Trkiye'de Yatlk ve Marina Sektrnde Durum

GR: Yat, yatlk ve yat liman/marina ls birbirinden ayrlmayan, birbirlerini destekleyen unsurlardr. Bu sektr besleyen yat imalat sektrnn gelecei ok parlak olup yat siparileri iin byk potansiyel mevcuttur [5]. Bu bakmdan dnyadaki yat adedi giderek art eilimindedir. Dier taraftan yatlk sektrnde zellikle Akdeniz anana kar itah artmakta olup Akdeniz ana yatlk ve yat turizmi alarndan dnyann en nemli blgesi haline gelmitir. Akdeniz ananda dolaan tekne adedine gre bu tekneleri arlayp barnmalarn salayabilecek yat limanlar ve marinalarn sunduu tekne balama kapasiteleri yeterli dzeyde olmad gibi, yeni marina/yat liman yatrmlarnn devreye girmemesi durumunda yat balama kapasite yetersizlii giderek artacaktr. Son yllarda Akdeniz blgesindeki marinalara kar talep art meydana gelmi ve bu talep patlamas lkemiz marinalarna da yansmtr. Kaleme alnan bu makalede dnyada ve lkemizdeki yatlk ile marinalarn durumlar ortaya konularak yeni marina yatrmlarnn ne denli nemli olduu vurgulanmaya allmtr. YATILIK VE MARNA SEKTRNN GENEL DURUMU: Denizcilik sektr, kys bulunan lkelerin en nemi sektrleri arasnda yer almakta olup, gnmzn pek ok zengin lkesi zenginliklerini denizcilikte yaptklar atlmlar sayesinde kazanmlardr. Genelde bu lkelerdeki zenginliin temeli, gemite denizcilie verdikleri nem nedeniyle yeni lkelerin keifleri ve buralarda kurulan kolonilerdir. lkelerin tarihlerinde denizcilik bu bakmdan ok nemli olup, uzak lkeler arasnda ticaret esasta deniz yolu ile yaplmtr. Denizciliin lke ekonomisi yannda lke savunmasndaki pozisyonu da dikkate alnrsa, denizciliin nemi daha da iyi anlalr. Tama modlar arasnda maliyet asndan byk farklar nedeniyle, gnmzde dnya ticaretinin yaklak %80ni ve lkemizin d ticaretinin yaklak %90 deniz yolu ile yaplmaktadr [1]. Kitle tamaclnn getirdii dk birim maliyet nedeniyle, alar boyu deniz tamacl ok nemli yer tutmu ve gnmzde de lke ekonomileri asndan giderek nemini arttrmtr. Denizcilik sektr yalnzca tamaclk sektrnde deil, fakat ekonomi iin nemli olan balklk, turizm, vs. gibi pek ok sektr iinde de yer almtr. Denizcilik sektrnde deniz ayan gemiler, yatlar, tekneler gibi deniz vastalar olutururken, bu sektrn kara ayan da deniz vastalarnn yanat, barnd ve hizmet ald liman, yanama yeri, tersane ve ekek yeri gibi tesisler oluturmaktadr. Bu bakmdan, denizcilik sektrnn kara ayan oluturan tesisler iinde yer alan yat limanlar ve marinalar, denizde dolaan gemi ve teknelerin zel bir kesimini oluturan yatlarn emniyetli olarak yanap barndklar ve hizmet aldklar mekanlardr. Denizcilik sektrnde hedef kitle, tanan ve hizmet verilen yk, emtia, yolcu vs. gibi nesnelerdir. Gemiler ve tekneler, yani sektrn deniz aya, tadklar nesnelerin nitelik ve zelliklerine gre ekiller alm ve zel tekne tipleri (konteynr gemileri, cevher gemileri, dkme eya gemileri, tankerler, yolcu gemileri, feribotlar vs.) ortaya kmtr. Bu hedef kitlenin nitelik ve zellikleri, deniz vastalarn ekillendirdii gibi, sektrn kara ayanda yer alan liman tesislerine dorudan tesir ederek bu tesislerin de zel terminaller eklinde (konteynr terminalleri, cevher terminalleri, petrol terminalleri, yolcu terminalleri, yat limanlar ve marinalar vs.) biim almalarna yol amtr. Bu bakmdan

liman tesislerinin ana hedef kitlesi, deniz vastalarndaki yk, yolcu, turist gibi nesneler olup bu nesneleri tayan deniz vastalar da ayn neme sahip ikinci hedef kitlesi durumundadr. Liman tesislerinden olan yat limanlar, deniz vastalarndan yat ve elence-gezinti teknesi olarak nitelenen zel teknelere ve bu teknelerin tadklar yat veya turistlere ynelik tesisler olduundan, yat limanlarnn durumunu belirleyenler, hizmet iin ana hedef kitlesi olan yat ve turistlerin taleplerini ortaya koyan genel eilimler ile bu eilimlere gre ekillenen yatlardr. Dier bir ifadeyle yat, turist, yat ve yat liman birbirleri ile ok sk iliki iinde olup, yat limanlarndaki gelimeler yatlarn ve yatlarn genel eilimlerinden srekli etkilenerek ekillenmektedir. Bu bakmdan yat limanlarnn yatrm ve iletmeciliinde yatlarn ve yatlarn genel eilimleri byk nem arz etmekte olup, bu eilimlere ait projeksiyonlarn doru olarak yorumlanmamas, deerlendirilmemesi halinde, yatrmlardan geri kalnmasna, yatrmlardan beklenen faydann salanamamasna dolaysyla rekabet ortamnda geri kalnmasna ynelik riskler byyecektir. lkemizde yat turizmi, yat ve yat liman ile marina iletmecilii, 04.08.1983 tarih ve 18125 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Yat Turizmi Ynetmelii ile belirli kurallar altna alnmtr. Bu ynetmelikte yat deimi; yat tipinde ina edilmi, gezi ve spor amacyla yararlanlan, tayacaklar yat says 36y gemeyen, yk ve yolcu gemisi niteliinde olmayan, tonilato belgesinde Ticari Yat veya zel Yat olarak belirtilen deniz arac olarak tanmlanmtr. Buna gre yatlar tamaclk iine deil, fakat gezinti, elence ve spor faaliyetlerine ynelik tekneler olup, dorudan turizm sektrnn de iinde yer almaktadrlar. Ayn ynetmelikte yat limanlarnn; ana yat liman, yanama yeri ve ekek yeri olarak belirlenen mahaller olduu ifade edilerek, bu limanlarn ve ekek yerlerinin tamas gereken fiziki koullaryla bunlarda bulunmas gereken imkan ve tesisler sralanmtr. Ky Kanununun Uygulanmasna Dair Ynetmelik de ise yat liman; yatlara gvenli bir balama, her yata dorudan yryerek klmasna olanak salayan, yeterli derinlikte su bulunan ve yatlara teknik ve sosyal alt yap, ynetim, destek, bakm ve onarm hizmetlerini sunan, rzgar ve deniz tesirinden korunmu Babakanlk Denizcilik Mstearlndan iletme belgesi alm, turizm belgeli ky yaplar olarak tanmlanmtr. Marinalar esasta zel yat ve bu yatlarn sahipleri ile misafirlerine, yani yatlara hitap eden lks yat limanlardr. Marinalarn hizmet verdii yatlarn nitelikleri, dier yanama yerlerine yanaan gezinti teknelerinin tadklar turist gruplarndan farkl olduu iin, marinalar hizmet verdikleri hedef kitlenin genel eilimlerine gre biimlenmilerdir. Hem denizcilik sektrnde hem de turizm sektrnde yer alan marinalarn durumlarnn irdelenebilmesi iin, her eyden nce marinalardan hizmet alan yatlarn taleplerinin incelenmesi zel nem arz eder. Genel anlamda turistler, tatil zamanlarn daha iyi deerlendirmek, yeni yerleri ve kltrleri, tat ve zevkleri tanmak ve yaamak iin deiik mekanlara giden ve ayn zamanda bu seyahatler iin yeterli birikimleri olan kiilerdir. Bu bakmdan turist kitlesinin ana grubunu, milli geliri yksek gelimi lkelerin turistleri oluturmaktadr. Geen zaman iinde Bat lkeleri zenginletike, bu zenginlik bir ekilde halk kitlelerine de yansm, alma koullar yumuam hatta gnlk alma sreleri azald gibi, eskiden allan cumartesi gnleri de tatil gnlerine katlarak haftalk alma gn adedi de azaltlmtr. Bat dnyasnn alma srelerindeki azalma ve zenginliindeki art, st

zengin grubu yan sra toplumun geni ksmnn da yat sektrne ynelmesine yol amaktadr [2]. lkemizde turizm nemli bir sektr olarak ele alnm ve tevik edilmi, bu erevede pek ok lks ve uluslar aras dzeyde hizmet sunan tesisler yaplmtr. Son yllarda her ey dahil sistemi ile kitle turizmi tevik edilerek lks ve kaliteli hizmetleri daha dk gelir dzeyinde sunma eilimi ortaya kmtr. lkemizin birok tatil yerinde ve lks otellerinde uygulanan bu sistem gelen turistin evre esnaf ile temasn byk lde kesmekte, bu durum esnafn turizm sektrnden ald pay azaltmakta, ayrca turist bana den ortalama geliri de drmektedir. Ksaca uygulanmakta olan bu sistemin, lkenin turizm faaliyetlerinden yeterli lde faydalanlmasn engelledii anlalmaktadr. Nitekim Trkiye statistik Kurumunun (TK) verilerine gre 2006 ylnda 23.148.669 olan toplam turist says, 2007 ylnda 27.214.988e ykselerek %17,6lk art kaydetmitir. Ancak saysal olarak artan turistlerin Trkiyede yapt harcamalar ya da bu ziyaretilerden elde edilen toplam gelir daha dk oranda artm ve 2006 ylnda toplam gelir 16.850.900.000 Dolar iken, 2007 ylnda bu gelir %9,7 art kaydederek 18.487.000.000 Dolara ykselmi ve bu duruma gre 2006 ylnda turist bana ortalama gelir 728 Dolar iken, 2007 ylnda bu rakam %6,7 gerileyerek 679 Dolar olarak gereklemitir[3]. Benzer ekilde Bodrum evresinde her ey dahil sistemi nedeniyle gemi yllardaki turist bana 1.000 Dolar olan turizm geliri, 2007 ylnda 600 Dolara kadar dmtr [4]. Kii bana daha az harcama sonucunu oluturan bu ortam, lkemize daha dk gelir seviyesindeki turist gruplarnn gelmesine yol amakta, harcama gruplar olarak lkemiz daha alt turist gruplarna hizmet sunma, dolaysyla turizmden yeterli katma deeri salayamama durumu ile kar karya kalmaktadr. Turizm sektrnde azami fayda ancak st gelir gruplarndaki turistlerin lkeye ekilmesi ile mmkn hale gelir. Turizm sektrnde yllar boyu verilen tevik ve desteklerle uluslar aras dzeyde kaliteli hizmetleri makul fiyatlarla sunan pek ok lks tesis yaplm ancak bu tesislerin varl st gelir grubundaki turistlerin lkeye ekilmesine neden olamam, bu anlamda turizm sektrnde yaplm abalara ramen, turizm faaliyetlerinden beklenenler ile gerekleenler, turizm geliri asndan, rtmemitir. Ancak bu durum yat turizminde, arlkl olarak zel yatlkta tamamen deimekte ve zel yatlar ve bu yatlarla gelen turistler gelir asndan st gelir dzeyindeki turist gruplarn oluturmaktadr. Tm dnyay etkisi altna alan kreselleme olgusunun doal sonucu olarak zengin kiilerin gerek niteliinde ve gerekse saysnda artlar olmaktadr. Forbes dergisinin aratrmalarna gre dnyadaki Dolar milyarder says 2006 ylnda 768 kii iken, 2007 ylnda bu say 946ya ulam ve bu kiilerin toplam net gelirleri de 900 milyar Dolardan 3,5 trilyon Dolara ykselmi, Associated Press ajansnn haberine gre de dnyada finansal varlklar 1 milyon Dolarn zerinde olan kiilerin says 8,7 milyon kiiden, 2006 yl itibaryla 9,5 milyon kiiye erimitir. Hatta dnyada 100 milyon Dolar ve zeri zenginlie sahip kii says 100 bin kiiye ulamtr [5]. ok yksek birikimleri olan bu kiilerin lkeleri ziyaretleri, turizm asndan arzu edilen hususlardan birisidir. st zengin grubunun lkeleri ziyaretlerinde zel yatlar giderek nem kazanmakta ve bu kesimin zel yatlara ve arlkl olarak mega yatlara kar eilimleri giderek artmaktadr. Yat sahibi olmak, zellikle sper yat yada mega yat sahibi olmak; kiinin kudretinin,

zenginliinin, toplumdaki saygnlnn, hayattan zevk almann, doaya yakn olmann ve deiik yerlere gidebilme bu yerlerde konaklayabilme zgrlnn vs. ifadesi anlamna gelmektedir. Byle bir sper/mega yatn bir lkeyi ziyaret etmesi halinde bu yatlarla gelen kiilerin turizm asndan yaratacaklar katma deer ok yksek olacaktr. Deiik kaynaklarda klasik turizme gre yat turizminde yatlarn 20-30 kat daha fazla harcama yaptklar beyan edilmektedir [6]. Bu bakmdan, lkemizin turizmden yeterli katma deeri yaratabilmesinin yollarndan birisi, belki de en nemlisi yat turizmine ve marinaclk sektrne gereken nemin verilmesi ve lkemizin Fransa, talya ve spanya gibi marinaclkta n plana kmasdr. Trkiye sahilleri bu lkelerin sahillerinden ok daha uzun olduu gibi, sahillerimiz eski antik alarn kltr birikimine sahip dantel gibi ilenmi doa harikas koylarla ok byk potansiyel tamaktadr. Dnyada 24 metre ve daha uzun boylarda sper yatlara ve mega yatlara ilikin sipari miktarlar yllar itibaryla artlar gstermekte, hatta 45 metreden daha byk mega yatlarn siparilerinde daha younluk grlmektedir ki bu durum dnyadaki sper zenginlerin yat sektrne kar ilgilerinin giderek arttna iaret etmektedir. 24 metre zeri boydaki yatlara ilikin sipari bilgilerine gre nmzdeki 10 yllk projeksiyon, ylda en az 800 mega yat sipariini ortaya koymaktadr [5]. Benzer ekilde Superports 2008 katalounda [7] her yl byk yatlarn saysnn %10 orannda artt ve 24 m. den byk teknelerin saysnn 2010 ylnda 8.000i aaca belirtilmektedir. Mega yatlarn dnda daha kk zel yatlara da talep, sper zenginlerin bir alt grubunu oluturan dnyadaki 100 milyon Dolar ve st finans varl olan 100 bin kiiden gelecek olup, 10 yl iinde bu zel yatlara ynelik sipari miktarnn 7.000den aa olmayaca tahmin edilmektedir [5]. lkemizde 1970li yllarda mavi yolculuk ad altnda balatlan ticari yat iletmecilii yllar itibariyle byk gelime gstermi ve bir anlamda snrl da olsa kitle turizmine ynelmitir. Bu tr yat turizmine, lkemize gelen turistler giderek daha fazla ilgi gstermektedirler. Nitekim ortaya kan bu talep nedeniyle eskiden giriimciler kafe, bar iletmeciliine ynelirken, imdi bunlarn yerine daha yeni ve uzun vadede karl olan yat yatrmna girmektedirler [8]. T.C. Kltr ve Turizm Bakanlnn web sayfasnda yaynlanan istatistiki verilerde [9], Bakanlktan belgeli yerli ve yabanc zel/ticari yatlar ile ilgili 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005 ve 2006 yllarna ait bilgiler bulunmaktadr. Bakanlnn bu istatistiki verilerinde bulunan bakanlk belgeli yat ve yatak says bilgilerinden, belgeli yabanc yatlarda ortalama yatak saysnn 6,74 yatak/tekne iken, bu saynn belgeli yerli yatlar iin 9,55 yatak/tekne ve yerli ile yabanc toplamnda ise 8,34 yatak/tekne olduu grlmektedir. Buna gre boyut olarak genelde yerli ticari yatlarn yabanc ticari yatlardan byk olduu sylenebilir. Benzer ekilde Bakanln ayn verilerinden, yabanc yatlarn (zel + ticari) arlkl ksm (%71) 9-15 mt. boy aralnda iken, yerli yatlarda ise 18 metreden byk yatlarn ounlukta olduu (%50den fazla) grlmektedir. Yerli yatlarda dikkati eken dier bir husus ise, 25 mt.den byk yat saysnda srekli bir art olmas ve toplamdaki paynn da 2000 ylnda %6,16 iken 2006 ylnda %17,28e ulamasdr. Buna kar, lkemize gelen 25 metre boydan daha byk yabanc bayrakl yatlarda belirgin bir art bulunmamakta ve bu byk teknelerin toplamdaki pay %5 mertebesinde kalmaktadr.

Yine Bakanln ayn verilerine gre Bakanlktan belgeli yerli ticari yat says yllar itibariyle artmasna ramen, yerli ve yabanc belgeli yatlarn toplamdaki saylar byk deiim gstermemi ve toplam say 1.000 civarnda kalm olup ayn ekilde toplam yatak says da 8.000 civarnda dalgalanmtr. Bununla beraber Trsabun raporunda [10], lkemizdeki ticari yat ve yatak saysnn ok daha fazla olduuna, bu yatlardaki toplam yatak saysnn 30.000 civarnda bulunduuna vurgu yaplmaktadr. Bakanln verilerinden elde edilen tekne bana ortalama yatak saysna gre, yat turizmindeki 30.000 yatak, yerli ve yabanc bayrakl ticari yat toplamnda yaklak 3.600 adet ticari yata kar gelmektedir. T.C. Kltr ve Turizm Bakanlnn istatistiki verilerinde [9], lkemiz limanlarna ticari/zel ve yerli/yabanc bayrak ayrmna gre yatlarla gelen yolcu adetlerinin yllar itibariyle dkm verilmitir. rnein, 2006 ylnda yabanc bayrakl ticari yat ile gelen yolcu adedi 88.804 iken ayn ylda yerli ticari yatlarla gelen yolcu adedi 22.298 adettir. Bu rakamlar lkemizdeki yat turizminde yabanc bayrakl ticari yatlarn faaliyetlerinin ar bastn iaret etmektedir. Bundaki belki en nemli neden, yabanc yatlarn aksine, yerli ticari yatlarn byk ksmnn karasularmz dna da karak uluslar aras dzeyde alabilme artlarna kavuamam olmasdr. T.C.Kltr ve Turizm Bakanlnn 2023 Stratejik raporunda iaret edilen 2023 ylndaki 63 milyon turist saysna gre, 16 ylda gelecek turist saysnda %133lk bir art hedeflenmitir. Yat turizmine kar itahn giderek kabard hususu dikkate alnmadan, ayn art orannn ticari yat turizmine de yansd kabul altnda, nmzdeki 10 ylda lkemizde beklenen ilave ticari yat says yaklak 3.000 yattr. Akdeniz ananda yat turizmi asndan nde gelen lkeler Fransa, talya, spanya Yunanistan, Trkiye ve Hrvatistan olarak sralanabilir. Trkiye dnda bu lkelerin nmzdeki 10 ylda ticari yatlkta ortaya koyacaklar ilave yat adedini kestirmek mmkn olmamakla beraber, bu lkelerin toplamnda ticari yat olarak 10 ylda devreye girecek yat adedinin 15.000den aa olmayaca sylenebilir. Deiik kaynaklara gre Akdeniz ananda dolaan tekne adedi 600 bin, hatta 700 bin civarndadr [11] [12]. Superports 2008 [7] katalounda, Bat Akdenizin her yl dnyadaki yat filosunun yarsna ev sahiplii yapt belirtilmekte, dolaysiyle yatlkta Akdeniz anana kar itahn ne denli yksek olduu iaret edilmektedir. Akdeniz ananda bulunan yksek saydaki yatlara kar, bu yatlarn yanap barnabilecei tekne balama kapasitesi, Trsabn raporunda [10], ICOMIA referans gsterilerek, Fransa iin 227 bin, spanya iin 109 bin, talya iin 128 bin, Hrvatistan iin 13 bin ve Yunanistan iin de 7 bin olarak verilmektedir. Bu rakamlara gre, Akdeniz anandaki yat balama yeri kapasitesi yaklak 500 bin civarndadr. Akdeniz blgesine kar byyen itah da gz nne alnrsa, nmzdeki 10 yl sonunda Akdeniz ananda dolaan tekne adedinin 800 bin civarnda olaca sylenebilir. Buna gre bugn iin, Akdeniz blgesi iin marinalarn yat balama kapasite eksiklii, %80 marina doluluk oranna gre, 240.000 civarndadr. zellikle mevcut balama yerlerinin dolaan yatlara yetmemesi yan sra Akdeniz Blgesine ynelik yatlarn artan itah da Akdeniz anandaki marinalar bir talep patlamas ile kar karya brakm olup yatrmlarnn uzun srmesi marinalarn artan talebe ani tepki gsterememeleri nedeniyle, bu blgedeki arz-talep farknn ksa srede kapanmas beklenmemektedir. Bu talep patlamas lkemize de yansm ve 2008 ylnda birok Trk marinas kapasite st alma durumu ile ba baa kalmtr [12].

Limanlarda rhtm igal oranlarnn belli limitleri amas halinde bu limanlarda tkanmalar olumakta ve verim dmektedir. Bu bakmdan rnein bir konteynr terminalinde yk trafii kapasitenin %80ine eriilmesi halinde, talep projeksiyonlar olumlu dzeyde ise, yeni terminal/liman yatrmlar gndeme gelmektedir. Benzer durum marinalar iin de sz konusudur. Ar doluluk orannda alma durumu marinalarda uygun zamanlamada ve yksek kalitede hizmet sunma alarndan zafiyetlerin ortaya kma riskini bytmektedir. zellikle yaz aylarnda marinalara ynelen yatlarn adetlerinde ykselme olmaktadr. Bu bakmdan doluluk orannn yllk ortalamasnn belli deere ulamas, o marina iin tkanma tehlikesinin ortaya kabilecei anlamndadr. Dier taraftan marina yatrmlar brokrasi ilemleri ve inaat ileri nedeniyle greceli olarak uzun zaman alabilen yatrmlardr. Bu bakmdan, marinalarn doluluk orannn belli snr gemesi ve talep projeksiyonunun olumlu olmas durumunda, genileme/byme veya yeni marina yapm eklindeki yatrmlar gndeme gelir. Marinalar iin yeni yatrmlara yol verecek yllk ortalama doluluk oran %80 olarak kabul edilebilir. Akdeniz anandaki yat balama yeri ve marina eksiklii veya marinalara kar talep fazlal nedeniyle, blgedeki pek ok lke mevcut marinalarn geniletme/rehabilite etme yan sra yeni marina yatrmlarna da girimektedir. Akdeniz anandaki yat turizmi asndan ileri lkeler yeni marina yatrmlarn ortaya koyarak bu talep fazlalna kar tedbirlerini almaya balamlardr. 72 adet marina yatrmnn tartld Fransada 2009a kadar ilave 7.000 yat balama kapasitesi yaratacak 20 adet marina yatrmna yol verilmitir [14]. Benzer ekilde talya 2014e kadar 60 adet marina yatrmn, Hrvatistan ise 10 yl iinde yat balama kapasitesini 16.000 adetten 31.000 adede ykseltecek marina yatrmlarn hedeflemitir[10]. Trsabn raporunda [10] yer alan listede, lkemizde faaliyet gsteren 22 adet marina (Ataky marina, ltur Club Marina, D-Marin, Milta Bodrum Marina, Levet Marina, Marmaris Albatros Marina, Marmaris Yacht Marin, Mart Marina, Netsel Marmaris Marina, Trkiz Kemer Marina, Yalkavak Marina, Port Gcek Marina, Setur Antalya Marina, Setur Ayvalk Marina, Setur eme Marina, Setur Finike Marina, Setur Kalam Marina, Setur Kuadas Marina, Turban Kaleii Marina, Skopea Marina, Gcek Belediye Marinas, Ece Marina) ve bunlarn kapasiteleri belirtilmitir. Superports 2008 katalounda [7], dnyada etkin olarak uluslar aras dzeyde hizmetler sunabilen belli bal 485 adet marina ile ilgili baz bilgiler verilmektedir. Trsabn raporunda sralanan 22 adet marinadan 16 adedi Superports 2008 katalounda yer almtr. Ayrca Trsabn anlan raporundaki listede olmayan Marmaris Club Marinada Superports 2008 katalounda bulunmaktadr. simleri saylan 23 adet Trk marinasnn, gerek kendi Web sayfalarnda verilen bilgilerden gerekse Trsabn raporunda bulunan listedeki bilgilerden, toplam olarak denizde balama kapasitesinin 7830 tekne iken, karada konaklama kapasitesinin de 3073 tekne olduu, 23 adet marinann sunduu toplam kapasitenin ise 10903 adet tekne olduu anlalmaktadr. Yine Trsabn raporunda [10], anlan marinalardan ayr olarak 7.000 adet daha balama yeri olduu belirtilmektedir. Buna gre lkemizin toplam tekne balama ve konaklama kapasitesi 17900 tekne ivarnda olup, bu kapasite Akdeniz ananda dolaan yaklak 700.000 adet teknenin ancak %2,55ine kar gelebilmektedir. Trkiye gibi sahil uzunluu ok byk olan, doa harikas koylar, temiz denizleri bulunan ve uluslar aras dzeyde turizm hizmetleri sunabilen bir lke iin bu kapasite ok

kk kalmaktadr. Marinalarn hizmet sunduu ana mteri kitlesi zel yatlar ile bu yatlarla gelen yat sahipleri ve misafirleridir. Ticari yatlar zellikle yaz mevsimlerinde yat turizmi ile megul olduklarndan, bu teknelerin baka yanama yerlerinin mevcut olmas halinde marinalara girmesi ve buralarda beklemesi ekonomik adan pek mmkn bulunmamaktadr. Bu bakmdan, ticari yatlar marinalar iin asli mteri olamamaktadr. Nitekim ICOMIAnn tanmnda Recreational Boat olarak ifade edilen elence teknelerinin ticari amala dizayn edilmedikleri ve ticari amaca ynelik tekneler olmadklar vurgulanrken, marinalar da bu elence teknelerinin denizde ve/veya karada barnd deniz kenarndaki tesisler olarak belirtilmektedir. Bu bakmdan zel yat sahiplerinin talepleri ile zel yatlarn yaplarndaki deiimler dorudan marinalar etkileyecektir. Nitekim, gnmzde zel yatlarda yatlarn geirdikleri sreler giderek artmakta, hatta bir ksm yatlar yatlarn yaam mekanlar olarak kullanma yoluna gitmektedirler. Bu nedenle marinalar, normal yanama yerlerinden farkl olarak, gelen yatlarn yanama ve barnmalarna imkan verdii gibi, emniyetli olarak ikamet etme yani gvenlik imkanlar, evsel yaama ynelik imkanlar, alveri, elence, spor, salk ve turistik dier imkanlar ieren, lks servisleri (zamannda ve kaliteli hizmet) sunabilen, ayrca gelen teknelerin belli lde bakm/tutumuna ilikin hizmetleri de verebilen tesisler kompleksi olma durumdadr. Benzer ekilde zel yat sahiplerinin giderek yatlarnda daha fazla kalma ve yatlarn yaam mahalleri olarak kullanma eilimleri sebebiyle yatlarda daha rahat ve geni mekanlar oluturabilmek iin yatlarn en/boy orannda byme eilimleri artmaktadr [13]. Bu durum tekneleri ktan kara balama dzeninde olan marinalarda giderek daha az sayda yatlarn balanmasna sebep olacandan, marinalar buna genel olarak tarifelerde Boy x En kriterine geme eklinde reaksiyonda bulunmaktadrlar. Ayrca saylar giderek artan sper yatlar ve mega yatlarn yanaabilmeleri ve barnabilmelerine ynelik marinalarn alt ve st yaplar da nem arz etmektedir. Gnmzde marinalarn ekim merkezi olabilmesi; byk teknelerin, zellikle mega yatlarn yanama, barnma ve ihtiyalarn gidermeye ynelik imkanlarn mevcut olmas ile mmkndr. Marinalarn mega yatlara salayaca hizmetler arasnda yatn bakm/onarm hizmetleri byk nem tar. lkemizde uluslar aras dzeyde hizmet sunan byk aptaki marinalardan byk tekneleri karaya alabilecek tesislere sahip olanlar ile yakn evresinde bu hizmetleri verebilecek tesisler olanlar rekabet asndan daima avantajl olan marinalardr. Dier taraftan mega yatlarn harcamalar yksek olduundan, byk yatlar kabul edebilen ve kendisine ekebilen marinalarn gelirleri de o nispette fazla olacaktr. ok yakn dneme kadar marinalar cazip klan faktrlerin en banda marina konumu gelirken ve marinalar arasnda sk rekabet sz konusu iken, gnmzn konjonktrnde marinalara kar talep fazlal nedeniyle, birok marinada rekabet unsuru eskisi kadar belirleyici olmamaktadr. Buna marinalarn en belirli tepkisi hizmet tarifelerinde ve cretlerindeki dzenlemelerdir. Nitekim yakn zamana kadar Fransa, talya ve spanya marinalarna gre ok daha makul hizmet cretleri ortaya koyan Trk marinalarn bir ksmnda uygulanan cretler, yat turizminde ileriye gitmi olan bu lkelerdeki marina cretlerine yaknlamtr. Talep patlamasnn en nemli riski, bu dnemlerde marinalarn mteri ekme abalarnn giderek azalmas sonucu olarak zellikle hizmet kalitesi ve zamanlamasnda zafiyetlerin ortaya kmasdr. Marinalarn talep patlamasna kar tepkisi ge gelse de, belli bir sre

sonunda, lkelerin aldklar yatrm tedbirleriyle, arz-talep dengeye gelecektir. Marinadan memnun olmayan ancak mevcut konjonktr nedeniyle marinaya gelme durumunda kalan yatnn, zaman iinde yeni yatrmlarn devreye girmesi sayesinde arz-talep makasnn daralmasyla, deyim yerinde ise aya kesilecek ve bu arada baka mterilerin de o marinaya kar ilgilerini olumsuz etkileyecektir. Bu bakmdan marinaclk sektrnde gnmzn talep patlamasna kar en nemli stratejisi, mevcut marinalarda hizmet yelpazesi ve kalitesini uluslar aras dzeyde tutarken, sratle yeni yatrmlar devreye sokmas olarak grlmektedir. Piyasada tutunmak ve tantmn yapabilmek asndan, nce devreye giren marinalarn daima bir stnl olacaktr. Yatlar iin marina seiminde en nemli kriterler marinann konumu ve sunduu olanaklardr. Dier bir nemli kriter ise, yatn beklemeden yanap barnabilme ansnn yksek olmasdr ki bu kriter talep patlamas yaanan gnmzde nemini daha da arttrmaktadr. Yatlar blge ve marina seerken beklemeden yanaabilme anslarnn yksek olduu yerleri gzeteceklerdir. Yatlarn beklemeden yanaabilme anslarnn fazla olduu marinalar belli bykle ulam marinalar veya marina blgeleri olduundan, marina iin byklk nemli bir faktrdr. Marina yatrmlarn etkileyen n nemli hususlardan birisi evre korumaya ynelik kayglardr. Gnmzde kamuoyunun evre korumaya kar duyarll git gide artmaktadr. amzn teknolojisi ile evre korumaya azami dikkat gsteren ve evre kirlilii asndan kabul edilebilir standartlar salayan marinalarn yapm mmkn iken, zellikle evre ve kamuoyunun yanl bilgilendirilmesi ve ar duyarllk, marina yatrmlarna kar tepkilerin domasna neden olabilmektedir. yle ki, evre koruma kaygs ok ar boyutlara gidebilmekte ve yaplmakta olan yatrmn dahi durdurulmasna neden olabilmektedir. Temiz denize sahip olma ve denizlerini temiz tutma marinalarn varlk nedenlerinden olup hangi blge veya konumda olursa olsun denizlerinin kirlenmesini nleyemeyen marinann geleceinden bahsetmek mmkn olamamaktadr. Bu bakmdan, marina yatrmlarnda her eyden nce kamuoyunun doru bilgilendirilmesi ve bu yatrmlara sahip kmas salanmaldr. Yre halkna yatrma sahip karmann en nemli yntemi, marinann blge, belde veya ehir ile btnlemesinin salanmasdr. Bunun iin yat kulpleri kurulmakta, profesyoneller yan sra genlere ynelik yarma, eitim, vs. faaliyetler yrtlmektedir. Bu faaliyetler de ancak byk marinalarda mmkn olmakta ve marina byklnn nemi bu adan da kendini gstermektedir. Normal dnemlerde marinalar iin istenmeyen bir husus, marinalarn yllk ortalama bazda yeterli doluluk oranna ulaamamasdr ki, bu durum marinalar mali ynden zayf drr. Bunun iin srdrlebilir rekabeti politikalar uygulanrken, bu politikalardan birisi de, marina balama yerlerinin bir ksmnn yatlara satlmas yada uzun dnem iin kiralanmasdr. Superports 2008 katalouna gre [7], balama yerlerinin satlmas yntemi dnyada uygulanmakta, hatta bu yntem yatrmc iin iyi bir yatrm arac olmaktadr. SONU: Birok lkenin zenginliinin temelinde denizcilik yatmaktadr. Gelimi lkelerde zenginlik geni kesime de yansm ve alma koullar da yumuam olduundan, bu lke insanlarnn birikimleri ve serbest zamanlar, o insanlarn daha fazla dinlenme ve

elenmeye ynelmelerine neden olmu ve dnyada kitle turizmi bu sayede ykselmitir. amzda st gelir grubunda olan kitlenin doa, spor ve elence turizmi olan yat turizmine ilgisi giderek artmakta, bu durum yat imalat talebini krklemektedir. Denizlerde seyreden ve saylar durmadan artan yatlar snacaklar ve barnacaklar, hizmet alacaklar yat limanlarna ihtiya duymaktadrlar. Bu ihtiya yat limanlarna ve zellikle lks hizmetler sunan marinalara kar talebi oluturmaktadr. Yat olarak belirtilen yat sahiplerinin belli bir blmnde yatlar yaam mahalleri olarak kullanma ve yatlarnda daha uzun sreler geirme eilimleri artmakta, buda marinalar yanama ve barnma mekan olma yan sra yatlar iin yaam mahalleri olmaya doru yneltmektedir. Bu adan marinalar normal yanama yerlerine sahip yat limanlarndan ve iskelelerden fonksiyon asndan ayrlmaktadr. lkemizde turizm sektr tevik edilmi ve pek ok uluslar aras dzeyde hizmet sunan lks tesisler hizmete girmitir. Ancak geen yllar itibariyle gelen turist says artsa da turist bana gelir dmektedir. Bu durum, turizmde gelimi dier lkeler gre, lkemize daha alt gelir grubunda turistlerin geldiini ve lkemizin genelde kaliteli hizmetlere daha dk fiyatlar uygulama durumunda kaldn ve alt gelir grubu turistlerin lkemize eilimlerinin arttn gstermektedir. zel yat sahiplerinin st gelir grubuna ait turistler olmalar ve daha fazla harcama yapmaya meyilli olmalar nedeniyle, lkemizde yat turizminin istenen lye kartlmas, dk olan birim turizm gelirini de ykseltecektir. Bu bakmdan gelecek bu yatlarn barnabilecekleri, emniyet iinde ikamet edebilecekleri, elence, spor, alveri ve dier ihtiyalarn giderebilecekleri yaam mahallerini de ieren marinalarn varl ok byk nem arz etmektedir. Yeterli miktarda yatn lkemize ekilebilmesinin n koulu, bu yatlara kaliteli hizmet sunabilecek uluslar aras dzeyde yeteri kadar marinann mevcut olmasdr. zellikle yatlarn itahn giderek artt Akdeniz ananda dolaan teknelere gre bu blgede yanama yeri a byktr. Gnmzde marinalar bir talep patlamas ile kar karya kalm ve birok Trk marinas kapasite st alma durumu ile kar karya olup, lkemizde toplam marina kapasitesini arttracak yeni marina yatrmlarnn mmkn olan ksa srede gerekletirilmesi sektr iin hayati nemdedir. lkemizde uluslar aras dzeyde birok marina mevcuttur. 80li yllarda zel sektrn snrl fakat TURBAN kanalyla devletin giriimleri sayesinde marinaclk sektr giderek gelimi ve zelletirmeler yolu ile TURBAN marinalarnn zel sektre gemesi ve yeni zel sektr marinalarnn devreye girmesiyle, Trkiyede marinaclk uluslar aras dzeye kmtr. Bugn iin konum ve hizmet balamnda lkemiz marinalarnn durumu tartlmaz. Ancak gnmz konjonktrnde marinalara kar ar talep dnemi yaanmakta ve bu dnemde uygun kapasitede yeteri kadar marina yatrmlarnn almalarnn yaplp bir an nce devreye verilmesi nem arz etmektedir. lkemizde yrmekte olan marina yatrmlarnn yeterli olduu sylenemez. u an iin devam eden marina yatrmlarndan bazlar stanbulda Pendik, Zeytinburnu, Silivri, Bykekmece, Kkekmece marinalar ile, Didim marinas, Mersin marinas olarak sralanabilir. Bu marinalarn salayabilecei ilave yat balama kapasitesi 3.000den aadr. Trkiye ilk etapta Akdeniz ananda dolaan teknelerin en az %7,5ini karlayacak balama yeri kapasitesi hedefliyorsa, bunun iin, ortalama %80lik marina doluluk oranna gre, yaklak 20.000 ilave yat balama yeri salayabilecek yeni marinalarn yatrmna ynelmesi gerekmektedir. Yeni yatrm noktasnda yatrmclarn kar karya kaldklar, uzun sre alan brokratik

ilemler, izinler, onaylar ve bunlarla ilgili kurumlarn okluluu, daha yatrm dahi tamamlanmadan slenilmek zorunda kalnan mali ykmllkler gibi hususlar yatrmlarn gerekleme sresinin ok uzamasna neden olmaktadr. Bu bakmdan Trkiyenin yatlk ve marinaclkta yakalad rzgar iyi deerlendirebilmesi ve srdrlebilir gelimeyi salayabilmesi iin her eyden nce bu sektre hak ettii destek ve tevikin verilmesi, yatrmlarn nn tkayan hususlar iin ilgili Bakanlklar dzeyinde zmlerin retilmesi gerekir. Aksi halde zellikle turizm sektrn daha ileriye gtrecek ve lkemize byk katma deer salayacak marinaclk sektrnn nnde duran frsatlarn karlmas sz konusu olacaktr. NOTLAR: 1) IX. Kalknma Plan Raporu, 2) A Worldwide Survey On The Requests of Yacht Harbour Users, Marcello Conti, 3) Radikal Gazetesi, 30 Ocak 2008, 4) Bodrum kertme Gazetesi, 29.07.2007, 5) Yat malat Nereye Gidiyor, Mehmet GEDK www.denizhaber.com 6) Turizmdebusabah web sayfas- 12.07.2002, 7) Superports 2008, The Definitive Super Yacht Marina Guide 8) Referans gazetesi, 11-12 Austos 2007 Business ilavesi, 9) T.C. Kltr ve Turizm Bakanl web sayfas, Yat statistikleri, 10) Dnyada Yat Turizmi ve Trkiye- TRSAB, Ar-Ge Departman Haziran 2007, 11) Uluslar aras Pazarlarda Trk Marinalarnn ekicilii ve Pazarlama StratejileriEngin Deniz ER, 2007, 12) Marinalar Doldu- Referans gazetesi, 03 Temmuz 2008, 13) Boat Design Reflected in Marina Design, William H. Koelbel, 14) Marina World, March/April 2008, Mehmet GEDK, MBA., BE. GEM NA ve MAK. MH. (gedikmehmet53@hotmail.com)