05 1 Gerilmeler

05-1-gerilmeler.
doc

2009 Kasm
www.guven-kutay.ch
MUKAVEMET
DEERLER
GERLMELER
05-1

M. Gven KUTAY

M u k a v e m e t D e e r l e r i

www.guven-kutay.ch
1.2

N D E K L E R

1. PARADAK GERLMELER.....................................................................................1.3
1.1. ekmeye zorlanma, ekme gerilmesi ..................................................................1.4
1.1.1. ekme gerilmesine rnekler .............................................................................1.5
1.2. Basmaya zorlanma, basma gerilmesi....................................................................1.6
1.2.1. Basma................................................................................................................1.6
1.2.2. Yzey ve cidar basnc ......................................................................................1.8
1.2.3. Srtnme kuvveti ............................................................................................1.11
1.2.4. Yuvarlak cisimlerde yzey basmas, Hertz basnc ........................................1.13
1.2.5. Burkulma (Flambaj) ........................................................................................1.15
1.2.6. Eilmeye zorlanma, eilme gerilmesi ............................................................1.21
1.2.7. Kesmeye zorlanma, kesme gerilmesi..............................................................1.25
1.3. Torsiyon, burulmaya zorlanma...........................................................................1.27
1.4. Bileik zorlanma .................................................................................................1.30
1.4.1. Genel ...............................................................................................................1.31
1.4.2. Bileik zorlanma hipotezleri ...........................................................................1.45

P a r a d a k i g e r i l m e l e r

www.guven-kutay.ch
1.3
1. PARADAK GERLMELER
Makina parasn etkileyen d kuvvetlerin dourduu i kuvvetler parada gerilmeler
oluturur. Paradaki bu gerilmeler iletmede ortaya karlar. Bu gerilmeler kuvvetin
zorlamasna gre deiirler ve kuvvetin ismiyle adlandrlrlar. Kuvvetin zorlama biimi,
mukavemetin statik dalnda renilen bilgilerle belirlenir ve hesaplanr. Statikte cisimler
rijit olarak kabul edilir. Hakikatte hibir cisim rijit deildir. D kuvvetlerin etkisi altnda
btn cisimler biimlerini az veya ok deitirirler. Cisimlerin bu biim deitirmeleri
kuvvetin etkisi kalktktan sonra, ya tamamen kalkar ve cisimler eski ilk durumlarn alrlar
veya biim deiiklii az veya ok kalr. Cisimlerin biimlerini geici olarak deitirip
tekrar eski biimlerine dnmelerine "elastik deime" denir. Cisimlerin biimlerinin kalc
deimeleri ise "plastik deime" olarak adlandrlr. Biz burada yalnz elastik deime,
yani esneklik snrlar iinde oluan, gerilme ve mukavemet hesaplarn inceleceiz.
Cisimlerin plastik deimelerini, yani kalc ekil deiikliklerini mekanikde ayrca geni
bir ilim dal inceler. Cisimlerin kalc deiikliini bilmek ve bunu bilinli kullanabilmek,
konstrktr iin ok byk bir avantajdr. Hesaplarda kullanlacak karlatrma deerlerine
bakarsak, bir taraftan en byk gerilme, dier taraftan en byk biim deitirme
(deformasyon) ana karlatrma deeri olarak kullanlr. Biz burada hesaplarmzda en
byk gerilme karlatrmasn greceiz ve kullanacaz. nk; makina elemanlarnn
hesaplanmasnda genelde hi bir zaman esneklik snr almaz. Burada genel mukavemet
kanunlarna gre hesaplanan gerilmelere genelde "nominal gerilme" ad verilir.

Zorlanmalar

Yukarda grdmz gibi gerilme kuvvetin fonksiyonudur. Kuvveti zorlama durumlarna
ayrdmza gre, gerilmede kuvvete gre adlandrlacaktr. Kuvvet paray eitli ekilde
zorlayacakdr. Kuvvet paray zorladna gre parada zorlanacaktr. Bylece "parann
zorlanmas" veya ksaca "zorlanmalar" ortaya kar. Kuvvetin alt zorlama biimine eit
olarak parannda alt zorlanmas vardr.

Bylece zorlanma biimlerini sralayacak olursak:

1. ekmeye zorlanma
2. Basmaya zorlanma
- Basma,
- Yzeybasnc ve cidar basnc,
- Burkulma ( Flambaj ).
3. Eilmeye zorlanma
4. Kesmeye zorlanma
5. Burulmaya zorlanma, torsiyon
6. Bileik zorlanma

Aada bu zorlanmalar daha ayrntl ve anlalr biimde inceliyelim.

www.guven-kutay.ch
1.4
1.1. ekmeye zorlanma, ekme gerilmesi

ekmeye zorlanmaya ksaca "ekme" de denir. Gayet basit olarak bir ubuk dnelim
(ek. 1.1). Bu ubuu iki ucundan eksenine paralel ve teorik olarak ubuun ekseninden
etkileyecek biimde kart ynlerde, ayn byklkte kuvvetlerle ykliyelim. Kabul
ettiimiz kesit yntemine gre bu ubuktaki gerilmeyi hesaplamak istersek, ubuun hesap
yaplacak yerinden bir kesit almamz gerekecek. Bu kesiti eksene dik olarak alalm.
Etkileyen d kuvveti kesite getirelim. Bylece kesitte yalnz kesite dik olarak etki eden bir
tek F i kuvveti olacaktr. kuvvetlerin dengesine gre kesitte, bu aksiyon kuvvetine kar
ayn byklkte bir reaksiyon kuvveti oluacaktr. Bylece bu kesitte "ekme kuvveti ifti"
doacaktr. Bu kuvvet ifti kesitin iki yzeyini bir birinden ayrmaya, yani bir birinden
ekmeye zorlayacaktr. Bunun iinde parann bu zorlanma biimine, kuvvette de olduu
gibi "ekmeye zorlanma" veya ksaca "ekme" ad verilir. Bir yzeye dik olarak etki eden
kuvvete normal kuvvet ve bunun oluturduu gerilmeyede normal gerilme dediimize gre,
burada oluan gerilmede "normal gerilme" nin bir trdr.

Bu gerilme biimine pratikten rnek olarak halatlar, zincirleri, civatalar, ubuklar, v.b.
verebiliriz.

F F
F F
B TARAFI A TARAFI
A
F
F
B
Kesit
ubuk ekseni
F
n
d

HESABIN YAPILDIGI KESIT

( .
- DAGILIMI
(

Burada oluan gerilmeye
"ekme gerilmesi" ad verilir
ve mukavemet hesaplarnda
ve teknikte "
" (sigma indeks

) olarak gsterilir.

Btn bu anlattklarmz
formlle gsterelim :

F. 1
EM
n

A
F
=

F. 2 S
=
S
GER
SK
he

ek. 1.1, ekme gerilmesi

N/mm
2
hesaplanan ekme gerilmesi
F
n
N normal kuvvet
A mm
2
kesit yzeyi daire kesiti iin A = d
2
/ 4
d daire ap mm olarak
EM
N/mm
2
malzemenin emniyetli ekme mukavemeti
S
he
1 hesaplanan emniyet katsays
S
GER
1 gerekli emniyet katsays
SK
N/mm
2
malzemenin ekline gre ekme mukavemeti

www.guven-kutay.ch
1.5
1.1.1. ekme gerilmesine rnekler

1 2000 kg arlndaki yk, kendi arl 800 kg olan bir platforma ykleyelim (ek.
1.2). Bu platform drt adet 15 mm apndaki St60 dan yaplma ubuklarla bir yere
aslm olsun. Bir ubukdaki ekme gerilmesi ne kadardr ?
d

ek. 1.2, Asl platform

= F
n
/ A
F
n
= ( m
Y
+ m
PL
) g / n

Ykn ktlesi m
Y
= 2 000 kg
Platformun ktlesi m
PL
= 800 kg
Yer ekimi ivmesi g = 9,81 m/s
2

ubuk adedi n = 4 adet

Burada kuvvetin eit olarak 4 ubua daldn
kabul edelim.

F
n
= ( 2 000 + 800 ) 9,81 / 4 = 6 867 kgm/s
2
F
n
= 6867 N
ve kesit alan A = d
2
/ 4 = 15
2
/ 4 = 176,714... mm
2
A = 177 mm
2

= F
n
/ A = 6867 / 177 = 38,796...

Bir ubuktaki ekme gerilmesi
= 40 N/mm
2
dir.

2 Aadada resmi grlen (ek. 1.3) yk kancas St 50 den yaplmtr. Kanca 15'000 kg
yk iin dnlmektedir. X-X kesitinde kanca ap d = 45 mm dir. Kancann bu
kesitinde ekme gerilmesi ne kadardr ?
= F
n
/ A D = 55 mm
F
n
= m
Y
g R = 5 mm
Ykn ktlesi m
Y
= 15 000 kg
2

F
n
= 15 000 9,81 = 147 150 kgm/s
2

F
n
= 147 150 N
D
d
R
X X

A = d
2
/ 4 = 45
2
/ 4 = 1 590,431...mm
2

ek. 1.3, Yk kancas
A = 1 590 mm
2

= F
n
/ A = 147 150 / 1 590 = 92,547...

Kancann X-X kesitindeki ekme gerilmesi
= 95 N/mm
2
dir.

www.guven-kutay.ch
1.6
1.2. Basmaya zorlanma, basma gerilmesi

1.2.1. Basma
Basmaya zorlanmaya ksaca "basma" da denir. Gayet basit olarak bir ubuk dnelim
(ek. 1.4). Bu ubuu iki ucundan eksenine paralel ve teorik olarak ubuun ekseninden
etkileyecek biimde, kart ynlerde, ieriye doru ayn byklkteki kuvvetlerle ykleyelim.
Kabul ettiimiz kesit yntemine gre bu ubuktaki gerilmeyi hesaplamak istersek, ubuun
hesap yaplacak yerinden bir kesit almamz gerekecek. Bu kesiti eksene dik olarak alalm.
Etkileyen d kuvveti kesite getirelim. Bylece kesitte yalnz kesite dik olarak etki eden bir tek
F i kuvveti olacaktr. kuvvetlerin dengesine gre kesitte bu aksiyon kuvvetine kar ayn
byklkte bir reaksiyon kuvveti oluacaktr. Bylece kesitte "basma kuvvet ifti" doar. Bu
kuvvet ifti kesitin iki yzeyini birbirine doru itmeye, yani bir birine doru basmaya
zorlayacaktr. Bunun iinde bu zorlanma biimine kuvvette de olduu gibi parada "basmaya
zorlanma" veya ksaca "basma" ad verilir. Bir yzeye dik olarak etki eden kuvvete normal
kuvvet ve bunun oluturduu gerilmeyede normal gerilme dediimize gre burada oluan
gerilmede "normal gerilme" nin bir trdr.

Bu gerilme ekline pratikten rnek olarak stunlar, yatak altlklarn, basya zorlanan
ubuklar, v.b. verebiliriz.

F
A
B
F
F
F
F
F
d

b
ubuk ekseni
Kesit
A TARAFI B TARAFI
F
n
. (
- DAGILIMI
(
"basma gerilmesi" ad verilir
ve mukavemet hesaplarnda ve
teknikte "
b
" (sigma indeks b)
olarak gsterilir.

Btn bu anlattklarmz
formlle gsterelim :

F. 3
BEM
n
b

A
F
=

F. 4 S
=
S
GER
b
BSK
he

ek. 1.4, Basma gerilmesi
b
N/mm
2
hesaplanan basma gerilmesi
F
n
N normal kuvvet
A mm
2
kesit yzeyi daire kesiti iin A = d
2
/ 4
d daire ap mm olarak
BEM
N/mm
2
malzemenin emniyetli basma mukavemeti
S
he
S
GER
BSK
N/mm
2
malzemenin ekline gre basma mukavemeti

www.guven-kutay.ch
1.7
1.2.1.1. Basma gerilmesine rnekler
B1 Mutfanzdaki portatif yemek masasnn zerine (ek. 1.5) yeni aldnz
televizyonunuzu geici olarak koyduunuzu dnelim. Televizyonunuz ambalajyla
beraber arl 70 kg. Masann ayaklar: 25/20 mm, St 33 boru, kromajl. Masa
tablasnn arl 10 kg. Ayaklardaki maksimum basma gerilmesi nekadardr?
Mutfaktaki masann ayaklar ile portal vinin stunlar arasnda pek fark yoktur.

ek. 1.5, Mutfak masas

b
= F
n
/ A
F
n
= ( m
TV
+ m
MT
) g / n

TV nin ktlesi m
TV
= 70 kg
Masa tablasnn ktlesi m
PL
= 10 kg
2

Masa ayaklarnn adedi n = 3 adet

Burada maksimum gerilim aranmaktadr. Ya
masann konstruksiyonundan veya Mutfan
tabannn tam dz olmamasndan dolay
ayan yere dedii kabul edilir.

F
n
= ( 70 + 10 ) 9,81 / 3 = 261,6 kgm/s
2
F
n
= 262 N
A = (D
2
-d
2
) / 4 = (25
2
- 20
2
)/ 4 = 176,714.. mm
2
A = 177 mm
2

b
= F
n
/ A = 262 / 177 = 1,480...

Masann bir ayandaki basma gerilmesi
b
= 1,5 N/mm
2
dir.

B2 Aada (ek. 1.6) grlen kamyon romorkunu balayan aftta, kamyon dz alanda geriye
doru hareket ederken, maksimum basma gerilmesi ne kadardr ?
Romorkun maksimum arl m
R
= 12 t
Srtnme katsays (rulman yatak) = 0,05
aft (boru) D/d = 60/48 mm, St 50-2

D
/
d

ek. 1.6, Kamyon romorku
Yerekimi ivmesi g = 9,81 m/s
2

b
= F
n
/ A
F
n
= F
sr
= m
R
g = 12000.9,81.0,05
F
sr
= 5 886 kgm/s
2
F
n
= 5 886 N

A = (D
2
-d
2
) / 4 = (60
2
- 48
2
)/ 4 =
1017,876... mm
2
A = 1 018 mm
2

b
= F
n
/ A = 5 886 / 1 018 = 5,7819...

aftaki basma gerilmesi
b
= 6 N/mm
2
dir.

www.guven-kutay.ch
1.8
1.2.2. Yzey ve cidar basnc
Karlkl birbirine dokunan ve bu dokunmalar bir kuvvet altnda olan iki cisimin
birbirlerine dokunduklar yzeylerinde basma zorlanmas oluur. Bu zorlanma cismin
iindeki kesit yzeyinde olduu gibi bu dokunma yzeylerinde de gerilme oluturur. Bu
gerilme "yzey basnc" denir. Bu gerilme, basma gerilmesinin bir baka trdr ve pratikte
ayn biimde hesaplanr.
Dz dokunma yzeylerinde, hernekadar etki eden kuvvet btn yzeye ayn byklkte
dalmyorsada, pratikte kuvvet dalm, sanki btn yzeye ayn oranda dalyormu gibi
kabul edilir (ek. 1.7) ve hesaplar buna gre yaplr.

Kesiti daire eklinde olan (ek. 1.8) ve birbirine dokunan cisimlerde, rnein: perinler,
civatalar, miller, akslar v.b. yzey basnc ayn zamanda "cidar basnc" olarakda
adlandrlr. Bu i ie geen cisimlerin aralarndaki boluk bydke dokunma yzeyi
klr ve buna kart yzey basnc byr.
Burada etki eden kuvvetler yzeye dik ve dier deyimiyle normal kuvvet olduklarndan,
oluturduklar gerilmede normal gerilmedir. Burada oluan gerilmeye "yzey basnc" veya
"cidar basnc" ad verilir ve mukavemet hesaplarnda ve teknikte "
yb
veya
bc
" ( sigma
indeks yb veya sigma indeks cb ) olarak gsterilir.
b
yb
L
F
n

ek. 1.7, Dz dokunma yzeyinde basma

yb
d
F
n
L

Btn bu anlattklarmz formlle gsterelim:

F. 5 p veya
A
veya A
F
= p =
EM
BYEM
iz
n
he
yb

F. 6 S
=
S
GER
yb
YBEM
he

yb
N/mm
2
hesaplanan yzey basnc

p
he
N/mm
2
hesaplanan yzey basnc

F
n
N normal kuvvet

A mm
2
dokunma alan A = b.L
b en, L boy, mm olarak

A
iz
mm
2
izdm alan, A = d.L
d ap, L boy, mm olarak

S
he

S
GER

BYEM
N/mm
2
malzemenin emniyetli yzey
basn mukavemeti

p
EM
N/mm
2
malzemenin emniyetli yzey
basn mukavemeti

ek. 1.8, Silindirde basma, cidar basnc

www.guven-kutay.ch
1.9
1.2.2.1. Yzey basnc iin rnekler

YB1 ekilde grld gibi (ek. 1.9), rafn bir blmne maksimum 1 ton yk
konulabilirse, resimde grlen ok blml raf ayaklarndaki yzey basnc ne
kadardr? Resimde grlen her ayak n ve arka olmak zere iki adet saylacaktr.
Konstruksiyonun
ek. 1.9, ok blml raf
esnek olduu dnlp, yk btn
ayaklara tam ve eit olarak dalm kabul
edilecektir.
Ayaklar 6 cm x 6 cm lik plkalarla yere
basmaktadr.

p
he
= F
n
/ A
F
n
= n
raf
m
raf
g / n
ayak

Raf says n
raf
= 12
Bir raftaki yk m
raf
= 1000 kg
Yer ekimi ivmesi g = 9,81 kgm/s
2

Ayak says n
ayak
= 6

A = 60 . 60 = 3 600 mm
2

F
n
= 12.1000.9,81 / 6 = 19620 kgm/s
2
F
n
= 19 620 N
p
he
= 19620 / 3600 = 5,45 N/mm
2

Bir ayaktaki yzey basnc p
he
= 6 N/mm
2
dir.

YB2 ekilde (ek. 1.10) gsterilen kaygan yataa maksimum 7,6 kN normal yatak kuvveti
etki etmektedir. Konstruksiyonun kendi arl hesaba katlmadan yataktaki yzey
basncn hesaplaynz.
a
d
L

d = 30 mm ; L = 40 mm ; a = 8 mm

p
he
= F
n
/ A

F
n
= 7 600 N

A = d L = 30 . (40 - 8) = 960 mm
2

p
he
= 7600 / 960 = 7,916.. N/mm
2

ek. 1.10, Kaygan yatak Yatakdaki yzey basnc p
he
= 8 N/mm
2
dir.
Dikkat:
Literaturda kaygan yataklarda emniyetli yzey basnc hakknda hibir veri
bulunma-maktadr. Kaygan yataklardaki emniyetli yzey basnc deneylerle
belirlenir.

www.guven-kutay.ch
1.10
Eer literaturda verilmi deer varsa, bu deerler dk kayma hz iindir.

www.guven-kutay.ch
1.11
1.2.3. Srtnme kuvveti

Dokunma yzeylerindeki basma kuvvetinin etkisiyle, yzeyde srtnme kuvveti oluturur.

Tutuk srtnme veya hareketsiz cisimlerde srtnme

Cisimler hareket etmesede yzeyler arasnda bir tr kuvvet oluturur. Bu kuvvete "tutuk
srtnme kuvveti" denir (ek. 1.11). Bu kuvvet birbirlerine dokunan paralarda ve
yzeylerinde hibir ekilde gerilme oluturmaz.
F
F
n
F
u
R
F
0
0
0

F. 7 F
=
F
n
0
0

F. 8 F
tan =
F
n
0
0

F
0
N tutuk srtnme kuvveti

0
1 tutuk srtnme katsays

0
tutuk srtnme as

F
n
N normal kuvvet

ek. 1.11, Tutuk srtnme

Kayma srtnmesi

Cisimler hareket edince, yzeyler arasnda oluan srtnme kuvvetine "kayma srtnme
kuvveti" denir (ek. 1.12). Bu kuvvet birbirine dokunan paralarda ve yzeylerinde hibir
ekilde gerilme oluturmaz.
R
F
u
F
n
F
F
v

F. 9 F
=
F
n sr

F. 10 F
tan =
F
n sr

F
sr
N kayma srtnme kuvveti

1 kayma srtnme katsays

kayma srtnme as

F
n
N normal kuvvet

ek. 1.12, Kayma srtnmesi

www.guven-kutay.ch
1.12
1.2.3.1. Srtnme kuvveti iin rnekler
S1 Aadaki ekilde (ek. 1.13) grlen aa palet zerine konulmu silindir
biimindeki demir parasn, aa palet zerinde srterek itebilmek iin ne kadar
kuvvet gereklidir ?
Tutuk srtnme katsays = 0,4
Demirin zgl arl = 7,85 10
-6
kg/mm
3

Demir silindirin ap d = 350 mm
Demir silindirin ykseklii h = 300 mm
F
it
sr
F
h
d

ek. 1.13, Aa palet
F
it
= F
sr

F
sr
= F
n

F
n
= m
demir
g

m
demir
= V

V = d
2
h / 4

Bylece itme kuvvetini u biimde
yazabiliriz:

F
it
= d
2
h g / 4

Bu deerleri yerletirirsek: F
it
= 0,4.7,85.10
-6
.350
2
.300.9,81 / 4 = 283,006...

Demir silindiri itebilmek iin minimum 283 N kuvvet gereklidir.

S2 ekilde grlen (ek. 1.14) tatan yaplm = 15 derece eimli rampaya konu-lan 1
ton arlndaki elik konstruksiyon kayar m ?

F
kay
= tan F
n
; F
sr
= F
n
Eer F
kayma
>F
sr
ise kayar.

Burada her nekadar tutuk srtnme varsada ii garantiye almak iin kayma srtnmesi
deerleri alnr. tan > ise kayar , yoksa F
kay
< F
sr
ise kaymaz.

Bu karlatrmay bu rnee uygularsak: tan15< ise kaymaz.

tan 15 = 0,26794.. < = 0,3...0,70 olduuna gre elik konstruksiyon kaymaz.
F
kay F
F
sr
n
F

ek. 1.14, Rampa

www.guven-kutay.ch
1.13
1.2.4. Yuvarlak cisimlerde yzey basmas, Hertz basnc

Yuvarlak yzeyli iki cisim biribirine kuvvet altnda dokunuyorlarsa, dokunma yerlerinde
deformasyon oluur. Bu dokunma yerlerindeki basma gerilmeleri "Hertz yzey basnc "
olarak adlandrlr. Buradaki gerilme hesaplar Hertz' in ortaya koyduu teoriye gre yaplr.
Bu teoride u kabuller var saylr:

- Malzeme homojen ve izotroptur,
- Hooke kanunu geerlidir,
- Kk bir alan olarak dnlen dokunma noktasnda veya izgisinde yalnz
normal kuvvet var saylr. Yani apraz kuvvet veya kayma gerilmesi yoktur.
- Dokunmadaki deformasyon parann dier boyutlarna oranla ok kk var
saylr.
- Kuvvetin btn dokunma alanna eit olarak dald var saylr.

Aada verilen formllerde elik ve demir iin esneklik katsays Poisson (puason) says
(n), genel olarak = 0,3 alnr.

L
b
b
r1
r
2
F
bH

Hertz'e gre birbirlerine bir izgide deen
iki cismin arasndaki en byk basma
gerilmesi:

F. 11
2
bHmax
) - 1 ( L r 2
E F
- =

F. 12

2
L E
) - 1 ( r F 8
= b

Birbirlerine deen cisimler kresel ise:
F. 13
3
2
2 2
2
max bH
) - 1 (
r
E
F 1,5

1
- =

ek. 1.15, Yuvarlak yzeyli cisimlerde yzey basnc
r
r
a
(1)
(2)
w
w
w
0
1
2
1
2

F. 14
3
2
E
r F ) - 1 ( 1,5
= a

Cisimlerin deformasyonu:

F. 15
3
2
2
2
2
0
E
r
F
) - 1 ( 2,25
=
w

ek. 1.16, Kresel cisimlerde yzey basnc


www.guven-kutay.ch
1.14
E
+
E
E E
2
= E
2 1
2 1

r
1
+
r
1
=
r
1
veya
r
+
r
r r
= r
2 1 2 1
2 1
bHmax
N/mm
2
mak. Hertz yzey basnc
F N kuvvet
E N/mm
2
elastiklik modul
r mm cismin yar ap
L mm cismin dokunma boyu
1 esneklik katsays ( puason says)
b mm dokunma eninin yars

Hertz yzey basnc iin rnek:

He1 elik ray zerinde hareket eden ve maksimum tekerlek kuvveti 50 kN ile raya basan
bir vin tekerleinin oluturduu maksimum yzey basnc ne kadardr?

- elik ray : St 52-3 den ve 40x40 mm lsnde.
- Tekerlek : GS 52 den ve 250 mm apnda.

Hertz'e gre :

2
bHmax
) - 1 ( L r 2
E F
- =

Burada F = 50 000 N
E
1
= 211 000 N/mm
2
St 52-3
E
2
= 205 000 N/mm
2
GS 52
E = 2.211000.205000 / (211000+205000) = 207956,7 = 208 000 N/mm
2
r
1
= 250 mm , r
2
= dz, yani sonsuz
r = r
1
= 250 mm
L = 40 mm
1
=
2
= 0,3

426,487... =
) 3 , 0 - 1 ( 40 . 250 . . 2
208000 . 50000
=
2
bHmax

Hertz'e gre maksimum yzey basmas
bHmax
= 426
N/mm
2

dir.
Dikkat:
Emniyetli Hertz yzey basnc deeri hibir literatrde yoktur. Hesaplanmas iinde
herhangi bir hesap reetesi ve hipotezi bulunmamaktadr. Emniyetli Hertz yzey
basnc deeri yalnzca deneylerle elde edilir.

www.guven-kutay.ch
1.15
1.2.5. Burkulma (Flambaj)
Ekseninden baskya zorlanan ince stunun kesitinin boyuna oran kk ise, bu stunda
burkulma oluabilir. Bu olay bir stabilite problemidir. Burkulmann olumas iin paradaki
hesaplanan gerilimin muhakkak gerilim snrlarn amas veya bu snrlara yaklamas
gerekli deildir. Bu deerler emniyetli mukavemet deerlerinin ok ok altnda olabilir.
Para hi bir zaman ideal doru olmayaca ve kuvvet de hi bir zaman tam arlk merkezi
ekseninden etkisini gstermeyecei iin, burkulma olay herzaman oluabilecektir.

Ekseninden baskya zorlanan ince stunda, oluan burkulma gerilmesi ile hesaplanan basma
gerilmesi arasnda aada gsterilen bant kurulur:

F. 16 S
=
S BK
b
bk
bk

Burkulma gerilimi Euler'e (oyler) gre u ekilde hesaplanir:

F. 17
A
F
=
bk
bk

S
bk
1 hesaplanan burkulma emniyet katsays
bk
N/mm
2
burkulma gerilmesi
b
N/mm
2
hesaplanan basma gerilmesi
S
BK
1 gerekli olan emniyet katsays
F
bk
1 burkma kuvveti
A mm
2
kuvvetin etkiledii kesit alan

Euler'e gre aada (ek. 1.17) grlen 4 burkulma durumu vardr.
L
L
K
=
2
*
L
L
K
=
L
L
K
=
0
,
7
*
L
L
K
=
0
,
5
*
L
F
I
F F
II III
F
IV

ek. 1.17, Euler'e gre 4 burkulma durumu

www.guven-kutay.ch
1.16
Euler'e gre en kk burkma kuvveti (F
bk
) burkulma esnasnda u deeri alr:

L
I E
=
F
bk
2
2
bk

Geometrik boyutlarn oranndan burkulmann tipik bykl "narinlik derecesi"
retilmitir. Narinlik derecesinin birimi yoktur ve sembol eski Yunan alfabesinden
(lamda) harfidir. Narinlik derecesi u ekilde gsterilir:

i
/
L
=
min bk

Burada kesitin atalet yarapnn (i
min
) deerini narinlik derecesi formlnde yerletirirsek
u bantlar buluruz:

bk min
A / I /
L
= ve A / I =
i

Burkma kuvveti formlnde narinlik derecesini ve burkma kuvvetinide burkulma gerilmesi
formlnde yerletirirsek:
A
1

) A / I (
I E
= ve
) A / I (
I E
=
F
2
2
bk
2
2
bk

Burada yaplacak ksaltmalardan sonra Euler'e gre burkulma gerilmesi u ekilde gsterilir:
0 40 80 120 160 200
100
200
300
400
br
AK
O
0
EULER Hiperbol
T
E
T
M
A
J
E
R
d
o
g
r
u
s
u
(
J
G
E
R
e
g
r
is
i
(
ek. 1.18, Elastik ve plastik blgelerde burkulma erileri

F. 18
2
2
bk
E
=

E N/mm
2
Elastiklik modl

I mm
4
atalet momenti

L
bk
mm hesapsal burkulma boyu

bk
N/mm
2
Burkulma gerilmesi

1 narinlik derecesi

i
min
mm kesitin atalet yarap

A mm
2
kesit alan

Euler'in teorisi cisimlerin elastik blgesi iin geerlidir. Yani Hooke'un kanunlarnn geerli
olduu durumlarda kullanlr. Burada burkulma gerilmesini
bk
-y narinlik derecesinin
fonksiyonu olarak gsterecek olursak ortaya Euler hiperbol kar (ek. 1.18). Yukarda
verilen burkulma gerilmesi denklemini inceleyecek olursak narinlik derecesinin klmesi
ile burkulma gerilmesinin bydn grrz. Hakikatte bu basma gerilmesinin yksek
olduu hali gsterir.

www.guven-kutay.ch
1.17
Buda plastik deformasyonlarn balad blgeye yaklaldnn gstergesidir. Bylece
Euler'in varsaym olan elastik snr ama tehlikesi doar ve "narinlik snr" tanm
0

(lamda indeks sfr) ortaya kar. Narinlik snrn belirtmek istersek, aadaki bantdan
balamamz gerekir. Plastik deformasyona olumamas iin hesaplanan burkulma
gerilmesini malzemenin orantl mukavemet deerine
O
eit veya kk olmas gereklidir.
yleki :

O
2
2
bk

E
=

Bu tanmn sa tarafn eit olarak kabul edip narinlik derecesine gre zmlersek narinlik
snrn,
0
elde ederiz.

F. 19
2
O
2
0
E
=

rnein: Yap elii St37 iin narinlik snrn (
0
) hesaplamak istersek:
Elastiklik modul E = 2,10 10
5
N/mm
2

Akma mukavemeti
AK
= 240 N/mm
2

Orantl mukavemet
O
0,8
AK
= 0,8 240 = 192 N/mm
2

103,898... = 192 / 210000 = / E =
2
2 2
O
2
0

104 =
0

Bylece narinlik snr saysn St 37 iin
0
= 104 olduu hesaplanm olur.

Bu demektir ki: St37 malzemesi iin yaplan burkulma hesaplarnda ilk nce var olan
narinlik derecesi
he
hesaplanacaktr.

he
= L
bk
/ i
min

Ve sonra bu hesaplanan narinlik derecesi
he
ile o malzemenin narinlik snr says
0

karlatrlacaktr.

Eer bir hesapta
he
>
0
ise hesaplar Euler'e gre yaplacaktr, fakat
he

0
ise hesaplar
plastik deformasyon teorilerine gre yaplacaktr.

Plastik deformasyonlara gre burkulma hesaplar iin bir tek teori yoktur. Bu teorilerin
arasnda bu gn hal makina yapm hesaplarnda kullanlan Tetmajer (tetmayer) teorisi ilk
akla gelendir. Tetmajer'e gre, burkulma gerilmesi, narinlik saysnn fonksiyonu olarak
belirtildiinde, orantl mukavemet deerini veren Euler-hiperbol zerindeki nokta ile
bk

ekseninde ezilme mukavemet deerine eit olan nokta arasndaki dorudur.

Pratikte kullanlan Tetmajer'e gre hesaplama formul yledir:

he bk
b - a =


www.guven-kutay.ch
1.18
Bu formulde kullanlan sembollerin yerine aadaki tabeladan (Tabela 1.1) alnan deerler
konulduunda istenilen malzemeye gre burkulma gerilmeleri hesaplanr.

rnein St 60 iin formul:
he 60 bkSt
0,62 - 335 =

Tabela 1.1, Tetmajer formlndeki " a " ve " b " deerleri
Malzeme
E
N/mm
2

0

a
N/mm
2

b
N/mm
2

St37
2,1.10
5
104 310 1,14
St50 St60
2,1.10
5
89 335 0,62
%5-Ni-elik
2,1.10
5
86 470 2,30
Krdkm
1,0.10
5
80
bk
= 776 - 12 + 0,053
2

amaac
1,0.10
4
100 29,3 0,194

Yaplan hesaplarda narinlik says 20 ile 30 arasnda ise burada burkulma hesab yaplmaz,
stun veya para dorudan doruya basma gerilimi ile kontrol edilir. elik konstruksiyon,
vin ve kpr yapm hesaplarnda DIN 4114 de gsterilen "omega yntemi" ile hesaplar
yaplr. Burada burkulma says omega yardmc deer olarak kullanlr. Hesap formulde
u ekildedir:

F. 20

BEM bk
A / F =

Burada Jger (yeger) omegay lamdann bir fonksiyonu olarak alm ve burkulma emniyet
katsaysnda 1,5 olarak deerlendirmitir. Omega Jger'e gre u ekilde gsterilir:

F. 21

BKEM BEM
/ = ) (

DIN 1050 ye gre St 37 iin emniyetli basma mukavemeti
BEM
= 140 N/mm
2

St 52 iin emniyetli basma mukavemeti
BEM
= 210 N/mm
2

Pratikte omega deeri aadaki tabeladan (Tabela 1.2) alnr.

Tabela 1.2, (DIN4114 ve DIN 1052 den) Omega () deerleri
he
20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220
St 37 1,04 1,14 1,30 1,55 1,90 2,43 3,31 4,32 5,47 6,75 8,17
St 52 1,06 1,19 1,41 1,79 2,53 3,65 4,96 6,48 8,21 10,13 12,26
Tahta 1,08 1,26 1,62 2,20 3,00 4,32 5,88 7,68 9,72 12,00 14,52

www.guven-kutay.ch
1.19
1.2.5.1. Burkulma iin rnekler (flambaj iin rnekler )

BR1 Bir piston milinin llendirmesini yapalm. Mil iki ayr yerde baka koullarla
alacak olsun. Piston milinin boyu 2000 mm ve piston mili iki ucundan oynak
balanm kabul edilsin.

Bilinen deerler ve istenilen artlar:
a) - piston eksenindeki etkili kuvvet F
max
= 96 kN,
- gerekli burkulma emniyet katsays S
BKGER
= 8
b) - piston eksenindeki etkili kuvvet F
max
= 300 kN,
- gerekli burkulma emniyet katsays S
BKGER
= 5

a) F
bk
=
2
E I / L
bk
2
I
ger
= F
max
S
BKGER
L
bk
2
/ (
2
E)

Bilinen deerleri yerletirirsek I
ger
= 96000.8.2000
2
/(
2
211000) = 1,475 10
6
mm
4

74,04... =
10
64.1,475.
=
I 64
= d > 64 /
d
= I
4
6
4
4

I
y
= d
4
/ 64 ve A = d
2
/ 4
18,5mm =
4
74
=
4
d
=
d
64
d
4
=
A
I
=
i

2
4

y
y

Bylece narinlik derecesi hesaplanr:
104 = > 108 =
18,5
2000
=
i
L
=
0
min
bk
he

Bylece hesabn Euler'e gre yaplm olmas dorudur. Sonu olarak:

Pistonun ap 74 mm veya daha byk seilebilir.

b) F
bk
=
2
E I / L
bk
2
I
ger
= F
max
S
BKGER
L
bk
2
/ (
2
E)

Bilinen deerleri yerletirirsek I
ger
= 300000.5.2000
2
/(
2
211000) = 2,881 10
6
mm
4

mm 88 = d 87,528... =
10
64.2,881.
=
I 64
= d 64 /
d
= I
4
6
4
4

mm 22 =
4
88
=
4
d
=
d
64
d
4
=
A
I
=
i

2
4

y
y


www.guven-kutay.ch
1.20
Bylece narinlik derecesi hesaplanr:
104 = < 90,9... =
22
2000
=
i
L
=
0
min
bk
he

Bu durumda burkulmann plastik deformasyona, yani Tetmajer'e gre hesaplanmas
gereklidir.

Tetmajer'e gre burkulma gerilmesi, Tabela 1.2 den :

bk
= 310-1,14 = 310-1,14.91= 206,26

Hesaplanan basma gerilmesi:
b
= F / A = 4.300000 / .88
2
= 49,324..

Karlatrmalar yaplrsa:

S
bk
=
bk
/
b
= 205 / 50 = 4,12 < 5 burkulma olasl fazladr.

Piston ap 95 mm alnp hesaplar yaplrsa S
bk
= 5,06 > 5 bulunur.

Pistonun ap 95 mm veya daha byk seilebilir.

BR1 ki taraf rijit balantl bir stnun boyutlamasn Omega yntemine gre yapalm.
elik konstruksiyon iin St 37 den NPI-Profili ( ift T ) kullanalm. Stun boyu 6 m .
Stuna gelen yk F = 40 kN.
L
F

ek. 1.19, elik stun
ek. 1.17 ve ek. 1.19 den L
bk
= 0,5.L
bulunur.

L
bk
= 0,5.6000 = 3000 mm

Narinlik derecesi y takriben 200 semek
istersek;

i
y
= L
bk
/ 200 = 3000 / 200 15 mm buluruz.

Bylece NPI 160 n i
y
= 15,5 mm tabeladan
okunur.

= L
bk
/ i
y
= 3000 / 15,5 = 193,54...

Tabela 1.2 den = 193 iin, omega deeri
bulunur.
6,336.. = ) 193 - 200 (
180 - 200
5,47 - 6,75
- 6,75 =
(

= 6,34

NPI-Profilleri tabelasndan NPI 160 iin A = 2280 mm
2
bulunur.
bk
= F / A = 6,34 . 40000 / 2280 = 111,22...

bk
= 110 N/mm
2
<
BEM
= 140 N/mm
2
olduundan NPI 160 seilir.

www.guven-kutay.ch
1.21
1.2.6. Eilmeye zorlanma, eilme gerilmesi

Eilmeye zorlanmaya ksaca "eilme" de denir. Gayet basit bir ubuk dnelim (ek.
1.20). Bu ubuu ekseninden geen dzlem zerinde ve iki ucundan, kart ynlerde,
etkileyen iki kuvvet dnelim. Kabul ettiimiz kesit yntemine gre bu ubuktaki
gerilmeyi hesaplamak istersek, ubuun hesap yaplacak yerinden bir kesit almamz gerekir.
Bu kesiti eksene dik olarak alalm. Etken d kuvvetler bu kesitin iki yzn birbirine kar
emeye zorlayacaktr. Bylece ubuk eilecektir. Kesitteki kuvvetleri ve momentleri
inceleyecek olursak kesitte yalnz eilme momentinin etkili olduunu grrz. Bir kiri
veya ubukta oluan momentlerin durumu ve pratikte kullanllar ek. 1.24 den ek. 1.31
e kadar gsterilmitir.

Bylece kesitte "eme kuvvet ifti" oluur. Bu kuvvet ifti kesitin iki yzeyini birbirine
doru emeye, yani ubuu eilmeye zorlayacaktr. Bunun iinde bu zorlanma ekline
kuvvete olduu gibi parada "eilmeye zorlanma" veya ksaca "eilme" ad verilir. Burada
oluan gerilmede "normal gerilme" nin bir trdr.

Bu gerilme ekline pratikten rnek olarak milleri, akslar, kirileri v.b. verebiliriz.

Burada meydana gelen gerilmeye "eilme gerilmesi" ad verilir. Mukavemet hesaplarnda
ve teknikte "
eg
" (sigma indeks eg) olarak gsterilir.

egmax
A
F
F
A
F
M
eg
F
F
F
kme egrisi
B
B
A
F
F
M
eg
F
M
F
ubuk ekseni
F
Kesit
F
d
B

eg
egmax

. (
CAPRAZ KUVVET DAGILIMI
(
F - DAGILIMI
(
,
EGILME MOMENTI DAGILIMI
( ( . .
, CEKI TARAFI
.
BASI TARAFI
A TARAFI B TARAFI
f
(
- DAGILIMI

Btn bu anlattklarmz
formlle gsterelim:

F. 22
EGEM
eg
eg
eg

W
M
=

F. 23 S
=
S
GER
eg
EGSK
he

ek. 1.20, Eilme gerilmesi

eg
N/mm
2
hesaplanan eilme gerilmesi
M
eg
Nmm eilme momenti
W
eg
mm
3
eilme iin mukavemetmomenti.
Daire kesiti iin W
eg
= d
3
/ 32
EGEM
N/mm
2
malzemenin emniyetli eilme mukavemeti
S
he
S
GER
EGSK
N/mm
2
malzemenin ekillenmesine gre eilme mukavemeti

www.guven-kutay.ch
1.22
1.2.6.1. Eilme gerilmesi iin rnekler
EG1 ekilde gsterildii gibi (ek. 1.21) demir bir levye ile bir sand yerinden oynatalm.
Destek noktas D deki yalnz eilme gerilmesi nekadar dr ?
L
D
A
L
d
B
F
A
ek. 1.21, Levye ile kaldrlan sandk
Sandn arl 500 kg,destek sandk
mesa-fesi L
A
= 40 mm ve destek ile el
arasndaki mesafe L
F
= 960 mm dir. Levye
St 70-2 den ve destek noktasndaki kesiti 16
mm dir.

eg
= M
eg
/ W
eg

D noktasndaki moment ya A tarafndan
veya B tarafndan hesaplanr. nk, D
noktasnda momentlerin toplam sfrdr.
A noktasnda sandktan etken olan kuvvet,
ilk bata sandk arlnn yarsnn cos
ile
eksiltilmi kuvvet tesir etmesine ramen ileride levye yataya yaklanca sandn yar yk
levyeye etki eder. Bylece A noktasnda etki eden kuvvet;
F
A
= m
san
g / 2 = 500.9,81 / 2 = 2452,5 F
A
= 2452,5 N
M
eg
= L
A
F
A
= 2455 . 40 = 98200 M
eg
=98200 Nmm
Eilme mukavemet
momenti
W
eg
= d
3
/ 32 = 16
3
/ 32 = W
eg
=402,12 mm
3

Bylece
eg
= 98200 / 402 = 244,278...

Levyede D noktasndaki eilme gerilmesi
eg
= 245
N/mm
2

dir.

EG1 ekildeki demiryolu vagonunun tekerlek aksna bakalm(ek. 1.22). Her bir tekerlee
maksimum tekerlek yk 9 kN. Tekerlek aks St 70-2 , 1.0070 dir.
L
A
=L
B
=90 mm ; L = 1400 mm ; D = 90 mm ; d = 80 mm ; R = 5 mm
d
L
A
R
D
L

eg
= M
eg
/ W
eg

Eilme momenti A ve B destekleri arasnda
sabittir.

M
eg
= F
tek
L
A
= 9000.90 = 810000 Nmm

W
eg
= d
3
/ 32

W
eg
= 80
3
/ 32 = 50265,482... mm
3

eg
= 810000 / 50265 = 16,114...

X-X kesitindeki eilme gerilmesi
ek. 1.22, Demiryolu vagonu aks
eg
= 16 N/mm
2
dir.

www.guven-kutay.ch
1.23
1.2.6.2. Eilme gerilmesi formlnn kant
y
S S
y
x
x
dA
dF
e
e
+
max
max

ek. 1.23, gerilme emas

ekme gerilmesine gre normal gerilme = dF / dA
dF kuvvetinin S deki momenti dM
eg
= dF y ==> dF = dM
eg
/ y
Kuvveti gerilme formlne yerletirirsek = dM
eg
/ ( dA y )
dM
eg
= dA y
kenlerin benzerliinden
max
/ = e / y
buradan =
max
y / e
Gerilme " " y yerletirirsek dM
eg
=
max
dA y
2
/ e
Eilme momenti M
eg
= dM
eg
=
max
dA y
2
/ e
y dA
e
=
M
2 max
eg

Burada atalet momenti I = dA y
2

Genelde mukavemet momenti W
eg
= I / e ve M
eg
=
max
W
eg

Burada maksimum gerilme
max
= M
eg
/ W
eg

Eer oluan maksimum gerilmeyi
"Eilme gerilmesi" olarak adlandrrsak:

max
=
eg

F. 24
W
M
=
eg
eg
eg
Eilme gerilmesi


www.guven-kutay.ch
1.24
moment dalm ekme
tarafnda gsterilir
F

Genelde moment dalm ekme
tarafnda gsterilir.
ek. 1.25 de ikinci kuvvet birinci
kuvvete gre ters ynde etken ve ek.
1.26 de ikinci kuvvet birinci kuvvetle
ayn ynde etken olduuna gre,
moment dalm gsterilmitir.
ek. 1.24, Moment dalm
F
A
F
1
F1 > FA
F1 = FA
F1 < FA

A
F
1
F

ek. 1.25, Moment dalm, F
1
, F
A
nn ters
ynnden etkense
ek. 1.26, Moment dalm, F
1
, F
A
nn ayn
ynnde etkense
F
1
F
2
F
A
F
B
A B

A
F
B
F
A B
2
F
1
F

ek. 1.27, Moment dalm F
A
= F
1
= F
2
= F
B
2
> F
1

B
F
A
B
2
F
1
F

ki kuvvet ters ynden etki gsteriyorsa,
yatak kuvvetlerini bulmak iin ilk nce
byk kuvvet tarafnda olan yatan
yatak kuvveti byk kuvvetin ters yn
olarak belirlenir. Daha sonra ek. 1.30
ve ek. 1.31 deki dncelerle yatak
kuvvetlerinin yn bulunur.
2
> F
1

A
B
F
2
F
B
F
1 A
F

A
1
F
B
F
2
F
B
A
F

1
+ F
B
< F
2
1
+ F
B
> F
2


www.guven-kutay.ch
1.25
1.2.7. Kesmeye zorlanma, kesme gerilmesi

Kesmeye zorlanmaya ksaca "kesme" denir. Gayet basit olarak bir ubuk dnelim (ek.
1.32). Bu ubuun eksenine dik dzlem iinde karlkl iki kuvvet ile ykleyelim. Bu kesit
dzleminde gerilmeyi hesaplamak istersek grrz ki, eksene dik olan dzlem iindeki iki
kuvvet kesitte "kesme kuvvet ifti" ni olutururlar. Bu kuvvet ifti kesitin iki yzeyini
birbirlerine gre kaydrmaya, yani kesmeye zorlayacaktr. Bunun iinde bu zorlama ekline
kuvvette olduu gibi, parada "kesmeye zorlanma" veya ksaca "kesme" ad verilir. Bir
yzeyin iinde olan kuvvete apraz kuvvet ve bunun oluturduu gerilmeyede kayma
gerilmesi dediimize gre, burada oluan gerilmede "kayma gerilmesi" nin bir trdr.

Bu gerilme ekline pratikten rnek olarak makaslar, perinleri, kesme preslerini, v.b.
verebiliriz.

F
B TARAFI
F
F
ubuk ekseni
A TARAFI
F
Kesit
kor
90
kmax
. (
(
,
F
- DAGILIMI
(
CAPRAZ KUVVET DAGILIMI

"kesme gerilmesi" ad verilir.
Mukave-met hesaplarnda ve
teknikte "
k
" (tau indeks k)
olarak gsterilir.

Btn bu anlattklarmz
formlle gsterelim :

F. 25
KEM
k

A
F
=

F. 26 S
=
S
GER
k
KSK
he

ek. 1.32, Kesme gerilmesi

k
N/mm
2
hesaplanan kesme gerilmesi
F
N apraz kuvvet
A mm
2
kesit alan
KEM
N/mm
2
malzemenin emniyetli kesme mukavemeti
S
he
S
GER
KSK
N/mm
2
malzemenin ekillenmesine gre kesme mukavemeti

www.guven-kutay.ch
1.26
1.2.7.1. Kesme gerilmesi iin rnekler

KE1 Hacmi 5 m
3
olan su deposu 40x40x4 mm lsndeki St 37 den normal kebentlerle
bir duvara ekilde (ek. 1.33) grld gibi oturtulmutur.
Bir kebentin balant yerindeki yalnz, kesme gerilmesi ne kadardr ?

5 m
3
ek. 1.33, Su deposu

k
= F / A

F = m g / 4

F = V g / 4

F = 5 . 1000 . 9,81 / 4 = 12262,5 N

40x40x4 mm Normal kebent standart
paradr. Kebentin alann tabeladan
okuyabiliriz.

A = 308 mm
2

k
= 12262,5 / 308 = 39,813... A = 39,8 mm
2

Bir kebentteki kesme gerilmesi
k
= 40 N/mm
2
dir.

KE2 ekilde (ek. 1.34) grlen rondela DIN 125 (St 50-2) gre 1000 kN luk presle
retiliyor. Pres kalb rondelay bir vuruta i ve d apn kesecek ekilde yaplm
olsun. Rondeladaki kesme gerilmesi ne kadardr?
D
d
s

ek. 1.34, Rondela

D ap D = 24 mm

ap d = 13 mm

Kalnlk s = 2,5 mm

k
= F / A

Presin verdii kuvvet ayn zamanda kesme
kuvvetidir.
F = 10
6
N

Rondelann kesit alan A = ( D + d ) s

A = ( 24 + 13 ) 2,5 = 290,59... A = 290,59mm
2

Bylece kesme gerilmesi hesaplanr :

k
= 10
6
/ 290,59 = 3441,187
k
= 3441 N/mm
2

Rondeladaki kesme gerilmesi
k
= 3440 N/mm
2
dir.

www.guven-kutay.ch
1.27
1.3. Torsiyon, burulmaya zorlanma

Burulmaya zorlanmaya ksaca "torsiyon" denir. Basit bir ubuk dnelim (ek. 1.35). Bu
ubuun eksenine dik iki dzlem iinde her bir dzlemde karlkl iki kuvvet ile
ykleyelim. Bu iki eksene dik dzlemin arasnda bir kesit dzleminde gerilmeyi hesaplamak
istersek grrz ki bu kuvvetler kesitte "burmaya zorlayan kuvvet ifti" ni olutururlar.
Bu kuvvet ifti kesitin iki yzeyini burmaya zorlayacaktr. Bunun iinde bu zorlama ekline
kuvvette olduu gibi parada "burulmaya zorlanma" veya ksaca "burulma" veya
"torsiyon" ad verilir. Bir yzeyin iinde olan kuvvete apraz kuvvet ve bunun oluturduu
gerilmeyede kayma gerilmesi dediimize gre burada oluan gerilmede "kayma gerilmesi"
nin bir trdr.

F F
F
F F
F
t
M
F F
F
F
M
t
t
M
F
F
M
t
d
tmax
tmax
Kesit
ubuk ekseni
(
.
CAPRAZ KUVVET DAGILIMI ,
(
A TARAFI
B TARAFI
(
- DAGILIMI
F
t
M - DAGILIMI
( (
TORSIYON MOMENTI DAGILIMI
. .
KESITTE SADECE TORSIYON VAR
. .

Bu gerilme ekline pratikten
rnek olarak redktr millerini,
cvatalar v.b. verebiliriz.

Burada oluan gerilmeye "bur-
kulma gerilmesi" veya "torsi-
yon gerilmesi" ad verilir.
Mukavemet hesaplarinda ve
tek-nikte "
br
" (tau indeks br)
veya "
t
" (tau indeks t) olarak
gs-terilir.

Btn bu anlattklarmz
formlle gsterelim :

F. 27
TEM
t
t
t

W
M
=

F. 28 S
=
S
GER
t
TSK
he

ek. 1.35, Torsiyon gerilmesi

t
N/mm
2
hesaplanan torsiyon gerilmesi
M
t
Nmm Torsiyon momenti
W
t
mm
3
torsiyon mukavemet momenti
TEM
N/mm
2
malzemenin emniyetli torsiyon mukavemeti
S
he
S
GER
1 gerekli emniyet katsas
TSK
N/mm
2
malzemenin ekillenmesine gre torsiyon mukavemeti

www.guven-kutay.ch
1.28
1.3.1.1. Torsiyon gerilmesi iin rnekler

BR1 ekilde (ek. 1.36) grlen anahtar kolundan maksimum kuvvet F = 300 N ile cvata
sklrsa vede cvata bu kuvvete kar koyarsa, anahtarn gvdesindeki torsiyon
gerilmesi ne kadardr ?

ek. 1.36, Cvata anahtar
Anahtar malzemesi St 70-2, 1.0070

Gvde ap d = 20 mm

Kolboyu L
F
= 250 mm

t
= M
t
/ W
t

Torsiyon momenti M
t
= 2 L
F
F

M
t
= 2.250.300 = 150000 Nmm

Torsiyon mukavemet momenti

W
t
= d
3
/ 16 = 20
3
/ 16 = 1570,796...

t
= 150000 / 1570 = 95,541...
t
=95,541 N/mm
2

Anahtarn gvdesindeki torsiyon gerilmesi
t
= 95 N/mm
2
dir.

BR1 ekilde gsterilen(ek. 1.37)bir vin yrtme tahriki milindeki g P
max
=11 kW ve
devir says n
max
= 130 d/dak, Malzeme St60-2, W.Nr. 1.0060, yzey kabalda
hesaplama kesitinde R
z
= 25 m . Milin kesitindeki maksimum torsiyon gerilmesi ne
kadardr ?
R
D d
b
t
t
M
ek. 1.37, Tahrik mili

d = 50 mm ; D = 60 mm ; R = 0,5 mm

t
= M
t
/ W
t

Torsiyon momenti : M
t
= 9,55 10
6
P / n

M
t
= 9,55 10
6
11/130 = 808 10
3
..Nmm

Hesabn yapld kesitte milin ap 39 mm
dir. k kama derinlii 5,5 mm ve ift
tarafl kama 50 mm karlr. Bylece:

W
t
= d
3
/16 = 39
3
/16 = 11647,3..mm
3

Torsiyon gerilmesi:
t
= 808 10
3
/ 11647,3 = 69,4...
t
= 69,4...N/mm
2

Milin kesitindeki maksimum torsiyon gerilmesi
t
= 70 N/mm
2
dir.

www.guven-kutay.ch
1.29
Torsiyon gerilmesi formlnn kant
R
r
O
dA
dF
+
max
M
t

max
r
R
O
t
M

ek. 1.38, Torsiyon gerilmesi

Kayma gerilmesine gre normal gerilme = dF / dA
dF kuvvetinin S deki momenti dM
t
= dF r ==> dF = dM
t
/ r
Kuvveti gerilme formlne yerletirirsek = dM
t
/ ( dA r )
dM
t
= dA r
kenlerin benzerliinden
max
/ = R / r
buradan =
max
r / R
Gerilme " " yerletirirsek dM
t
=
max
dA r
2
/ R
Torsiyon momenti M
t
= dM
t
=
max
dA r
2
/ R
r
dA
R
=
M
2
max
t

Burada torsiyon atalet momenti I
t
= dA r
2

Genelde torsiyon mukavemet momenti W
t
= I
t
/ R ve M
t
=
max
W
t

Burada maksimum gerilme
max
= M
t
/ W
t

Eer burada oluan maksimum gerilmeyi
"torsiyon gerilmesi" olarak adlandrrsak:

max
=
t

F. 29
W
T
=
t
t
t
Torsiyon gerilmesi


www.guven-kutay.ch
1.30

1.4. Bileik zorlanma
Bileik zorlanma eitli normal gerilmelerden domaysa

Bileik zorlanmalarda yalnz normal gerilmeler etkense, rnein: eilme ve ekme veya
eilme ve basma gerilmeleri gibi, etki eden gerilmeler aritmetik olarak toplanrlar. Bu
hesaplanan gerilmeye "toplam normal gerilme" denir. yleki:

F. 30
b , eg tp
+ =

Bileik zorlanma eitli kayma gerilmelerinden domaysa

Bileik zorlanmalarda yalnz kayma gerilmeleri etkense, rnein: torsiyon ve kesme
gerilmesi gibi, gerilmeler aritmetik olarak toplanrlar. Bu hesaplanan gerilmeye "toplam
kayma gerilmesi" denir. yleki:

F. 31
k t tp
+ =

Bileik zorlanma normal ve kayma gerilmelerinden domaysa

Bileik zorlanma normal ve kayma gerilmelerinden domaysa burada gerilmeler geometrik
olarak toplanr. Geometrik toplamay yapabilmek iin bir hipotez kabul etmek gerekir. Bu
hesaplanan gerilmeye "karlatrma gerilmesi" denir. yleki:

Biim deitirme enerjisi hipotezine gre toplama:

F. 32
2
0
2
kar
) ( 3 + =

Normal gerilmeler hipotezine gre toplama:

F. 33 ) ) ( 4 + + ( 0,5 =
2
0
2
kar

tp
N/mm
2
Toplam normal gerilme
tp
N/mm
2
Toplam kayma gerilmesi
kar
N/mm
2
Karlatrma gerilmesi
eg
N/mm
2
Hesaplanan eilme gerilmesi
,b
N/mm
2
Hesaplanan ekme veya basma gerilmesi
t
N/mm
2
Hesaplanan torsiyon gerilmesi
k
N/mm
2
Hesaplanan kesme gerilmesi
N/mm
2
Hesaplanan normal gerilme
N/mm
2
Hesaplanan kayma gerilmesi
0
1 Zorlanma katsays,
0
=
EGDG
/(1,73.
TDL
) diye hesaplanr.

Pratikte:
0
= 0,7 torsiyon statik veya dalgal, eme zorlamas deiken,

0
= 1,0 torsiyon ve eme zorlamas ayn cinsden ise.

www.guven-kutay.ch
1.31
1.4.1. Genel
Bileik zorlanma konusuna girmeden nce tek, ift ve eksenli gerilmelere ksa bir gz
atalm.

Bir cisim eitli d kuvvetler etkisinde olsun. rnein: yzey basnc, basma ve benzeri
kuvvetler, Bu cisimden kp biiminde kk bir para alalm.

Bu d kuvvetler, bu kp eklinde dnlen elementte eksenli gerilmeler meydana
getirir. Kpn alt yzeyinin herbirinde bir normal ve iki kayma gerilmesi doar (ek. 1.39).
Bu gerilmeleri bir koordinat sistemi ile (sa el sistemi) gsterebiliriz. Eksenler x, y ve z
olarak adlandrlr.

X
Z
Y
Y
Z
X

Y
Z
XY
ZY
YZ
XZ
YX
ZX

Eer bir eksen ynnde etki eden geril-
meler sfr ise, geriye gerilmeler olan iki
eksen kalacandan, byle bir gerilme
ekline "iki eksenli gerilme" denir.

Eer yalnz bir normal gerilme var ise ve
dier iki gerilme sfr ise bu gerilme
ekline "bir eksenli gerilme" denir.

Bu gerilmelerin gsterilmesindeki sembol
ve indekslerin tanmn yapacak olursak:

rnein:
x ekseni ynnde normal gerilme
x
ise,
burada indeks x eksen ynn ve sembol
gerilmenin cinsini gsterir.
ek. 1.39, eksenli gerilme
Dier taraftan y eksenine dik olan dzlemde ve x ekseni ynnde, x eksenine paralel kayma
gerilmesini
xy
ile gsterilir. ndekslerin okunmas sa taraftan olur. Burada sadaki indeks
y gerilmenin bulunduu dzlemin dik olduu ekseni ve indeks x gerilmenin eksen ynn
ve sembol gerilmenin cinsini gsterir.

Bir ubuu bir taraftan eilme momenti dier taraftan torsiyon momenti ile ykleyelim.
Hesabn yaplaca kesiti incelediimizde, burada iki ayr eit gerilme ile karlarz. Bu
durumda asl soru ortaya kar.

llendirilicek veya kontrol edilecek bir makina parasnn kesitinde, ayr cinsden
gerilmeler bulunursa, hesap nasl yaplr?

Byle bir problemin zmnde tutulacak yol yledir:

Paraya etki eden gerilmeler bir eksenli gerilme olarak "karlatrma gerilmesi" ad altnda
hesaplanr ve malzemenin mukavemet deeri ile karlatrlarak karar verilir.
nk: malzemenin bilinen mukavemet deerleri bir eksenli deerlerdir.

www.guven-kutay.ch
1.32
Asal normal gerilmeler:

XY
YX
XY
X
YX
V
VU
U
UV
U
V
U
VU
V
1
1
2
2

ek. 1.40, Asal normal gerilmeler
Tanm : Herhangi bir ubuktan kk bir kp eklinde alnm para kabul edelim (ek.
1.40). Bu parann
x
,
y
ve
xy
tarafndan etkilendiini kabul edelim. Bu kp yavaca
dndrdmz dnelim. Bir an gelecek belirli bir ada, (fi) as,
x
ve
y

gerilmeleri biri en byk dieride en kk deere varacaktr
xmax
=
1
ve
ymin
=
2
. Bu arada
xy
ninde kaybolduu, deerinin sfr olduu grlecektir.

Bu durumada u tanm yaplr:

Kayma gerilmesi sfr ve yalnz normal gerilmeler var ise, bu gerilmelere
"asal normal gerilmeler (
1
ve
2
) " denir.

1.4.1.1. Bir boyutlu veya bir eksenli gerilme
kuvvet keni
egik kesit
dik kesit
(
v
F
n
F
u
F
(+/2)
V
Y
X
U
X
U
X
= F / A
= 0
2
Y
1
A
X
n
1
n
F

Eksende etken olan kuvvetin dik
kesitte dourduu gerilmeye, bir
eksenli veya bir boyutlu gerilme
denir.

Dik kesitteki gerilmeler:

Burada F
=F
y
=0 olduundan
xy
= 0 ve
y
= 0 dr.

Burada u bant kurulur:

1
=
x
= F
n
/ A
1

2
=
y
= 0

xy
= 0

ek. 1.41 deki ubukta bu durum
grlmektedir.
ek. 1.41, Bir eksenli gerilme

www.guven-kutay.ch
1.33
Eik kesitteki gerilmeler:

Eksenleri saat yelkovannn dn ynnn tersine as kadar dndrelim. Bu durumda y
eksenine V ekseni ve x ekseninede U ekseni diyelim. Eiklik as kadar eilmi eik
kesitteki gerilmeleri formle edersek:

x
= F
n
/ A
1

Kuvvet geninden F
U
= F
n
cos ve F
V
= F
n
sin

Kesit alan A
= A
1
/ cos

Bylece
U
= F
U
/ A
= F
n
cos / (A
1
/ cos)
U
= (F
n
/ A
1
) cos
2

cos
=
2
x U

Buna benzer kayma gerilmesi ;
= F
V
/ A
= F
n
sin / (A
1
/ cos)
= ( F
n
/ A
1
) sin cos

Trigonometri fonksiyonuna gre : sin2 = 2 sin cos ve sin cos = sin2/2 olduuna
gre,
2 / 2 sin =
x

dzlemine dik olan bir kesit dzleminin x-ekseni ile olan as +(/2) dir.
A
dzlemine dik olan alan A

+(/2)
= A
1
/ cos[+(/2] = A
1
/ sin

Bylece gerilme
V
= F
V
/ A
[+(/2)]
= F
n
sin / (A
1
/ sin) = (F
n
/A
1
) sin
2

sin
=
2
x V

Burada hesapladmz normal gerilmeleri
U
ve
V
toplayacak olursak:

U
+
V
=
x
cos
2
+
x
sin
2
=
x
( cos
2
+ sin
2
) === >
U
+
V
=
x

Bu balantlarn snr deerlerini arayacak olursak normal gerilmeler
U
ve
V
iin cos
2
=
1 ve kayma gerilmesi iin sin2 = 1 olmas gereklidir.
U
nun
Umax
olmas iin cos
2
= 1
yani = 0 vede sin
2
= 0 olmas demektir.

Burada:
1
=
Umax
=
x
,
2
=
Vmin
= 0 ve =
max
olmas iin sin2 = 1 yani = 45
olmas demektir. Bylece =
max
=
x
/ 2 ve
Umax
=
Vmax
=
x
/ 2 olur.

2 / = = =
x Vmax Umax max

Sonu: Kuvvet eksenine dik olan kesitte beklenildii gibi asal normal gerilme bir
eksenligerilme eklindedir ve kayma gerilmesi sfrdr. Birinci asal gerilme
1
=
x
=F
n
/A
1
dir. 45 lik eik kesitte ise en fazla gerilme olasl vardr.
yleki:
max
=
Umax
=
Vmax
=
x
/ 2

www.guven-kutay.ch
1.34
1.4.1.2. ki boyutlu veya iki eksenli, dzlem gerilme
Burada problemi biraz daha genileterek bir kiriten ufak bir prizma parasn alp
inceleyelim. Bu prizmann kiri eksenine paralel olan bir yznn kenarlarn ek. 1.42 de
grld gibi koordinat sisteminin x ve y eksenleri olarak adlandralm. Bu prizmann
yzeyleri F
1
ve F
2
kuvvetleri ve kiri eksenine dik olan yzeyleri
x
ve eksene paralel olan
yzeyleri
y
ile ve btn prizmann yan yzeyleri =
xy
=
yx
tarafndan etkilenir. ek. 1.42
deki kk prizma iki eksenli gerilme veya iki boyutlu gerilme iin genelde gsterilen tipik
rnektir.
F
1
prizma
2
F
Y
Y
Y
X
X
ek. 1.42, iki eksenli gerilme

Kirii dik etkileyen F
1
kuvveti prizmada
y
ile gsterilen ekme gerilmesini dourur. Bunun
yannda F
2
kuvveti prizmada belirli bir apraz kuvvet ile eilme momenti dourur. apraz
kuvvet ift olarak etki gsteren kayma, yani kesme gerilmesini dourur. Bunun yannda
x

normal gerilmesi eilme momentinin etkisi ile meydana gelir.
Bu prizma dndaki gerilmeler, doal olarak prizmann iindeki gerilmeleri dourur ve
onlarla edeerdirler. Prizmann kegeninden geen dzlemdeki i gerilmeleri
ve

hesaplarsak bu gerilmelerin d yzeyleri etkileyen gerilmelerden daha fazla olduunu
grrz, ek. 1.43 Prizmann bu kegen dzlemindeki gerilmeleri bozulmadan tayaca
kesin olmad gibi, herhangi bir krlmann meydana gelmesi normal bir sonutur. Btn
kegen dzlemindeki gerilmelerin yannda, d dzlemlerdeki gerilmeler malzemenin
emniyetli mukavemet deerlerinden kk olabilirler.
.cos
h
b
Y
d
.cos
X
.sin
.cos
Y
.sin
.sin
X
X
.sin
Y
.cos

ek. 1.43, iki eksenli i gerilmeler

www.guven-kutay.ch
1.35
Prizmaya etki eden btn d gerilmelerin dourduu i kuvvetlerin statiin denge
kanununu gerekletirmesi gereklidir. ek. 1.43 da grld gibi prizmann iinde seilen
bir noktada btn kuvvet veya gerilmeleri toparlar vede gerekli koordinat sistemini seip
mekaniin denge kanunlarn kuralm:
M = 0 F
n
= 0 F
= 0

Mekaniin birinci denge kanunu M = 0 'a gre:

D normal gerilmelerin
x
ve
y
dourduu kuvvetler prizmann arlk merkezinde
kesitiklerinden her hangi bir moment etkisi gstermezler.
D kayma gerilmelerinin dourduu apraz kuvvetleri, ki bunlar kayma gerilmesi ile
etkiledii alann arpmndan doarlar, prizmann arlk merkezine kaydralm. apraz
kuvvetlerin dourduu kayma gerilmeleri
xy
=
yx
= olduundan buradaki momentlerin
toplamda sfr olur (ek. 1.43).
a b h / 2 = h b a / 2

Mekaniin ikinci denge kanunu F
n
= 0 'a gre:

Mekaniin ikinci denge artda bu paralelde analiz edilirse, dnlen kesit dzlemindeki
btn normal kuvvetlerin toplam sfrdr.

F
n
= 0

F
n
= F
n1
+ F
n2
+ F
n3
+ F
n4

F
n
= F
x
cos + F
xn
cos + F
yn
sin + F
y
sin
= F
n
/ A
= F
x
/ A
y

x
= F
xn
/ A
x

y
= F
yn
/ A
y
= F
y
/ A
x

A
= d b A
y
= a b A
x
= h b A
y
= a b A
x
= h b
F
n
= d b
F
x
= a b F
xn
= h b
x
F
yn
= a b
y
F
y
= h b
d b
= ab cos +hb
x
cos +ab
y
sin + hb sin

sin h + sin a + cos h + cos a = d

y x

a = d sin ve h = d cos olarak formlde yerletirirsek,

sin cos d + sin sin d + cos cos d + cos sin d = d

y x

sin cos +
sin
+
cos
+ cos sin =
2
y
2
x

sin cos 2 +
sin
+
cos
=
2
y
2
x


www.guven-kutay.ch
1.36
Mekaniin nc denge kanunu F
= 0 'a gre:

Mekanigin nc denge artda bu paralelde analiz edilirse, dnlen kesit dzlemindeki
btn apraz kuvvetlerin toplam sfrdr.

F
= 0

F
= F
1
+ F
2
- F
3
- F
4

F
= F
ny
cos + F
x
cos - F
y
sin - F
nx
sin
= F
/ A

y
= F
ny
/ A
y
= F
x
/ A
x
= F
y
/ A
y

x
= F
nx
/ A
x

A
= d b A
y
= a b A
x
= h b A
y
= a b A
x
= h b
F
= d b
F
ny
= a b
y
F
x
= h b F
y
= a b F
nx
= h b
x

d b
=ab
y
cos +hb cos - ab sin -hb
x
sin

sin h - sin a - cos h + cos a = d

x y

a = d sin ve h = d cos olarak formlde yerle_tirirsek,

sin cos d - sin sin d - cos cos d + cos sin d = d

x y

sin cos -
sin
-
cos
+ cos sin =
x
2 2
y

sin cos ) - ( + )
sin
-
cos
( =
x y
2 2

Burada maksimum ve minimum deerleri bulmak iin birinci derecedeki diferansiyal
denklemi sfra eitlememiz gereklidir. Bu hesab yapmak istersek:

0 =
d
d
sin cos 2 +
sin
+
cos
=
2
y
2
x

0 = d / ) sin cos 2 +
sin
+
cos
(
2
y
2
x

0 = 2 cos 2 - 2 sin + 2 sin -
y x


www.guven-kutay.ch
1.37

2 cos 2 = 2 sin ) + (-
y x

) - ( -
2
=
2 cos
2 sin
y x

Bylece asal normal gerilmelerin art bulunur:

y x
-
2
- = 2 tan

Bu formln analizini yaparsak:

Asal normal gerilmeler
1
ve
2
birbirlerine diktirler ve tan2 birbirinden
180 farkl iki ay gsterir. Bunun yannda as birbirine 90 farkl iki
eksen ynn belirler.

Dier taraftan apraz kuvvetlerin hesabna devam edersek:

sin cos ) - ( + )
sin
-
cos
( =
x y
2 2

Trigonometri bilgimizi tazelersek;

2 / 2 sin = cos sin ve 2 cos =
sin
-
cos
2 2

Bu bantlar
-formulnde yerletirirsek:

2 sin
2
) - (
+ 2 cos =
y x

Asal normal gerilmelerin maksimum ve minimum art formln tekrar ele alp ilersek:

y x y x
-
2 cos 2
- = 2 sin buradan ve
) - ( -
2
=
2 cos
2 sin

Bu bulunan deeri yerletirirsek:

) - (
2 cos 2 -

2
) - (
+ 2 cos =
y x
y x

!... 0 = 2 cos - 2 cos =

Kk bir prizma parasn asal normal gerilmeler
1
ve
2
etki edene
kadar evirdiimizde kayma gerilmeleri sfrdr.


www.guven-kutay.ch
1.38
dzlemindeki normal gerilmeler:

sin cos 2 +
sin
+
cos
=
2
y
2
x

Trigonometri bilgimizi tekrar tazelersek;

2 sin = cos sin 2 ve ) 2 cos + 1 (
2
1
=
cos
ve ) 2 cos - 1 (
2
1
=
sin
2 2

Bu bantlar dzlemindeki normal gerilmeler formlnde yerletirirsek:

|
.
|
\
|
|
.
|
\
|

2 sin + ) 2 cos - 1 (
2
1
+ ) 2 cos + 1 (
2
1
=
y x

2 sin + 2 cos
2
-
+
2
+
=
y x y x

ve i teet gerilme iin;

sin cos ) - ( + )
sin
-
cos
( =
x y
2 2

2 sin
2
-
+ 2 cos =
x y

2 cos + 2 sin
2
-
- =
y x

Eer bu iki eitlik formlnn karesini alp beraber toplarsak Mohr'un (mohr) gerilmeler
dairesini buluruz. Bu daire
ve
koordinat sisteminde bulunur:

|
|
.
|
\
|

|
|
.
|
\
|
2 sin + 2 cos
2
-
=
2
+
-
y x
2
y x
2

|
|
.
|
\
|

2 cos + 2 sin
2
-
- =
y x
2
2

(
(
|
|
.
|
\
|

|
|
.
|
\
|
+
2
-
) 2
sin
+ 2
cos
( = +
2
+
-
2
y x
2
2 2 2
y x
2

Dier taraftan : 1 = 2
sin
+ 2
cos
2 2


www.guven-kutay.ch
1.39

F. 34 +
2
-
= +
2
+
-
2
y x
2
2
y x
2
|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|
N/mm
2
Kesit yzeyindeki toplam normal gerilme
N/mm
2
Kesit yzeyindeki toplam kayma gerilmesi
x
N/mm
2
X-ekseni ynndeki normal gerilme
y
N/mm
2
Y-ekseni ynndeki normal gerilme
N/mm
2
D kayma gerilmesi
Bu formul genel daire formul ile karlatrrsak:
r
= ) b - y ( + ) a - x (
2
2 2

+
2
-
= +
2
+
-
2
y x
2
2
y x
2
|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|

u eitlikleri saptarz:
+
2
-
=
r
0 = b ; = y
2
+
= a ; = x
2
y x
2
2
y x
|
|
.
|
\
|

Burada b = 0 demek, dairenin merkezinin koordinat sisteminin sfr noktasnda olduunu
gsterir. Genel formldeki daire ile gerilmeleri gsterem Mohr'un gerilmeler dairesini
izecek olursak ek. 1.44 de verilen daireleri buluruz.
a = ( + )/2
min
X Y
max
D
C
0

M
B
A
r
Y
X
r
a
x
y
b

max
+ max

ek. 1.44, Genel daire ve Mohr'un gerilmeler dairesi

www.guven-kutay.ch
1.40
Mohr'un gerilmeler dairesi zerindeki her nokta para zerindeki bir kesiti gsterir (ek.
1.44). Bu ember zerindeki noktada kurulacak koordinat sistemi, o kesitteki i gerilmeleri
ve
yi gsterir. A ve C noktalari koordinat sisteminin gsterdii kesitteki maksimum ve

minimum i normal gerilmeleri, dier deyimi ile asal normal gerilmeleri gsterir. Bu
deerleri formlle gstermek istersek, u banty vermemiz gerekir.

2
y x
2
y x max
min
+
2
-

2
+
= r a =
|
|
.
|
\
|

B ve D noktalar koordinat sisteminin gsterdigi kesitteki asal teet gerilmeleri gsterir. Bu
deerleri formlle gstermek istersek, u banty vermemiz gerekir.

2
y x
2
max
+
2
-
= r =
|
|
.
|
\
|

Burada incelenen pirizmay daraltacak olursak as gittike klr ve sonunda sfr olur.
Burada as sfr olunca i normal gerimeler
asal normal gerilme

x
olur. Ayn
zamanda i kayma gerilmeleride
d kayma gerilmesine eit olur.
X
0
Y
Bu dndklerimizi gerilmeler dairesi olarak gstermek

istersek, u yolu uygulamamz gereklidir. Bir koordinat
sistemi seelim. Bu koordinat sisteminde kayma gerilmeleri
"
", Y ekseninde ve normal gerilmeleri "
", X ekseninde
gsterelim. ember zerinde olmas gerekli olan T noktasn
da as ile kesit alnm dzlem ve bu dzlemde bilinen i
normal gerilme
ve i kayma gerilmesi
yi
gsterdiinden iaretleyelim. Dier taraftan daire merkezi
M nin
ekseni zerinde olmas gereklidir ve merkez

noktas M nin koordinat sisteminin sfr noktasndan
uzakl a = (
x
+
y
)/2 kadardr. Bylece dairenin merkezi M
noktas ve ember zerindeki bir T noktas bilindiine gre,
dairenin izimi yarap MT olarak gerekletirilir.
ek. 1.45, gerilmeler prizmas
A ve C noktalarnn ordinat deeri = 0 dzlemindeki kayma gerilmelerinin byk-ln
gsterir. Bu deerler sfrdr, nki A ve C noktalar x ekseni zerindedirler. By-lece = 0
dzleminde yalnz asal normal gerilmelerin
max
ve
min
varl ve kayma gerilmesi sfr
olduu grlr. Bylece i kayma gerilmesi formuln sfra eit kabul edersek asal normal
gerilmeleri buluruz, yleki:
0 = 2 cos + 2 sin
2
-
- =
0 0
y x
0

Burada trigonometri bilgimizi tazelersek, tan2
0
deeri ile tan(180+2
0
) deerinin ayn
olduunu ve aranlan asnn
0
ve 90+
0
olduu, dier deyimle birbirine dik iki a
arand ortaya kar.

www.guven-kutay.ch
1.41

0 = 2 cos + 2 sin
2
-
-
0 0
y x

0
y x
0
2 sin
2
-
= 2 cos
) 2 + (180 tan = 2 tan =
2 cos
2 sin
=
-
2
0 0
0
0
y x

ME
TM
= TMA tan = ) 2 + (180 tan = 2 tan =
-
2
0 0
y x

m
a
x
a = ( + )/2
Y X
min
D
max
45
T

m
a
x
0

C
2.
E M
B
4
5
max
9
0
+
4
5

ek. 1.46, zel al kesit iin Mohr dairesi
TMA as 2 as kadardr. Bilinen ge-
ometri kanununa gre ayn ember
para-sn gren merkez a o ember
parasn gren evre ann iki katdr.
Buna gre TCA asn hesaplamak
istersek:

0
0
=
2
2
=
2
TMA
= TCA

ek. 1.46 deki Mohr'un gerilmeler
dairesini incelersek:

CT dorusu asal normal gerilmenin
bulunduu dzlemi ve C deki okunan
X ekseni deeride minimum asal
normal gerilme
min
un deerini
gsterir.

AT doru paras CT dorusuna diktir ( Tales teoremi ). Bundan dolay asal normal (
dik ) kesit dzlemini belirler ve A noktasndaki deer asal normal gerilme
max
un
deerini gsterir.

Bylece ember zerindeki bir noktadan yaplan balantlar o noktann belirledii
dzlemdeki ana gerilmeleri verir. Bu dnce sonucu:

BT ve DT den geen dorular ana kayma gerilmelerinin bulunduu dzlemin
ynlerini gsterir.

ek. 1.46 deki Mohr dairesinden grlecei gibi, asal normal gerilmelerin dzlemi ile ana
kayma gerilmelerin dzlemi arasnda 45 lik bir a vardr. nk: CTD evre as ayn
yay gren 90 lik CMD merkez asnn yarsdr.
Bylece ana kayma gerilmesinin asal normal gerilme dzleminden 45 lik bir ada bulunan
dzlemde olduu grlr.

www.guven-kutay.ch
1.42
Mohr'un gerilmeler dairesi

Herhangi bir kesitteki gerilmelerin bilinmesi ile Mohr'un gerilmeler dairesi izilerek btn
gerilmeler (rnein;
1,2
bilinen
x
,
y
ve ) arasndaki bantlar abuk ve bilinli olarak
bulunur. Bunun iinde gerilmeleri ieren bir koordinat sistemi izilmelidir. Bu sistemde Y
ekseni kayma gerilmesini " ", X eksenide normal gerilmeyi " " gstermelidir.
Mohr'un gerilmeler dairesinin merkezinin koordinatlarnn deeri:

2
+
= X 0 = Y
y x

Mohr'un gerilmeler dairesinin yarapnn deeri:

2
2
y x
4 + ) - ( 0,5 = r

Bu daireye ilk defa Mohr tarafndan bulunduu iin " Mohr'un gerilmeler dairesi " denir.

Mohr'un gerilmeler dairesi yardm ile bir paradaki gerilmeler arasndaki bantlar seri ve
doru olarak kurulabilir.

= _ B C _ = CB = C O = OC
x y

rnein : Verilenler
2
-
= -
2
+
= CM
2
+
= OM
y x
y
y x y x

ap yar 4 + ) - ( 0,5 = +
4
) - (
= MB

2
2
y x
2
2
y x

B'
min
+
X 2
=
0
Y
=
M
2.
+
Y
C
B
1
X
+
C'
+
max
Y X
+
,

ek. 1.47, Mohr'un gerilmeler dairesi

www.guven-kutay.ch
1.43
Mohr'un gerilmeler dairesi izildikten sonra aranlan deerler ya dorudan izimden alnr
veya aada verilen formlle hesaplanr. rnein:
1
,
2
,
max
ve as an deerleri.

2 / ) - ( =
2 1 max

forml ile maksimum kayma gerilmesi hesaplanr. Bu hesaplanan deer, asal normal
gerilmeler dzlemi ile 45 lik as olan dzlemdeki, kayma gerilmesinin deeridir.

y x
= =

forml ile birbirine dik olan iki dzlemdeki kayma gerilmeleri hesaplanr. Bu deerlerin
gerekten birbirine eit olduu grlr.

y x 2 1
+ = +

formlnde normal gerilmelerin toplamnn, dzlem deimesine ramen deimez olduu
grlr.

Bunun tam tersi eer
1
,
2
ve = 0 deerleri verilmise,
x
,
y
ve deerleri ek. 1.47 deki
Mohr'un gerilmeler dairesinden ok abuk bulunur.

2 cos
2
-

2
) + (
=
2 1 2 1
y x,

2 sin
2
) - (
=
2 1

Pratikte grlen rneklerde
y
genelde sfrdr ve para genelde yalnz normal gerilme
x
ve
kayma gerilmesi n etkisindedir. Bu durumu formlle gsterelim:

Karlatrma gerilmesi olarak normal gerilme:

F. 35
( ) 4 + 0,5 =
2 2
x x 1,2

ve kayma gerilmesi olarak:

F. 36

x
2 - = 2 tan

1,2
N/mm
2
Kayma gerilmelerinin sfr olduu asal normal gerilmeler
1
maksimum (+ iareti ile) asal normal gerilme ve
2
minimum asal normal gerilme
x
N/mm
2
x ekseni ynndeki normal gerilme
N/mm
2
bilinen kayma gerilmesi
asal koordinat sistemi ekseni ile gerilmenin hesapland kesit
dzlemini gsteren eksen arasndaki a

www.guven-kutay.ch
1.44
Mohr'un gerilme dairesi iin rnek

Bir mil, torsiyon momenti etkisinde olsun. Bu mildeki asal normal gerilmelerin byk-l
ne kadardr ?

Milin herhangi bir yzey noktasndaki torsiyon, dier deyimi ile kayma gerilmeleri ok
kolay hesaplanr. Bu hesaplanan deerlerle belirli bir lekte Mohr'un gerilmeler dai-resi
izilir (ek. 1.48). Bu izilen daireden istenilen gerilmeler okunur.
basma
t
M
Y
t
t
t
t
X X
t
2
t
0
kayma
2.
ekme
t
t
M
M
kayma
Y
2
1
2
1
t
M

ek. 1.48, Torsiyon etkisindeki mil

Hesaplanan veya bilinen torsiyon gerilmesi, kayma gerilmesi olarak kabul edilip, Mohr'un
gerilmeler dairesi izilirse, koordinat sistemine gre simetrik olan bir daire elde edilir.
Buradan istenilen deerler derhal okunabilir, yle ki:

2 1 t
= =

Bu sonucu pratikte grebiliriz. Eer sertletirilmi, sert veya gevrek malzemeden yaplm
bir mili torsiyon momenti ile etkilersek, bu etkiyi deitirecek baka hibir evre veya
sistem etkisi yoksa, mil dn (rotasyon) eksenine 45 eik bir spiral dzlemden atlar veya
krlr.

www.guven-kutay.ch
1.45
1.4.2. Bileik zorlanma hipotezleri

Mohr'un gerilmeler dairesinde i gerilmelerin d gerilmelerden daha fazla olabilece-ini
grdk.
Pratikte malzemenin bilinen mukavemet deerleri tek eksenli zorlanma dier deyimi ile
basit, bileik olmayan zorlanmalar sonucu elde edilen deerlerdir. Bundan dolay ok
eksenli dzlem gerilimleride karlatrma gerilimi ad altnda tek eksenli gerilimlere
evrilmelidir.
Bu evirme ilemleri iin mukavemet kanunlar yoktur. Bu evirme ilemleri eitli
hipotezlere, dier anlam ile teknik ve matematiksel olarak ispatlanmam, fakat bir sr
deney sonucu kantlanm kabullerdir. Byle hipotezle hesaplanan deere ya "karlatrma
gerilimi " veya " indirilmi gerilim " ad verilir.
Bu hipotezlerin domas parann zorlanma etkisinde krlp kopmasnn nedeni olarak bir
zorlanma biiminin kabul ile balar. Parann zorlanma biimi, yklenmenin cinsi,
malzeme ve parann ekillendirilmesine gre eitli hipotezler pratikte kullanlabiline-cek
deerler verirler. Hipotezlerin kullanlma yerini semekte pratikteki sonularn
deerlendirilmesi byk rol oynar.

Zamanla aada sralanm olan bileik zorlanma hipotezleri ortaya atlmtr. Bunlardan
yalnz kaln yazlm ve alt izilmi olanlar burada biraz ayrntl inceleyeceiz.

Normal gerilme hipotezi NHG
Kayma gerilmesi hipotezi KHG
Geniletilmi kayma gerilmesi hipotezi
En byk uzama hipotezi
Geniletilmi uzama hipotezi
ekil deitirme hipotezi
Biim deitirme enerjisi hipotezi BEH
EMPA zorlanma hipotezi
Hacim ve kafes gerilmesi hipotezi

Bu bir sr hipotezden pratikte yalnz tanesi kendini kabul ettirecek sonular vermitir.
Bunun iinde burada bu hipotezi ayrntl grelim. Bu hipotezlerden Normal gerilme
hipotezi ile Kayma gerilmesi hipotezi ile hakiki i gerilmeler tek tek elde edilirken, Biim
deitirme enerjisi hipotezi ile btn etki eden gerilmelerin toplam bulunur.

1.4.2.1. Normal gerilme hipotezi, NGH

Bu hipotezin kuruluunda Lam (Lme), Maxwell (Maksvel), ve bir ok bilgin almalarda
bulunmulardr. Bu hipotezde, krlma nedeni olarak "en byk asal normal gerilme"
kabul edilir. Bu hipotezde karlatrma gerilmesi olarak en byk

www.guven-kutay.ch
1.46
asal normal gerilme hesaplanr. Bu hesaplanan deer malzemenin emniyetli mukavemet
deeri ile karlatrlr ve karar verilir. Burada hesaplanan deer, malzemenin zorlanma
biimi ve yklenme cinsi ile bantl emniyetli mukavemet deerinden byk olmamas
gereklidir.

Pratikte kullanmak iin u kabulleri yaparsak:
3
= 0 ve
1
>
2
, dier deyimi ile iki
eksenli veya dzlem gerilme biimi iin:

( ) ( )

EM
2
y x
2
y x 1 max kar
4 +
-
+ + 0,5 = = =

Bu hipotez pik dkm ( kr dkm ) gibi gevrek malzemelerde, ok sert eliklerde, kaynak
balantlarnda, seramiklerde, eitli ekme, eilme ve torsiyon gibi zorlamalarda kullanlr.

Gnlk hesaplarda ou zaman eilme ve torsiyon zorlamalar beraber grlr. Bu
durumlarda yalnz bir normal gerilme ve bir kayma gerilmesi etkilidir. Bundan dolay
hesap forml ok daha basite indirgenir:

F. 37
|
.
|
\
|

EM
2
2
kar
4 + + 0,5 =

Burada yalnz normal gerilme etkense sonu
v
= ve yalnz kayma gerilmesi etkense
sonu
v
= olur. Bunun sonucu olarak bu hipotez aadaki oranty kantlayan malzemeler
iin geerli olur. Bu orant yledir:

F. 38
1 = =
KO
KO
KO
N/mm
2
Malzemenin bir eksenli normal gerilme altnda kopma mukavemeti
KO
N/mm
2
Malzemenin bir eksenli torsiyon gerilmesi altnda kopma mukavemeti
1 Mukavemet oran

Bu oran pratikte ok ender rastlanan durumdur. Yalnz gevrek, ok sert ve ok zor deforme
olan malzemelerde rastlanr. Dier taraftan eer bir snek malzeme ok eksenli gerilmeler
etkisindeyse veya bir noktada birleen kaynak dikileri ile genelde btn kaynak
balantlarndaki kaynak dikileri iin geerli olabilir. Prof. Bach tarafndan ne srlen bu
hipotez bu gne kadar deneyler ile onaylanmamtr.
Pratikte grlen oran udur:

1,3 = =
KO
KO


www.guven-kutay.ch
1.47
1.4.2.2. Kayma gerilmesi hipotezi, KGH

Bu hipotezin kuruluunda von Guest ( fon Gst ), Mohr, Tresca ( Treska ) ve bir ok bilgin
almalarda bulunmulardr. Bu hipotezde, krlma nedeni olarak "en byk kayma
gerilmesi" kabul edilir. Bu hipotezde karlatrma gerilmesi olarak en byk kayma
gerilmesi hesaplanr. Bu hesaplanan deer malzemenin emniyetli mukavemet deeri ile
karlatrlr ve karar verilir. Burada hesaplanan deer malzemenin zorlanma biimi ve
yklenme cinsi ile bantl emniyetli mukavemet derinden byk olmamas gereklidir.
Bu hipotezin deneylerle onay, gevrek malzemenin d basma gerilmesi etkisinde olduu
zaman grlmtr.

( )

EM
2
y x
2
max kar
4 + - = 2 =

Er yalnz kayma gerilmesi etkense ve normal gerilmeler sfr ise o zaman:

kar
= 2

Eer yalnz bir eksenli normal gerilme ve kayma gerilmesi etkense, o zaman:

F. 39

EM
2 2
kar
4 + =

Bu hipotez aadaki oranty onaylayan malzemeler iin geerlidir:

2 = =
KO
KO

Bu orant pratikte snek malzemelerde, zellikle belirli ve kesin akma mukavemet deeri
olan malzemelerde grlr ve bu zellikteki malzemeler iin geerlidir.

1.4.2.3. Biim deitirme enerjisi hipotezi, BEH

Bu hipotezin kurulu_unda von Mises ( fon Mises ), Huber ( Huber ) ve bir ok bilgin
almalarda bulunmulardr. Bu hipotezde krlma sebebi olarak biim deitirme ii
deerinin belirli bir snr amas "Biim deitirme enerjisi" olarak kabul edilir. Bu
hipotez genelde snek malzemeler iin kullanlr. Parann kopup bozulmas, kayma ekil
deitirmesine veya sarslmaya balanr.

Bu hipotez hadde ve dvme malzemelerinde doru olarak kullanlr. Burada hesaplanan
deer malzemenin emniyetli mukavemet deeri ile karlatrlr ve karar verilir. Burada
hesaplanan deer malzemenin zorlanma biimi ve yklenme cinsi ile bantl emniyetli
mukavemet deerinden byk olmamas gereklidir.

www.guven-kutay.ch
1.48
ki eksenli, dier deyimiyle dzlem gerilmede, karlatrma gerilmesi u ekilde hesaplanr:

EM
2
y x
2
y
2
x kar
3 + - + =
Eer yalnz bir eksenli normal gerilme ve kayma gerilmesi etkense, o zaman:

( )

EM
2
0
2
kar
3 + =

Yalnz kayma gerilmesi etken olursa = 1,732 bants bulunur. Bu demektirki bu
hipotez
1,732 = =
KO
KO

orantsn onaylayan malzemeler iin geerlidir.

Biim deitirme enerjisi hipotezi bir sr olayda geerli bir hipotez olup bir sr pratik
deney ve sonular tarafndan onaylanmtr.

1.4.2.4. Zorlanma katsays, hipotezlerin dzeltilmesi
Karlatrma gerilmesinin hesaplanmasnda btn hipotezlerde yalnz kayma gerilmesinin
etken olmas halinde u bant geerlidir:

KO KO
=

bu bantda kullanlacak hipoteze gre ;

2 1

bants geerlidir. Buradaki kopma mukavemet deerleri ayn zamanda "snr mukavemet
deerleri" olarakta adlandrlr. Bu demektir ki: hesab yaplacak parada mukavemet oran
kontrol edilip, duruma uyan hipotez kullanlmaldr. Fakat bu olduka pratikten uzak bir
yoldur. ek. 1.49 de dzlem, dier adyla iki eksenli gerilmelerdeki normal gerilme ile
kayma gerilmesi arasndaki snr mukavemet erileri grlmektedir.
0
.100 % olarak
/ krit

50
100
.
1
0
0

%

o
l
a
r
a
k
k
r
i
t
/
50
100
a
c
b

a - Normal gerilme
hipotezi
b - Kayma gerilmesi
hipotezi
c - Biim deitirme
enerjisi hipotezi
krit
0

/
.
1
0
0

%

o
l
a
r
a
k
/
50
k
r
i
t
100
.100 % olarak
50
100
b,c
a

ek. 1.49, Tek tek mukavemet hipotezleri iin ve
Zorlanma katsays

ek. 1.50, Zorlanma katsays
0
ile dzeltilmi snr
mukavemet diyagramlar

www.guven-kutay.ch
1.49
Karlatrma gerilmesini malzemenin emniyetli mukavemet deeri yerine, malzemenin tek
eksenli gerilme ile kopmasn gsteren normal mukavemet deeri ile " malzemenin kritik
mukavemet deeri " ad altnda karlatrr ve bunu normal gerilme hipotezi iin yazacak
olursak:

|
.
|
\
|

Krit
2 2
kar
4 + + 0,5 =

elde ederiz.

Bylece snr mukavemet erisi fonksiyonu u ekilde gsterilir:

|
|
.
|
\
|

Krit Krit
2
- 1 =

Dier hipotezler iinde ayn dnce ile benzer bantlar bulunur. Btn dier hipotezler
iin uygun dzeltme faktrleri bulunmaldr. Prof. CBach bu dzeltme faktrn pratikte
hipotezler aras pek nemli olmayacak kadar farkllkla zorlanma katsays olarak yle
anlatmtr:

SEK
SEK
0

=

Bylece btn kullanlan hipotezlerde kayma gerilmesi zorlanma katsays
0
ile beraber
dier bir deyimle yerine
0
kullanlmaldr.

Zorlanma katsays
0
doru olarak ekillenme mukavemet deerleri
G
ve
G
ile hesaplanr.
Bu dier deyimle zorlanma katsaysnn yalnzca parann malzemesinin mukavemeti ile
deil, parann malzemesinin mukavemetinin yannda ekillendirilmesi ve zorlanma
durumununda bantl olduunu gsterir.

Mil hesaplarnda ounlukla biim deitirme enerjisi hipotezi kullanldndan, genelde bu
hipotez iin zorlanma katsays
0
u ekilde hesaplanr:

F. 40
DAL
EGDG
0
1,732
=

EGDG
N/mm
2
Deiken eilme mukavemeti
DAL
N/mm
2
Dalgal kayma mukavemeti

Pratikte
0
= 0,7 Eilme III, Torsion II veya I

0
= 1,0 Eilme ve Torsion ayn

0
= 1.25 Eilme I, Torsion II veya III

deerleri alnr.

www.guven-kutay.ch
1.50
1.4.2.5. Bileik zorlanma iin rnekler

BZ1 Elektrik motoru ile tahrik edilen bir vin arabas yry milinin kontrol.

EF-Keil
DIN6885,T1
X
d
d
R
a
b/2 b/2

ek. 1.51, Tekerlek
Bilinen deerler:

Malzeme : St70-2, W.Nr.:1.0070,

Yzey kabal R
z
= 10 m.

ap d = 60

Eilmemomenti M
b
= 1100 Nm

Torsiyon momenti M
t
= 300 Nm

Yry tahriki. Eilme ve torsiyon momenti
ift ynl, bylece:

Zorlanma katsays
0
= 1

zm :

BEH ya gre hesaplanan moment:

( )
2
t 0
2
eg he
M 75 . 0 M M + =

( )
2 2
he
300 1 75 . 0 1100 M + =
M
he
= 1130 N

Milin karkoyma momenti

32
d
W
3
he
eg

=

32
53
W
3
eg

=
W
eg
= 14616 mm
3

Mildeki karlatrma gerilimi

eg
he
kar
W
M
=

kar
= 1130 / 14616 = 77,33

BEH ya gre mildeki karlatrma gerilimi (von Mises)
kar
= 77 N/mm
2


www.guven-kutay.ch
1.51

BZ1 ek. 1.52 de verilmi olan i makinas ara milinin kontroln yapnz.

LF
R
d
b
t
D
ek. 1.52, Kavrama

Bilinen deerler:

Malzeme : St60-2, W.Nr.:1.0060,

Yzey kabal R
z
= 25 m.

aplar d = 60 ;

D = 75 mm

Yar ap R = 0,6 m

Eilmemomenti M
b
= 850 Nm

Torsiyon momenti M
t
= 700 Nm

Zorlanma katsays
0
= 1

zm :

BEH ya gre hesaplanan moment:

( )
2
t 0
2
eg he
M 75 . 0 M M + =

( )
2 2
he
700 1 75 . 0 850 M + =
M
he
= 1044 N

Milin karkoyma momenti

Kama derinlii t = 7 mm, bylece d
he
= 60 - 7 = 53 mm

32
d
W
3
he
eg

=

32
53
W
3
eg

=
W
eg
= 14616 mm
3

Mildeki karlatrma gerilimi

eg
he
kar
W
M
=

kar
= 1044 / 14616 = 71,43..

BEH ya gre mildeki karlatrma gerilimi (von Mises)
kar
= 71 N/mm
2


www.guven-kutay.ch
2.52
2. Konu ndeksi
Asal gerilme........................................1.32
Asal normal gerilmeler ..............1.31, 1.39
Asal teet gerilmeler...........................1.39
Bach ...........................................1.45, 1.48
Basma gerilmesi....................................1.6
Basma gerilmesine rnekler..................1.7
Basmaya zorlanma................................1.6
Biim deitirme enerjisi hipotezi ......1.29
Biim deitirme enerjisi hipotezi,
BEH ............................1.46
Bileik zorlanma .................................1.29
Bileik zorlanma hipotezleri ...............1.44
Bir boyutlu gerilme.............................1.31
Bir eksenli gerilme.....................1.30, 1.31
Burkulma.............................................1.14
Burkulma iin rnekler ........................1.18
Burulma gerilmesi...............................1.26
Burulmaya zorlanma............................1.26
ekme gerilmesi ...................................1.4
ekme gerilmesine rnekler .................1.5
ekmeye zorlanma ...............................1.4
Dzlem gerilme...................................1.33
Eik kesitteki gerilmeler.....................1.32
Eilme gerilmesi ......................... 1.20, 1.22
Eilme gerilmesi iin rnekler .............1.21
Eilmeye zorlanma ..............................1.20
Elastik deime.....................................1.3
Euler....................................................1.14
Flambaj ...............................................1.14
Flambaj iin rnekler ..........................1.18
Hertz....................................................1.12
Hertz basnc iin rnek......................1.13
Huber ..................................................1.46
ki boyutlu gerilme..............................1.33
ki eksenli gerilme .....................1.30, 1.33
Jger ....................................................1.17
Karlatrma gerilimi .........................1.44
Karlatrma gerilmesi .......................1.29
Kayma gerilmesi hipotezi, KGH ........1.46
Kayma srtnme kuvveti ....................1.10
Kesme gerilmesi ..................................1.24
Kesme gerilmesi iin rnekler.............. 1.25
Kesmeye zorlanma............................... 1.24
Lam ...................................................1.44
Maxwell ..............................................1.44
Mohr ...................................................1.46
Mohr'un gerilme dairesi iin rnek.....1.43
Mohr'un gerilmeler dairesi1.37, 1.38, 1.39, 1.41
Narinlik derecesi.................................1.15
Narinlik snr......................................1.16
Nominal gerilme ...................................1.3
Normal gerilme hipotezi, NGH..........1.44
Normal gerilmeler hipotezi.................1.29
Omega yntemi...................................1.17
Parann zorlanmas..............................1.3
Plastik deime .....................................1.3
Snr mukavemet deerleri..................1.47
Srtnme kuvveti................................1.10
Srtnme kuvveti iin rnekler ..........1.11
Tetmajer..............................................1.16
Toplam kayma gerilmesi ....................1.29
Toplam normal gerilme ......................1.29
Torsiyon .............................................. 1.26
Torsiyon gerilmesi .....................1.26, 1.28
Torsiyon gerilmesi iin rnekler.........1.27
Tresca..................................................1.46
tutuk srtnme kuvveti .......................1.10
Von Guest ...........................................1.46
Von Mises...........................................1.46
Yzey basnc .......................................1.8
Yzey basnc iin rnekler ..................1.9
Zorlanma katsays
0
...........................
1.47

Zorlanmalar...........................................1.3


www.guven-kutay.ch
2.53

05 1 Gerilmeler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

05 1 Gerilmeler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

05-1-gerilmeler.

HESABIN YAPILDIGI KESIT

" (sigma indeks

HESABIN YAPILDIGI KESIT

dzlemine dik olan alan A

ek. 1.42, iki eksenli gerilme

sin h + sin a + cos h + cos a = d

sin cos d + sin sin d + cos cos d + cos sin d = d

sin h - sin a - cos h + cos a = d

sin cos d - sin sin d - cos cos d + cos sin d = d

koordinat sisteminde bulunur:

yi gsterir. A ve C noktalari koordinat sisteminin gsterdii kesitteki maksimum ve

asal normal gerilme

d kayma gerilmesine eit olur.

Bu dndklerimizi gerilmeler dairesi olarak gstermek

", Y ekseninde ve normal gerilmeleri "

ekseni zerinde olmas gereklidir ve merkez

You might also like