T.C.

M E M BAKANLII LL T

(MESLEK E T VE M RET S M STEM N N GLEND LMES R PROJES )

MEGEP

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJ S

AK VE OTOMOT ELEKTR TES V K SATI

ANKARA 2007

Milli E Bakanl itim taraf geli ndan tirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Ba n 02.06.2006 tarih ve 269 say Karar kanl n l ile onaylanan, Mesleki ve Teknik E Okul ve Kurumlar kademeli olarak itim nda yayg tlan 42 alan ve 192 dala ait ereve nlar retim programlar nda amalanan mesleki yeterlikleri kazand rmaya ynelik geli tirilmi retim materyalleridir (Ders Notlar r). d Modller, bireylere mesleki yeterlik kazand rmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amac yla renme materyali olarak haz rlanm denenmek ve , geli tirilmek zere Mesleki ve Teknik E itim Okul ve Kurumlar nda uygulanmaya ba lanm r. t Modller teknolojik geli melere paralel olarak, amalanan yeterli i kazand rmak ko ile e ulu itim retim s nda geli ras tirilebilir ve yap lmas nerilen de iklikler Bakanl ilgili birime bildirilir. i kta rgn ve yayg e kurumlar letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik n itim , i kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ula labilirler. Bas lmmodller, e kurumlar itim nda rencilere cretsiz olarak datr. l Modller hibir ekilde ticari amala kullan lamaz ve cret kar l nda sat lamaz.

 NDEK LER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii G .......................................................................................................................................1 R RENME FAAL YET -1..................................................................................................... 3 1. AK ..................................................................................................................................... 3 1.1. Aknn Tan ............................................................................................................. 3 m 1.2. Aknn Grevleri ......................................................................................................... 4 1.3. Aknn al Prensibi.............................................................................................. 5 ma 1.4. Ak e ................................................................................................................. 5 itleri 1.4.1. Kur Ak............................................................................................................5 un 1.4.2. Kalsiyumlu Ak..................................................................................................... 6 1.5. Kalsiyumlu Aklerin stnlkleri................................................................................6 1.6. Aknn Yap ..............................................................................................................6 s 1.7. Ak Etiketi ....................................................................................................................7 1.8. Ak Kapasitesini Etkileyen Faktrler ...........................................................................8 1.9. Ta Gre Ak Seimi................................................................................................8 ta 1.10. Ak Kontrolleri ...........................................................................................................8 1.10.1. Gzle Kontrol ......................................................................................................8 1.10.2. Yzeyden Kaak Kontrol ..................................................................................9 1.10.3. Yo unluk Kontrol .............................................................................................. 9 1.10.4. Kapasite Kontrol.............................................................................................. 10 1.10.5. Vas zerinde Ykl Muayene....................................................................... 10 ta UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 11 LME VE DE ERLEND RME ....................................................................................16 RENME FAAL YET -2................................................................................................... 17 2. AK ELEKTROL N HAZIRLANMASI VE YO T N UNLUK KONTROL ............. 17 2.1. A k Esas Gre Elektrolit Haz rl na rlanmas .............................................................17 2.2. Hacim Esas Gre Elektrolit Haz na rlanmas .............................................................18 2.3. Hidrometre .................................................................................................................. 18 2.3.1. Su Yo unlu Gre Blmleme...................................................................... 18 una 2.3.2. Bome Esas Gre Blmleme:......................................................................... 19 na 2.4. Aklerin ve De .............................................................................................. 19 arj arj 2.4.1. Aknn De ....................................................................................................19 arj 2.4.2. Ak .............................................................................................................. 21 arj 2.5. A ve De n Zararlar arj r arj ................................................................................... 21 2.5.1. A n Zararlar arj r ............................................................................................ 21 2.5.2. A De n Zararlar r arj ........................................................................................ 21 2.6. Ak Etme Metotlar arj .............................................................................................21 2.6.1. Yava arj ............................................................................................................21 2.6.2. Normal arj.......................................................................................................... 22 2.6.3. abuk ........................................................................................................... 22 arj 2.6.4. Ara zerinde .............................................................................................. 22 arj 2.6.5. Ak Sresinin Tespiti................................................................................... 22 arj 2.7. Aknn Self - De ................................................................................................. 23 arj 2.7.1. Slfatla .......................................................................................................... 23 ma 2.8. Kullan lmadan Bekletilen Aklerde Yap lacak lemler: ........................................... 23

UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 24 LME VE DE ERLEND RME ....................................................................................26 RENME FAAL YET -3................................................................................................... 27 3. OTOMOB TES L SATLARINDA KULLANILAN DEVRE ELEMANLARI ................27 3.1. alterler....................................................................................................................... 27 3.1.1. Mekanik alterler................................................................................................. 27 3.1.2. Manyetik alterler ............................................................................................... 28 3.2. Tesisat Kablolar Renk Kodlar ve :............................................................................. 28 3.3. Ampul ve e ...................................................................................................... 28 itleri 3.3.1. Ampul .................................................................................................................. 28 3.3.2. e ................................................................................................................28 itleri 3.4. Sigortalar .....................................................................................................................31 3.4.1. Tan .................................................................................................................. 31 m 3.4.2. Telli Sigortalar ..................................................................................................... 31 3.4.3. Devre Kesiciler ....................................................................................................32 3.4.4. Sigorta kutusu ...................................................................................................... 32 3.5. Rleler .........................................................................................................................33 3.5.1. Ak Rleleri ...................................................................................................... 33 m 3.5.2. Emniyet Rleleri.................................................................................................. 33 3.6. Soketler ....................................................................................................................... 34 3.7. Kontak Anahtar .......................................................................................................... 34 UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 35 LME VE DE ERLEND RME ....................................................................................36 RENME FAAL YET -4................................................................................................... 37 4. KONTAK ANAHTARI ..................................................................................................... 37 4.1. Grevi .........................................................................................................................37 4.2. Yap .......................................................................................................................... 37 s 4.3. Kontak Anahtar Kontrolleri ....................................................................................... 38 4.3.1. Kontrol ....................................................................................................... 38 asi 4.3.2. Devre Kontrol ....................................................................................................38 4.3.3. K Devre Kontrol............................................................................................ 38 sa UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 39 LME VE DE ERLEND RME ....................................................................................40 RENME FAAL YET -5................................................................................................... 41 5. OTOMOB TES L SATINDA KULLANILAN KABLOLAR .......................................... 41 5.1. Kablo Malzemesi ........................................................................................................41 5.2. Kablo Renkleri ............................................................................................................41 5.3. Kablo Kesitleri:........................................................................................................... 42 5.4. Otomobil Tesisat Kullan Soketler .................................................................. 42 nda lan 5.4.1. Tan .................................................................................................................. 42 m UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 44 LME VE DE ERLEND RME ....................................................................................45 MODL DE ERLEND RME .............................................................................................. 46 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 47 KAYNAKA .........................................................................................................................49

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 525MT0021 Motorlu Aralar Teknolojisi Alan Tm Dallar Ak ve Otomotiv Elektrik Tesisat Bu modl ile Aknn grevlerini, al prensiplerini, ma e itlerini renecek; Aknn yapn kapasitesini, ta s , ta gre ak seimini yapacak; Ak elektrolitini haz rlayacak. e arj itlerini ve kontrollerini renecek, otomobil elektrik tesisat devre elemanlar n renecek bir e materyalidir. itim 40/32 Temel Elektrik ve Elektronik 2 Modln Ba armOlmak Ak otomotiv elektrik devre elemanlarn ar te n za his, onar ayar ve bak n m m yapmak. Genel ama renci: Ak ve otomobil elektrik tesisat devre elemanlarn ar te onar ayar ve bak nara n za his, m; m teknik katalo uygun olarak yapabilecektir. una Amalar 1-Akleri skebilecek, retici firmalar n teknik de n erlerine gre kontrollerini yapabilecek ve ara zerinde takabilecektir. MODLN AMACI 2- Aky retici firmalar teknik de n erlerine gre arj edebilecektir. 3- Oto elektrik tesisat devre elemanlar ara katalo ve n una standartlar uygun olarak kontrol edebilecek ve na de tirebilecektir. i 4- Ara zerinde kontak anahtar ular ara katalo ve n una standartlar uygun olarak tespit edebilecektir. na 5- Basit tesisat onar n katalo ve standartlar mlar ara una na uygun olarak yapabilecektir. Oto tamir atlyesi ve oto elektrik atlyesi bilgisayar laboratuar , tepegz, slytlar, CD, VCD gsterimi Modl iinde ve sonunda verilen oktan semeli sorular cevapland rarak kendinizi de erlendiriniz, sonular n retmeninizle payla arak eksikliklerinizi tamamlayabilmeniz iin gereken bilgileri al z. n

SRE N KO UL YETERL K

E M RET T M ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLEND RME

iii

iv

G R G R
Sevgili renci, Otomotiv teknolojisinde bir otomobilin ilk al mas otomobil zerindeki k ve ve zel al cdonan n al mlar n masiin elektrik kayna ihtiya vard Bu ihtiyac na r. kar layan eleman ak (batarya veya akmlatr )olarak adlandl Ak gn getike rr. otomotiv teknolojisine paralel olarak kaliteli ve yksek kapasiteli akler geli tirilmektedir. Petrol rezervlerinin azaldiki binli y n ba llar teknoloji byk bir h nda zla geli mektedir. Teknolojik geli melerde anahtar rol elektrik ve elektronik para ve sistemlerindedir. Bu modlde temel elektrik paralar ndan ak e itlerini ve yeni aklerin zelliklerini, edilmelerini, kontrollerini bulacaksz. Kalsiyumlu ve jelli aklerin stnlklerini arj n anlayacaksz. Aklerin niin bak z oldu n ms unu, saklanmalar n ve kullan mrlerinin n m nasbu kadar artn renebileceksiniz. l Otomobil tesisatlar kullan devre elemanlar meydana gelen geli ve nda lan nda me de imleri; e i itlerini, grevlerini; tesisatlar kullan kablo malzemelerini, kablo nda lan renklerini e itlerini ve soketlerini reneceksiniz. Otomobilinizin farlar yanm yorsa, otomatik camlar a yorsa, sinyaller lm al yorsa bu gibi ar n otomobilin minicik bir sigortas n atmas m zalar n ndan kaynaklanabilece anlayacak ve kavrayacaks z. ini n

 RENME FAAL YET 1 RENME FAAL YET -1

AMA
Akleri skebilecek, retici firmalar n teknik de n erlerine gre, kontrollerini yapabilecek ve ara zerinde takabileceksiniz

ARA TIRMA
Ak imalatyap bir i lan letmeye giderek aknn yap ld malzemelerin nelerden meydana geldi ini renip ve rapor ederek sfta arkada n n lar za sununuz.

1. AK
1.1. Aknn Tan m
Elektrik enerjisini kimyasal enerji olarak depo eden ve devresine al ba c land zaman bu enerjiyi tekrar elektrik enerjisine evirerek ddevreye veren bir retetir.

1.1: Ak ve kmlar ekil s

1.2. Aknn Grevleri

* Ara motoru al zamanlarda kullan mad lacak allara ak gndermek. c m (Radyo. Kalorifer, sigara yakaca, lambalar gibi allar.) c * Motorun ilk anda al abilmesi iin mar motoruna elektrik ak vermek. m * Motor alrken elektrik sisteminde voltaj ve amperaj dengelemesi yapmak.(Yani yksek devirlerde alternatrn retece voltaj bazen fazla ykselece i inden allarzarar grmesine sebep olabilir.) Bu durumda ak alternatrn olu c n turdu u ak n bir k n m sm zerine alarak a voltajykselmesini nler. r n Ayr ta alrken motordan hareket alan sistemi allar ca t arj c besleyebilse de motor durdu anda bazgereksinimler iin yine elektrik enerjisine ihtiya vard Bu u r. fonksiyonlar arata ak ile sa lanmaktad Bu aknn ara zerindeki evrimi a r. a daki gibidir.

1.2: Elektrik devresi ekil

1.3. Aknn al Prensibi ma

Aklerin al ma ekilleri do ak reteleri olan piller gibidir. Bataryalar ru m bo zaman doldurulur. Elektrolit ad ald verilen asit veya baz karm ierisine iki ayr cins metal paras sokal Metallerin ddevresine bir elektrikli al ba nda, sistemin i m. c land devresindeki kimyasal reaksiyon dolayyla do ak verilince aln al rd s ru m c n t grlr. rne volta pilini ele al in rsak ekilde grlen kaptaki slfrik asit ierisine inko ve baklevhalar r kondu unda bu iki maden aras 1 voltluk gerilim meydana gelir ve sistem nda bir volta pilidir. bataryalar da bunlar gibidir. Fakat voltaj rmak iin iersindeki te art elemanlar de tirilir ve o l i altr.

1.3: Volta pilinin olu ekil umu

1.4. Ak e itleri
1.4.1. Kur Ak un Kur akler yap un olarak 3 kmdan olu s maktad Batarya kutusu, elemanlar ve r: elektrolit denilen kimyasal karm.

1.4.1.1.Batarya Kutusu
Sert plastikten presleme suretiyle yap r. lm erisindeki elemanlarbirbirine temas t n etmemesi iin blmlenmi tir.

1.4.1.2.Elemanlar
Plakalar, seperatrler, kutup ba , eleman kapave elektrolitten olu lar maktad r.

1.4.1.3.Elektrolit
Slfrik asit ve saf su karm r. Ak (batarya) iersindeki kimyasal reaksiyonu d sa lar.

1.4.2. Kalsiyumlu Ak Gnmzdeki kur un-asit bataryalarda kullan kur lan un zgaralar mekanik ve n kimyasal dayanakl artt ln rmak iin kur ierisine eklenen antimonun yerini kalsiyum un alm r. Antimon bataryan al t n mass nda gaz olu ras umunu h zlandr ve a r rsu kayb neden olur. Bu nedenle bu bataryalar srekli bak gerektirir. Antimonun bu na m olumsuz etkisini gidermek iin zgaralara antimon yerine kalsiyum eklenir. Kalsiyumun avantaj normal voltajlar gaz olu arj nda umunu 75 oran azaltmolmasr. Bu nedenle nda d normal al mrlerinde su ilavesine gerek duymazlar ma

1.5. Kalsiyumlu Aklerin stnlkleri

1. Bir daha a lmamak zere tamamen kapat lmkapak 2. Yksek yo unlukta plakalar 3. Dayan polipropilen kutu kl

1.6. Aknn Yap s

1 Toz kapaklarPlastikten yap r ve zerinde gaz sa : lm t kn layacak havaland rma delikleri vard r. 2 Eleman kapa: Elektrolit doldurulmas ve seviye kontroln sa n lar. 3 Pozitif Kutup: Genellikle yanlkablo ba s nlemek iin daha kal yap lantn n lmya da bir marka ile i aretlenmi tir. 4 Negatif plakalar: Btn plakalar kur ala ereveden olu ve aktif kur un ml ur unla dolu blmleri meydana getiren ok miktarda hcreye sahiptir. 5 keltme zgaralar Kimyasal reaksiyun sonucu ortaya : kacak olan art ak klar kab n alt n ndaki keltme zgaralar toplan nda r. 6 Seperatrler: K devreyi nlemek amac her plakan aras yerle sa yla n na tirilmi tir. Plakalar asidin serbeste dola na izin verecek m ekilde ve asidin zarar veremeyece i kimyasal yap olan plastik malzemeden yap r. s lm t 7 Pozitif plakalar: Btn plakalar kur ala ereveden olu ve kur peroksitle un ml ur un dolu blmleri meydana getiren ok miktarda hcreye sahiptir. 8 Ba lant Kprleri: Plaka grubunda kullanr. + kutbu bir sonraki kutba ba l layan BA LANTI KPRLER kab ak zerinden gerekle ir. 9 Elektrolit: Her hcrede plakalarzerini kapayacak seviyeye kadar doldurulur. n

10 Ak kutusu: Birbiriyle ba lanmak zere veya altblme ayr plastik lm dkmdr. 11 Kapak: S geme veya s rmaz kaynak ile tak k zd lmplastik dkm parad r. 12 Negatif kutup: Ular serbest kalan kutuplar ba kutuplar lant durumuna gelir.

1.4: Aknn yap ekil s

1-Ak toz kapa 2-Ak eleman kapa 3-Art kutup ba 4-Eksi plaka 5-Izgara 6-Separatr 7-Art plaka 8-Kpr 9-Ara blme 10-Ak kutusu 11-Ak st kapa 12-Negatif kutup ba

1.7. Ak Etiketi
Ak zerindeki etiketlerin yorumlanmas A Kod: 12 Volt B Kapasite C Kutuplarba n lantekli, ak kutusu yksekli kalite performans seviyesi i, D Mar ras ekilebilecek maksimum ak s nda m (rnek: 420 A ak 042 gsterilir.) m E Boyut standartlar LB1 (k boy) simgesiyle kar sa labilir. la

 1.5: Ak etiketi ekil

1.8. Ak Kapasitesini Etkileyen Faktrler

a)Plakalardaki aktif madde miktar b)Elektrolitteki asit miktar c)Plakalaryzey alanlar n Yukar sayd mmaddelerdeki nitelik artt batarya kapasitesi de artar. daki z ka

1.9. Ta Gre Ak Seimi ta

JAPON ARALAR YERL ARALAR AVRUPA ARALAR HAF T F CAR ARALAR 45 Ah Dar Tip 55 Ah - 60 Ah 88 Ah - 100 Ah 72 Ah - 90 Ah

1.10. Ak Kontrolleri
1.10.1. Gzle Kontrol Ak yzeyinde pislik bulunmamal r. d Ak kutusunda atlak bulunmamal r. d Kutup ba nda oksitlenme olmamal r. lar d Elektrolit seviyesi plakalar 11,5 cm zerinde olmal r. n d Eleman toz kapaklar zerindeki deliklerin aolmas dikkat edilmelidir. k na Gev ba lar s lmal r. ek lant k d Kontrol gznde farkl renk gstergesi vard r.

1.6: Kontrol gz ekil

Ye il: Yk durumu iyi, ak iyi durumda

Siyah: Yk durumu kt, aky edin arj

Sar : Elektrolit seviyesi d k akye su ilave edin

1.7: Renk gstergeleri ekil

1.10.2. Yzeyden Kaak Kontrol Bir voltmetre ile bataryan yzeyinde kaak olup olmadkontrol edilebilir. n Kullan voltmetrenin bir ucu bataryan negatif kutup ba ba r. Di ucu ise lan n na lan er batarya yzeyinde gezdirilir. E voltmetrede de okunuyorsa, okunan blgede kaak var er er demektir. De okunmuyorsa batarya sa er lamd r. Ak yzeyinde kaak oldu unda, yzeyin s su veya sodal ile temizlenmesi cak su gerekir. 1.10.3. Yo unluk Kontrol Elektrolit yo unlu lmeye yarayan alete Hidrometre denir. Batarya i unu lerinde kullan hidrometreler bir cam tp ierisinde blmlenmi amand lan radan ibarettir. Tpn ucunda lastik nga sl b l tpe elektrolit alr. S n yo r kp raknca n v n unlu gre una amand yzer. S ra vseviyesinde elektrolit yo unlu unun de okunur. Elektrolit eri yo unlu gre bataryan durumu una n arj u ekildedir: 1,280 1,260 1,230 1,200 1.170 1,140 1,260 1,230 1,200 1,170 1,140 1,110 tam arjl 3/4 arjl 1/2 arjl 1/4 arjl z arjs tamamen bo

Renklere gre de hidrometrede batarya durumu kabaca grlebilir: arj Mavi - arjl Sar - 1 / 2 arjl K z z rm - arjs

1.10.4. Kapasite Kontrol

Kapasite
Aknn ara zerindeki tm allar c besleyecek miktardaki ak verebilece bir m inin gstergesidir. Birimi Amper-saattir. Sembol Ah d ok e kapasite tan r. itli mlar vard r. Bunlardan biri 20 saatlik ykleme kapasitesidir. Bu kapasiteyi belirlemek iin otomotiv aklerinde ak zerinde bulunan anma kapasite, 20 saatlik standart de sresine blnerek arj de ak bulunur. Bulunan ak ile ak eleman gerilimi 1.75 Volta d kadar de arj m m ene arj edilir. De sresi ile de ak n arp bize aknn kapasitesini verir. Bu kapasite arj arj m n m deneyi ak retim tesislerinde yap lmaktad r. rnek: Anma kapasitesi 60 Ah olan tam bir aknn gerek kapasitesini belirlemek iin arjl yap deneyde de ak 60 Ah / 20 = 3 Amper olarak bulunur. lan arj m Bulunan ak ile eleman gerilimi 1,75 volt olana kadar de edildi tespit edilen de m arj inde arj sresi 16,5 saattir. Aknn gerek kapasitesi 16,5 x 3 = 49,5 Ah olarak hesaplan r. Kapasite kontrol Kapasite kontrolnn amac aknn mar an , ndaki gerekli ak verip m veremeyece llmesidir. Kapasite kontrolnde ak kapasite lm cihaz inin kullanr. l Aknn etiketi zerindeki anma kapasite de okunur. Aknn toz kapaklarar. eri l Kapasite lm cihaz n Voltmetre ve Ampermetre ma kablolar n al Aknn art eksi ve kutuplar ba r. (Cihaz art na lan n kablosu aknn art kutbuna, cihaz eksi kablosu aknn n eksi kutbuna gelecek ekilde ba r). Daha sonra Cihaz Ykleme Topuzu saat ynnde lan n evrilerek ak anma kapasitesi de erinin katak mla yklenir.(rne 60 Ah in kapasitedeki bir ak 60 x 3 = 180 Amper ile yklenir.) Bu anda cihaz voltmetre n skalas ndaki de okunur ve hemen ykleme topuzu sola evrilerek kapal er konuma getirilir. Cihazda okunan de 12 voltluk aklerde 9,6 voltun alt olmamal r. Voltmetrede er nda d okunan de 9,6 volttan d erin k kmas elemanlar h kaynamas kapasitesinin ve n zla ak iyi olmad gsterir. n D KKAT: lm i lemini 15 saniyeden nce bitiriniz. Cihaz ykl durumda uzun sre tutmay z. Aksi taktirde ak ar n zalanabilir. 1.10.5. Vas zerinde Ykl Muayene ta Ak ykleme muayenesi mar motoru al r s ak voltaj kontrol etmek ld rada t n suretiyle de yapr. Bu kontrol iin batarya yo l unlu 1,225ten fazla(takriben batarya u yar veya tam ) olmal r. Elektrolit s ise 60 ile 90 F (15,5 C - 32,2 C) m arjl d cakl civar olmal r. Aksi halde elde edilecek sonular tam do olmayabilir. nda d ru Kontrol i leminde arac motoru al n mayacak, sadece mar yapacak konumda olmas gerekir. Ak kutup ba na Voltmetre volt skalas12 volttan byk olmak suretiyle lar ayarlan Voltmetrenin ma kablolar ular art eksi ular eksiye gelecek r. al art ya, ekilde ba r. Arac kontak anahtar lan n evrilerek motor tur atacak ekilde maryapr. Bu l durumda voltmetre skalas ndaki de okunur. Okunan de er erin 10 Volt tan a a da olmamasgerekir. Voltaj de erinin 10 volttan d k kmasallara yeterli ak n c m gitmemesine neden olur.

10

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

Basamaklar lem
Aky Skmek

neriler
Arackontak anahtar kapatz. n n n Aracel frenini ekiniz. n amurluk rtlerini tak haneden m alz. n Uygun anahtar kullan z. n Anahtarlar zerinde unutmay z. ak n Aknn art kutup kablosu oldu undan emin olunuz. C vataya uygun anahtar kulan z. n Kutup ba zarar vermeyiniz. na Aknn kutup ba n ras gre lar s na n karz. ektirmeyi kutup ba na sca lar k ba n lay z. Kutup ba n zedelenmemesine lar n dikkat ediniz. Aky ereveye ba layan c vatalar n yerini tespit ediniz. Kullandz tak n mlar temiz tutunuz. Temizleme s s vnkutup ba na lar srmeyiniz. Temizleme s s arackaportas vn n na temas ettirmeyiniz. Kablo ba n lar birbirine de dirmeyiniz. Kablo ba n lar tespit ediniz. Uygun anahtar kullan z. n Skme ve takma i s na dikkat lemi ras ediniz. Madde 1.10.1i okuyunuz ve uygulay z. n Ak kutusunda kk, atlak var m r yok mu kontrol ediniz. Ak etiketini kendinize do ru

Arac gvenli bir ekilde park ediniz ve amurluk rt bezlerini rtnz. Aknn asi kablosunun uygun anahtarla sknz. c vatas n

Aknn art t kablo ba n (yallm ) n c vatas uygun anahtarla sknz. n

Aknn kutup ba n ba lar larn lant n ektirme ile n kart z.

Aky, ak erevesine ba layan c vatadan uygun anahtar ile sknz. Ak yzeyini temizleme ss ile v temizleyiniz. Kutup ve kablo ba n f veya lar tel ra kablo ba temizleme aparat ile temizleyiniz. Kablo ba izolasyonunu kablo ba lar c vatalar sknz ve takz. n n Aky Gzle Kontrol Ediniz.

Ak etiketini inceleyiniz.

11

 Aknn kutusunu inceleyiniz.

Batarya kutusunda atlakl ve elektrolit k snt olup olmad kontrol ediniz. z s n Aknn ba lama erevesinin ba lant kontroln yap z. n Ak yzeyinin kuru ve temiz olup olmad n kontrol ediniz. Ak toz kapaklar deformasyon ve nda hava deliklerinin a olup k k olmad n kontrol ediniz. Ak kablo ba lar gev lant nda eklik ve oksitlenme olup olmad kontrol n ediniz. Ak elektrolit seviyesini kontrol ediniz.

eviriniz. Etiket zerindeki yaz n anlam lar n reniniz. Elektrolitin zerinize dklememesine dikkat ediniz. Gvenlik kurallar uyunuz. na Bataryada ar sebep olan ve arzu zaya edilmeyen durumlar dzeltiniz. Ak erevesinin ba lantyerlerini tespit ediniz Ba lar sa olup olmad n lant n lam kontrol ediniz. Aknn st k ndaki pislikleri sm temizleyiniz. Kuru bez alaknn zerini siliniz. p Ak toz kapaklar n p kar temizleyiniz. Ak toz kapaklar n hava alma n deliklerinin a olup olmad n k kontrol ediniz. Ak kablo ba lar kontrol lant n ediniz Kutup ba oksitlenmi sodal lar se su veya s su ile temizleyiniz. cak Eleman kapaklar aarak elektroliti n kontrol ediniz. Eksilmi saf su ilave ediniz. se Elektroliti zerinize dkmeyiniz. Ak amper de erlerini katalogdan bularak kar tn rz. la Madde 1.10.2yi okuyunuz ve uygulay z. n D de k erdeki voltajlargsteren bir voltmetre kullan z. n Tak mlar temiz ve dzenli bulundurunuz. Voltmetre dikkatli bir ekilde devreye ba lanmal r. d leme ba lamadan nce, batarya kutup ba n lar kontrol ediniz. Voltmetrenin alp al n mad kontrol ediniz.

Ak amper- saat kapasite de erini bulunuz. Aknn yzeyinden kaak kontroln yapmak:

Negatif aralarda voltmetrenin asili negatif ucunu aknn kutup ba asi na ba n layz. Voltmetrenin seici d mesini uygun konuma getiriniz.

12

Voltmetrenin art ucunu, art kutup ba de na dirmeden batarya yzeyinde gezdiriniz.

Voltmetrenin art ucunu tespit ediniz. Voltmetreyi dikkatli bir ekilde devreye ba n lay z. Art kutup ba de na dirmemeye dikkat ediniz. Voltmetre de gstermemelidir. er De gsteriyorsa yzeyden kaak er vard r. Madde 1.10.3yi okuyunuz ve uygulay z. n Elektroliti etrafa s ratmamaya dikkat ediniz. Yo unlu mutlaka s gre u cakla dzeltiniz. Hidrometreyi dikkatli kullan z. n Ak toz kapaklar zedelemeden n n kartz. Elektroliti etrafa s ratmamaya dikkat ediniz. Hidrometreyi dikkatli kullan z. n Elektroliti zerinize dkmemeye aln z. Hidrometrede okunan de erleri katalog de erleriyle kar tn r z. la Yo unlu mutlaka s gre u cakla dzeltiniz. Bunun iin s gre cakla yo unluk dzeltme de erlerini gsteren hidrometreleri kullanz. n Eleman kontroln abuk yapmak istedi inde, ma al voltmetre kullan z. n Bu i her bataryanelemanlar lemi n na uygulamay z. n Aracmotorunu durdurunuz. n amurluk rtlerini rtmeyi unutmay z n Voltmetre kademesi 12 voltun bir kademe zerinde olmal r. d Okunan de ara katalog de er erinde olmalr. (rne 12.75 Volt gibi.) d in

Voltmetrenin de gsterip er gstermedi kontrol ediniz. ini Aknn yo unluk kontroln yap z. n

Ak toz kapaklar n n kartz.

Hidrometreyi eleman iersine tak z ve n elektroliti hidrometreye ekiniz. Hidrometreyle elektrolit yo unlu unu lnz. Termometre ile s k derecesini cakl lnz. Yo unluk de erlerinin dzeltmelerini yapz. n Bataryanher eleman llen n nda de erleri bulgu kontrol tablosuna yazz ve yorumlay z. n n

Aknn Voltmetre ile Kontroln Yapmak Arackaputunu aarak amurluklara n rtleri rtnz. Ak kutuplar voltmetre ular na n ba n layz. Voltmetre de okunan de okuyunuz. eri

13

Aknn Kapasite Kontroln Yapmak

Ykleme cihaz n(volt-amper) kablo ular ak kutup ba na ba n n lar lay z.

Madde 1.10.4 okuyunuz ve uygulay z. n Ykleme cihaz dikkatli kullan z. n n Ampermetre kablo ular kutup n ba na iyi yerle lar tiriniz.

Ykleme cihaz kapasite n konumuna getiriniz.

lm

Ykleme cihaz kontrol sonular nda n okuyunuz. Aknn voltmetre ve ampermetre ile n arj kontrol ediniz. Arac kaputunu aarak amurluklara n amurluk rts rtnz. Voltmetrenin seici d mesini volttan byk konuma getiriniz. 12

Ak kutup ba na voltmetre kablo lar baklar ba n l n lay z.

Ykleme cihaz n kullanma n katalogunu inceleyiniz. Gvenlik kurallar uyunuz, na alrken temiz ve dzenli olmaya zen gsteriniz. Ykleme cihaz nda kontrol sonular n katalog de erleriyle kar tn r z. la Ampermetre kablo ular kutup n ba na iyi yerle lar tiriniz. Voltmetre dikkatli bir ekilde devreye ba lanmal r. d Aracmotorunu durdurunuz. n amurluk rtlerini rtmeyi unutmay z n Voltmetrenin seici d mesini 12 volttan byk konuma getirmeyi unutmay z. n Voltmetreyi temiz ve dzenli kullan z. n Voltmetre dikkatli bir ekilde devreye ba lanmal r. d Aknn artve eksi kutup ba n lar belirleyiniz. Kablo ular kar rmayz. n t n Vitesi bo al z. a n El frenini ekiniz. Gvenlik kurallar na uymaya alrken temiz ve dzenli olmaya zen gsteriniz. Katalogdaki de erine bakz. n Voltaj de erini katalogdaki de erlerle kar tp yorumlay z. r la n Madde 1.10.5i okuyunuz ve uygulay z. n Motorun al mamas iin gerekli nlemleri al z. n Voltmetre ma kablolar uygun al n

Arac n motorunu al rarak t voltmetrede voltaj de erini okuyunuz.

Voltaj de erini yorumlayz. n

Aky Vas zerinde Ykl Muayene ta yapmak

14

 Aky Takmak Aky, ak erevesine ba layan c vatas uygun anahtar ile tak z. n n

Aknn nce kablosunun c asi vatay uygun anahtarla tak z. n Aknn art t kablo ba n (yallm ) n c vatas uygun anahtarlara takz. n n

bir ekilde ba n layz. Voltmetredeki lm de erini 12 voltun zerindeki kademeye getiriniz. lm sonucunda, voltaj de erinin 10 volttan a adaki bir de erde olmamas gerekti gzlemleyiniz. ini Ak erevesinin ba lant yerlerini tespit ediniz. Aky yerine oturtunuz. Anahtarlar zerinde ara unutmay z. n Aknn nce kablosunu tespit asi ediniz. Uygun anahtar seiniz. Art oldu ucu undan emin olunuz. Kablo ular birbirine n de dirmeyiniz. Anahtarlar zerinde ara unutmay z. n

15

LME DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

OBJEKT TESTLER (LME SORULARI) F renme faaliyetinde edindi iniz bilgileri lmeye ynelik oktan semeli test haz rlanm r. Bu testi kendi kendinize uygulay z. t n 1 . Mar motoruna ilk hareket iin elektrik veren devre eleman hangisidir? A) Ak B) Alternatr C) Reglatr D) Karbratr

2 . A adakilerden hangisi ak e itlerinden de ildir? A) Kur ak un B) Bronz ak C) Kalsiyumlu ak D) Jelli ak

3 . A adakilerden hangisi aknn paralar ndand r? A) Elektrolit B) Seperatr C) Ak kutusu D) Hepsi

4 . Akde hangi kontroller yap lmaz? A) Gzle kontrol B)Yo unluk kontrol C) Kapasite kontrol D) Ykseklik kontrol

5 . Ak iersindeki elektrolit plakalarneresinden olmal r? n d A) zerinde B) Alt nda C) Ortas nda D) Hizas nda

DE ERLEND RME Cevaplar z n cevap anahtar kar tn Yanlcevaplar z iin faaliyetin ilgili yla rz. la n konular tekrar ediniz. n

16

 RENME FAAL YET 2 RENME FAAL YET -2

AMA

Akleri retici firmalar teknik de n erlerine gre edebileceksiniz. arj

ARA TIRMA
Okulumuzun atlyesindeki akleri teknik de erlerine ve katalogdaki de erlerine bakarak arja ba lama tekniklerini renerek retmeninize rapor halinde sununuz..

2. AK ELEKTROL N T N HAZIRLANMASI VE YO UNLUK KONTROL

Aknn (bataryan iinde slfrik asit ve saf su oldu biliyoruz. E bunlar n) unu er belli oranda kar rp haz l t rlanm de ve bunu bizim yapmam gerekiyorsa ok ilse z dikkatli olmak gerekir. Elektrolit haz rken daima asit, suyun iine yavayava rlan dklmeli, tahta veya cam ubukla kar r d E asit ierisine su dklrse s lmal r. er t rama yaparak etrafa zarar verebilir. Elektrolit haz rlarken kullan lacak asit ve su miktar bulmak iin haz n rlama ekline gre iki yntem vard r:

2.1. A k Esas Gre Elektrolit Haz rl na rlanmas

Tam bir bataryanyo arjl n unlu 1,280 kabul edecek olursak, bunun % 39u asit unu ve % 61i sudur. Bunu formle uygulayacak olursak yazabiliriz. yle Gereken asit miktar = Haz (kg) rlanacak elektrolit miktar x 39 / 100 (kg) Gereken su miktar = Haz (kg) rlanacak elektrolit miktar x 61 / 100 (kg) rnek: Saf slfrik asit kullanarak 40 kg elektrolit haz rlamak iin gerekli su ve asit miktar bulunuz? n zm: 40 x 39 / 100 = 15,6 kg asit kullanr. l 40 x 61 / 100 = 24,4 = kg saf su kullanr. l

17

2.2. Hacim Esas Gre Elektrolit Haz na rlanmas

Aklerde kullan lacak elektrolit, yo unlu 1,835 olan saf asit veya 1,400 olan u, slfrik asidin sulandlmas elde edilir. A tabloda hacim esas gre elektrolit r ile a daki na haz rlarken kullan lacak asit ve su miktar birim hacimler halinde verilmi tir. 1.835 kg/litre yo unluktaki saf asit kullanrsa; l Su Birim Yo unluk Hacmi Hacmi 1,200 13 3 1,225 11 3 1,250 13 4 1,280 11 4 1,290 6 3 1,300 5 2 1,345 2 1 1,400 3 2 1,400 yo unluktaki sulandlmasit r kullanrsa; l Su Birim Yo unluk Hacmi Hacmi 1,200 13 10 1,225 10 10 1,250 15 20 1,280 11 20 1,290 9 20 1,300 4 10 1,345 1 7

Trkiye iklim artlar kullan nda lacak 1,280 yo unlukta elektrolit haz rlamak iin; 1,835 yo unlu unda 4 hacim asit, 11 hacim suya kar r larak 15 hacim elektrolit elde t edilir.

2.3. Hidrometre
Bir cam tp iersinde taksimlendirilmiamand radan meydana gelen hidrometre akdeki yo unlu llmesinde kullanr. Hidrometrenin zerindeki lastik s l un l kp b ldnda akdeki elektrolit tpn iine ekilir ve blmlenmi s rak kmdan de okunur. er Hidrometreden de okunurken gz hizas bakr. Elektrolit iersindeki yabanc er nda l maddeler yo unlu yanlokunmas sebep olabilir. un na Hidrometre amand nblmlenmesi 2 ralar n ekilde yapr. l 2.3.1. Su Yo unlu Gre Blmleme una Saf suyun yo unlu 1 olarak kabul edersek, unu amand bunun st katlar ra ndan 1,1001,325 aras 0,005 fark nda gsterebilecek ekilde blmlenmi A e tir. a da itli yo unluk de erlerinin kar olan de l arj erleri verilmi tir.

YO UNLUK

AK ARJ DURUMU

1,260-1,280 Tam arjl 1,230-1,260 3/4 arjl 1,200-1,230 1/2 arjl 1,170-1,200 1/4 arjl 1,140-1,170 Ancak ate leme sistemini besleyebilir. 1,100-1,140 Tamamen z. arjs Bu de erleri okurken virgl kaldlarak okunur. rnek: 4 Bin iki yz altmgibi. r

18

2.3.2. Bome Esas Gre Blmleme: na Elektrolitin iersindeki asit miktar gre yapr. Saf su (0) bome ve saf asit (66) na l bome olarak kabul edilmi Trkiye tir. artlar 30-32 bome tam bir aky ifade eder. nda arjl Bome esas gre blmlendirilmibir de elektrolit yo na eri unlu evirmek una istersek bome de erinden 4 p elde edilen sayn nne 1, sonuna 0 ilave edilir. kar n Elektrolit yo unlu unun bome kar nbulmak iin ise llen yo l unluk derecesinin ba ndaki ve sonundaki say atr ve kalan say 4 eklenirse bome derecesi lar l ya bulunur. rnek: 1,260 yo unlu unun bome kar n bulunuz? l 1,260 ba ndaki ve sonundaki say silersek. 26 +4 = 30 bome lar rnek: 30 bomenin kar olan yo l unluk de erini bulunuz? 30 4 =26 1260

ekil-10- Hidrometrenin Kmlar s

2.1: Hidrometre ekil

2.4. Aklerin ve De arj arj

2.4.1. Aknn De arj arjlbir akde pozitif plakan aktif maddesi kur peroksittir. (PbO 2) Negatif n un plakan aktif maddesi ise kur n undur. (Pb) Elektrolit ise su ve slfrik asit (H2O + H2 SO4 ) karm r. d

19

Ak bir alya ba zaman ak vermeye ba 11.a da grld gibi c land m lar. ekil Ak de olurken elektrolit iersindeki slfrik asit (H2SO4 ) hidrojen ve slfat iyonlar arj na ayrr. Slfat iyonlar pozitif ve negatif plaka ile birle kur slfat erek un (PbSO4) olu turur. Pozitif plakadaki oksijen de hidrojen iyonlar birle ile erek suyu (H2O) meydana getirir. De olan bir bataryada elektrolit iersindeki slfrik asit miktar rken su miktar arj azal artar ve karmyo n unlu d ( u er. ekil: 11.b)

ARJLI AKNN DE ARJ OLMASI - Plaka Pb Pb O2 + Plaka

Elektrolit 2H2 SO4 + H2O

2.2: A. Aknn de olmas ekil arj

DE ARJ OLMUAK - Plaka + Plaka

Pb SO4

Pb SO4

Elektrolit
2.3: ekil arjl aknn de olmas bir arj

20

H2 O H2 O H2 O
2.4: De olmu ekil arj ak

2.4.2. Ak arj Ak eleman plakalar nda kimyasal bak aras mdan bir fark yoksa buna de (bitmi arj ) ak denir. De olmubir aknn olmasise yukar anlat arj arj da lanlar tersidir. Ak n arj olurken plakalardaki kur slfat (PbSO 2), kur (Pb) ve slfat (SO4 ) kklerine ayrr. un un Elektrolitteki su da (H 2O) hidrojen (H) ve oksijen (O) elementlerine ayrr. Slfat kkleri plakalardan ayr larak hidrojenle birle ve slfat asit ir eklinde elektrolite geer. Ayn zamanda oksijen de pozitif plakadaki kur birle kur peroksit (PbO2 ) meydana unla erek un getirir. Bylece ak plakalar nda kimyasal bir reaksiyon meydana geldi aras inden bir arjl ak olmu olur.

2.5. A ve De n Zararlar arj r arj

2.5.1. A n Zararlar arj r Pozitif kutup ba n kabarmas ve ak kutusunun deforme olmas neden olur. n na na Ara zerinde a olan akde ok ssu eksilir. Bunun sonucunda plakalar hava ile arj r k temas eder, yzeyler slfatla sertle arak ir. 2.5.2. A De n Zararlar r arj Aknn plakalar meydana gelen kur slfatlar yzeyde sert bir tabaka meydana nda un getirir. Buna da slfatla denir. Kolay kolay zlemez. De olmu ma arj bataryan pozitif n plakalar k s kta donarak hasara u d cakl rar.

2.6. Ak Etme Metotlar arj

2.6.1. Yava arj Uzun sre kullan lmadan bekletilen aklerin plakalar slfatla olur. Sertle nda ma en plakalar zmek iin yava uygulan nce akye bir al ba arj r. c lanarak ak tamamen bo l Sonra aknn iindeki elektrolit bo lve saf su konur. Ak 0,5-1 amper lik bir altr. altr ak 60-100 saat aras edilir. sresi bitiminde ak iindeki elektrolit mla nda arj arj bo larak uygun yo alt unlukta elektrolit ilave edilir.

21

2.6.2. Normal arj Ara, aknn bitmesinden dolayal yorsa, ak al p d da normal m n ar arja ba r. Normal cihazlar lan arj sabit ak ettiklerinden birden ok ak, seri ba mla arj lanarak ayn anda edilebilir. arj Bir aky normal ba arja larken dikkat edilecek noktalar: Aknn yzeyi temizlenir. Ak toz kapaklar l ar. Yo unluk muayenesi yapr ve elektrolit seviyesi tamamlan l r. Birden fazla ak seri ba lanm en kk kapasiteli akye gre ak seilir. sa arj m ak ak kapasitesinin 1 / 10 ile 1 / 20 si aras seilir. (rnek: Anma arj m nda kapasitesi 60 Ah olan akde ak 3 6 amper aras olmal r.) arj m nda d olurken zaman zaman elektrolit yo arj unluk kontrol yapr. l 2.6.3. abuk arj Bu i lemin amac arj olmu de aky k zamanda mar basacak getirmektir. sa a ekle Slfatla k devreli, eski ve aktif maddesi gev akler abuk edilmemelidir. m sa , emi arj Ssabuk uygulanan bataryalarmr azal abuk k k arj n r. arjda, ak 12 voltluk arj m akler iin 2550 amper aras ndad Btn aklerde 1520 dakika uygulanmas r. gereken bir i lemdir. abuk i arj leminde toz kapaklar lmal r. a d 2.6.4. Ara zerinde arj Ara zerindeki alternatr ve reglatrden meydana gelen sistemi ile yapr. arj; arj l Ara zerindeki i arj lemi, sabit voltajla yap i lan lemdir. voltaj de 13.8 volt ile arj eri 14.2 volt de erleri aras olmalr. nda d 2.6.5. Ak Sresinin Tespiti arj
12,25 V Gerilim 12,40 V Aras 2 Amper 8 saat 2,5 Amper 7 saat 2,5 Amper. 8 saat 3 Amper 7 saat 3,5 Amper 7 saat 4 Amper. 7 saat 4 Amper 8 saat 12,10 V 12,25 V Aras 2 Amper 10 saat 2,5 Amper. 9 saat 2,5 Amper 10 saat 3 Amper. 9 saat 3,5 Amper 9 saat 4 Amper 9 saat 4 Amper 10 saat 11,95 V 12 10 V Aras 2 Amper 12 saat 2,5 Amper. 11 saat 2,5 Amper. 12 saat 3 Amper. 11 saat 3,5 Amper 12 saat 4 Amper 11 saat 4 Amper 12 saat 11,80 V 11,95 V Aras 2 Amper 14 saat 2,5 Amper. 13 saat 2,5 Amper. 14 saat 3 Amper. 13 saat 3,5 Amper 14 saat 4 Amper 12 saat 4 Amper 14 saat 11,65 V 11,80 V Aras 2 Amper 16 saat 2,5 Amper. 15 saat 2,5 Amper. 16 saat 3 Amper. 15 saat 3,5 Amper 16 saat 4 Amper 14 saat 4 Amper 16 saat 11,50 V 11,65 V Aras 2 Amper 18 saat 2,5 Amper. 17 saat 2,5 Amper. 18 saat 3 Amper. 17 saat 3,5 Amper 18 saat 4 Amper 16 saat 4 Amper 18 saat

35 Ah 40 Ah 45 Ah 50 Ah 60 Ah 63 Ah 70 Ah

22

80 Ah 95 Ah 105 Ah

4,5 Amper. 8 saat 5,5 Amper. 8 saat 6 Amper. 8 saat

4,5 Amper. 10 saat 5,5 Amper 10 saat 6 Amper 10 saat

4,5 Amper. 12 saat 5,5 Amper 12 saat 6 Amper 12 saat

4,5 Amper. 14 saat 5,5 Amper 14 saat 6 Amper 14 saat

4,5 Amper. 16 saat 5,5 Amper 16 saat 6 Amper 16 saat

4,5 Amper. 18 saat 5,5 Amper 18 saat 6 Amper 18 saat

rne 45 Ah kapasiteli bir aknn voltaj in lld nde 12.00 volt grlyor ise aknn 2,5 Amper ak ekecek m ekilde en az 12 saat ba arja lanmas gerekir.

2.7. Aknn Self - De arj

Kullan lmadan uzun mddet bekletilen bataryan iinde, bir ak veriyormugibi n m kimyasal reaksiyon meydana gelir. Bu olaya self de (kendi kendini de denir. S k arj arj) cakl ykseldike bataryan self de h da artar. nk yksek s kta batarya elektrolit n arj z cakl yo unlu azal u r 2.7.1. Slfatla ma Aknn plakalar meydana gelen kur slfatlar yzeyde sert bir tabaka meydana nda un getirir. Buna slfatla denir. ma

2.8. Kullan lmadan Bekletilen Aklerde Yap lacak lemler:

Uzun mddet depolama mecburiyetinde kal akleri mmkn mertebe so nan uk yerlerde muhafaza etmeli ve en fazla 30 gnde bir tam ederek meydana gelen arj slfatla may nla kal madan yok etmelidir. Byk olan iyerlerinde fazla say akleri bir arada depolamak mecburiyeti daki oldu undan akleri zel cihaz ba arj na lanarak muhafaza edilmelidir.

23

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

lem Basamaklar neriler Aky redresrl cihaz arj ile arj Madde 2.7.1 ve 2.7.2yi okuyunuz ve etmek: uygulayz. n Aknn eleman toz kapaklar Eleman toz kapaklar zedelemeden n n sknz. Elektrolit seviyesini s yla sknz. ras kontrol ediniz. Elektroliti elbisenize de dirmeyiniz. arj cihaz n kablolar ak n n kutup ba na ba n lar lay z. arj cihaz n n voltaj ayar d mesini edilecek aknn arj voltaj gre ayarlay z. na n arj cihaz alr duruma n getiriniz. arj cihazn n amper ayar d mesini (kapasite de erinin 1/10 1/20si) edilecek aknn arj amperaj gre ayarlayz. na n sresince ak yo arj unlu unu lnz. Kullan lan redresrn zel talimat na uyunuz. Cihaz kablolar kutup ba na sca n n lar k ba n layz. Redresrn voltaj ayar d mesini devreye ba oldu lam unuz batarya toplam voltajlar gre ayarlayz. na n cihaz konrol ediniz. arj n Redresrn voltaj ayar d mesini devreye ba lamoldu unuz ak toplam voltajlar na gre ayarlay z. n Hidrometreyi dik konumda hizas tutunuz. nda Gvenlik kurallar uyunuz. na ve gz

Aky abuk cihaz arj ile arj etmek (Ara zerinde): Aracamurluklar rtnz. n n

Madde: 2.7.3 okuyunuz ve uygulayz. n amurluk rtlerini rtmeyi unutmay z n

Aknn eleman toz kapaklar n sknz ve elektrolit seviyesini kontrol ediniz. arj cihaz n kablolar ak n n kutup ba n lay z. lar ba n arj cihaz n n voltaj ayar d mesini edilecek aknn arj voltaj gre ayarlay z. na n

Aky dz bir yere b n rakz. Ak toz kapaklar n zedelemeden n kart z. Hidrometreyi dikkatli kullan z. n Elektrolit ok tahrip edici zelli sahiptir e Gvenlik uyar na dikkat edininiz. lar arj cihazn n kullanma talimat n okuyunuz. Cihaz kablolar kutup ba na sca n n lar k ba n layz. cihaz n d arj n mesini, devreye ba lam oldu unuz batarya toplam voltajlar gre na ayarlayz n Ak voltaj de erlerini kataloga bakarak reniniz.

24

arj cihaz alr duruma n getiriniz. arj cihazn n amper ayar d mesini edilecek aknn arj amperaj gre ayarlayz. na n

cihaz n fi pirize tak z. arj n ini n cihaz konrol ediniz. arj n Ak zerindeki amper de erini okuyunuz. Gvenlik kurallar uyunuz. na arj cihazn n kullanma talimat n okuyunuz. Yo unluk de erlerini tablo de erleriyle kar tn rz. la

arj cihaz n n zaman ayar d mesini ayarlay z. n sresince ak yo arj unlu unu lnz.

25

LME DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

OBJEKT TESTLER (LME SORULARI) F renme faaliyetinde edindi iniz bilgileri lmeye ynelik oktan semeli test haz rlanm r. Bu testi kendi kendinize uygulay z. t n 1. Aknn yo unluk kontrol hangi lme cihaz yapr? ile l A) Termometre B) Ohmetre C) Hidrometre D) Ampermetre

2. Trkiye iklim artlar kullan nda lacak aklerin yo unluk de ne kadar olmal r? eri d A) 1,280 B) 1,250 C) 1,290 D) 1,400

3. Ak elemanlar nda kimyasal bak aras mdan bir fark varsa ak hangi durumdad r? A) De olmu arj ak B) ak arjl C) Yar m arjl D) Az arjl

4. A a dakilerden hangisi ak etme metotlar arj ndand r? A) Yavaarj B) Normal arj C) abuk arj D) Hepsi

DE ERLEND RME Cevaplar z n cevap anahtar kar tn Yanlcevaplar z iin faaliyetin ilgili yla rz. la n konular tekrar ediniz. n

26

 RENME FAAL YET 3 RENME FAAL YET -3

AMA

Oto elektrik tesisat devre elemanlar ara katalo ve standartlar uygun olarak una na kontrol edebilecek ve de tirebileceksiniz. i

ARA TIRMA
Sanayideki bir servise gidilerek otomobillerde kullan devre elemanlar n lan n al mas tesisatlar ve hakk bilgi toplayarak rapor halinde nda retmeninize sununuz.

3. OTOMOB TES L SATLARINDA KULLANILAN DEVRE ELEMANLARI

3.1. alterler
Elektrik sistemlerinde istendi anda elektrik devrelerini amaya ve kapatmaya i yarayan anahtarlard rete ile al aras seri olarak ba r. r. c na lan alterleri iki grupta inceleyebiliriz: 3.1.1. Mekanik alterler Daha ok, az ak eken devrelerde kullanr. Kumanda m l ekline gre basma, ekme ve evirme suretiyle al tipleri vard Kullan klar an r. ld devrenin zeli gre guruba ine ayrr: l

3.1.1.1. Tek Kontakl alterler

Yap olarak bir gvde zerine yerle tirilmi kontak ve bir kprden meydana gelir. iki Kpr iki konta birle tirmeye ve amaya yarar. rne korna, fren lambalarmar in, , sistemlerinde kullanr. l

3.1.1.2. ift Kontakl alterler

Genellikle ekme ve evirme suretiyle alr. kademeli al posizyonuna sahip ki ma al devrelerinde kullanr. rne Sinyal lambalar c l in,

27

3.1.1.3. ok Kontakl alterler

Birden ok al kademesi bulunan zel devrelerde kullanr. Kontak anahtar ma l , lamba alterleri, selektr alterleri grup ierisine dhil edilebilir. 3.1.2. Manyetik alterler Genellikle mar sistemleri ve iftli kornalarda ve farlarda yani fazla ak eken , arj m devrelerde kullanr. Mekanik l alterlerde ama ve kapatma daha yavaoldu undan, kontaklar yanmas sebep olabilir. Bu gibi ar n na zalara meydan vermemek iin manyetik alterler kullanr. l

3.2. Tesisat Kablolar Renk Kodlar ve :

Otomobillerin elektrik tesisat istenilen esnekli sa nda i lamak amac iinde ok yla, say ince baktel bulunan zel kablolar kullanr. Kablolar yalm da r l n t plastik, ipek veya pamuk ipli inden rlm izole tabakalar sa r. yla lan

3.1: Kablo kesiti ekil

Oto elektrik tesisatlar nda, izole tabakalare renklerde ve renk bantlar itli nda kablolar kullan lmaktad Bu sayede ar bir sistemin tamiratkablo renklerini takip r. zal , ederek kolayca yap labilmektedir.

3.3. Ampul ve e itleri

3.3.1. Ampul Diren teli zerinden elektrik ak mgeirildi inde narak k vermeye ba s lar. Ampuller, flaman denilen diren telinin 2300 oC ta nmas ayd s yla nlatma sa Ampuln lar. lamba soketine geen k na, duy, denir. sm 3.3.2. e itleri Oto elektrik sisteminde kullan ampuller yap farklklar gre lan m l na yle sflandl n rr:

3.3.2.1. ekillerine Gre

Aralarda kullan ampuller, yap lan m ekillerine gre, normal ampuller ve sofit ampuller diye ikiye ayrr. Yaygolarak normal ampuller kullanr. l n l

28

3.3.2.2. al Gerilimlerine Gre ma

Gnmz aralar genellikle 6- 8, 12- 16 ve 24-32 voltluk ampuller kullanr. nda l

3.3.2.3. Flaman Ba lar Gre lant na

Ampullerde flaman ba s lant iki ekilde yapr. Birinci ba l lama eklinde flaman n bir ucu alttan yallmolarak l Di ucu ise iten duya ba r. Byle ampullere t kartr. er lan normal ampul denir. Di ba er lanteklinde flaman ise her iki ucu alttan yallmolarak n t bunlara yallmampul denir. kar, t

3.3.2.4. Glerine Gre

Ampullerin elektrik g birimi watt Oto elektrik tesisat kullan ampulleri r. nda lan gleri bak ndan 4 grupta inceleyebiliriz: m 1 )- 0,5 1,5 watl ampuller: Gsterge lambalar k nda 2 )- 3 - 5 watl ampuller: Plaka, tepe, park ve i lambalar k nda 3 )- 21 - 32 watlampuller: Geri vites, sinyal ve fren lambalar k nda 4 )- 55 - 100 watlampuller: Projektrlerde, uzun ve k farlarda kullanr. k sa l

3.3.2.5. Flaman Say na Gre lar

Flaman say na gre ampuller tek Flamanl ift Flamanl lar ve olmak zere iki e ittir. ift Flamanl ampuller yerle tirme problemi olan yerlerde iki flaman ayn ampul iersine monte edilerek yerden tasarruf etmek amac kullanr (Park + Fren, k far + uzun far yla l sa gibi).

Ampuller yuvalar ba ekillerine gre dz t ve apraz t olarak da iki na lan rnak rnak sfa ayrr. Ampul yuvas yerle n l na tirilirken ncelikle t rnaklar yuvas oturtulmas n na sa r ve daha sonra ampul ileri do itilerek sa do evrilir. lan ru a ru

29

3.3.2.6. Halojen Ampul

Ampuln iinde halojen, iodin, bromine ve di gaz karmlardoldurulmu er tur. Ampuln iinde bulunan tungsten flaman, zerinden ak gemesi sonucunda narak k m s verir.

3.2: Halojen ampul ekil

3.3: e oto elektrik ampulleri ekil itli

30

3.4. Sigortalar
3.4.1. Tan m Sigorta, elektrik devresini yksek ak karkoruyan devre eleman r. ma d

3.4: Sigortalar ekil

Sigortalar arac elektrik devrelerinde meydana gelebilecek k devre sonunda n sa sistemi olas yang tehlikesine karkorumak iin kullan elemanlard Sigorta att n lan r. nda yerine ayn amperde yeni sigorta takr. l Sigortalar, ait olduklar devrelerin ak giri seri olarak ba r. Aralarda yap m ine lan bak mdan iki tipi vard r: 3.4.2. Telli Sigortalar Az ak eken(5-25amper)devrelerde kullanr. Yap ok basit olup bir porselen m l lar ubuk zerine veya cam tpn iine konmu metal telden yap r. Sigortalarda kullan lm t lan tel kolay eriyen madenlerden yapr. l

3.5: Telli Sigorta ekil

31

3.4.3. Devre Kesiciler Grup halinde al al an cdevrelerinde kullanr. Bunlar bir rle l eklindedir. zerinden 10 40 amper ak geen devrelerde kullanr. Yap na gre ikiye ayrr: m l lar l ( 3.6, 3.7) ekil ekil

3.6: Termik tip devre kesici ekil

3.7: Manyetik tip devre kesici ekil

3.4.4. Sigorta kutusu

32

rnek: Birka ekipmana sigortalar da m n : l

3.8: Sigorta kutusu ekil

3.5. Rleler
15 -40 Amper aras ak eken devrelerde kullan tek kontaklzel manyetik nda m lan, , alterlerdir. ekilde grld gibi rle, elektromanyetik bir bobinin yarattmanyetik etkiyle al kontak tertibat ibarettir. an ndan Grevlerine gre iki guruba ayrr l 3.5.1. Ak Rleleri m Far iftli korna ve mar selonoidi gibi sistemlerde kullanr. l 3.5.2. Emniyet Rleleri Yksek gl baz c n, grevi bittikten sonra otomatik olarak al allar n mas sona erdirmek iin kullanr. Emniyet rlelerinin ak rlelerinden farkl l m tarafkontaklarn ters , n konumda olmas r. d

3.9: Rleler ekil

33

3.6. Soketler
Kablolar birbirine eklenmesi ve tak nda kullan paralara soket denir. n lmas lan Otomobillerde kontak anahtarsinyal kolu, sis farlar yerlerde kullan , vb lmaktad Soketler r. konusuna 5. renme Faaliyetinde daha detayl inilecektir. de

3.10: Soket ekil

3.7. Kontak Anahtar

Kontak anahtar n grevi, sisteme istendi zaman elektrik ak n n i m gndermek ve istenmedi zaman devreden elektrik ak n gemesine engel olmakt Kontak anahtar i m n r. detayl olarak renme Faaliyeti 4 te anlat lacakt r.

3.11: Kontak Anahtar ekil

34

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

lem Basamaklar

neriler
Oto elektrik devre elemanlar n ara n zerindeki yerlerini reniniz. Ar olanlar zal tespit ediniz.

Oto elektrik devre elemanlar ntespit ediniz ve de tiriniz. i Oto elektrik tesisat kablolar n n zelliklerini ve renk kodlar ntespit ediniz. Soketleri ve zelliklerini tespit ediniz ve de tiriniz. i Sigortalar zelliklerini tespit ediniz. ve

Oto elektrik tesisat kablolar n n zelliklerini ve renk kodlar n katalogdan bakarak belirleyiniz. Soketleri yerlerinden uygun ekilde sknz. Sigorta kutusunu ara katalogundan bakarak inceleyiniz. Atmsigortay tespit ediniz, yenisiyle de tiriniz. i

Sigortalar i de tiriniz.

35

LME VE DEERLEND RME LME DE ERLEND RME

OBJEKT TESTLER (LME SORULARI) F renme faaliyetinde edindi iniz bilgileri lmeye ynelik oktan semeli test haz rlanm r. Bu testi kendi kendinize uygulay z. t n 1. A adakilerden elemanlar ndand r? A) alterler hangisi otomobil elektrik tesisatlar nda kullan lan D) Hepsi devre

B) Soketler

C) Ampuller

2. Elektrik sistemlerinde istendi anda elektrik devrelerini amaya ve kapatmaya yarayan i devre eleman hangisidir? A) alterler B) Soketler C) Ampul D)Kablo 3. Yap na gre lar alterler ka gruba ayrrlar? l A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

4. Oto elektrik sisteminde kullan ampuller yap farklklar gre ka gruba ayrrlar? lan m l na l A) 2 B) 3 C) 5 D) 4 5. Oto elektrik tesisat kullan ampuller gleri bak ndan ka grupta incelenir? nda lan m A) 4 B) 3 C) 2 D) 5 6. Gsterge lambalar ka wattlampul kullanr? nda k l A) 3-5 Wattl k B) 0,5-1,5 Wattl k C) 15-32 Wattl k

D) 3 Wattl k

7. Elektrik devresini yksek ak karkoruyan devre eleman ma hangisidir? A) Soket B) Ampul C) Sigorta D) Rle 8. 15-40 Amper aras ak eken devrelerde kullan devre eleman nda m lan hangisidir? A) Sigorta B) Ampul C) Soket D) Rle DE ERLEND RME Cevaplar z n cevap anahtar kar tn Yanlcevaplar z iin faaliyetin ilgili yla rz. la n konular tekrar ediniz. n

36

 RENME FAAL YET 4 RENME FAAL YET -4

AMA
Ara zerinde kontak anahtar ular ara katalo ve standartlar uygun olarak n una na tespit edebileceksiniz.

ARA TIRMA
Otomobillerde kullan kontak anahtarlarn al lan n ekli ve ba lar ma lant hakk internet ortam nda, ndan veya servislerden bilgi toplayarak rapor halinde retmeninize sununuz.

4. KONTAK ANAHTARI
4.1. Grevi
Kontak anahtarlarn grevi, sisteme istendi zaman elektrik ak n n i m gndermek ve istendi zaman devreden elektrik ak n gemesine engel olmakt Kontak anahtarlar i m n r. birer elektrik alteri gibidir.

4.2. Yap s

4.1: Kontak anahtar n yap ekil n s

Gnmz aralar kontak anahtar nda genelde farkl konumda bulunur:

37

1. Stop Durumu
Direksiyon kilitli anahtar labilecek konumdad kar r.

2. A Durumu k
Bir kademe ileri evrildi inde, direksiyon kilidi a elektrik sistemi devrededir. k,

3.Mar Durumu
Bir kademe daha evrildi mar inde durumuna gelir. Baz aralarda stop konumundan sonra geriye evrilerek park konumuna alr. Burada park n lambalar devrededir, direksiyon kilitli ve anahtar labilir. kar

4.3. Kontak Anahtar Kontrolleri

4.3.1. Kontrol asi Ohmetrenin bir ucu asiye, di ucu er asiden yallm m giriucuna de t ak dirilir. l aletinin hibir de gstermemesi gerekir. er 4.3.2. Devre Kontrol

Devre kontrol 3 ekilde yapr: l

1. Kontak anahtarate leme konumuna getirilir, ohmetrenin ucu, kontak anahtar batarya giri (BAT UCU ) di ucu kontak anahtar leme (IGN UCU ) ine er ate kna de dirildi inde ohmetrenin de gstermesi gerekir. De gstermiyorsa devrede kopukluk er er var demektir 2. Kontak anahtar markonumundayken ohmetrenin ucu, kontak anahtar batarya giri (BAT UCU ) di ucu kontak anahtar ine er mar kna (ST UCU ) de dirilir. De er gstermiyorsa devrede kopukluk var demektir. 3. Kontak anahtar markonumundayken ohmetrenin ucu, kontak anahtar batarya giri (BAT UCU ) di ucu kontak anahtar ine er zel allar (ACC UCU ) de c na dirilir. De gstermiyorsa devrede kopukluk var demektir. er 4.3.3. K Devre Kontrol sa Kontak anahtar kablolar k devreler genellikle tablo de nda sa erlerine bak larak tespit edilir. de kan erler kar tl K devre olup olmad rr. sa la kontrol edilir.

38

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

lem Basamaklar : Bat ucunu tespit ediniz. Ign ucunu tespit ediniz.

neriler:
Ampermetre ile ak girikablosu m oldu kontrol edebilirsiniz. unu Kablo ular kar rmayz. n t n Kablonun rengini tespit edebilirsiniz. Gvenlik kurallar uyunuz. na Mar selenoidine ba l olup olmad kontrol ediniz. n Kablolar renklerine gre ay rt ediniz.

St ucunu tespit ediniz. Acc ucunu tespit ediniz.

39

LME DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

OBJEKT TESTLER (LME SORULARI) F renme faaliyetinde edindi iniz bilgileri lmeye ynelik oktan semeli test haz rlanm r. Bu testi kendi kendinize uygulay z. t n 1.Elektrik devresine istendi zaman elektrik ak n i m gnderen ve istendi zaman devreden i elektrik ak ngemesine engel olan devre eleman mn hangisidir? A) Ampul B) Kontak anahtar C) Rle D) Sigorta 2. Mar selenoidine giden kontak anahtar hangi harflerle ifade edilmektedir? ucu A) ST B) ACC C) IGN D)BAT 3. Ak giri giden kontak anahtar hangi harflerle ifade edilmektedir? m ine ucu A) ST B) ACC C) IGN D)BAT 4. Kontak anahtar ka kablo ucu bulunmaktad nda r? A) 2 B) 3 C) 4 5. Gnmz aralar kontak anahtar farkl nda ka konumda bulunur? A) 2 B) 3 C) 4

D) 5

D) 5

DE ERLEND RME Cevaplar z n cevap anahtar kar tn Yanlcevaplar z iin faaliyetin ilgili yla rz. la n konular tekrar ediniz. n

40

 RENME FAAL YET 5 RENME FAAL YET -5

AMA
Basit tesisat onar n ara katalo mlar una ve standartlar uygun olarak na yapabileceksiniz.

ARA TIRMA
Otomobil zerinde ne gibi tesisat ar zalar meydana gelir, ar tespiti nas za l yapr, arararak s ftaki arkada n sununuz. l t n larza

5. OTOMOB TES L SATINDA KULLANILAN KABLOLAR

5.1. Kablo Malzemesi
Otomobillerin elektrik tesisat istenilen esnekli sa nda i lamak amac iinde ok yla, say ince baktel bulunan zel kablolar kullanr. Kablolar yalm da r l n t plastik, ipek veya pamuk ipli inden rlm izole tabakalar sa r. yla lan

5.2. Kablo Renkleri

Temel elektrik durumlarunlard r: K z rm Sar Mavi Siyah Kontak ncesi + volt Kontak sonras volt + Park lambas veya gsterge devresi ba s ase lant

A renkler, di kablolar ve di soketler iin kullan r: Beyaz, Mavi, a daki er er lm t Bej, Kristal, Gri, Sar Kahverengi, Siyah, Turuncu, K zSomon rengi, Ye Mor. , rm, il, reticiye gre ayn kablolar iin farkl renkler kullan labilir. BA BE BJ CY GR Beyaz Mavi Bej Kristal veya Beyaz Gri JA MA NO OR Sar Kahverengi Siyah Turuncu RG SA VE VI K z rm Somon rengi Ye il Mor

41

5.3. Kablo Kesitleri:

Oto- elektrikte kullan kablo kesiti, zerinden geecek ak lan m iddetine gre de ir. i Kablo gerilim d mesi meydana gelmeden ve olu s madan al ak n c m ta yacak nitelikte olmalr. Tesisatlarda kullan kablo kesitleri ve ak d lan m iddeti a lm r. aya kart t
Kablo kesidi (mm ) izolesi 0,75 1 1,5 2,5 4 6 10 35150
2

Emniyetle ta yabilece i ak m iddeti (Amper) 4 6 10 15 20 25 35 125325

Kullan Yer ld Gsterge devrelerinde D gl ayd k nlatma sistemlerinde (sinyal, geri vites vb.) Yksek gl ayd nlatma sistemlerinde (K farlar, park tablosu) sa Farlar ve motorlar Yksek gl motorlar, selenoidler. Normal kapasiteli genel ak ve m arj kablolar Yksek kapasiteli genel ak ve m arj kablolar Markablolar

5.4. Otomobil Tesisat Kullan Soketler nda lan

5.4.1. Tan m Kablolar birbirine eklenmesi ve tak nda kullan paralara soket denir. n lmas lan Otomobillerde kontak anahtarsinyal kolu, sis farlar yerlerde kullan , v.b. lmaktad r Kap n Kilitlenmesi lar Arka Sis Far

Ba lant
Soket Ucu 1 2 3 4 5 Tan m Kap n kapanmas lar + Ayd nlatma + Kontak ncesi ase Kap n a lar lmas Soket Ucu 1 2 3 4 5

Ba lant
Tan m kaz + Arka sis far + Arka sis far + Ayd nlatma ase

5.1: Soketlerin kullan yerler ekil ld

42

Ayd nlatma soketi

Soket Ucu 1 2 3 4

Tan m Farlar Kodlar Kontak ncesi + Ak m Park lambalar

Soket Ucu 1 2 3 4 5 6

Tan m Korna Arka sis lambas k Kontak ncesi + Ak m Sa sinyal Drtl fla r Sol sinyal

5.2: Sinyal korna soketleri ekil

43

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

Basamaklar lem emalardan devre takibi yap z. n neriler emalarokumay renerek devreleri inceleyiniz. Sigorta kutusunu ara bakarak inceleyiniz. Soket yerlerini ara reniniz. katalogundan katalogundan

Sigorta soket ba lant yerlerini tespit et. Sigorta de tiriniz. i Kablo demet yerlerini tespit ediniz.

Kablolar kar n mamasiin renklerine gre ayn r z. Ara katalo bakarak inceleyiniz. una l aletlerini dikkatli kullan z. n

Oto elektrik devresinde direkt ak m hatlar tespit ediniz. n

Ayd nlatma tesisat ba lant yerlerini, soket ba lar lant ntespit ediniz.

Soket ba lar tek tek kontrol lant n ediniz. Bozuk olan soketleri de tiriniz. i

Uyar tesisatn ba n lant yerlerini, tespit ediniz.

Uyar tesisat kontrol ediniz. n l aletlerini dikkatli kullan z. n

Ayd nlatma ve uyarsistemlerinin devre ampullerini, alterlerini tamir ediniz ve de tiriniz. i

Ampulleri yerinden skerek temizleyiniz. alterlerin ba lar kontrol ediniz. lant n

44

LME DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

OBJEKT TESTLER (LME SORULARI) F renme faaliyetinde edindi iniz bilgileri lmeye ynelik oktan semeli test haz rlanm r. Bu testi kendi kendinize uygulay z. t n 1.Oto elektrik tesisat kullan kablolarda hangi malzemeler nda lan A) Plastik B) Bak r C) pek D) Hepsi

2. Park lambas veya gsterge devresinde hangi renk kablo kullanr? l A) K z rm B) Mavi C) Sar D) Siyah

3. Kontak ncesinde hangi renk kablo kullanr? l A) K z rm B) Mavi C) Sar D) Siyah

4. Gsterge devrelerinde ka amperlik kablo kullan d lmalr? A) 2 B) 3 C) 4 D) 6

5. Kablolarbirbirine eklenmesi ve tak nda kullan paralara ne denir? n lmas lan A) Ampul B) Sigorta C) Soket D) Hepsi

6. A a dakilerden hangisinde soket kullanr? l A)Sis farlar nda DE ERLEND RME Cevaplar z n cevap anahtar kar tn Yanlcevaplar z iin faaliyetin ilgili yla rz. la n konular tekrar ediniz. n B) Kap kilitlerinde C) Kontak anahtar nda D) Hepsi

45

MODL DE ERLEND RME MODL DE ERLEND RME

Modl faaliyetleri ve ararma al t malar sonunda kazandn bilgi ve becerileri z a de a daki erlendirme ltlerini kendinize uygulayarak durumunuzu de erlendiriniz. De erlendirme ltleri Evet Aknn kablosunun c asi vatas nuygun anahtarla sktnz m? Ak etiketini incelediniz mi? Ak elektrolit seviyesini kontrol ettiniz mi? Voltmetre kablo ucunu ak kutup ba ba n asi na ladz m ? Hidrometreyle elektrolit yo unlu ltnz m? unu Mar motoru al anda voltmetre de t erini ltnz m? Aknn voltmetre ve ampermetre ile nkontrol arj ettiniz mi? Aknn eleman toz kapaklar nskmek Elektrolit seviyesini kontrol ettiniz mi? arj cihaz n kablolar ak kutup ba na n n lar ba nm ladz ? cihaz alr duruma getirdiniz mi? arj n cihaz n voltaj ayar d arj n mesini edilecek arj aknn voltaj gre ayarladz m na n ? Oto elektrik devre elemanlar tespit edip de tirdiniz n i mi? Ayd nlatma tesisat ba lant yerlerini, soket ba lar tespit ettiniz mi? lant n Hay r

DE ERLEND RME Cevaplar z n cevap anahtar kar tn Yanlcevaplar z iin faaliyetin ilgili yla rz. la n konular tekrar ediniz. n Modl tamamlad z, bir sonraki modle geebilirsiniz. n

46

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAAL YET 1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 A B D D A

RENME FAAL YET 2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 C A B D

RENME FAAL YET 3 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 D A B C A B C D

47

RENME FAAL YET 4 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 B A D C B

RENME FAAL YET 5 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 D B A C C D

48

KAYNAKA KAYNAKA
DEM Necdet, Oto Elektrik Teknolojisi, Cilt: 2, Ankara, 1971. REL F LDMuhtar, Hulusi TRKMEN, smail Y Motorculuk Blm T, Oto Elektrik ve Yapraklar n 2, lem S f stanbul, 1988. YURTKULU lhan, Oto Elektrik Teknolojisi, Yce yay A. nlar . STAUDT Wilfried, Motorlu Ta Tekni Ankara, 1995. t i, www.Bosch Otomotiv SatSonras .htm www. Otomobil Ayd nlatma Halojen far ve ampuller www. Mutlu Ak www. Ak nci www. Oto Market www. denizce.com www.auto.101.com

49