4.

BLM

Dorusal Denklem Sistemi

x1,x2, ,xn ler bilinmeyenler olmak zere, dorusal denklemlerin oluturduu;
a11 x1 + a12 x2 + L + a1n xn = b1 a21 x1 + a22 x2 + L + a2 n xn = b2

am1 x1 + am 2 x2 + L + amn xn = bm

DORUSAL DENKLEM S STEMLER

sisteme Dorusal Denklem Sistemi denir. Burada aij ve bj ler reel sabitlerdir.

Denklem Sistem: Matris Formunda

Dorusal denklem sistemi matris formunda,

Geniletilmi Matris
a11 a12 L a1n a L a a [ A Mb ] = .21 .22 . .2 n am1 am 2 L amn . b1 . b2 . M . bm

A x=b
eklinde yazlr.
a11 a12 a a22 A = 21 L L am1 am 2 L a1n b1 x1 b x L a2 n 2 b= x = 2 M M L L L amn bm xn

A, mn boyutlu matris, b, m1 boyutlu vektrdr.

Dorusal denklem sisteminin zm, n1 boyutlu x bilinmeyen vektrdr.

Dorusal Denklem Sistemlerinin Tipleri

Dorusal Denklem Sistemleri 1.Homojen olmayan denklem sistemleri, b0 2.Homojen denklem sistemleri, b=0

Dorusal Denklem Sisteminin zm Says

A x=b, m denklem n deikenden oluan
bir sistem olsun: 1. Sistem tek bir zme sahiptir, (tutarl sistem): r(A)=r(A:b)=n
A 0

2. Sistem sonsuz sayda zme sahiptir, (tutarl sistem): r(A)=r(A:b)<n

A =0

3. Sistem zmszdr, (tutarsz sistem): r(A)<r(A:b)

A =0

zm Saysnn Geometrik Anlam ki Boyut

1. x + y = 3
x y = 1

zm Saysnn Geometrik Anlam: Determinant le likisi ( Boyut)

Genel olarak n-boyutlu denklem sisteminde A = 0 ise, a. sistemin zm yoktur b. sistemin sonsuz zm vardr. n=3 iin denklem sistemi:

2. x + y = 3
2x + 2 y = 6

3. x + y = 3
x + y =1

A 0

A =0

A =0

Yukardaki sistemin grafikleri

a11 x1 + a12 x2 + a13 x3 = b1 a21 x1 + a22 x2 + a23 x3 = b2 a31 x1 + a32 x2 + a33 x3 = b3

Her bir denklem x1x2x3- boyutlu uzayda birer dzlem tanmlar.

zm Saysnn Geometrik Anlam: Determinant le likisi ( Boyut)

Sistemde A 0 ise dzlem sadece bir noktada kesiir. Bu nokta sistemin tek zmdr.

zm Saysnn Geometrik Anlam: Determinant le likisi ( Boyut)

Sistemde A = 0 ise otaya kabilecek durum sz konusudur: a. Dzlemlerin her hangi ikisi ya paraleldir ya da akktr. i. ki dzlem paralel ise dzlemin ortak noktas yoktur. Sistem zmszdr. ii. ki dzlem akk ise nc dzlem ile ara kesitleri bir dorudur. Sonsuz zm vardr.

zm Saysnn Geometrik Anlam: Determinant le likisi ( Boyut)

b. ki dzlemin arakesit dorusu nc dzleme ya paraleldir ya da nc dzlem ile akktr. i. Ara kesit dorusu nc dzleme paralel ise dzlemleri ikierli arakesit dorular paraleldir. Sistem zmszdr. ii.Ara kesit dorusu nc dzlemin zerinde ise, sonsuz zm vardr.

zm Saysnn Geometrik Anlam: Determinant le likisi ( Boyut)

c. dzlem ya birbirine paraleldir ya ikisi ak ncye paraleldir ya da dzlem akktr. i. dzlem paralel ise sistem zmszdr. ii. ki dzlem akk ncye paralel ise sistem zmszdr. iii. dzlem akk ise sonsuz zm vardr.

Asal Determinant
r(A)=r olmak zere; r<m=n ya da mn ise ters matris ya da Cramer yntemi aada verilen tanmlar kullanlarak uygulanabilir. Tanm: A matrisinden seilen determinant sfrdan farkl rr boyutlu bir kare alt matrisin A1 determinantna sistemin bir asal determinant denir ve r ile gsterilir. Determinant iinde kalan katsaylara ait bilinmeyenlere asal bilinmeyen ve denklemlere de asal denklemler denir.

Artrlm Asal Determinant

Tanm: Sistemin asal determinant r olsun. A matrisinin asal determinantnda yer almayan satrlarndan biri r+1-inci satr ve bu satra ait sabiti ise b vektrnn r+1-inci eleman olarak eklenmesi ile elde edilen r+1 boyutlu kare matrisin determinantna ise artrlm asal determinant ya da karakteristik determinant denir.

Sistemin zm
Tanm: A matrisinin asal determinantnda yer almayan satr says m-r olduundan sistemin karakteristik determinant says her r iin m-r adet olacaktr.
a11 a 21 r +1 = K a r1 a( r +1)1 K K K a1r a2 r K b1 b2 K br br +1

Dorusal Denklem Sisteminin zm Yntemleri

1.Matrisler ile zm a. Gauss eliminasyon (Echelon matris) b. Ters matris 2. Determinantlar ile zm (Cramer yntemi)

K arr K a( r +1)r

Teorem: Sistemin zml olabilmesi iin gerek ve yeter koul sistemin artrlm determinatlarnn hepsinin sfr olmasdr.

Dorusal Denklem Sisteminin Gauss Eliminasyon ile zm

Elemanter ilemlerden sonra geniletilmi matrisin genel yaps: Echelon matris
a11 0 . AMb ] = 0 [ 0 . 0 a12 K a1r K a1n * * * a22 K a2 r K a2 n . 0 0 . 0 . . * K arr K 0 . K . 0 . . * K arn K 0 . K . 0 . . . . . . . b1 * b2 . br* br*+1 . * bm

Tek zml Sistem

1. Sistem tek bir zme sahip ise r=n olur: r(A)=r(A:b)=n Elemanter ilemlerden sonra geniletilmi matrisin genel yaps:
a11 0 . [ A : b] = 0 0 . 0 a12 K a1r
* * a22 L a2 r . . .

0 0 . 0

* K arr K 0

. K

. 0

. b1 * . b2 . . . br* . 0 . . . 0

ok zml Sistem
2.Sistem oklu zme sahip ise r<n olur: r(A)=r(A:b)=r Elemanter ilemlerden sonra geniletilmi matrisin genel yaps: a11 0 . [ A Mb ] = 0 0 . 0 a12 K a1r K a1n
* * * a22 K a2 r K a2 n . . . . .

zmsz Sistem
3.Sistem zmsz ise r<m olur: r(A)=r ve r(A:b)>r Elemanter ilemlerden sonra geniletilmi matrisin genel yaps:
a11 0 . [ A Mb ] = 0 0 . 0 a12 K a1r K a1n . * * * a22 K a2 r K a2 n . . 0 0 . 0 . . * K arr K 0 . K . 0 . . * K arn K 0 . K . 0 . . . . . b1 * b2 . br* * br +1 . * bm

0 0 . 0

* K arr K 0

* K arn K 0

. K

. 0

. K

. 0

. b1 * . b2 . . . br* . 0 . . . 0

Dorusal Denklem Sisteminin Ters Matrisler ile zm

1. Kare sistem m=n a. Ax=b dorusal denklem sisteminin katsaylar matrisinin (boyutu nn) tersi A varsa zm vektr: A Ax= A b x= A b
-1 -1 -1 -1

Dorusal Denklem Sisteminin Ters Matrisler ile zm

b. Eer A = 0 ise A-1 bulunamaz. r(A) ve r(A:b) hesaplanmaldr. i. r(A)=r(A:b)=r ise n-r parametreye bal sonsuz zm vardr. rr boyutlu bir alt matrisin (A1) tersi alnarak zlr. ii. r(A)r(A:b) ise zm yoktur.

2. Dikdrtgen sistem m>n

Dorusal Denklem Sisteminin Ters Matrisler ile zm

Dorusal Denklem Sisteminin Ters Matrisler ile zm

3. Dikdrtgen sistem m<n Katsaylar matrisinin (boyutu mn) tersi A-1 bulunamaz: r(A) ve r(A:b) hesaplanmaldr. a. i.r(A)=r(A:b)=m ise n-m parametreye bal sonsuz zm vardr. mm boyutlu bir alt matrisin (A1) tersi alnarak zlr. ii.r(A)=r(A:b)=r ise (r<m), n-r parametreye bal sonsuz zm vardr. rr boyutlu bir alt matrisin (A1) tersi alnarak zlr. b. r(A)r(A:b) ise zm yoktur.

Katsaylar matrisinin (boyutu mn) tersi A-1 bulunamaz: r(A) ve r(A:b) hesaplanmaldr. a. i.r(A)=r(A:b)=n ise m-n parametreye bal sonsuz zm vardr. nn boyutlu bir alt matrisin (A1) tersi alnarak zlr. ii.r(A)=r(A:b)=r (r<n), ise m-r parametreye bal sonsuz zm vardr. rr boyutlu bir alt matrisin (A1) tersi alnarak zlr. b. r(A)r(A:b) ise zm yoktur.

Dorusal Denklem Sisteminin Determinantlar ile zm

Dorusal denklem sistemlerinin determinantlar kullanlarak gerekletirilen zm CRAMER YNTEM olarak adlandrlr. Genellikle m=n olan sistemlere uygulanr. Baz ara ilemler ile dikdrtgen sistemlere de uygulanabilir.

Dorusal Denklem Sisteminin Determinantlar ile zm

Teorem (Cramer Yntemi): Denklem says n ve bilinmeyen says n olan bir homojen olmayan denklem sistemi iin eer, A 0 ise sistemin tek bir zm:
x1 = A1 A

, x2 =

A2 A

,, xn =

An A

vardr. Burada Ai matrisleri i-inci stun yerine sabitler stunun konulmas ile elde edilmitir.

HOMOJEN DENKLEM S STEMLER

Teorem: Homojen dorusal denklem sistemleri daima sfr zm denilen; x = 0, x = 0,K, x = 0 bir zme sahiptir. Sfr olmayan bir zm ancak ve ancak A matrisinin rank, r(A)=r, bilinmeyen says n deerinden kk r<n ise vardr.
1 2 n

HOMOJEN DENKLEM S STEMLER GEOMETR S : ki Boyut

Homojen denklem sistemi n=2 iin a x +a x =0 a x +a x =0 Bu iki denklem orijinden geen birer doruyu belirler. ki durum sz konusudur: a. Dorular sadece orijinde kesiir (sfr zm) b. Dorular akktr (sonsuz zm)
11 1 12 2 21 1 22 2

HOMOJEN DENKLEM S STEMLER GEOMETR S : ki Boyut

HOMOJEN DENKLEM S STEMLER ZMLER

Teorem: Bir kare m=n homojen dorusal denklem sistemi ancak ve ancak katsaylar matrisi tekil A = 0 ise sonsuz zme sahiptir. Teorem: Bir homojen dorusal denklem sisteminde eer kare m<n ise sonsuz zm daima vardr. Rank ve boyutlar iin mmkn durumlar a. r=m=n iin tek zm sfr zmdr. b. r=n<m iin tek zm sfr zmdr. c. r=m<n iin sonsuz zm vardr. d. r<m,n iin sonsuz zm vardr.