ISIL LEM ORTAMLARI

5.

Ak

Atmosfer

Ortam

ok basit sl ilem operasyonlar iin kullanlan ve dierleri ile kyaslandnda fiyat asndan en cazip olan frn trdr (15, 12). Genellikle gerilim giderme, tavlama, kutu karbrleme ve dk alaml eliklerin sertletirilmesinde kullanlr. Bu sertletirme mufl tipi frnlarda yaplmaktadr. Bu frnlar dikdrtgen bir frn haznesi ierir. Hazne yksek almina refrakterden yaplm olup stma elementlerini yerletirmek iin yivler almtr. Istma elektrikle olur ve resistans elementler kullanlr. Bu resistanslar yivlere yerletirilmitir. Bu frnlarn d cephesi ise metal ya da metal d malzemelerden yaplr (15). Frn * * * Mufl 5. dizaynnda u kaidelere ve maksimum koruyucu Egzotermik gaz u uymak bzlmeyi szdrmaz yzey 3 gaz ana gereklidir (12). karlamaldr. olmaldr, karlamaldr. gre yaplr. :

Genilemeyi Atmosferce Radyasyona maruz frnlarndaki 1. sertletirme 1. iin

alann prensibe atmosferi

Egzotermik gaz, herhangi bir ilave s olmakszn, gaz ( fuel-oil, doal gaz, LPC ) veya havann egzotermik yanmasyla oluturulur. Frn iinde oluan s gazlar arasndaki reaksiyonun sonucudur ve bu nedenle egzotermik adn alr. Yanma tamamlanmaz. Gaz byk oranlarda CO2 ve H2O ierir. Bunlarn byk bir ksm kimyasal absorbsiyon ve kurutma ile giderilir. Elde edilen gaz N 2 gazdr. ( Eer CO2 ve H2O giderilirse, gaz CO, H2 ve N2 ierir) (6). 5. 1. 2 Endotermik gaz atmosferi

Endotermik gaz, uygun gaz yada hava kullanlarak bir jeneratr yardmyla retilir. rn balca N 2, H2, CO ve ok az miktarlarda CO2 ve metan gaz ihtiva eder. Kullanlan propan gaz, hava ile dengeli oranlarda kartrlr ve gaz jeneratrnden geirilerek Ni esasl bir katalizrle dolu bir odaya girer. Reaksiyon odas 1040oC ye stlr ve ilem endotermik atmosferde gerekleir. Bu gaz tayc gaz adn alr. Tayc gazn karbon miktar % 0,40 dr. Buda ok sayda eliin yzeydeki karbon miktarnda herhangi bir deime sz konusu olmadan, direkt olarak bu gaz ile stlabilecei anlamna gelir. Gerekli tayc gaz potansiyeli, sertletirme scaklnda dekarbrizasyon yada karbrizasyon ihtimaline karlk elikte znm karbon ile ayn oranda olmas dikkatle kontrol altnda tutulmaldr. Bu kontroller kzl tesi ve i ayarlamas metodu ile yaplr. 5. 1. 3 nert gaz atmosferi (6).

Karbon, oksijen ve azot ierikleri bakmndan koruyucu bir gazdr ve elie kar reaktif deildir. Kimyasal adan bu kritere en uygun olan inert gaz argondur. En yaygn olarak kullanlan reaktif olamayan gaz azottur. Azot byk lde ham gaz ve havann egzotermik yanmasyla elde edilir ve sonra muhtelif yntemlere gre temizlenir. Havada sertleebilen eliklere uygulanabilen en basit yntem, takmn gaz giri ve k borular ieren gaz szdrmaz bir kutu ierisine konulmasdr. Btn ilem evrimi srecinde, bir azot silindirinden gelen azot gaz, kutu ierisine beslenir. Kutu frndan dar alndnda gelen hava akmna maruz braklarak souma hz artrlabilir. Koruyucu bir atmosfer altnda sertletirmenin en basit tr olan bu yntem iin gerekli tehizat, fazla maliyeti gerektirmeksizin kurulabilir. 5. 2 Vakum Ortam

Vakum genel olarak hibir gazn ya da bileenin bulunmad atmosfer olarak tanmlanrken, tam olarak vakum ancak uzayn dnda elde edilebilir (19). Vakum ortamnn, sl ilem uygulamalarnda kullanm 30 yldan beri var, ama son 10 yldr ok byk bir ilgi gren bu yntemde, sertletirilecek arj souk bir frna konur ve sonra vakum pompasyla frnn havas boaltlr. Hava basnc olarak ou uygulamalarda 10 torr (1 torr = 1/760 atm yada 1,3*10 -3 bar ) kabul edilebilir. Bu deerden daha yksek vakum gerekirse difzyon pompas kullanlr. Soutma ilemi azot gaz atmosferinde veya zel hallerde argon gaz kullanlarak yaplr. arjn dorudan vakum altndaki yada soutulabildii zel frnlar mevcuttur. Bu yalar 200oC ye kadar stlabildiklerinden, ostemperleme ileminin uygulanmasn mmkn klar (6). lk vakum frnlarnn kullanm saf metallerin eldesi ynnde iken bugn sl ilem amacyla temperleme, lehimleme, karbrleme, iyon nitrrleme, sertletirme, gerilim giderme yaplabilmektedir (20). Konvansiyonel atmosfer sl ileminden farkl olarak, vakum sl ilemi frn ortamna bal olarak hazrlanm atmosferin karbon potansiyelinin ayarlanmas gerekli deildir. Atmosfer frnndaki sl ilem ise su buhar miktar veya koruyucu gazn brakt nem sk aralklarla kontrol edilmelidir. Ancak vakumda byle bir ey sz konusu deildir. Vakum ortamnda manuel kontrol olmad iin ilem ncesi frna btn proses kademeleri girilir. Dier sl ilemler ile vakum sl ilemi arasndaki bir dier fark ise snn artrlmas veya sabit tutulmas esnasnda haznenin boaltlabilmesidir. Ayrca aktif gazlarn boaltlmas ntr ortam gerektirdii iin oksidasyon, dekarbrizasyon, vb. yzey reaksiyonlarnn

sl

ilem

sresince

oluumu

engellenir.

Vakumdaki basn 10-500 mikron (1 mikron = 1,3*10 -6 bar) arasnda ve bu nedenle ksmi ilem olarak dizayn edilebilir. Bununla birlikte, bu seviyedeki vakumun kimyasal aktivitesi ihmal edilebilir ve o nedenle uygulamalarda atmosfer inert olarak dnlr. 5. 2. 1 Vakum frn trleri (15)

Vakum frnlar silindirik, dikey ve yatay olmak zere grupta incelenir. Boyutlar ise istenen sl ileme bal olarak deiir. 5. 2. 1. 1 Kuyu tipi vakum frn

Bu frnlar uzun, ince ve hassas paralarn sl ileminde kullanlr. Yalnz paralarn frna yerletirilirken dikey durumda olmasna dikkat edilmelidir. 5. 2. 1. 2 Bell tipi vakum frn

Bu frnlar ise geni ve ar paralar iin uygundur. paras uygun sepetler iine konarak tayc bir vin vastasyla frna yerletirilir. 5. 2. 1. 3 Yatay tip vakum frn

Isl ilem amal en ok kullanlan frn trdr. Scak hava tipi ve birka zonlu srekli tip vakum frnlar bu grupta yer alr. Ayrca yksek scaklk uygulamalar iin sv ya da gaz ile soutma ortam tercih edilir. Bu frnlar lehimleme uygulamalar iin de uygun olup ar paralarn frna arj edilmesi asndan zorluk tamaz. Tek hazneli frnlarn yeterli olmad souma hzlarnn salanmasnda avantaj tar. Gazlar ayr kullanld iin yksek alaml yada sertletirilmi eliklerde malzemenin souma hzn arttrarak vakum sl ilemi uygular. Ayrca ilave yada su verme tanknn bulunmas bu frnlar tm yada sertleebilir eliklerin sl ileminde ideal yapar. Parlak sertletirme, tavlama, sinterleme, gaz alma, gerilim giderme ve karbrleme iin uygundur. ekil 5.1 de yatay vakum frn gsterilmektedir. Bu frnda koruyucu ve basnl gaz destekli konveksiyon stma yaplmaktadr. Bunun avantajlar; dk scaklklarda homojen stma, daha hzl ve zaman kazandran ilemler, arj ieri dar ve frndan hareket ettirmeden sertletirme ve menevileme srelerinin arka arkaya yaplma imkan, gaz ve enerji tasarrufu, dk bo zamanlar ve tesisin daha verimli kullanlmas gibi birok avantaj mevcuttur (23).

ekil 5.1: Yatay vakum frn (23)

5.

2.

Istma

sistemine

gre

vakum

frn

trleri

(15)

Vakum sl ilem frnlar kullanma gre birok isim almalarna ramen (alttan yklemeli, stten yklemeli vs.) iki grup altnda toplanr : 5. 2. 2. 1 Scak duvarl vakum frn

Bu frnlar dardan stlrlar. Vakum kanallar vastasyla 900oC ye kadar kabilir. Tavlama, temperleme, gerilim giderme gibi sl

ilemlerde kullanlr (ekil 5.2). D cephede paslanmaz elik veya inconel kullanlr ve stma elementi nikroneden yaplmtr.

ekil 5.2: Scak duvarl vakum frnnn ematik gsterimi (19).

Bu frnlar ayrca ilk frn tiplerindendir. Ancak, endstriyel sl ilemlerdeki yksek scaklk, dk basn, hzl stma, soutma kapasitesi ve hzl retim hz ihtiyacndan dolay yerini souk duvarl frnlara brakmaya balamtr. 5. 2. 2. 2 Souk duvarl vakum frn (21)

Souk duvarl frn nitesi yksek scaklk ilemleri srasnda evreleyen ortam scakln koruyan su soutmal bir vakum cihaz ierir. Cihaz malzemenin mukavemeti ilem scaklndan etkilendii iin yksek ilem scaklklarnda kullanmak zere byk niteler ina edilmitir. Souk duvar dizaynnda, su soutmal vakum cihaz dahili izolasyonu vakum ve elektrik stma elementlerini ierir ve destekler. Normal sl ilem atmosferinin yerini alacak ekilde hareket eder. lem grecek yk, frnn merkezindeki refrakter standa konur ve stma elementleri ile evrelenir. Bunun arkasna konan grafit uha yaltkanlk iindir. ekil 5.3 de souk duvarl frn ematik olarak gsterilmitir.

ekil 5.3: Souk duvarl vakum frnnn ematik gsterimi (15)

5.

2.

Istma

elementleri

(19,
o

22)

Vakum frnnda ok farkl stma elementleri kullanlr. (Tablo 5.1). Normal scaklktaki bir eliin sl ilemi 1300 C yi gemez. Tablo 5.1: eitli scaklklar iin kullanlabilir stma elementleri (19)

Istc Tipi CrNi Mo Ta W Grafit

Max. Scaklk 1100oC 1800 oC 2500oC 2800 oC 2200oC

Mo, W, Ta, grafite oranla hem pahal hem de ilem esnasnda daha fazla gce gereksinim duyar. Ancak, grafitin malzeme bileiminde buluna baz emprite elementleri ile reaksiyona girme eiliminde dolay Ti ve sper alamlarn sl ileminde kullanlmas uygun deildir. 5. Metal 2. sl 4 ilem Vakum endstrisindeki veya Ti frnlarnda vakum sl frn ilem uygulamalar (paslanmaz Sert retimi Difzyon Plazma ve ve uygulamalar aadaki dier gibi alaml gaz (15, 23) sralanabilir. Menevileme rnler) lehimleme almak tavlamas balanmas Sinterleme Karbrleme nitrrleme

eliklerin -

sertletirilmesi zellikle -

Sertletirme temperlenmesi elementi Parlak -

esnasnda zndrme

Vakum frnlar, sl ilemde baz malzemeler iin avantaj salar. rnein uak paralarnn bileiminde Ti elementinin bulunmasndan dolay sl ilem ortam olarak hidrojen gaz yerine Ar gaz kullanlr. Bu alamlarn ounun zeltiye alma ilemini 10oC aada yapmak lazmdr. Vakum ortam bu adan avantajdr ve malzeme atmosferik ortama temas etmeden sour. Vakum sistemindeki soutucu kanallar vastasyla gerekli s d salanr. Ayrca, bu alamlarn yalandrma ilemi de bu sistemde olur ve alamla atmosferik bileenler etkilemez. 5. 2. 5 Vakum sl ileminin avantajlar (19) * * * * * * * * ok temiz ve parlak yzey eldesi sonucu parlatma iin harcanan zaman elimine edilebilmesi, Dekarbrizasyonun ve karbrizasyonun ihmal edilebilir seviyede olmas, Distorsiyonun minimum olmas ve nihai ilemleri elimine etmesi, Otomasyon parametrelerine bal olarak sabit kalite oluu nedeniyle beklenmedik manuel sebepli hatalarn olmamas, deal laboratuar artlar vardr, s ak yok olmas sistemin ergonomik ve soutma iin suya ihtiya olmamas, Programlanm otomatik evrimler sayesinde esnek sl ilem evrimleri ile fiyat tasarrufu salanmas, Neredeyse anlk balang ve biti olmas Dier metotlarla kyaslandnda daha yksek sl ilem maliyeti, rnn kalitesinin getirecei kar ile dolayl yoldan dengelenecektir.

5. 2. 6 Vakum sl ileminin dezavantajlar (19) * * * * Yksek yatrm maliyeti, Verilen g ve elde edilen scaklk zonu scaklnn her su verme ilemlerinden sonra kaybolmas, Scak blge ve i yapda pahal malzemelerin daha fazla yer kaplamalar sonucu gazda su verme evrimi esnasnda bir takm termal oklarn olmas, Istma hznn yava olmasnda dolay daha uzun bir stma evrimi uygulamasnn gerekliliidir.

http://www.cemilsenocak.com/bitirmem/bolum5.htm