T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

BLM TEKNOLOJLER ALANI

SSTEM GVENL

ANKARA 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi renme materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ..................................................................................................................... GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. ANTVRS PROGRAMLARI .......................................................................................... 3 1.1.Antivirs, Trojan, Antispy Yazlmlar .......................................................................... 3 1.1.1. Virs, Trojan, Spy Nedir?...................................................................................... 3 1.1.2. Antivirs Programnn Kurulumu........................................................................ 11 1.1.3. Antivirs Programnn Ayarlar........................................................................... 14 1.1.4. Antivirs Programn Gncelleme ....................................................................... 19 1.1.5. Tarama lemi ...................................................................................................... 21 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 22 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 23 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 24 2. YEDEK ALMA.................................................................................................................. 24 2.1. Verilerin Kopyalanmas .............................................................................................. 24 2.1.1. Verileri Bir Klasre Kopyalamak. ....................................................................... 24 2.1.2. Klasr CD ye Yazmak. ...................................................................................... 26 2.2. Windows Yedek Alma (Back-Up) Kullanma ............................................................. 28 2.2.1. Windows Yedekleme/Geri Ykleme Sihirbaz.................................................... 29 2.2.2. Veri ve Ayarlar Yedeklemek.............................................................................. 29 2.2.3. Yedeklenen Bilgileri USB-HDD ye Yazmak ...................................................... 31 2.3. Sistem maj Alma ...................................................................................................... 32 2.3.1. maj Programn Kurmak..................................................................................... 33 2.3.2. maj Almak .......................................................................................................... 35 2.3.3. maj Dosyalarn CDye Yazmak ....................................................................... 39 2.3.4. maj Geri Yklemek ........................................................................................... 41 2.4. A zerinden Yedekleme ........................................................................................... 43 2.4.1 A Komularndan Bilgisayara Ulamak ............................................................. 43 2.4.2. Verileri Dier Bilgisayara Kopyalamak .............................................................. 46 2.4.3. Kopyalanan Verileri CD ye Yazmak ................................................................... 47 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 48 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 49 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 50 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 51 NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 52 KAYNAKA ......................................................................................................................... 53

AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 481BB0033 Biliim Teknolojileri Alan Ortak Sistem Gvenlii Kurulu sistemin, gelebilecek d saldrlardan korunmasn ve herhangi bir veri kaybna kar yedek alma yntemlerinin tantld renme materyalidir. 40/24 TCP/IP ve IP Adresleme modln tamamlam olmak Sistem koruma yazlmlarn kullanarak sistemin gvenliini ve devamlln salamak Genel Ama Gerekli ortam salandnda, sistem koruma yazlmlar (antivirs, yedekleme) kullanabilecektir. MODLN AMACI Amalar Anti-virs programn yapabileceksiniz. Sistemdeki verilere yapabileceksiniz.

kurabilecek ait

ve

ayarlarn ilemini

yedekleme

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Bilgisayar laboratuvar, iletim sistemi yklenmi bilgisayar, antivirs program, yedekleme program. Her faaliyet sonrasnda, o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. Modl iinde ve sonunda verilen retici sorularla edindiiniz bilgileri pekitirecek, uygulama rneklerini ve testleri gerekli sre iinde tamamlayarak etkili renmeyi gerekletireceksiniz. Srasyla aratrma yaparak, grup almalarna katlarak ve en son aamada alan retmenlerine danarak lme ve deerlendirme uygulamalarn gerekletirin.

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci; Bilgisayarlar, evimizin ve iimizin vazgeilmez bir parasdr. Bilgisayarlar ilerimizi o kadar kolaylatryor ki onlar olmadan ilerimizi artk bitiremez olduk. E-devlet uygulamalarnn internet zerinden yapld dnlecek olursa, internetsiz bir bilgisayar da dnemez hale geldik. Birbirlerine internet yolu ile bal bilgisayarlarmz gnmzde daha ok virs ve saldryla kar karya kalyor. Kurulu bir sistemini uzun sre bozulmadan yada virs saldrlarna uramadan altrabilen ka kii vardr? Evinizi hrszlara kar korumak iin kaplarmz kilitli tutarz. Evimiz zemin kattaysa pencerelere demir parmaklklar yaptrarak daha gvenli olmasn salamaya alrz. Kapmz alamayacak elik kaplardan yapmaya alrz. Eer evimiz dardan gvenli grnyor ise hrszlar evimize girmek istemezler. Ne kadar gvenlikli yapmak iin urarsanz uran bu ii meslek edinmi uzman kiiler istemeleri halinde bir yntemini bularak evinize girmeye baarrlar. Girmek isteme arzular, evinizde bulacaklarn inand deerli eyalarnza gre deiecektir. Bilgisayarmz da ele geirmek isteyenler ncelikle ak kaplar ararlar, sisteminizde deerli bilgiler varm aratrrlar. Bu modldeki amacmz, mmkn olduunca ak kaplarmz gvenlik altna almaktr. Bu modl sonunda; Kullandnz iletim sisteminin sreklilii iin virs ve faaliyet ekillerini renecek, korunmak iin gerekli programlar kurup kullanabilir hale geleceksiniz. Salkl alr durumdaki iletim sisteminizin, programlarnzn herhangi bir sebeple kayb yada saklanmas gerekecei dnlerek, kopyalama, yedek alma, CD ye yazma ve ekopyalama (image dosyas) ilemlerini uygulayarak reneceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Gerekli ortam salandnda, sistem koruma ilemini gerekletiren anti-virs programn kurabilecek ve ayarlarn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bilgisayar yazlm, bilgisayara donanmsal zarar verebilir mi? Tartnz.

1. ANTVRS PROGRAMLARI
1.1.Antivirs, Trojan, Antispy Yazlmlar
1.1.1. Virs, Trojan, Spy Nedir? 1.1.1.1. Virs
Bir programn iine, kendi program kodlarn ekleyen ve altrld yerdeki uygun programlara da bulaarak oalan, girdii sistem ve dosyalara zarar veren program yada kod paracklarna virs denir. Biyolojik virslerin baka canllara bulama yolu ile oalma benzemesinden klarak bu zararl program paracklarna virs ismi verilmitir. Bir programn virs olabilmesi iin, kendisini izinsiz olarak baka programlara ekleyerek oalan bir ileve sahip olmas gerekir. Bilgisayar virsleri sadece program kodlar ile sisteme bulatklar iin canllara biyolojik olarak bulaamazlar. Virus terimi ilk olarak 1984'te Fred Cohen tarafndan hazrlanan Experiments with Computer Viruses (Bilgisayar Virsleri ile Deney) adl tez almasnda kullanlm ve terimin Len Adleman ile birlikte tretildii belirtilmitir. Ancak daha 1972'lerde David Gerrold'e ait When H.A.R.L.I.E Was One adl bir bilim-kurgu romannda, biyolojik virsler gibi alan VIRUS adl hayali bir bilgisayar programdan bahsedilmi . Yine bilgisayar virs terimi, Chris Claremont'in yazd ve 1982 ylnda baslm Uncanny X-Men adl izgi romanda gemi . Dolaysyla Cohen'in virs tanmlamas akademik olarak ilk kez kullanlsa da terim ok nceden tretilmiti. Elk Cloner adl bir program ilk bilgisayar virs olarak tanmlanmtr. Rich Skrenta tarafndan 1982 ylnda yazlan virs Apple DOS 3.3 iletim sistemine bulap disketler vastasyla yaylmtr. Bir lise rencisi tarafndan hazrlanp aka olarak oyun dosyalar 3

ierisine gizlenmiti. Oyun, 50. altrmada virs gnderiliyor ve sonrasnda bo bir ekranda Elk Cloner adl virs hakknda bir iir gsterilererek grevini tamamlyordu. lk PC (Kiisel Bilgisayar) virs Brain adnda bir boot virs idi ve 1986 ylnda Pakistan'n Lahore ehrinde alan Basit ve Amjad Farooq Alvi isimli iki karde tarafndan yazlmt. Kardeler virs , resmi olarak, yazdklar yazlmn korsan kopyalarn engellemeye ynelik hazrlamlard. Ancak analizciler bir tr Brain deikeni (varyant) olan Ashar virsnn , kodlar incelendiinde aslnda Brain'den nce oluturulduunu iddia etmekteler. 1990'larn ikinci yarsndan itibaren makro virsleri yaygnlamtr. Baz virsler; uygulamalara zarar vermek, dosyalar silmek ve sabit diski yeniden formatlamak gibi eitli ekillerde bilgisayara zarar vermek amacyla programlanmlardr. Bazlar zarar vermektense , sadece sistem iinde oalmay ve metin, resim ya da video mesajlar gstererek fark edilmeyi tercih ederler. Bu zararszm gibi gzken virusler kulanc iin problem oluturabilir. Bilgisayar hafzasn igal ederek makineyi yavalatabilir, sistemin kararsz davranmasna hatta kmesine neden olabilirler. Sonu olarak birok virs, hata kaynadr ve bu hatalar sistem kmelerine ve veri kaybna neden olabilir. Peki bu bilgisayar virsleri nasl bular? Virsn bulamas iin, virs kodunun sistemde bir ekilde alr hale gelmesi gerekir. Virsleri, bulama ekline gre snflarsak; Dosyalara bulaan virsler: Bu virslerin byk bir ksm altrlabilen (EXE, COM uzantl) dosyalara bular. Virs, kodlarn genellikle dosya kodlarnn sonuna ekler. Dosyaya eklenen kodlar dosyann boyutunu deitirir (Baz virsler, dosya iindeki bo yerlere yazarak, dosya boyutunun deimesini de engeller; chernobyl gibi). Dosya altrldnda virste kendi kodlarn altrrarak zarar verecek eylemlerine balar. SYS, DRV, BIN, OVL, OVY uzantl dosyalara bulaan virsler de vardr. Baz virsler ise yerletikleri yerde uykuda kalarak hibir faaliyette bulunmaz. Virsn aktif olaca bir tarih vardr. Bilgisayarn sistem tarihi ile virsn tarihi ayn gne isabet ettiinde zarar verme ilemine balar. (rnein CIH chernobyl virs 1998 de Tayvan'da ok yaygn olarak bulundu. Virs yazan kii, yerel bir internet konferansnda virs faydal bir program diye gnderdi. Bir hafta iinde virs, birok lkede bulundu. CIH virs, Windows95 ve Windows98 executable yani .exe uzantl dosyalara bular. Virsl bir .exe dosyas altrlp virs hafzada aktif olduu zaman sistemde altrlan dier WIN95/98 .exe dosyalarna bulamaya alr. Disket, CD-ROM, internetten ekilen veya e-postanzda size gnderilen bir .exe dosyas virsl ise ve bu .exe dosyasn altrrsanz size bular. Virs sisteme yerledikten sonra 26 nisanda aktif hale gelerek flash bios programn siler ve bilgisayar alamaz hale getirir.) Boot sektr virsleri: Boot sektr, sabit diske ait tm bilgilerin sakland ve bir program vastas ile iletim sisteminin balatlmasn salayan yerdir. Boot sektrde, diskin format ve depolanm verilerin bilgileriyle DOS'un sistem dosyalarn ykleyen boot programlar bulunur. Disketin de boot sektr vardr. Bir boot virs boot dosyalarna bulatnda, bu disk veya disketten bilgisayar almaya alldnda ya al dosyalarn bozarak bilgisayarn almasna engel olur yada alta sistemin belleine kopyalayarak her 4

alan programa bulama imkann elde eder. Sabit diskin ilk fiziksel sektrlerinde diskin Master Boot Record'u (MBR-Ana Boot Kayd-) ve Partition (Blm) Tablosu vardr. Diskin MBR 'sinin iindeki Master Boot Program partition tablosundaki deerleri okur ve boot edilebilir partition'n balang yerini renir. Sisteme o adrese git ve bulunduun ilk program kodunu altr komutunu gnderir. Bu virslere Master Boot Record Virsleri denir. Multi-Partite Virsler ise Boot Sektr virsleri ile Master Boot Record virslerinin bileimidir. Hem MBR'a hemde boot sektre bular ve altrlabilir dosyalar bozarak yaylrlar. (rnek; Polyboot.B ve AntiEXE) A Virsleri: Mevcut yerel a yada internet zerinden paylalan klasr, src ve ak port vb. hedefleri kullanarak bular. Yerletii ak sistemden adaki dier sistemlere yaylmaya, a megul tutarak yava almasna neden olur. (rnek: Nimda, SQQLSlammer) Makro Virsleri: Microsoft Word, Microsoft Excel ve Microsoft Access gibi office programlarna daha ilevsellik katmak iin bir programlama dili yardmyla makro hazrlanp bir dme, ksayol vb. araclyla ile altrlabilir. Makrolar belge ile tand iin belge aldnda virsn makro kodu almaya balar. Gnmzde e-posta ile gnderilen sunu, belge, elektronik tablo ekli dosyalar vastasyla daha ok yaylma ortam bulmutur (rnek;Melisa). Amerika Birleik Devletleri'nde virs oluturmak ve yaymak bir bilgisayar suudur ve federal sular kapsamna girmektedir. 1986 tarihli "The Electronic Privacy Act" yasas bilgisayarlarn kt amal ve hileli bir ekilde kullanmna kar kartlan en dikkate deer yasadr. Avrupa ise 1991 ylnda "Computer Misuse Act" adnda bir yasa kartmtr. Bu yasada da bilgisayar virs oluturmak ya da bilerek datmak su olarak kabul edilmitir. lkemizde de biliim suu kavram Trk Ceza Hukukuna ilk defa 1991 ylnda 3756 sayl Kanunla girmi. Gnmzde; TCKnn 525.maddesinin (a-b-c-d) bentleri ile Biliim Alan Sular olarak deerlendirilmi olup; bir bilgisayar sistemine yada bilgisayar ana yetkisi olmakszn eriimi ve sistemin yapm olduu iletiimin yetkisiz dinlenmesi, sistemin bir ksmna yada btnne ve programlara veya ierdii verilere ulama, bir bilgisayar yada iletiim sisteminin fonksiyonlarn engellenme amacyla bilgisayar verileri veya programlarnn sisteme girilmesi, yklenmesi, deitirilmesi, silinmesi veya ele geirilmesi, sisteme fiziksel yollarla zarar verilmesi, sistemin ilemesinin durdurulmas, kasten virs retmek, Truva Atlar (Trojan Horses), Solucanlar (Worms) gibi yazlmlar kullanarak bilgi almak, fiziksel zarar vermek su kabul edilmitir.

1.1.1.2. Trojan (Truva Atlar)

Adn anakkalede bulunan efsane tahta attan almtr. Tarihi Truva (Troya) kenti, etraf byk surlarla kapl ve iyi korunan bir 5

Resim 1.1:Truva at

kentti. Kentin savunmas ok iyi olduu iin ele geirilememi. are olarak ehir iine asker szdrlmak istenmi. Byk tahtadan bir at yaplarak iine askerler yerletirilmi. Kuatmann baarsz olduunun iareti olarak devasa tahta at ehirin nne braklm. Dmanlarn gitmesi ile tahta at merak edildii iin ehir iine alnm. ehir kurtarld diyerik elenceler dzenlenmi. Gece ge vakit olup uygun ortam olutuunda tahta at iinde gizlenen askerler dar kp ieriden ehrin kaplarn amlar. Darda bekleyen dier askerler ak kaplar kullanarak ehir hakimiyetini ellerine geirmiler. Bilgisayarnz ok iyi korunuyor olsa bile sisteminizde bulunan programn ierisine gizlenmi truva atlar, program altnda ortaya karak deiik programlar kurabilir yada sisteminizin iindeki gizli bilgileri darya iletebilir. Win.ini, system.ini, startup (balang) ve registry ierisinde deiiklikler yaparak sistemin her alnda kendini altrmaya olanak salarlar Kurulan program ile bilgisayarnzda alr hale gelen trojan sayesinde IP taramas yaparak bilgisayarnzda ki kaplar aar, ak portlar trojan zelliini bilen kullancda bu giri ortamn kullanarak bilgisayarnzn iine girebilir. Bu sayede artk bilgisayarnz ele geirilmi olur. rnek olarak APStrojan ( AOL password ateling ) program kullanc isimleri ve parolalarn elde etmek iin kullanlr. Windows bellek monitrnde alr, kullanc AOL kullanc bilgisini girdiinde bu bilgi bir email adresine gnderilir. Uzaktan ynetimi ele geiren program kuruldu ise alnan gvenlik nleminin hibir nemi kalmayacaktr. nternet zerindeki bir kullanc sizin haberiniz bile olmadan gerekli dosyalarnz grebilir, bunlar kopyalayabilir veya silebilirler. Trojanlar genellikle; altrlabilir yani dosya uzants EXE, COM, SCR, SYS, MSI gibi cretsiz olarak datlan, crack yaplm programlar iine yerletirilir. Trojanlar bilgisayarlara girdii zaman bir port ile alr ve o portun kullanmn aar. Ksaca trojanlar, sistem arkasnda kod altrp uzaktan sahibi tarafndan kontrol edilerek kullanlan casus programlardr. Amalar mevcut sistemi ele geirmektir. Virsten ayran zellii, bir dosyadan dierine bulaarak oalmazlar.

1.1.1.3. Spy (Casus)

Trke karl casus olmakla birlikte aslnda istenmeyen ve tantmn yapmak istedii internet sayfalarn aar. Sizi istedii internet site yada siteleri amaya zorlayan bu spylar reklam yapma amacndaki yazlmlardr. Bazen explorer giri sayfasn, kendi sayfasn ekleyerek deitirilmez duruma getirir. Sisteminizdeki bilgileri e-posta kullanarak sistem dna gnderebilir. E-posta isminizi kullanarak kendi tantmnda yaparak oalabilirler. Genellikle ActiveX leri kullanarak sisteme szarlar. Bir internet sayfas aldnda ykleme iin Evet-Hayr gibi sorulara onay verdiinizde spy bilgisayarnza girmi olabilir. Grnr byk bir zarar olmamakla birlikte, istenmeyen sayfalarn srekli kmas skc bir durum oluturduu iin istenmez.

1.1.1.4. Worm (solucan)

Solucanlar(worm) internet balants araclyla bulaan ama dosyalara ve nykleme(boot) sektrlerine tesir etmeyen yazlmlardr. Bilimsel olarak solucanlar tamamen virs tanmna uymazlar.Solucanlar virsten ayran zellik, kendi balarna bamsz ekilde alabilir ve bir tayc dosyaya ihtiya duymadan a balantlar zerinde yaylabilir olmalardr. Solucanlar sisteminizdeki elzem dosyalar tahrip etmek , makinenizi byk lde yavalatmak ve baz gerekli programlarn kmesine neden olmak gibi btn olas zararlar yaratabilme yeteneindedirler. (rnei; MS-Blaster, Sasser) rnein Sasser, servis paketi ykl olmayan XP lerde ekrana 60 saniye iinde sistem kapatlacak mesaj ile sisteme mdaheleyi tmyle devre d brakarak kapatr.

1.1.1.5. Dialer
evirmeli telefon balants yapldnda, sisteme szp sizin izniniz olmadan yurtd balantl cretli telefon aramas yaparak, telefon faturanz zerinden para kazanma yntemidir. Dialere kaplan kullanc beklemedii bir telefon faturas ile karlaabilir. Bedava mp3, bedava program, crack linklerinin tklanmas, buray tkla veya tamam dmeleri ile sitedeki java program altrlarak sisteminizi tuzan iine eker. Her ne kadar kapatmaya alsanzda tekrar tekrar almaya davet eder. Peki ya bunlar yapamadan sizin isteiniz dnda bu zararl yazlm sizin bilgisayarnza yerlemi ise? Hemen bu anda yapmanz gereken internetten kp, bu durumda kesinlikle internette bal kalmayn.

1.1.1.6. Spam (nemsiz posta)

Reklam, duyuru, propoganda yada tklama ile para kazanma amac gderek talep olmad halde srekli olarak e-postanza gelen iletilerdir. E-posta adresleri internet zerinden yada yelik isteyen sitelerin ye listelerinin alnmas yolu ile listeler oluturulur. Gnderilen bir e-posta, sistemde kaytl tm e-posta hesaplarna topluca iletilir. Spam gnderici asndan ok kk bir harcama ile gerekletirilebilirken mali yk byk lde mesajin alclar veya tayc, servis salayc kurumlar tarafndan karlanmak zorunda kalnr. Genelde 3 ayr kullanm amac saylabilir: UCE (Unsolicited Commercial e-mail- Talep Edilmemi Ticari e-posta) bir rn yada hizmeti ucuz maliyet ve daha ok kitleye tantma amac gder. UBE (Unsolicited Bulk e-mail Talep Edilmemi Kitlesel e-posta) politik bir grn propagandasn yapmak yada bir konu hakknda kamuoyu oluturmak amac ile gnderilen eposta iletileri de olabilir. MMF (Make Money Fast Kolay Para Kazann) birbirini ye yaparak zircirleme para kazanma yolunu seenlerin setii yntemdir. E-posta gelen kiinin 3 yada 5 kii ye yapp kayt paralarn bir st yneticiye demeleri istenir. Burada bir baka yntem ise uydurma bir 7

kehanet ile alnan e-postann ilet yaplmamas sonucu kehanetin bu kiinin bana gelecei smrs ile mesaj yaylmaya allr. Mail sunucular nlem olarak belirledikleri bu e-postalar nemsiz posta ad altnda ayr bir blme atarlar. Bazen beklenilen e-postalarda bu blme atlm olabilir. Virs ve Casuslardan korunmak iin; Otomatik gncelletirme yaplabilecek lisansl iletim sistemi kullanp, sk aralklarla gncelletirmeleri takip edin. Sisteminize girite parola kullann. Kilitlenmeyen kapnn gvenlii olmaz. Giri iin kullanc tanmlayn ve administrator giriide dahil olmak zere parola atayn. Mutlaka antivirs koruma yazlm kullann ve sk sk gncelleyin. Gvenlik duvar (firewall) kullann. Gvenmediiniz sitelerdeki onay ve yklemeleri yapmayn. Crack & serial, adult gibi sitelerin ounluu virs, trojan ve spy barndrrlar. Gvenmediiniz sitelerden zellikle bedava (free) dosyalar yklemeyin. ounluu virs yada casus yazlm tar. Bilgisayarnza taktnz CD, flashdisk, disketleri nce antivirs program ile test edin MSN veya e-posta ile gelen dosyalar ihtiyacnz deilse amayn. Gnderen, iletinin virs ierdiinin farknda olmayabilir. Emin olamadnz office belgelerinin makrolarn etkinletirmeden an. Dzenli aralklarla sisteminizin yedeini alnz. Dzgn alr durumdaki gncel hali ile diskinizin ekopyasn (image dosyasn) aln. Diskinizi blmlendirip, belgelerinizi ve almalarnz D: srcsnde tutarak C: srcsn koruma kart yada koruma yazlm (r.deepfreeze) ile koruyun. Baz yeni kurulumlarda sayfa iindeki flash, java applet ve scriptlerin yklenme ihtiyac olabilir. Bu tip ykleme ihtiyalarn gvenilir sitelerden yapnz. rnein; flash dosyalarnz iin yklemeye ihtiya duyuluyorsa www.meb.gov.tr sitesine balandnzda, ykl deilse yklemeniz nerilir, bu yklemeyi kabul ediniz. Bilgisayarnzn Balat altr blmne msconfig yazp altrdnzda gelen pencerede balang sekmesinde alan programlar grp sistem haricinde phelendiinizi altrlmaz hale getirebilirsiniz.

Resim 1.2: msconfig komutu ile alta alan programlarn listesi

Balat altr alarak komut satrna cmd yazn. DOS komut istemi gelecektir. Gelen komut isteminde komutsatrna netstat -a komutunu yazarak sizin bilgisayarnz internette kimlerle hangi porta bal olduuna bakabilirsiniz. Eer Yabanc Adres blmnde 0.0.0.0:12345 adres varsa bilgisayarnzda netbus isimli bir trojan vardr.. Eer master boot record (mbr) iine bulaan bir virs temizlemek iin; temiz bir al yapabilen disket/CD ile PCnizi ap (FDISK dosyas iinde olan) DOS komut isteminde A:\> fdisk/mbr komutunu yazarak yeniden master boot recordunun yeniden yazlmasn salayp kolayca temizlenebilir.

Resim 1.3: Balat altr dan cmd yazlp DOS ta netstat a komut sonucu

BalatAyarlarDenetim MasasGvenlik Merkezi tklannca gelen penceredeki Otomatik Gncelletirmeleri A dmesi ile aktif yaparak dzenli aralklarla yeni kan aklara kar koruma altna alnz. Otomatik gncelleme iin lisansl Windows kullancs olmanz gerekiyor. Dardan gelebilecek saldrlar iin gvenlik duvarnz alr halde olacak ekilde AIK konuma getiriniz.

Resim 1.4: Windows gvenlik merkezi ile sisteminizi gncel tutun

10

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

htiyalarmza cevap verecek bir antivirs programnn 30 gnlk deneme srmn sitesinden indirip, kuralm Antivirs ve Internet Security zellii olan bir program kuracaksnz. Ayar ve gncelletirmelerini yapacaksnz. Kurduunuz programn Trkeletirmesini yapacaksnz. .

1.1.2. Antivirs Programnn Kurulumu

Adm 1- Kurulum dosyasn ift tklayn

Adm 2- Next dmesi ile devam edelim

Adm 3- I accept ile szlemeyi okuyup Adm 4- Programn kurulaca klasr tm artlarn kabul etmi oluyoruz. Next yazp Next ile devam ediniz. ile devam ediniz.

11

Adm 5- Custum seilirse modllerden Adm 6- (X) zellik yklenmeyecek istenilen yklenir anlamna gelir, siz yinede Back ile geri dnp Complete ile kurun ve Next ile devam ediniz.

Adm 7- Siz yinede Complete ile tam Adm 8-Kendi gvenlik duvar olacandan, kurulumu seiniz. Disable Windows Firewall onaylanp Next ile devam ediniz.

Adm 9- Eer yaptnz ayarlarnz tamam Adm 10- Programa ait dosyalar yklenip ise Install ile kuruluma devam edelim. gerekli ayarlamalar yaplyor, bekleyiniz.

12

Adm 11- Kurulum tamamland Next ile Adm 12- Lisanl olmad iin 30 gnlk devam ediniz. trial srm seip Next ile devam ediniz.

Adm 13. 30 gnlk deneme srmnn Adm 14. Basic protection ile temel koruma baaryla kuruldu. Next ile devam ediniz. dzenini sein Interactive protection ise ayarlar elle yapmak isteyenler iin. Next ile devam ediniz.

Adm 15. Yeni virslerin tanyabilmesi iin gncelleme eklinin seimi Otomatik, ya da istediiniz zamanlarda gncellenir. Update now ile uan iinde gncelletirebilirsiniz. Next ile devam ediniz.

Adm 16. Automaticaly ile geildiyse Change dmesi kullanlarak otomatik ykleme ve tam taramann zaman aral bilirlenebilir. Next ile devam ediniz. 13

Adm 17. lem tamamlandnda Next ile Adm 18. Internet, a ortamnda gvenilir devam ediniz. ve yasaklanacak IP ler girilebilir. Next ile devam ediniz.

Adm 19. Next ile devam ediniz.

Adm 20. Kurulum ilemimiz bitti. Finish ile sonlandrp bilgisayarnzn yeniden almasn salayn. Gncelleme ve tam tarama ilemlerinizi yapn.

1.1.3. Antivirs Programnn Ayarlar

Kaspersky Internet Security programn sadece kurmak yetmiyor. Doru kullanm ve kullanrken kan mesajlarn daha iyi yorumlamak, bilerek ve anlayarak kullanmak iin ayarlarnda tam yapmak gerekiyor.. Daha rahat kullanmak ve ayarlarmz anlayarak gerekletirmek iin programmzn arayzn (skin) Trke yapalm.

14

1- nternetten bulduumuz Kaspersky 6.0.1 Trke kabuunu C:\Program Files\Kaspersky Lab klasrnn iine kaydedin.

2- Program altrmak iin ya Balat programlardan program ad tklanr yada saat yannda bulunan gstergelerdeki kaspersky simgesi ift tklanr. ulamak iin

3-Grnm ayarlarna Settings tklanr.

4- Yanda grnen penceredeki sol mennn son seenei olan Appearance (Grnm) tklanr. 5- Browse dmesi tklanr. 6- Select skin source penceresinden Kaspersky Lab klasr iine yerletirdiimiz Trke klasrn sein. 8- Ok seenei ile bir nceki pencereye ulan. 9- Yaplan deiiklik Ok ya da Apply tklandnda artk tm seenekler Trke olmutur.

15

Artk ayarlarda dahil tm seeneklerimiz Trke. Aada grlen durum penceresinde taranan dosya says, gncelleme durumu, hangi alanlarda tarama yapld ve bunlarn ayar seenekleri listelenir. Koruma penceresi iinde antivirs, eposta (antispam), web antivirs, koruma nlemleri (proactive Defense), anticasus (antispy), antihacker ayar seenekleri ayr ayr yaplabilmektedir. stenmiyen koruma devre d braklabilir.

2 1

Resim 1.5: Kaspersky Internet Security programnn kurulduundaki durum penceresi

Koruma penceresinden Dosya Anti-Virs tklandnda antivirs durum penceresi ekrana gelir. 1 numaral koruma penceresi iindeki her zelliin ayr ayr pencereleri alarak durum ve ayar deiiklikleri yaplabilir, 2 numara ile gsterilen ayarlar seeneinden antivirs ve ateduvar (firewall) izin ve yetkileri ayarlanabilir, 3 numaradaki yenilikleri sisteminize tantp gncelletirmenizin eski olduunu, korumann al vaziyette olduun bildirir ekrandr. Buradan gncellemede yaplabilir. 4 numaral bilgilendirme penceresi uyar penceresi olup, gncelleme ileminin yaplmam olduunu gstermektedir. imdi gncelletir seenei tklanarak son kan virs ve dier casus yazlmlar iin yeni koruma yntemlerini sisteme ekleyebilir, < > oklar ile dier yardm ipularnda takip edebilir, Tarama blmnden virs taramas balatlabilir, Hizmet blmnden de gncelleme, rn, sistem, lisans, son kullanma tarihi gibi bilgilere ulalabilir. 16

Koruma penceresi durum ve ayar pencereleri aada gsterilmitir.

Resim 1.6: Antivirs durum ve ayar pencereleri

Resim 1.7: Gelen giden posta kontrol durum ve ayar pencereleri

Resim 1.8: WEB antivirs durum ve ayar pencereleri

17

Resim 1.9: Koruma nlemleri durum ve ayar pencereleri

Resim 1.10: Casus koruma (antispy) durum ve ayar pencereleri

Resim 1.11: Hacker koruma durum ve ayar pencereleri

18

Resim 1.12: Gereksiz maillere nleme (antispam) durum ve ayar pencereleri

Resim 1.13: A ayarlarndan girilip port ayarlar tklandnda dzenlenen portlar

1.1.4. Antivirs Programn Gncelleme

Gnnmzde her dakika yeni bir zararl yazlmn kabildii ve internete bal olunduu iin her an o virs yada zararl yazlmlara yakalanabileceimiz kanlmaz bir gerektir. Bir sistemde antivirsn ykl olmas sorunu tamamen zm saylmaz. Belli zaman aralklarnda zehir retildi ise, panzehirininde elimizin altnda bulunmas gerekir. Bu dnce ile srekli olarak kurulan gvenlik programmznda yeniliklerden haberdar olmas iin gncelleme (update) yaplr.imdi gncelletirme ayarn birlikte yapalm.

19

Adm 1. Uyar penceresindeki imdi Adm 2. Gncelletirme ilemi srasnda gncelletir seeneini tklayp kan altrlan olaylar listelenir. penceredeki Evet dmesi ile ilemi balatn.

Adm 3. Gncelleme srasndaki yaplan Adm 4. Ayarlar Hizmet penceresindeki ayarlarnda listesi yaplr. Gncelletirme tklandnda yukardaki pencere gelir. Burada gncelleme aral ve ayarlarnn nasl olaca belirtilir.

20

1.1.5. Tarama lemi

Bilgisayarmza herhangi bir program kopyalandnda, eposta geldiinde, program kurulduunda yada disket, flashdisk takldnda program otomatik olarak tarama ilemini kendisi balatr. Ancak bir ekilde sistem iinde sinsice yerlemi olan yada gncelleme sonras tespit edilebildii virsler iin elle taramay balatmak gerekir. Sistemimizi bir virs taramasndan geirelim.

Adm 1.1 Ayarlar TaramaBilgisarm seilip taramas yaplacak srclere onay verildikten sonra 3 numaral ( ) mavi ok tklanr.

Adm 1.2. Kritik blgeler seilip bellek, balang nesneleri, boot sectr, Windows klasr gibi zel yerler taramadan geirilebilir.

Adm 2. Sistemde Parite ve Fun Love virslerini tespit ederek sildiini belirtiyor.

Adm 3. Bir program kurulmak istendiinde, kurulan programn gvenilir olduu izini verilirse kuruluma geer.

Bununla birlikte antivirs yazlm irketleri, internet zerinden cretsiz tarama yaplabilen imkanlar sunmaktadr.
http://security.symantec.com/sscv6/home.asp?langid=ie&venid=sym&plfid=23&pkj=RGTPWFYJOKMFIDPMSVO&bhcp=1 http://www.olympos.org/article/articleview/188/1/5/online_virus_tarama# http://usa.kaspersky.com/services/free-virus-scanner.php http://www.pandasoftware.com/products/activescan? http://us.mcafee.com/root/mfs/scan.asp?affid=102

21

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Sisteminize kurunuz

neriler

anti-virs

programn

Kurulan programa dzenleyiniz.

ait

ayarlar Dil : Trke Anti-Banner : Aktif Otomatik Balama : Aktif

Antivirs programn gncelleyiniz.

Sisteminize virs taramas yapnz.

Scan

22

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TEST (LME SORULARI)
Aadaki sorulardan; sonunda parantez olanlar doru yanl sorulardr. Verilen ifadeye gre parantez iine doru ise D , yanl ise Y yaznz. kl sorularda doru kk iaretleyiniz. (Doru-Yanllar 5puan, oktan semeli sorular 10 puandr) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Kendini dosyalara bulatrarak oalan zararl programlara SPY denir. .......... D( ) Y( ) Solucanlar, kendi balarna bamsz ekilde alabilir ve bir tayc dosyaya ihtiya duymadan a balantlar zerinde yaylabilir? ............................................... D( ) Y( ) Trojanlar, klavyeden girdiimiz karakteri sistem dna aktarrlar? ................. D( ) Y( ) Solucanlar, dosyalara ve boot sektre tesir eder? ............................................ D( ) Y( ) Boot sectr virsleri MBR zerine yerleir? .................................................... D( ) Y( ) Bilgisayar virsleri biyolojik olarak canllarada bulaabilir? ........................... D( ) Y( ) Sistem iindeki bilgileri dar szdrmak iin kullanlan program parac aadakilerden hangisidir? A ) Virs B ) Trojan C ) Spy D ) Spam Spam nedir? A ) eriden bilgi szdran casus yazlmlardr. B ) Talep olmad halde gnderenin menfaatine alan ve srekli gelen e-postalardr. C ) stemsiz web sayfalarn aan yazlmlardr. D ) Dosyalar bozarak zarar veren yazlmlardr. Dardan ak portlarnz zerinden gelecek saldrlara kar bilgisayarnzda . kurulu olmas gerekir? A ) FireWall B ) Antispy C ) Virs D ) AntiSpam Sizin isteiniz dnda internet sayfalarnn almasna ve sizi istedii internet sitesine amay zorlayan yazlmlara ne denir? A ) Dialer B ) Trojan C ) Spy D ) Spam Hangisi antivirs program deildir? A ) Norton B ) Avast C ) Ghost D ) NOD32. D ) DLL

8.

9.

10.

11. 12. 13.

Virsler hangi dosya uzantsna daha kolay bular? A ) EXE B ) BMP C ) WAV

steimiz dnda telefonumuzu evirerek telefon faturas zerinden kendi hesaplarna para kazandran zararl yazlm hangisidir? A ) Trojan B ) Spam C ) Spy D ) Dialer

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz. 23

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET2

Sistemdeki verilerin yedeini alma ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bilgisayarnzda ncelikle kurtarmak istediiniz dosyalar hangileridir? Tartnz. Bilgisayarnz kurup ayarlarn yaparak kullanlr hale geldiinde yedek almak gerekir mi? Tartnz

2. YEDEK ALMA
Bilgisayarmz, bizim ilerimizin ou ykn eker ve oldukada kolaylatrr. lerimizi kolaylatran bu bilgilerin baka bir ortama kopyalanmas bizim iin bir gvencedir. Gelin bu yntemleri renerek ilerimizi daha da kolaylatralm.

2.1. Verilerin Kopyalanmas

2.1.1. Verileri Bir Klasre Kopyalamak.
Bilgisayarmzdaki almalarmz, resimlerimizi, mziklerimizi hep belgelerim klasrnde tutarz. Belgelerim klasr her kullanc iin ayr bir klasrde tutulur. Bizim iin bu kadar nemli olan bu klasrmzn iindeki verileri nasl kopyalayacaz? DOS altnda Toplu lem Dosyas oluturarak yedek alalm: Yaplacak ilem : Belgelerim klasrndeki word dosyalarn d: srcsndeki denizli ismiyle alm klasre kopyalaynz. (art: DOS komutlarn tanyor olmak) Not Defterini anz. Masastndeki Belgelerim klasrn sa tklayp zellikler seenei ile bulunduu hedef yolu seerek kopyalaynz. (C:\Documents and Settings\BILISIM\Belgelerim) Not Defteri iine aadaki komutu yaznz. XCOPY C:\Docume~1\BILISIM\Belgelerim\*.doc d:\denizli /S (BILISIM kullanc ad olup siz bilgisayarnza girdiiniz kullanc ad ile deitirebilirsiniz.)

Not: COPY yerine XCOPY seilmesindeki ama, alt klasrleriyle birlikte dosyalarn kopyalarnn alnmas. Bunun iin /S parametresi kullanlyor

24

Not defterini, Dosya Kaydet seenei ile dosya adn OTOKAYIT.BAT yazp tr ksmn *.* seerek masastne kaydedin. Masastendeki OTOKAYIT ift tklayp birka kez tekrar edin. kan sorular tartn

Soru : Documents and Settings yerine neden Docume~1 yazlmas gerekiyor? DOS altnda kopya yapabilmek iin komutlar ve parametrelerini bilmek gerekiyor ve bir harf hatas olsa bile komut almaz. Bu ilemi WINDOWS kullanarak yapalm. Yaplacak ilem : Belgelerim klasrnn kopyasn alarak D: srcs iine denizli klasr aarak yedekleyelim. Soru: Masastndeki Belgelerim klasr simgesi sa tklanp Kopyala dendiinde neden Yaptr yerine Ksayol Yaptr geliyor? Sa tu ile srkleyip tadnzda Buraya Kopyala ve Buraya Yaptr seenekleri gelmiyor? Tartn?

Adm 1Masastndeki Belgelerim klasrn sa tklayp zellikleri sein (Her kullancnn Belgelerim klasr C:\Documents and Settings\ klasr iindeki kendi kullanc ad iindeki Belgelerim klasrnde tutulur.)

Adm 2Gelen pencereden Hedef Bul seilerek dosyalarmzn bulunduu klasrn gerek yerine ularz. (Masastndeki Belgelerim klasr, gerekte buradaki klasr amakla grevlendirilmi bir ksayoldur.)

25

Adm 3Gelen penceredeki Belgelerim klasr sa tklayp Kopyala seeneini seerek tm almalarmz panoya (yani RAM bellee) kopyalyoruz. (Arive ekle Belgelerim.rar ile bu klasr iindeki tm dosyalar tek dosya halinde paketleme ileminide yapabiliriz .) Adm 4D: srcsne yada istediiniz bir srcye daha nceden alm yada yeni bir klasr (bo alanda sa tklayp YeniKlasr ile -denizli-) aarak bu pencere iinde bo bir yerde sa tklayp Yaptr ile dosyalarmzn kopyasn alm oluruz..

2.1.2. Klasr CD ye Yazmak.

Verilerinizin kalc olarak arivlemek istiyorsak, verileri CD ye yazarz. WINDOWS XP srkle-brak yntemi ile CD iinde yazma ilemi yapabilir. Ancak daha detayl bir CD yazma ilemi iin CD yazma programlar kullanlr. Biz burada Nero StartSmart programn anlatacaz. Programnz Balat ProgramlarNero Nero SmartStart tklayarak altrn ve aadaki ekrana ulan.

26

ncelikle Nero SmartStart programnn balatma ekrann tanyalm

1- Yazma ileminin Cd yada DVD olaca seilir. Biz CD seiyoruz. 2- Sk Kullanlanlar; iinde enok kullanlan yntemler kark verilmitir . 3- Veri; Bilgisayar dosyalar kopyalamak ve al CD si yapmak iin kullanlanlr 4- Ses; MP3, WMA, digital ses yada mzik setlerinin ald tract ses CD kayd yaplr 5- Foto ve Video; grntleri VCD yada DVD formatnda kaydeder. 6- Kopyala Yedekle; CD yada DVD yi birebir kopyalar. CD imaj hazrlar 7- Ek Ayarlar; Silme, etiket hazrlama, CD hzn test etme gibi ek ilemleri yapar. 8- k; pencereyi kapatmak iindir.
Resim 2.1: Nero SmartStart programnn karlama ekran.

Adm 1- Nero SmartStart penceresindeki 9 numaral Veri Diski Yarat dmesi ile dosya ve klasr ekleme penceresine geeriz.

Adm 2- Ekle dmesi ile yandaki Adm 3- Kopyasn alacanz ilk dosyay pencereye gelinir tklayarak sein. Dier dosyalar Ctrl basl iken tklayarak sein ve Ekle dmesini tklayn. Baka klasrden eklenecek dosya yok ise Bitti ile kn. (Srkle brak ile Ekle kullanlmadan dosyalar eklenebilir)

27

Adm 4- CD ye yazacamz dosya ve klasrler grnr. Aa cetveldeki mavi grafik verinin sorunsuz yazlaca yerlerdir. Baz eski CD ler 650MByte olduklar iin uyar amal sar renktedir. 700MByte hizasndaki kesik izgileri aar ise verileriniz CD ye smayaca iin krmz renkte gsterilir. Fazla grlen dosyalarn listeden silinmesi gerekir... leri dmesi ile devam edilir

Adm 5- Gncel kayt aygt;yazma ilemini yapacak CD yada DVD yazcnn addr. -Disk Adn siz hatrlayacanz bir isim giriyorsunuz. Ben burada yedekleme tarihini yazdm -Yazm Hzn belirleyiniz. -Sonradan dosya eklenmesine izin ver seenei iaretlenirse sonradanda ek kayt yaplabilir. Burada CD ye yazlacak veri ok olduu iin kapatabilirizde. -Yazmdan sonra diskteki verileri dorula iaretlenir ise yaplan kaytta bir hatann olup olmad test edilir. Zaman ikiye katlyor olmasna ramen verinin doru kayd nemlidir. Kullanlmas nerilir.

Yazdr dmesi ile kayt ilemini balatn, leri ile tasary kaydetmeden sonlandrn.

2.2. Windows Yedek Alma (Back-Up) Kullanma

Sistemimizin herhangi bir sorunla karlamas durumunda alamaz hale gelebilir. Bu sebeple nemli grlen zamanlarda sistemin dzgn alr haldeki durumu tek dosya halinde yedeklenmesi gerekebilir. Bu ilemi gerekletiren birok yntem vardr. Bu yntemler; image almak, geri dnm noktalar oluturmak, gvenlik kart kullanmak, backup ile yedek almak vb. Herhangi bir program kurmadan yedek ileminizi yapmak istiyorsanz sistem aralar iindeki yedekleme (backup) isimli program kullanabilirsiniz. Windows XP Profesional da ykl olarak gelen bu program XP Home srmlerinde kurulu deil. XP Home CD si taklarak Denetim MasasProgram Ekle Kaldr ile yklenmesi gerekiyor.

28

2.2.1. Windows Yedekleme/Geri Ykleme Sihirbaz

stenilen zamandaki dosya yada tm sistem yedeini alp ihtiya olduunda geri almak iin yedek dosyasnn oluturulmas gerekiyor. Bunun iin; Balat ProgramlarDoantlar Sistem Aralar Yedekleme sras takip edilerek yedekleme sihirbaz balatlr. Adm 1- Yedekleme sihirbaz penceresi ileri ile devam ettirilir.

Resim 2.2: Programn ilk balatldndaki yedekleme/geri ykleme sihirbaz

2.2.2. Veri ve Ayarlar Yedeklemek

Verilerin yedeini alacamz iin Dosya ve ayarlar yedekle ilemine balanr.

Adm 2- Dosya ve ayarlar yedekle seilip Adm 3-Yedei alnacak belgelerim, tm leri tklanr. bilgiler , seeyim vb. biri seilip. leri tklanr. 29

Adm 4- Gzat ile yedein kaydedilecei Adm 5- Son ile sihirbaz tamamlanr. klasr seip (E:\kitap) leri tklanr.

Adm 6- Yedekleme ilemi balamtr.

Adm 7- Yedekleme bitince ya Kapat ile klr ya da Rapor dmesi ile yedekleme ileminin istatistikleri grntlenir.

Yedein geri alnmas gerektiinde yine Balat ProgramlarDonatlar Sistem Aralar Yedekleme komutu altrlr.

30

Adm 1- Ne yapmak istiyorsunuz sorusuna Adm 2- Geri yklenecek klasrlere onay bu kez Dosya ve ayarlar geri ykle konularak leri tklanr. seilerek leri tklanr.

Adm 3- Gelen pencereden Son tklanr.

Adm 4- Kapat ile ilem sonlandrlr..

2.2.3. Yedeklenen Bilgileri USB-HDD ye Yazmak

Dosyamz E: srcsnn kitap klasrnn iine (E:\kitap) Belgelerim_yedei.bkf ismiyle dosya halinde kaydetmitik. Bu dosyay ya da kitap klasrn sisteme takl usb portuna takl USB_HDD (F:) isimli sabit diske kaydedelim.

31

Bunun iin; 1- Kitap klasrn sa tklayn. 2- Farenin okunu Gnder seeneini zerinde bekletin. 3- Alan pencereden sisteme takl olan ve USB_HDD (F:) ismine tklayn. Kitap klasrnz, USB_HDD iine kaydedilmi oldu.
Resim 2.3: Klasrn sa tk ile USBye kopyalanmas

Kitap klasrnn bir yedei USB den taklan ve ismi USB_HDD olan yardmc bellee kopyaland.

2.3. Sistem maj Alma

Her defasnda sistem kurmak, donanmlar tantmak, ayarlar yapmak yerine sistemi bir kez eksiksiz kurup C: srcsnn imajn (birebir kopyasn) almak ok byk kolaylk salar. Birde okul laboratuvar, internet cafe gibi birbirinin ayn makinalardan oluuyor ise CD ye alnacak bir image dosyas ile tm makinalar kurulabilir. 1 PC nin kurulumunun 10 dakika aldn farzedersek 1,5 saat iinde 9-10 makine kurulabilir. Oysa ki sadece Windows kurulumu 45 dakika, office ve dier uygulamarla 1,5 saati aar. maj almak iin Norton Ghost, Acronis True Image, Image Drive programlar rnek verilebilir.

32

2.3.1. maj Programn Kurmak

Al disketide hazrlayabildii iin Norton Ghost 2003 programn kuralm.

Adm 1- Norton Ghost 2003 kurulum Adm 2- Sizin belirlediiniz kullanc ad balatlp Next ile devam ediniz. ve kurulu ad girilip Next ile devam ediniz.

Adm 3- Yklenecei klasr ya olduu gibi Adm 4- Kurulum Install ile balatlr braklr yada deitirilip Next ile devam ediniz.

Adm 5- Kurulum baaryla tamamland Adm 6Kurulumun tamalandn mesaj grlnce Next ile devam ediniz.. belirten pencereden sonra Finish ile kurulumu bitiriniz. 33

Programmz Balat Programlar Norton Ghost 2003 Norton Ghost ile altralm ve aadaki pencereye ulaalm. Backup :Mevcut disk yada partitionun birebir kopyas tek dosya haline paketlenir. Buna imaj denir. Restore :Daha nceden alnm imaj dosyasndan geriykleme yaplr. Ghost Utilities sekmesindeki Norton Ghost Boot Wizard ile al disketi yaplr.
Resim 2.4: Klasrn sa tk ile USBye kopyalanmas

Windowsun herhangi bir sebeple bozulaca ve alamaz duruma gelecei dnlecek olursa akla gelen ilk soru, windowsta alan bu program ile geri ykleme nasl yaplabilir ki? Evet bu program ilemlerini windows altnda yapyor ama bununla birlikte DOS al olan bir disket hazrlanmas, a zerinden kurulum, CD/DVDden kurulum gibi zellii de var. imdi al disketimizi hazrlayalm.

Adm 1: Program altrp Ghost Utilities Adm 2: Standart Ghost Book Disk iindeki Norton Ghost Boot Wizard tklanr. seilip leri tklanarak devam edilir.

Adm 3: Advaced ile USB srcleride Adm 4: DOS al yapmak iin PC-DOS eklenerek USB desteide alnabilir. leri seilerek. leri tklanarak devam edilir. tklanarak devam edilir. 34

Adm 5: Kopyas alnacak Ghost DOS Adm 6: Al dosyalar ve ghost program (ghost.exe) seili gelir. leri programn yazlaca yer (A:) seilip leri tklanr. tklanr.

Adm 7: Diskete yazlacak toplu ilem dosyas AUTOEXEC.BAT dosyasnn ierii listelenir. leri tklanr.

Adm 8: Disket biimlendirilip dosyalar kopyalanr ve Finish ile ilem bitirilir.

Disketdeki dosyalarn tmn Nero ile CD ye yazdrsanz Ghost Boot CD elde edilir.

2.3.2. maj Almak

DOS altndaki Ghost altrlarak 4 deiik ekilde imaj alnabilir; Sabit diskten baka bir sabit diske imaj, (disk to disk (1)). Sabit diskin bir blmnden yine ayn diskin dier blmne yada sistemdeki mevcut dier sabit diskin blmne imaj, (partition to partition (2)). Sabit diskin tm baka bir diske dosya olarak imaj,(disk to image (3)) Sabit diskin bir blm ayn diskin dier blmne ya da baka bir diske imaj alnabilir.(partition to image (3))

Bu seenekleri anlamak iin disk, partition kavramlarn aklayalm. 35

Her PCnin mutlaka bir sabit diski olmak zorundadr. nk altrlacak programlar disk zerine kurulur ve src harfleriyle gsterilir. Eer disk 1 adet ise C: srcs vardr. Ancak dosyalarn ayrtrlmas, yedeklenmesi yada baka bir iletim sistemi kurabilmek iin ikinci bir srcyede (D:) ihtiya duyulur. Bunun iin ya ikinci bir sabit diskin alnmas gerekir ya da ekonomik olmas bakmndan mevcut disk birden fazla paralara blnr. Burada sabit diskin kendisine disk, sabit diskin blnm ve sanal olarak bir src harfiyle atanm paralarn herbirine blm (partition) denir.

1.blm (C:) 2.blm (D:)

C: D:

C:
Blnmemi disk

2 ye blnm disk

Resim 2.5: Sabitdisk ve blm (partition) kavramlarnn ekilsel gsterimi

Disk ten Diske (1)

= Local Disk to Disk

Daha nceden rnek olarak kurulmu bir diskin, ayn trden baka bir PC iin kurulacak diske yedeklenmesi amacyla kullanlr. Diskin blmleme, biimleme yaplmasna gerek kalmadan kolay kurulum yaplm olur. Buruda n koul olarak PC anakart ve disklerin birebir ayn olmas gerekir. Resim 2. deki izime gre; C: (30 GByte) ve D: (70 GByte) olarak ikiye blnm olan 1.HDD, disk to disk ile 2.HDD ye klonlanrsa, 2.HDD nin kapasitesi 100 GByte tan byk olsa dahi 30 ve 70 GByte olarak C: ve D: nin ayn zelliklerinde klonlanr. Ghost burada hem blmlendirme (fdisk) hem biimlendirme (format) ilemini yaplm hemde tm programlar kurulmu olur.

C: D:
1.HDD

Disk

to

Disk

E: C: D:
2. HDD

1
Resim 2.6: Diskten diske imaj almak iin altrma balangc

36

Partitiondan partitiona (2)

Local Partition to Partition

Bir sabit diskiniz var diyelim ve yine imaj almak istiyorsunuz. Bu durumda sabit diskiniz tek blmden oluuyor ise CD yada DVDye kayt yapmanz gerekiyor. Bir PC iinde genellikle tek sabitdisk kullanld ve bilgilerinde bir yerlerde silinmeden kalmas istendii iin mevcut disk iki veya daha fazla blme blnr. Bu paralarn her birine partition denir. 1.blme C: srcs olarak iletim sistemi kurulur, 2.blm ise D: srcs olarak yedekleme amacyla kullanlr. Bu uygulamann disk to diskten ayran en byk zellii, farkl kapasitelerdeki disk blmlerinin kapasitelerini deitirmeden klonlanmasdr.
Partition (C:) to Partition (D:) Partition to Partition (C:) (E:)

C: D:
1.HDD

E:
2.HDD

2
Resim 2.7: Diskin bir blmnden dier bir blmne yada baka bir diskin blmne dosya halinde imaj almak iin altrma balangc

Diskten dosya ya (3)

Local Disk to Image

Dzgn alan ve tm programlar kurulmu bir PC, dier yeni PC lerde de kullanlyor ise imaj dosya haline getirilerek Disk yada CD ye kaydedilerek kullanlr. Genellikle ayn bykle sahip ve blmlemesi yaplacak diskleri olan laboratuvar, internet kafe, birbirinin ayn PC servislerinin kurulumu v.b. olan yerlerde tercih edilir.

Disk

to Image

E:

C: D:
1.HDD

yedek.gho

2. HDD

3
Resim 2.8 : Diskin btnn, baka bir diskin blmne dosya halinde imaj almak iin altrma balangc

Partitiondan dosya ya (4)

Local Partition to Image 37

Genellikle Ghost, dzgn alan ve tm programlar kurulmu bir PCnin herhangi bir sorunla karlamas durumunda tekrar dzgn geri kurmak iin dosya halinde dier blme imaj dosya halinde yedek alnr. Ev ve ofis kullanclarnn enok kulland yntemdir ve ounlukla bu yntem tercih edilir.
Disk to Image
baka diske

E:

C: D:
1.HDD

yedek.gho
yada ayn diskin dier blmne

2. HDD

4
Resim 2.9 :Partitiondan baka bir diske yada ayn diskin diger partitionuna dosya olarak imaj yedei almak iin altrma balangc

Altrma: C: blmn dosya olarak D: blmne yedek.gho ismiyle imaj alalm. Adm 1- Local PartitionTo Image ile yedek almaya balyoruz.

Adm 2- Yedei alnacak sabit disk seilip Adm 3- Sabit disk iindeki partitionlar OK tklanr. listelenir. 1.partition C: seilip. OK tklanr.

Adm 4- Saklanaca src seilip Adm 5- Dosyann daha az yer kaplamas File name ksmna dosya ismi verilir ve istenirse, sktrma oran sorulur. No:Yok, Save ile kayt ilemi balatlr. Fast:orta, High:yksek sktrma orandr. 38

Adm 6- Dosyalar tek para halinde Adm 7- Bitince Continue ile ilem paketlenerek kayt ilemi gerekleir. sonlandrlr yada Reset Computer ile yeniden al yapmas salanr.

2.3.3. maj Dosyalarn CDye Yazmak

Programmz Balat Programlar Norton Ghost 2003 Norton Ghost ile altralm ve aadaki pencereye ulaalm. Backup :Mevcut disk yada partitionun birebir kopyas tek dosya haline paketlenir. Buna imaj denir. Restore :Daha nceden alnm imaj dosyasndan geriykleme yaplr. Ghost Utilities sekmesindeki Norton Ghost Boot Wizard ile al disketi yaplr. Adm 1- Backup tklanp Backup Wizard penceresi leri ile devam edilir.

Adm 2- Yedei alnacak partition (C: ) seilip, CD yada DVD kaydediciniz varsa Recordable CD/DVDyi seip leri tklanr. Dosya olarak tutulacaksa File seilebilir. 39

Adm 3- CDR00001.GHO ismi otomatik olarak atlmtr. Image description penceresine hatrlamanz salayacak aklama yazabilirsiniz.

Adm 4- Herhangi bir deiiklik yapmadan Adm 5- Gelimi ayarlara girmeden leri Ok ile pencere geilir. ile devam edilir.

Adm 6- Yedek ileminin balayaca ve Adm 5- DOS ile al yaplarak ykleme kutucuk iaretlenmezse ekrandaki pencerenin yaplabilecei ifade ediliyor. DOS ykleme srasnda grntlenmesini Continue ile devam edilir. salar. leri ile devam edilir.

Adm 6- Yapaca ilemlerin listelenmitir. Run Now seilir.

raporu Adm 7- Yapdnz almalarnz var ise kaydedin. Bilgisayarnz kapanp alacak. Tamam ile devam edin

40

Artk imaj dosyanz CD yada DVDye yazld. Ayn ilemi Adm 2de File seenei ile gerekletirerek devam edersek yazacanz isim, belirteceiniz disk iindeki bir klasrn iine (rnein d:\yedek\martyed.gho) bir imaj dosyasda oluturabilirsiniz. Bu imaj dosyas iinde C: srcsndeki tm dosyalar paketlenmi durumdadr. Windows, herhangi bir nedenden alamaz hale geldiinde DOS yada CD ile al yapp geri ykleme (restore) gerekletirilebilinir. Paketli bu gho uzantl dosyann ierisinde birok dosya vardr. Bu dosyalarn bazlarna yeniden kurulum yapmadan kullanma ihtiyacnz doabilir. Bu imaj dosyas iinden herhangi bir dosyaya ulamanz gerektiinde Ghost programnn kurulduu klasrn iinde (C:\Program Files\Symantec\Norton Ghost 2003) GhostExp.exe isimli bir dosya vardr. Ghost Explorer olarak isimlendirilen bu program altrlp, File Open seenei kullanlarak daha nceden yedek alnan dasyann ierii tpk Windows Gezgini ile bakar gibi grlebilir, dosyalarn kopyas alnabilir.

Resim 2.10: yedek.gho dosyasnn GhostExplorer ile ierisinin grntlenmesi

2.3.4. maj Geri Yklemek

Sistemimize kurulu olan Ghost 2003 programnn Restore komutu ile grsel geri alma ilemi yaplabilir. Genellikle bu ilem WINDOWSsunuzun alamaz duruma geldii hallerde gerekletirildii ve virsn tehdit ettii durumlarda yapldna gre temiz bir DOS al ile yaplmas daha uygun olacaktr. DOS Geri ykleme srasnda 2 yntem vardr. Bunlar; Disk olarak alnm imaj dosyasndan geri ykleme , (disk to from image (1)). Partition olarak alnm imaj dosyasndan geri ykleme , (partition to from image (2)).

41

Disk

to Image
baka diskten

E:

C: D:
1.HDD

yedek.gho
yada ayn diskin dier blmnden

2. HDD

Resim 2.9: Ayn diskin D: blmndeki ya da baka disk-disket-CDdeki imaj dosyas C: ye geri yklenebilir

Bu ileme balamak iin;PCnizi bir al disketi yada al CDsi ile an. (CD den yada disketten ilk al iin BIOS boot ayarlarn nceden yapm olmanz gereklidir. Baz BIOSlarda F12 ile boot mens ekranda getirilebilir) A:\> GHOST yazarak program altralm. Altrma: DOS al haline getirilimi ve CDye atlm imaj dosyasn C: blmne geri ykleme ilemini yapalm.

Adm 1- Local PartitionFrome Image

Adm 2- Daha nceden alnan imaj dosyas seilip Open tklanr

Adm 2- Yklemenin yaplaca partitiona Adm 3- Yklemesi yaplacak partition ait disk seilip OK tklanr seilip OK tklanr 42

Adm 4- Partition iindeki tm programlarn Adm 5- Dosyalar yklenmeye balar. silinip zerine yeniden yazlacan belirten %100 oluncaya kadar devam eder. uyar gelir.

Adm 6Yklemenin baaryla tamamlandn belirten aklamadan sonra Reset Computer ile al yeniden balatlr.

2.4. A zerinden Yedekleme

2.4.1 A Komularndan Bilgisayara Ulamak
Diskinizde yeterli yer olmad zaman yedeinizi almak iin tanabilir depolama cihazlar kullanmakta bir zm olarak dnlebilir. Fakat bunun iin ekonomik ihtiyalar gerektirmektedir. Bir laboratuvar ortamnda a yaplandrmas var ise a iinde bulunan bilgisayarlarn herhangi birinde bulunan program yada dosya dier bilgisayarlar tarafndan da kullanlabilir. Laboratuvarda bulunan tm bilgisayarlar, dosyalarn belirtilen paylaml klasrde kayt altna alabilir. Bunun iin a zerinde kayt yaplacak klasrn tam paylaml halde hizmete alm olmas gerekir. A zerindeki AEML isimli bilgisayarda belgeler isimli bir paylam aalm. Adm 1- Belgeler isimli bir klasr oluturun. Adm 2- Klasr zerinde sa tklayn Adm 3- Paylam ve Gvenliki tklayn (XP Home iinde ifre ile paylatrma yoktur. Paylam detaylandrmak iin basit paylam zellii seilmemelidir.) 43

Adm 4- Basit paylamda ; Bu klasr ada paylama a seilirse, a zerinden okunup, alabilir. Paylam ad blmne, ada grlecek ismi yazlr. A kullanclar dosyalarm deitirebilsin seilirse, a zerindekilerin okuyup amann yan sra yazma, deitirme hatta silme yetkisi verilmi olur. Tabi ki bu durum dardan virs girii ve hertrl tehlike anlamna gelmektedir.

(*Eer ada bulunan PC lerin paylam adn grmesini istemiyorsanz, paylam adnn sonuna $ iareti koyunuz - belgeler$ gibi yada paylamn kullancya zel verilmesi istenilirse; 1- Belgelerim penceresi (veya baka pencere) alr, 2- Aralar - Klasr Seenekleri seilir, 3- Basit dosya paylamn seeneinin onay kaldrlr. Artk istediiniz verebilirsiniz. kullancya kullan

paylam

44

Bu durumda Paylam ve Gvenlik seildiinde yandaki pencere karnza gelecektir. Sisteminize tanmladnz kullanc isimleri sizin belirlediiniz yetkilere uygun kullanr. Bunlar; -Oku : Sadece okunabilir, -Okuma ve Yrtme :Okunur ve altrlr, -Yaz : erisine bilgi eklenebilir. -Deitir : Alp ierik deitirilebilir. -Tam denetim: Tm ilemler yaplabilir. Bunlar; okuma, altrma, yazma, silme, deitirme ilemleridir.

A zerinde paylama alan klasr iindeki bilgiler sadece okunacak ise Bu klasr ada paylama a yada basit paylamda deil ise Oku aktif yaplarak paylama alm olmas yeterlidir. A zerendeki paylama alm klasre erimek iin; Masastnden A Balatlarm ift tklanr. Gelen pencereden alma grubu bilgisayarlarn gster tklanr. Veri alacanz PC bu alma grubunda grnyor ise ift tklayarak ierisindeki paylama alm olan paylam isimlerine ulalr. PC baka bir alma grubu iinde ise pencerenin ara ubuunda bulunan Yukar dmesi ile a zerindeki alma gruplar listelenir. Girilecek grup ismi ift tklanp paylamn bulunduu bilgisayar ismide ift tklanarak paylam isimlerine ulalr. Girilecek paylam ismide ift tklanarak ierisindeki dosyalar grntlenir. Gerekiyorsa duruma gre kopyas alnr.

Tam paylama alan klasr iine dardan kopyalanacak bir program paracnn bilgisayarnzda verebilecei zararlar grup halinde tartn.Tam paylama alan bu klasr C: srcs ise dardan bu bilgisayara neler yaplabir? A zerindeki aeml isimli bilgisayarda belgeler isimli bir paylama ulatmz dndmze gre Paylam iine girdiinizde pencerenizin adres ubuunda yazan komut satr ise aadaki gibi olmas gerekir.

45

Bu komut satrndaki ifadeleri yle aklayabiliriz;

\\ aeml \ belgeler paylam adn

Ada bilgisayar adn

A komularndaki aeml isimli PCnin iindeki belgeler klasrne girilir.

Resim 2.1: Adaki aeml bilgisayarndaki paylama alm belgeler penceresi

Bilgisayarm yada Belgelerim penceresini ak adres ubuuna \\aeml\belgeler yazp Enter tuuna basarak hzlca giri yaplabilir.

2.4.2. Verileri Dier Bilgisayara Kopyalamak

A zerinde bulunan aeml bilgisayarndaki belgeler isim ile yazlabilir ekilde paylama alm klasre, bilgisayarmzdaki verilerimizi kopyala yaptr yada srkle brak ile kopyalayabiliriz. Paylama ulamak iin A Balantlarm ift tklanarak kayt yaplacak bilgisayara ulalabilecei gibi ilgili pencerenin adres ubuuna \\aeml\belgeler yazp Enter tuuna baslarak da gerekletirilebilir . Verilerinizi kopyalayacanz pencere alm olacaktr. Artk kendi bilgisayarnzda bir pencere am gibi kopyalama ilemlerini uygulayabilirsiniz.

Resim 2.2: Windows gvenlik merkezi ile sisteminizi gncel tutun

46

2.4.3. Kopyalanan Verileri CD ye Yazmak

A zerinde veri aktarm hz, a zerindeki veri trafik younluuna bal olarak deikenlik gsterir. CD ye yazma ilemi srasnda, CD ye yazlacak veri adaki bir PC den direkt olarak CD iine yazlmak istenirse a trafii kesintilere neden olabilir ve yazm hzn da olduka drr. Bu tip sorunlarla karlamamak iin ncelikle CD ye yazacanz verileri kendi bilgisayarnzda bir klasr iine kopyalamalsnz. Bu ilemi gerekletirdikten sonra, daha nce Klasr CD ye yazmak balkl 2.1.2. konusundaki admlar kullanlarak CDye yazabilirsiniz.

47

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Sisteminizdeki verilerin yedeini oluturduunuz yeni bir klasre XCOPY alnz.

neriler

Oluturduunuz bu klasr CDye yazdrnz.

Yedekleme ilemini Windows Yedekleme/Geri Ykleme Sihirbaz Donatlar Sistem Aralar ile gerekletiriniz.

Bilgisayar sisteminizin imajn baka Disk to disk bir disk zerine alnz

Sisteminizi yedekleyiniz.

zerinden

48

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TEST (LME SORULARI)
Aadaki sorulardan; sonunda parantez olanlar doru yanl sorulardr. Verilen ifadeye gre parantez iine doru ise D , yanl ise Y yaznz. kl sorularda doru kk iaretleyiniz. (Doru-Yanllar 5puan, oktan semeli sorular 10 puandr) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Sabit diskin paralanm her bir parasna partition denir ? ............................. D( ) Y( ) Yedek alnm dosyalar geri yklemek iin Backup ilemi yaplr. ................ D( ) Y( ) Yedekleme, XP Home letim Sistemine sonradan kurulur. ............................ D( ) Y( ) CD den CD ye kopya almak iin Nero program kullanlr. ............................ D( ) Y( ) Disk to Disk hem fdisk hemde format ilemini gerekletirir. ........................ D( ) Y( ) Bir diskin imaj dosya halinde alnrken, dosya ayn disk iine alnabilir. ......D( ) Y( ) Aadakilerden hangisi imaj program deildir? A ) Acronis B ) Restore C ) ImageReady D ) Ghost

Diskin tmnn yedeini, dosya olarak almak iin hangi sra takip edilir? A ) LocalPartitionto Image B ) LocalDiskfrom Image C ) LocalDiskto Image D ) LocalPartitionto Partition A zerinde paylam isminizin grntlenmesini istemiyorsanz bana hangi iareti koyarz? A)& B)$ C)@ D)# \\ iareti neyi temsil eder? A ) Src B ) Partition C ) A D ) Klasr

9.

10. 11.

Ghost programnda geri ykleme yaplrken imaj dosyanzn geri yklenecei yer iin hangi ifade kullanlr? A ) Local B ) Drive C ) Source D ) Destination Hangisi DOS altnda imaj alndktan sonra geri ykleme ilemidir? A ) disk to image B ) partition to partition C ) disk from image Birden fazla komutu altran toplu ilem dosyasna ne denir? A ) Ghost.exe B ) Autoexec.bat C ) Nero StartSmart D ) disk to disk D ) Backup.exe

12. 13.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz. 49

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kstaslara gre deerlendiriniz. DEERLENDRME LTLER Virs, trojan, spyn zarar verme ekillerini anlatabildiniz mi? Antivirs programn kurup ayarlarn yapabildiniz mi? Antivirs programnz gncelleyebildiniz mi? Sistemi virs testinden geirebildiniz mi? Verileri bir srcden baka bir srcye kopyalayabildiniz mi? Verileri CD ye yazabildiniz mi? Windows Yedeklemeyi kullanarak yedekleme yapabildi niz mi? Yedekleme ayarlarn retildii ekilde uygulayabildi niz mi? Image Programn kurabildi niz mi? Disk veya blmn (partitionun) imajnn alabildi niz mi? A kullanarak verilerini kullanma aabildi niz mi? Verilerini adaki baka bir bilgisayara kopyalayabildi niz mi? Geri ykleme noktas oluturabildiniz mi? Oluturduu geri ykleme noktasna dnebildiniz mi? Evet Hayr

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

50

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Y D D Y D Y B B A C C A D

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 D Y D D D Y C C B C D C B

51

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

www.antivirus.odtu.edu.tr www.bid.ankara.edu.tr/yardim.html www.bilgisayardershanesi.com www.bilisimlisesi.com www.bim.gazi.edu.tr www.chip.com.tr www.kaspersky.com www.mcafee.com www.microsoft.com/turkiye www.olympos.org www.pandasoftware.com www.pcworld.com.tr http://security.symantec.com www.wikipedia.org www.yenidownload.com/yardimmerkezi.asp

52

KAYNAKA KAYNAKA
http://agguvenligi.hakkindabilgi.com www.antivirus.odtu.edu.tr www.bid.ankara.edu.tr/yardim.html www.bilgisayardershanesi.com www.bim.gazi.edu.tr/virsler.htm www.chip.com.tr www.cisecurity.org http://csirt.ulakbim.gov.tr/dokumanlar/ www.kaspersky.com www.mcafee.com www.microsoft.com/turkiye/athome/security/default.mspx www.olympos.org www.pandasoftware.com http://pcpratik.blogspot.com www.pcworld.com.tr http://security.symantec.com www.wikipedia.org www.yenidownload.com/yardimmerkezi.asp

53