klim Deiiklii ve Biyoenerji alma Grubu Mzakere Belgeleri: 1

ORMAN BYOKTLES VE BYOENERJ ALITAYI

25-26 UBAT 2010 KASTAMONU

Hazrlayan Dr. Ik TAKIRAN

8 Mart 2010 -ANKARA

NDEKLER EKLLER LSTES .......................................................................................................... 2 TABLOLAR LSTES ........................................................................................................ 2 KISALTMALAR ................................................................................................................ 3 Birimler ............................................................................................................................... 3 ZET .................................................................................................................................. 4 ABSTRACT ........................................................................................................................ 4 YNETC ZET ............................................................................................................. 5 1. GR .................................................................................................................................. 7 1.1. 1.2. 2. 2.1 2.2 altayn Gemii ....................................................................................................... 7 Raporun Amac .......................................................................................................... 10 Al Konumalar .................................................................................................... 10 Sunumlarn zeti ....................................................................................................... 11

SUNUMLAR .................................................................................................................... 10

2.2.1 Kastamonuda biyoktle potansiyeli ve yeni bir uygulama-dikili sat yntemi ile gen mecere bakmlar. .................................................................................................... 11 2.2.2 2.2.3 2.2.4 Orman iletmeciliinde biyoenerji ..................................................................... 13 Biyoktleden enerji retimi ................................................................................ 15 Ormanclk almalarnn enerji ve eitli ynlerden ele alnmas ................... 16

2.2.5 Yenilenebilir enerjide kullanlmak zere ormanlarmzdan srdrlebilir biyoktle temini ile maliyet analizi ................................................................................... 17 2.2.6 2.2.7 2.2.8 2.2.9 Biyomas yaktl endstriyel tip s merkezleri ve yakma sistemleri ................... 18 Biyoktle yakt retimi, biyoktle yakma sistemleri, yardmc ekipmanlar. ..... 20 Enerji Enstits nde biyoktle gazlatrma ve yakma almalar. ................... 22 Orman biyoktlelerinin gazlatrlmas 0,5 MW elektrik retimi ..................... 24

2.2.10 Orhaneli linyiti-biyoktle karmnn akkan yatakta yaklmasnda kirletici emisyonlarn incelenmesi ve evreye etkileri ................................................................... 28 2.2.11 2.2.12 Biyoktle Enerjisi ............................................................................................... 31 Yenilenebilir Enerji Kaynaklar ......................................................................... 33

2.2.13 Orman Bioktlesinden Enerji retiminin Ky Kalknma Kooperatifleri Asndan Deerlendirilmesi ............................................................................................ 38 3 SONULAR .............................................................................................................. 42 EK 1 KATILIMCILAR ................................................................................................... 44

EKLLER LSTES ekil ekil 2.1 ekil 2.2 ekil 2.3 ekil 2.4 ekil 2.5 ekil 2.6 ekil 2.7 ekil 2.8 ekil 2.9 ekil 2.10 ekil 2.11 ekil 2.12 Sayfa retim artklarnn yongalama ilemleri ................................................................ 12 Yllar itibariyle OGMnin endstriyel odun retimi .............................................. 14 OYKA aycuma Kat Ambalaj Fabrikasnn enerji tesisi .................................. 19 Odun briketi presi ve odun briketi ......................................................................... 20 Odun peleti presi .................................................................................................... 21 Tala biriktirme sistemleri ..................................................................................... 21 Trkiyede bitkisel alanlarn dalm .................................................................... 22 Katran temizleme ilemi ile ilgili donanm rnekleri ............................................ 26 Ekolojik Enerji Gazlatrma tesislerinde gazlatrlan orman biyoktlesi ............. 27 Birincil enerji retiminin kaynaklara gre dalm (2007) ............................... 29 thal Enerjinin Kaynaklara Gre Dalm ............................................................. 29 2009 Yl retim Verileri (Yakt/Kaynak)............................................................. 35

TABLOLAR LSTES Tablo

Sayfa

Tablo 2.1 retim artklarndan yonga retim miktar ............................................................ 12 Tablo 2.2 Odun Peleti ve Briketinin zelliklerinin Karlatrlmas .................................... 15 Tablo 2.3 Trkiyede biyoktle potansiyeli. .......................................................................... 23 Tablo 2.4 Biyoktle dnm teknolojileri............................................................................ 23 Tablo 2.5 eitli Odunsu Biyoktle rneklerinin Elemental Analiz Sonular .................... 24 Tablo 2.6 Gazlatrmann temel reaksiyonlar ....................................................................... 25 Tablo 2.7 Kemerburgaz orman blgesi am ve mee aa artklarnn analiz sonular ....... 27 Tablo 2.8 Dnya enerji profili ................................................................................................ 28 Tablo 2.9 Orhaneli Linyiti ve Tatl Sorgumun Elemental Analizi ......................................... 30 Tablo 2.10 Kurulu G(Yakt/Kaynak) dalm ................................................................. 34 Tablo 2.11 Kurulu gcn reticilere gre dalm .............................................................. 34 Tablo 2.12 2009 Yl retim Verileri (Yakt/Kaynak) ......................................................... 35 Tablo 2.13 2009 Yl thalat-hracat-Tketim Verileri ......................................................... 36 Tablo 2.14 Kooperatif tarafndan hesaplanan yar mamul maliyeti ..................................... 41

KISALTMALAR AB ABD ASME BESYAD C CH4 CO CO2 EN

EE EPDK

Avrupa Birlii Amerika Birleik Devletleri Amerikan Makina Mhendisleri Dernei Biyoktle Enerjisi Santralleri Yatrmclar Dernei Karbon Metan Karbonmonoksit Karbondioksit Avrupa Birlii Standardizasyon kurulular tarafndan hazrlanan standartlar
Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl Elektrik Piyasas Dzenleme Kurumu

H2 H.G..T H.G.Y.T IEA T MAM MCPFE N NOx ODT OGM ORKY S TBMM TEDGEM TRD TBTAK YARDOP
YEK

Hidrojen Hzl Gelien breli Trler Hzl Gelien Yaprakl Tr Uluslararas Enerji Ajans stanbul Teknik niversitesi Marmara Aratrma Merkezi Avrupa Ormanlarnn Korunmas Bakanlar Konferans Azot Azot oksitler Ortadou Teknik niversitesi Orman Genel Mdrl Orman Ky leri Genel Mdrl Slfr, Kkrt Trkiye Byk Millet Meclisi Tarm ve Kyileri Bakanl Tekilatlanma ve Destekleme Alman Kazan, Basnl Kap Standartlar Trkiye Bilimsel Teknolojik Aratrma Kurumu Yanan Orman Alanlarnn Rehabilitasyonu ve Yangna Direnli Ormanlar Tesisi Projesi
Yenilenebilir enerji kaynaklar

Birimler o C Ha J KA Kcal/m2 Kw KWh m3 MJ Mw

Gw

Derece Santigrat Scaklk birimi Hektar Jul Enerji birimi 2,778x10-7 KWh Kuru Arlk Metrekareye den s miktar Kilovat G birimi 1.000W Kilovatsaat Enerji birimi Metrekp Mega Jul Enerji birimi 1.000 Kj Megavat 1000 KW
Gigavat 1.000.000 KW

Birimler Ster 1 m3 hacime istif edilen odun miktardr. Aa trne ve nem oranna gre deimekle birlikte 1 ster kuru odun 350 kg , ya odun 500 kg kabul edilebilir. Ton edeer petrol 1 tep = 41.855 MJ 1 tep = 10.000.000 kcal. 1 tep = 11.626 kWh ... Arlk birimi =1.000 kg Vat

TEP

Ton W ZET

25-26 ubat 2010 tarihlerinde Kastamonuda dzenlenen Orman Biyoktlesi ve Biyoenerji altayndan sonra hazrlanan bu rapor, konunun gemii hakknda bilgi salamakta ve altayda ele alnan balca sunumlar ve tartmalar zetlemektedir. Ayrca Trkiyedeki odun kaynaklarnn odun gibi karbonu etkisiz kaynaklardan daha fazla enerji retmek isteyen biyoenerji sektrnn ve hayatta kalmak, rekabet edebilmek isteyen ahap reticilerinin ihtiyalarn karlamak zere nasl kullanlaca konusunda yaplan mzakerelerden karlan sonular ve nerileri de sunmaktadr. Anahtar Szckler: Yenilenebilir Enerji, biyoenerji, biyoyakt, gazlatrma, orman artklar, odun enerjisi ABSTRACT This report which were prepared after the workshop on Forest Biomass and Bioenergy in Kastamonu 25-26 February 2010 provide background information and summarize the main presentations given at the event as well as the discussions. They also present the conclusions and recommendations from the discussions on how to use wood resources in Turkey to meet the needs of the bioenergy sector, who would like to produce more energy from carbon neutral sources such as wood and, wood manufacturers, who want to remain vital and competitive. Keywords: Renewable energy, bioenergy; biofuel, gasification, forest residues, wood energy;

YNETC ZET nsanolunun ilk enerji kayna odundur. nsan odunu yakarak ate elde etmi, bu atete snm, yemeini piirmi, odun rasn aydnlatma arac olarak kullanmtr. Bu sre sanayi devrimine kadar hemen hemen oduna dayal olarak sregelmitir. Kmr ve petroln bulunmas, ardndan doal gazn youn ekilde kullanlmas ile insanolunun enerji ihtiyacn karlayan kaynaklar deimi ve gelimitir. Ancak bu fosil yaktlarn neden olduu evre kirliliinin insanln geleceini tehdit eder hale gelmesi ve konunun vahametinin anlalmaya balanmas ile tekrar alternatif enerji kaynaklar aranmaya balanmtr.Yenilenebilir enerji kaynaklar ad altnda zikredebileceimiz bu enerji kaynaklarnn en nemlilerinden birisi biyoktledir. Hatt zatnda dnyaya baktmzda genel olarak kullanlan enerji kaynann nemli bir ksm hl odundur. Avrupa Birliinde tm enerjinin %40ndan fazlasnn snmada kullanld ifade edilmektedir. Bu orann lkemizde daha fazla olduu aikrdr. Kylerimizde, kasabalarmzda, birok kk ehrimizde odun hala birinci snma kaynadr. Bu insanlarmzn odun yerine; doalgaz, kmr ve petrol kullandn varsayarsak ortaya kacak maddi klfet ve evresel kirlilik katlanamaz seviyelerde olacaktr.Ak Veyselin dedii gibi; dost dost diye, enerji enerji diye nicelerine, nice kaynaklara sarlsak da bizim sadk enerji kaynamz hal odundur.Ancak bu kullanmn byk bir ksm, geleneksel usullerle yaplmakta, bir taraftan israfa neden olunurken dier taraftan sunulan imknlardan, dnyann kulland teknolojilerden istifade edilememektedir. lkemiz ormanlarn srdrlebilir ekilde ynetip gelitirmekle sorumlu Orman Genel Mdrl ayn zamanda lkemizin en byk hatta tek orman rnleri, odun reticisidir. Varln srdrmesi bir taraftan ormanlar en iyi ekilde koruyup gelitirmeye, dier taraftan rettii, piyasaya arz ettii tm emvali en verimli ekilde deerlendirmeye baldr. lkemizde orman rnleri genel hatlar ile yapacak veya yakacak olarak kullanlmaktadr. Evlerde, i yerlerinde mobilya ve inaat malzemesi olarak kullanlrken, lif yonga sektrnde ilenmekte ve birok kullanm alan bulmaktadr. Yakacak olarak ise basite sobalarda, frnlarda, minelerde yer bulmaktadr. Halbuki dnyada farkl alanlarda kullanlmaya balanm ve bu trend hzl bir art gstermitir. Odun bir ok gelimi lkede ok nemli bir elektrik retim kaynadr. Bir ay kadar nce Almanyada ziyaret ettiimiz bir fabrikann ylda yaklak 5.000 ton yakacak odun, ve 10.000 metrekp katlk odun ile bir sene boyunca fabrikasnn ihtiya duyduu elektrii rettiine ahit olduk. Kastamonu Orman Blge Mdrlnn yllk retiminin 1,5 milyon metrekp civarnda olduunu dikkate alrsak sadece burada 150 adet 1 MWn altnda kk elektrik santrali kurma potansiyeli bulunmaktadr. Tabi ki retilen tm emvali elektrik retiminde kullanma gibi bir hedefimiz yoktur. Hatta birinci hedefimiz normal olarak kullanmadmz, maliyeti nedeni ile ormandan karamadmz emvali ekonomiye kazandrmaktadr. Burada amacmz potansiyeli ifade etmek, dnyadaki gelimeleri sizlerle paylamaktr. Ormanlar sadece odun kayna deildir. Bir yaam btnl, bir ok canl ve cansz varla ev sahiplii yapan yaayan bir organizmadr, ekosistemdir. Elbette bunun farkndayz ve 5

Orman Genel Mdrl olarak birinci amacmz bu sistemin bozulmadan, hatta glendirilerek devam etmesidir. Ama rnlerinden en iyi ekilde istifade etmek, en iyi teknolojiyi kullanmak hem bir lke grevi, hem de iletmeciliin gereklerinden birisidir. Genel Mdrlk tarafndan bu konuda birok alma yaplm, dnyadaki uygulamalar yerinde incelenmi, bu teknolojinin lkemize has versiyonunun gelitirilmesi iin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ile birlikte, ODTnn proje yneticisi olduu bir TBTAK Projesine ortak olunmutur. Gelitirilen pilot tesis Gebze TBTAK Marmara Aratrma Merkezinde kurulmaya balanmtr. Odunun yakt olarak dier bir teknolojik kullanm, pelet ve yonga haline getirilmesidir. Batl lkelerde olduka yaygn olan bu teknoloji henz lkemize tam mans ile gelmemitir. lgin olan lkemizde bir ok yerli firma pelet ve yonga yaka kazanlar imal ederek Avrupa lkelerine ihra etmektedir. Genel Mdrlk olarak bu iki teknolojiyi halkmza tantmak, orman rnlerinden maksimum ekilde istifade etmek ncelikli alanlarmzdan biridir. Pelet retimi konusunda da nmzdeki aylarda bir projeye balanacaktr. Hollanda Hkmeti bu konuda maddi destek vermekte olup, Genel Mdrlmz nclnde Mulada pilot lekte bir pelet retme tesisi kurulacaktr. Bu sayede ormanlarn yangn riski de azaltlacaktr. Orman Genel Mdrl bu iki konuda uzun zamandr almaktadr. ki yl aan bir zamanda hazrlanan Yenilenebilir Enerjide Orman Biyoktlesinin Durumu isimli rapor byk bir emein rndr. Doal olarak konunun bir ok taraf bulunmaktadr. Avrupa lkelerinde odundan elde edilen elektrik enerjisi dierlerine gre daha fazla desteklenmekte, devletler tarafndan satn alnmaktadr. lkemizin bu konudaki mevzuat henz yerlememitir. Bizimle gren yerli ve yabanc firmalar hammadde garantisi istemektedir. Bu konuda da mevzuat gelitirilmelidir. Mtevazi artlarda Kastamonuda hazrladmz bu altay, geen sene, Ankara ve Boluda yaptmz daha kk apl altaylarn devam niteliinde olup, buradan elde ettiimiz bilgiler ve kazanmlar erevesinde yine muhtemelen bu sene iinde ulusal seviyede bir sempozyum dzenlemeyi hedefliyoruz. altaymza yerli ve yabanc zel sektr temsilcilerini, akademisyenlerimizi, tekilatmz mensuplarn davet ettik. Biz zel sektrn bu ie girmesine, aratrma ve almalarmza, projelerimize ortak olmasna byk nem veriyoruz. Dier taraftan lkemizin orman varlnn nemli bir ksmna ev sahiplii yapan Kastamonu nun, odundan pelet ve elektrik retimi teknolojisine nclk yapmasn, Sinop, Zonguldak, Mula, zmir, Bolu ve Giresun Blge Mdrlklerimizin bu yara katlmasna nem veriyoruz. Bu itibarla, Orman Biyoktlesi ve Biyoenerji altay nn dzenlenmesinde emei geenlere en kalbi duygularmla teekkr eder, altaymzn amacna ulamasn ve baarl gemesini dilerim. 25.02.2010 smail BELEN Genel Mdr Yardmcs 6

1. GR Orman Genel Mdrl tarafndan dzenlenen Orman Biyoktlesi ve Biyoenerji altay 25-26 ubat 2010 tarihleri arasnda Kastamonuda gerekletirilmitir. altayn amac: Trkiyede biyoenerji teknolojilerinin gereklilii konusunda hemfikir olan enerji cihazlar ve enerji retim sektr temsilcilerini, uygulamac ve tedarikileri, yatrmclar, karar vericileri, niversite, aratrma ve kamu kurumlarnn temsilcilerini ortak grler erevesinde bir araya getirerek, enerji retiminde deerlendirmek zere orman biyoktlesi potansiyelini ortaya koymak; orman endstrisinde ihtiya duyulan s ve elektrik enerjisinin odunsu biyoktleden retilmesini tartmak, orman biyoktlesinden enerji retiminin Orman Genel Mdrl, zel sektr ve krsal kalknma asndan yaratt frsatlar ele almaktr. 1.1. altayn Gemii Son yllarda zellikle Avrupa Birlii lkelerinde yenilenebilir enerjiler iin konulan iddial hedefler, ykselen enerji fiyatlar ile birleerek odun talebinde bir arta yol amtr. Bu talep Trkiyeyi de dolayl olarak etkilemektedir. Baz Avrupal firmalarn Trkiyede odunsu biyoktleden yakt retme tesisleri kurma ynnde giriimlerinin olmas Orman Genel Mdrln bu alanda eitli almalar yapmaya ynlendirmitir. Orman Genel Mdrlnn ormanlarda atl vaziyette duran orman artklarn enerji retiminde deerlendirme plan son yllarda zellikle Akdeniz Blgesinde meydana gelen felaket boyutlarndaki orman yangnlaryla, ayrca Orman Genel Mdrlnn iklim deiikliini azaltma, ormanszlamadan kaynaklanan sera gaz emisyonlarn azaltma, yenilenebilir kaynaklardan retilen enerjiyi kullanma, yangnlarla mcadele, orman bakm ve orman kurma faaliyetleriyle yakndan ilgilidir. Trkiyenin taraf olduu, 5 incisi 5-7 Kasm 2007 tarihinde Varovada dzenlenen Avrupa Ormanlarnn Korunmas Bakanlar Konferans (MCPFE), sonucunda alnan Ormanlar Odun ve Enerji kararnda, imza sahibi devletler ve Avrupa Topluluunun yapmay taahht ettii baz maddeler unlardr: 1. klim deiikliinin hafifletilmesi, amalarnn desteklenmesi ve enerji arz gvenliinin artrlmas. 2. Orman biyoktlesi, odun ileme artklar ve geri kazanlan odunun, fosil yaktlarn yerini almasyla sera gaz emisyonlarn azaltabilecek nemli yenilenebilir bir enerji kaynan ifade etmesinin vurgulanmas. 3. Biyoenerji retimindeki ve tketimindeki enerji ve kaynak verimliliinin gelitirilme ihtiyacnn farkna varlmas. 4. Orman ekosistemlerinin rol hakkndaki bilgiyi artrma ihtiyacnn yannda, ormana dayal rnlerin 2012 iklim rejimi balamnda uzun vadede karbon tutumu sayesinde iklim deiikliini hafifletmek iin bir katk oluunun farkna varma. 5. Avrupa ormancl ve ormana dayal endstrilerin neminin farkna varmann yannda, bunlarn uzun dnem ekonomik yaayabilirliini ve rekabet edebilirliinin salanmasnn nemi ve ormanlarn ormana dayal sektr yannda enerji iin de hammadde saladnn neminin vurgulanmas. 7

6. Yenilenebilen bir hammadde ve yenilenebilir enerji taycs olarak oduna olan artan rekabeti talebin ve farkl son kullanmlar arasndaki rekabetin ar bozulmasnn nlenmesine duyulan ihtiyacn belirlenmesi. 7. Oduna artan bir talebin olmasnn, orman sahipleri, giriimciler ve yneticiler iin ve ayrca sermaye, meslekler ve ekonomik byme iin, zellikle krsal alanlarda, yeni gelir frsatlar meydana getirdiinin farkna varlmas. 8. Orman yangn riskinin azaltlmasnda odunsu biyoktlenin kullanlmasnn tamamlayc rolnn farknda olunmas. 9. Evvelki Bakanlar konferans taahhtleri zerine bina edilerek, uluslararas szlemeler, organizasyonlar ve sreler tarafndan yrtlen ormanlar, odun ve enerji alanlarndaki devam eden ilerin farknda olunmas. 10. Enerji retiminde odunsu biyoktle kullanmn artrmak iin srdrlebilir orman ynetimi erevesinde etkili nlemler alma, imalat artklar ve geri kazanlan odunlarn yenilenebilir enerji kaynaklar olarak nemini gz nnde bulundurma. 11. Enerji iin odun retiminin toprak, su, biyolojik eitlilik ve besin zinciri zerindeki etkilerini ieren evresel etkilerinin deerlendirilmesi. 12. Biyoenerji retimine ve datmna ynelik yatrmlar, artan hareketlilii, etkili odun ve enerji kullanmn tevik eden, imkn veren durumlar desteklemek iin aratrma ve gelitirmeyi ieren politikalar ve aralar dzenleme. 13. Sektrler aras enerji hakkndaki sorunlarda orman sektrnn durumunu glendirmek, mevcut deerler hakknda iletiimi gelitirerek ve orman sektrndeki mevcut potansiyel ve odunun yakt olarak kullanlmasnn ok ynl faydalar konusundaki farkndal artrmak. 14. Kamu ve zel orman sahipleri, ormana dayal endstriler, ve biyoenerji retimi iin pazar gelitirmeyi amalayan enerji reticileri arasndaki ibirliini tevik etme. Alnan bu kararlardan anlald zere Avrupa lkeleri bata olmak zere Dnyada ormana dayal endstrilerin gelitirilmesi ve bunun yan sra, biyoenerji iin odun retimi ve endstri iin odun retimi arasndaki giderek artan rekabetin kontrol altna alnarak dengelenmesi nem kazanmaktadr. OGM, 5. Avrupa Ormanlar Konferansnda alnan kararlarn dorultusunda 2008 ylnda Biyoenerji konusunda almalara balamtr. lk etapta endstriyel olarak deerlendirilemeyen retim artklarnn idare binalarnn stma sistemlerinde yakt olarak kullanlmas hedeflenmitir. Bu amala Bolu Orman Blge Mdrlnde Aydnpnar ve Alada, Kastamonu Orman Blge Mdrlnde Kzlcasu, zmir Orman Blge Mdrlnde Kozak, anakkale Orman Blge Mdrlnde Gelibolu eflik binalarna hem orman biyoktlesi hem de kmr yakan ift yaktl kalorifer kazanlar yaptrlmtr. retim artklarn paralayabilmek iin aa tme makinalar satn alnmtr. Elektrikle ya da bir traktrn motorundan ald hareketle alan bu makinalar ile aa dallar, kozalaklar, kkler tlm, odun yongas elde edilmitir. Ormanlardaki retim artklar ile sceyrat, al, rp gibi ince materyallerin biyoktle olarak piyasada deerlendirilmesini salayacak dzenlemeler yaplarak 26.09.2008 gn ve 521 sayl Genel Mdrlk emriyle uygulamaya konulmutur. Talep dorultusunda bu rnlerin, Orman iletme Mdrlklerince sat yaplmaktadr. 8

6 Ekim 2008 tarihinde, enerji retiminde kullanlabilecek orman biyoktlesi potansiyelinin belirlenmesi ve uygulama iin i plan hazrlanmas amacyla Orman Genel Mdrl bnyesinde bir Biyoenerji Komisyonu oluturulmutur. Biyoenerji Komisyonu, 19-20 Ekim 2008 tarihleri arasnda, OGM Konferans Salonunda TBMM evre Komisyonu, Bartn Orman Fakltesi ve zel sektr temsilcilerinin; evre ve Orman Bakanl st dzey yneticileri ve alanlarnn katld bir bilgilendirme toplants dzenlemitir. Yine 25-26 ubat 2009 tarihleri arasnda, yurt ii ve yurtdndan enerji retimi ve odunsu biyoktleden yakt retimi alannda faaliyet gsteren firmalar davet edilerek, Biyoenerji Komisyonu tarafndan Ankara ve Boluda Orman Biyoktlesi ve Biyoenerji altay dzenlenmitir. altaya, OGM, ORKY ve Bolu Orman Blge Mdrlnden yneticiler, Biyoenerji Komisyonu, Bartn niversitesi Orman Fakltesinden Prof Dr. Nedim SARAOLU, MMSAN, YEMTAR, TMSAN, ARIKAZAN, ALYAK, BZM GAZ, SH GER DNM SSTEMLER, STRABAG, RECYCLING TECHNIK, Firmalarnn temsilcileri katlmtr. altayn 2. gn Bolu Orman Blge Mdrlne bal, Alada Orman letme Mdrl, Deirmenz eflii Misafirhanesinin orman artklar ve kmrle alan kalorifer kazan incelenmi, arazide orman artklarnn aa tme makinas ile yongalanmas ve gen orman sahalarnda seyreltme kesimlerinden ortaya kan biyoktle grlmtr. Blge Mdrlklerinin verdii bilgilere gre letme Mdrlkleri baznda retim artklar, sceyrat ve makilikler dikkate alnarak biyoenerjide deerlendirilebilecek yllk ortalama orman biyoktlesi potansiyeli belirlenmi, haritalar oluturularak internet sitesinde yaynlanmtr (http://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Sayfalar/BIYOKUTLEKAPASITESI.aspx). 2009 ylnn Haziran aynda, Biyoenerji Komisyonu tarafndan hazrlanan, orman biyoktlesinden enerji retim srelerini ele alan Yenilenebilir Enerjide Orman Biyoktlesinin Durumu isimli Rapor yaynlanmtr (http://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Dokumanlar/biyoenerji.pdf). 6 Austos 2009 tarihinde Hollandal Biyoktle Lojistik Firmas BIOCANDEOnun temsilcisi Jan KANBIER ile yaplan toplantda Hollandann AB fonlar erevesinde Hkmetler aras verdii hibe programlar gndeme gelmi BioCandeo firmas ile hazrlanacak byle bir projeye OGMnin destek verecei belirtilmitir. Akabinde BioCandeo Firmas Hollandann bilimsel aratrma kurumu olan Senter Novemin yenilenebilir enerjiler iin verdii hibe programlara Trkiyede Entegre Orman Yangn nleme ve Srdrlebilir Pelet retimi konusunda OGM ile beraber hazrlam olduu projeyi sunmutur. OGM 15 Ekim 2009 tarihinde, Hollanda Hkmeti ise 29 Ekim 2009 tarihinde projeye iyi niyet mektubu vermilerdir. Proje Senter Novem tarafndan kabul edilerek 2 ubat 2010 tarihinde uygulamaya konmutur. Projenin Trkiye taraflar, Sleyman Demirel niversitesi, Biyokor Ltd.ti. ve Orman Genel Mdrldr. Hollanda taraf ise BioCandeo irketi, Silvestrum irketi, PEGASUS irketi ve DMT International irketidir. Proje kapsamnda orman sertifikasyonu, sertifikalanm ormanlardan AB odun peleti standartlarnda pelet reten bir pilot tesis kurulmas, orman yangnlarn nleme amacyla yaplan temizlik ve erit ama almalarnda ortaya kan yanc maddelerin pelet retiminde deerlendirilmesi gerekletirilecektir. Orman Genel Mdrl, Kamu Kurumlar Aratrma ve Gelitirme Projelerini Destekleme Program kapsamnda TBTAK tarafndan desteklenen, 105G023 nolu Biyoktle ve 9

Biyoktle Kmr Karmlarn Dolaml Akkan Yatakta Yakma Teknolojisinin Gelitirilmesi balkl projeye, TBTAKn 03.09.2009 tarih ve B.02.1.TBT.0.06.03.11/A161 sayl yazs ile mteri kurum olarak katlmtr. Proje kapsamnda Bolu Blgesinden mee, Kastamonu Blgesinden ormangl, Denizli Blgesinden kzlam biyoktle rneklerinin laboratuvarda malzeme zellikleri belirlenmi, laboratuvar lekli dolaml akkan yatakta yakma deneyleri yaplmtr. Ayn biyoktlelerin pilot tesisteki yakma deneylerinin Haziran 2010 ylnda yaplmas hedeflenmitir. Odun peleti retiminde kullanlabilecek orman biyoktlesi potansiyelini ve orman rnleri sanayinden karlanabilecek odunsu artklarn yerinde incelemek zere, Hindistan merkezli ABELLON Temiz Enerji irketi ile birlikte 19 20 Ekim 2009 tarihlerinde Kastamonu ve Bolu Orman Blge Mdrlklerine gidilmi, Dzce ve Daday letme Mdrlklerinin ve orman endstrisinde faaliyet gsteren firmalarn odunsu artk potansiyelleri incelenmitir. 1.2. Raporun Amac Bu rapor altay srasnda sunulan bildirileri, yaplan tartmalar ve nerileri dikkate alarak altaydan karlan sonular ortaya koymak amacyla hazrlanmtr. Orman biyoktlesinin enerji retiminde deerlendirilmesi ile ilgili OGM tarafndan yaplan nceki almalar hatrlatmakta, altayda konumaclar tarafndan sunulan vaka almalar hakknda bilgi vermekte ve altay srasnda yaplan tartmalar zetlemektedir. altayda yazl, grsel metin eliinde yaplan sunumlarn yazl metinleri Orman Genel Mdrlnn www.ogm.gov.tr ana sayfasnda yer alan klim Deiiklii ve Biyoenerji sayfasnn http://iklim.ogm.gov.tr/ sayfasnda ORMAN BYOKTLES VE BYOENERJ ALITAY SUNUMLARI mens altnda yer almaktadr. 2. SUNUMLAR 2.1 Al Konumalar

altay 25 ubat 2010 tarihinde saat 10:00da sayg duruu, stikll Mar ve Kastamonu Orman Blge Mdr Ahmet Srr BEELin ho geldiniz konumas ile balamtr. BEEL, son yllarda iklim deiiklii ve kresel snma konularnn dnya gndemini megul ettiini, bu adan ormanlarn byk nem kazandn ifade etmitir. Kastamonu Orman Blge Mdrlnn yllk yaklak 1,5 milyon metrekp endstriyel odun retimi olduunu, bu retimin bir ksmnn ormanda artk olarak brakldn sylemi, altayn Kastamonu Orman Blge Mdrlnde dzenlenmesinin Blge Mdrl iin bir kazan olduunu belirterek altaya itiraklerinden dolay katlmclara kranlarn sunmutur. Kastamonu Orman Blge Mdrnn ardndan al konumasn yapmak zere Orman Genel Mdr Yardmcs smail BELEN krsye gelmi, devlet erkann, basn mensuplarn ve altaya katlanlar sayg ile selamlam, katlmclarn altaya teriflerinden dolay memnuniyetini ifade etmitir. Al konumasnda, ormanlarn sadece endstriyel bir hammadde deil ayn zamanda yaam alanmz olduunu vurgulam, hayatmzn her alannda enerjiye gereksinim duyduumuzu belirtmitir. Odunun insanln ilk enerji kayna olduunu ve halen gnmzde snma piirme amal kullanlan enerjinin %50 sinin 10

ormanlardan karlandn sylemitir. klim deiikliinin dnya iin bir tehdit olduunu; iklim deiiklii ve kresel snmay azaltma etkinlikleri erevesinde yenilenebilir enerji kaynaklarna doru bir ynelim olduunu ifade etmitir. Orman Genel Mdrlnn orman artklarndan enerji retimine ynelik yapt almalara ksaca deinen BELEN, zel sektr, niversite ve OGM ibirlii ile biyoenerji alannda almalar yaplmasna her zaman destek vereceklerini sylemitir. Kastamonu Valisi Mustafa KARA, byle bir etkinliin Kastamonu ilinde dzenlenmesinin, ormanlar kadar Kastamonuya da verilen nemi gsterdiine iaret etmi ve altayn Kastamonuda dzenlenmesinden dolay duyduu memnuniyeti ifade etmitir. Bu altayla birlikte Kastamonunun orman rnleri sektrnde bir merkez haline geldiini, ormanlarn doal bir kaynak olduunu, Kastamonunun yz lmnn %70ine yakn bir orman varlna sahip olduunu, ormanlarn endstri yannda kltr ve turizm iin bir gelir kayna saladn anlatmtr. Kastamonuda kylerden ve il merkezinden byk ehirlere gn fazla olduunu, orman artklarnn enerji retiminde deerlendirilmesiyle orman varlndan daha fazla faydalanlacan, ekonomik kalknmaya, gn azalmasna olumlu etkiler yapacan ifade etmitir. Kastamonuda yaplan aalandrma almalarna ksaca deinerek Orman Blge Mdrlnn baarl almalar sonucunda orman yangnlarnn yok denecek seviyeye indiini sylemi; altayn baarya ulamas temennisiyle konumasn tamamlamtr. 2.2 Sunumlarn zeti

2.2.1 Kastamonuda biyoktle potansiyeli ve yeni bir uygulama-dikili sat yntemi ile gen mecere bakmlar. Sunum, Kastamonu Orman Blge Mdr Ahmet Srr BEEL tarafndan yaplmtr. ahmetsirribesel@ogm.gov.tr Kastamonunun orman varl 523.000 hektar verimli, 267.000 hektar bozuk ormandan olumaktadr. Ormanlk alanlarn Kastamonu yz lmne oran %60, dier alanlarn yzdesi %40tr. 100 milyon m3 serveti ve 2,7 milyon m3 yllk artm bulunmaktadr. Bu orman varlnn %48i ibreli, %29u yaprakl, %23 de ibreli-yaprakl aalardan olumaktadr. Ormanlardan daha ok ekonomik olarak faydalanlmakla birlikte ekolojik ilevleri de %26 gibi nemli bir paya sahiptir. 100.000 ha. ormanmz bakmszdr. Ormanlarda her yl diri rt temizlii, silvikltr bakm almalar yaplmaktadr. Bu faaliyetler neticesinde nemli miktarda orman art ortaya kmaktadr. Bu artklarn ormanda braklmas orman sal asndan pek ok saknca iermektedir. Blge Mdrlmz;1.500.000 m3 dikili damgadan retilen; 1.200.000 m3 endstriyel odun ve artklar ile yaklak 500.000 ster1 yakacak odun ve bunlarn dnda dal, kabuk gibi materyaller ile yksek bir biyoktle potansiyeline sahiptir. Kastamonu Orman Blge Mdrlnn iletmeler baznda biyoenerjiye konu edilebilecek biyoktle retimi yllk ortalama 1.185.969 sterdir. Blge Mdrlmz 800.000 ster lif yonga retimi ile lkemizin en ok lif yonga odunu reten Blge Mdrlklerinden birisidir. Geleneksel metot ile yaplan bu retime yeni bir
1

1 Ster aa trne ayrca odunun ierdii neme gre deimekle birlikte ortalama 500 kg kabul edilebilir.

11

bak getirmek amac ile 2009 ylnda gen mecerelerin dikili satlmas ve kan emvalin yongalanmas almalar balatlmtr. zet olarak: 2008 ylnda mevzuat bakmndan altyap almalar oluturulmutur. 2009 ylnda ise gen mecerelerde yaplan dikili sat sonucu elde edilen emvalin rampada yongalanarak nakliyat yaplmaktadr. ok hzl nakliyat kabuk bcei riskini bitirmitir. Dallardan gvde ile birlikte srtlmesi ve yonga yaplmas ile yangn riski azalmtr. Dallar ekonomiye kazandrlmtr. Blge Mdrlmzde enkaz, dal, lif yonga odunu gibi toplam 1.186.000 ster biyoktleden enerji retimine konu olabilecek potansiyel ekonomiye kazandrlmaldr. Sahada yaplan bir deneme almasnda alc, rampaya yongalama makinas kurarak elde edilen emvali yongaladktan sonra Lif Yonga Kurulularna satacan beyan etmitir. Bu amala retim sahasndan karlan bir miktar emval alnarak gvdeleri ve dallar ayrldktan sonra gvdeleri istif edilerek ster miktar blnmtr. lm sonucunda istifin miktar 0,6 ster kmtr. Daha sonra 0,6 ster odun ve bu odunlara ait dallar ayr ayr yongalanarak tartlmtr. Tablo 2.1 Ster 0,6 Toplam SONU: 600/1050=% retim artklarndan yonga retim miktar Yonga-Kg 360 270 1 Sterden 600 kg gvde yongas 450 kg dal yongas 1050 kg yonga 600/1050=%57 gvde yongas

ekil 2.1

retim artklarnn yongalama ilemleri

Uygulamada nemli bir sorun gzkmemektedir. Ancak daha ok eitli aa trlerinde ve bakm nevilerinde uygulanmaldr. Oluacak tecrbe sonunda konu dikili sat tamimine eklenmelidir. Orman Genel Mdrl mevzuatnda yonga ve tala retimi sz konusu deildir. Ancak gen mecere bakmlar, sklk bakmlar ve toplanacak olan dier atk materyaller yukarda anlatld ekilde, dikili sat,klasik sat metodlar vs. gibi sat usulleri ile satlmakta ,alc firmalar Genel Mdrlmzn tevikleri ile rampada yongalanarak kullanm alanlarna gnderilmektedir. 12

 Biyoktle temini konusunda alc firmalar kendi retim metodlar ile beraber aldklar ham orman rnlerini, gerek sanayi tesislerinde veya ormanlarda kuracaklar mobil yongalama makineleri ile yonga retebilmeleri mevzuatmz asndan mmkndr. Ancak nakliye tezkeresine balama konusunda Orman rnlerine verilecek tama tezkerelerine ait ynetmelikte gerekli deiiklikler yaplmaldr. 2.2.2 Orman iletmeciliinde biyoenerji Sunum, Orman Genel Mdrl letme Pazarlama Dairesi Bakan Erdem KAPLAN tarafndan yaplmtr. erdemkaplan@ogm.gov.tr Ormanlarn fonksiyonlarnda son 200 yldr baz deiiklikler olmutur. 1800l yllara kadar ormanlar daha ok konutlarn snma, piirme ve imalathanelerde mal retiminde yakt olarak, bina ve tat yapm maddesi olarak kullanlrken, zaman iersinde kmr, petrol gibi yaktlarn devreye girmesiyle yakacak olarak kullanm azalm, demir elik sanayinin gelimesi, imento retiminin artmasyla da yapacak ilevsellii kayba uramtr. 20. yzyln son eyreinde artan evre sorunlar ormanlarn kirlilik azaltc ilevlerini n plana karmtr. Gnmzde ise odun d rnler, salk ve sosyal fonksiyonlar nem kazanmtr. Ormanlarda yaplan retim sonucu, endstriyel ya da yakacak odun olarak deerlendirilemeyen ve ormanda terk edilen tepeler, ince yan dallar, dip kt, gvde ucu, devirme ya da tama srasnda paralanan aalar; aalandrma iin saha temizlii, sklk bakm gibi ormanclk uygulamalar sonucunda sahadan karlan ince materyal ile, ormangl, sandal aac, kocayemi gibi allar, aaklar orman art olarak nitelendirilmektedir. Bu ekilde ormanlarmzda yllk ortalama 5 il 7 milyon ton arasnda biyoenerjide deerlendirilebilecek biyoktle potansiyeli bulunmaktadr. Trkiyenin yuvarlak odun tketimi 24-25 milyon m3tr. Bunun 14-15 milyon m3 endstriyel odun, 10-11 milyon m3 de yakacak odundur. Yakacak odun retiminin 4-5 milyon m3 OGM tarafndan retilmektedir. OGMnin endstriyel odun retimi son yllarda art eilimindedir. 2009 ylnda ekonomik belirsizlikler nedeniyle biraz duraklama yaamtr. Son 5 ylda dikili satlar 5 kat artarak 2,1 milyon m3e ulamtr. Dikili satlarda altrmak zere 2009 ylnda 2 adet harvester makinas alnmtr. Bu makinalar ormanda dikili haldeki aalar, kesip, kabuklarn soyup dallarn paralayarak tomruk retebilmektedir. Biyoktlede kullanlacak materyal kaynaklar: 1-Sceyrat odun; Karadeniz blgesinde orman gl, Akdeniz blgesinde maki formlu alt tabaka elemanlar, 2-Enerji ormancl 3-retim art 4-Yakacak odun ve OGMce retilen dier rnler 5-Dikili sat olarak belirlenmitir. Orman Genel Mdrlnn 2007-2009 yllar iletmeler baznda biyoenerjiye konu edilebilecek ortalama odun retimi 14 milyon m3 olarak ngrlmektedir.

13

OGM retimini kyllere ve orman kalkndrma koopertiflerine yaptrmaktadr. Ormana en yakn i gc de bunlardr. retim ileri kesme, srtme, tama, depolama aamalarndan olumaktadr. OGM 1 ster yakacak odunu 2010 ylnda 20 TL/ster fiyata kesme srtmesini yaptrmay planlamaktadr. Tama mesafesine gre nakliye creti deimekle beraber ortalama 8TL/ster olmaktadr. Sonu olarak: Odunsu biyoktlenin enerji kayna olarak kullanlmas lkemizin da baml enerji ihtiyacnn kendi kaynaklarmzdan karlanmasna katk salayacaktr. Ormanlarmzda halen deerlendirilmeyen artk ve ince materyal ekonomiye kazandrlacaktr. Orman kylsnn yakacak olarak kulland odunun biyoktle enerji retimine ynlendirilmesiyle enerji verimlilii ve orman kylsne katk salanacaktr. Krsal kesimde biyoktle enerji retim tesisleri kurulabilecei gibi, ekonomik olmayan yerlerde enerji retim tesislerine ham madde tedarik edecek yonga, briket pelet, paketleme tesisleri kurulabilecektir.

Milyon M3

14,0 12,0 10,0 8,2 8,0 8,2 10,0 9,3 11,5 11,3

11,0

6,0
4,0 2,0 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 P Yllar

ekil 2.2

Yllar itibariyle OGMnin endstriyel odun retimi

14

2.2.3 Biyoktleden enerji retimi Sunum, Bartn niversitesi Orman Fakltesi retim yesi Prof. Dr. Nedim SARAOLU tarafndan yaplmtr. nedsar@hotmail.com 1970 li yllardaki enerji krizlerinden sonra lkeler yenilenebilir enerji kaynaklarna ok byk yatrmlar yapmaktadrlar. Dnya genelinde 2000 den fazla biyoktle santralinde enerji retilmektedir. ABD de kurulu gc 7.000 MW olan 370 biyoktle santralinin says 2010lu yllarda 500 ve kurulu gc 13.000 MW olacaktr. IEAya ye lkeler 2050li yllarda enerji gereksinimlerinin %25-50sini Biyoenerji ile karlayacaklardr. Bu amala, ABD 100 milyon ha, Kanada 40 milyon ha, AB lkeleri 20 milyon ha alan enerji ormanlar ve enerji bitkileri yetitirmek iin ayrmlardr. ngilterede 16 GW enerjinin biyoktleden retilebilmesi iin ortalama10 ton kuru arlkta odunun retilebilecei (10 ton KA/ha-yl) yaklak 7milyon hektar alana gerek duyulacaktr. Odunun sl deerinin 10Gj/ton ve ortalama enerji dnmm verimliliinin birleik s ve g santrallerinde (BIG) %75 olduu varsaylmaktadr. Bu amala 3, 4ve5. snf tarm arazileri de kullanlabilecektir. 2000 ha tarm arazisinde enerji bitkileri yetitirilmektedir. svete ise bu miktar 15.000 ha dr. Trkiyede de hzl byyen aa trleri ile orman ve tarm alanlarnda 4-5 milyon ha modern enerji ormanlarnn kurulmas gerekmektedir. Orman ve tarm artklar, enerji ormanlarndan retilecek odunlar, orman endstrisi odun artklar ve hurda odunlar kurulacak biyoktle santrallerinde elektrik ve sya dntrlecek, pelet retim tesislerinde pelet retimine balanabilecektir. Odun peleti; doal gaza kyasla 4 kat, fuel-oile kyasla ise 5 kat daha az CO2 salan evre dostu, temiz enerji kaynadr. Bu nedenledir ki, 2008 ylnda 442 pelet tesisinde 14,5 milyon ton pelet retilmitir. AB lkelerinde 2010 ylnda 15 milyon ton pelet tketilecektir. Pelet ve briketlerin zellikleri yledir:

Tablo 2.2 zellikler Isdeeri Younluk ap Uzunluk Kl ierii Rutubet

Odun Peleti ve Briketinin zelliklerinin Karlatrlmas Peletler 16.92-7.64 MJ/kg 650 700 kg/m3 6 16 mm 20 30 mm 0.4 1.0 % 7 12 % Briketler 16.92-7.64 MJ/kg 650 700 kg/m3 65 mm 25 200 mm 0.5 % 7 12 %

1 kg pelet = 0,5 litre fuel-oile edeerdir. Ylda 56 milyon ton tarm rn at ve 10 milyon ton aa atna sahip olan Trkiyede bu byk ligno-sellozik potansiyel; biyoktle santrallerinde elektrik ve s enerjisine ve pelet tesislerinde pelete dntrlemedii iin ithal petrol, doalgaz ve kmre bamllk srekli artmaktadr.

15

svein Enkping kentinde kurulan bileik s ve g santrali (Ena Kraft) 20.000 ailenin elektrik ve s gereksinimini karlamaktadr. Tesisin yaknnda kurulan 80 hektar byklndeki st enerji ormannn sulanmas, ehrin artlan atk sular ile karlanmaktadr. Azot bakmndan zengin olan bu artlm atk su ile sulanan stlerin byme ve artm miktarlarnda nemli artlar salanmtr. Bu proje, atk sularn biyoktle retiminde deerlendirildii rnek biryeni eko sistem yaklamolarak deer kazanmtr. Ena Kraft tesisinde retilen yllk 200.000 MW s ehrin merkezi stma sistemi ile konutlara datlmaktadr. Tesisin yllk 90.000 MW elektrik retimi ise, kentin elektrik gereksiniminin yarsn karlamaktadr. Almanyada bulunan CHOREN irketi1920lerde balad katran ya da karbonun rafine edilmesi aratrmalar sonucu Freiberg (Almanya) kentindeki tesislerinde dnyada ilk kez Ekim 2008de Gne Dizeli endstriyel boyutta retmeyi baard. 2.2.4 Ormanclk almalarnn enerji ve eitli ynlerden ele alnmas Sunum, Danman, Orman Mhendisi Turgut ELKKOL tarafndan yaplmtr. dilamanakkartal@finntyr.com Orman tekilat reticileri reten bir tekilattr. Kaynak gne enerjisi, reticiler de bitkilerdir. Bitkiler ilerinde gnei biriktirir. Temel sorun aacmz gneten gelen enerjiyi en iyi ekilde alabiliyor mu? Gnei en verimli ekilde depolayabiliyor mu? Bu sorunlarn aratrlmas gerekir. ncelikle gnei en iyi depolayabilen aalar belirlenmitir. Trkiyenin gnelenme sreleri meteoroloji blge mdrlklerinden temin edilebilmektedir. Aalara gelen enerji bellidir. 4 kalorilik gne enerjisi 1 kalorilik odun enerjisine dnmektedir. rnein Kocaeli Blgesinde yaplan ilerin enerji ynnden analizi iin meteorolojik lmlerden yararlanabiliriz. Blgede gnde 6,13 saat gnelenme olduu vejetasyon devresindeki (+8 o Cnin zerindeki gn saysnn 270 olduu, Ocak ve ubat aylar hari 10 ayda toplam 2460 gnelenme saati olduu, topraktaki rutubet noksanl nedeniyle Temmuz-Austos aylarnda snn uygun olmasna ramen bitkilerin buharlama yapmayp artmdan duraca, bu iki ayda vejetasyon mevsimi iindeki toplam gnelenme saatinden yararlanmann arelerinin aratrlmasnn nem arz ettii, bitkiler tarafndan gnde 1700 Kcal/m2 gne enerjisinin alnabildii ortaya kar. Blgede mee baltalk iletmesinde idare mddeti 15 yl olarak kabul edilerek ylda hektarda 5-10-15-18-20 ster artm olaca, idare mddeti 20 yl olarak alnan baltalk iletmesinde yllk artmn hektarda 10-15-20-25 ster olaca kabul edilmitir. Hzl gelien yaprakl tr aalandrmalarda idare mddeti 10-15 yl alnm ve her iki idare mddetinde de 25 m3/yl artm olaca kabul edilmitir. Korunga ekiminde idare mddeti 5 yl kabul edilmi ve ylda 200 kg kuru ot elde edilecei hesaplanmtr. Sonu olarak : Baltalk almalar (mee kestane,kayn), gne enerjisini en iyi ekilde deerlendiren almalardr. breli aalandrmalara gre yaklak 2 misli enerji retilebilir. Hzl Gelien breli Trler (H.G..T) Aalandrmalar: Ksa idare mddetli 18-20 m3/ha/yl artm yapabilen ibreli tr aalandrmalar enerji sarfiyat ynnden ve ekolojik maliyet ynnden iyice incelendikten sonra yaplmas gereken almalardr. 16

Hzl Gelien Yaprakl Tr (H.G.Y.T) Aalandrmalar : Islak dere iine hzl gelien yaprakl aa dikimi her ynden uygun grlmektedir. Genel Deerlendirme: Amenajman plannda, byk bir ksm aalandrlacak alanlar tablosuna dahil edilen tm bozuk baltalklarda veya bu alanlarn byk bir ksmnda aalandrmalardan hemen vazgeilerek bu sahalarda baltalk imar almalarna balanmaldr. Aalandrma almalar zellikle bozuk koru ormanlarnda younlatrlmaldr. Saha temizliinden elde edilen rnlerle aalandrma almalar finanse edilmelidir. Dier hzl gelien ibreli tr aalandrma almalar daha ziyade erozyon tehlikesi, sosyal sorunlar ve ekolojik uygunluu dikkate alnarak maki alanlarna kaydrlmaldr. Projelerde sadece odun verimlilii dikkate alnmamal, ormanlarn hesaplanabilen ve hesaplanamayan byk faydalar dikkate alnmaldr. Mera slah almalar ve erozyon kontrol almalarna ncelik verilmesi yararl olur. 2.2.5 Yenilenebilir enerjide kullanlmak zere ormanlarmzdan srdrlebilir biyoktle temini ile maliyet analizi Sunum, Denizli Orman Blge Mdr Yardmcs Osman BAYIR tarafndan yaplmtr. osmanbayir@ogm.gov.tr Ormanlarda biyoktle temin kaynaklar: 1.Sklk bakm yaplan alanlardan, 2.Meere bakm yaplan sahalardan,3.rt temizlii yaplan alanlardan,4.YARDOP kapsamnda yaplan bakm ve temizlik kesimlerinden,5.Her trl kabuk ve kozalaklardan,6.Akdeniz-Ege-Marmara Blgelerinde Maki alanlarnda; Karadeniz Blgesinde orman gl vb. alanlarda 5 yllk plan dahilinde yaplacak kesimlerden karlanabilir. Enerji ormancl yoluyla retilebilecek odunsu biyoktle verimsizdir ve pahalldr. Akdeniz Blgesindeki maki alanlarnda 1 hektarda yaklak 29 ton maki biyoktlesi bulunmaktadr. Kzlam ve karaam sahalarnda retim artklarndan 1 ton biyoktle retim maliyeti 1-Orman letme Md. denecek OGM ce tespit edilen bedel: 15,17 TL 2-ilik bedeli (Paralama Tesisinde) : 9,38 TL 3-Odunun toplatlmas bedeli : 59,88 TL 4-Nakliyat bedeli : 15,00 TL 5-Enerji bedeli : 1,56 TL 6-Ynetim gideri 2,92 TL olmak zere Toplam 103,91 TL hesaplanmtr. Ak alanlardaki maki sahalarnda temin edilecek biyoktlenin paralama tesisine kadar teslim ve paralama maliyeti (tala maliyeti ton /TL): veriler: 20x20 =400 m 2 alandaki deneme : 90m. srtme mesafesinde tesisin olduu alana kadar ortalama 12 km hesabyla 1 ton biyoktle 104,03 TL/ton olarak hesaplanmtr. Mecere altndaki maki sahalarnda 123,01 TL/Ton olarak hesaplanmtr. Ak alanlardaki maki sahalarnda ve meere alt alanlardaki maki sahalarnda paal maliyet: 110,26 TL hesaplanmtr. Gerek sklk bakm sahalarndan gerekse maki sahalarndan temin edilecek biyoenerji hammaddesinin retilmesinde kesinlikle orman kylleri ya da tarmsal kalknma kooperatiflerinden faydalanlacaktr. Kald ki buraya kadar hesapladmz tala maliyeti kooperatiflerin tesislerinde oluan maliyettir. Bu tesislerde elde edilen tala istenilen 17

boyutlarda retilecektir. Bu konuda teknoloji vardr. nk lif yonga kurulularnda kullanlacak tala boyutu ile enerji retimi yaplacak santrallerde kullanlacak tala boyutlar farkl olabilir. Tesislerde istenildiinde talalar pelet haline de getirilebilecektir. Denizli sanayisinde ekmek fabrikasnn tala ihtiyac iin kurulmu olan paralama makinesi bir saatte 1100-1200kg odunu paralayp tala haline getirmektedir. Bu tesis 60cmlik kavrama haznesine sahiptir. Bu hazne istenildii boyutlarda dizayn edilebilmektedir. Kald ki bu tesisin 2 kat kapasitede makine retmek de mmkndr. 60lk Sistemin maliyeti 45.000-50.000TL arasndadr (montaj dahil). Genel Mdrlmzce: ilgi emirle 5 cmnin altnda ince apl odun ve artklarn piyasa talebine bal olarak uygun muhammen bedel ile Orman Kanununun 30. Maddesi kapsamnda retim iilii alcya ait olmak zere ak artrmal sat suretiyle sat ileminin yaplabilecei emirlenmitir. Maki alanlarnda bu tip artklar; tarife bedeli+tevzi masraf+imar gideri+sat masraf=Tahsis fiyat merkezden hesaplanarak tahsisen orman kylsne satlabilir. Bu bedel retim iilii alc kylye ait olmak zere belirlenmelidir. Bu bedel de net olarak:6TL/ster uygun grnmektedir. Zira 2009 yl yakacak odun sat ortalamamz 27 TL/ster; maliyetimiz 19-21 TL/ster arasndadr. Kald ki konu; yakacak odun standardna uymayan artklarn deerlendirilmesidir. Maki sahalarndan 10TL/Ton uygun olacaktr. Akdeniz ve Marmara Blgelerinde mevcut amenajman planlarnda ve aktelinde bozuk orman olarak tespit edilmi olup herhangi bir alma yaplmam maki sahalarnda (Kermez meesi arlkl ve toprak muhafaza karakteri tamayan), 5 yllk dnml; kesim ve onarm parselleri oluturulacaktr. Bu alanlarda ilk etapta (Bozuk ve korunmad iin) 10ton/ha civarnda materyal alnacaktr. 2nci 5 yllk dnmde 15-20ton/ha (korunduu iin Yllk 4-6ster/ha artm) materyal temin edilecektir. Bu ilem plan projeye dayal yaplacaktr. 2.2.6 Biyomas yaktl endstriyel tip s merkezleri ve yakma sistemleri Sunum, MMSAN Makina naat Sanayi ve Ticaret Ltd. ti. Ynetim Kurulu yesi Enver LHAN tarafndan yaplmtr. enverilhan@mimsan.net MMSAN Makina naat Sanayi ve Ticaret Ltd. ti.1983 de Malatyada kurulmutur. Dizayn, gelitirme ve imalat konusundaki uzmanlk alanlar: merkezi stma ekipmanlar, endstriyel kazanlar, enerji sistem ekipmanlardr. malat sonras; komponentlerin bir araya getirilmesi, yerinde montaj, devreye alma, iletme gzetmenlii, sat sonras servis, kontratl bakm ve tamir hizmetleri sunmaktadr. Her zaman alannda yeni teknolojilerle gelitirilen yeni rnleri sunmay hedeflemektedir. ISO-9001:2000 sertifikasna sahiptir. EN, TRD, ASME standartlarna gre retim yapmaktadr. Btn retim sreleri fabrikada daimi bulunan bamsz nc kurum denetileri tarafndan kontrol edilmektedir. Toplam alan says 225 civarndadr. 20.000 m2 lik bir alanda tesis edilmitir. MMSANn biyoktle yaktl endstriyel tip s merkezleri ve enerji santrallarna ynelik eitli rnleri bulunmaktadr. Bunlardan bazlar: kat yaktl stma sistemleri iin ileri itimli zgaral kazanlar ve akkan yatakl kazanlardr. leri itimli zgaral kazanlarda retilen enerji ile: scak su; kzgn su; buhar; kzgn buhar; kzgn ya elde edilmektedir. leri itimli zgaral kazanlarn uygulama alanlar: sanayide eitli srelerde ihtiya duyulan snn retilmesi, s 18

ve elektrik enerjisi retimine ynelik buhar; toplu konut uygulamalarnda, stma, soutma, elektrik retiminde kullanlmaktadr. Bu kazanlarda kat yakt olarak kmr, odun ve aa atklar, zirai atklar,ayiei kabuu, msr sap ve koan, ay p gibi biyoktleler, belediye pleri yaklabilmektedir. Bu kazanlar ile 1 ila 30 MW arasnda sl g retilebilmektedir. Tanabilir tesisler ile eklemeler yaplarak sl kapasite 30 MWtan 100 MWa kadar artrlabilmektedir. Bu sl g 50-150 ton/saat buhar gcne edeerdir. Bu buharla 5-30 MW elektrik retilebilmektedir. MMSAN A., eitli illerde ve Grcistanda ya, pamuk, ay ve orman rnleri fabrikalarna biyoktle yakan tesisler kurmutur. Bu tesislerden aycuma OYKA Kat Ambalaj Sanayi fabrikasna kurduu, ileri itimli, hareketli zgara sistemli buhar kazan ile 35.000 kg/h buhar , 26,6 MW sl g, 6 MW elektriksel g retilmektedir. Yakt cinsi aa kabuu, tala, kt keki, linyit ve doalgazdr. Vezirkpr aa sanayi fabrikasna kurulan biyoktle yaktl s merkezi 26 MW sl kapasitededir. 22 milyon Kcal kzgn ya ve 15 ton/h buhar retilmektedir. Kazanda kullanlan yaktn cinsi: aa kabuu, saha atklar, tala ve zmpara tozudur.

ekil 2.3

OYKA aycuma Kat Ambalaj Fabrikasnn enerji tesisi

MMSAN, tamamen yerli sermaye, teknoloji ve mhendislik birikimi ile Trkiye nin kendi birincil enerji kaynaklarn ve atklarn nihai kullanlabilir enerjiye dntren enerji santralarnn dizayn ve projesini, imalat ve montajn, devreye alma ve iletmesini yapabilecek, proje ve dizayn imalat ve montaj alt yapsna haiz bir firmadr. MMSAN, tm bu bilgi birikimi, deneyim ve imalat imknlarn lkemizin hizmetine sunmaya hazr ve 19

gnlldr.Aa ve Orman atklar esasl biyoktle tesisleri iin EVRE ve ORMAN Bakanl ile koordinasyon dahilinde bir prototip rnek projenin hayata geirilmesi iin gerekli almalara ihtiya duyulmaktadr. 2.2.7 Biyoktle yakt retimi, biyoktle yakma sistemleri, yardmc ekipmanlar. Sunum, TMSAN Teknik naat ve Makine Sanayi Ticaret Ltd. ti. Sat Mhendisi Can KOYILDIRIM tarafndan yaplmtr. can@timsan.com.tr TMSAN Teknik naat ve Makine Sanayi Tic. Ltd. ti. 1988 ylnda Ankarada kurulmutur. Endstriyel stma, enerji sistemleri, havalandrma, klima, filtrasyon, toz toplama, silolama, proses tasarm, emprenye sistemleri, kurutma frnlar, krclar, pelet presleri, briket presleri, teknik inaat, tesisat, elektrik ve otomasyon konularnda faaliyet gstermektedir. Tam otomatik odun tozu yaktl kazan sistemleri, kereste kurutma frnlar kurmaktadr. Ayrca talep olursa yurt dndan odun peleti presleri, arazide alma imknna sahip paletli odun tme makinalar ithl etmektedir. Briket preslerinin tek bir makine ile briket retim kapasitesi: 30 3.500kg/saat tir.

ekil 2.4

Odun briketi presi ve odun briketi 20

Pelet preslerinin tek bir makine ile pelet retim kapasiteleri 30-3000 kg/saattir.

ekil 2.5

Odun peleti presi

Biyoktle yakma sistemlerinin nemli bir paras da biyoktle depolama sistemleri oluturmaktadr. Biyoktlenin kendiliinden tutumasn nlemek iin doru bir ekilde depolanmas nemlidir. TMSAN firmas ahap imalat sanayinde faaliyet gsteren firmalara tala toplama ve biriktirme sistemleri kurmaktadr.

ekil 2.6

Tala biriktirme sistemleri

21

2.2.8 Enerji Enstits nde biyoktle gazlatrma ve yakma almalar. Sunum, TBTAK Marmara Aratrma Merkezi Enerji Enstitsnde grevli Uzman Aratrmac Hakan KARATA tarafndan yaplmtr. hakan.karatas@mam.gov.tr TBTAK Marmara Aratrma Merkezi bnyesinde bulunan Enerji Sistemleri Blm, 3 Ekim 2004 tarihinde yaplan TBTAK Bilim Kurulu'nda alnan karar gerei, "Enerji Enstits" adn almtr. Enerji Enstitsnde Yakt Pili Laboratuvar, Hidrojen Laboratuvar, Yakt Analiz Laboratuvar, Kmr Ve Biyoktle Yakma Ve Gazlatrma Laboratuvar, G Elektronii Laboratuvar, Ara Teknolojileri Laboratuvar, Batarya Laboratuvar olmak zere 7 adet aratrma laboratuvar bulunmaktadr. Enstitde 95i aratrmac, 29u aratrma teknisyeni 4 de destek personeli olmak zere toplam 128 kii almaktadr. Enerji Enstitsnn Kmr Ve Biyoktle Yakma Ve Gazlatrma Laboratuvarnda eitli bitkisel biyoktlelerin yakma deneyleri yaplmaktadr. Trkiyede en byk bitkisel alanlar ormanlar oluturmaktadr. Ormanlardan sonra ekili araziler %38,4 gibi bir oran oluturmaktadr.

ekil 2.7

Trkiyede bitkisel alanlarn dalm

Trkiyenin yllk biyoktle potansiyeli 109,4 milyon ton olarak tahmin edilmektedir. Bunun enerji edeeri 31,1 milyon ton petrol edeeridir. (MTep).

22

Tablo 2.3 Biyoktle

Trkiyede biyoktle potansiyeli. Senelik Potansiyel [milyon ton] 54.4 16.0 18.0 10.0 6.0 5.0 109.4 Enerji [milyon ton petrol edeeri] 15.5 4.1 5.4 3.0 1.8 1.3 31.1

Bir Sene mrl rnler Uzun mrl (Pereniyal) rnler Orman Artklar Tarm Sanayii Artklar Odun Sanayii Artklar Dier TOPLAM

Biyoktleden enerji retme ekilleri biyoktle cinsine gre farkllk tamaktadr. Orman artklar ve odunsu biyoktle yakma teknolojileri iin ok uygundur. Bunun yan sra odundan gazlatrma yoluyla daha yksek enerji elde etmek mmkndr. Odunda ar metallerin ve kkrtn olmay, nc nesil enerji retim teknolojileri olan hidrojen yakt pillerinde odundan elde edilen etanoln kullanlmasn cazip hale getirmektedir. Aada dnm teknolojilerine uygun biyoktleler ve dnm sonucunda ortaya kan rnler tablo halinde aada gsterilmitir. Odunsu biyoktlenin kl Kalsiyum ve Potasyum bakmndan zengin, Silisyum bakmndan fakirdir, fosfat bulunmamaktadr. Tablo 2.4 Dnm Teknolojisi Yakma Birlikte Yakma Gazlatrma Piroliz Kojenerasyon Esterletirme Fermentasyon Biyoktle dnm teknolojileri Kullanlan biyoktle Odun kt, odun cipsi, odun peleti Tarm ve orman artklar Odun cipsi, odun peleti, kat atk Odun cipsi, odun peleti, kat atk Ekin artklar, orman artklar, atklar Kolza eker kam, msr Ana rn Is Is/Elektrik rn gaz Piroliz svs Is/Elektrik Biyodizel Etanol Son kullanm Is, Elektrik (Buhar trbini) Is, Elektrik (Buhar trbini) Is(Kazan), Elektrik (gaz motoru, gaz trbini, yakt pili) Is(Kazan), Elektrik (motor) Birleik s g retim uygulamalar Is(Kazan), Elektrik (motor),ulam yakt Sv yakt (ulam), kimyasal hammadde Is(Kazan), Elektrik (gaz motoru, gaz trbini, yakt pili)

Sebze atklar Biyogaz Anaeorobik sindirim Kaynak: C. Gkol / Energy Policy 37 / 2009 / 424-431

Orman artndan yaplm peletler analiz edildiinde, doal halinde arlka: %12.76 ,Nem,% 55.88 Uucu Madde,%15.32 Kl, % 16.04 Sabit Karbon ierdii analiz edilmitir. Kuru bazda ise arlka:

23

% 82.75 Uucu Madde, %0.90 Kl, % 16.34 Sabit Karbon iermektedir. Kuru Baz (% arlka)

Oksijen [100- (%S+%C+%N+%H+% kuru bazda kl)]formlyle farktan hesaplanan eitli biyoktle rneklerinin elemental analiz sonular Tablo 2.5de verilmitir. Tablo 2.5
rnek

eitli Odunsu Biyoktle rneklerinin Elemental Analiz Sonular

%C %H %N % Toplam S % O*

Odun paralar (Kastamonu Entegre) Tala Briketi Orman at peleti (Manisa) MDF peleti (Konya) Odun kabuu (Kastamonu) Odun lifi (Kastamonu) Sazlk Kam (stanbul)

44.93 53.53 49.00 51.88 58.83 52.98 53.86

5.88 4.17 4.08 5.68 4.42 5.70 5.44

0.32 0.14 0.36 3.48 0.15 4.72 0.36

0.03 0.00 0.12 0.03 0.00 0.00 0.07

47.94 40.04 28.88 37.54 32.17 36.02 37.32

Marmara Aratrma Merkezi Enerji Enstits Biyoktle Laboratuvarnda Laboratuvar lekli biyoktle gazlatrma sistemleri bulunmaktadr. Bunlar Sabit Yatak Gazlatrc (kapasite:10 kg/h, 40 kW-th) ve Kabarckl Akkan Yatak Gazlatrcdr. (kapasite: 4 kg/h, 15 kW-th) . Bunlardan baka pilot lekli biyoktle-kmr gazlatrma sistemleri bulunmaktadr. Sabit Yatak Biyoktle Gazlatrc Reaktrn kapasitesi 400 Kw-th dir. Kabarckl akkan yatak biyoktle/kmr gazlatrma sisteminin zellikleri ise yakt besleme : 100 kg/h, kapasite : 450 KW-th ve gaz sl deeri : 5-6 MJ/m3 tr. Sabit Yatak Biyoktle Gazlatrma sistemi ise Yakt Besleme : 10-50 kg/h, Gaz Debisi : 25-120 Nm3/h ,Gaz Isl Deeri : 5-6 MJ/m3 kapasitededir. Enerji Enstits laboratuvarlarnda, TBTAK Kamu Aratrma Gelitirme Destek Program tarafndan salanan kaynakla Biyoktle ve Biyoktle/Kmr Karmlarn Dolaml Akkan Yatakta Yakma Teknolojilerinin Gelitirilmesi Projesi yrtlmektedir. Proje Ortaklar: ODT, TBTAK MAM, GAMAdr. Mteri Kurumlar :EE, OGMdir. Destekleyici : TBTAK 1007 Program, proje balang tarihi: Eyll 2007 olup sresi 3 yldr. Proje Hedefi: Biyoktle ve Kmr yaktlarn birlikte kullanmak, 200-300 kg/h yakt besleme ,750 kW-sl kapasite,60 kW-e elektrik retimi,24 barda 800 kg/h buhar ,Farkl kmr ve biyoktle numuneleri iin optimum ar hava orannn belirlenmesi,Gaz analizlerinin gerekletirilmesi, Farkl kireta numunelerinin reaktivitelerinin hesaplanmas, Aglomerasyon (topaklanma), anma problemlerinin engellenmesi olarak zetlenebilir. 2.2.9 Orman biyoktlelerinin gazlatrlmas 0,5 MW elektrik retimi Sunum, stanbul Teknik niversitesi Kimya-Metalurji Fakltesi, Kimya Mhendislii Blm retim yesi Prof. Dr. Hasancan OKUTAN; Ekolojik Enerji Ltd.ti mhendisleri Bura AKKA ve Kazm BAYAR tarafndan hazrlanm Prof. Dr. Hasancan OKUTAN tarafndan sunulmutur. okutan@itu.edu.tr; bugra.akkas@ekolojikenerji.com.tr Gazlatrma, karbonca zengin maddelerin, ana bileenleri CO,H2veCH4 olacak ekilde sentez gazna dntrlmesi prosesidir.

24

Zengin Karbonlu Maddeler + O2 (ya da buhar)(snrl miktarda) dier Hidro Karbonlar (HC) Kmr Petrol Artklar Petrokok Biyoktle Belediye Kat Atklar Endstriyel Atklar

CO,CO2 ,H2O, H2, CH4,

Katran + kmr + toz HCN + NH3 + HCl + H2S +SO2

Dnyada 117 iletmede 385 adet gazlatrc almaktadr. Bunlarn rettii toplam sl g yaklak 45.000 MWth olup bu gazlatrclarda yakt olarak: %49 kmr, %36 petrol-koku,%15 biyoktle ve atklar kullanlmaktadr. Gazlatrma yoluyla, %27 elektrik, %37 kimyasallar, )%36 yakt (sv, gaz) elde edilmektedir. Gazlatrma esasen, 1)n Hazrlk Besleme, 2) Sentetik Gaz retmek Gazlatrma, 3) Gaz Temizleme ,4)Enerji veya Kimyasal Madde retmek olmak zere 4 aamadan meydana gelir. Tablo 2.6 Gazlatrmann temel reaksiyonlar

Su gaz tepkimesi C+H2O CO + H2 Boudouard tepkimesi C+CO2 2 CO Hidrojenle gazlatrma C+2H2 CH4 Ksmi yanma C+1/2 O2 CO Tam Yanma C+O2 CO2 CO + H2O H2+ CO2 Metanlatrma CO + 3 H2 CH4+ H2O Isl bozunma tepkimeleri C1HxOy (1-y) C +yCO + x/2H2 C1 HxOy (1-y-x/8)C +yCO + x/4 H2 + x/2H2 Gazlatrma ileminde u teknolojiler kullanlmaktadr: 1) Srklemeli Yatak (Entrained Bed) Kk Taneli (0,2 mm boyutunda) yaktlar kullanlr 2) Akkan Yatak (Fluidized Bed) Orta Byklkte Taneli (0,2 3 mm) yaktlar kullanlr 3) Sabit Yatak (Fixed Bed) Daha ri Taneli (5 50 mm) yaktlar kullanlr 3.1. Aa Akl (Downdraft) 3.2. Yukar Akl (Updraft) 25

4) Plazma Gazlatrma Gazlatrmann temel ilemlerinden birisi gaz temizlemedir. Gaz temizleme, katran ve partikllerin giderilmesi, kkrtl bileiklerin giderilmesi (H2S),asit gazlarnn giderilmesi ve ar metallerin giderilmesi amacyla yaplr. Gaz temizleme ileminde: torbal filtreler, siklon ayrclar, slak ykayclar, elektrostatik ktrcler kullanlr.

ekil 2.8

Katran temizleme ilemi ile ilgili donanm rnekleri

Gazlatrma ile yksek verimli elektrik retilebilir. Bu ilem srasnda kan yanma emisyonlar doalgaz yanmasna yakndr. Gazlatrma ile : Gney Afrika da SASOL da 1950 den beri sv yakt retilmektedir. Bundan baka A.B.Dde Dakota Gazlatrma irketi (Gasification Company) 1980 den beri sentetik doal gaz retmektedir. Yine gazlatrma ile . Ktahya Azot Sanayiinde olduu gibi, Amonyak ve Gbre gibi kimyasallar, yakt pillerinde kullanlmak zere Hidrojen retilebilir. stanbul Kemerburgazda faaliyet gsteren Ekolojik Enerji Entegre Atk Ynetimi ve Temiz Enerji retim Tesisinde 2003 ylnda 1 ton/saat kapasiteli Aa Akl (Down-Draft) Gazlatrma Reaktrnn tasarm ve imalat yaplmtr. 2004-2005 yllarnda 2 yl iinde TBTAK-TDEB Proje No: 3040025 () destekli Yenilenebilir Biyoktlelerin ve Kat Atklarn Gazlatrlmas, Gaz Temizleme ve Srdrlebilir Enerji retimi Projesi gerekletirilmitir. Evsel Kat Atk ve Biyoktle Gazlatrma Birinci Hatt Kurulmu ve Devreye alnarak 2006 ylnda enerji retim tesisine EPDK Elektrik Enerjisi retim Lisans Alnmtr. Endstriyel ve Tehlikeli Atklarn Gazlatrlarak Bertaraf Edilmesi Projesi gerekletirilmitir. Bu proje ile ilgili olarak T.C. evre ve Orman Bakanlna kat atk bertaraf lisans bavurusunda bulunulmu, 300 ton endstriyel atk ile n almalar yaplarak briketlemeye geilmitir. retilen briketlerin gazlatrma nitesinde gazlatrma denemeleri yaplmtr. 2007 Temmuzunda iletme lisans alnmtr. Belediye kat atklarndan baka Ekolojik Enerji Entegre tesisinde kurulan gazlatrma nitesinde Kemerburgaz orman blgesine ait biyoktleler gazlatrlarak 0,5 MW elektrik retilmitir. Gazlatrma ilemlerinde denen mee ve am biyoktlelerinin zellikler tablo 2.7de gsterilmektedir.

26

Tablo 2.7 Nem Uucu Madde Sabit Karbon Kl Isl Deer Kkrt

Kemerburgaz orman blgesi am ve mee aa artklarnn analiz sonular %8.5(Arlk) %71(Arlk) %19.5(Arlk) %1.8(Arlk) 3850kkal/kg <%0.1(Arlk)

1-3 Ekim 2009 tarihlerinde orman artklar ile 2 No.lu Gazlatrma ve Gaz Temizleme hattnda gerekletirilen gazlatrma almalar srasnda G2 Gazlatrma Reaktrne beslenen orman artklar miktar, Reaktrn altndan ekilen char (kl) miktar,2 no.lu gazlatrma hattna ait scaklk, basn ve gaz aklar,Online olarak Proses Kontrol ve Denetim odasnda mevcut SCADA sistemine srekli kaydedilmitir

ekil 2.9

Ekolojik Enerji Gazlatrma tesislerinde gazlatrlan orman biyoktlesi

Sonu olarak: Ekolojik Enerji Ltd. ti. `nin Kemerburgaz`da kurulu Entegre Atk Ynetimi ve Temiz Enerji retimi Tesisinde 1-3 Ekim 2009 tarihlerinde, Kemerburgaz Orman Blgesi`nden getirilen Orman Artklar ile yaplan gazlatrma almalarnda toplam 44.641 kg aa yongas gazlatrlarak, ortalama 1000-1200 Nm3/saat debide temizlenmi syngaz 27

retilmitir. Ortalama bileimi (kuru baz) %13 hidrojen, %18.5 karbonmonoksit, %5.5 metan, %10 karbondioksit, %49 azot, %2 oksijen olan syngaz tesiste mevcut Jenbacher Gaz Motoru ve Jeneratr grubunda yaklmak suretiyle saatte 400-500kW gte elektrik enerjisi elde edilmitir. Dnyada odunsu biyoktlenin enerji kayna olarak kullanlmas konusunda pek ok almalar yaplmaktadr. Gazlatrma teknolojisi de bata Kuzey Avrupa lkeleri olmak zere bu amala kullanlmaya balanan ve yaygnlaan bir teknoloji olmaktadr. Gazlatrma Yoluyla Atklardan Enerji (Elektrik ve Is) Geri Kazanm konusunda Trkiye`de nc teknoloji reticisi olan Ekolojik Enerji Kemerburgaz Tesisinde gerekletirilen almalarda, Kemerburgaz Orman Blgesinden kan ince materyal ve aa artklarnn gazlatrlarak yksek verimle elektrik enerjisi retilebilecei gzlenmitir. Yakma ilemine gre hem daha evre dostu hem de enerji retimi bakmndan daha verimli olan Gazlatrma Teknolojisi ile lkemiz ormanlarndan kan ve tanmas ekonomik olmayan ince materyal ve aa artklar yerinde bertaraf edilerek krsal kesimlerde 0.5MW ile 5MW arasnda elektrik ve s enerjisi retilmesi mmkn olabilecektir 2.2.10 Orhaneli linyiti-biyoktle karmnn akkan yatakta yaklmasnda kirletici emisyonlarn incelenmesi ve evreye etkileri Sunum, Yldz Teknik niversitesi Makina Fakltesi Makine Mhendislii Blm Termodinamik ve Is Teknii Anabilim Dal retim yeleri Prof.Dr. Hasan A. Heperkan ve Yrd.Do.Dr. M.Handan UBUK tarafndan hazrlanm, Yrd.Do.Dr. Handan UBUK tarafndan sunulmutur. h.cubuk@hotmail.com, heperkan@yildiz.edu.tr Atmosferi kirleten balca yanma rn gazlar: CO2, SO2 ve NOx denilen azot oksitlerdir. CO2 ve SO2 emisyonlar dorudan doruya tketilen enerjinin miktar ile orantlyken, NOx, CO ve dier uucularn yaratt emisyon seviyeleri ise kullanlan teknolojiye baldr. Kresel snmann en byk nedeni: milyarlarca TEP fosil yaktn kullanlmas sonucu atmosfere her yl atlan yaklak 20 milyar ton CO2 gazdr. Dnya birincil enerji tketimin sadece % 0.9u Trkiyede tketilmektedir. Birincil enerji retimimiz 2007 ylnda 27.4 MTEP olarak gereklemitir Tablo 2.8 ABD in Rusya Almanya Fransa Trkiye Dnya enerji profili 21.40 % 15.60 % 6.50 % 3.00 % 2.40 % 0.90 %

28

Odun, Bitki ve Hayvan Artklar 18% Petrol 8% Linyit 49%

Dier 6% Takmr 4%

Hidrolik 12%

Doal Gaz 3%

ekil 2.10

Birincil enerji retiminin kaynaklara gre dalm (2007)

Petrol 44%

Doal Gaz 38%

Kmr 18%
ekil 2.11 thal Enerjinin Kaynaklara Gre Dalm

ekil 2.11den grlecei zere ithal edilen enerji kaynaklarnn byk blmn petrol ve doalgaz oluturmaktadr. Petrol fiyatlar 2008 ylnn ortalarnda rekor deerlere ulam, 2009 da bir miktar dmekle birlikte 2010 ylna 2008 yl hari son 30 yln en yksek deerleriyle balamtr. 29

Orhaneli linyiti-biyoktle karmnn akkan yatakta yaklmasnda kirletici emisyonlarn incelenmesi ve evreye etkileri almasnn amac: Linyit ile retilen enerjinin ksmen yenilenebilir hale getirilmesi ve yanma sonucu oluan emisyonlarn azaltlmasdr. thl yaktlara seenek oluturacak yerli bir yaktmz linyit kmrleridir. Trk linyitlerinin kalorileri olduka dktr. 1500-2000 kcal/kg civarndadr. Dk kaliteli linyitlerden optimum ekilde yararlanmann yolu: AKIKAN YATAKLI YAKMA (AYY) sistemleridir. Bu sistemlerde 850C civarnda meydana gelen yanma srasnda NOx oluumu ok az olmakta, yataa kireta beslenerek SO2 tutulabilmektedir. Ayrca yanma verimleri olduka yksektir. Yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklar arasnda biyoktle nemli bir potansiyele sahiptir. Oluumu srasnda havadaki CO2i tketebilmesi asndan ilgin ve kolay elde edilebilen bir enerji kaynadr. Hemen her trl biyoktle kaynan dorudan yakmak mmkndr. Biyoktle kaynakl enerji retimi, ekilebilir alanlarn fazla ve iklim artlarnn uygun olmas nedeniyle Trkiye iin byk nem tamaktadr. Tatl-Sorgum Dnyada ok yaygn olarak yetitirilmekte olan nemli bir yllk enerji bitkisidir. Farkl iklimlere adaptasyon yetenei yksektir, fazla sulama ve gbreye gereksinim gstermez, mevsimsel kurakla dayankldr, zel toprak istei bulunmaz, 4000-4200 kcal/kg sl deere sahiptir. Hektar bana 50-90 ton yeil aksam (sap, yaprak), 7-14 ton eker elde edilir. eker oran %16-20 civarndadr (eker kamna benzemektedir).Ylda hektar bana 2-3 TEP etanol ve ekeri alnm posa ksmndan ise 6-9 TEP yakt elde edilebilmektedir. Bu ise ylda hektar bana 30-45 ton daha az CO2 in havaya atlmas demektir. Deneysel almalarda: Orhaneli linyitinin yanmas sonucu oluan emisyonlarn, akkan yatakl yakma sisteminden alnacak sl g sabit olacak ekilde, biyoktle ilavesiyle azaltlmas planlanmtr. Linyit, Bursa Orhaneli Termik Santralinden alnm, eneli krcda krlarak 1-2 mm aralnda elenerek kullanlmtr Tatl sorgum ise, TBTAK-MAM arazisi iinde yetitirilmitir. Hasat yapldktan sonra krc ile paralanm (0,5-1 mm) bnye suyunun alnmas amacyla 150 kg/cm2 basn uygulanm ve ortam scaklnda kurumaya braklmtr. Tablo 2.9 Orhaneli Linyiti ve Tatl Sorgumun Elemental Analizi Linyitin Elemental Analizi (%) C Kuru Baz Orijinal Baz 50,68 39,37 H 4,17 3,24 N 0,50 0,39 S 1,65 1,28 (Skl) (4,72) (3,67) O 27,89 21,67 Kl 15,11 11,73 Nem 22,32

Isl deer = 3706,7 kcal/kg

30

Tatl Sorgumun Elemental Analizi (%) C Kuru Baz Orijinal Baz 43,74 40,47 H 5,29 4,89 N 0,80 0,74 S 0,18 0,17 (Skl) (1,41) (1,30) O 43,22 40,00 Kl 6,77 6,26 Nem -7,47

Isl deer = 3876 kcal/kg lk aamada linyit tek bana yaklm ve emisyonlar llmtr. Daha sonra, akkan yatakl yakma sisteminden alnacak sl g sabit olacak ekilde (10000 kcal/h) linyit-biyoktle karm besleme debileri belirlenmi ve yaklmtr. N2O emisyonlar deneyde kullanlan baca gaz analiz cihaz ile llememektedir. Bu emisyonlarn belirlenebilmesi iin literatr aratrmas sonucunda elde edilen deerler kullanlmtr. Tatl-Sorgumun linyit ile kartrlmas sonucunda SO2 emisyonunun azald grlmtr. NOx emisyonlarnda ise bir miktar art gzlenmitir. (~11 ppm) Tatl-Sorgumun, tm biyoktle cinsi yaktlar gibi, oluumu srasnda havadaki CO2yi tkettii gz nne alndnda ve CO2 dengesi geni anlamda dnldnde, bu bitkinin yaklmas ile enerji retimi srasnda, atmosfere CO2 ilave edilmemekte, doal denge bozulmamaktadr. Literatr taramas sonucu elde edilen modeller ve grafikler yardm ile hesaplanan N2O oluum miktar ise yaklak 0,5~0,6 gr/h ( ~5 ppm) olarak belirlenmitir. Bu enerji kaynana ynelmenin, hem linyitlerimizin olumsuz etkilerini iyiletirmesi, hem de tek bana olduka temiz bir enerji kayna olmas asndan faydal olaca aktr. 2.2.11 Biyoktle Enerjisi Sunum, Biyoktle Enerjisi Santralleri Yatrmclar Dernei (BESYAD)Bakan Selahattin BAYSAL Tarafndan yaplmtr. asmbaysal@gmail.com 5346 Sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun da Yenilenebilir enerji kaynaklar (YEK): Hidrolik, rzgr, gne, jeotermal, biyoktle, biyogaz, dalga, aknt enerjisi ve gel-git gibi fosil olmayan enerji kaynaklar olarak tanmlanmtr. Biyoktlenin, organik atklarn yan sra bitkisel ya atklar, tarmsal hasat artklar dahil olmak zere, tarm ve orman rnlerinden ve bu rnlerin ilenmesi sonucu ortaya kan yan rnlerden elde edilen kat,sv ve gaz halindeki yaktlar temsil ettii belirtilmitir. Yine ayn kanunun 6. Maddesinde bu kaynaklardan retilecek elektrie verilecek tevikler (c) bendinde bu kanun kapsamnda satn alnacak elektrik enerjisi iin uygulanacak fiyat; her yl iin, EPDKnn belirledii bir nceki yla ait Trkiye ortalama elektrik toptan sat fiyatdr. Ancak uygulanacak bu fiyat 5 Euro Cent/kWh karl Trk Lirasndan az, 5,5 Euro Cent/kWh karl Trk Lirasndan fazla olamaz. Ancak 5,5 Euro Cent/kWh snrnn zerinde serbest piyasada sat imkn bulan yenilenebilir enerji 31

kaynaklarna dayal lisans sahibi tzel kiiler bu imkndan yararlanrlar eklinde tanmlanmtr. 5346 Sayl YEK Kanununda deiiklik yaplmasna ilikin Kanun teklifi 06 Haziran 2009 tarihinde Meclis Gndemine girmi ancak, daha etraflca incelenecei gerekesi ile Ekim 2009da TBMMnin yeni dneminde ele alnmak zere ertelenmitir. Bu Kanunda yenilenebilir enerji kaynaklar biyoktle enerjisi de dahil ayr ayr tanmlanm ve her birine ayr fiyatlandrma ngrlmtr. Yeni dzenlemede yatrmlara tr devlet destei salanmtr. Gmrk Vergisi muafiyeti: Tevik belgesi kapsamndaki yatrm mallar Gmrk Vergisinden muaftr. Katma Deer Vergisi istisnas: Tevik belgesi kapsamnda yaplacak makine ve tehizat ithal ve yerli teslimleri % 18 Katma Deer Vergisinden istisnadr. Faiz destei: Tevik belgesi kapsamndaki yatrmlarda Trk Liras cinsi kredilere 5 puan, dviz kredilerine ise 2 puan devlet destei ngrlmektedir. Biyoktlenin enerji kayna olarak kullanlmasnn gereklilii: Bata skandinav lkeleri olmak zere Dnyada bir ok lkede odun hammaddesi elektrik retimi iin yakt olarak yaygn bir biimde kullanlmaktadr. Odunun yakt olarak kullanlmasnda ileri kazan teknolojisi bata Finlandiya olmak zere mevcuttur ve temininde hibir sorun bulunmamaktadr. leri kazan teknolojisi sayesinde bu retim biimi yenilenebilir enerji olarak kabul edilmekte ve atmosfere hibir zararl atk brakmamaktadr. 1 MW kurulu gcnde bir Biyoktle santrali iin aa cinsine gre yaklak 10-12 bin ton/yl odun hammaddesi gereksinimi vardr. 1 MW kurulu gcnde bir Biyoktle santralinin maliyeti yaklak olarak 2,5 milyon Eurodur ve retim kapasite faktr % 80 civarndadr. Eer ehir merkezlerine yakn tesis edilebilir ise su buhar da scak su retiminde ayrca deerlendirilebilir. 25 MW kurulu gcndeki bir Biyoktle santrali lisanslama sreci hari yaklak 1.5-2 yl sre almaktadr. OGMce yaplan aratrmalardan elde edilen bilgilere gre,3-4 milyon ton/yl biyoktle enerjisine uygun hammaddenin devaml temin edilmesi mmkn grnmektedir. Tarmsal atklar bal altnda; ayiei, pamuk, buday, msr, muz vs. gibi atklar ile fndk kabuu ve zeytin retimi atklarnn (prina) da yaklak 1,5-2 milyon ton/yl (kurutulmu ve kullanlmaya hazr) civarnda olduu tahmin edilmektedir. Bu miktar biyoktleden 400-500 MW kurulu gte elektrik elde edilmesi mmkn olacak ve % 80 kapasiteyle yaklak 3-3.5 milyar kilovat saat/yl elektrik enerjisi elde edilebilecektir. Bu kullanm ile ylda yaklak 1,4-1,6 milyon ton sera gaz salnm azaltlm olacaktr.

32

2.2.12 Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Sunum Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu Elektrik Piyasas Dairesi Bakanlnda grevli Enerji Uzman Betl OUZ IRKIATAL tarafndan yaplmtr. boguz@epdk.org.tr Genel Anlamda yenilenebilir enerji: Yeryznde ve doada ounlukla herhangi bir retim prosesine ihtiya duymadan temin edilebilen, fosil kaynakl (kmr, petrol ve karbon trevi ) olmayan, elektrik enerjisi retilirken CO2 emisyonu az bir seviyede gerekleen, evreye zarar ve etkisi konvansiyonel enerji kaynaklarna gre ok daha dk olan, srekli bir devinimle yenilenen ve kullanlmaya hazr olarak doada var olan, hidrolik, rzgr, gne, jeotermal, biyoktle, biyogaz, dalga, aknt enerjisi ve gel-git, hidrojen gibi enerji kaynaklarn ifade eder. Yenilenebilir enerji u nedenlerden dolay nemlidir: Geliim iin vazgeilmeyecek aralarn banda enerji geldii iin, Elektrik retiminde konvansiyonel kaynaklarn oka kullanlmas nedeni ile, evrede, atmosferde ve dnyada sebep olduu etkileri azaltabilmek ve yaam dengesini koruyabilmek adna, evresel nedenler iin, lkemizdeki var olan yenilebilir enerji potansiyeli kullanmak ve yerli kaynaklar gelitirmek iin, da bamll azaltp, kaynak eitlendirmesine giderek arz gvenliini arttrmak iin, Uluslararas anlamalar ve protokollere uyum salamak iin (Kyoto Protokol,) retim tesislerinin kurulum ve iletmesine bal olarak dorudan ve dolayl olarak istihdam arttrmak, dier sektrlerin uygulanamad corafi blgelerde bu potansiyeli kullanarak sosyoekonomik uyumu salamak, yeni i alanlar yaratmak, Ulam imknlar zor blgelerin ve krsal alanlarn elektrifikasyonunu salamak, iletim ve datm ebeke yatrmlarna ve hat genilemelerine olan ihtiyac azaltarak sermaye tasarrufu yapmak iin Bata Avrupa Birlii lkeleri olmak zere bir ok gelimi lkelerde yenilenebilir kaynaklara dayal elektrik retiminin mali tevikler uygulanarak desteklendii iin Yenilenebilir enerji kaynaklarndan enerji retmekte baz zorluklar bulunmakta olup bunlar ksaca u ekilde zetlenebilinir: 1) Bu kaynaklarn elektrik retiminde kullanlmas yeni gelien bir alandr ve yatrm maliyetleri olduka yksektir. 2) Enerji retim grafiinde arz dengesizlii ve performans dkl yaamak muhtemeldir. 3) ebekeye eriim gl yaanabilir. 4) Fosil yaktlarla rekabet gl vardr. Trkiyenin toplam kurulu gc Tablo 2.10 da gsterilmitir:

33

Tablo 2.10

Kurulu G(Yakt/Kaynak) dalm Kurulu G (MW) 14.594,8 14.553,4 8.109,7 1.921,0 1.782,3 1.767,1 802,8 559,5 335,0 135,0 81,2 77,2 26,5 21,4 44.766,7

Yakt /Kaynak Doalgaz Hidrolik Linyit thal kmr Fuel-oil ok Yaktl (Sv+D.Gaz) Rzgr ok Yaktl (Kat+Sv) Takmr Asfaltit Yenilenebilir+Atk Jeotermal Motorin Nafta Toplam

Tablo 2.10dan anlalaca zere kurulu gcn %45i devlet eliyle, %16.8i retim irketleri tarafndan %13,6s yap ilet devret modeliyle yaplmaktadr.

Tablo 2.11

Kurulu gcn reticilere gre dalm Kurulu G (MW) 20.368,8 7.502,7 6.101,8 3.834,0 3.607,3 2.439,4 650,1 262,7 44.766,7

reticiler EA retim irketleri Yap let EA Bal Ortaklklar Otoprodktrler Yap let Devret letme Hakk Devri Mobil Santrallar Toplam

2009 yl elektrik retimi aadaki gibi gereklemitir.

34

Tablo 2.12

2009 Yl retim Verileri (Yakt/Kaynak) 2009 Yl retim (MWh) 94.396.031 38.827.106 35.879.680 12.798.489 6.002.333 2.915.760 1.483.856 456.288 443.520 395.559 205.684 186.234 68.707 573 194.059.821

Yakt /Kaynak Doalgaz Linyit Hidrolik thal kmr Fuel-oil Takmr Rzgr Jeotermal Asfaltit LPG Nafta Biogaz Dierleri Motorin Toplam

Doalgaz 48,6%

Linyit 20,0%

Hidrolik 18,5%

thal kmr 6,6% Motorin 0,0% Dierleri 0,04% Biogaz 0,1% Nafta 0,1% ekil 2.12 Fuel-oil 3,1% Takmr 1,5% Rzgar 0,8% Jeotermal 0,2%

Lpg 0,2%

Asfaltit 0,2%

2009 Yl retim Verileri (Yakt/Kaynak) 35

Tablo 2.13

2009 Yl thalat-hracat-Tketim Verileri (MWh)

retim Grcistan Nahvan Trkmenistan Toplam thalat Irak Suriye Toplam hracat Toplam Tketim

194.059.821 181.933 125.307 505.420 812.660 1.215.042 334.828 1.549.871 193.322.610

Kanun Koyucu yenilenebilir enerji kaynaklarnn teviki ve bu konudaki dzenlemelerdeki yetersizlii gidermek iin 18.5.2005 tarihli ve 25819 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanunu karmtr(YEK).Kanunun amac, yenilenebilir enerji kaynaklarnn; elektrik enerjisi retimi amal kullanmnn yaygnlatrlmas, gvenilir, ekonomik ve kaliteli biimde ekonomiye kazandrlmas, kaynak eitliliinin artrlmas, sera gaz emisyonlarnn azaltlmas, atklarn deerlendirilmesi, evrenin korunmas ve bu amalarn gerekletirilmesinde ihtiya duyulan imalat sektrnn gelitirilmesidir Kanunda yenilenebilire ilikin iki tanm yer almaktadr: Yenilenebilir enerji kaynaklar (YEK) : Hidrolik, rzgr, gne, jeotermal, biyoktle, biyogaz, dalga, aknt enerjisi ve gel-git gibi fosil olmayan enerji kaynaklarn, Bu Kanun kapsamndaki yenilenebilir enerji kaynaklar: Rzgr, gne, jeotermal, biyoktle, biyogaz, dalga, aknt enerjisi ve gel-git ile kanal veya nehir tipi veya rezervuar alan onbe kilometrekarenin altnda olan hidroelektrik retim tesisi kurulmasna uygun elektrik enerjisi retim kaynaklarn ifade ettii belirtilmektedir. Trkiye Ortalama Elektrik Toptan Sat Fiyat: Yl ierisinde lkede uygulanan ve EPDK tarafndan hesap edilen elektrik toptan sat fiyatlarnn ortalamasn ifade eder. YEK belgesi (Md.5)Yenilenebilir enerji kaynaklarndan retilen elektrik enerjisinin i piyasada ve uluslararas piyasalarda alm satmnda kaynak trnn belirlenmesi ve takibi iin retim lisans sahibi tzel kiiye EPDK tarafndan verilen belgedir. YEK Belgesi ile ilgili usul ve esaslar ynetmelikle dzenlenir. YEK Belgesi EPDK tarafndan verilir. stee bal olup, bavurular 30 ignnde sonulandrlr. Geerlilik sresi 1 yldr. Ynetmeliin yaymn takip eden dnem iin verilir.

36

Verilen kiilerin listesi, retim miktarlar,retim yaplan dnem ve iptaller Kurum web-sayfasnda duyurulur. Kaynak alanlarnn belirlenmesi(md.4): 4 nc madde ile; Bu Kanunun yrrlk tarihinden sonra kamu veya Hazine arazilerinde yenilenebilir enerji kaynak alanlarnn kullanmn ve verimliliini etkileyici imar planlar dzenlenemeyecei hkm altna alnmtr. Yenilenebilir enerji kaynaklarn kullanarak sadece kendi ihtiyalarn karlamak amacyla azami bin kilovatlk kurulu gce sahip izole elektrik retim tesisi ve ebeke destekli elektrik retim tesisi kuran gerek ve tzel kiilerden kesin projesi, planlamas, master plan, n incelemesi veya ilk etd DS veya EE tarafndan hazrlanan projeler iin hizmet bedelleri alnmaz. Ormanlk alanlarda bulunan tanmaz mallarn edinilmesi: 31/12/2012 tarihine kadar devreye alnacak yenilenebilir enerji kaynakl elektrik retim tesislerinden, ulam yollarndan ve ebekeye balant noktasna kadarki enerji nakil hatlarndan yatrm ve iletme dnemlerinin ilk on ylndaki orman izin bedellerine % 85 indirim uygulanmakta, Orman Kylleri Kalkndrma Geliri, Aalandrma ve Erozyon Kontrol Geliri alnmamaktadr. Meclis Genel Kurulu gndeminde bulunan YEKnin deitirilmesi hakknda Kanun Teklifinde aadaki deiiklikler yer almaktadr: Biyogaz biyoktle enerjisi iinde deerlendirilmektedir. p Gaz ise ayr olarak tanmlanmtr. Fiyatlar ykseltilerek, biyoktle ve p gaz iin ilk on yl iin 14 Euro Cent/kWh, ikinci on yl iin 8 Euro Cent/kWh nerilmektedir. Fiyatlar 2010 yl bandan itibaren uygulanmaya balayacaktr. 5er yllk sreler 10 yla karlmtr. Elektrik piyasas kanunu ve ilgili mevzuat erevesindeki tevikler unlardr: Yerli doal kaynaklar ile yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal retim tesisi kurmak zere, lisans almak iin bavuruda bulunan tzel kiilerden, lisans alma bedelinin yzde biri dnda kalan tutar tahsil edilmemektedir. Yerli doal kaynaklar ile yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal retim tesisleri iin ilgili lisanslara der edilen tesis tamamlanma tarihini izleyen ilk sekiz yl sresince yllk lisans bedeli alnmamaktadr. Yerli doal kaynaklar ile yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal retim tesislerine, TEA ve/veya datm lisans sahibi tzel kiiler tarafndan, sisteme balant yaplmasnda ncelik tannmaktadr. Perakende sat lisans sahibi tzel kiiler, serbest olmayan tketicilere sat amacyla yaplan elektrik enerjisi almlarnda, yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal bir retim tesisinde retilen elektrik enerjisi sat fiyat; TETAn sat fiyatndan dk veya eit olduu ve daha ucuz baka bir tedarik kayna bulunmad takdirde, ncelikli olarak sz konusu yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal retim tesisinde retilen elektrik enerjisini satn almakla ykml klnmtr. 37

Yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal retim tesislerinde retim yapan retim lisans sahibi tzel kiiler, bir takvim ylnda, lisanslarnda yer alan, ngrlen ortalama yllk retim miktarn gememek kaydyla, zel sektr toptan sat irketlerinden elektrik enerjisi satn alabilirler. Yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal retim tesislerinden; Dengeleme ve Uzlatrma Ynetmeliinin Dengeleme Birimleri ve Kayt Kurallar balkl 18 inci maddesi kapsamnda olanlar, dengeleme birimi olma ykmllnden muaftr. Yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal, kurulu gc azami be yz kilovatlk retim tesisi ile mikro kojenerasyon tesisi kuran gerek ve tzel kiiler, lisans alma ve irket kurma ykmllnden muaftr Lisanslama sreci 4 aamadan olumaktadr. Bunlar: 1- Bavuru ,2- nceleme Deerlendirme,3- Uygun Bulma, 4- Lisans Verilmesidir. Lisans alabilmenin temel koullar zel hukuk hkmlerine tabi tzel kiilerin, 6762 sayl Trk Ticaret Kanunu hkmleri dorultusunda anonim irket ya da limited irket olarak kurulmu olmas, Anonim irket olmas halinde borsada ilem grenler dndaki hisselerin tamamnn nama yazl olmas, irket sermayesinde %10 ve zerinde dorudan veya dolayl paya sahip ortaklar ile ynetici ve denetilerin Elektrik Piyasas Lisans Ynetmeliinin 7 nci maddesinin ikinci fkrasnda belirtilen sulardan dolay mahkmiyetlerinin olmamas, Mali yeterlilik (Asgari sermaye koulu) Banka Teminat Mektubu Lisanslama sreci EPDKya lisans bavurusunda bulunulmas ile balar. Lisans bavurusunda sunulmas gereken belge ve bilgiler www.epdk.org.tr adresinde mevcut olup, toplam 14 adet belge, beyan ve bilgiyi iermektedir. Belge ve bilgilerin eksiksiz olmas durumunda, lisans bavurusu inceleme ve deerlendirmeye alnr. 2.2.13 Orman Bioktlesinden Enerji retiminin Ky Kalknma Kooperatifleri Asndan Deerlendirilmesi Sunum S.S. Kastamonu Ky Kalknma ve Dier Tarmsal Amal Kooperatifler Birlii Bakan Yardmcs S.zcan ZDEMR tarafndan yaplmtr. sozcan37@yahoo.com nsanolu, lk alardan bu tarafa, ortak yaam, ortak hareket gds ile rgtsel davrann ortaya koymutur. rgtlenme benzer sorunlara sahip bireylerin sorunlarn zmek veya geliimlerini salamak iin bir araya gelmeleridir. Tarmsal yapnn getirdii zorunluluklar, uygulanan ekonomik modelin getirdii zorunluluklar, yasa, ynetmelik veya teblilerle getirilen zendirici tedbirler, ada retim yntemlerini kullanp verimlilii artrarak, krsal alan kalknmasn gerekletirmek, ancak rgtsel gle, yani rgtl reticilerle olmaktadr. Bu nedenlerle reticinin kooperatif kurmak iin nemli gerekeleri ve zorunluluklar olduu kadar, Devletin de Anayasada da ngrld zere kooperatifiliimizi desteklemek ve tevik etmek gibi grevleri vardr. 38

Tarmsal yapnn getirdii zorluklardan balcalar: Arazi dalm, letmelerin yaps, Sermaye birikiminin yetersizlii, Aile iletmeciliinden ekonomik iletmecilie gei ihtiyacdr. Uygulanan ekonomik modelin tarm sektrne getirdii glkler: zelletirme, Taban fiyat uygulamasnn kaldrlmas ve mdahale alm fonunun oluturulamamas, Tarmsal retim planlamalarnn yaplamam olmas, zel sektrn giderek glenmesi ile retici lehine rekabet ortamnn kurulamamas. Yasa, Ynetmelik veya Teblilerle Devletin krsal alana veya reticiye toplu olarak gtrecei hizmetlerde veya hizmet almak iin yasal statye haiz muhatap kurulu bulma ihtiyac, Yurtdna ii gnderilmesi, Orman retiminde 6831 sayl kanunun 34. ve 40. maddeleri ile tannan haklar, Proje uygulamalar ile getirilen tevikler, zel olarak verilen rn ve hayvanclk desteklemeleri. gibi zendirici tedbirler alnmtr. lkemizde kooperatifiliin zellikle yapsal sorunlar nedeniyle arzulanan lde gelimedii, halbuki gelimi lkelerde kooperatiflerin o lkenin ekonomisinde ok nemli bir yere sahip olduklar grlmektedir. AB lkelerinin tamamnda tarmsal alanda faaliyet yrten kooperatifler ok yaygn bir konuma ve pazar payna sahiptir. Fransada 10 iftiden 9u tarmsal kooperatif yesidir. Kooperatif bankalar toplam mevduatn % 60 n elinde bulundurmaktadr. Norvete mandra kooperatifleri st retiminin % 99 unu gerekletirmektedir. Kbrsta, kooperatifler bankaclk hizmet sektrnn % 30unu, tarmsal rn pazarnn % 35 ini elinde bulundurmaktadr. Bu nedenle; Havza baznda, gl, profesyonelce ynetilen kooperatiflerin kurulmas ve kurulmu kooperatiflerin birletirilmesi ynnde almalarn balatlmas gerekmektedir. Yaanan bu sorunlarn zm iin, en ksa sre ierisinde; TEDGEM, ORKY, Orman Genel Mdrl, Merkez Birlii mterek almay balatmaldr. Kalknma planlar yeniden ele alnmal ve gnmz gereklerine, yre halknn ihtiya ve taleplerine gre yeniden dzenlenmelidir. ORKY n finansal kaynaklar glendirilerek muhafaza edilmeli ve ngrlen kaynaklar mutlaka ayrlmaldr, Genel bteden ayrlmas ngrlen % 01 lik pay hi ayrlmamtr. Yasa ile getirilen bu dzenlemenin gereklemesi iin taraflarca ciddi aba sarf edilmelidir. S.S. Kastamonu Ky Kalknma ve Dier Tarmsal Amal Kooperatifler Birlii 22.03.1977 tarihinde kurulmu 1980 ylna kadar faaliyet gstermi, 1980-1995 yllar arasnda hibir faaliyeti olmam, 1995 ylndan bu tarafa faaliyetini srdrmektedir. alma konular itibariyle ok amal bir birlik statsnde olup bnyesinde tarm, hayvanclk, ormanclk, sulama, rn ileme, girdi temini ve rn pazarlamas yapan 302 adet kooperatifi kapsamaktadr. Birliimize bal 200 civarnda orman retimi yapan Tarmsal Kalknma Kooperatifi vardr. Kastamonu Orman Blge Mdrl retiminin % 80 i kooperatiflerimiz tarafndan yaplmaktadr. Orman retimi yapan kooperatiflerimizin % 25 emvallerinin pazarlanmas yaplmakta, teknik ve idari sorunlarnn zmlenmesine ynelik almalar 39

srdrlmektedir. Orman iilii eitimi projesi ile Bu gne kadar 560 kooperatif ortann yasal sertifikasyonu salanm bu ylda eitimlere devam edilmektedir. Orman retimi yapan kooperatiflerin mekanizasyonu anlamnda son ylda be kooperatifimize i makinesi alnm, ORKY Genel Mdrlnce toplam 644.000.00 TL. kredi tahsis edilmitir. Kooperatif ortaklarnn rnlerini deerlendirmek ve alternatif gelir kaynaklar yaratmak anlamnda, blgede 18 ton kapasiteli st toplama merkezleri oluturulmu ve 25 orman kynn yararlanmas salanmtr. ORKY Genel Mdrlnce toplam 249.000.00 TL. kredi tahsis edilmitir. Birlemi Milletler Kalknma Program Kresel evre Fonu Kk Destek Program kapsamnda enpazar-Akl Ky, Takpr etmi Kynde Biyogaz uygulamasnn tantm projesi gerekletirilmitir. Birlik, kylerde kooperatiflemeye nderlik etmi ve kooperatif olarak stn pazarlanmasna ynelik faaliyetlere arlk verilmitir. Gelinen noktada 80 kooperatifin st pazarlama faaliyetine girmesi salanm, reticinin pazarlk gc elde etmesi ve stn daha organize ve kaliteli bir ekilde deeriyle pazara sunulmasna allmtr.Biyoktlenin yar mamul haline getirilmesinde orman kylerinin yasal haklar: 6831 Sayl Orman Kanunun 37. Maddesinde Devlet ormanlarndan karlacak tomruk, tel direk, maden direk, sanayi odunu, ktlk odun, lif - yonga odunu, srk, ubuk, yakacak odun, reine, sla ya, ra ve imir gibi yllk retim programna alnm orman rnlerinin dndaki her nevi orman rn ve artklarn, tayin olunacak mntka ve sreler iinde toplayp karmalar iin, ncelik srasna gre 40nc maddede belirlenen orman kylerini kalkndrma kooperatiflerine veya iyerindeki veya civarndaki kyllere ilanen duyurulmak suretiyle ve tarife bedelini demeleri artyla izin verilir. Bu yerlerdeki halkn veya kooperatiflerin bu ie istekli olmadklarnn veya i glerinin yeterli bulunmamasnn tespit ve tevski halinde, bu rn ve artklarn dier isteklilerce toplanp karlmasna ayn artlarla izin verilebilir veya orman idaresince istihsal olunup satlabilir. denmektedir. 6831 Sayl Orman Konunun 40. Maddesi Devlet ormanlarnda aalama, bakm, imar, yol yapm, kesme, toplama, tama, imal gibi orman ileri; iyerinin ve iyerinde alacaklarn hangi mlki hudut ve orman tekilat hudutlar ierisinde kaldna baklmakszn, ncelikle iyerinde veya civarndaki orman kylerini kalkndrma kooperatiflerine ve iyerindeki kyllere veya iyeri civarndaki orman ilerinde alan kyllere, iyerine olan mesafeleri ile i gleri dikkate alnarak grdrlr. Yaplacak ie yukarda belirtilen kooperatiflerin ve kyllerin i glerinin yeterli bulunmamas veya ie ehil olmamalar veya ar fiyat istemeleri veya iin datm veya yaplmas ile ilgili konularda zlmesi mmkn olmayan ihtilaflar karmalar gibi hallerde, bu iler; iyerine civar olmayan orman kylerini kalkndrma kooperatiflerine veya kyllere yaptrlabilecei gibi taahht yolu ile de yaptrlabilir. denmektedir. 22456 Sayl Orman rnlerinden Faydalanmak steyenlere Verilecek zinlere Ait Ynetmelikte, Madde 16- Yllk retim programna alnm orman rnlerinin dndaki her trl orman rn ve artklar, orman iletme efliince belirlenecek mntka ve srelerde toplayp karmalar iin ncelikle 6831 sayl Orman Kanununun 40 nc maddesinde belirlenen orman kylerini kalkndrma kooperatiflerine veya iyeri civarndaki kyllere tarife bedeli demeleri artyla izin verilir. denmektedir.

40

Tablo 2.14 Sra No.

Kooperatif tarafndan hesaplanan yar mamul maliyeti Faaliyet Birim Tarife Bedeli Birim Muhammen Bedel 10,70 -

1. 1.1. 1.2. 1.3. 2. 2.1. 3. 3.1. 3.2. 3.3.

Orman daresine Odun Hammaddesi in denecek cret Hammaddenin ceyrat odunu olarak deerlendirilmesi al-rp olarak deme/Alnan hacmn yaklak 1/3 olarak deme Tarife bedeli olarak deme Odunlarn ormandan yol kenarna makine yanna karlmas Bir iinin gnde 3 ster odun karmas, 3 ster = 1 ton, ii gndelik=40 TL Makine Maliyetleri Makine temin bedeli (satn alma, nakliyat, vergi, vb.) Makine saatlik iletme maliyeti (amortisman, yakt, iilik, tamir, yedek para, vb.) Bir saatte retilecek yonga miktar Alt Toplam TL TL/Saat m3/Saat TL/Ton TL/Ton TL/Ton TL/Ton TL/Ton

6,00 -

40,00

40,00

50 000 20,00 1,5 66,00

50 000 20,00 1,5 70,70

4. 4.1. 4.2.

Yonga Fabrikasna Nakliyat Ortalama 100 km mesafeden nakliyat, 1 kamyon 1 seferde 5 ton, bir seferi 600 TL Dier Giderler-Beklenmedik Giderler Fabrika Teslimi Toplam Maliyet Kar TL/Ton TL/Ton TL/Ton

5.

retici rgt Kar % 5 T O P LAM

TL/Ton

41

3 SONULAR Orman endstrisi ve enerji retim sektrnn ynlendirmesiyle oduna olan talep artmaktadr. Enerji gvenlii nedeniyle yerli enerji kaynaklarnn kullanmnn zendirilmesi; fosil yaktlardan kaynaklanan emisyonlar azaltarak iklim deiikliini hafifletme ile ilgili politikalar ve orman endstrisinin rekabet gcn srdrlebilir blgesel kalknma balamnda koruyabilmesi iin ihtiyalarn dengelenmesi gerekmektedir. Unutulmamaldr ki odun deerli ve ok ynl bir ham maddedir. Odunun yaam dngs dk enerji girii gerektirir, srdrlebilir olarak iletildiinde karbonu etkisizdir, geri dnml ve yenilenebilir bir kaynaktr. Ormanlarmzda retimden arta kalan kesim artklar, ormandan karlmayan devrikler, ormanclk faaliyetlerini zorlatran baz odunsu bitkiler gz nnde bulundurulduunda yllk yaklak olarak 5 milyon tonluk enerji sektrnde deerlendirilebilecek odunsu biyoktle olduu tahmin edilmektedir. Ticari olarak elektrik retilmesi dnldnde orman biyoktlesi kapasitesinin byk kapasiteli termik santraller iin yetersiz olduu grlmektedir. Bu itibarla orman biyoktlesinden enerji retimi byk kapasitelerde dnlmemeli, biyoktle yakt takviye eden destek yakt olarak kabul edilmelidir. Yerli linyit kmrlerimizle birlikte biyoktle yakt karmlaryla s ve elektrik enerjisi elde etmeye ynelik temiz yakma teknolojileri gelitirilmelidir. Odunsu biyoktle, tarmsal artklar ve tatl sorgum gibi enerji bitkilerinin enerji retiminde kullanlmas desteklenmelidir. Orman Genel Mdrl endstriyel olarak deerlendirilemeyen orman artklarn ncelikle kendi binalarnda ve orman kylerinde kurulacak kk kapasiteli enerji merkezlerinde deerlendirmeyi hedeflemektedir. zel sektr tarafndan aa ve orman atklar esasl biyoktle tesisleri iin evre ve Orman Bakanl ile koordinasyon iinde bir rnek projenin hayata geirilmesi iin gerekli almalara ihtiya duyulmaktadr. Biyoenerji sektrnn kurulmas ve orman biyoktlesinin enerji retim sektrnde kullanmnn artrlmas iin ncelikle bir eylem plan hazrlanmal bu plan dahilinde hareket edilmelidir. Yakma ilemine gre hem daha evre dostu hem de enerji retimi bakmndan daha verimli olan Gazlatrma Teknolojisi ile lkemiz ormanlarndan kan ve tanmas ekonomik olmayan ince materyal ve aa artklar yerinde bertaraf edilerek krsal kesimlerde 0,5MW ile 5MW arasnda elektrik ve s enerjisi retilmesi desteklenmelidir. Yksek verimle snma salayan yeni teknoloji rn odun sobalar, minelerinin kullanm yaygnlatrlmaldr. Havza baznda, gl, profesyonelce ynetilen ky kooperatiflerinin kurulmas ve kurulmu kooperatiflerin birletirilmesi ynnde almalarn balatlmas gerekmektedir. Yaanan bu sorunlarn zm iin, en ksa sre ierisinde; TEDGEM, ORKY, OGM mterek almay balatmaldr. Kalknma planlar yeniden ele alnmal ve gnmz gereklerine, 42

yre halknn ihtiya ve taleplerine gre yeniden dzenlenmelidir, ORKY n finansal kaynaklar glendirilerek muhafaza edilmeli ve ngrlen kaynaklar mutlaka ayrlmaldr, Genel bteden ayrlmas ngrlen payn gereklemesi iin taraflarca ciddi aba sarf edilmelidir. Amenajman plannda, byk bir ksm aalandrlacak alanlar tablosuna dahil edilen tm bozuk baltalklarda veya bu alanlarn byk bir ksmnda aalandrmalardan hemen vazgeilerek bu sahalarda baltalk imar almalarna balanmaldr. Aalandrma almalar zellikle bozuk koru ormanlarnda younlatrlmaldr. Saha temizliinden elde edilen rnlerle aalandrma almalar finanse edilmelidir. Dier hzl gelien ibreli tr aalandrma almalar daha ziyade erozyon tehlikesi, sosyal sorunlar ve ekolojik uygunluu dikkate alnarak maki alanlarna kaydrlmaldr. Projelerde sadece odun verimlilii dikkate alnmamal, ormanlarn hesaplanabilen ve hesaplanamayan byk faydalar dikkate alnmaldr. mera slah almalar ve erozyon kontrol almalarna ncelik verilmesi yararl olur. ehirlerde organize sanayi blgelerinin civarnda, benzin istasyonlarnn yaknndaki bo arazilerde kk lekli enerji ormanlar kura almalar desteklenmelidir. Akdeniz Blgesinde maki sahalarnn idare mddetleri 4 yl gibi ksa srelerle yaplarak enerjide deerlendirilebilecek orman biyoktlesi kapasitesi artrlabilir. Orman yangnlarn nleme asndan orman temizlii ve bakm faaliyetleri byk nem tamaktadr. Orman bakm almalarndan ortaya kan odunsu materyalin enerji retiminde deerlendirilmesi, ormanlarn bakmn artracak ve orman yangnlarn nleme faaliyetlerine yaplan masraflar dengeleyecektir.

43

EK 1 KATILIMCILAR
No 1 2 Ahmet zdemir 3 Yrd.Do.Dr. Ahmet Svacolu 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 Akif Pekta Alaaddin Seleci Aydn Cmert Aygn Kse Aykut Ate Bilal Demirolu Bura Akka Burak Arslan Blent Kurun Can Koyldrm Ender Kartal Emre Baysal Enver lhan Fatih Gzey Fatih zktk Gksu Frnc Ardane Glay Yain Grol Taba Hakan Karata Hakk Alaca Hakk Karakk Yrd.Do.Dr Handan ubuk Harzemah Hafzolu Prof.Dr.Hasancan Okutan Hidayet evik zzet Sar Jan Kanbier Kadir Doan Kazm Bayar Kingthong Pensuriya Mehmet Erol Ad Soyad Ahmet Altnsoy Ahmet Gzlkaya Yeri ve Grevi Szc Gazetesi-Kastamonu zmir Borsas Orman rnleri Amandus KAHL Trkiye Temsilcisi Kastamonu niversitesi Peyzaj Mimarl Al Kaymakam ALYAK A.. Giresun OSKAR Makina-Ankara Kastamonu Orman Fakltesi renci Biyosfer Ltd.ti. Konya Eczac-Kastamonu Ekolojik Enerji-stanbul evre ve Orman Bakanl Kastamonu Entegre Timsan-Ankara Meksis-Ankara BESAD MMSAN Ynetim Kurulu yesi Malatya Eczac-Kastamonu OYKA aycuma Kat Fab. BP Petrolleri A. GTZ-Ankara SH Geridnm, Dzce TBTAK MAM-Gebze SFC Ent. A. Kastamonu Golf Danmanlk, Ankara Yldz Teknik niv. Makina Fakltesi Emekli retim yesi T Kimya Metalurji Fakltesi retim yesi Kastamonu Entegre Anadolu Ajans BIOCANDEO-Hollanda SFC Entegre Orm. r.San EKOLOJK Enerji Biocandeo-Hollanda ALYAK A..Giresun e-posta adresi altinsoy-ahmet@hotmail.com ahmetgozlukaya@hotmail.com a-ozdemir@superonline.com asivacioglu@kastamonu.edu.tr akifpektas@hotmail.com alyakbioyakit@hotmail.com aydin@oscar.biz.tr koseaygun@gmail.com ates_aykut_997@hotmail.com eczbilal@hotmail.com bugra.akkas@ekolojikenerji.com.tr mbarslan@cevreorman.gov.tr bkursun@keas.com.tr can@timsan.com.tr sekreterya@meksis.com.tr emrebaysal@gmail.com enverilhan@mimsan.net eczfatihguzey@hotmail.com fatih.ozkutuk@oyka.com.tr Goksu.firinci@bp.com gulayyasin@gtz-ankara.com guroltabag@gmail.com hakan.karatas@mam.gov.tr hakkialaca@sfc.com.tr golfdefence@ttmail.com h.cubuk@hotmail.com harzemsahhafizoglu@gmail.com okutan@itu.edu.tr hcevik@keas.com.tr izzetsari37@mynet.com jankanbier@biocandeo.eu kadirdogan@sfc.com.tr kazimbayar@gmail.com kingthong.pensuriya@hotmail.com alyakbioyakit@hotmail.com

44

No 36 37 38 39 40 41 42 43 44

Ad Soyad Meral Uar Metin nal Prof.Dr. Mevlt Beyribey Mustafa Bostanc Mustafa Burkucu Mustafa Gngr Mustafa nalan Mutlu Krmz Prof.Dr.Nedim Saraolu Yrd.Do.Dr. Osman Topaolu

45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74

Dr.Oktay Mutlu Do.Dr.mer Kk mer Faruk akmanus mer Faruk Demirolu mer Faruk Yank mer Glamolu mer Yksel zcan zdemir Rasim Alak Saffet Durmu Saim Tekin Sebahattin Tiftik Sedat eri Selahattin Baysal Sevgi Acar Steen Christensen Sleyman Sarcan aban emek Turan Kurt Turgut elikkol Uur Bal Ula Akhan Vecdi Ylmaz Volkan Ouz Yaln zda Yasemin ldr Yasemin Turhan Yaar Kuru Ziya Gkek

Yeri ve Grevi Azdavay Kaymakam nallar A. Kastamonu niversitesi Orman Fakltesi Dekan Kastamonu Milli E.Mdl. TOBRSEN Gngr Elektrik-Ankara nallar A. Moda Maazas Bartn Orman Fakltesi Dekan Yardmcs Kastamonu niv.Orman Fakltesi ITM TURHOL, Antalya Kastamonu niv. Orman Fakltesi SFC Entegre Orm. r.San. naat Mhendisi Ticaret Borsas Meclis Bk. Yapkur Ltd.ti SFC Entegre Orm. r.San. Kastamonu Ticaret Borsas Kastamonu Ky Koop. Kastamonu Milli E.Mdl. Sh Geridnm Sistemleri Tekin Harfiyat Kastamonu Koop. Birlii Kastamonu Kastamonu Ticaret Borsas Ynetim Kurulu Bakan BESYAD-Ankara Orman Fakltesi-renci WINDEX Danimarka OYKA Kat Fabrikas SFC Doan Haber Ajans FinnTyr Danmanlk Kastamonu Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birlii Seydiler Kaymakam Eczac Elektrik leri Ett daresi MMSAN Mhendis Milli Eitim Mdrl Kz Meslek Lisesi Cihan haber Ajans UMDE Mhendislik

e-posta adresi ucarmeral@gmail.com.tr metin.unal@una.com.tr mbeyribey@kastamonu.edu.tr mustafabostanci37@hotmail.com kastamonu@tocbirsen.org.tr info@gungorelektrik.com mustafa.unalan@una.com.tr mutlukirmizi@windowslive.com nedsar@hotmail.com otopacoglu@hotmail.com info@ itmturhol.com omerkucuk@kastamonu.edu.tr omercakmanaus@hotmail.com demirogluomerfaruk@hotmail.com kastamonutb@tobb.org.tr omergulamoglu@hotmail.com kastamonutb@tobb.org.tr sozcan37@yahoo.com rasim37@yahoo.com www.shgeridonusumsistemleri.com stiftik054@hotmail.com kastamonutb@tobb.org.tr asmbaysal@gmail.com sacar86@hotmail.com sc@windex.biz suleyman.sarcan@oyka.com.tr sabancemek@sfc.com.tr tkurt@dha.com.tr dilaman.akkartal@finntyr.com esob37@mynet.com ulasakhan@hotmail.com eczvecdiyilmaz@hotmail.com voguz@eie.gov.tr y.ozdag@mimsan.net turkishenglishtutar@hotmail.com yaseminserranihan@hotmail.com yasarkuru@hotmail.com ziya@umde.net

45

Orman Genel Mdrl Merkez ve Blge Mdrlklerinden katlanlar:

No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Ad Soyad smail Belen Erdem Kaplan Abdullah Bber Ahmet Srr Beel Srr Kstereli Akif Ylmaz Rahmi Demir Ahmet Ceylan brahim Aydn brahim ifti Adnan Ylmaztrk Osman Bayr Mimar Sinan zkaya Ali ahin Erdal Kapdan Bayram Kokaya Adem Gen Rknettin Tekdemir lhan Demirci Halim Bilgin Muharrem Uukolu Rza Gle Birimi Orman Genel Mdrl Orman Genel Mdrl Orman Genel Mdrl Kastamonu Orman Bl. Mdl. Bolu Orman Orman Bl. Mdl. Zonguldak Orman Bl. Mdl. Sinop Orman Bl. Mdl Giresun Orman Bl. Mdl Mula Orman Bl. Mdl zmir Orman Bl. Mdl Isparta Orman Bl. Mdl Denizli Orman Bl. Mdl Artvin Orman Bl. Mdl Kastamonu Orman Bl. Mdl Kastamonu Orman Bl. Mdl Kastamonu Orman Bl. Mdl. Kastamonu Orman Bl. Mdl. Kastamonu Orman Bl. Mdl. Kastamonu Orman Bl. Mdl. Kastamonu Orman Bl. Mdl. Kastamonu Orman Bl. Mdl. Kastamonu Orman Bl. Mdl. Grevi Genel Mdr Yardmcs letme Pazarlama Dairesi Bakan Eitim Dairesi Bakan Blge Mdr Blge Mdr Blge Mdr Blge Mdr Blge Mdr Blge Mdr Blge Mdr Blge Mdr Yardmcs Blge Mdr Yardmcs Blge Mdr Yardmcs Blge Mdr Yardmcs Blge Mdr Yardmcs Blge Mdr Yardmcs letme Pazarlama ube Mdr Silvikltr ube Mdr Koruma ube Mdr Plan Proje ube Mdr OZM ube Mdr Kadastro Mlkiyet ube Mdr e-posta adresi ismailbelen@ogm.gov.tr erdemkaplan@ogm.gov.tr abdullahbuber@ogm.gov.tr

sirrikostereli@ogm.gov.tr akifyilmaz@ogm.gov.tr rahmidemir@ogm.gov.tr ahmetceylan@ogm.gov.tr ibrahimaydin@ogm.gov.tr ibrahimciftci@ogm.gov.tr adnanyilmazturk@ogm.gov.tr osmanbayir@ogm.gov.tr mimarsinanozkaya@ogm.gov.tr alisahin@ogm.gov.tr erdalkapdan@ogm.gov.tr bayramkockaya@ogm.gov.tr ademgenc@ogm.gov.tr ruknettintekdemir@ogm.gov.tr ilhandemirci@ogm.gov.tr halimbilgin@ogm.gov.tr mucukoglu@hotmail.com rizagulec@ogm.gov.tr

46

No 23 24 25 26

Ad Soyad Ahmet Bolat Cengiz Dik Sava nle Bahri Durmaz Suat Treyen

27 28 29 30 31 32 33 34

Asuman ner A.Recai Kksal Dr. Ik Takran Orhan ahin Ramazan Doan Zafer Selbik Mustafa Grkan Suzan etin

Birimi Kastamonu Orman Bl. Mdl Kastamonu Orman Bl. Mdl Kastamonu Orman Bl. Mdl Kastamonu Orman Bl. Mdl Orman Genel Mdrl Orman Genel Mdrl Harita ve Fot. Mdrl Orman Harita ve Foto. Md. Kastamonu Orman Bl. Mdl Bolu Orman Blge Mdrl zmir Orman Blge Mdrl Kastamonu Orman Bl. Mdl Kastamonu Orman Bl. Mdl

Grevi Kastamonu Orman letme Mdr Tosya Orman letme Mdr Kre letme Mdr Daday letme Mdr Eitim Daire Bk. Mhendis Kadastro Ml. Daire Bk. Mhendis Orm.Har.Fot. Mdr Yardmcs Orm.Har. Fot. Md.Mhendis Kastamonu l.Md.yrd. Blge efi Kozak Blge efi Mhendis Bilgi lem Mhendis

e-posta adresi ahmetbolat@ogm.gov.tr cengizdik@ogm.gov.tr savasunle@ogm.gov.tr bahridurmaz@ogm.gov.tr suattureyen@ogm.gov.tr asumanuner@ogm.gov.tr recaikoksal@ogm.gov.tr isiktaskiran@ogm.gov.tr orhansahin@ogm.gov.tr ramazandogan@ogm.gov.tr zaferselbik@ogm.gov.tr mustafagurkan@ogm.gov.tr suzancelik@ogm.gov.tr

Raporu Dzenleyen Dr.Ik TAKIRAN Orman Genel Mdrl Orman Harita ve Fotogrametri Mdrl klim Deiiklii ve Biyoenerji alma Grubu Gazi Tesisleri, 7No'lu Bina, 06560 Betepe Ankara Tel: +90 312-2964000 (2990 )
e-posta: isiktaskiran@ogm.gov.tr http://iklim.ogm.gov.tr/

08.03.2010 Ankara

www.ogm.gov.tr
47