite Evi) hazrlanr. Bu matrislerde iletmenin mevcut durumu, mterilerin gereksinimleri, rnlere ait teknik tanmlayclar belirlenerek rakip firmalarla kyaslamas yaplr ve bu bilgiler nda gelecee dnk planlar oluturulur.

Kalite Evinin genel yaps KFY projesi srecinde tamamlanan 6 ana paradan oluur: Mteri stekleri Ksmnn Oluturulmas Planlama matrisinin oluturulmas ve Analizi Kalite Karakteristiklerinin Belirlenmesi ve Analizi liki Matrisinin Oluturulmas ve Analizi Teknik Korelasyonlarn Belirlenmesi ve Analizi Teknik Kyaslamalarn Yaplmas ve Hedeflerin Belirlenmesi

Kalite Evinin nasl oluturulduu, ayrntl olarak, bir sonraki blmde anlatlacaktr.

4.3.4. Kalite evi analizi (aama 3)

Kalite Fonksiyon Yaylm srecinde Kalite Evinin oluturulmas ikinci aama ve Analiz aamas nc aama olacak ekilde ayr ayr gsterilmi olmalarna ramen, analiz sreci her aamann iine yaylmtr [Akbaba, 2000].

Kalite

Evinin

standart

blmleri

oluturulduktan

sonra,

karar

vermeyi

kolaylatrmak iin taban blmne ilave satrlar eklenebilir. Bunlar, her bir teknik karakteristiin gelitirilmesinin maliyetini, glk derecesini, yasal engelleri,

47

evresel engelleri gsteren satrlar olabilirler. Bu satrlarn eklenmesinden sonra kalite evi son halini alm olur . Kalite evinin oluturulmas srasnda, bu blmde anlatlan btn blmlerin oluturulmasna bazen gerek olmayabilir. Hangi blmn gerekli olduuna karar vermek iin, KFY takm ncelikle yaplan almann getirecei fayda ile, bu almay yapmak iin harcanacak zaman ve paray karlatrmaldr. Szgelimi baz durumlarda sadece korelasyon matrisinin oluturulmas aylar srebilmektedir. Dk oranda bir fayda elde etmek iin, yksek maliyetli almalar yapmak anlaml deildir.

Kalite evi oluturulduktan sonra KFY almasnn tamamland dnlmemelidir. Bir tasarm faaliyetinde sadece mteri isteklerine karlk gelen teknik karakteristiklerin belirlenmesi yeterli olmamaktadr. Bu teknik karakteristiklerin hangi paralar, sreler ve retim planyla gerekletirileceini de belirlemek ve mteri isteklerinin, tasarm, gelitirme, retim ve hizmetteki her aamaya aktarlmasnn salanmas gereklidir.

Birbiriyle btnleen bu drt aamal yaklam, mteri ihtiyalar ve her aamada btnlemi nem dzeylerinin kullanmyla gsterilen ncelik oranlar, imalat aamasnda kalplanm olann, makine kullanarak yaplm olann, kaplanm olann, doldurulmu olann, bir araya toplanm olann, dalanm olann vb. gibi, mterilerin rn aldklarnda ihtiyalarn ve gereksinimlerini karlayacandan emin olmay salar. Bu ileri kalite planlamas iin temeli tekil eder. Analiz sreklidir ve bu drt aamann herhangi birinde durdurulabilir. Ancak, Japon irketlerinin tecrbeleri, en iyi karn, btn aamalar tamamlannca ve sre birbiriyle btnlemi bir ekilde yapldnda oluaca ynndedir. Aka her aamann kendine ait bir kullanm ekli ve deeri vardr ancak sadece bir aama kendisiyle ilintili olarak mteriyle olan etkilemesiyle snrldr. Bu yzden Aama 1deki kalite evi mteri ihtiyalarn anlamak ve onlarn anahtar nceliklerini tam olarak belirlemede ok yararldr.

48

Tasarm zellikleri ierisinde gelitirilen ihtiyalar, mterilerin grleri ve rakip rnler arasndaki karlatrmalardan seilen hedef deerleri belirlemek iin ok iyi bir frsat salamaktadr. Fakat, rn ve sre tasarm almalar birbiriyle uyumsuz ise btn o retilen bilgi ve tanmlamalar rnn oluumunda gvenilirlik ve maliyet problemlerine sebep olabilir.

4.4. KFY Uygulamalar

KFY yaklam, yeni rnler tantmann dnda mevcut rnleri gzden geirmek iin de bir ara olarak kullanlabilir. Elde bulunan bir rn iyiletirmede KFY kullanldnda ekip mevcut prosesler tarafndan snrlandrlr fakat ayn kurallar geerlidir.

KFY, yeni rn gelitirme senaryolarna uygulanabilen gl ve esnek bir yaklamdr. KFYyi uygulamak zere inceleyen organizasyonlar zellikle balang aamalarnda danmanlardan faydalanmaldrlar.

KFY uygulamalarnda nemli kararlar hakknda dikkat edilmesi gereken hususlar unlardr:

Ynetim konular

Sre kdemli ynetici tarafndan ynlendirilmelidir Kaynaklarn uygunluklar ve eitim hazrlnn, ynetim tarafndan ayrlmaya ve harekete geirilmeye ihtiyac vardr Bir KFY ampiyonu ve yneltici komite kararlatrlmak Bir iletiim arac olarak davranmak iin bir proje ynetimi sistemi kullanlmas

49

Proje konular

Snrlandrlm bir zaman diliminde ilk projeyi ve erken baarnn ansn semek Balangta proje iin bir zaman dilimi belirlemek ve onu korumak Ak bir proje tanmlamas ve proje amalar belirlemek; proje snrlarn ve ilem kstlarn belirlemek de ayrca nemlidir Ak bir pazar tanmlamas ve i modeli gelitirilmesi KFY srecinde kullanmak zere bir terimler szl edinmek

KFY takm

Mmkn olduunca belirli irket rneklerini kullanarak takm olarak eitilmek ok disiplinli, 5 ila 7 kiiden oluan ekirdek takm oluturmak Takm toplantlarn mmkn olduunca ksa tutmak Toplant dnda detayl alma yapma ve toplantlar analizler iin ve karar vermek iin kullanmak. Takm elemanlarnn proje iin nemli zaman fedakarllarnda bulunmaya hazr olmalar nemlidir.

KFYnin ke talarndan biri de mteri sesidir bu sesi dinlemeyi ieren veri toplama srecinin bir paras olmak takm elemanlar iin en iyisidir. ok zaman alr ama oybirliiyle alnan kararlar en iyi ileyenlerdir. Takm enerjisi unlara dikkat edilirse yaratlr: yn, yap, proje ynetimi, insan sorunlar

alma metotlar

Ayn anda mmkn olduu kadar az i yapmak (rn: mevcut rn ve sre tasarmlaryla rakiplerle benchmarking) Kalite evine neyin gitmesi gerektiine karar vermek iin mteri ihtiyalarn planlama matrisi yaratlmas; baz aralara geleneksel yollarla daha iyi ulalr

50

Mteri ihtiyalar hakknda belirlenen detaylara gereki bir bak asn korumak. nemliye, zora ve yeniye odaklanmak. Mteri sesini kullanmak ve temel karar verici olarak en iyiye ulamak iin karlatrmak.

4.5. Uygulamada Karlalan Glkler

KFY uygulamalar ou zaman karmak bir almaya dnebilmektedir. Uygulamann en banda doru gzlemcilerin ve kaynaklarn, doru ekilde belirlenmesi ve almada kullanlacak en uygun metodolojinin seilmesi gerekmektedir.

KFY uygulamasnda grlm temel glkler aadaki gibidir:

Mterinin kim olduunu belirlemek ve onlarn ihtiyalarn belirlemek; zellikle, eer pazar yeniyse, mteriler ne istediklerinden emin deildir ve pazar hakkndaki bilgi olduka eksiktir. Ayrca buna bal olarak tedarik zincirindeki eitli seviyelerde deiik mteri ihtiyalar uzlatrlr.

KFYnin btn mteri ihtiyalar tanmlanmadan balayamayaca hakkndaki inan, bu da momentum kaybna yol aar. Yalnzca pazarlama departman tarafndan toplanan mteri bilgileri,

mhendislere mteri ihtiyalarn yorumlamakta zorluk kartr. Dnlen projeye en ok hangi grafiin uyduuna karar vermek NEler ile NASILlar ve NASILlar ile NElerin kartrlmas Baz admlar atlamak ve detaylara nem vermemenin karln demek Toplantlarda devam zorunluluu aramama ve ncelikleri nemsememek Kapsamn ok geni olmas dolaysyla odaklanmann zorlamas Bulgularn isel geribildiriminin olmamas eitli matrislerin analizinden ortaya kan konulara tam anlamyla

bavurmamak

51

Zorluklarn stesinden gelebilecek konu tipleri ise aadaki gibidir:

Proje zerinde takm bazl alma dardan bir uzman tarafndan izlenen dzenli kolaylatrma Mteri bilgilerinin toplanmasnn mantksal sistemi Yeterli analizin mteri ihtiyalarnn tam araln zerine almas Mteri ihtiyalarn ve gereksinmelerini belirlemedeki herhangi bir

eylemsizliin stesinden gelmek iin takm elemanlarnn uzmanlklarn kullanmak Hedef zelliklerini gelitirmek iin garanti ikayetleri, alan hatalar, nceki rnler ve rekabeti verilerin tam olarak kullanlas KFY grafiklerinin ve matrislerinin organizasyon sistemleriyle birletirilmesi Verileri blerek ve sonradan gelen mterilerle olan konumalarla analizi tasfiye etmek.

52

5. KFYN N UYGULANMA SREC NDE KULLANILACAK MATERYAL VE METOD

Bu blmde Kalite Evini oluturmada kullanlacak olan materyal ve metot ayrntlar ile anlatlmtr.

5.1. Mteri steklerinin Belirlenmesi

Yeni bir rnn tasarmna yada gelitirilmesine balamadan nce rgtler mterilerinin dncelerini renmek zorundadrlar. Bir kez hedef pazar belirlendikten sonra, irket yada rgt artk mterilerin isteklerini (M ) ve ihtiyalarn srdrmelidir. belirlemeye ve tatmin etmeye ynelik olarak faaliyetlerini

Bilginin iki temel ekilde toplanmas sz konusudur.

lk olarak; dorudan

mterinin kendinden elde edilen bilgiler (direkt telefon hatlar, alan aratrmalar, tketici testleri, ticari testler, mteri deerlendirmeleri, rn satn alma aratrmalar vb.) kullanlr. kinci olarak; mterinin rne bak hakknda dolayl yollardan (sat elemanlar, eitim programlar, toplantlar, ticari dergiler, ticari fuarlar, tedarikiler, akademik evre, firma alanlar vb.) bilgi toplanabilir. Her iki ekilde de toplanan bilgi nicel veya nitel karakterli, sistematik veya rasgele toplanm olabilir.

Varsayalm ki; uygun yntemlerle K tane mteri seilmi ve M tane de mteri ihtiyac belirlenmi olsun. Bu M tane mteri gereksinimi sonradan anlaml kategorilere ayrlmak zere W1, W2, , WM olarak gsterilmektedir [Chan ve Wu, 2001].

53

5.2. Mteri nem Derecelerinin Belirlenmesi ve Kyaslama Yaplmas

Bu aamada belirlenmi gereksinimler iin mterinin verdii nem dereceleri ve rnn rakip firmalar ile karlatrlmasn ieren pazar deerlendirmeleri yaplr. Rakip firmalar ile karlatrma, rnn mteri gznde nasl deerlendirildiini ve belirli bir mteri gereksinimlerini karlamada rakipleri arasndaki gcn gsterir.

Uygun ltlerin belirlenmesinden sonra, bu ltler nem derecelerine gre sralanmaldr. Yaplacak olan almada greli nem derecelerini belirlerken, ileride detayl olarak anlatlacak olan Entropy Yntemi kullanlacaktr. Bu yntemde ncelikle ama belirlenir ve bu ama dorultusunda amac etkileyen faktrler saptanmaya allr, bu aamada karar srecini etkileyen tm faktrlerin belirlenebilmesi iin anket almasna veya bu konuda uzman kiilerin grlerine bavurulabilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, Analitik Hiyerari Prosesi'nin (AHP) de ltlerin arlklandrlmasnda kullanlabileceidir. AHP, 1 ile 9 arasndaki deerlere, onlarn yorumlarna ve ikili karlatrma matrisinin oluturulmas iin karar vericilerin grlerini gerektirir. Bununla birlikte, Entropy, karar vericinin ltleri dorudan deerlendirmesini zorunlu klmaz [Sopadang, 2002]. Bir baka deyile, karar vericiler, tedarikilerin geree yakn performans deerlerini kullanma imknna sahip olurlar. Sonu olarak Entropy yntemi, ltlerin arlklarn (nem derecelerini) retir.

5.2.1. Fuzzy (Bulank) saylarn kullanm

nsanlarn niteliksel bakmdan ifadeleri tarafl ve zensiz, hissettiklerine ve hkm verdiklerine dair szel ifadeleri belirsiz, anlalmaz olabilmektedir. Bu durumlarda tarafsz, net ve zenli saylar (crisp saylar) kullanmak geni lde benimsenmi olsa da pek makul deildir. Belirsiz szel ifadelere bir aralk atamak daha rasyonel bir yaklamdr. rnein 7 ile nemli, 9 ile ok nemli ifade edilmeye allrken [6,8] ve [8,10] aralklar bu iki szel ifadeye atfedilebilir. Bu fikir

54

matematikte fuzzy (bulank) kme teorisi ve gensel fuzzy saylar (FS) ile insanlarn tarafl yorumlarn ifade etmede kullanlabilmektedir [Chan ve ark., 1999].

Fuzzy Kme Teorisi

lk Zadeh (1965) tarafndan tantlan fuzzy kme teorisi; tarafl, belirsiz ve zensiz aktivitelerin, gzlemlerin ve hkmlerin tanmlamalarnn zm iin

gelitirilmitir. Fuzzy terimi genellikle net olarak snrlar aklanamayan aktivite veya grleri ifade etmek iin kullanlmaktadr. rnein 22 yandaki bir kiiyi gen insan snfna kolayca koyabiliriz fakat 35 yandaki bir kiiyi bu snfna koyup koyamayacamza karar vermek o kadar kolay deildir. nk gen ifadesinin net bir snr yoktur. Bu gibi belirsiz durumlara (nemli mteri ihtiyalar, gzel araba modelleri vb.) gnlk yaantmzda ska rastlanmaktadr. Bir kmeye dahil olan veya tam olarak dahil olamayan snflandrmalar geleneksel kme teorileri ile uygun olarak aklanamamakla beraber, fuzzy kme teorisi ile ifade edilebilmektedir [Chan ve ark., 1999].

X={x} real saylardan oluan bir geleneksel nesne kmesi olsun. F fuzzy kmesi,

F = {(x), F(x), xX} eklinde belirtilen [0,1] deer aralndaki ve Xdeki her bir
eleman ile ilikili F(x) fonksiyonu tarafndan nitelenmektedir. F(x)=0 iken, x, F kmesinin iinde kesinlikle bulunmamaktadr. F(x)=1 olmas xin F kmesine dahil olduunu gstermektedir. Dier koullar 0 ile 1 arasnda deerler almaktadr. Atanm olan bir deer, F kmesindeki xin derecesini belirtmektedir. [0,1]

aralnn kullanm elverili bir derecelendirme imkan salamaktadr. Dikkat edilmelidir ki; hassas olan ye deerler bulunmamaktadrlar ve genellikle her bir durumda tarafl olarak deerlendirilir veya atanrlar. Bundan dolay genel fuzzy kmeleri pratikte nadiren kullanlmakta ve geni lde kullanlan gensel fuzzy saylar aada anlatlmaktadr.

55

FS ile mterilerin dncelerinin ifade edilmesi Bir fuzzy says, xin deer ald R1: - < x < + reel dorusunda zel bir F = {(x), F(x), x R1}fuzzy kmesidir ve F(x) R1den [0,1] kapal aralnda srekli eleme durumundadr [Dubois ve Prade 1978, 1980]. Fuzzy saylar, 7ye yakn, 8 ila 9 arasnda, yaklak olarak 5 vb. belirsiz saysal kavramlar iin kullanlmaktadr.

ekil 5.1. gensel fuzzy saylar M = (a,b,c) [Chan ve ark., 1999]

gensel bir fuzzy says, a b c iken M = (a,b,c) eklinde gsterilen zel bir fuzzy saysdr. Bu da M = yaklak olarak b kavramn ifade etmektedir

[Kaufmann ve Gupta 1985, Laarhoven ve Pedryzy 1983] ve aadaki gensel tip iliki fonksiyonuna sahiptir (izelge 5.1).

0 F(x) = (x-a)/(b-a) (c-x)/(c-b)

x a veya x c a x b b x c .

56

izelge 5.1. Szel ifadelerin fuzzy say kmesi ile gsterimi

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 [1,1,2] [1,2,3] [2,3,4] [3,4,5] [4,5,6] [5,6,7] [6,7,8] [7,8,9] [8,9,9] ok nemli nemli orta nemde nemsiz ok nemsiz

Fuzzy kme teorisi almasnda; 1-9 arasnda belirli bir say atamaktansa, ok nemli den ok nemsize kadar olan mteri yaklamlarn, M1 = yaklak olarak 1den, M9 = 'yaklak olarak 9a kadar sralamak uygun grlmtr. Chen ve Hwang (1992)nin almasn takip ederek , izelge 5.1de grld zere, bu fuzzy kmeleri uygun gensel fuzzy saylarna atanabilmektedir (ekil 5.2).

ekil 5.2. Fuzzy kme gsterimi (M1 = yaklak olarak 1den, M9 = 'yaklak olarak 9a kadar) [Chan ve ark., 1999]

57

5.2.2. Arlklandrma hesaplarnda kullanlan yntemler ok kriterli karar verme durumunda, esas olarak, iki eit niteliklere arlk atama yolu vardr [Zeleny, 1982]. Birincisi mterilerin direkt szel yorumlarn almak ya da ilgili niteliklere dair tarafl yorumlarn saysal nem derecelerini elde etmek eklindedir. Bu arlk kmesi direkt, tarafl, harici ve nispeten istikrarldr. AHP (Analitik Hiyerari Prosesi] analizi bu kategoriye dahil edilebilir. nsanlarn tarafl yorumlarnn her zaman belirsiz ve zensiz olmas sebebi ile bu almada belirsizlii ve zensizlii yanstmak iin fuzzy saylar kullanlmtr. Saysal deerler haricinde, uygun fuzzy saylar kullanlarak mterilerin szel ifadelerinin aklanmas ve evrilmesi salanmtr. Niteliklerin greli nem derecelerine dair nihai fuzzy dereceleri, geleneksel saysal derecelerden genellikle daha tarafsz ve gerekidir.

Sat Noktas Yntemi

Bir sat noktas, her bir mterinin memnuniyetini daha iyi salayacak rn ya da hizmeti satabilme becerisini karakterize eden bilgileri ierir [Cohen 1995]. Dier bir deyile; bir sat noktas, firmanza benzersiz bir sat teklifi verecei ihtimali sebebi ile zerine titremeniz gereken bir eydir. Siz ve rakipleriniz bir NEyi baarszlkla gerekletirirken, siz bunu teknolojik bir engel olarak zannedebilirsiniz. Hizmetinizi gelitirebilmek iin sizin bir teknolojik bulua ihtiyacnz var [Kancolu, 2007]. Pratik olarak belirtmek gerekirse, bir sonraki aamada her bir firma dk baar gsterirken, bir nceki aamada nemli bir mteri gereksinimi Wj iin gl bir sat noktas tahsis edilmektedir. orta dereceli bir sat noktas, greli nem derecesinin fazla yksek olmadn veya rekabet olanann yeterince olmadn ifade eder. Sat noktas yok olmas, ok az ticari olanan bulunduunu belirtir. En sk atanan sat noktas deerleri: 1 sat noktas yok, 1,25 orta dereceli sat noktas ve 1,5-gl sat noktas eklindedir. Bu sat noktas deerleri ile, her bir mteri ihtiyacnn nihai nem dereceleri aadaki forml ile elde edilir:

58

Nihai nem derecesi = greli nem derecesi * sat noktas

(5.1)

Entropy Metodu

Yukarda zetlenen sat noktas kavram, ska kullanlmasna ramen bir miktar tarafldr ve uygulanabilirlii azdr. Dier taraftan, sat noktas karlatrmal nem derecelerini de ayrca hesaba katt iin, eitlikte (5.1) tekrarl hesaplamalar meydana gelebilecei uzmanlar tarafndan tartlmaktadr [Cohen, 1995]. Bundan dolay, daha tarafsz ve inandrc olarak irket performans derecelerini analiz etmek iin geleneksel sat noktas kavramnn yenilenmesi veya dier metotlarn uygulanmas gerekmektedir [Chan ve ark., 1999]. Geleneksel sat noktas yntemini gelitirmek zor olacandan ve hatta gelitirilse bile tarafll ve keyfilii giderilemeyeceinden, firmann rekabeti analizini yrtmek iin, bu almada mevcut ve tarafsz olan entropy metodu kullanlacaktr.

Belirli bir mesaj iermesi beklenen bilgiyi len bir veri kmesinde kullanl bir yeri olan Entropy, sosyal bilimlerde nemli bir kavram olmaya balamtr [Capocelli ve De Luca 1973, Nijkamp 1977]. P1,...,pk eklinde farkl olaslk

dalmlar ile ifade edilen belirsizlik veya veri miktar iin bir lttr ve az deikenli dalmlara nazaran daha fazla veri ieren pi olarak ok deikenli bir dalm belirtmektedir [Jaynes 1957, Hwang ve Yoon 1981]. Teorik olarak, bu veri lm Shannon ve Weaver (1947) tarafndan u ekilde verilmektedir [Chan ve ark., 1999]: 0 E (p1,..., pk) 1in saland durumda, k = 1/ln(k) pozitif bir sabit deer iken,
k

E (p1,..., pk) = - k

p ln( p ) dir.
i =1 i i

(5.2)

59

una dikkat edilmelidir ki; E (p1,..., pk) deeri ne kadar byrse, p1,..., pkden o kadar az veri elde edilir ve bu 0 entropy maksimum veri iken 1 entropy minimum veri anlamna gelmektedir [Chan ve ark., 1999].

Entropy metodu ile rekabet ncelik derecelendirme

Performans derecelendirme matrisi X, k firmalar iin, m mteri ihtiyalarna dair belirli bir miktarda veri iermektedir. Bu nedenle entropy, mteri ihtiyalarn tayin etmede bir ara olarak kullanlabilmektedir [Zeleny 1982, Nijkamp 1977]. Aslnda entropy fikri, insanlarn daha duyarl ve hassas davrandklar niteliklerle alakal olan pazar aratrmas bulgular ile tutarldr [Alpert, 1971]. Aratrmalar gstermitir ki; niteliklere zg yarglarn greceli nemleri veya ncelikleri gerekten de bu veri kavram ile ilintilidir [Moinpur ve Wiley, 1974].

Performans derecelendirme matrisi Xin j.satrnn, Wj mteri ihtiyacna tekaml

k

eden xj1,..., xjk iin, xj =

x
i =1

ji

, Wj ile ilgili toplam puan vermektedir. Normalize dereceleri Wj iin olaslk dalmn

edilmi olan, i = 1,...,k iin pji= xji/xj

gsterecektir. Bu ekli ile Wjnin entropisi aadaki forml ile elde edilmektedir:

E(Wj) = - k

p
i =1

ji

ln( p ) = - k
ji

(x
i =1

ji

/ x j ) ln( x ji / x j ) .

(5.3)

Dier tm firmalarn performans dereceleri (xj1,...,xjk) ayn olduu zaman (rnein; Wjnin sfr deeri alrken) E(Wj) maksimum deeri olan 1e ulamaktadr. Dolaysyla E(Wj) karlatrmal rekabet avantajlarn yanstmada ve bylelikle Wjnin nceliklendirilmesinde kullanlabilmektedir. Eer C1 firmas bir mteri ihtiyacnn dierlerinden daha nemli olup olmadna dair bir bilgisi yoksa, yukarda elde edilen E(Wj) deerleri aadaki forml ile

60

normalize edildikten sonra C1 firmas iin uygun arlk kmesi olarak deerlendirilebilir.

j = 1,...,m iken;

ej= E(Wj) /

E(W ) dir.
j =1 j

(5.4)

e = (e1,...,em) arlk kmesi, mteri ihtiyalarnn rekabeti ncelik dereceleri olarak adlandrlmaktadr.

Varsayalm ki; mteri gereksinimi olan Wm iin , k mterisi (karar vericisi) 1-9 nem skalasna gre gmk ilikisel nem derecesini vermi olsun . Sonrasnda Wm iin, nihai ortalama ilikisel nem derecesi u ekilde bulunur [Chan ve Wu, 2001].

gm = (gm1 + gm2 + + gmk) / K

m =1,2,,M.

(5.5)

Kullanllk asndan, M mteri ihtiyalarnn ilikisel nem dereceleri M-boyutlu bir vektr, g = (g1, g2, , gM) olarak tanmlanabilir [Chan ve Wu, 2001].

Srekli allan tedariki firmay C1 olarak belirleyelim. Varsayalm ki, L-1 kadar rakip tanmlansn ve bunlar C2,,CL olarak gsterilsin. Sonrasnda bu L kadar firmann rnlerinin ilikisel performans hakknda K tane mterinin dncelerini ele alalm. C1in performansna dair k mterisinin xmlk derecesini verdiini farz edelim. Bu durumda Wm mteri ihtiyac ile ilgili C1 firmasnn performans ls,

Xml = (xml1 + xml2 + + xmlK ) / K

m =1,2,..,M, l =1,2..,L

(5.6)

61

eklinde olacaktr [Chan ve Wu, 2001].

Dolaysyla, firmann mteri ihtiyalarna dair performans dereceleri, mteri karlatrma matrisi ad verilen MxL matrisi ile gsterilebilmektedir.

C1 W1 X= W2 .... WM X11 X21 XM1

C2 X12 X22 XM2

....

CL X12 X22 XM2

MxL

Bu X deerleri, sat dzeyi ad verilen ve tarafl olan bir metot ile elde edilmektedir. Bu yntemde, bir sat dzeyi, firmanza zel bir pozisyon salayan bir tr olaslktr. yle ki; gl bir sat dzeyi, nemli NElere dair her

karlatrlan firmann rnn baarszlkla derecelendirilmesi ile elde edilir. Orta bir sat dzeyi, firmann rnn nem derecesinin veya rekabet olanann ok fazla olmadn belirtir. Sfr sat dzeyi, firmann rnnn piyasada hibir i imknnn olmadn ifade eder. Saysal olarak, 1.5, 1.25 ve 1 deerleri, srasyla gl, orta ve sfr olan sat dzeylerini temsil etmektedir [Chan ve Wu, 2001].

Yukardaki X verisine dayanarak, C1 firmasnn NElerine dair olan, mterilerin ncelikli rekabet derecelerini e = (e1, e2, .. , em) vektr eklinde gsterelim. Farz edelim ki, mteri ihtiyac olan Wm iin uygun bir performans hedefi olan am 1-9 skalasna gre tespit edilmi olsun. Bylece firma mteri ihtiyalarna dair a = (a1, a2, .. , am) eklinde gsterilen bir hedef performans vektrne sahip olsun. Birok

62

durumda her bir ama performans dzeyi mevcut durumdaki performans dzeyinden dk olmamaldr. Bylelikle firmann Wm iin geliim oran olan um = am / xm1 yi belirliyoruz. u kesin ki, geliim oran ykseldike, firma sz konusu NE iin daha ok almaldr. Firma iin mteri ihtiyac Wm ye dair son nem derecesi, ilikisel nemi olan gm, rekabeti ncelii olan em ve geliim oran olan um deerlerinin ortaklamas ile u ekilde elde edilir [Chan ve Wu, 2001]:

fm = um x gm x em

m = 1,2,..,M.

(5.7)

Mteri ihtiyalarna ynelik olan son nem derecelerini f = (f1, f2, .. ,fm) vektr ile gsterelim.

5.3. Mhendislik Karakteristiklerinin (Teknik zelliklerin) Belirlenmesi

Ortaya kan mteri isteklerini karlayacana inanlan rn kontrol zellikleri belirlenir. Mhendislik Karakteristikleri, rakip firmalar veya rnler itibariyle kyaslanacak ekilde seilir. Bir KFY Planlama Matrisinin mteri ksm belirlendikten sonra matrisin teknik bilgi ksm gelitirilir. Bu teknik bilgiler mhendislik karakteristikleri (MK) diye adlandrlr.

Mhendislik karakteristikleri irketin, mterilerin talep ve ihtiyalarna nasl cevap vereceini temsil eder. Mteri ve teknik ksmlarn kesitii yer olan matrisin merkezine Mteri stekleri ile Mhendislik Karakteristikleri arasndaki ilikinin gc sembollerle kaydedilir.

Temel olarak KFY matrisinin kalemleri ne", nasl", ilikiler ve ne kadar"dr. Mhendislik karakteristikleri arasndaki iliki yine sembollerle kaydedilir ve bu KFY matrisinin en st ksmnda yer alr.

63

Varsayalm ki; H1, H2, .., HN eklinde N tane teknik l gelitirilmi olsun. l birimlerinin ve firmann teknik rekabet analizini kolayca ynetebilmesini salayan geliim ynlerinin de belirlenmesi gerekmektedir [Chan ve Wu, 2001]. Niteliklerin greli nem derecelerine dair nihai fuzzy dereceleri, geleneksel saysal derecelerden genellikle daha tarafsz ve gerekidir.

5.4. M ile MK Arasndaki liki Matrisinin Gelitirilmesi

Planlama

Matrisinin,

Mteri

stekleri

ve

Mhendislik

Karakteristikleri

belirlendikten sonraki aamada, birbirleri arasndaki iliki matrisi gelitirilir.

Teknik l olan Hn ile mteri gereksinimi Wm iin iliki deeri 1-9 skalasna gre rm olsun. Bylelikle NASILlar ve NEler arasndaki iliki matrisi aadaki gibi oluturulur: H1 W1 R= W2 WM rM1 rM2 rMN
MxN

H2 r12 r22

...

HN r1N r2N

r11 r21

NASILlarn ilk teknik dereceleri, NElerin son nem dereceleri ile NASILlar ve NEler arasndaki iliki olmak zere 2 faktr ile kararlatrlr. Bu dereceler genellikle basit toplumsal arlklandrma ile u ekilde hesaplanmaktadr [Chan ve Wu, 2001]:

64

tn = f1xr1n + f2xr2n + + fMxrMn

n = 1,2, ,N.

(5.8)

NASILlarn ilk teknik derecelerini t = (t1, t2, .., tN) vektr ile gsterilsin.

5.5. Mhendislik Karakteristiklerinin Rakip rnler le Karlatrlmas

Bu aamada, mhendislik karakteristikleri iin rakip firmalara kyaslama (Benchmarking) yntemi uygulanr. Mteri ile kendi deerlendirmemiz arasnda herhangi bir eliki olup olmadna karar vermek iin pazar deerlendirmesi, rnn kontrol zellikleri deerlendirmesi ile karlatrlr.

C1 firmasnn Hn teknik lsne dayanan rnnn teknik parametresini veya performans puann yn1 olarak tanmlayalm. Bylelikle, firmann NASILlarna dair rnlerin teknik kyaslama(benzerlik) matrisini oluturabiliriz [Chan ve Wu, 2001]. C1 H1 Y= H2 HN yN1 yN2 yNL
NxL

C2 y12 y22

CL y1L y2L

y11 y21

Elde edilmi olan bu Y verisinden NASILlara dair teknik rekabeti zellik derecelerini retici firma iin bulabiliriz. Bu dereceler z= (z1, z2, ,zN) vektr ile gsterilsin.

65

5.6. Mhendislik Karakteristiklerine Ait Hedef Deerlerin Belirlenmesi

Bu aamada her bir mhendislik karakteristii iin hedef deerler belirlenir. Bu hedefler, zerinde anlalan sat kriterlerine, mterinin verdii nem derecesine ve u andaki rnn kuvvetli ve zayf taraflarna baldr.

Varsayalm ki, firma geerli rn iin bn olarak bir hedef performans derecesi belirlesin. Bylelikle teknik performans hedef vektrmz eklinde olacaktr [Chan ve Wu, 2001]. b = (b1, b2, .. ,bN)

5.7. Matrisin at Ksmnn Oluturulmas

KFYnin ats, mhendislik karakteristiklerinin deiik tketici beklentileri zerindeki, birbiriyle atan etkilerinin deerlendirilerek dnleme (trade-off) kararlarnn oluturulmasna olanak salar. Bu aamada ayrca her bir mhendislik karakteristiinin gelime yn konusunda da bir karara varlr.

Teknik performans hedeflerini (bn) kyaslayarak, firmann geerli rne dair mevcut performans iin vn gelime oranlarn tanmlayabiliriz [Chan ve Wu, 2001]:

Vn = max {yn1,bn} / min {yn1,bn}

(5.9)

Son teknik dereceleri (tn), teknik rekabeti ncelik dereceleri (zn) ve geliim oranlar (vn) yksek olan NASILlar, retici firmaya daha iyi rekabet frsat vermektedir. Bu balamda, tm bu faktrler gz nne alnarak, son teknik dereceler aadaki formle gre hesaplanmaktadr [Chan ve Wu, 2001]:

66

sn = vn x tn x zn

n = 1,2,..,N.

(5.10)

Bylelikle s = (s1, s2, ,sN) olmak zere son teknik dereceler vektrn elde ederiz [ Chan ve Wu, 2001].

Oluturulmas planlanan Kalite Evi (Planlama Matrisi) EK-3de ayrca detayl olarak gsterilmitir ve bu planlama matrislerine dair bahsedilen tm deikenler ve formlasyonlar ayn ekte zetlenmitir.

67

6. UYGULAMA

Bu blmde insanl ve insansz hava platformlarnn tasarm, gelitirilmesi, imalat, entegrasyonu, modernizasyonu ve sat sonras hizmetleri alanlarnda alma gsteren bir iletmede yaplan uygulamaya yer verilmitir. Bu almada mteri, tedariki firmann rn sat yapt bir retici firma olarak yer almtr. Mteri konumunda olan retici firmann temin ettii alminyum plakalarn temininde grevli 4 tedariki firmann (Cn) tedariki zellikleri incelenmi ve iyiletirilmesi amalanmtr. Tedariki zelliklerini saptarken mteri firmada almakta olan ve ayn grup malzemeyi temin etmekle sorumlu 3 ayr satnalma personelinin tedariki firmalar hakknda grleri alnmtr.

uan srekli allmakta olan C1 firmas iken, dier firmalar potansiyel tedariki firmalardr. Uygulamada C1 firmasnn zellikleri dier firmalarnki ile karlatrlarak, tedarikilerin zellikleri hakknda iyiletirme almas iin veriler toplanmtr. Buradaki asl ama tedariki firmalarn zelliklerini iyiletirerek, srdrlebilir tedariki ilikilerini salamaktr. Bununla birlikte uan potansiyel olarak deerlendirilen bir tedariki firma ile zelliklerini iyiletirdiine kanaat edilirse, uzun vadeli bir alma gerekletirilebilir.

Uygulamann ilk aamasnda, retici firmann satnalma yetkilileri ile grlerek, firmann tedarikilerinde arad balca zellikler saptanmtr. Bunlar:

Geri dnen (iade edilen) malzeme miktar az olmal (tek seferde hatasz malzeme girii salanmal) Fiyat dzeyi dk olmal (satnalma maliyeti dk olmal) Kararlatrlan temin zamanna uyulmal (depoya malzeme girii zamannda salanmal) Alternatif datm kanallar olmal (lojistik ve teslimatn zamannda ve kontroll salanabilmesi iin birden fazla datm seenei sunabilmeli)

68

Vadeli sat imkan sunabilmeli (uzun vadeli satlarla finansal kolaylk salayabilmeli) Mesafe yakn olmal (zellikle acil ihtiya durumlarnda corafik olarak kolay ulalabilir bir mesafede olmal) stenilen sertifikalara ve sektrde iyi deneyimlere sahip olmal (gerekli kalite gvencesini ve mterinin beklentilerini karlayabilecek dzeyde bir sektrel tecrbeye sahip olmal)

izelge 6.1. Tedarikide aranan zellikler (NEler)

W1 Geri dnen malzeme miktar W2 Fiyat dzeyi W3 Kararlatrlan temin zamanna uyum W4 Alternatif datm kanallar W5 Vadeli sat imkan W6 Mesafe yaknl W7 Gerekli sertifikalar ve deneyim

Ayn malzemeyi tedarik etmekle grevli 3 satnalmac ile grlerek, izelge 6.1de verilen tedarikide aranan belli bal 7 zellik (NEler) belirlenmitir. Tedariki firmalara dair verilerin ve grlerin toplanmasnda Ek-1deki izelge kullanlmtr. Bununla birlikte tedariki firmalarn sipari alabilmesi iin gerekli alm artlar EK-2de verilmitir.

7 ihtiyaca ynelik 3 satnalmac ile yaplan grmeler dikkate alnarak, tedariki zelliklerine (NElere) dair ilikisel nem dereceleri izelge 6.2de verilen 1-9 nem skalas kullanlarak aadaki gibi hesaplanmtr ve gc vektr elde edilmitir. gc1, crisp saylarla bulunan gj deeridir; gf1 ise fuzzy saylar kullanlarak bulunmaktadr.

69

izelge 6.2. 1-9 nem skalas

NElere NEler ve NElere dair dair NASILlar mevcut ilikisel arasndaki nem ve hedef iliki dereceleri performans dzeyi deerleri ok nemsiz nemsiz orta nemde nemli ok nemli ok dk dk normal yksek ok yksek ok zayf zayf orta ilikili gl ok gl

Crisp saylar

Fuzzy saylar

1 2 3 4 5 6 7 8 9

[1,1,2] [1,2,3] [2,3,4] [3,4,5] [4,5,6] [5,6,7] [6,7,8] [7,8,9] [8,9,9]

gc1 = 9+9+9/3 = 9 gc = ( 9,0, 8,3, 7,3, 5,0, 6,7, 7,0, 7,0 ) gf1 = ( [8,9,9]+ [8,9,9]+ [8,9,9]) / 3 = [8,0, 9,0, 9,0] gf = ([8,0, 9,0, 9,0], [7,3, 8,3 ,9,0], [6,3, 7,3, 8,3], [4,0, 5,0, 6,0], [5,6, 6,6, 7,6], [6,0, 7,0, 8,0], [6,0, 7,0, 8,0] )

izelge 6.3. NElere dair ilikisel nem dereceleri

NEler (Wm) likisel nem Derecesi (gm) crisp 9,0 8,3 7,3 5,0 6,7 7,0 7,0 fuzzy [8,0, 9,0, 9,0] [7,3, 8,3 ,9,0] [6,3, 7,3, 8,3] [4,0, 5,0, 6,0] [5,6, 6,6, 7,6] [6,0, 7,0, 8,0] [6,0, 7,0, 8,0]

1.Satnalmac

2.Satnalmac

3.Satnalmac

crisp W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7 9 9 7 5 6 8 7

fuzzy [8,9,9] [8,9,9] [6,7,8] [4,5,6] [5,6,7] [7,8,9] [6,7,8]

crisp 9 8 8 4 7 6 6

fuzzy [8,9,9] [7,8,9] [7,8,9] [3,4,5] [6,7,8] [5,6,7] [5,6,7]

crisp 9 8 7 6 7 7 8

fuzzy [8,9,9] [7,8,9] [6,7,8] [5,6,7] [6,7,8] [6,7,8] [7,8,9]

70

uanda sklkla allmakta olan C1 firmasdr ve dierleri potansiyel tedariki firmalardr. satnalmacdan bu firmalarn rnlerinin ilikisel performans hakknda 1-9 nem skalasna gre grleri alnmtr (izelge 6.4). izelge 6.4. NElere dair ilikisel karlatrma matrisi
NEler (Wm) W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7 1.Satnalmac C1 C2
5 8 6 3 8 9 7 9 5 8 8 7 8 8

2.Satnalmac C1
6 8 5 4 9 9 8

3.Satnalmac C1
6 8 6 5 7 8 6

Mteri Karlatrma Matrisi (X) ej C4

0,1423 0,145 0,1437 0,1393 0,1466 0,1367 0,1464

C3
8 5 9 8 8 9 8

C4
4 9 5 3 6 3 6

C2
9 6 8 7 6 8 9

C3
9 4 8 7 6 8 8

C4
3 8 4 2 4 2 5

C2
8 5 9 8 7 9 9

C3
9 6 8 7 7 8 8

C4
4 9 3 3 5 1 5

C1

C2

C3

5,67 8,67 8,67 3,67 8,00 5,33 5,00 8,67 5,67 8,33 8,33 4,00 4,00 7,67 7,33 2,67 8,00 6,67 7,00 5,00 8,67 8,33 8,33 2,00 7,00 8,67 8,00 5,33

X1 = x11+x12+x13+x14 = 5,67+8,67+8,67+3,67 = 26,67 p11 = x11/ x1 = 5,67 / 26,67 = 0,21 p13= 8,67 / 26,67 = 0,33 p12 = 8,67 / 26,67 = 0,33 p14= 3,67 / 26,67 = 0,14

Yukardaki X verisine dayanarak, C1 firmasnn NElerine dair olan, mterilerin ncelikli rekabet dereceleri (em) aadaki gibi hesaplanm ve izelge 6.4de verilmitir.
4

E(W1)= - 4

p
l =1

1l

ln( p )
1l

= -[0,21ln(0,21)+0,33ln(0,33)+0,33ln(0,33)+0,14ln(0,14)] / ln(4) =0,9612

(E(W1),E(W2),,E(W7)) =(0,9612, 0,9795, 0,9702, 0,9407, 0,9902, 0,9232, 0,9888)

71

e1=E(W1) /

E (W ) = 0,9612 / 6,7538 = 0,1423

m m =1

e = (e1,e2,,e7) = (0,1423, 0,1450, 0,1437, 0,1393, 0,1466, 0,1367, 0,1466, 0,1367, 0,1464)

C1 tedariki firma iin hedef performans deerleri (am) uzman kiiler tarafndan izelge 6.5deki gibi belirlenmitir ve ayn tabloda gelime oranlar hesaplanmtr. izelge 6.5. NElere dair hedef deerler ve gelime oranlar
Mteri Karlatrma Matrisi C1 5,67 8,00 5,67 4,00 8,00 8,67 7,00 C2 8,67 5,33 8,33 7,67 6,67 8,33 8,67 C3 8,67 5,00 8,33 7,33 7,00 8,33 8,00 C4 3,67 8,67 4,00 2,67 5,00 2,00 5,33 Hedef Deerler am 9 8 9 7 7 8 9 Gelime Oranlar um=am/xml 2,455 1,600 2,250 2,625 1,400 4,000 1,688

Her bir tedariki zellii iin son nem derecesi aadaki forml yardmyla hesaplanm ve normalize edilerek izelge 6.6da gsterilmitir. fc1 = uc1 x gc1 x e1 = 2,4550 x 9,0 x 0,1423 = 3,1445 fc = ( 3,1445, 1,9337, 2,3704, 1,8280, 1,3684, 3,8274, 1,7299 )

Bu f deerlerinden yola karak, NEleri nem derecelerine gre aadaki gibi sralanmtr: W6 > W1 > W3 > W2 > W4 > W7 > W5

72

izelge 6.6. NElere dair son nem dereceleri

NEler (Wm)

Son nem Dereceleri (fm) crisp 3,1445 1,9337 2,3704 1,8280 1,3684 3,8274 1,7299 fuzzy [2,7951, 3,1445, 3,1445] [1,6939, 1,9259, 2,0884] [2,0364, 2,3596, 2,6828] [1,4624, 1,8280, 2,1936] [1,1495, 1,3547, 1,5600] [3,2807, 3,8274, 4,3742] [1,4828, 1,7299, 1,9770]

izelgelenmi Son nem Dereceleri

W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7

crisp 0,8216 0,5052 0,6193 0,4776 0,3575 1,0000 0,4520

fuzzy [0,6390, 0,7189, 0,7189] [0,3872, 0,4403, 0,4774] [0,4655, 0,5394, 0,6133] [0,3343, 0,4179, 0,5015] [0,2628, 0,3097, 0,3566] [0,7500, 0,8750, 1,0000] [0,3390, 0,3955, 0,4520]

Bu durumda altnc tedariki zellii en ncelikli ele alnmas gereken unsurdur. Sonrasnda tedariki zelliklerine dair mteri ihtiyalar, Hn mhendislik zelliklerine evrilmitir. Mteri firma tarafndan mevcut ve potansiyel tedariki firmalarn zellikleri gz nnde bulundurularak, mteri ihtiyalarn

karlayabilmek zere yedi teknik gereksinim (NASILlar) belirlemi ve bu deerlerin artrlmas veya azaltlmas uygun grlmtr (izelge 6.7). izelge 6.7. NElere dair mhendislik zellikleri (NASILlar)
H1 H2 H3 H4 H5 H6 H7 rn performans (%) Satnalma maliyeti ($) Terminlere uyum (gn) Datm kanallarnn etkinlii (%) Finansal durum ($) Corafi konum (km) Sektrel tecrbe (yl) Artmal Azalmal Azalmal Artmal Artmal Azalmal Artmal

Kararverici uzman kii, NEler ile NASILlar arasndaki iliki derecelerini 1-9 skalasna gre izelge 6.8deki gibi belirlemitir.

73

izelge 6.8. NASILlar ve NEler arasndaki ilikisel matris

NEler / NASILlar W1 W2 W3 W4 W5 W6 W7 H1 9 3 1 1 3 3 8 H2 7 9 7 7 8 7 9 H3 4 5 9 7 5 7 2 H4 3 3 7 9 6 8 4 H5 1 8 5 3 9 3 7 H6 3 5 7 5 3 9 3 H7 1 7 3 1 7 1 9

NElere dair olan son nem dereceleri (fm) ile NASILlar ve NEler arasndaki iliki deerleri (rn) dikkate alnarak, NASILlara dair balang teknik dereceleri (tn) aadaki gibi hesaplanmtr ve izelge 6.9da gsterilmitir.
7

t1 =

f xr
m m =1

m1

= (3,1445x9+1,9337x3+2,3704x1+1,8280x1+1,3684x3+3,8274x3+1,7299x8) = 67,73

t = (67,73, 122,11, 93,47, 94,03, 71,86, 88,58, 54,59)

izelge 6.9. NASILlara dair ilk teknik dereceler

lk NASILlar Teknik (Hn) Dereceler (tn) H1 67,73 H2 122,11 H3 93,47 H4 94,03 H5 71,86 H6 88,58 H7 54,59 izelgelenmi lk Teknik Dereceler 0,55 1,00 0,77 0,77 0,59 0,73 0,45

74

Bu t deerlerinden yola karak, NASILlar nem derecelerine gre aadaki gibi sralanmtr:

H2 >H4 > H3 > H6 > H5 > H1 > H7

C1 firmasnn teknik adan rekabet analizini yapabilmek iin tm tedariki firmalarn yedi NASILlarna dair, benzer zelliklerinde geerli olan deerleri elde edilmitir ve teknik rekabet ncelik dereceleri (zn) belirlenmitir (izelge 6.10). E(H1) = -[80/335ln(80/335)+85/335ln(85/335)+80/335ln(80/335)+90/335ln(90/335)] / ln(4) = 0,999

z1 = E(H1) /

E(H )
n n =1

= 0,999/ 6,652 = 0,150

z = (0,150, 0,149, 0,150, 0,150, 0,132, 0,124, 0,145)

Mteri firmadaki uzman kiiler, rn zelliklerinin hedef performans deerlerini ve geliim oranlarn (vN) belirlemilerdir (izelge 6.10). rnein H2 teknik gereksinimi iin mevcut deerin minimize edilmesi planlanyordu, bu yzden mevcut deerin hedef deere blnmesi ile bir geliim oran elde edilmitir (8/6=1,33). H1 iinse maksimizasyon edilmesi planlandndan, hedef deerin mevcut deere blnmesiyle geliim oran elde edilmitir (90/80=1,13).

Son teknik dereceleri (tn), teknik rekabeti ncelik dereceleri (zn) ve geliim oranlar (vn) yksek olan NASILlar, tedariki firmaya daha iyi rekabet frsat vermekte; bylece mteri firmann memnuniyetini arttrmakla, srekli tedarikisi olma ansn

75

salamaktadr. Bu balamda, tm bu faktrler gz nne alnarak, son teknik dereceler aadaki formle gre hesaplanmtr:

s1= v1 x t1 x z1 = 1,13 x 67,73 x 0,150 = 11,44 s = ( 11,44, 24,32, 17,49, 16,12, 15,76, 87,85, 11,01 )

izelge 6.10. NASILlara dair hedef deerler ve gelime oranlar

Teknik Kyaslama NASILlar l Birimi % $ gn % $ km yl C1 80 8 5 70 3000 400 18 C2 85 9 4 65 1500 100 25 C3 80 7 5 75 1000 50 10 C4 90 10 4 80 5000 250 20 Teknik Rekabet ncelik Derecesi (zn) 0,150 0,149 0,150 0,150 0,132 0,124 0,145 Hedef Deer 90 6 4 80 5000 50 25

Geliim Oran (vn) 1,13 1,33 1,25 1,14 1,67 8,00 1,39

H1 H2 H3 H4 H5 H6 H7

Son teknik dereceler dikkate alnarak mhendislik gereksinimleri aadaki gibi sralanmtr: H6 > H2 > H3 > H4 > H5 > H1 >H7 Bu durumda iyiletirilmesi ve nem verilmesi gereken ilk faktrn tedariki firmann retici firmaya olan mesafesi olduu anlalmtr. Bu da tedarik zincirindeki satnalma maliyetini arttran nakliye masraflar, temindeki gecikmeden kaynakl dier masraflar azaltmaya byk lde yardmc olacaktr. Dier nemli faktrn ise malzemenin satnalma maliyeti olduu belirlenmitir. Bu sebeple tedariki firmann biran evvel rn sat maliyetlerini azaltacak tedbirler almas gerekmektedir.

76

7. SONU

Rekabetin youn yaand gnmz iletmelerinin ekonomik olarak hayatta kalabilmesi iin tedarik zinciri ynetiminin etkin bir ekilde kullanlarak mterilerin memnun edilmesi ok nemlidir ve tedarik zincirinin her elemanna i dmektedir. Bu sebeple, gnmz iletmeleri ayakta kalabilmek ve byyebilmek iin iletmeler aras ilikilerin nemini kavram ve hem tedarikileri ile hem de mterileri ile olan ilikilerini karlkl ibirlii ve gvene bal olarak yeniden ekillendirmeye balamtr. Tedarikiler ile gelitirilen sk ibirliinin rn

kalitesinin artmas, satn alnan rnlerin maliyetinin drlmesi, retim ve datmda esnekliin salanmas ve en nemlisi mteri memnuniyetinin artmas gibi konularda salad olumlu katklar da gz ard edilemez.

Tedariki seimi ile hedeflenen, iletmenin gereksinimlerini kabul edebilir bir maliyet ile srekli karlayan etkin tedarikilerin tanmlanmas ve iletme tarafndan belirlenmi ltlere gre tedarikilerin derinlemesine karlatrlmasdr. Burada, iletmenin i ve d koullar ile birlikte belirlenen ltler de dikkate alnarak, uygun bir yntem belirlenir ve tedariki(ler) seilir.

KFY srecinde, iletmenin tedariki zelliklerine dair gereksinimlerini ltlere dntrmek kolay bir i deildir, nk genelde niteliksel kavramlarla ifade edilen gereksinimleri, niceliksel kavramlarla ifade edilen ltlere dntrmek sz konusu deildir. ltlerin hazrlanmasndan sonra potansiyel tedarikiler belirlenmeye allmaktadr. ltlerin hazrlanmasnda ve potansiyel tedarikilerin deerlendirilerek belirlenmesinde iletme dhilinde birok blmden gelen kiilerin oluturduu bir takm almas yaplabilmektedir. Bylece konu iletmeyi ilgilendiren her ynyle incelenebilme ans bulmakta ve hata yapma olasl ok daha az olmaktadr.

Bu tez kapsamnda dzenli ve malzeme ve bilgi akn salamak adna mevcut ve potansiyel tedarikilerin zelliklerinin iyiletirilmesine ynelik bir Kalite Evi

77

almas yaplmtr. ncelikle, hangi mteri ihtiyalarnn daha nemli olduu saptanm, nem srasna gre bu ihtiyalar mhendislik karakteristiklerine evrilmitir. Sonrasnda da tedarikiden istenen hedef deerler satnalma grevindeki uzman kiilerce tespit edilmi ve teknik zellikler derecelendirilmitir. alma sonucunda; iyiletirilmesi ve nem verilmesi gereken ilk faktrn tedariki firmann retici firmaya olan mesafesi olduu anlalmtr. Bu da tedarik zincirindeki satnalma maliyetini arttran nakliye masraflar, temindeki gecikmeden kaynakl dier masraflar azaltmaya byk lde yardmc olacaktr. Dier nemli faktrn ise malzemenin satnalma maliyeti olduu belirlenmitir. Bu sebeple tedariki firmann biran evvel rn sat maliyetlerini azaltacak tedbirler almas gerekmektedir.

Bu almada yeni veya mevcut rnn zelliklerinin iyiletirilmesine deil, rne etki eden malzemelerin teminini salayan tedarikilerin zelliklerin iyiletirilmesi iin bir Kalite Evi uygulamas yaplmtr. Bu kapsamda C1 firmasnn zellikleri dier firmalarnki ile karlatrlarak, tedarikilerin zellikleri hakknda iyiletirme almas iin veriler toplanmtr. Elde edilen bu sonularn hali hazrda retici firma tarafndan saptanm olan tedariki politikas ile birebir benzerlik gstermedii ortaya kmtr. Bu uygulama almas nda, tedarikiler ile olan ilikilerin tekrar gzden geirilmesi gerektiine karar verilmitir.

Gelecekteki almalarda ok ltl bir karar verme problemi olan tedariki seimi ve deerlemesinin, crisp saylara nazaran daha salkl sonular veren fuzzy saylar kullanlarak, literatrdeki dier ok ltl karar verme metotlar ile Kalite Evi uygulamalar yaplp, uygulama sonular karlatrlabilir.

78

KAYNAKLAR

Akao, Y., Quality Function Deployment Integrating Customer Requirements Into Product Design, (a), Productivity Press, Massachusetts, 5 (1990). Akbaba, A., Kalite Fonksiyon Gerimi Metodu ve Hizmet letmelerine Uygulanmas, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 2(3): 1-3 (2000). Alpert, M.I., Definition of Determinant Attributes: A Comparison of Methods, Journal of Marketing Research, 8: 184-191 (1971). Arslan, M., Tedarik Kaynaklar Ynetiminin Geliim Evreleri zerine Kavramsal Bir nceleme, G.. Tic.Tur. Et.Fak. Der., 2: 23-34 (1999). Ballou, R.H., Business Logistics Management, Prentice Hall, New Jersey, 3 (1999). Besterfield, D.H., Besterfield-Michna, C., Besterfield, G.H., Besterfield-Sacre, M., Total Quality Management, Prentice Hall Inc., 2: 283 (1999). Bragg, S.M., Outsourcing, A Guide to Selecting the Correct Business Unit Negotiating the Contract Maintaining Control of the Process, John Wiley& Sons, Inc., New York, 19-20 (1998). Capocelli, R.M., De Luca, A., Fuzzy Sets and Decision Theory, Information and Control, 23(5): 446-473 (1973). Chan, L.K., Wu, M.L., A Systematic Approach To Quality Function Deployment With A Full Illustrative Example, Omega, 33 (2004). Chan, L.K., Kao, H.P., Wu, M.L., Rating The Importance of Customer Needs in Quality Function Deployment By Fuzy and Entropy Methods, International Journal of Production Research, 37(11): 2499-2518 (1999). Cohen, L., Quality Funstion Deployment: How to Make QFD Work for You, Massachusetts, Addison-Wesley, 11-37 (1995). Cooper, M.C., Lambart, D.Dm., Pagh, J.D., Supply Chain Management: More Than E New Name For Logistics, International Journal of Logistics Management, 8(1): 1-13 (1997). Crow, L.E., Olshavsky, R.W., Summers, J.O., Industrial Buyer Choice Strategies: A Protocol Analysis, European Journal of Operational Research,76(3): 387-392 (1980).

79

Cusumano, M.A., Takeishi, A., Supplier Relations and Management: A survey of Japanese, Japanese-Transplant, and U.S. Auto Plants, Strategic Management Journal, 12(8): 563-588 (1991). De Boer, L., Labro, E., Morlacchi, P., A Review of Methods Supporting Supplier Selection, European Journal of Purchasing and Supply Management, 7(2): 109118 (2001). Degraeve, Z., Roodhooft, F., Improving The Efficiency of The Purchasing Process Using Total Cost of Ownership Information: The Case of Heating of Electrodes at Cocckerill Sambre S.A., European Journal of Operational Research, 112(1): 4253 (1999). Dickson, G.W., An Analysis of Vendor Selection Systems and Decisions, The Journal of Supply Chain Management Supplier Performance, 2(1): 28-41 (1996). Dubois, D., Prade, H., Fuzzy Sets and Systems: Theory and Applications, New York, Academic, 613-626 (1980). Embleton, P.R., Wright, P.C., A Practical Guide to Successfull Outsourcing, Empowerment in Ornagizations, 6(3): 97 (1998). Gietzmann, M.B., Incomplete Contacts and The Make or Buy Decision: Governance Design and Attainable Flexibility, Accounting, Organizations and Society, 21(6): 611-626 (1996). Guinta, L.R., Praizler, R., Nancy C., The QFD Book, The Team Approach to Solving Problems and Satisfying Customers Through Quality Function Deployment, Amacom, New York, 16 (1993). Handfield, R., Nichols, E.L., Applying Environmental Criteria to Supplier Assessment: A Study in the Application of the Analytical Hierarchy Process, European Journal of Operational Research, 141(1): 70-87 (2002). Holt, G.D., Which Contractor Selection Methodology?, International Journal of Project Management, 16(3): 153-164 (1998). Hwang, C.L., Yoon, K., Multiple Attribute Decision Making: Methods and Applications, A State-of-the-Art Survey, Berlin, Springer-Verlag,7 (1981). Ishikawa, K., Toplam Kalite Kontrol, (Y. Haz.: Semih Orda, Nedret Yayla), Kalder Yaynlar, 7(2): 163 (1997). Jaynes, E.T., Information Theoryand Statistical Mechanics, Physological Review, 106, 620-630 (1981).

80

Kancolu, C.H., Tedarik Zincir Ynetiminde Tedariki Seimi, 1. Satnalma 2. letme lojistii 3. letme lojistii-Ynetim I.E.a. II.Dizi: Anadolu niversitesi, Endstriyel Sanatlar Yksekokulu Yaynlar, 1: 27-122 (2007). Kancolu, D., Kancolu, C.H., A Descriptive Analysis of Social Standarts for Suppliers in Top 100 Fortune Global 500 Companies, The Journal of American Academy of Businesses, Cambridge, 11(1): 330-337 (2007). Kannabiran, G., Bhaumik, S., Corporate Turnaround Through Effective Supply Chain Management: The Case of a Leading Jewellery Manufacturer in India, Supply Chain Management an International Journal, 10(5): 340-348 (2005). Kaufmann, A., Gupta, M.M., Introduction to Fuzzy Arithmetic, New York, Van Nostrand,11 (1985). Ketler, K., Walstrom, J., The Outsourcing Decision, International Journal of Information Management, 13(6): 449-459 (1993). Khoo, L.P., Framework of a Fuzzy QFD System, Introduction Journal of Production Research, 2: 299 (1996). Koppelmann, U., Beschauffungsmarketing, Springer, Berlin, 11-13 (2000). Kksal, G., Kalite Fonksiyon Yaylm, Kalite lev Konulandrma Eitim Notlar, ODT Srekli Eitim Merkezi, Ankara, 1-3 (1997). Laarhoven, P.J.M., Pedryce, W., A Fuzzy Extension of Saatys Priority Theory, Fuzzy Sets and Systems, 11: 229-241 (1983). Lambert, D.M., Cooper, M.C., Issues in Supply Chain Management, Industrial Marketing Management, 29(1): 65-83 (2000). Lash, R., Janker, C.G., Supllier Selection and Controlling Using Multivariate Analysis, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 35(6): 409-425 (2005). Larry, M.S., Advanced QFD, Linking Technology to Market and Company Needs, Wiley Inter Science, New York, 2 (1994). Lee, H.L., Allingning Suplly Chain Strategies with Product Uncertainties, California Mangement Review, 44(3): 105-119 (2002). Lee, H.L., Billington, C., Managing Supply Chain Inventory: Opportunities, Sloan eManagement Review, 33(3): 65-73 (1992). Pitfalls and

81

McAdam, R., McCormack, D., Integrating Business Processes for Global Alignment and Supply Chain Management, Business Process Management Journal, 7(2): 113-130 (2001). Mobolurin, A., Multi-Hierarchical Qualitative Group Decision Method: Consensus Building in Supplier Selection, International Conference On Applied Modelling, Simulation and Optimization, USA, 149-152 (1995). Moinpur, R., Wiley, J.B., Application of Multi-Attribute Models of Attribute in Marketing, Journal of Business Administration, 5(2): 3-16 (1974). Moran, J.W., Verman S.N., Facilitating and Training in QFD, Amacom Books, Methuen, 5 (1991). Muhammalaneni, V., Dubas, K., Chao, C., Chinese Purchasing Managers Preferences and Trade-offs in Supplier Selection and Performance Evaluation, Industrial Marketing Management, 25(2): 115-124 (1996). Narasimhan, R., Kim, S.W., Effects of Supply Chain Integration on the Relationship Between Diversification and Performance: Evidence from Japanese end Korean Firms, Journal of Operation Management, 20(3): 303-323 (2002). Nijkamp, P., Stochastic Quantitative and Qualitative Multicriteria Analysis for Environmental Design, Papers for the Regional Science Association, 39: 175-199 (1977). Perry, W., Devinney, S., Achieving Quality Outsourcing, Information Systems Management, 14(2): 23-26 (1997). Shannon, C., Weaver, W., The Mathematical Theory of Communication, Illinious University Press, Urbana, 22 (1947). Sheth, J.N., Sharma, A., Supplier Relationships Emerging Issues and Challenges, Industrial Marketing Management, 26(2): 91-100 (1997). Smock, D., Supply Chain MAnagement: What is it?, Purchasing, 132(13): 45-49 (2003). Solomon, C.M., Protect Your Outsourcing Investment, Workforce, 77(10): 130132 (1998). Sopadang, A., Cho, B.R., Leonard, M., Development Of The Hybrid Weight Assessment System for Multiple Quality Attributes, Quality Engineering, 15(1): 75-89 (2002).

82

Suarez Bello, M.L., A Case Study Approach to The Supplier Selection Process, M.E. Dissertation, University of Puerto Rico, Mayaguez, Puerto Rico, AAT 1421347, 142 (2004). Thomas, D.J., Griffin, P.M., Coordinated Supply Chain Management, European Journal of Operational Research, 194(1): 1-15 (1996). Verma, R., Pulman, M.E., An Analysis of the Supplier Selection Process, Omega, 26(6): 739-750 (1998). Weber, C.A., Current J.R., Benton, W.C., Vendor Selection Criteria and Methods, European Journal of Operation Research, 50(1): 2-18 (1991). Wright, P., Consumer Choice Strategies/Simplifiying vs Optimizing, Journal of Marketing Research, 12(1): 60-67 (1975). Webster, F.E., Wind, Y., A General Model For Understanding Organizational Buying Behavior, Journal of Marketing, 36(2): 12-19 (1972). Yenginol, F., Yeni rn Gelitirmede Mteri stek ve htiyalarn Teknik karakteristiklere Dntrmeyi salayan Bir Yntem: Kalite Fonksiyon Gerimi, Doktora Tezi, zmir Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 21-22 (2000). Yesulatitis, J.A., Outsourcing for New Technology Adoption, Information Systems Management, 14(2): 80-82 (1997). Zeleny, M., Multi Criteria Decision Making, McGraw-Hill, New York, 12-13 (1982).

83

EKLER

84

EK-1 Tedariki deerleme formu

85

EK-2 Tedariki n szleme rnei

THIS PURCHASE ORDER CONSISTS OF TOTALLY .... PAGES. IF NOT ADVISED BEFORE, NUMBER OF CASES, GROSS WEIGHTS, SIZES AND PACKING TYPE OF GOODS SHALL BE ADVISED TO ... SEVEN DAYS PRIOR TO SHIPMENT. MARKINGS TO BE PLACED ON ALL BOXES (CASES) & DOCUMENTS: ... ... PART NUMBER(S) OF EACH ITEM SHOULD BE INDICATED ON BOX(ES) OR CASE(S). DELIVERY : THE DELIVERY TERM USED IN THIS ORDER TO DESCRIBE THE SELLER'S OBLIGATIONS, SHALL HAVE THE MEANING ASSIGNED BY THE CURRENT EDITION OF THE INTERNATIONAL RULES FOR THE INTERPRETATION OF THE TRADE TERMS, PUBLISHED BY THE INTERNATIONAL CHAMBER OF COMMERCE. THE GOODS COVERED BY THIS ORDER SHALL BE DELIVERED TO ...S FREIGHT FORWARDER EXPEDITORS INTERNATIONAL BY AIR FREIGHT FOR SHIPMENT AGAINST ITS CERTIFICATE OF RECEIPT.

PAYMENT : PAYMENT SHALL BE MADE BY BANK REMITTANCE IN 60 (SIXTY) DAYS LATEST, STARTING FROM THE DATE OF SELLER'S INVOICE(S) OF WHICH A COPY SHALL BE SENT TO ... VIA FAX NOT LATER THAN 7 (SEVEN) DAYS AFTER SHIPMENT OF GOODS. ALL ADDITIONAL COSTS & RISKS TO BE OCCURED DUE TO DELAYS IN SENDING THE INVOICE(S) TO ... WILL BE SELLER'S ACCOUNT. DOCUMENTS TO BE SUBMITTED TO FREIGHT FORWARDER : 1.COMMERCIAL INVOICE 1 ORIGINALLY SIGNED AND 3 COPIES INDICATING PURCHASE ORDER NUMBER & ITEMIZED PRICES. 2.PACKING LIST IN 1 ORIGINAL AND 2 COPIES. THE ORIGINAL SHALL BE SUBMITTED TO FREIGHT FORWARDER AND ONE COPY SHALL BE PLACED IN BOX(ES)/CASE(S), 1 COPY SHALL BE ATTACHED ON THE BOX(ES)/CASE(S). 3.ATR MOVEMENT CERTIFICATE WHICH SHOULD BE ISSUED AFTER THE DATE OF INVOICE (EUROPEAN COUNTRIES ONLY). DOCUMENTS TO BE SENT TO PROCUREMENT DEPARTMENT BY FAX; 1.FORWARDER`S CERTIFICATE OF RECEIPT, 1 COPY. 2.TEST REPORTS AND CERTIFICATIONS, 1 COPY. MANUFACTURER OR DISTRIBUTOR OF THESE MATERIALS SHOULD BE ISO 90012000 OR EQUIVALENT APPROVED SOURCE. MATERIALS SHALL BE STENCILED ACCORDING TO ITS SPECIFICATION. MANUFACTURER COC & TEST REPORTS SHALL BE SUPPLIED WITH THE MATERIALS.

86

EK-3 Kalite evi ve kalite deikenleri [Chan ve Wu, 2001]

87

ZGEM

Kiisel Bilgiler Soyad, ad Uyruu Doum tarihi ve yeri Medeni hali Telefon e-mail : M RMAHMUTOULLARI, Saba : T.C. : 23.07.1981 Ankara : Bekr : 0 (312) 811 18 00 / 4358 : smirmahmutogullari@tai.com.tr

Eitim Derece Lisans Lise Eitim Birimi Mezuniyet tarihi 2003 1998

Gazi niversitesi/ Endstri Mhendislii Bilim Koleji

Deneyimi Yl 20072005-2007 2004-2005 Yer TAI/TUSA A.. Dizayn Grup Likom Yazlm Grev retim Mhendisi thalat Sorumlusu Yazlm Danman

Yabanc Dil ngilizce

Hobiler Edebiyat, nternet, Spor, Mzik.