1

KROMATOGRAF DEDEKTRLER In Dedektrleri, yon Dedektrleri

Kromatografi, kompleks karmlardaki eitli maddeleri birbirinden ayrmaya ve tanmlamaya olanak veren ve bilim adamlarnn almalarn kolaylatran bir seri ayrma yntemleri tekniidir. Tm kromatografik uygulamalarda bir "sabit faz" ve bir "hareketli faz" bulunur. Bir karmdaki maddeler hareketli faz ile srklenerek sabit faz zerinden tanr; rnekteki maddelerin g etme hzlarnn farkl olmas, her bir maddenin sabit faz zerinde gruplaarak ilerlemesine yol aar, bylece karm iindeki maddeler birbirinden ayrlrlar

GAZ KROMATOGRAFS (GC) DEDEKTRLER

Bir gaz kromatografisi dedektr kromatografik ilem uygulanan bir karmdaki bileenleri sratle ve hassasiyetle alglayabilen bir aygttrr; sisteme uzamsal ve zamansal boyutlada yerleririlebilir. Herhangi bir anda, tayc gazdaki madde konsantrasyonu sadece binde birka seviyesindedir ve dedektr bunun ok altndaki deerleri alglayabilecek kapasitede olmaldr. Ayrca bir pikin dedektr getii sre 1 sn veya daha ksa bir zaman aral olduundan, dedektr ksa bir periyot iinde tm alglama gcn gsterebilmelidir. Dedektrn dorusal ve muntazam alglamalar yapabilmesi ve uzun sre kararlln koruyabilmesi istenir. lk kullanlan dedektrler arasnda gaz younluu terazisi, katarometre, alev temokupl dedektr, -n dedektr ve emissivite dedektr saylabilir. Gaz kromaatografisi tekniklerindeki gelimeler son on ylda artk kararl hale gelmi gibidir; bu durum GC dedektrleri iin de sz konusudur. Son yllarda ok az sayda yeni ticari gaz dedektr retilmitir. Yirmi yl ncesinde olduu gibi hala ok popler olan ve tm gaz kromatografik almalarn, yaklak %95inde kullanlabil drt dedektr tipi vardr; termal iletkenlik (TCD), alev iyonizasyon (FID), nitrojen fosfor (NPD), ve elektron yakalama (ECD)

2 Alglanmas istenen komponentlere bal olarak gelitirilmi ok eitli gaz kromatografisi dedektr vardr. Kullanm alan yaygn olan baz dedektrler, uygulama alanlarve hassasiyetleri aadaki tabloda verilmitir. Tipik Baz Gaz Kromatografisi Dedektrleri ve Alglama Limitleri Dedektr Tipi Termal iltkenlik (TCD) Alev iyonizasyon (FID) Nitrojen fosfor (NPD) Elektron yakalama (ECD) Atomik emisyon (AED) Fotoiyonizasyon (PID) Ktle spektrometre (MSD) Uygulanabilir rnekler evrensel hidrokarbonlar N, P ieren rnekler halojenli hidrokarbonlar element seici gaz ve buhar bileikler ayarlanabilir rnek
-12

Alglama 500 pg/ml 1 pg/s P: 10 , N: 10-11 (g/ml) 5 fg/s 1 pg 0.002-02 g/L 0.25-100 pg

Gaz kromatografisi dedektrerin ou, GC kolonundan gelen akmdaki bileenlerin iyonlatrlmasnda farkl iyonizasyon metotlarnn kullanld iyon dedektrleridir; bir kapasitr veya vakum tpne benzerler. Bir iyonizasyon dedektr, iinde, nemli derecede iyonizasyon potansiyeli retebilen bir gaz bulunan szdrmaz bir iyon odacdr. Bu amala argon, kripton, neon, ksenon, helyum gibi gazlar kullanlabilir. Tipik olarak odack metalden yaplr; negatif potansiyel tar (katot) ve topraklanmtr. Anot gergin bir tel, bir ubuk veya bir disk olabilir. Odacn bir tarafnda veya son ksmnda bir pencere vardr; pencere n (alfa, beta, gama ve X-nlar) lebilecek derecede effaf olmal ve nn odacn i tarafna nfuz etmesine olanak vermelidir. Elektrotlar bir g kaynana balandnda ve odaca n verildiinde, iyonizasyonla oluan ortalama akm veya puls says ve/veya bunlarn genlii, nn miktarn gsterir. lk retilen GC iyonizasyon dedektrlerinin (1950 yllar) hassasiyetleri, katharometre veya alev termokupl dedektrler seviyesindeydi (~10-6 g/ml).

Termal letkenlik Dedektr, TCD

Kullanm alan geni olan bu yntemde, gaz akmndaki ssal iletkenliin deimesi alglanr; bu amala kullanlan cihaza bazan "katharometre" denir. Cihazn hassas elementi elektrikle stlan bir kaynaktr; kaynan scakl, sabit elektrik gcnde, etrafndaki gazn sl iletkenlii ile deiir. Element ince bir Pt tungsten tel veya yar iletken bir termistrdr. Tel veya termistrn direnci gazn sl iletkenliinin bir lsdr; telin scaklk katsays pozitif, termistrnki negatiftir. TCDlerde genellikle ift dedektr kullanlr; biri tayc gaz (referans), dieri tayc gaz ve rnek karmnn sl iletkenliini izler. Bunlar rnek injeksiyon odacnn nndeki gaz akm iine ve kolon kna konarak tayc gazn sl iletkenlii yok edilir; ak hz, basn ve elektrik gcndeki deiiklerin etkisi de en aza indirilir. Dedektrlerin direnleri, bir Wheatstone kprsnn iki kolu zerinde birletirilerek kyaslanr. Hidrojen ve helyumun sl iletkenlikleri, pek ok organik maddeye gre 6-10 kat daha fazladr. Bu nedenle ok az miktarlardaki organik maddeler bile kolon akndaki sl iletkenlii nemli derecede drr. Azot ve karbon dioksitin iletkenlikleri organik maddelerinkine yakndr; bu nedenle tayc gaz azot veya karbon dioksit ise sl iletkenlik yntemi hassasiyetini kaybeder. Isl iletkenlik dedektrleri basit, kaba ve ucuzdur. Bunlar dier baz dedektrler kadar hassas deildir.

wheatstone kprsne sensr balants

wheatstone kprsne referans balants

sensr flament kolondan tayc gaz

referans flament referans tayc gaz

Isl iletkenlik dedektr ematik grnm

http://www.chromatography-online.org/GCDetectors/Katharometer/rs31.html

stlm metal blok

Alev yonizasyon Dedektr (FID)

Pek ok organik bileik bir hidrojen/hava alevinde piroliz edildiinde, baz ara rnler verirler; bu reaksiyonlar alevden elektrik tanmasna yol aarlar. ekilde grlen bir sistemle iyonlar toplanarak oluturulduklar iyon akm llebilir. Bir alevin elektrik direnci ok yksektir (1012 ohm gibi) ve meydana gelen akm da nemsizdir; bu akm ancak bir elektrometre ile llebilir. Karbon bileiklerinin alevdeki iyon says (kabaca) alevde indirgenen karbon atomlarnn says ile orantldr; Karbonil, alkol, ve amin gibi fonksiyonel gruplar ok az iyonlarlar veya hi iyon vermezler. Hidrojen alev dedektrleri ok kullanlan, ok hassas dedektrlerdir. Isl iletkenlik dedektrlerine kyasla daha karmak ve daha pahaldr. Bunlarn dorusal alglama aral daha genitir.
k gaz

kollektr elektrot balants

kollektr elektrotlar alev

izolasyon jet balants H2

jet
http://www.chromatographyonline.org/GC-Detectors/FlameIonization/FID-Design/rs37.html

izolasyon

kapiler kolon hareketli faz (helyum)

hava veya oksijen (yanma iin)

Alev yonizasyon dedektr

Nitrojen-Fosfor Dedektr (NPD)

Nitrojen-fosfor dedektr (bazen termiyonik dedektr de denir), alev iyonizasyon dedektrne benzeyen, fakat tamamen farkl prensiplere gre alan ok hassas zel seici bir dedektrdr; 10-12 g/ml fosfor ve 10-11 g/ml nitrojeni lebilir. Bir fosfor atomuna kar, bir azot atomundan 10 kat, bir karbon atomundan da 104 106 kat daha fazla respons verir. Bu zellikler NPDyi zellikle fosforlu pestisidlerin tanmlanmas ve tayin edilmesinde ok nemli klar. Bir NPD yap olarak alev iyonizasyon dedektrne benzer; farkllk, hidrojen jetine yakn bir mesafede yerletirilmi, iinde stc bir sarm olan bir ribdyum veya sezyum klorr taneciktir; taneciin bulunduu yerde, H2 ve tayc gaz N2 karr. Dedektr hem nitrojen ve hem de fosforun alglanmas iin kullanldnda hidrojen akm en dk dzeyde tutulmaldr; bu durumda jette gaz yanmaz. Dedektrn sadece fosforu alglanmas istendiinde daha fala hidrojen verilir ve karm jette yanar. Istlan alkali tanecik, termiyonik emisyonla elektronlar emitler (yayar), bunlar anotta toplanr ve elektrot sisteminde arka plan akmn yaratrlar. Nitrojen veya fosfor ieren bir rnekle alldnda ksmen yanm nitrojen ve fosforlu maddeler taneciin yzeyinde adsorblanr. Adsorblanm madde yzeyin i-fonksiyonu drr, bunun sonucu olarak elektron emisyonu artar ve anotta toplanan akm ykselir.
anot + stc balantlar stc _ hava rubidyum veya sezyum tanecik

alev

hidrojen
http://www.chromatographyonline.org/GC-Detectors/NitrogenPhosphorus-Detector-(NPD)/rs45.html

nitrojen (tayc gaz)

Nitrojen-fosfor dedektr

Elektron-Yakalama yonizasyon Dedektr (ECD)

Elektron-yakalama dedektrleri, X-nlar lmne benzer ekilde alrlar. Dedektrde dk enerjili n ile elektronlar ve iyonlar retilir. lk kullanlan kaynak bir gm sarm iinde absorblatlm trityumdu; ancak bu maddenin yksek scaklklarda kararsz olmas nedeniyle ok daha kararl olan 63Ni kaynak kullanlmaya balanmtr. Kolondan kan akm, bir beta-vericiden geirilir. Vericiden gelen bir elektron, tayc gaz (ounlukla azot) iyonlatrr ve bir elektron karr. Ortamda organik madde yoksa bu iyonizasyon sonunda sabit bir akm grlr. Organik madde bulunmas durumunda ise elektronlar madde tarafndan yakalanacandan akm der; Akm kayb llr ve sinyal meydana gelir. Elektron-yakalama dedektr, FID kadar hassas bir dedektrdr; fakat dinamik aral snrldr. Daha ok halojenli bileiklerin analizlerinde kullanlr. Peroksidler, kinonlar, ve nitro gruplar gibi elektronegatif fonksiyonel gruplara kar ok hassastr. Aminler, alkoller, ve hidrokarbonlara kar hassasiyetleri dktr. Bu dedektrler en ok klorlu tarm ilalarnn analizlerinde kullanlr.
izolasyon

radyoaktif kaynak

atk k ak difzr izolasyon + elektrotlar -

GC kolonu N2 veya H2 pulslu modda: argon iinde %10 metan

http://www.chromatographyonline.org/GC/Detectors/ElectronCapture/rs43.html

Elektron yakalama dedektr

Atomik Emisyon Dedektr (AED)

Atomik emisyon dedektr, alev iyonizasyon dedektre benzer; farllk, AEDlerde ksmen iyonlam plazma kullanlmasdr. Atomik emisyon dedektrler element seici dedektrlerdir. Plazma kaynak, bir rnein tm elementlerini atomize eder ve bunlarn karakteristik atomik emisyon spektrumlarnn elde edilmesini salar. Atomik emisyon alglamas esasna gre altndan uygulama alan k genitir. Plazmann yaratlmas iin yntem uygulanr: Mikrodalga-uyarmal plazma (MIP) ndktif balantl plazma (ICP) Doru akm plazma (DCP)

Bunlar arasnda en fazla kullanlan mikrodalga-uyarl plazmadr Atomik emisyon dedektrde kapiler kolondan gelen akm plazma lmesine ileten bir arayz, bir mikrodalga odac, soutma sistemi bulunur. Dedektr k bir difraksiyon gratingin bulunduu optik sistemden geer ve ayarlanabilir bir fotodioda gelir.
su girii pencere enerji girii

gaz girii

plazma

aynaya

GC kolonu

su k

http://chemwiki.ucdavis.edu/Analytical_Chemistry/ Instrumental_Analysis/Gas_Chromatography#Detection_Systems

Atomik emisyon dedektr (AED)

Fotoiyonizasyon Dedektr (PID)

Bir fotoiyonizasyon dedektr, yksek enerjili fotonlarla (tipik olarak UV k) moleklleri krarak pozitif ykl iyonlar haline dntren bir iyon dedektrdr. Gaz kromatografisi kolonundan kan akm yksek enerjili fotonlarla bombardman edilir, molekller yksek enerjili UV absorblar ve iyonizasyon potansiyeli fotonun enerjisinden daha dk olanlar iyonlarlar, pozitif bir iyon meydana gelir. Meydana gelen iyonlar bir toplayc elektrotta toplanr; iyon akm amplifiye edilir ve okuyucuya gnderilir. Bu amala kullanlan UV lamba 10.6eV, 11.7eV, ve 11.8eV olabilir.
elektrometre + elektrotlar frn duvar

bilgisayar g uygulama

UV lamba

GC kolonu UV geirgen pencere stlm iyonizasyon odas eksoz veya dier bir dedektre balant

UV opak izolasyon odac

http://www.chemistry.adelaide.edu.au/ external/soc-rel/content/pid.htm

Fotoiyonizasyon dedektr (PID)

Ktle Spektrometre (MS) Dedektrler

Ktle spektrometre dedektrler, tm gaz kromatografisi dedektrleri arasnda en gl olanlardr. Bir GC/MS sisteminde ayrma boyunca, ktle spektrometresi srekli olarak ktleleri tarar. rnek kromatografi kolonundan ktnda bir transfer hattndan geerek ktle spektrometrenin giriine gelir; burada bir elektron-darbe (impact) iyon kayna tarafndan iyonlatrlr ve fragmanlara ayrlr. Bu ilem srasnda rnek enerjili elektronlarla bombardman edilir ve elektrostatik kuvvetler molekln elektron kaybederek iyonlamasn salar. Bombardmann ilerletilmesi iyonlarn fragmanlara dnmesine neden olur. Ktle analizrne giren iyonlar burada m/z (ktle-yk oran) deerlerine gre sralanrlar. yonlarn ou tek deerlidir. Sistemde, kromatogram alkonma zamanlarn belirler, ktle analizr de piklerden, karmda ne tr molekllerin bulunduunu saptar. Kullanm en yaygn olan kle analizr, gaz anyon ve katyonlarn elektrik ve magnetik alan vastasyla uzun sre tutulmasn salayan kuadrupol iyon-kapan analizrdr. yon kapan analizrnde elektrot bulunur. Merkez elektrot halka; st ve taban elektrotlar yarm kre eklindedir. yonizasyon ve ktle analizi ayn yerde gerekleir. Ayrlan iyonlar bir iyon dedektryle llr; kullanm en yaygn olan dedektr, srekli dinod tip bir iyon dedektr olan elektron multiplierlerdir.
halka elektrot st elektrot flament sistemi e- giri boluu merkez elektrot GC akm taban elektrot EMP dedektr
http://www.nature.com/nrd/journal/v2/n2/ fig_tab/nrd1011_F4.html http://ull.chemistry.uakron.edu/gcms/

iyon kayna

dedektr

giri u elektrot

k u elektrot

iyonlarn dme boluu

Kuadrupol iyon kapan iin iki ematik diyagram

10

Alev Temokupl Dedektr (FTD)

Alev termokupl dedektr ilk retilen GC dedektrlerindendir ve alev iyonizasyon dedektrlerin ((FID) ncs olarak kabul edilebilir. FIDlerin retimiyle FTDlerin ticari nemi kalmamtr. FTDde tayc gaz olarak. hidrojen, veya hidrojen+nitrojen karm kullanlr; kolondan gelen gaz kk bir jetin ucunda yaklr; alev, jetin st ksmna yerletirilmi olan termokupl str. Gaz akmnda analiz edilecek madde olmas halinde gazn yanma ss artacandan alevin scakl ve termokuplun k da ykselir. k, bir potansiyometrik kaydediciye gnderilir. Dedektrn responsu, maddenin yanma ssyla orantldr ve konsantrasyonun nc dereceden byklnn zerine kadar dorusaldr; hassasiyeti 10-6 g/ml dir (heptanda).
k gaz

termokupl

termokupl

alev jet jet balants H2

kolondan hareketli faz

hava veya oksijen (yanma iin)

http://www.chromatography-online.org/GC-Detectors/ Early-GC-Detectors/Flame-Thermocouple/rs24.html

Alev termokupl dedektr

11

Emissivite Dedektr
Emissivite dedektr, alev termokupl dedektrn enteresan ve yeniliki bir ekli olarak gelitirilmi bir dedektrdr. Kolon akm yanabilen bir gazla kartrlr ve bir jette yakarak alevin parlaklnn veya renginin artmas alglanr. Alevin ters tarafnda, emitlenen a odaklanm bir mercek (bir fotoselin zerinde) bulunur. Alev nn k, basit bir potansiyometre ayla dengelenmitir. Dedektr, aromatik hidrokarbonlara kar seicidir; alevin parlakl veya rengi deitiinde sistemdeki mevcut denge bozulur ve respons potansiyometrik kaydedicide alglanr. Hassasiyet 10-6 g/ml seviyesindedir. Doygun hidrokarbonlar, aromatik hidrokarbonlarn tersine, yandklar zaman alevin parlakln yeteri kadar deitirebilecek zellikte olmadklarndan responslar zayftr, dolaysyla bu tr bir dedektrle tayinlerinde hassasiyet dk olur.

40 mesh bakr elek reflektr destei metal reflektr paslanmaz elik jet fotosel az selenyum fotosel cam lensler kolon girii kmr gaz girii hava girii
http://www.chromatography-online.org/GCDetectors/Early-GC-Detectors/Emissivity/rs26.html

kolon kolon stc ceket

Bir emissivite dedektr

12

Alev Fotometrik Dedektr (FPD)

Alev fotometrik dedektrler (FPD) slfrl veya fosforlu bileiklerin tayininde kullanlan dedektrlerdir. Bu tr bileikler bir hidrojen/hava alevinde kemiluminesans reaksiyon verirler; Alev fotometrik dedektrlerde alglama, indirgen bir alevin iinde uyarlm S2 ve HPO trlerin oluumuna dayanr. Bu trlerin karakteristik kemiluminesans emisyonu bir fotomultiplier tple, uygun optik filtreler kullanlarak llr; deerler, slfr iin 394 nm, fosfor iin 510-526 nmdir. Dedektr responsu fosfor iin dorusal, slfr iinse konsantrasyonun karesine baldr. Seici alglama yaplabilmesi iin, alev ve fotomultilier tp arasna bir giriim filtresi konulmutur. Sistemde bir yanma odac, hidrojen (yakt) ve hava (oksitleyici) girileri iin gaz hatlar ve yanma rnlerinin uzaklatrld bir eksoz k bulunur. Ayrca, alevden yaylan UV ve grnr nlarn tutulmas iin termal bir filtre (bandpass) kullanlr. Fotomultipliertp, yanma odacndan fiziksel olarak izole edilmitir.

kemilminesans alglama blgesi

eksoz

termal filtre

yksek voltaj g kayna

PMT alev hava girii H2 girii scak metal blok GC frn duvar GC kolonu deitirilebilir arayz filtre

ampifier ve bilgisayara

http://www.files.chem.vt.edu/chemed/sep/gc/detector/fpd.html

Alev fotometrik dedektr (FPD)

13

Pulslu Alev Fotometrik Dedektrler (PFPD)

Eski alev fotometrik dedektrlerin (FPD) sadece slfr ve fosfor iin seici olmalarna karn yeni gelitirilen PFPD, bata slfr ve fosfor olmak zere, N, As, Sn, Se, Ge, Te, Sb, Br, Ga, In ve Cu iin de seicidir. Alev fotometrede olduu gibi PFPDde de bir yanma odac (veya yakma tp) ve bir fotomultiplier tp bulunur; farkl olarak iki gaz akm girii vardr. kinci gaz akm, yanma ileminde analit emisyon parlakln dzeltmede yararldr. PFPDnin st ksmndaki yakma teli srekli olarak kzgn (krmz) haldedir. Gazlar ve kolondan gelen akm yakcnn iine akarken alevlenebilir karm oranna ulatklarnda yakma teli tarafndan yaklr ve alev geriye, yakma tpne dner. Yakma tpnde bulunan kolay alevlenebilir tm maddeleri 10 milisaniyeden daha ksa bir zamanda sratle yakar ve sonra kar gider. Bu ksa alev pulsundan sonra daha zor alevlenebilen analitler uyarlr ve elementlerinin zelliklerine uygun k yayarlar. Bu periyot srasnda fotomultiplier tp, yakma odacndaki olaylar sonucu analitten yaylan kaydeder. 300 milisaniye sonra, giri tpleri ve kolondan yeni bir akm gelir, alev pulsu ile ayn ilemler tekrarlanr. Saniyede alev pulsu kaydedilecek ekilde ilem devam eder.

eksoz yakc yakma tp

amplifiere

PMT
safir pencere cam filtre

ikinci gaz girii H2 girii GC kolonu

http://www.shsu.edu/~chm_tgc/ primers/pfpd.html

Pulsku alev fotometrik dedektr (PFPD)

14

-In yonizasyon Dedektr

-n dedektr retilen (1956) ilk iyonizasyon dedektrdr; iinden saf tayc gazn getii bir referans hcre ile kolon akmn tayan bir sensr hcreden oluur. Her hcrede, emisyonu veren ve kademeli fisyon ilemiyle kararl Zr(90) atomuna dnen stronsyum(90) kayna bulunur. Doan iyonizasyon akmlar birbirlerini yok edecek, yani sistemi dengede tutacak ynlerde dzenlenir. Bu durumda iki hcrede olabilecek herhangi bir basn veya scaklk deiimi dengeyi bozar. Test edilecek maddeyi ieren kolon akmnn bulunduu hcrede oluan diferensiyal sinyal amplifiye edilir ve kaydedilir.

90

Sr kaynak

voltaj dzenleyici + akm

kadedici amplifier elektrometre

izolasyon yksek impedans referans ak elektrot

90 Sr kaynak

atk

+ voltaj dzenleyici

http://www.chromatography-online.org/GC-Detectors/EarlyGC-Detectors/b-Ray-Ionization/rs25.html

-n iyonizasyon dedektr

15

Termiyonik yonizasyon Dedektr

Istlan bir flamentten retilen elektronlar uygun bir potansiyel tarafndan hzlandrldnda, yolu zerindeki herhangi bir gaz veya buhar molekllerini iyonlatrabilecek yeterli enerjiye sahip olur. Bu bak asyla, gaz kromatografisi almalarnn ilk yllarnda (1957), standart bir vakum iyonizasyon geyci modifiye edilerek bir GC dedektr olarak kullanlabilir hale getirilmitir. Alglayc, iinde bir flament, zgara toplayc-elektrot ve anot bulunan bir vakum tpdr; ekil olarak termiyonik triod valfe benzer. Tp vakum altnda alr; kolon akmn alabilecek ayarlanabilir bir giri delii vardr. Tayc gaz olarak helyum kullanlr. Tayc gaz helyumdur. Dedekrn responsu iindeki gazn basnc ile orantldr (0.02-1 5 mm Hg). Bu aralktaki gaz basncnda respons dorusaldr.

http://geetaworld.com/wp-content/ uploads/Ion%20Gauge.jpg

souk kapana
http://www.chromatography-online.org/GC-Detectors/ Less-Common-Detectors/Thermionic-Ionization/rs82.html

yonizasyon gey dedektr

16

Argon yonizasyon Dedektrleri

lk iyonizasyon dedektrlerini takiben tamamen farkl prensiplere gre alan iyonizasyon dedektrleri gelitirildi; bunlarda, pek ok organik bileii iyonize edebilecek yeterli enerjiye sahip yar-kararl (metastabil) atomlar retebilen asal gazlar kullanld. Bir metastabil atom ykszdr, fakat d orbitteki bir elektronun yer deitirmesi srasndaki arpmalarla oluan yksek enerjiyi absorblar. Metastabil atom bir organik bileie arptnda absorblad enejiyi (11.6 eV kadar) molekle geirir; sonuta, elektronu orijinal orbitine dnerken moleklden de bir elektron kar. Bu prosesle retilen elektronlar anotta toplanrken anot akmnda byk bir art meydana gelir. (11.6 eV enerji pek ok organik maddeyi iyonatrmaya yeterli bir enerjidir.) Bu grupta toplanabilen dedektler; basit veya makro, mikro ve termal argon dedektrleridir.

1. Makro Argon yonizasyon Dedektr

Makro argon iyonizasyon dedektr paslanmaz elikten yaplm silindirik bir kap ve PTFE (veya yksek scaklklarda alldnda uygun bir seramik) izolasyonla hazrlanm bir sistemdir. Kabn iinde, gm bir folyoyla kaplanm 90Sr kaynak vardr. Kaynan radyoaktif gc ~10 mili kri kadardr. 90Sr iki aamada bozunur ve her aamada , tanecikleri kararak kararl 90Zr atomuna dnr.
(+) anot izolasyon _ + amplifiere sinyal direnci 1 x 108

dorusal diren 3 x 109

atk akm

yksek voltaj g radyoaktif kayna

90Sr

(-) katot

kolon akm

http://www.chromatography-online.org/GC-Detectors/ Ionization-Detectors/Macro-Argon/rs56.html

Makro argon dedektr ve g devresi

17 Radyoaktif kaynak tarafndan retilen elektronlar, dedektr hcrenin byklne ve elektrotlarn geometrisine bal olarak 500-2000 V potansiyel uygulanarak hzlandrlrlar. Kaskat etki dorusal bir direnle kontrol altna alnr. Organik buhar (rnek) varlnda akm ykselirken dorusal direncin ularndaki voltaj dmesi de artar; bylece, elektrotlara uygulanan voltajn da dmesi salanr.

2. Mikro Argon yonizasyon Dedektr

Mikro argon dedektrlerin etkin alglama hacmi ok kktr; ak hz 0.1 ml/dak. veya dada dk olan kapiler kolonlarla kullanlabilecek ekilde dizayn edilmitir. Anot boru eklindedir, ~2.5 mm kadar apndaki bir boluk iine yerletirilmitir; bylece, anoda sadece snrlandrlm bir yol zerindeki elektronlarn ulaabilmesi ve elektrodun etrafndaki elektrik alann ok kk olan anot ap kadar bir blgede kalmas salanm olur. Kapiler kolon anodun iine kaydrlarak yerletirilir. Anodun ucunda bulut eklinde metastabil argon atomlar oluur; kolondan gelen rnek moleklleri bu bulutun iinden geerler ve iyonlarlar.

kapiler kolondan atk akm (+) anot PTFE izolasyon radyoaktif trityum kayna paslanmaz elik beden
http://www.chromatographyonline.org/GC-Detectors/IonizationDetectors/Micro-Argon/rs59.html

(-) katot

argon

mikro argon dedektr

18

3. Termal Argon yonizasyon Dedektr

Termal argon iyonizasyon dedektr, radyoaktif veya baka bir elektron retici bir kaynan kullanlmad bir argon dedektrdr. Bu tip argon dedektrleri 150 0 Cda alrlar. Cam 150 0C ve daha yksek scaklklarda iletken zellik kazandndan, elektrotlardan biri camdr. Kolondan gelen argon tayc gaz, 150 0C veya daha yksek scaklktaki silindirik cam tp iindeki paslanma elik tpten (anot) geer. Tp (anot), cam tpten bir PTFE kaplamayla izole edilmitir. Cam yzeyden termal olarak yaylan elektronlar yksek potansiyel altnda hzlandrlrlar, argon atomlaryla arprlar ve metastabil atomlar retirler; bunlar anotta toplanrlar. Organik buharlarn alglanmas normal argon dedektrlerinde olduu gibidir; yani, organik molekller ve metastabil atomlar arprlar, retilen elektronlar ve organik iyonlar toplanr, oluan akm yksek impedansl bir amplifier ile izlenir.

PTFE kovan paslanmaz elik tp argon tayc gaz, kolondan

paslanmaz elik tp

PTFE tp

argon ak cam tp

yksek voltaj g kayna

yksek impedans amplifier

http://www.chromatography-online.org/GC-Detectors/ Ionization-Detectors/Thermal-Argon/rs61.html

Termal argon dedektr

19

Helyum yonizasyon Dedektr (HID)

Helyum iyonizasyon dedektrn kullanm alan olduka yaygndr. zellikle NOX, CO, CO2, O2, N2, ve H2 gibi, FID ve dier dedektrlerin alglamad inorganik uucu bileiklerin tayininde kullanlr. Helyum atomunun iyonlamas iin radyoaktif bir kaynak kullanlr. Tayc gaz helyumdur. Gaz kromatogrfisi cihazndan kan akm helyum iyonlaryla kartrlarak bileenlerin iyonlamalar salanr. yonlar bir elektrik akm yaratrlar; ne kadar ok iyon retilirse o kadar byk akmlar meydana gelir. HIDler alglayacaklar komponenti bozmaz veya tketmez; bu nedenle birden fazla dedektr kullanlmas gereken sistemlerde dier dedektrlerin nnde olacak ekilde nce yerletirilir. Helyum dedektr, argon dedektr prensibine gre alr; metastabil helyum atomu hzlandrlm elektronlar tarafndan retilir; enerjileri 19.8 ve 20.6 elektro volt dolaynda olduundan kolayca iyonlarlar, ve kararl gazlar ve dier uucu bileikleri alglayabilirler. HIDlerde, radyoaktif bir kaynak kullanlmadan da elektron retimi yaplabilir. Elektronlar, bir elektrik dearjyla veya fotometrik olarak retilir, uygun bir potansiyel altnda bir inert gaz atmosferinde hzlandrlr ve helyumla karlatlarak metastabil helyum atomlar retilir
dearj voltaj, ~500 V dearj elektrotlar dearj gaz dearj odac iyonizasyon odac toplayc levhalar
http://www.chromatography-online.org/ GC-Detectors/Ionization-Detectors/ Helium/rs65.html

kolon akm atk akm amplifiere 150 V

Dearj iyonizasyon dedektr

20

Pulslu Helyum Dearj yonizasyon Dedektr

Pulslu helyum dearj dedektrnde iki ayr ksm vardr. st ksm ap 1.6 m olan bir tptr; buras dearj blgesidir. Alttaki ksm metastabil helyum atomlar ve fotonlarn olutuu 3 mm apl bir tptr. Helyum takviye gaz dedektrn st ksmndan girer dearj ksmna geer. Dearj elektrotlara potansiyel uygulandnda elektronlar ve yksek enerjili fotonlar ve bir miktar da metastabil helyum atomlar retilir.

helyum takviye

dearj elektrotlar

amplifiere balant

ak boru kolon

gaz k

http://www.chromatographyonline.org/GC-Detectors/ Ionization-Detectors/PulsedHelium-Discharge/rs67.html

Figure 36 The Pulsed Helium Discharge Detector

Pulslu Dearj Elektron Yakalama yonizasyon Dedektr

Pulslu elektron yakalama dedektr, pulslu dearj helyum iyonizasyon dedektrnn gelimi bir tipidir. Fonksiyonlar, geleneksel elektron yakalama dedektrne benzer; farkll elektron retim yntemidir. Dedektr iki ksmdan oluur; st ksm dearj olaynn meydana geldii ap daha kk olan bir blmedir. Alt ksm kolon akmnda elektron yakalama ileminin meydana geldii geni apl bir blmedir. Elektrotlar arasna potansiyel uygulanr,

21 dearjla elektronlar, yksek enerjili fontlar ve bir miktar da metastabil helyum atomlar medana elir. Propanla doplanm helyum ikinci elektrodun tam altndan girer ve metstabil atomlarn paralanmasyla ve fotonlar tarafndan elektronlar retilir.
dearj gaz giri
http://www.chromatography-online.org/GCDetectors/Ionization-Detectors/Pulsed-DischargeElectron-Capture-Detector/rs77.html

dearj elektrot dearj corona dupant girii kapiler kolon

dearj elektrot toprak bias elektrot bias elektrot topayc elektrot

atk gazlar dupant girii

rnek girii / kapiler kolon

Puslu elektron yakalama dedektr

Radyoaktivite Dedektr
Radyoaktif dedektrlerin iki tipi vardr; biri sadece 13C ler, dieri 13C ve 3H ler. Her iki sistemde de tayc gaz helyum veya argon olabilir; kolon akm, bakr oksit doldurulmu bir frna gnderilir. Burada tm maddeler oksitlenerek karbon dioksit ve su kar. Sadece 13Cn saylmas istendiinde yanma rnleri bir kurutma tpnden geirilir, sonra %10 propan kartrlr ve sayc tpe gnderilir. Sayc tpte radyoaktif tanecikler tarfndan iyonlar ve elektronlar retilir ve anoda doru hzlandrlr. Bylece ayn ilemler devam ederek tayc gazn iyonizasyonu ilerler ve alnan sinyal byr. Bu reaksiyonlar kararl bir dearj olutuunda sonlanr. Reaksiyonlarn durmamas iin ortamn soutulmas gerekir; bu ii akma kartrlan propan yapar; propann grevi kuen gaz, yani soutucu gaz olmasdr.

22 Sayc tp metal bir silindirdir, merkezinde izole edilmi ubuk eklinde bir elektrot bulunur. Kasann d topraklanr ve merkez elektron ile kasa arasna yksek potansiyel uygulanr. Saycdan alnan sinyal zamana gre integre (toplanr) edilir ve bylece integratrden k akm, saniyede meydana gelen paralanma saysyla orantl olur. 13C ve 3Hin birarada saylmas istendiinde, kolon akmndaki maddelerin tmnn karbon ve suya dnmesinden sonra, gaz akmna bir miktar hidrojen ilave edilir ve dier bir frndaki stlm demir tozlarndan geirilir. Bu frnda karmdaki su, hidrojen ve trityuma indirgenir. Ayrca, hidrojenin fazlas sistemdeki adsorbtif ular doyurararak trityuun adsorblanmasn minimum dzeye drr. Sonra k gaz, %10 propan ilave edildikten sonra saycya gnderilir ve ilem 13C de olduu gibi devam eder; sonuta, hem 3H ve hem de 13C saylr.
bakr oksit dolgulu tp bakr demir dolgulu tp orantl sayc atk

kolondan Ar veya He tayc gaz

frn H2 ilavesi

frn %10 propan ilavesi

merkez elektrot

http://www.chromatography-online.org/ GC-Detectors/Radioactivity/rs80.html

Karbon ve trityum sayc bir radyoaktivite dedektr

23

SIVI KROMATOGRAFS DEDEKTRLER

Sv kromatografide, gaz kromatografide olduu gibi ok hassas dedektr sistemlerine gereksinim olmaz. Bu nedenle rnee bal olarak eitli dedektrler kullanlabilir. En ok kullanlan dedektrler ultraviyole n absorbsiyonuna dayanan dedektrlerdir. Bunlar fotometrik ve spektrofotometrik olabilir. Fotometrelerde bir civa kaynaklan alnan 254 ve 280 nm bandlar kullanlr; bu dalga boylarnda pek ok organik fonksiyonel grup absorbsiyon yapar. Spektrofotometrik dedektrler fotometrelerden daha elverilidir, nk rnekteki maddelerin absorbsiyon yapaca dalga boylarn seme olana vardr. Fotometrik dedektrlerde cihazn dalga boyu aralnda, rnekteki maddelerin absorblamas, fakat zgenin herhangi bir absorbsiyona neden olmamas gerekir. Sv kromatografisi sistemleri iin ok eitli dedektrler gelitirilmi olmasna ramen burada, bu blmde kullanm yaygn olan birka tip dedektr zerinde durulmutur. UV dedektrler Refraktif indeks dedektrler Fluoresans dedektr Elektrik iletkenlik dedektr Elektrokimyasal dedektr Transport dedektrler Buharlatrmal k salmas dedektr Ktle spektrometresi Radyoaktivite dedektr

(Ktle spektrometresi ve radyoaktivite dedektr, gaz kromatografisi dedektrleri blmnde incelenmi olduundan burada tekrar ele alnmamtr.)

24

UV dedektrler
UV dedektrler, sv ve iyon deitirici kromatografide de kullanlan ok nemli dedektrlerdir; 180-350 nm aralnda k absorblayabilen maddeler iin uygundur. Hassasiyetlei, yaklak olarak 10-8-10 -9 gm/ml dir. Tm olefinler, aromatikler, >CO, >CS, -N=O ve N N gruplar ieren molekller gibi pek ok bileik UV blgede (200-350 A) absorbsiyon yapar; tek veya ift balar ( elektronlar) vardr ve balanmam elektronlar bulunur. Ultraviyole dedektrler bir rnein absorblama yeteneini ler; ilem, rnein zelliine gre, bir veya birka dalga boyunda lm yaplmasn gerektirebilir. Drt tip UV dedektr vardr; sabit dalga boylu, deiken (veya oklu) dalga boylu, deiken (veya oklu) dalga boylu dispersiv, diod dizili (diod aray)

1. Sabit Dalga Boylu UV Dedektrler

Sabit dalga boylu UV dedektrde tek dalga boyunda bir k kullanlr; k, zel bir dearj lambasndan ede edilir. Bu amala kullanlan en popler lamba dk basnl cva buhar lambasdr; nn byk ksm 254 nm dalga boyundadr. Dk basnl kadmiyum (225 nm) ve inko (214 nm) lambalar da uygun dier lambalardr. Lambalar tmyle monokromatik deildir, dier dalga boylarnda k da yayarlar, ancak bunlarn iddetleri ok dktr. Monokromatik k elde edilmesi iin uygun bir filtre kullanlr. Dedektr, iinden kolondan gelen akmn getii silindirik bir hcredir. Uygun bir UV lambadan (veya grnr blgede allyorsa grnr lamba) gelen k rnek hcresinden geer ve bir fotoelektrik hcreye arpar. Sabit dalga boylu dedektrde n dalga boyu kullanlan lambaya baldr.
referans hcre sabit dalga boylu filtre

lamba

lens

fotoseller

rnek hcresi

elchem.kaist.ac.kr/jhkwak/ AnalChem/09/04/gif2.htm

Sabit dalga boylu UV-grnr dedektr

25

2. Deiken (veya oklu) Dalga Boyu

oklu-dalga boylu bir dispersiv dedektr ekilde grlmektedir. Ik kayna bir deuteryum veya ksenon dearj lambas gibi, dalga boyu aral geni bir kaynaktr. Gelen k iki ayna (kavisli) tarafndan paralelletirilerek holografik bir difraksiyon grating zerine gnderilir. Datlan k kavisli bir ayna vastasyla bir dz ayna zerinde odaklanr ve bu aynann as uygun deere getirilerek zel dalga boyu seilir. Seilen dalga boyundaki k bir mercek tarafndan rnek ak hcresine, dolaysyla kolon akmna gnderilir. Hcreden kan demet dier bir mercek tarafndan bir fotosel zerinde toplanr; alglama, geen n iddetinin bir fonksiyonu olarak kaydedilir. Dedektr, genellikle tarama (scan) moduna gre ayarlanr; hareketli faz ak durdurularak, rnek hcresindeki bileenin spektrumunun izilmesi tercih edilir.

optik yol

fotosel

slit

rnek hcresi (referans hcresi gsterilmemitir)

lamba

slit

200 nm

360 nm difraksiyon grating

http://books.google.com.tr/ books?id=zYIiWQ4pRucC&pg=PA163&lpg=PA1 63&dq=Fixed+Wavelength+UV+Detector&source

Deiken dalga boylu UV dedektr

26

3. Deiken (veya oklu) Dalga Boylu Dispersiv UV Dedektr

Deuteryum lambadan gelen k, iki eri lamba tarafndan ynlendirilerek holografik bir difraksiyon gratingde toplanr. Gratingde datlan k bir eri ayna ve dz aynadan yanstldktan sonra, bir dier dz aynaya gelir. Bu aynann uygun bir aya ayarlanmasyla zel dalga boyundaki k seilir ve bir mercekle rnein bulunduu (dolaysyla kolon akmnn geldii) hcreye ynlendirilir. Hcreden kan k demeti ktaki mercekle bir fotosel zerine odaklanr; geen n iddetiyle bantl bir respons verir. Dedektr, genellikle maddenin spektrumunu izen bir alete balanr.

eri aynalar
kolondan atk

difraksiyon grating
deuteryum lamba

eri ve dz ayna
fotosel

dz ayna
http://www.chromatography-online.org/ HPLC-Detectors/UV/Dispersive/rs47.html

rnek hcresi

kuvartz mercekler

Deiken dalga boylu dispersiv UV dedektr

4. Diod Dizi (Ddiod Array) Dedektr

Diod dizi dedektrnn fonksiyonu dispersiv enstrumandan tamamen farkldr. Geni aralkl bir emisyon kaynaktan (deuteryum lamba gibi) gelen k bir akromatik mercek sistemiyle paralelletirilir ve bylece n tamam, holografik bir grating zerinde bulunan dedektr hcresinden geer. Byle bir dzenlemeyle kaynaktan kan tm dalga boylarndaki k rnekten gemi olur. Gratingden kan dispers (datlm) k bir diod array zerine der. Arrayde yzlerce diod

27 vardr, her diyotun k bir bilgisayar tarafndan alnr ve bir sabit diskte depolanr. lem sonunda her bir dioda karlk gelen UV dalga boyundaki kromatogram izilir. Enstrumanlarn ou, ayrma ilemini takiben en az bir dodu izleyebilecek ekilde dizayn edilmitir; bylece ayrma gerekleirken kromatogram da izilebilmektedir. Bu tr sistemler rnekteki komponentleerin dorudan spektrumlarn verdiinden ideal sistemlerdir. (Eri, absorbsiyon-dalga boyu ilikisini gsterir.)

optik yol 200 nm lamba slit rnek hcresi

fotodiod dizisi

360 nm

difraksiyon grating
http://books.google.com.tr/ books?id=zYIiWQ4pRucC&pg=PA163&lpg=PA163& dq=Fixed+Wavelength+UV+Detector&source

Diod array UV dedektr

Refraktif ndeks Dedektrler

Refraktif indeks bir bulk zelliidir, dolaysyla refraktif indeks dedektrnn alglamas hareketli fazdaki tm komponentlerin toplam refraktif indeksine dayanr. Refraktif indeks dedektr en az hassas sv kromatografisi dedektrdr; evre scakl, basn, ak hz deitiinde dedektrn alglamas da deiir. eitli dezavantajlarna ramen, refraktif indeks dedektrleri, noniyonikler, UV blgede absorbsiyon yapamayan maddeler ve floresans olmayan bileikler iin ok uygun dedektrlerdir. Refraktif indeks dedektrleri eitlidir; diferansiyel refraktif

28 indeks, Fresnel metodu, Christiansen etki, interferometre, termal lens, dielektrik sabiti dedektrler gibi. ekilde bir diferansiyel refraktif indeks dedektrnn ematik diyagram verilmitir. Burada zgen ve analit zeltileri bir cam levha ile birbirinden ayrlmtr. Cam levha, iki zeltinin refraktif indeksleri birbirinden farkl olduunda gelen nn sapmasn salayacak bir a ile yerletirilmitir. Bir k demeti optik maskeden geerek hcre blmesine gelir. Mercekler demeti ynlendirerek rnek ve referans hcrelerden gemesini ve dz aynaya gelmesini salarlar. Ayna demeti yanstarak tekrar rnek ve referans hcrelerine gnderir. Mercekten geen demet bir fotosel zerine odaklanr. Demetin yerini iddeti deil, asal sapmas belirler; sapma, iki hcredeki maddeler arasndaki refraktif indeks farknn bir sonucudur. Fotoelektrik hcrede demetin odak konumu (yeri) deitiinde k da deiir ve fark sinyal elektronik olarak modifiye edilerek rnek hcresindeki madde konsantrasyonuyla orantl bir sinyal ekline dntrlr.

rnek ayna maske k kayna

sensr

mercek referans
http://www.chromatography-online.org/HPLC-Detectors/ Refractive-Index-Based/Angle-of-Deviation-Method/rs21.html

sfr ayar

kaydedici amplifier ve g kayna

Refraktif indeks dedektr (sapma asna gre)

29

Fluoresans Dedektr
Fluoresans dedektr en hassas sv kromatografisi dedektrdr; bu nedenle eser miktarlardaki maddelerin analizlerinde kullanlr. ok hassas olmasna karn, responsu ancak snrl bir konsantrasyon aralnda dorusaldr. Doal olarak fluoresans olmayan maddelere kar hassas olmay da bu tip dedektrn dier bir dezavantajdr. Bu tr bileiklerin saptanmas maddelerin fluoresans trevleri zerinden yaplabilir. Fluoresans dedektrler basit veya kompleks olabilir. Basit bir fluoresans dedektrde bir tek dalga boyu uyarc kaynak ve bir alglayc bulunur; alglayc tm dalga boylarnn fluoresans n izler. Bu tip bir fluoresans dedektr baz rnekler iin ok hassastr ve olduka da ucuzdur. Ancak tek bir dalga boyunda uyarlmas ve sadece geni bir emisyon dalga boyu nedeniyle ok ynl kullanmlar iin uygun deildir. Kompleks bir dedektr ise ok amaldr; bunda, fluoresans spektrometreye kk bir alglayc hcre yerletirilmitir. Uyarc ve emisyon dalga boylarnn seilebilir olmasndan dolay ok ynldr. Ayrca, istendii durumlarda uyarma ve emisyon spektrumlar elde edilebilir.

UV lamba

giri fluoresans hcre

fotosel

fluoresans k

UV k

http://www.chromatography-online.org/ HPLC/Fluorescence/rs32.html

Tek dalga boyu uyarmal bir fluoresans dedektr

30

Elektrik iletkenlik dedektr

Elektriksel iletkenlik dedektr (yon-deitirici kromatografide de kullanlr) hareketli fazn iletkenliini ler. Ortamn kendi iletkenliinden ileri gelebilecek iletkenlikler uygun elektronik dzenlemelerle giderilmelidir. Hareketli fazda tampon olmas halinde dedektrde bir taban sinyali meydan gelir; bu durumda lme baarsz olur. Elektrikli kondktivite dedektr bir bulk dedektr tipidir; dolaysyla zelti ve solventteki tm iyonlar alglar. Alglayc elektrotlarn polarizasynunu nlemek iin alternatif akm kullanlmaldr; bylece llen deer, elektrot sisteminin direnci deil, impedans olur. Fiziksel kimya bak asyla bir zeltinin iletenlii, onun direncinden daha nemlidir. Elektriksel kondktivite dedektrn alglaycs, dier tm dedektr alglayclar arasnda en basit olandr. Sistemde, iinde iki elektrot bulunan uygun bir ak hcesi vardr; elektrotlar, bir Wheatstone kprsnn bir koluna impedans komponeneti olacak ekilde yerletirilirler. yonlar alglayc iinde hareket ettiklerinde elektrotlar arasndaki impedans deieceinden, kprden buna edeer miktarda bir dengeleme sinyali meydana gelir. Ancak bu sinyal hcredeki iyon konsantrasyonuyla dorusal olarak deien bir sinyal deildir; bu nedenle elektronik devre tarafndan modifiye edilerek dorusal sinyal ekline dntrlr ve kaydedilir.
elektrotlar hareketli faz PTFE izolasyon hareketli faz

toprak

Dedektr Elektronikler

kaydediciye bilgisayara

http://www.chromatography-online.org/HPLC/ Electrical-Conductivity/rs29.html

Elektriksel iletkenlik dedektr

31

Elektrokimyasal dedektr
Dedektr, uygun elektrotlarn bulunduu bir hcrede analitin oksitlenme/indirgenme reaksiyonlar sonucunda oluan akmn llmesi esasna gre alr. Doan akmn seviyesi dorudan analit konsantrasyonuyla orantl olduundan bu tip dedektrler kantitatif tayine olanak verir. Elektrokimyasal dedektlerin uygulama alan fazla geni deildir; fakat hassasiyetinin yksek olmas nedeniye zellikle doal rnler ve yiyecek maddeleri incelmelerinde kullanlr. Oksijen, metal kirlilikleri ve halojenler lmelerde nemli hatalara neden olurlar. Elektrokimyasal dedektrlerde elektrot bulunur; oksitlenme veya indirgrnme reaksiyonunun olduu i elektrodu, yardmc elektrot ve referans elektrot. Referans elektrot hareketli fazn taban iletkenliinde olabilecek deiiklikleri dengeler. Eektrotlar eitli geometrik ekillerde yerletirilebilir; ince tabaka hcrelerde en ok kullanlan yerleimler ekil(b) ve (c)degrld gibidir.

i elektrodu

referans elektrot (b) referans ve yardmc elektrotlar zelti iidedir i elektrodu yardmc elektrot (c) yardmc elektrot (a) i elektrodu referans elektrot zelti iidedir

http://www.sec.psu.ac.th/web-board/ ?pid=view_replies&thread_id=722&forum_id=7

(a) Bir elektrokimyasal dedektr, (b), (c) farkl elektrod konfigrasyonlar

32

Transport Dedektrler
Transport dedektr metal zincir, tel veya disk gibi bir taycdr. Srekli olarak kolon akmndan geer, rnein bulunduu hareketli fazdan rnei ekstrakt eder ve yzeyinde ince bir film tabakas halinde biriktirir; film zerinde kalan hareketli faz buharlatrlarak uzaklatrlr. Bu ilemden sonra tayc, zerinde biriken maddenin saptanmas iin uygun bir alglama sistemiyle taranr. Bu amala, rnein, piroliz rnlerinin saptanmas istendiinde alev iyonizasyon dedektr (FID) kullanlr; bunun iin tayc stlr, rnekteki piroliz rnleri aa kar ve rnler ounlukla karbon ierdiinden FID ile alglanr. Hareketli fazda uucu olmayan maddeler bulunmas halinde doru sonu vermez, ayrca kullanlan solventin uucu ve ok saf olmas gerekir. ekilde, transport dedektrlere bir rnek olarak hareketli tel (moving wire) dedektrn ematik diyagram verilmitir. Bu tip bir dedektrde, srekli hareket eden bir tel halka ile syrcnn bir ksm bir alev iyonizasyon dedektrne tanr. Tel nce syrcdan geer, onu bir frna tar ve burada syrcnn zgeni buharlar. Buradan azot atmosferi altnda tutulan piroliz frnna gelen rnek piroliz olur; piroliz rnleri azot gazyla tanarak alev iyonizasyon dedektr (FID) iindeki merkez tpe tanr ve bileenler iyonizasyon dedektr tarafndan alglanr. FID, hareketli fazdaki solventten etkilenmeyen bir dedektrdr.
oksijen buharlatrc frn kolondan N2 dedektr frn N2 FID N2 hidrojen

N2

piroliz frn temizleyici frn

http://www.chromatography-online.org/HPLCDetectors/Transport/Moving-Wire/rs64.html

Pye Unicam hareketli tel dedektr

33

Buharlatrmal Ik Salmas Dedektr

Bu tip bir dedektrde, kolon akmn kck damlacklar halinde atomize eden bir pskrtc bulunur. Damlacklar buharlatrlarak solventi uzaklatrlr ve maddeler (solutes) atomizasyonun gaz iinde ince, sspansiyon eklinde dalr. Atomizasyon gaz hava veya tercihen inert bir gaz olabilir. Sspanse tanecikler bir k demetinden geer, n salmasna neden olur ve salan k bir ift optik fiberden geerek bir fotomultipliere gelir; k elektronik olarak ilenerek bir bilgisayar sistemine veya potansiyometrik kaydediciye gnderilir. Teorik olarak dedektr uucu olmayan tm maddeleri alglar. Ik dispersiyonu ounlukla Raleigh salmas karakterinde olduunda, alglama maddenin ktlesiyle orantl olur; bu zellik nedeniyle dedektre ktle dedektr de denilmektedir. Dorusal bir alglama, taneciklerin byklnn kontrol altnda tutulmasn gerektirir. Dedektrn hassasiyeti 10-20 ng madde miktardr.

nebulize gaz nebulizer

kolon akm optik fiberler k kapan fotomultiplier

akm ve atomize gaz

k kayna

atomize edilmi tanecikler

fan (a)
www.chromatography-online.org/.../rs73.html

fotosele eksoz ynlendirilmi k demeti (b)

(a)Buharlatrmal k salmas dedektr emas, ve (b) ayn dedektrn ticari bir diyagram

34 Yararlanlan Kaynaklar

Principles of Instrumental Analysis, D.A.Skoog, D.M. West, II. Ed. 1981 http://books.google.com.tr/books?id=zYIiWQ4pRucC&pg=PA163&lpg=PA163&dq =Fixed+Wavelength+UV+Detector&source http://chemwiki.ucdavis.edu/Analytical_Chemistry/Instrumental_Analysis/Gas_Chr omatography#Detection_Systems http://ull.chemistry.uakron.edu/gcms/ http://www.chemistry.adelaide.edu.au/external/soc-rel/content/pid.htm http://www.chromatography-online.org/2/contents.html http://www.chromatography-online.org/5/contents.html http://www.files.chem.vt.edu/chem-ed/sep/gc/detector/fpd.html http://www.nature.com/nrd/journal/v2/n2/fig_tab/nrd1011_F4.html http://www.sec.psu.ac.th/webboard/?pid=view_replies&thread_id=722&forum_id=7 http://www.shsu.edu/~chm_tgc/primers/pfpd.html elchem.kaist.ac.kr/jhkwak/AnalChem/09/04/gif2.htm