1.KTAP ES - SYASETU' - ER'YYE F ISLAH'R - R' VE'R - RA'IYYE eyhul-slam bn Teymiyye KTABIN NSZ 1. BLM 2. BLM 3.

BLM NDEKLER

eyhul-slam bn Teymiyye Nesebi ve Doumu Ailesi Hocalar rencileri Mezhebi Akdesi

Eserleri Ahlk Nitelikleri ve Yaratl Cihad lim Adamlarnn Onun Hakkndaki Szleri Ona Yaplan ftiralar Mihneti ve Vefat Biyografisinin Bulunabilecei Yerler Nesebi ve Doumu Baa dn Ad Ahmed olan bn Teymiyyenin babasndan itibaren geriye doru atalarnn ad yledir: Abdul-Halim, Abdus-Selm, Abdullah, el-Hdr, Muhammed, el-Hdr, Ali, Abdullah, Teymiyye elHarrn. "Teymiyye" lakab ile ilgili olarak yle denilmitir: Onun beinci dedesi olan Muhammed b. el-Hdr, Teyma yolu zerinden hacca gitmiti. Orada kk bir kz ocuu grmt. Geri dndnde ise hanmnn bir kz dourmu olduunu da grnce, Tebk yaknlarndaki bir belde olan Teymaya nisbetle ey Teymiyye; Ey Teymiyye diye seslenince, ona bu lakab verilmi oldu. bnun-Neccar dedi ki: "Bize nakledildiine gre dedelerinden Muhammedi, annesi Teymiyye diye adlandrrd. Teymiyye ise vaize bir kadn olup, daha sonra ona nisbet edildi ve onun adyla tannr oldu." (Bk. bn Abdu'lHad, el-Ukdu'd-Durriyye, s. 4) bn Teymiyye 661 Rebiulevvel aynn onuna rastlayan bir pazartesi gn am topraklarndan saylan Harranda dnyaya geldi. eyhul-slam Takuyud-Din lakab ile anld, knyesi Ebul-Abbasdr. eyhul-slam lakabnn anlam ile ilgili olarak eitli aklamalar yaplmtr: Bu aklamalarn en gzeli, mslman olarak yalanm (eyh, ihtiyar olmu) kii demektir. O bu lakab ile daha nce gemi benzerlerinden farkl bir zellie sahip ve bu hususta esenlie kavuaca belirtilen mjde vaadini elde etmi gibidir: "Her kimin mslman olarak bir sa aarrsa, bu onun iin kyamet gnnde bir nur olacaktr." (Sahih bir hadis olup, Ahmed, Tirmiz ve Nesa bunu, Amr b. Abse'den rivayet etmitir. bn Kesir Tefsirde (VIII, 429) hadisin eitli senedlerini kaydettikten sonra: "Bunlar ceyyid ve kav isnadlardr" demektedir. Ayrca bk. Sahihu'l-Cam, 6183.) Dier bir aklamaya gre eyh, avamn rfnde dayanak ve destek olan kii yani yce Allahtan sonra her trl skntda bavurduklar kii demektir. Bir dier aklamaya gre o kendi yaknlarnn yolundan gitmekle eyhul-slamdr. Yani genlerin kt ve cahilce davranlarndan kurtulmu kimsedir. O farz ve nafile btn amellerinde snnete uygun hareket eden bir kii demektir. (Bu husustaki eitli aklamalar iin bk. er-Reddu'l-Vfir, s. 50) Bu isimlendirme eskiden beri kullanlmtr. Bunu mam afi, mam Ahmed b. Hanbel ve bakalar da kullanmtr. (Bk. er-Reddu'l-Vafir, s. 55. dipnot.)

Ailesi Baa dn Ailesi olan Teymiyye hanedan Harranda kkl bir ailedir. lim ve dine ball ile n salmtr. Dedesi Ebul-Berekt Mecdud-Din Hanbel ileri gelen ilim adamlarnn byklerindendir. eevkannin "Neylul-Evtar" ad ile erhettii "el-Munteka min Ahbaril-Mustafa" adl eser onun teliflerinden birisidir. Babas ihabud-Din Abdul-Halim Ebul-Mehasin babasndan sonra meihat makamn stlenmi ve Ebul-Abbas ile Ebu Muhammed adndaki oullarna ilim retmitir. Kardei Ebu Muhammed erefud-Din, Hanbel mezhebinde olduka ileri derecede fkh bir seviyeye ulamt. Hocalar Baa dn rencisi bn Abdul-Had yle demektedir: "Kendilerinden ilim dinleyip, belledii hocalar ikiyzden daha fazladr." (el-Ukudu'd-Durriyye, s. 4) Bunlarn en nllerinden: 1 - emsud-Din Ebu Muhammed Abdur-Rahman b. Kudame el-Makdis. 682 h. ylnda vefat etmitir. 2 - Eminud-Din Ebul-Yemen Abdus-Samed b. Askir ed-Dmek e-afi. 686 h. ylnda vefat etmitir. 3 - emsud-Din Ebu Abdillah Muhammed b. Abdil-Kavi b. Bedran el-Merdav. 703 h. ylnda vefat etmitir. rencileri Baa dn eyhul-slam bn Teymiyye kkl bir ekoln temsilcisidir. Onun hayatta olduu dnemde pekok ilim adam bu ekoln renciliini yapm, gnmze kadar onun pekok eseri vastas ile de hala bu ekole mensub olup, renciliini yapanlarn varl srmektedir. bn Teymiyyeye rencilik yapanlarn mehurlarndan bazlar: 1 - emsud-Din b. Abdil-Had. 744 h. ylnda vefat etmitir. 2 - emsud-Din ez-Zeheb. 748 h. ylnda vefat etmitir. 3 - emsud-Din bnul-Kayyim. 751 h. ylnda vefat etmitir.

4 - emsud-Din bn Mflih, el-Fru ve el-dbu-eriyye adl eserlerin mellifi. 763 h. ylnda vefat etmitir. 5 - nl tefsirin mellifi mdud-Din bn Kesir. 774 h. ylnda vefat etmitir. Mezhebi Baa dn Hanbeli mezhebine mensub bir kii olarak yetiti. Daha sonra hakknda ez-Zehebnin szn ettii u noktaya ulat: "u ana kadar pek ok yldan bu yana muayyen bir mezhebe bal olmakszn, aksine delile dayal olan gre gre fetva vermektedir. Katksz snnetin ve selef yolunun zaferi iin almtr. Bu yolun lehine birok delil, nerme ve daha nce bakasnn gstermedii hususlar delil olarak kendisi ortaya koymu, ncekilerin ve sonrakilerin kullanmaktan ekindikleri ifade ve szleri kendisi cesaretle dile getirmitir." (Bk. erReddu'l-Vfir, s. 7) Akdesi Baa dn Akidesinin ne olduu hakknda bizzat kendisinin yazm olduu u kaside ile bize ylece cevab vermektedir: "Ey mezhebimi ve akidemi soran kii! Doru yolu bulmak iin soru sorana, doru yolda gitmek ihsan edilsin. Szn tahkik ederek syleyen, bundan yan izmeyen ve deitirmeyenin szne kulak ver. Btn ashab sevmek benim yolumdur, bu sevgiyle onlara yakn olmay, Allaha yakn olmaya bir vesile (yol) sayarm. Herbirisinin pek ak-seik kadri ve fazileti vardr, fakat aralarndan es-Sddiyk daha da faziletlidir. Kuran hakknda yetlerinde geenleri sylerim, o kadimdir, Allah tarafndan indirilmitir. lahi sfata dair btn yetleri ilk tarzda nakledildii ekilde hak olarak kabul ederim. Bunun mesuliyetini de bu nakli yapanlara havale ederim ve bu hususta hertrl tahayyle kar onu korurum. Kurn bir kenara itip de syledii sze: el-Ahtal dedi ki... diye delil getiren ne irkin i yapm olur! Mminler Rablerini hak olarak greceklerdir. Ve keyfiyetsiz olarak (hadiste belirtildii zere) semaya iner. Mizan ve kendisinden iip, susuzluumu gidereceimi mit ettiim Havz ikrar ve kabul ederim.

Ayn ekilde cehennemin stnde uzatlacak srat da. Muvahhid olanlar kurtulacak, dierleri ise terkedileceklerdir. Cehennem ateine bedbaht olan bir kimse ilahi hikmet gerei girecektir, takva sahibi olan kii de ayn ekilde cennete girecektir. Canl ve akl banda herkesin kabrinde ameli kendisiyle birlikte olacak ve ona kabirde soru sorulacaktr. te afinin de, Malikin de, Ebu Hanifenin de sonra da Ahmedin de nakledilegelen akidesi budur. Eer onlarn izledikleri yola uyarsan, ilahi tevfike mazhar olursun. Eer bidat bir yol ortaya koyarsan, kimse senin bu yolunu dayanak kabul etmez." (Bk. Cilu'l-Ayneyn fi Muhakemeti'lAhmedeyn, s. 58) Eserleri Baa dn Eserleri hakknda ez-Zeheb unlar sylemektedir: "eyhul-slam Takyud-Din Ebul-Abbas Ahmed b. Teymiyye -Radyallahu anh-n telif ettii eserleri topladm, bunlarn bin esere vardklarn tesbit ettim. Daha sonra da onun baka eserlerini de grdm." (Bk. er-Reddu'l-Vfir, s. 72) Onun deerli rencisi bn Kayyim el-Cevziyye de "Esmu Mellefti bn Teymiyye" adn verdii ve Salahud-Din el-Mneccidin tahkiki ile Beyrut Darul-Kutubil-Cerdede baslm, telif ettii eserlere ait bir eser de yazmtr. Gzel bir tasnif, gzel bir ibare, dzenleme, taksim ve aklama noktasnda olduka yetkin idi. Bu hususa onun hasm bnuz-Zemelkan bile tanklk etmitir. (Ayn eser, s. 105) bn Teymiyye ibraniceyi, latinceyi konuur idi. (Evraku'n-Mecmuatun min Hayati eyhi'l-slam, s. 66) Bunu u szlerinden anlamaktayz: "branice lafzlar bir dereceye kadar Arapa lafzlara yaknlamaktadr. Nitekim isimler byk itikak noktasnda birbirine olduka yaklamaktadr. Ben kitab ehli arasnda mslman olmu birtakm kimselerden Tevratn branice lafzlarn dinledim. Her iki dilin birbirine olduka yakn olduklarn grdm. yle ki sonunda srf Arapa bilgime dayanarak onlarn branice konumalarnn birounu anlar oldum. (Nakdu'l-Mantk, s. 93) Ahlk Nitelikleri ve Yaratl Baa dn Ahlk niteliklerinden birisi de cmert bir ahsiyet oluu idi. Bu onun ftri bir zellii idi. Cmertlik iin kendisini ayrca zorlamazd. Yiitti, dnyaya kar zahid idi. Hibir ekilde dnyaya bal deildi. Haramlara dmek korkusuyla pekok mbah terkederdi.

Yaratl itibariyle tad niteliklere gelince beyaz tenli, sa ve sakallar siyah, aarm salar azd. Salar kulaklarnn yumuaklarna kadar ulard, gzleri adeta konuan iki dil gibi idi. Orta boylu, omuzlar geni, yksek sesli, fasih sratle okuyan bir kii idi. Sertletii olurdu ama hilm zellii ile o sertliini bastrabiliyordu. (Bk. bn Hacer, ed-Dureru'l-Kmile, I, 151 ez-Zeheb'den naklen.) Cihad Baa dn Allah ona rahmet etsin hem diliyle, hem kalemi ile hem de eliyle cihad etmi, tatarlara kar savam, mslmanlar onlara kar harekete getirmeye almtr. 702 h. ylnda ekhab vakasnda n saflarda arpm, Merc es-Suffer gn diye bilinen arpmada onlara kar sebat gstererek, yerinden ayrlmamt. Tatarlarn hkmdar Kazann huzuruna girip, onunla cesareti dolaysyla hazr bulunanlar dehete drecek ekilde konumutur. Ayn ekilde mslman topraklar Tatarlara teslim etmek noktasna gelen Msr Sultann da tehdit etmitir. lim Adamlarnn Onun Hakkndaki Szleri Baa dn (Burada bu deerli imamn hakkn verebilmek ve garezkrlarn phelerini reddetmek iin sz biraz uzatm oldum.) Arkada ve rencilerinden ok, onun dmanlar ve onun seviyesinde olan ilim adamlar eyhulslamdan vgyle sz etmilerdir. Hatta bn Nsrud-Din ed-Dmek ondan vgyle sz eden adalarndan seksen ilim adamndan daha fazlasn saym ve bu hususa dair nl kitab "erRddul-Vfir adl eserini yazmtr. Bu eserde 841 ylnda vefat eden ve bn Teymiyye hakknda "eyhul-slam" diyen bir kimsenin kfir olacan iddia eden el-Al el-Buhar diye n salm, Muhammed b. Muhammed el-Acemnin grlerini red etmektedir. te ben sz geen bu eserden gerek bn Teymiyyenin ada, gerek mellif bn Nasirud-Dinin ada olan en nl ilim adamlarnn birtakm szlerini setim. Bizzat ona rencilik etmi bulunan bnul-Kayyim, bn Kesir ve bn Abdil-Had gibi rencilerinin ona dair vg dolu szlerini ayrca kaydetmedim. nk bunlar pekok ve bilinen eylerdir. Ondan hayrla sz edip, onu ven ve mslmanlar arasndaki konumunu akla kartanlarn bazlar: 1 - "Uynul-Eser fil-Mezl ve-emaili ves-Siyer" adl eserin mellifi olan bn Seyyidin-Nas (v. 734 h.) hakknda unlar sylemektedir: "Ben onu btn ilimlerde pay sahibi grdm. Nerdeyse snnete dair btn rivayetleri ezberlemiti. Tefsire dair sz syledi mi bu iin sancan yklenmi olduu grlrd. Fkha dair fetva verdi mi en ileri noktaya ulam olduu, hadise dair konutu mu hadis ilim ve rivayetinde olduka ehil olduu, mezheb ve frkalar hakknda konutu mu bu hususta ondan daha etrafl bilgi sahibi kimsenin grlemedii, onun ilerisinde bu hususlarn kimse tarafndan idrk edilemedii anlalrd. Ksacas btn ilim dallarnda akranlarndan ileri idi. Onu gren hibir gz onun benzerini grmemitir. Hatta kendisi bile kendisi gibisini grm deildir."

2 - "Siyer-u A'lamin-Nubel"nn mellifi emsud-Din ez-Zeheb (v. 748) dedi ki: "Benim gibi bir kimsenin onun niteliklerine dair sz sylemesinden ok daha byktr. Eer Kbede Hacer-i Esvedin bulunduu rkn ile Makam- brahim arasnda bana yemin ettirilecek olsa, hi phesiz benim gzm onun gibisini grmemitir, diye yemin ederim. Allaha yemin ederim bizzat kendisi bile ilim bakmndan kendi benzerini grm deildir." Bir baka yerde de unlar sylemektedir: "Henz bulua ermeden Kuran ve fkh okudu, tartt, delilleriyle, grlerini ortaya koydu. Yirmi yalarnda iken ilim ve tefsirde olduka ileri dereceye ulat, fetva verdi ve ders okuttu. Pek ok eserler yazd, daha hocalar hayatta iken byk ilim adamlar arasnda saylr oldu. Develere yk tekil edecek kadar pek byk eserler yazd. Bu srada onun yazd eserler belki drtbin defter, belki de daha fazla tutar. Cuma gnlerinde seneler boyunca herhangi bir kitaba bavurmaya gerek grmeksizin yce Allahn kitabn tefsir etti. Fkran bir zeka idi, pekok hadis dinlemitir. Kendilerinden ilim belledii hocalarnn says ikiyz akndr. Tefsire dair bilgisi en ileri noktadadr. Hadis, hadis ravileri (Ricli), hadisin sahih olup olmamasna dair bilgisine hibir kimse ulaamaz. Fkh, nakli -drt mezheb imamnn da tesinde- ashab ve tabinin grleri esizdi. Mezheb ve frkalara dair, usul ve kelma dair bilgisine gelince, bu hususta onun seviyesinde bir kimse bilmiyorum. Dile dair geni bir bilgisi vard, Arapas olduka gl idi. Tarih ve siyere dair bilgisi artc idi. Kahramanlk, cihad ve atlganl ise nitelendirilemeyecek kadar, anlatlamayacak kadar ileri idi. rnek gsterilecek derecede ok cmert idi. Yemekte ve imekte az ile yetinir, zhd ve kanaat sahibi bir kimse idi." 3 - "Tabakatu' afiyye el-Kbr" adl eserin mellifi Tacud-Dinin babas Takyud-Din es-Subk -Allahn rahmeti zerine olsun- unlar sylemektedir: "Akl ve er ilimlerdeki geni bilgisi, stn kadri ve kaynayp coan denizi andran hali ile ileri zekas, itihad ile btn bu alanlarda anlatlamayacak ileri dereceye ulamt..." dedikten sonra unlar sylemektedir: "Bana gre o btn bunlardan daha byk, daha stndr. Bununla birlikte yce Allah ona zhd, vera, dindarlk, hakka yardmc olmak, hakk yerine getirmek gibi zellikleri vermiti; btn bunlar da yalnzca Allah iin yapard. Bu hususta selef-i salihin izledii yolu izlerdi. Bu konuda ok byk bir pay sahibi idi. Bu dnemde hatta uzun dnemlerden beri onun benzeri grlm deildir." 4 - Muhammed b. Abdil-Berr e-afi es-Sbk (v. 777)de unlar sylemektedir: "bni Teymiyyeye cahil bir kimse ile yanl kanaat ve grlere sahib bir kimseden bakas buzetmez. Cahil bir kimse ne sylediini bilmez, yanl kanaat sahibi kimseyi ise sahib olduu yanl kanaat onu bilip tandktan sonra hakk sylemekten alkoyar." 5 - Hasmlarndan birisi olan Kemalud-Din b. ez-Zemelkan e-afi (v. 727) eyhul-slam bn Teymiyye hakknda unlar sylemektedir: "Herhangi bir ilim dalna dair kendisine soru sorulacak olursa, onu gren ve onu dinleyen bir kimse, onun bu ilim dalndan baka bir ey bilmediini zanneder ve bu seviyede kimsenin o ilmi bilmediine hkmederdi. Dier mezheblere mensub fukaha onunla birlikte oturduklarnda kendi mezhebleri ile ilgili olarak daha nceden bilmedikleri eyleri ondan renirlerdi. Herhangi bir kimse ile tartp da hasm tarafndan susturulduu bilinmemektedir. ster er ilimler olsun, ister bakalar olsun herhangi bir ilim hakknda sz syledi mi mutlaka o ilim dalnn uzmanlarndan ve o ilmi bilmekle

tannanlardan stn olduu ortaya kard. Beyz yldan bu yana ondan daha ileri derecede hadis hfzetmi kimse grlm deildir." 6 - Mlik ve (sonralar) afi mezhebine mensub bn Dakk el-Iyd (v. 702 h.) onun hakknda yle demektedir: "bn Teymiyye ile biraraya geldiimde btn ilimlerin onun gz nnde bulunduunu, bu ilimlerden istediini alp, istediini brakan bir kii olduunu grdm." 7 - Aslen bilyeli, Dmakl (v. 738 h.) el-Birzl Ebu Muhammed el-Kasm b. Muhammed, bn Teymiyye hakknda unlar sylemektedir: "Hibir hususta arkasndan yetiilemeyecek bir imamd. tihad mertebesine ulam ve mtehidlerin artlar kendisinde toplanmt. Tefsirden sz etti mi ar derecedeki ezberleri dolaysyla, gzel sunmas ile herbir gre tercih zayflk ve rtmek gibi layk olduu hkm vermesiyle ve herbir ilme dalabildiine dalmas ile insanlar hayrete drrd. Huzurunda bulunanlar onun bu haline arrlard. Bununla birlikte o zhd, ibadet, yce Allaha ynelmek, dnya esbabndan uzak kalp, insanlar yce Allaha davet etmeye de kendisini bsbtn vermi bir kimse idi." 8 - afi mezhebine mensub Dmakl ve Tehzibul-Keml adl eserin sahibi Ebu Haccac el-Mizz de (v. 742 h.) eyhul-slam bn Teymiyye hakknda unlar sylemektedir: "Onun benzerini grmedim, kendisi de kendi benzerini grm deildir. Allahn kitab ve Raslnn snneti hakknda ondan daha bilgilisini, her ikisine ondan daha ok tabi olan grm deilim." Bir seferinde de yle demitir: "Drtyz yldan bu yana onun benzeri grlmemitir." 9 - Fethul-Bar adl eserin mellifi bn Hacer el-Askaln (v. 852 h.) onun hakknda unlar sylemektedir: "En hayret edilecek hususlardan birisi de udur: Bu adam Rafz, Hullcler, ttihatlar gibi bidat ehline kar btn insanlar arasnda en ileri derecede duran bir kimse idi. Bu husustaki eserleri pekok ve nldr. Onlara dair verdii fetvalarn snr yoktur." Yine onun hakknda unlar sylemektedir: "eyhul-slam Takyud-Dinin, kanaatlerini kabul edenin de, etmeyenin de oka istifade ettii ve herbir yana dalm eserlerin mellifi nl rencisi emsuddin bn Kayyim el-Cevziyye dnda eer, hibir eseri bulunmasayd dahi, bu bile bn Teymiyyenin ne kadar yksek bir konuma sahib olduunu en ileri derecede ortaya koyard. Durum byle iken bir de gerek akli, gerek nakli ilimlerde Hanbeli mezhebine mensup ilim adamlar yle dursun, ada olan afi ve dier mezheblere mensup en ilerideki nder ilim adamlar akli ve nakli ilimlerde olduka ileri ve benzersiz olduuna da tanklk etmilerdir." 10 - "Umdetul-Kar erhu Sahihil-Buhar" adl eserin mellifi Halef Bedrud-Din el-Ayn (v. 855 h.) eyhul-slam hakknda unlar sylemektedir: "O, faziletli, maharetli, takvl, tertemiz, vera sahibi, hadis ve tefsir ilimlerinin svarisi, fkh ve hadis usul ve fkh usul ilimlerinde gerek anlatm ve gerek yazm itibariyle ileri derecede idi. Bidatilere kar ekilmi yaln klt. Dinin emirlerini uygulayan byk ilim adam, marufu oka

emreden, mnkerden oka alkoyand. Son derece gayretli, kahraman ve korku ve dehete dren yerlerde atlgan, oka zikreden, oru tutan, namaz klan, ibadet eden bir kimse idi. Geiminde kanaatkarl semi, fazlasn istemeyen bir kimse idi. Olduka gzel ve stn ekilde szlerine bal kalr, ok gzel ve deerli ileriyle vaktini deerlendirirdi. Bununla birlikte aalk dnyalktan da uzak kalrd. Mehur, kabul grm ve tenkid edilebilecek bir kusuru bulunmayan, niha sz kestirip atan fetvalar vardr." Onun an ve erefine dil uzatan kimselere kar savunarak ve bu gibi kimseleri yeren bir slubla da unlar sylemektedir: "Ona dil uzatan kimse ancak glleri koklamakla birlikte hemen len pislik bcei gibidir. Gznn zayfl dolaysyla k parltsndan rahatsz olan yarasaya benzer. Ona dil uzatanlarn tenkid edebilme zellikleri de yoktur, k sac, dikkate deer dnceleri de yoktur. Bunlar nemsiz ahsiyetlerdir. Bunlar arasndan onu tekfir edenlerin ise ilim adam olarak kimlikleri belirsizdir, adlar, sanlar yoktur. En yaygn bilinen hususlardan birisi de eyh, imam, byk ilim adam Takyud-Din bn Teymiyyenin en faziletli ve stn ahsiyetlerden, esiz ve pek kapsaml belge ve delillerden birisi olduudur. Onun sahib olduu edep ve terbiye, ruhlar besleyen bir ziyafeti andrrd. Onun sekin szleri adeta duygular harekete getiren ho bir ikiyi andrrd. Olduka ileri derecede dnrlerin olgun meyveleri gibi idi. Onun bu alandaki tabiat ilikten ve irkinlikten son derece uzakt. zerleri rtl pekok hususun rtsn aan kii idi ve bylelikle kapallklar gideren zndklarn, inkrclarn dine dil uzatmalarna kar dinin savunucusu, peygamberlerin efendisinden gelen rivayetleri ilmi tenkide tabi tutan ashab ve tabinden gelen rivayetleri de tenkid szgeinden geiren bir ahsiyet idi." Ona Yaplan ftiralar Baa dn eyhul-slam bn Teymiyyeye ada, mutasavvf, kelamc ve bidati dmanlarndan oka iftiralarda bulunulduu gibi, andan sonra gnmze kadar da (bu durum)devam etmitir. Ancak bu iftiralar arasnda en artc olup hasm bidatilerin dayanak kabul ettikleri iftira ise gezgin bn Batutann, "Rihletu bn Batuta (bn Batuta Seyehatnamesi)" diye tannp mehur olmu "TuhfetulEnzar..." adn tayan eserinde -Allahtan layk ile muamele grmesini dileriz- syledii u szlerdir: "726 yl muazzam ramazan ay 9una tesadf eden perembe gn amn Dmak ehrine vardm... Dmakta Hanbeli fukahasnn byklerinden amn by ve eitli ilim dallar hakknda sz syleyen Takyud-Din bn Teymiyye vard. Ancak akl pek yerinde deildi. Dmakllar onu oka tazim eder, o da minbere kp, onlara vaazlar verirdi..." diye szlerini srdrr ve daha sonra unlar syler: "Caminin minberinde insanlara vaaz ederken cuma gnnde huzurunda bulundum. Onlara t veriyordu, syledii szler arasnda u da vard: Allah dnya semasna benim u iniim gibi iner, dedi ve minberin basamaklarndan bir basamak indi. bnuz-Zehra diye bilinen Malik mezhebine mensup bir fakih ona kar kt ve onun syledii bu sz reddetti. Fakat herkes bu fakihe kar kt, elleriyle, ayakkablaryla onu alabildiine vurdular ve nihayet sar da dt..." Ve daha baka yalan ve iftiralar bunlarn akabinde sralamaya devam etmektedir. (bk. er-Rhle, I, 102, 109, 110, Tahkik: Dr. Ali el-Muntasr el-Kettan, Messesetu'r-Risale basks. )

bn Batutann szleri bunlar, iftiras bu. Bundan dolay eyh Ahmed b. brahim b. sa "el-KasidetulNniyye" (Bk. erhu'l-Kasidet'n-Nniyye,1, 497. ye yazd erhinde u szleri sylemektedir: "Byle bir yalandan Allaha snrz. Bu yalan syleyen Allahtan korkmaz, bu iftirada bulunan utanmaz m? Nitekim hadis-i erifte: "Eer utanmazsan dilediini yapabilirsin" diye buyurulmutur. (Sahihtir. Buhar, Edeb Babu iza lem testehi... da rivayet etmitir. Fethu'l-Bar, X, 523. Hadisin bataraflar da yledir: "Nubuvvet kelmndan insanlara erienlerden birisi de udur...") Bu yalan o kadar aktr ki ayrca bunu uzun boylu reddetmeye gerek yoktur. Bu iftirac ve yalancya kar Allah yeter. nk bu ahs Dmaka 726 yl 9 Ramazan tarihinde girdiini sylemekte. eyhul-slam bn Teymiyye ise o srada el-Kalada hapsedilmi bulunmakta idi. Nitekim onun rencisi Hafz Muhammed b. Ahmed b. Abdul-Hadi "Tabakatul-Hanbile" adl eserinde ile Hafz Ebul-Ferac Abdur-Rahman b. Ahmed b. Receb'in belirttikleri gibi gvenilir ilim adamlar bunu bylece zikretmilerdir. Hafz Ebul-Ferac sz geen "Tabakat"nda bn Teymiyyenin biyografisini yazarken unlar sylemektedir: "eyh (bn Teymiyye) 726 yl, aban ayndan, Zlkadenin 28. gnne kadar el-Kalada (hapis) kald." (Bk. ez-Zeyl al Tabakati'l-Hanbile, II, 405.) bn Abdil-Had ayrca onun oraya alt abanda girdiini de ekler. (Bk. bn Abdi'l-Had, el-Ukudu'dDrriyye, s. 218.) imdi bu iftiraya bir bakalm. Bu ahs onun huzurunda bulunduundan ve bu srada minberde insanlara vaz-u nasihatte bulunduundan szetmektedir. Bunun gerekle ilgisini bir bilebilseydik! Acaba caminin minberi Dmak Kalasnn ilerine mi intikal etti? Halbuki bn Teymiyye belirtilen tarihte sz edilen kaleye girdiinde ancak na zerinde dar kmt. Hafz madud-Din bn Kesir "Tarihinde bunu bylece kaydetmektedir. (Bk. el-Bidaye, XIV, 123.) bn Kesir'in el-Birzal'den naklen zikrettiine gre bn Teymiyye'nin ikindi sonras 16 aban Pazartesi gn girdii eklindedir. Durum ne olursa olsun, bu Marib'li yalancnn am'a giriinden nce onun hapse girdii muhakkaktr. O ise 9 Ramazan'da am'a girmitir. el-Birzal ile bn Kesir'in ondan naklen zikrettiine gre bn Teymiyye'nin Kal'a hapsine girii ile bn Batuta'nn Dmak'a girii arasnda yirmi gn, bn Abdu'l-Had'nin zikrettiine gre ise ikisinin girii arasnda otuzgnlk bir fark vardr.) Bylelikle bu hususta yaplacak aklamalar niha maksadna ulam bulunuyor. bn Batutann oka yalan sylediinin delillerinden birisi de onun bu seyahatnamesinde naklettii ok acaib hikyeleridir. O kadar ki bn Haldun bu seyahatnameden bir miktar nakillerde bulunduktan sonra unlar sylemektedir: "...Onun anlatt eylerin ounluu Hint lkesinin hkmdar ile ilgili olup onu dinleyenlerin oka garib karlayaca halleri ile ilgili anlattklardr... Nihayet o bu kabilden hikayeler anlatt, bu sefer insanlar kendi aralarnda onun yalanc olduunu sylemeye koyuldular. O gnlerde Sultan Faris b. Vardarn veziri ile karlatm. Bu hususta onunla konutum ve ben bu adamn insanlar tarafndan yaygn bir ekilde yalanlanm olmas dolaysyla vermi olduu haberleri kabul etmediini grdm." (bn Haldun, Mukaddime, II, 565, Tahkik: Ali Abdu'l-Vahid Vafi)

O halde bn Haldun rivayet ettii haberlerin oka garib olular sebebiyle bn Batutann doruluunda phe etmektedir. bn Teymiyyeye dair naklettii rivayetten daha garibi de yoktur. Dier taraftan bn Batutann Hindistan ziyareti esnasnda naklettii garib hadiselerden birisi de u szleriyle anlattklardr: "Nihayet Beay dana vardk, orada salih eyh Ata Evliya'nn zaviyesi de vardr. "Ata" trkede baba demektir, "evliya"da Arapa bir kelimedir. Anlam evliyalarn babas demek olur. Ayn ekilde ona "si sad sale" de denilir. Farsada "si sad" yz "sale" de yl anlamndadr. Onlarn belirttiklerine gre o yzelli yanda imi. Onlar bu kii hakknda gzel inanlara sahibtirler..." Daha sonra unlar syleyinceye kadar szlerini srdrr: "Yanna girdik, ona selam verdim, boynuma sarld. Cismi nemli idi, ondan daha yumuak bir cisim grmedim. Onu gren kii ise elli yanda olduunu zanneder. Bana naklettiine gre herbir yz yanda salar ve dileri (yeniden) kar..." (Rihle, 1, 466.) Bu seyahatnamede ne kadar uydurma, yalan ve iftira bulunduunu ancak Allah bilir. Allah, bn Teymiyyeye geni geni rahmetini ihsan etsin, zalimlerin tuzaklar ise mutlaka boa kar. Mihneti ve Vefat Baa dn bn Teymiyyenin hasmlar onun birok mihnetlere dmesine sebeb tekil etmilerdir ki; bunlar fetvalarna ve grlerine muhalefet etmesi kendilerine oka ar gelen fukaha, mutasavvf ve kelamclar arasndandr. Defalarca hapse atld. Bunlardan birisi de 26 Ramazan cuma gnne tesadf eden 705 h. ylndadr. Bayram gecesi el-Cub'de bir baka yere nakledildi ve tam bir yl orada mahpus kald. Daha sonra 23 Rebiulevvel 707 hicri ylnda hapisten kt. Arkasndan bir baka sefer sufilerden birisinin davas dolaysyla bir daha hapse atld ve ramazan bayram gn 709 ylnda kt. 726 ylnda bir defa daha mihnete urad, fetva vermesi yasakland ve tutukland. Bu da 10 aban Cuma gnne tesadf ediyordu. ki yl ve birka ay hapiste kald. Pazartesi gecesi de 20 Zlkade 728 ylnda vefat etti. Cenazesine gelenlerin haddi hesab yoktu. mam Ahmedin u szlerine canl bir rnekti. "Bidat ehline deyiniz ki: Bizim ve sizin aranzda fark cenazelerde bulunmalar olsun." te bu ekilde davet, cihad, ders vermek, fetva, telif, tartma, selefin metodunu savunmakla dopdolu bir hayattan sonra vefat etti. Ne evlendi, ne cariye edindi, ne de geriye mal mlk brakt. Yce Allah ona bol bol rahmetini ihsan etsin, cennetin geni yerleri makam olsun. Bize, slama ve mslmanlara yapt hizmetlerin karlnda Allah onu en hayrl ekilde mkfatlandrsn. Biyografisinin Bulunabilecei Yerler Baa dn

(Burada zikrettiklerimiz, biyografisinin bulunduu en nemli yerlerdir. Bunlar eyhu'l-slam'n biyografisini inceleme iini ilim talebelerine tevik olsun ve bu hususta onlara kolaylk olsun diye kaydettim.) a- Genel Kaynaklar: 1- bn Kesir, el-Bidaye ven-Nihye (XIV, 4, 7-23, 36-39, 44, 48, 53-55, 67, 97, 123, 135-140, 143) 2- bn Hacer, ed-Durarul-Kmine, 1, 144 3- e-evkan, el-Bedrut-Tal, 1, 63 4- ez-Zeheb, Tezkiratul-Huffz, IV, 1496 5- bn Receb, ez-Zeylu al Tabakatil-Hanabile, II, 387 6- Tabakatul-Mfessirn, 1, 45. 7- Suyut, Tabakatul-Huffz, 520 8- el-Ktb, Fevtul-Vefeyt, I, 74 9- es-Seh'av, el-Ilnu bit-Tevbih limen Zemmet-Tarih, Tahkik Rovental, Kontrol Salih el-Ali, s. 111, 136, 137, 294, 307, 352. 10- Sddiyk Hasen Han, et-Tacul-Mkellel, s. 420, 431.

b- zel Kitablar: Eskiden de, gnmzde de onun iin zel biyografiler de yazlmtr. Bunlarn en nemlileri: 1- bn Nasrud-Din ed-Dmak, er-Reddul-Vfir. 2- bn Abdil-Had, el-Ukud'u-l Durriyye fi Menakibi bn Teymiyye. 3- Mer el-Keram, el-Kevakihlud-Durriyye fi Menakibi bn Teymiyye. 4- Mer el-Keram, e-ehdetu'z - Zekiyye fi Senail-Eimmeti ale'bni Teymiyye. 5- el-stanbul, bn Teymiyye Batalul-slahid-Din. 6- Selim el-Hilal, bn Teymiyye el-Mfter aleyh. 7- Muhammed Ebu Zehra, bn Teymiyye Hayatuhu ve Asruhu. 8- Ebul-Hasen en-Nedv, Ricalul-Fikr adl dizinin bn Teymiyyenin biyografisine ait blm. 9- Abdur-Rahman Abdul-Halik, Lemahatun min Hayati bn Teymiyye. 10- el-Fevezan, Min Alamil-Mceddidin: eyhul-slam bn Teymiyye. 11- e-eyban, Evrakun-Mecmuatun min Hayati eyhil-slam bn Teymiyye.

Muhammed Halil Herrs NDEKLER 1.KTAP

KTABIN NSZ Ayn Konu in Baknz.! Allah (c.c.)'a hamd, Raslne (sallallahu aleyhi ve sellem) salt ve selm olsun. Elinizdeki eser, Hz. Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) : "Allah (c.c.) sizin eyinizden honut olur: 1. Hibir eyi ortak komadan O'na ibadet etmeniz, 2. Dalmakszn toptan Allah'n ipine sarlmanz, 3. Allah'n iinizi havale ettikleriyle (vult- umr'unuzla) tlemeniz" (Mslim, Akdye, 10; Malik, Kelm, 20.) Buyruu gereince, ilerimizi stlenenlere t iin hazrlanm, ra' ve ra'yye'nin (yneten ve ynetilenin) uzak duramayaca, ilh siyaset ve onun peygambere mahsus temsili ile ilgili ilkelerden szeden bir kitapktr. Bu kitapk, Allah (c.c.)'n kitabndaki "mera yeti" olarak bilinen: "Muhakkak Allah size emanetleri ehillerine vermenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletle hkmetmenizi emreder. Allah size ne gzel tler veriyor. phesiz Allah semidir, Basirdir." "Ey iman edenler! Allaha itaat edin. Rasulne ve sizden olan emir sahiplerine de itaat edin. Eer bir hususta anlamazla derseniz Allaha ve ahiret gnne gerekten iman etmiseniz onu Allaha ve Rasulne gtrn. Bu hem hayrl hem de netice bakmndan daha iyidir." (Nisa 4/58-59) yetlerine dayanr. Bilginler bu yet hakknda u gr belirtmektedirler:

lk yet, veliyyu'l-emr'lerin (mslmanlarn ilerini stlenenler, vultu'l-umr), emanetleri ehline vermeleri ve insanlar arasnda adilne hkmetmeleri konusundadr. kincisi ise, asker ve bunlar dndaki ra'iyye hakknda nazil olmutur ki, bunlar da geliri tevzi etmelerinde, hkmlerinde, savalarnda ve dier ilerinde, emaneti ehline veren ve adaleti yerine getiren bu ulu'l-emr'e itaati ile mkelleftirler. Ancak Allah'a isyan konusundaki emirlerinde onlara itaat etmeyeceklerdir; zira: "alk'a isyan konusunda hibir mahluka itaat olunmaz" (Buhar, Ahkm, 4; Mslim, mre, 39.) Herhangi bir konuda gr ayrl ortaya knca Allah (c.c.)'n kitab ve elisinin snnetine bavurulur. Veliyyu'l-emr'ler bunu yapmad takdirde, yalnz Allah (c.c.)'a itaat konusundaki emirlerine uyulur. nk bu itaat ayn zamanda Allah (c.c.)'a ve Elisine (sallallahu aleyhi ve sellem) itaat demektir, bylelikle de onlarn haklar gzetilmi ve Yce Allah'n: "Ey iman edenler! Allahn iarlarna, haram olan aya, (Allaha takdim edilen) kurbanla, gerdanlk (l hayvan) lara, rablerinden ticari bir kazan ve rza aramak maksadyla beyti Harama gelenlere saygszlk etmeyin! hramdan ktnz zaman avlann! Sizi Mescidi Haramdan engelledikleri iin bir kavme olan kininiz, sakn sizi tecavze sevketmesin. yilik ve takvada yardmlan! Gnah ileme ve dmanlk yapmada yardmlamayn! Allahtan korkun! Muhakkak ki Allah, cezas iddetli olandr. (Maide 5/2) emri gereince hareket edilmi olur. yetin emanetleri ehline vermeyi ve adilne hkmetmeyi vacip klmas, dil ve dzgn siyasetin zdr. NDEKLER 1.KTAP

1. BLM EMANETLER EMANETLER

1. VLYETLER (Kamu Yneticilii) 2. MALLAR (Kamu Maliyesi) NDEKLER 1.KTAP

EMANETLER Emanetlerin ehline verilmesi iki yolla gerekleir: 1. Vilayetler, 2. Mallar NDEKLER 1.KTAP 1. BLM

1. VLYETLER (Kamu Yneticilii)

1.1. Vilyetlerin Ehline Verilmesi 1.2. Mevcutlarn En yisini stihdam Zarureti 1.3. Yneticilerde Kuvvet Ve Emanet Niteliklerinin Birlikte Bulunmas 1.4. Vilyete Ehil Olan Tanma Ve Tesbit NDEKLER 1.KTAP 1. BLM

1.1. Vilyetlerin Ehline Verilmesi Vilyetler (umr- idare, idari iler, kamu yneticilii), az nce sz edilen yetin nzul sebebidir. Rasl-i Ekrem (sallallahu aleyhi ve sellem) Mekke'yi fethedip, Kabe'nin anahtarlarn Beni eybe'den teslim alnca, Abbas (r.a.), haclarn su ihtiyacnn giderilmesi ve Beytullah'n bakm ve korunmasn (skaye ve sidane vazifesini) uhdesinde bulundurmak zere, onlarn kendisine verilmesini istirham etti. Bunun zerine Allah Tal, Kabe'nin anahtarlarnn Beni eybe'ye geri verilmesi iin, bu yeti indirdi. yleyse, veliyyu'l-emr'e den, mslmanlarn herhangi bir iini, bu ie en ehil ve yeterli bulduuna teslim (tevliye) etmektir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurur: "Kim mslmanlarn iini stlenir de, daha ehil olan varken bakasna bir i verirse, Allah ve Raslune hainlik etmi olur" (Buhar, Cum'a, 29; Mslim, mare, 19) Bir baka rivayette: "Kim, ilerinde, takld (tayin) edeceinden daha ok halkn sevgisini kazanm biri bulunduunu bilerek, bir toplulua emir tayin ederse, Allah'a, Raslune ve mminlere hainlik etmi olur" (Buhari, Ahkm, 7; Mslim, mare, 14) buyurur. Bazlar bunun, Hz. mer'in (r.a.) oluna syledii ve bn mer'in de naklettii sz olduunu belirtir. Hz. mer (r.a.) "Kim mslmanlarn herhangi bir iini stlenir, sonra da, aralarndaki dostluk ve yaknlk dolaysyla birine i verirse, Allah'a, Raslune ve mslmanlara hainlik etmi olur" demektedir.

Veliyyu'l-emr'in, ilm, asker, mlk snftaki ve dier hkmet ilerindeki valileri, hakimleri, ordu komutanlarn, kk-byk askeri birlik komutanlarn, hazine vazifelileri, ktipler, mhrdarlar, hara, sadaka ve mslmanlarn dier mallaryla ilgili memurlarn stlendikleri ie en ehil olann aratrmas ve tespit etmesi gerekir. Tayin edilen bu memurlarn da, bu ilerin her birine en ehil olan getirmesi ve kullanmas gereklidir, hatta imamlar, mezzinler, Kur'an okuyanlar, retmenler, hac ve posta emirleri, hazine memurlar, kale ve ehir beki ve kapclar, byk-kk askeri birliklerin nakibleri, (komutan ve mfettileri), kabilelerin, arlarn ve kylerin ileri gelenlerine varncaya kadar bu yolu takip etmelidir. Bunlar ve bunlar dndaki herhangi bir ii stlenenlerin, bu ie muktedir olan istihdam etmesi gerekir. Yoksa vilyete istekli olana veya bu istekte nce davranana bir ncelik verilmemelidir. Aksine bu tr davranlar, istihdama engel telakki edilmelidir. Bir defasnda Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in huzuruna bir topluluk girer ve vilyet ister. Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Biz vilyeti (devlet hizmetini, memuriyeti), ona talip olana vermeyiz" (Hakim, Sahih.) buyurdu. Yine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Abdurrahman b. Semure'ye,: "Ey Abdurrahman! maret (memurluu) isteme, sen istemeden verirlerse yardm edilmi, isteyerek vermi olurlarsa btn yk zerine alm olursun" (Buhar, man, 1; Mslim, mare, 13.) buyurmutur. Peygamberimiz: "Kim hakimlii ister ve onun iin yardm talebinde bulunursa, i - btn sorumluluuyla- ona teslim edilir; hakimlii istemez ve onun iin yardm da talep etmezse,- Allah (c.c.) ona, kusurunu rtecek bir melek gnderir" (EbuDavud, Akdye, 3; Nesa, Ahkm, 1.) buyurmaktadr. mam, aralarndaki yaknlk, kle - efendi, veya evlilik ya da hemehrilik ilikisi, mezhep, tarikat, cins, - mesela Arap, ranl, Trk, Rum- rk birliinden, mal veya menfaat ya da her ne eit olursa olsun rvet, ehil olanla arasndaki kin ve dmanlktan dolay, ehil ve hak sahibi olan tayin etmezse, Allah'a, Resulne ve mminlere hainlik etmi olur; "Ey iman edenler! Allah'a ve Rasl'e hainlik etmeyiniz ki, bile bile kendi emanetlerinize hyanet etmi olmayasnz." (Enfal 8/27) yetindeki yasan kapsamna da girmi olur. Yine Yce Allah: "Ve iyi biliniz ki, mallarnz ve evlatlarnz birer fitne (imtihan aracn) dan baka birey deildir. Allah katnda byk ecir vardr." (Enfal 8/28) buyurmaktadr. nk insan, oluna veya klesine sevgisinden dolay, baz vilyetlere onlar tercih edebilir veya haketmediini ona verebilir, bylelikle de emanete hyanet etmi olur; ayn ekilde, evladnn servetini arttrmak ve onu korumak ya da baz dalkavuklara iltimas iin byle yaparsa, yine Allah'a, Raslune ve emanete hyanet etmi olur. Bunun aksine davranp arzusuna uymayarak emaneti yerine getireni Allah (c.c). salam klar, kendisinden sonra da ailesini ve maln korur. Fakat, arzularna

uyan da kastn bozmak, ailesini zillete drmek ve maln elinden almak suretiyle cezalandrr. Sz edilen konuda mehur bir olay vardr: Abbas halifelerinden biri, bir bilginden, daha nce yetitii halifelerin bandan geeni anlatmasn istedi. Bunun zerine bilgin, u olay anlatmaya balad: mer b. Abdulaziz'i lm deindeyken grdm. Kimileri ona: "Ey Mminlerin emiri! Bir sultan olduun halde, ocuklarna servet namna bir ey brakmyorsun, onlar hibir eyleri olmayan yoksullar koymadn m?" dediler. Bu vaziyetteki mer: "Onlar bana getirin" dedi. ocuklarn hemen yanna getirdiler. Ergenlie ulamayan on kadar erkek ocuu huzuruna alnd. Onlar grdnde gzleri yaard ve: "Evlatlarm! Allah'a yemin olsun, size ait olan hakknza engel olmadm. Bakalarnn mallarn da alp size vermedim. Siz, ya Allah'n kendilerini dost edindii salih kimselersiniz, ya da deilsiniz, dorusu bylelerine de Allah'a isyanda yardmc olacak bir ey brakmam. Yanmdan gidebilirsiniz" dedi. Daha sonra oullarndan kimisinin, Allah yolunda savaanlara, yz at ihsan ettiini grdm. Dounun en uzak noktas Trk blgelerinden, batdaki en uzak nokta Endls'e, Kbrs ve Suriye'den, Tarsus'a, Yemen'e kadar yaylan topraklara hkim olduu halde, mslmanlarn halifesi mer'in ocuklarna brakt mirastan her birinin payna den ite bu kadarckt, hatta dendiine gre yirmi dirhemden fazla deildi. Ayn bilgin anlatr: "Kimi halifelerin ocuklarnn miras blmnde, her birinin binaltyz dinara sahip olduunu, ancak daha sonra bunlardan kimisinin insanlara avu atn da grdm". Bu konuda her akllnn ibret alaca eitli tarih kssalar, zaman iinde grlen olaylar ve ncekilerden duyulan rnekler bulunmaktadr. Resl-i Ekrem'in (sallallahu aleyhi ve sellem) snneti, -nceki aklamalarda getii gibi- vilyetin, ehline verilmesi gerekli bir emanet olduunu gstermektedir. O'nun Ebu Zerr'e imaret (memurluk) hakknda syledii u szleri de bunun rneidir: "Memurluk (imaret) emanettir ve hakkyla yerine getirilmezse, kyamet gnnde rsvaylk ve pimanlktr. Ancak onu, hakkyla elde edip bihakkn ifa edenler, byle deildir." (Mslim, mare, 16; Riyazu's-salihin, II, 67.) Yine Ebu Hureyre, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurduunu rivayet eder: "Emanet kaybedilince, kyameti bekleyin!". Bunun zerine:

"Emanetin kaybedilmesi nedir?" diye soruldu. " ehil olmayana verildiinde, kyameti bekleyin" cevabn verdi. (Buhar, lm, 2.) Mslmanlar, bu szlerin, yneticilerin yansra, yetimin vasisinin, vakfn mtevellisinin (nzru'lvakf), mal veklet sahibinin tasarruflarnda en uygun ekilde hareket etmesi gerektii mnasna geldiinde ittifak etmilerdir. Nitekim, Yce Allah: "Yetimin malna, o erginlik ana eriene kadar en iyi eklin dnda yaklamayn (en iyi ekilde yaklan). l ve tarty doru yapn. Biz, hibir nefse gcnn dnda birey yklemeyiz. Sylediiniz zaman, akraba bile olsa, adil olun. Allahn ahdini yerine getirin. Belki t alrsnz diye (Allah) ite bunlar size tavsiye etti." (Enam 6/152) buyurmaktadr. O (Allah (c.c.), "en iyi ekilde" diyerek, "iyi olanla" dememektedir. Vali (veliyyu'l-emr), bir sr oban gibi, insanlarn obandr. Bu mnada olmak zere Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Hepiniz obansnz; hepiniz gttnzden (idareniz altndakilerden) sorumlusunuz. mam, insanlarn obandr ve gttnden -ra'yyesinden- sorumludur. Kadn, kocasnn evinin obandr; bu itibarla, o da sorumludur. Bir kle de efendisinin malnn obandr ve ondan sorumludur. Unutmayn ki, her biriniz obansnz ve her biriniz elinin altndakilerden sorumludur" (Buhar, Ahkm, 1; Mslim, mare, 20.) ; "Allah, kendisine bir ra'yye emanet edip, ona hainlik ederek len ra''ye, Cennet kokusunu haram klar" (Buhar, Ahkm, 8; Mslim, mare, 21.) buyurur. Ebu Mslim Havlan, Muaviye'nin huzuruna girdi ve: "Allah'n selm sana olsun, ey ecir!" dedi. Orada bulunanlar, "emir" demesi iin kendisini hemen uyardlar. Yine aynsn tekrarlaynca, yeniden uyardlar. Ancak o sylediinde srar etti. nc kez uyardklarnda, Muaviye: "Ebu Mslim'i brakn! O, ne sylediini daha iyi bilir" dedi. Bunun zerine Ebu Mslim de: "Sen, yalnzca ecirsin. Allah, seni, bu sry gtmek iin kiralad. Eer sen, onun uyuzunu iyiletirir, hastasn tedavi eder ve hastalk sirayet etmemesi iin salamlar bir tarafa ayrrsan, sana cretini verir. Fakat, byle yapmazsan, efendin seni cezalandrr" cevabn verdi. Bu tarih olay, ibret alma hususunda gayet aktr. Halk, Allah'n kullar; valiler (vult) ise, Allah'n kullar iin setii naipleridir.

te yandan, valiler, iki ortaktan biri gibi, kullarn vekilleri yerindedir. Valilikte; velayet ve veklet nitelikleri, birlikte bulunmaktadr. Veli ve vekil; ileri iin birini kendi yerine tayin edip, ticarette veya tanmazlarda daha uygun hareket tarzn terkedince ya da ticaret maln daha iyi fiyat varken dyle satnca, temsil ettiine hainlik etmi olur. zellikle, aralarnda sevgi ve yaknlk bulunana devredince, temsil yetkisi veren ona kzar ve onu knar, hyanet ettiini, yaknma veya arkadana iltimas getiini grr. 1.KTAP 1. BLM 1. VLYETLER

1.2. Mevcutlarn En yisini stihdam Zarureti Durumun bu merkezde olduu bilinince, veliyyu'l-emr'in, mevcudun en iyisini seerek hareket etmesi gerekir. Var olanlar iinde, bu vilyete ehil biri bulunmadnda, her makama, ona en mnasip olan seilir. Veliyyu'l-emr, tam bir dnce ve aratrmadan sonra, bunu uygular ve vilyet iin bylesini hakkyla alrsa, emaneti yerine getirmi, bu konudaki vacibi uygulamtr, bu yzden Yce Allah katnda adaletli ve orta yolu izleyen imamlardan olur. Fakat, buna ramen, baz ileri baka bir takm sebeplerden dolay bozuklua urayp, bundan bakas mmkn olmaynca, Yce Allah: "O halde gcnzn yettii kadar Allah'tan korkun, dinleyin, itaat edin, kendi iyiliinize olarak harcayn. Kim nefsinin cimriliinden korunursa ite onlar kurtulua erenlerdir." (Tegabn 64/16); "Allah, hi kimseye gc dnda birey yklemez. (Kiinin) kazand iyilik lehine, ktlk ise aleyhinedir. "Rabbimiz! Unutmu, yahut hata yapmsak (bu yzden) bizi sorumlu tutma. Rabbimiz! Bizden ncekilere yklediin gibi bize de ar yk ykleme. Rabbimiz! Gcmzn yetmeyeceini bize tatma. Bizi affet, bizi bala ve bize merhamet et. Sen bizim mevlamzsn. Kafir milletlere kar bize yardm et." (Bakara 2/286); "Artk Allah yolunda sava. Sen kendinden bakas (sebebi) ile sorumlu tutulmazsn. Mminleri de tevik et. Umulur ki Allah kafirlerin gcn krar. (Gleriyle size zarar vermelerini nler) Allahn gc daha etin ve cezas daha iddetlidir." (Nisa 4/84); "Ey iman edenler! Sizler nefislerinizden sorumlusunuz. Siz doru yolda iseniz, saptan size zarar vermez. Hepinizin dn Allahadr. O, yaptklarnz size haber verecektir." (Maide 5/105) buyurduundan, gcnn yettii vacibi yerine getiren, doru yolu bulmu olur. Raslullah'da (sallallahu aleyhi ve sellem) : "Size bir i emrettiimde, onu, gcnz yettiince yerine getirin" (Buhar, 'tisam, 142; Mslim, Fezail, 183.) buyurmaktadr.

Fakat, gereksiz yere acizlik gsterilir veya hainlik yaplrsa, bunlar ileyen kii de cezalandrlr. Her makamla ilgili olarak, en ehil olan bilmek ve tanmak gerekir. Vilyetin, biri kuvvet ve teki emanet olmak zere, iki temel unsuru bulunmaktadr. Nitekim Yce Allah: "(uayb'n) iki kzndan biri: "Babacm! Onu cretle (oban) tut. nk cretle (tutacan) istihdam edecein en iyi kimse, bu gl ve gvenilir adamdr." dedi." (Kasas 28/26); Msr'n sahibi Yusuf'la (a.s.) ilgili olarak: "Hkmdar dedi ki: "Onu bana getirin, kendime tahsis edeyim." Sonra onunla konuunca da: "Sen bugn yanmzda gerekten byk bir mevki sahibisin, gvenilir birisin" dedi."(Yusuf 12/54); Cebrail'in (a.s.) vasf hakknda da: "Kukusuz o Kur'an, deerli bir elinin szdr.O eli gldr, Ar'n sahibinin yannda ok itibarldr.Orada ona itaat edilir, gvenilir." (Tekvir 81/19-21) buyurmaktadr. Kuvvet, her vilyette deiik biimlerde grlr ve gerekli olur. Harp emirliinde (imaretu'l-harb); cesaret, harp tecrbesi ve hileleri (oyunlar, taktikleri) - zira harp hiledir - ok atm, ata binme vb. savan her eidine muktedir ve mtehasss olmakla ilgilidir. Yce Allah: "Siz de gcnzn yettii kadar onlara kar her eitten kuvvet biriktirin ve cihad iin atlar hazrlayn ki, onlarla hem Allah'n dmanlarn, hem de kendi dmanlarnz, ayrca Allah'n bilip de sizin bilmediiniz daha bakalarn korkutasnz. Allah yolunda her ne harcarsanz onun sevab size eksiksiz denir ve asla hakszla uratlmazsnz." (Enfal 8/60) buyurur. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Ok atnz, ata bininiz. Bana atmanz, binmenizden daha sevimlidir. Ok atmay renip de unutan bizden deildir", baka bir rivayette: "O, bile bile inkr edilen bir nimettir" (Ebu Davud, Cihad, 23; Nesai, Hayl, 8.) buyurmaktadr. nsanlar arasnda hkmetmekte kuvvet; Kitap ve Snnet'in gsterdii -kanun- adaleti bilme ve hkmleri infaz etme kudretiyle ilgilidir; Emanet ise, Allah korkusu, O'nun yetlerini az bir para karlnda bile satmama ve insan korkusundan arnmakla ilgilidir. Yce Allah bu hasleti, insanlar hakkndaki her hkmde zikretmektedir: "Muhakkak ki biz, iinde hidayet ve nur bulunan Tevrat indirdik. Teslim olmu nebiler, yahudilere onunla hkmederlerdi. limde derinlemi olanlar ve din adamlar da Allahn kitabndan elde mahfuz kalanlarla (hkmederlerdi)... Onlar ona ahid idiler. nsanlardan korkmayn, benden korkun! Ayetlerimi az bir pahayla deitirmeyin! Kim Allahn indirdiiyle hkmetmezse ite onlar, kafirlerin ta kendileridir. " (Maide 5/44).

Bunun iin Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem): "Kadlar (hakimler), snftr; bunlarn ikisi atete, biri Cennettedir: - kisinden birincisi, bildii halde haksz hkm veren; - kincisi, bilmedii halde haksz hkmeden kaddr. - Cennette olan tekine gelince, o da, hak ve adalet zere hkmedendir" (Ebu Davud, Akdye, 2; bn Mace, Ahkm, 3.) buyurmaktadr. Kad (hakim), -ocuklarn hangisinin daha gzel yazd konusundaki ekime ve tartmalarna varncaya kadar- iki kii arasnda hkm veren ve hakemlik yapanlarn genel addr. Bu anlamda, halife, sultan veya naibi, vali, yarg grevi iin tayin edilen kii veya naibi, yerine gre birer hakim rolnde olabilirler. Konuyu Peygamberimizin ashab byle anlamtr, iin gerei de zaten budur. 1.KTAP 1. BLM 1. VLYETLER

1.3. Yneticilerde Kuvvet Ve Emanet Niteliklerinin Birlikte Bulunmas nsanlarda kuvvet ve emnetin birlikte bulunmas, gerekten pek azdr. Bunun iin Hz. mer: "Allah'm! Gnahkrn kuvvetini ve iyinin acizliini sana ikyet ediyorum" eklinde dua ederdi. Her vilyette, o vilyetin zelliine gre, en ehil ve yeterli olan semek gerekir. Birinin emaneti, tekinin kuvveti fazla olan, iki kii bulununca, ilgili vilyet iin daha faydal ve daha az zararl olan tercih edilir. Harp emirliinde; -gvenilir de olsa - ciz ve zayf olana deil, - gnahkr bile olsa kuvvetli ve cesur olana ncelik tannr. Ahmed b. Hanbel'e, sava srasnda ortaya kan, biri kuvvetli gnahkr, teki zayf salih iki kiiden hangisinin emir (kumandan) tannaca sorulunca, u cevab vermitir: "Kuvvetli gnahkrn kuvveti mslmanlara, gnah kendinedir. Ama, zayf salihin iyi hali kendine, zayfl mslmanlaradr. Bu yzden gnahkr kuvvetli, kumandan olur". Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurur ki: "Allah Tal, bu dini, gnahkr eliyle de glendirir", Bir baka rivayette:

"gnahkr" kelimesi yerine "dinden nasibi olmayan topluluklar" denmektedir. (Buhar, Cihad, 182; Mslim, man, 178.) Harp emirliine; kuvvetli olmas yannda, gnahkr olmayan kii, din konuda stn olup, emirlikte onun yerini tutmayan dindardan daha lyktr. Bunun iin Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Halid b. Velid (r.a.)'i, mslman olmasndan itibaren komutan olarak istihdam (isti'ml) ederdi ve o, bazan houna gitmeyecek davranlarda bulunsa da: "Halid, Allah'n mriklere ektii klcdr" (Buhar, Ahkm, 35; Nesa, Kudat, 17.) buyururdu. Hatta bir defasnda ellerini ge doru kaldrarak: "Allah'm! Halid'in yaptndan dolay, affn istiyorum" diye dua etmitir. (Buhar, Fezailu'l-ashab, 45; Mslim, Zekat, 145.)(15). Nitekim Halid'i Cezime'ye gnderdiinde, o (meru olmad halde) onlarla savat ve mallarn pheli bir ekilde ald. Yanndaki bir ksm sahabe, bu yaptn ho karlamamt. Bu olay zerine Raslullah, onlarn diyetini ve mallarnn tazminatn dedi. Btn bunlara ramen, sava emirliinde srekli olarak ona ncelik tanrd. nk o, bu alanda, - te'vile elverili baka uygunsuz davranlarda bulunsa da- bakasndan daha ehil durumdayd. Gerekte Ebu-Zerr (r.a.), emanet ve dorulukta, Halid'den daha iyi vaziyetteydi. Bununla birlikte, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Ebu Zerr'e: "Ebu Zerr! Seni, zayf gryorum. Bilirsin ki kendim iin sevdiimi senin iin de severim. Sakn iki kiiye bakan (mir), yetim malna da vasi olma!" (Mslim, mare, 16; Riyazu's-salihn, II, 678.) diyerek Ebu Zerr'in emir ve vas olmasn (imaret ve velayetini) nledi, nk onu zayf grmt. Bununla birlikte, Raslullah: "Bu gkkubbenin altnda ve yerin stnde, Ebu Zerr'den doru szls yoktur" (Tirmiz, Menakb, 35; bn Mace, Mukaddime, 11.) buyurmutur. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Zatusselasil gazasnda, gnderdii akrabasna besledii duygular dolaysyla, - kendisinden stn bulunmasna ramen- Amr b. s' emir tayin (te'mir) etmiti. Baka bir defasnda ise, babasnn intikamn almas iin, same b. Zeyd'i tayin etmiti. te buna benzer sebeplerle Raslullah, emirle birlikte bilgi ve inan asndan daha stn baka biri bulunsa bile, bir yarar dolaysyla, en ehil ve elverili olan isti'ml (istihdam) etmitir. Hz. Ebu Bekr (r.a.) de - sz gtrr hatalar bulunsa da - Halid'i irtidat edenlere kar ve ayrca Irak ve am fetihlerinde istihdam ediyordu. Arzu ve ihtiraslarna uyduu kendisine iletilmesine ramen, bu yzden onu azletmemi, grevde kalmas konusunda yarar zararna stn geldiinden, sadece knamakla yetinmitir; nk, bakas onun yerini tutamyordu, ayn zamanda grevde kalndaki yarar, azledilmesindeki zarardan daha stn durumda bulunmaktayd. Orta yolu bulmak ve dengeyi salamak iin, st seviyedeki yneticinin (el-mutevell'l-kebir) huyu yumuaksa, naibinin sert; aksi olursa, naibinin yumuak olmas gerekir. te bunun iin Hz. Ebu Bekr (r..), Halid b. Velid'i (r.a.) tercih ederken, Hz. mer (r.a.) onu azletmi, Ebu Ubeyde b. Cerrah (r.a.)' yerine tayin etmitir. Zira, Halid, mer (r.a.) gibi sert mizal, Ebu Ubeyde (r,a.) ise, Ebu Bekr (r.a.) gibi yumuak mizal idi. Bylelikle her ikisi de bu tevliye'de (tayinlerde) doru yolu bulmu, orta yolu tutarak Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) kendisine layk halifeleri olmaya hak kazanm oldular. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem):

"Ben rahmet peygamberiyim, ben sava peygamberiyim" (bn Hanbel, Msned, IV, 395.) ; "Ben glenim, ben savaanm" buyurmaktadr. Onun mmeti de ayn ekilde orta yolu izler. Nitekim, Yce Allah, onlar hakknda: "O'nun beraberinde bulunanlar, inkarclara kar sert, birbirlerine merhametlidirler.Onlar rkua varrken, secde ederken, Allah'tan ltuf ve honutluk dilerken grrsn" (Feth 48/29), "Ey iman edenler! Sizden kim dininden irtidat ederse Allah, kendisinin onlar sevdii, onlarn da kendisini sevdii, mminlere kar alak gnll, kafirlere kar izzetli, Allah yolunda cihad eden ve knayann knamasndan korkmayan bir kavim getirir. te bu, Allahn fazldr. Onu dilediine verir. Allah Vasidir, Alimdir." (Maide 5/54) buyurur. te Hz. Ebu Bekr ve Hz. mer (r.a) stlendikleri vilyette, bylesine mkemmeldiler. Daha Raslullahn salnda nispet edildikleri, biri yumuak, teki sert mizalaryla dengeyi ve doru yolu bulabildiler. Hatta Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) onlar hakknda: "Benden sonra Ebu Bekr ve mer'e uyun" (Tirmiz, Menakb, 16; bn Mace, Mukaddime, 11.) buyurmutur. Hz. Ebu Bekr (r.a.)'in, Hz. mer (r.a.) ve dier sahabeye gre stn cesaret sahibi olduu, mrtedlerle yaplan savalarda ve dier olaylarda ortaya kmtr. Vilyette -mallarn vb. nin korunmasnda olduu gibi- emanet ynne ihtiya duyulduunda, gvenilir olana ncelik verilir. Mallarn tahsili ve korunmas, kuvvet ve emanetin birlikte bulunmasn gerektirir; bu gibi malla ilgili iler iin, kuvveti ile tahsil edecekler, tecrbe ve emanetiyle onu koruyacak gvenilir kiiler tayin vs istihdam edilir. Harp emirliinde de durum ayndr. Emir, ilim ve din ehline danmay emredince, bu konuda iki yaran bir araya getirmi olur. teki vilyetlerde de durum, bu rneklerde olduu gibidir. Ynetimdeki yarar bir tek kii ile gereklemezse, yeterince personel tayin edilir. Byle durumlarda, daha elverili ve ehliyetli olann tercihi veya yalnz bir tek kii yeterli olmaynca, tayin edilenlerin oaltlmas gerekir. Yarg vilyetinde, eit durumda olanlardan, daha bilgili, daha takva sahibi ve daha ehliyetliye ncelik verilir. Biri bilgili, teki takva sahibi olunca, hkm ak ve kiinin arzularna kar koyabilecei konuda daha takva sahibi, hkm incelik isteyen ve karklktan korkulan konularda daha bilgili olan tayin edilir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Allah, phe ortaya ktnda, basiret ve nfuz sahibini; arzularn ortaya kmasnda, akln ve iradesini kullanan sever" buyurmutur. Hakim; harp valisi veya halk tarafndan tam bir destek grrse, takva sahibi ve bilgili olanlar, ehliyetliye gre ncelik kazanr. Yarg ii, bilgi ve takvadan ok, hakimin kuvvet ve kudretine ihtiya gsterirse, ehliyetli olan ncelik kazanr; zira, hakim mutlaka bilgili, dil ve kuvvet sahibi olmaya mecburdur. Hatta mslmanlarn btn valileri (yneticileri), bu ekilde olmaldr. Bu niteliklerden biri bulunmazsa, eksiklik grlr ve buna bal olarak da dzensizlik ortaya kar. Vilyetlerde yeterlilik; iddet ve korku ya da iyilik ve sevgi ile olur. Gerekte, bu niteliklerin

tmnn, birlikte bulunmas gerekir. Baz bilginlere: "yarg ilerini stlenecek, sadece gnahkr bilgili ile dindar bilgisiz bulununca, hangisinin tercih edilecei" sorulmu: "ktlklerin okluu dolaysyla kendisine ihtiya duyulunca dindar, hkmle ilgili incelik isteyen durumlarda bilgili tercih edilir" grn belirtmilerdir. Bilginlerin ounluu, dindar olana ncelik tanmaktadr; nk, byk imamlar, mslmanlarn iini stlenenlerin (mtevelli) , adaletli ve ahitlie ehliyetli olmasnda ittifak etmiler, bilginin art koulmasnda - mctehid olmasnn gerektii, mukallid olmasnn caiz olduu veya mmkn olduunca en iyinin tayin edilmesi gerektii noktalarnda- gr, ayrlna dmlerdir. Bu husustaki tafsilatn yeri, phesiz buras deildir. Btn bunlara ramen, mevcutlarn en iyisi olduu takdirde, ehil olmayann tayini (tevliye gayri'l-ehl) zaruret dolaysyla caiz olur. Bu byle olmakla birlikte, -borludan pein olarak sadece sahip olduu istenmesine ramen, deme gl eken borlunun bu borcunu demeye almasnn gerekli olmas gibi- insanlarn zaruri ihtiyac olan vilyetler, emirlikler vb. ni tam ve mkemmel hale getirene kadar, durumun dzeltilmesine ve eksikliklerin giderilmesine allmaldr. Nitekim acizlik dolaysyla cihadn farziyeti dtnde, kuvvet ve sava ara ve gerelerini hazrlamak suretiyle, ona hazrlkl bulunmak da gereklidir. Zira, "Vacibin ancak kendisiyle tamamlanabildii de, vacip hkmn alr". Ancak hac vb. de "gcn yetmesi (istitat)" artnn aranmas buna benzemez; nk, bu artn yokluu halinde, onun elde edilmesine almak gerekli deildir, burada vacip olma durumu, gcn ancak kendisiyle sz konusudur. 1.KTAP 1. BLM 1. VLYETLER

1.4. Vilyete Ehil Olan Tanma Ve Tesbit Vilyet konusunda nemli olan, ehil ve en elverili olan bilmek ve tanmaktr. Bu da vilyetin gayesini ve bu gayeyi gerekletirme yolunu bilmekle gerekleir. Maksat ve vesileler bilinince, mesele zmlenmi olur. Bunun iin baz meliklere, din deil, dnya maksad stn geldiinden, bu maksatlarna yardm edenlere, vilyetlerinde ncelik tanm; kendisinin bakan olmasn isteyenler de, bunu tanyan ncelikle tercih etmilerdir. Snnet bize, mslmanlara cuma ve cemaat namaz kldranlarn ve hutbe okuyanlarn, devlet bakanlarnn ordu naipleri anlamndaki, harp emirleri olduunu gstermektedir. te bunun iindir ki Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Hz. Ebu Bekr'i (r.a.) namazda ne geirince, mslmanlar onu harp emirlii ve dier ilerde de nder

tandlar. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) birini harp emiri tayin edince, beraberindekilere cemaat namaz kldrmasn da ona emrederdi. Ayn ekilde bir ehre birini naip isti'mal (tayin) ettiinde de mesel Attab b. Useyd'i Mekke'ye, Osman b. Ebi'l-As' Taif, Ali, Mu'az ve Ebu Musa'y Yemen, ve Amr b. Hazm'i Necran'a tayinlerinde olduu gibi - bu naibi, cemaat namazlarn kldrr, hududu (sululara verilecek cezalar) uygular ve harp emirlerinin dier vazifelerini yerine getirirdi. Ondan sonraki halifeler ve baz Emev ve Abbas melikleri de ayn ekilde hareket ederlerdi; nk, en nemli din vazifeler, namaz ve cihaddr. Bu yzden hadislerin ounluu da, namaz ve cihad halkkndadr. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) bir hastay ziyaret ettiinde: "Allah'm! Kuluna ifa ver ki, senin iin namaz klsn, dman yaralasn ve ldrsn" diye dua ederdi. (Ebu Davud, Cenaiz, 7.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Mu'az' Yemen'e gnderdiinde: "Mu'az! Benim katmda en nemli iin, namazdr", diye tenbihte bulundu. Hz. mer (r.a.) de valilerine (ummal'e) gnderdii emirnamelerinde: "Benim katmda en nemli iiniz, namazdr; zira, kim ona devam eder ve onu korursa, dinini korumu olur. Bu ite umursamazlk gsterenler ise, bakalarnda daha fazlasn gsterir." diye yazard. Resl-i Ekrem de : "Namaz, dinin direidir" (Tirmiz, man, 8.) buyurmutur. yleyse mtevelli (ynetici), dinin bu direini yerine getirdiinde, namaz onu ktlklerden alkoyacaktr. Ayrca namaz insanlarn baka taatlerde bulunmasna da yardm eder. Nitekim, Yce Allah: "Sabr ve namazla (Allah'tan) yardm isteyin. phesiz ki bu (namaz Allah'tan) korkan kimselerden bakasna (ar) gelir." "Onlar Rablerine muhakkak kavuacaklarn ve ona dneceklerini bilirler." (Bakara 2/45-46), "Ey iman edenler! Sabr ve namazla yardm isteyin. Muhakkak ki Allah sabredenlerle beraberdir." (Bakara 2/153). Peygamberimize hitaben: "(Ey Muhammed!) Ehline namaz klmalarn emret, kendin de ona sabrla devam et. Biz senden bir rzk istemiyoruz. Seni biz rzklandrrz. Gzel akibet takva sahiplerinindir." (Taha 20/132), "Ben cinleri ve insanlar ancak bana kulluk / ibadet etsinler diye yarattm." (Zriyat 51/56) buyurmaktadr. Vilyetlerin vacip olmasndan maksat, kaybettiklerinde aka hsrana urayacaklar ve dnya nimetlerinin fayda vermemesi sonucunu douran, halkn dininin ve dinin de ancak kendisiyle ayakta durabilecei dnya ilerinin dzgnletirilmesidir. Dini ayakta tutan dnya ileri, maln hak sahipleri arasnda bltrlmesi ve mtecavizlerin cezalandrlmasdr. Mtecaviz olmayan, hem dinini ve hem de dnyasn dzeltmi olur.

Hz. mer: "Ben valilerimi (ummal'i) size, Rabbinizin Kitab'n ve Peygamberinizin Snnet'ini retmek, aranzda dininizin emirlerini yerine getirmek zere gnderdim" derdi. Bir yandan ra'yye, te yandan da ra'ler deiince, iler olumsuz ynde olarak bambaka bir hal ald. Ra'ler imknlar orannda din ve dnyalarn slah i iin altnda, zamannn ve Allah yolunda alanlarn en stn olur; hatta: "Adaletli imamn (bu hizmetteki) bir gn, (bakasnn yapaca) altm senelik (nafile) ibadetten stndr" (Taberan) eklinde hadis bulunmaktadr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Halkn Allah'a en sevimlisi, adaletli imam ve en sevimsizi de zalim imamdr" (Ahmed, Msned, 3, 22, 55), "Yedi kimseyi Allah Tal, kendi glgesinden baka blge olmayan (kyamet) gnnde, kendi glgesi altnda barndracaktr: 1. Adaletli imam, 2. Rabbine (taat ve) ibadet iinde yetiip byyen gen, 3. Gnl mescidlere bal olan kimse, 4. Allah yolunda birbirini sevip bulumalar da, ayrlmalar da buna dayal olan kimseler, 5. Makam ve mevki sahibi ve gzel bir kadnn isteine 'Ben Allah'tan korkarm' diyerek haram (ilemeyen) erkek, 6. nfak ettiinden solundaki haberdar olmayacak derecede gizli sadaka veren adam, 7. Tenhada (lisanen veya kalben) Allah Tal'y zikredip de gz (dolup) taan, kimse" (Buhar, Hudud, 19; Mslim, Zekt, 16), "Cennet ehli tr: 1. Adaletli sultan (devlet bakan), 2. Btn akrabalarna ve mslmanlara kar ince kalpli ve merhametli olan, 3. Gizlice sadaka veren zengin" (Mslim, Cennet, 63), "Zekt hakkyla tahsil eden memur, (s'), Allah yolunda savaan gibidir." (Buhar, Nafakat, 1; Mslim, Zhd, 41) buyurmaktadr. Yce Allah, cihad emrederken: "Ortalkta fitne kalmayp, din tamamyla Allah'n dini oluncaya kadar onlarla savan. Eer vazgeerlerse muhakkak ki, Allah yaptklarn grr." (Enfal 8/39) buyurmutur.

Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem): "Biri cesaret, teki kahramanlk, bir bakas da gsteri iin savaanlardan hangisi Allah yolundadr?" diye sorulunca: "Allah adnn en yce olmas iin savaandr" cevabn verdi. (Buhar, Tevhid, 28; Mslim, mare, 150) Maksat, dinin btnyle Allah'n ve Allah adnn da en yce olmasdr. "Kelimetullah (Allah'n kelimesi)" deyimi, Kur'an- Kerim'deki btn kelimeleri iine alan genel bir isimdir. Yce Allah: "And olsun ki, Biz peygamberimizi ak belgelerle gnderdik ve insanlar adaletle i grsnler diye onlarla beraber Kitab' ve Mizan' indirdik. (Hadid: 57/25) buyurur. Peygamberlerin gnderilmesi ve kitaplarn indirilmesinden maksat, Allah'n ve yaratklarnn haklarn yerine getirme konusunda doru hareket etmektir. Ayn yetin devamnda Yce Allah: Demiri de indirdik; onda iddet ve sertlik ile, insanlar iin faydalar vardr. Bu da Allah'n kimin O'na ve Peygamberine gyabnda yardm ettiini bilip tesbit etmesi iindir. phesiz ki Allah ok gldr; ok stndr" (Hadid: 57/25) buyurur. Bunun iin Kitap'tan yzeviren, demirle doru yola getirilir ve yine bunun iin dinin ayakta durmas, Mushaf ve klladr. Cabir b. Abdullah, u olay nakleder: "Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) bize - Mushaf' gstererek- Kur'an'dan dneni, -klcn gstererek- klla dorultmamz emretti". Amalanan bu olduuna gre, aranan niteliklere en yakn olanlar seilerek ie giriilir. ki kii hakknda, vilyetle ilgili maksada en yakn olana baklr. Mesel vilyet sadece namaz iin imamlk olduunda, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) setiine ncelik tannr: "Toplulua, Allah'n Kitab'n en gzel okuyan, imam olur. Kraatte eitseler, sra snneti en iyi bilendedir. Bunda da eit olduklarnda, sra daha nce hicret edene gelir. Hicrette de eitseler, sra yaa byk olanndr. Kimse sultana - hkm ve saltanat yerinde - imam olmasn, makamnda ondan izinsiz oturmasn" (Mslim, Mesacid, 29, 291; Ebu Davud, Salt, 60) ki kii eit olursa veya hangisinin ehliyetli olduu tespit edilememise, -Sa'd b. Ebu Vakkas'n (r.a.) ezan konusunda ekitiklerinde, Peygamberimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) u szne uyarak uygulad gibi - kur'a ekilir: "nsanlar, ezan okumak ve ilk safta bulunmakta ne kadar bereketler ve hayrlar olduunu bilseler de

onlara nail olmak iin kur'a atmaktan baka are bulamasalar, mutlaka kur'a atarlar..." (Buhar, Ezan 9, 32; Mslim, Salt, 129; Tecrid-i sarih) Durum ak olunca, ncelik tanmak, Allah'n emrini yerine getirmek; durum kapal olunca, kur'a ile tercih etmek suretiyle mtevelli (yneticiler) vilyetler konusunda emaneti ehline vermi olurlar. 1.KTAP 1. BLM 1. VLYETLER

2. MALLAR (Kamu Maliyesi) 2.1. Genel Kavram 2.2. Kayna Kitab Ve Snnet Olan Kamu Gelirleri Ve Harcamalar a. Ganimet b. Sadakalar c. Fey' Bu Zamanda Ve Daha nceleri, Mallar Snf Olagelmitir Yardmlama ki eittir Mellefe-i Kulb, ki eittir nsanlar Bu Noktada Gruba Ayrlr NDEKLER 1.KTAP 1. BLM

2.1. Genel Kavram Yce Allah borlar konusunda: "Eer yolculuktaysanz ve (yazacak) bir katip de bulamazsnz, (borca karlk) rehin aln. Eer birbirinize gvenirseniz (yazmanz, ahit tutmanz veya rehin almanz gerekmez), kendisine gvenilen kimse emanetini (borcunu) desin ve Rabbi olan Allah'tan korksun. ahidlii gizlemeyin. Her kim onu gizlerse muhakkak o, kalbi gnahkar olan bir kimsedir. phesiz ki Allah her yaptnz hakkyle bilendir." (Bakara 2/283) buyurur. Ayniyat (a'yn) -vedi'alarn geri verilmesi; ortan, mvekkilin, mudaribin mali; yetimin velisinde-ki mal ve vakf mallar vb - zel ve genel borlar, satn alman mallarn cretleri (semenu'l-meb'), dnler, mehirler ve menfaatlerin cretleri vb. hep mal kavram iinde ele alnr. Yce Allah: "Mal toplayp kasada yan, Dorusu insan dayanksz ve huysuz yaratlmtr. Kendisine ktlk dokundu mu szlanr. Kendisine hayr dokundu mu cimrilik eder. Ancak namaz klanlar bunun dndadr. Onlar ki namazlarn srekli klarlar. Onlarn mallarnda belli bir hak vardr, Hem isteyen iin, hem de istemekten utanan yoksul iin. Onlar ki ceza gnn tasdik ederler. Rablerinin azabndan korkarlar. nk Rablerinin azabndan emin olunmaz. Onlar ki rzlarn korurlar. Ancak zevcelerine ve cariyelerine kar hari. nk onlara yaklatklarnda knanmazlar. Bundan tesini isteyenler, var ya ite onlar haddi aanlardr. Onlar emanetlerini ve ahitlerini gzetirler. ahitliklerinde drsttrler." (Mearic 70/18-33), "Allahn sana gsterdii ekilde insanlar arasnda hkmedesin diye sana kitab hak ile indirdik. Hainlerden taraf olma." (Nisa 4/105) buyurur. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de: "Emaneti gven duyduuna ver; sana hainlik edene sen hainlik etme" (Ebu Davud, By', 79; Tirmizi, By', 38.), "Mmin, mslmanlarn mallar ve canlar konusunda kendisinden emin olduklar; Mslman, mslmanlarn elinden ve dilinden zarar grmedii; Muhacir, Allah'n yasak ettiinden hicret eden; Mcahid, Allah iin nefsiyle mcadele edendir." (Tirmiz, man, 12; Nesa, man, 8.), "nsanlardan demek niyetiyle mal alann, bu borcunu Yce Allah tekeffl eder; telef niyetiyle alannkini de telef eder." (Buhar, stikrad, 2; bn Mace, Sadakat, 11.) buyurmaktadr. Yce Allah, hakl yolarla alnan emanetleri yerine getirmeyi vacip klmas ile, gasp, hrszlk, hainlik vb. haksz yollarla alman mallarn (mezalim) geri verilmesi konusuna dikkat eker; ireti maln (iare malnn) geri verilmesi de byledir. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) veda hutbesinde:

"Emanet yerine getirilir, ireti geri verilir, bor denir, kefil de borludur. Allah her hak sahibine hakkn vermitir, mirasya vasiyet yaplmaz." (Ebu Davud, By', 88; Tirmiz, By', 39.) buyurur. Bu eit emanetler, hem valiler, hem de ra'iyye iin sz konusudur. Bunlarn her birinin, lzumu halinde, tekine demede bulunmas gerekir. Bu konuda, sultan ve naiplerine den, her hak sahibine hakkn vermek; tahsildarlara (cubtu'l-emval) den de, - aynen borlular gibi- topladklarn sultana teslim etmektir. demesi gerekli hak bulunan ra'iyyeye den de budur. Ra'iyyenin maliye yneticilerinden, (vultu'l-emval) haketmediklerini isteme hakk bulunmamaktadr; yoksa Yce Allah'n: "lerinde (topladn) sadakalar hakknda sana tariz eden (dil uzatan) ler de var. Eer o sadakalardan kendilerine verilmise honut olurlar, verilmemise hemen kzarlar." "Ne olurdu bunlar, Allah ve Resulnn kendilerine verdiine raz olsalar da "Bize Allah yeter. Allah bize ltuf ve ihsanndan yine lutfeder, verir. Bizim btn rabetimiz Allah'adr" deselerdi." "Sadakalar ancak unlar iindir: Fakirler, yoksullar, o ite alan grevliler, mellefe-i kulb (kalbleri slm'a sndrlacaklar), kleler, borlular, Allah yolundakiler, yolda kalmlar. Allah tarafndan byle farz klnd. Allah her eyi bilendir, hkm ve hikmet sahibidir." (Tevbe 9/58-60) yetlerinde belirtmi olduklarnn iine girmi olur. Ra'iyyenin -zlim bile olsa- sultana demesi gerekli haklar, dememeye yetkisi yoktur. Nitekim kendisine, valilerin zulm anlatldnda, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Siz onlara haklarn verin; zira, Allah muhafazasn kendilerinden istediini elbette onlara soracaktr." (Buhar, Enbiya, 50; Mslim, mare, 44.) buyurdu. Baka bir hadis de yledir: "srailoullarnn ynetimi, peygamberlerinin elindeydi. Peygamberlerden biri vefat edince, dieri ona halef olurdu. Benden sonra ise peygamber yoktur, halifeler olacaktr". Orada bulunanlar hemen "yleyse bize ne emredersin?" diye sordular. Cevab yle oldu: "Srayla hepsine biat edin, sonra onlara hakkn verin; nk, Allah ynetimine verdikleri dolaysyla onlar elbette sorumlu tutar." (Buhar, Enbiya, 50; Mslim, mare, 44.) bn Mes'ud (r.a.), Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in yle buyurduunu nakletmektedir: "Benden sonra istibdat ve holanmayacanz bir takm iler greceksiniz". "Bize ne emredersin?" diye sorduklarnda: "Haklarn verin ve hakknz da (alamadnz zaman) Allah'tan isteyin" cevabn verdi." (Tirmiz, Fiten, 25; Ahmed b. Hanbel, 1, 384.) Maliye yneticilerinin (vulatu'l-emval'in) -mlk sahibinin kendi mlknde uygulad gibi - mal

taksiminde diledii gibi hareket etme yetkileri yoktur; nk, onlar birer vekil, naip ve yed-i emin kimsedir, malik deildir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Allah'a andolsun ki, kimseye haksz yere vermem, kimseninkini de engellemem. Ben, yalnzca taksim ediciyim, bana emredileni yerine getiririm." (Benzeri iin bk. Buhar: Humus, 7.) buyurmutur. O, lemlerin Rabb'nn elisiyken -mal sahibinin malnda diledii gibi tasarrufunun mubah olduu ekilde ve dilediine verip vermemekte baz hkmdarlarn yaptklar gibi- istei ve seimiyle verme ve engelleme yetkisi bulunmadn, ancak Allah'n buyruunca taksim eden bir kulu olduunu belirtmektedir. Biri Hz. mer (r.a.)'e: "Ey M'minlerin emiri! ahsi harcamalarn konusunda Allah'n malndan kendine biraz genilik tansana." deyince, O (mer (r.a.): "Sen, benim kime benzediimi bilir misin? Bir yolculukta, kafiledekiler mallarn toplayp, birine hepsi iin harcamak zere teslim ettiklerinde, bana benzeyen bu adamn onlarn mallarnda kendini stn tutmas helal olur mu?" cevabn verdi. Bir defasnda yine Hz. mer'i (r.a.)'e Huns (betebir orannda gelir) olarak ok miktarda mal getirildi. Hz. mer: "Bu topluluk, kendilerine gven duyduklarna emaneti verdiler" deyince, orada bulunanlardan bazlar: "Sen emaneti Allah iin yerine getirdin. Onlar da emaneti sana verdiler. Sen bundan nimetlenseydin, onlar da emanetten nimetlenirdi" dediler. Ululemr'in, talebi ok maln arz edildii bir ar-pazar gibi olduu bilinmelidir. Nitekim, mer b. Abdulaziz (r.a.), bu manda der ki: "Orada, doruluk ve iyilik, adalet ve emanet arz edilirse, talep edilenler bunlar olur ve fakat yalan, ktlk, zulm ve hyanet arz edilirse, bu kez talep edilen bu sonuncular olur". Veliyyulemr'e den, maln hellini almak, mal hakl yere harcamak ve hak sahibini mahrum etmemektir. Baz naiplerinin zulmettii kendisine haber verildiinde, Hz. Ali (r.a.): "Allah'm! Ben onlara, yaratklarna zulmetmelerini ve senin hakkn terketmelerini emretmedim." cevabn verdi. 1.KTAP 1. BLM 2. MALLAR

2.2. Kayna Kitab Ve Snnet Olan Kamu Gelirleri Ve Harcamalar Kayna Kitap ve Snnet olan kamu mallar, (el-emvlu's-sultaniyye), a. Ganimet, b. Sadaka ve c. Fey'den ibarettir. 1.KTAP 1. BLM 2. MALLAR

a. Ganimet Ganimet, kfirlerden sava yoluyla alnan maldr. Allah Tel ganimeti, Bedir Sava srasnda indirdii Enfal sresinde zikreder ve bu ganimeti "Enfal" olarak adlandrr; nk bu, mslmanlarn mallarnda bir artma meydana getirir. (bkz. Enfal 8/1-41). "Artk elde ettiiniz ganimetten hell ve ho olarak yiyin ve Allah'a kar gelmekten saknn. Muhakkak ki, Allah balaycdr ve merhamet edicidir." (Enfal 8/69). Cbir b. Abdullah (r.a.), Peygamberimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurduunu rivayet eder: "Benden evvel hibir kimseye verilmedik be ey (hep birden) bana verilmitir: 1. Bir aylk yola kadar (dmanlarmn kalbine) korku (salmak) ile mansur oldum, 2. Yeryz bana namazgah ve sebeb-i taharet klnd, onun iin mmetimden namaz vakti gelip atm her kim olursa olsun namazn klversin, 3. Ganimet bana helal edildi, halbuki benden evvel kimseye helal edilmemitir, 4. Bana efaat verildi,

5. Bir de benden evvel her peygamber, zellikle kendi kavmine gnderilirken, ben btn insanlara gnderildim." (Buhar, Cihad, 122; Mslim, Mesacid, 3, 5, 78.) bn mer (r.a.)'in rivayet ettii bir hadiste Peygamberimiz yle buyurmaktadr: "Kyamet arefesinde tek olan ve orta bulunmayan Allah'a ibadet edilsin diye klla gnderildim. Rzkm mzramn altnda takdir edildi. Emrime muhalefet edene, zillet ve rsvaylk verildi. Bir toplulua benzemek isteyenler, onlardandr." (Buhar, Cihad, 88; Ahmed, Msned, II, 50, 92 (Buhar, bununla istihadda bulunmutur). Ganimetlerde vacip olan, gelirin, be paraya ayrlp, bete birinin Yce Allah'n belirttii yerlere harcanmas ve kalann ganimeti elde edenler arasnda taksim edilmesidir. Hz. mer (r.a.) der ki: "Ganimet, savata hazr bulunanlarndr". Bunlar, savasn - savamasn, eit olarak hak sahibidirler. Ganimetin, elde edenleri arasnda -Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve halifelerinin yapt gibi- riyaset, soy veya fazilet ayrm yaplmakszn, adaletle bltrlmesi gereklidir. Sa'd b. Ebu Vakkas (r.a.) (stat itibariyle) kendinden aa durumdakiler yannda kendisinde bir stnlk grnce, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Siz ancak zayflarnzn duas sayesinde, yardm edilir ve rzklandrlrsnz." (Buhar, Cihad, 76; Ebu Davud, Cihad, 70.) buyurdu. bn Hanbel'in nakline gre Sa'd yle demitir: "Ey Allah'n elisi! Kavmin nderi ile mensuplarnn pay, hi eit olur mu?". Cevap olarak Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmulardr: "Anan le Sa'd! Siz zayflarnz sayesinde, rzklandrlr ve yardm edilirsiniz." (Nesa, Cihad, 43; Ahmed, 1, 173.) Emev ve Abbas devletlerinde de, Rum, Trk ve Berberlerle yaplan savalarda elde edilen ganimetler savaa katlanlar arasnda bltrld. Fedakrlk gsterme, yksek kaleye kp fethetme veya dman nlerine hcum edip ldrlerek hezimete uratlmalar vb. nemli sava baars saylan durumlar dolaysyla, immn, ganimet payn arttrmas caizdir. nk Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) zaman zaman bu tr uygulamada bulunarak bete birlik paydan haklarnn zerinde deme yapard. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) seriyyeye ileri yryte (bed'et) zaptolunacak mal iin drtte bir, geri ekilite (rec'at) ise te bir fazladan (mkfat) verirdi. (Seriyye: 5-300 veya 400 kii arasndaki fedakrlk ve kahramanlk gsteren asker birlik, nc birlik.) "Bu, "nefl" (mkfat) olarak adlandrlan fazlalktr. Bilginlerin bazsna gre nefl, bete birlik paydan olur; bazsna gre ise, -fatihler arasnda bir fazlalk olmamas iin- bete birin bete birinden gerekletirilir. Sahih olan, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in de bir ok defa yapt gibi, bazsn tekilere stn tutmak sz konusu olsa da, nefsinin arzularna gre deil, din bir yarar

dolaysyla, ganimetteki bete drtlk paydan verilmesinin de caiz olduudur. am hukukular, Ebu Hanife, Ahmed b. Hanbel vb. nin gr de bu yndedir. Bununla birlikte, kimi bilginlere gre sz edilen fazlalk drtte bir ve te bir, olunca, artl ya da artsz verilebilir, ancak daha fazlas - "kaleyi gsterene, u filann ban getirene, u var" eklinde - artl olarak verilir. Baz bilginler ise, "te birden fazla arttrlamaz, bu da artl olarak verilir." grn savunur. Bu iki gr, Ahmed b. Hanbel ve bakalarna aittir. Sahih gre gre; imam, herkesin ele geirdiine sahip olmasna izin verebilir. Nitekim Bedir Savanda stn bir yarar grnce, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in buna izin verdii nakledilmektedir. mamn ganimetleri toplayp bltrmesi halinde, kimsenin ararak hainlik etme hakiki yoktur: "Hibir nebiye ganimet malndan gizlice almas (armas) yakmaz. Her kim ganimetten gizlice alrsa, (arrsa o kimse) kyamet gnnde ald (ardn) eyle birlikte gelecektir. Sonra her nefis ilediinin hesabn grecek ve onlara zulmedilmeyecektir." (Ali mran 3/161). phesiz, armak, hainliktir. Yamaclk da memnudur; Raslullah bunuda yasaklamtr. (Buhar, Mezalim, 30; Cihad, 128; bn Mace, Fiten, 3; Darim, Edah, 18.) mam, toplama ve bltrme iini brakp, herkese meru bir izin verirse, haddi amakszn alnanlarn bete biri, yette belirtilen yerlere harcandktan sonra helal olur. zni gsteren her trl sz ve davran, izin mnas ifade eder. mam hi izin vermez veya meru olmayan bir izin verirse, adalet yolu takip edilerek, herkes iin payna debilecek miktar almak caizdir. Ganimet toplamay mslmanlara yasaklayp, imama diledii ekilde hareket etmeyi mubah kabul eden gr -ki zamanmzda byle dnlmektedir- bu fikrinin her iki yanyla da ak bir yanlg iindedir. Halbuki Allah'n dini, orta yolu tutmay emreder. Taksimde adalet, piyade olana bir, arap at kullanan svariye ise -ikisi at, biri de kendine ait olmak zere - pay vermektir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Hayber Yl'nda bu ekilde bir uygulama yapmtr. Baz hukukular atlnn iki pay bulunduu grndedir. Birincisi, sahih snnetin gsterdii grtr. Ayrca at, hem kendisinin, hem de seyisinin azna muhtatr. Bunun yannda svarinin faydas, iki piyadeden daha fazladr. Kimi hukukular bu konuda, arap veya he,cin atn eit kabul eder. Oysa bazlar, hecin atma yalnzca bir pay verilecei grndedir; nitekim Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve ashabndan bu konuda bir rivayet bulunmaktadr. Selef, -kuvvet ve hiddeti dolaysyla- savata erkek at; -kinemesi bulunmadndan dman korkutmas ve onlar savunmaya zorlamas yznden- baskn ve gece sava iin dii at; - daha dayankl olduu iin - seyrseferde idi edilmi at kullanrd. Ele geirilen -akar veya tanr trnden de olsa mal cinsinden ganimet, nceden mslmanlara ait bulunur ve daha bltrlmeden sahibi de bilinirse, bu mal, mslmanlarn icmayla kendisine geri verilir. Ganimetlerle ilgili - gr birlii bulunan ve bulunmayan - eitli hkmler ve ayrntlar, sr ve grler bulunmaktadr. Biz burada, konunun sadece ana izgilerini gstermi oluyoruz. 1.KTAP 1. BLM

2. MALLAR

b. Sadakalar ( "Sadakalar ancak unlar iindir: fukara, meskn, onun (sadakalar) zerine me'mur olanlar, mellefet'l-kulb (kalbleri slm'a sndrlacaklar), rakabeler (kleler) hakknda borlular, Allah yolundakiler, yolda kalmlar, Allah tarafndan kat' olarak byle farz buyuruldu (klnd), ve Allah almdir, hakmdir." (Tevbe 9/60). ) Sadakalar yette belirtilen snflara harcanr. Kendisinden sadaka istemeye gelen birine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Allah ne peygamberinin, ne de bakasnn taksimine raz oldu. Fakat Yce Allah, onlar sekiz snfa ayrd. Sen eer bunlardan biriysen, sana hakkn vereyim?" (Ebu Davud, Zekt, 24) buyurdu. Fakir ve miskin, yaay iin yetecek (kifyet) miktarda varla sahip olamayanlardr; zengine veya kazanabilen gl kuvvetli kiiye sadaka helal deildir. Amil; tahsil, koruma, yazma vb. ilemleri yrtenlerin genel addr. Mellefe-i kulb, fey' konusu anlatlrken aklanacaktr. Rikab; mkteb klelere yardm, mslman esirlerin fidye karl kurtarlmas ve kle azaddr, ancak sonuncusu en kuvvetli grtr. Grim; borcu olup deme imkn bulamayanlardr, borlar ok olsa bile, onlar deyecek kadar kendilerine zekt verilir, ancak bor Allah'a isyan iini yaplmsa, tevbe edene kadar zekt verilmez. Fsebilillah kavramna girenler yeterli varla sahip olmayan Allah yolundaki savalardr; para, silah vb.her trl ara - gere veya bunlarn karl da kendilerine verilir. Hac, Peygamberimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) de belirttii gibi fisebilillah kavram iine girer. bnu's-sebil kavram, yolcular iine alr. 1.KTAP 1. BLM 2. MALLAR

c. Fey' Fey', Allah Tal'nn, Bedir'den sonraki Benu Nadir Gazas'nda indirdii: "Allah'n, onlardan peygamberine verdii ganimetlere gelince siz onun zerine ne at, ne de deve srmediniz. Fakat Allah peygamberini, diledii kimselerin zerine salar. Allah her eye kadirdir." "Allah'n o kent halkndan, Resulne verdii ganimetler, Allah'a, Resul'e, ona akrabal bulunanlara, yetimlere, yoksullara, yolcuya aittir. Ta ki iinizden yalnz zenginler arasnda dolaan bir ey olmasn. Peygamber size ne verdiyse onu aln. Size neyi yasakladysa ondan saknn ve Allah'tan korkun. nk Allah'n azab iddetlidir." "Bir de g eden fakirlere aittir ki yurtlarndan ve mallarndan karlmlardr, Allah'n ltuf ve rzasn ararlar; Allah'a ve Resulne yardm ederler. te doru olanlar onlardr." "Ve onlardan nce o yurda yerleen imana sarlanlar kendilerine g edip gelenleri severler ve onlara verilenlerden tr gslerinde bir ihtiya duymazlar. Kendilerinin ihtiyalar olsa dahi, onlar z canlarna tercih ederler. Kim nefsinin cimriliinden korunursa, ite onlar umduklarna erenlerdir." "Onlardan sonra gelenler derler ki: "Rabbimiz, bizi ve bizden nce inanan kardelerimizi bala, kalplerimizde inananlara kar bir kin brakma! Rabbimiz! Sen ok efkatli, ok merhametlisin!" (Har 59/6-10) yetlerine dayanr. Yce Allah, muhacir, ensar, ondan sonra gelenlere -belirtildii ekilde- fey' gelirinden pay ayrld. Bu ekilde kyamete kadar gelecek olanlarn hepi si nc snfa girer. Nitekim: "Daha sonradan hicret edip sizinle beraber savaa katlanlar da sizdendirler. Bir de akraba olanlar, Allah'n kitabna gre, birbirlerine daha yakndrlar. phe yok ki, Allah her eyi bilir." (Enfal 8/75); "Muhacir ve Ensar'dan slm'a ilk nce girenlerin bata gelenleri ve iyi amellerle onlarn ardnca gidenler var ya, ite Allah onlardan raz oldu, onlar da Allah'dan raz oldular ve onlara, altlarnda rmaklar akan cennetler hazrlad ki, ilerinde ebedi kalacaklar. te byk ve muhteem kurtulu budur." (Tevbe 9/100) ve "Henz onlara katlmam bulunan dier insanlara da (o Peygamberi gndermitir). O, ok gldr, hkm ve hikmet sahibidir." (Cum'a 62/3) yetlerinde de ayn konu aklanmtr. yetin (Har 59/6) "siz onun zerine ne at, ne de deve srmediniz." ksm, "harekete geirmediiniz ve sevketmediiniz atlar ve develer", demektir. Bu yzden hukukular, fey'i, kfirlerden savasz alnan mal olarak tarif ederler; zira, atn ve develerin sevk ve harekete geirilmesi, savamak demektir. Fey', Allah'n, kfirlerden alp mminlere iade ettii mal anlamna gelir; Zira, Yce Allah, mallar kendine ibadete yardmc olsunlar diye, yaratklar ise kendisine ibadet

etmek iin yaratmtr; kfirlerin kendileri, Allah'a ibadet etmediklerinden mubahtr; O'na ibadete yardmc klmadklar mallar ise, Yce Allah'n ibadet eden mmin kullarna aittir; bylece haketmi olduklar, - henz almam olsa bile, gasbedilen mirasnn kiiye iadesi gibi - kendilerine geri verilmi olur. Yahudi ve Hristiyanlardan alnan cizye, dmann anlamada kabul ettii mal, Hristiyan lkelerden veya; bakalarndan sultana verilen hediyeler, harb tccarlardan alnan onda bir ve baka lkelerde ticaret yapan zimmlerden alnan yirmide bir oranndaki vergiler hep fey' kapsamna girer. Hz. mer (r.a.) vergilerde bu son ekilde uygulamada bulunurdu. Zimmlik anlamasn bozan kiiden alnan mal ile aslnda zimmlere tarhedilen ve halen bazs mslmanlarn olan yerlerin hara geliri de fey' iinde ele alnr. Fey'le birlikte, belirli bir mirass olmakszn len mslmanlarn mal, gasbedilmi ya da ariyet ve emanet olarak alnp sahibi bilinmeyen mallar gibi akar ve menkuller, her eit kamu mallarnn (elemvlu's-sultaniyye) bulunduu Beytlmal'de toplanr. Aslnda bunlarn hepsi mslmanlarn maldr, ancak Yce Allah, Kur'an- Kerim'de yalnzca fey'i zikretmitir. Zira, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) devrinde, soyu - sopu iyice belli olduundan, len mutlaka miras brakarak lrd. Bir defasnda, len bir adamn miras, onun mensup olduu kabilenin en yalsna, yani soyca atalarna en yaknma verildi. Ahmed b. Hanbel ve dier baz hukukular bu gr benimsemektedirler. Baka bir zaman, sadece azatl kle brakarak lenin miras, bu azatlsna verildi. Bu gr, baz Hanbel bilginler tarafndan benimsenir. Bir baka defa ise, birinin miras, kendi kynden birine verildi. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve halifeleri, lenin mirasn, aralarnda belirtilen sebepler bulunanlara verme konusunda gayet titizce hareket ederlerdi. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) mslmanlardan yalnzca zekt alr, - Kur'an'da belirtildii gibi - onlarn Allah yolunda mallar ve canlaryla cihad etmelerini emrederdi. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve Hz. Ebu Bekr (r.a.) zamannda, tahsil edilen ve harcanan mallar iin, genel nitelikte herhangi bir divan bulunmamaktayd. Tahsil edilen mallar, peyderpey ihtiyalar iin harcanrd. Hz. mer (r.a.) devrinde, mallar oald, lke topraklar geniledi ve nfus artt. Bunun zerine elde edilen gelirleri sava vb. ne harcamak zere Divanu'l-Ata ve Divanu'l-Cey kuruldu. Bu sonuncusu, zamanmzda, ilk devirden daha fazla grevleri yerine getirir; bu mslmanlarn en nemli divandr. Bundan sonra, blgelerin her birinde, toplanan hara ve fey' gibi kamu mallar iin divanlar bulunagelmitir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve halifeleri zekt, fey' vb. ilerde istihdam edilen memurlar (ummal) muhasebe ederlerdi. 1.KTAP 1. BLM 2. MALLAR

Bu Zamanda Ve Daha nceleri, Mallar Snf Olagelmitir

1. mamn, Kitap, snnet ve icma ile almaya yetkisi olan mallar: imdiye kadar, hep bu tr mallardan szedildi. 2. mamn almas icma ile haram olan mallar: Mirass bulunsa bile, aralarnda ldrlen birinden dolay, bir yer halkndan alnp "cinayet" (. Cinyt) olarak isimlendirilip beytlmal iin alman tazminatlar; haddi gerektiren bir su ileyip, ncekine benzer bir sebeple cezas denden alman mal ve ittifakla , tarhedilmesi caiz olmayan "meks" (Meks (. Mks): ar ve ehir-lke klarnda tccardan alnan vergi.) vergisi hep bu eitten haram mallardr. 3. ctihad konusu ve tartmal mallar: Ashabu'l-feraiz ve Asabe den biri bulunmayp, miras olarak Zevi'l-erham bulunan miras byledir. (Ashabu'l-feraiz: Miras yetlerinde, snnette veya icma ile belirtilmi paylar bulunan miraslar.) (Asabe: Terikenin ashabu'l-feraiz'den artan ksmn veya onlarn yokluu halinde tmn alan miraslar.) (Zevi'l-erham: lk iki snfa girmeyen miraslar.) Valiler ve ra'iyyenin (yneten ve ynetilenlerin) yaptklar zulmlerin ou, kimilerinin helal olmayan almas, kimilerinin de vacip olan engellemesi yznden gerekleir. Asker ve fellahlarn zulmleri, baz insanlarn gerekli olan cihad terketmeleri, valilerin (yneticilerin) kamu mal olup istiflenmesi helal olmayan ymas, bunlarn rneidir. Mallardaki haklarn yerine getirilmesiyle ilgili cezalar da buna rnektir; zira bu cezalardan mubah veya vacip olanlarn bir ksm terkedilir, helal olmayan bir takm da uygulanr. Bu konudaki esas udur: "Kendisinde demesi gerekli - vedi'a, mudarebe veya ortaklk pay, mvekkile ait mal, yetim mal, vakf veya beytlmale ait mal gibi - imal veya bir bor bulunanlarn bu demeyi yerine getirmesi gerekir; zira, - ayn veya deyn trnden- vacip bir hakk yerine getirmekten kannca ve bunu demeye gc yettii de bilinince, bu kii, ilgili mal ortaya karana veya -bildii takdirde- yerini gsterene kadar cezay hak eder ve hapsedilebilir. Bor, maldan alnr, byle bir durumda dayak cezasna gerek yoktur. Mal gstermekten veya demekten kannca, borcu deyene veya deme imkn tanyana kadar dayak cezas uygulanr. Vacip nafakay, gc yettii halde demeyen iin de bu ekilde hareket edilir". Nitekim, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "mkn olup da borcunu demeyi geciktiren, mal ve erefi bakmndan cezalandrlmasn helal klm olur." (Ahmed, IV, 222, 227, 389.) ; "Zenginin borcunu demeyi geciktirmesi! zulmdr." (Buhar, stikrad, 13; Ebu Davud, Akdye, 29; Nesa, By', 100; bn Mace, Sadakat, 17; Tecrid-i sarih, VII, 64, h. 1003; Riyazu's-salihin, III, h. 1642.) buyurmaktadr. phesiz zalim, cezai ve ta'zire (te'dibe) mstehaktr.

Ayrca u da ittifak edilen bir esastr: "Haram bir ii yapan veya vacip bir ii terkeden, cezay hak eder. Dinin takdir ettii bir cezas yoksa, veliyyulemr o konuda ictihad ederek uygulanacak ta'zir cezasn tespit eder". u halde borcunu demeyi geciktiren zengin, hapsedilir; buna ramen dememekte srar ederse, vacip borcu deyene kadar dayak cezasna devam edilir. Maliki, afi ve Hanbel mezhebine mensup bazlar ile baka hukukularn bir ksm bu gr benimsemektedirler; bu konuda herhangi bir gr ayrl da tespit edebilmi deilim. bn mer (r.a.), Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'den yle bir hadiseyi nakletmektedir: Peygamberimiz. Hayberlilerle altn, gm ve silah konusunda anlama yapnca, Yahudilerden Huyeyy b. Ahtab'n amcasna, Huyeyy'in hazinesini sordu. "Harcamalar ve harpler onu yoketti" deyince, Raslullah: "Zaman yakndr (bu kadar ksa zamanda tkenmez), mal ise bundan daha oktur" dedi. Bunun zerine Raslullah onu Zbeyr'e havale etti, Zubeyr de onu cezalandrd. Bu ceza sonrasnda Huyeyy'in amcas dedi ki: "Huyeyy'i u harabelikte dolarken grdm". Orasn gidip dolatlar ve hazineyi buldular. (Buhar, stikrad, 12; Mslim, Msakat, 33.) Bu adam, bir zimmdir; zimmiye, ancak hakl bir sebeple ceza verilmesi helal olur. te bu ekilde, aklanmas gerekli bir konudaki klavuzluu ve yol gstericilii gizleyen kii, - vacibi terkettiinden dolay- cezalandrlr. Mslmanlarn malndan haksz yere - verilen hizmet dolaysyla alman hediyeler gibi- mal alan maliye yneticileri (vulatu'l-emval) vb. den bu alm olduklar mallar, adaletli veliyyulemrin geri alma yetkisi bulunmaktadr. Ebu Said Hudr: "Veliyyulemrlerin (ummal'in) aldklar hediyeler, hyanettir" demektedir. brahim Harb'nin Kitabu'l-hedaya (Hediyeler Kitab)'da bn Abbas'tan naklettiine gre Raslullah yle buyurmaktadr: "Emirlerin aldklar hediyeler, hainlikle ve haketmeden alnm mal kabul edilir". Ebu Humeyd Sid (r.a.) u olay nakletmektedir: Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Ezd kabilesinden bnu'l-Lutbiyye adnda birisini zekt memuru olarak istihdam etti. Vazife sonrasnda Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in yanna dnnce: "Bu sizin, bu da bana hediye edilenlerdir" dedi. Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Bu adama da ne oluyor? Allah'n bize ykledii bir ite onu istihdam ediyoruz da 'bu sizin, bu da

bana hediye edilenler' diyebiliyor. Anasnn - babasnn evinde oturup bekleseydi, ona bir hediye verilir miydi, verilmez miydi? Nefsim yed-i kudretinde olana yemin ederim ki, bu eit bir mal alnamaz. Byle mal alanlar, kyamet gnnde, ald deveyse sesini, srsa barn, koyunsa melemesini boynunda tar" dedikten sonra, ellerini koltuk alt grnnceye kadar kaldrarak defa: "Allah'm tebli ettim mi?" dedi. (Buhar, Hiyel, 15; Zekt, 3.) Valilerin, alm-satm, kira anlamalar, mudarebe, musakat ve muzara'at vb. muamelelerde aldklar da hediye kabul edilir. Bu yzden Hz. mer (r.a.), mallarnda bir art grlen baz valilerin (ummal'in) bu aldklarna el koydu, bunu yalnzca vilyet yetkisi gznnde tutularak, hediye vb. nin kendilerine verilmesinden tr yapt; zaten durum da bunu gerektiriyordu. Hz. mer (r.a.), eite bltren adaletli bir imamdr. mam ve ra'iyyenin durumu deiince, takdir edilen vacibi yapmak ve haram edileni terketmek, herkesin kendisine der; Allah'n mubah kld da haram olmaz. Bazan insanlarn bana, ne zulmetmek ve ne de onlara kar vazifesini yapmak zere, hediye vb. den kanan valiler (yneticiler) geebilir. Bir zulm kaldrmak ve mubah bir ihtiyac gidermek iin kendilerinden bir bedel alanlar, onlara bylelerinden daha sevimli olabilir; zira, bylesi ahiretini, bakasnn dnyas karlnda satmtr, insanlarn pazarlka enok kaybedenleri, ahiretini bakasnn dnyas karlnda satanlardr. Vacip olan, g yettiince insanlardan zulm kaldrmak ve yararlarnn ancak kendisiyle tamamlanabildii ihtiyalarn -sultana ve temsilcilerine bildirmek, ilerini tantmak, yararlarn gstermek, ktlklerden alkoymak suretiyle - gidermektir. Hind b. Ebu Hale (r.a.)'nin rivayet ettii hadiste, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmaktadr: "htiyacn bildirmeye gc yetmeyenin bu ihtiyacn bana bildirin. Kim bylesini sultana ve temsilcilerine bildirirse, ayaklarn kayaca gnde, Allah onun ayaklarn doru yol zerinde sabit klacaktr." (Ebu Davud, By', 82.) Ebu Umame Bhil (r.a.)'den rivayet edildiine gre Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Kim bir kardei iin araclk yapar ve bunun iin hediye kabul edip alrsa, faiz kaplarndan byk birine girmi olur.", buyurmutur. brahim Harb, bn Mes'ud (r.a.)'in yle dediini nakletmektedir: "Haram; birinin ihtiyacn giderdikten sonra, hediye olarak alnandr". Yine o, Mesruk'tan unu nakleder: "Biri, bn Ziyad'a kendisinden haksz olarak alman bir maldan (mazlme) szetti; o da onu geri almay baard. Bunun zerine sahibi kendisine bir hizmeti hediye etti, fakat bn Ziyad onu iade etti ve yle dedi: " bn Mes'ud'un yle dediini iittim: Birinin bir mslman adna hakszlkla alnan mal (mazlme) geri alp bu yzden az veya ok salad mal veya menfaat, haramdr". Dedim ki:

"Ey Abdurrahman'n babas! Biz haram kazanc, sadece hkm vermekteki (adl) rvet olarak bilirdik". O da cevaben: "Bu, byk bir nankrlktr, kfran nimettir", dedi. Veliyyulemr, memurlarndan (ummal) bu yolda herhangi bir pay alnca, bunlarn her ikisine de yardm edilmez. nk, onlardan her biri, -biri tekinden alan iki hrsz, asabiyet ve bakanlk yznden savaan iki grup gibi - zlimdir, oysa zlime yardmc olunmas asla helal deildir. 1.KTAP 1. BLM 2. MALLAR

Yardmlama ki eittir 1. yilik ve takva konusunda yardmlama: Cihad, hadlerin uygulanmas, haklarn alnmas, hak sahiplerine haklarnn verilmesi hep bu trden birer yardmlamadr. Btn bunlar, Allah ve Peygamberinin emrettii yardmlamalardr. Zlimlerin yardmcs olmak korkusuyla, bunlardan kanan, takva yolunu izleme kuruntusuyla - ki takva ile korkaklk ve gszlk, ounlukla kark bir durumdadr, zira bunlarn her biri ekinme ve kanma mnas ifade eder- farz- ayn ve farz- kifayelerden birini terketmi olur. 2. Gnah ve zulm konusunda yardmlama: Masum birinin kannn dklmesi veya malnn alnmas, hak etmedii halde birinin dvlmesi vb., birer gnah ve zulmde yardmlama eididir. Allah ve Peygamberi, bunlarn her birini haram klmtr. Mallarn alnmas hakszca olmu ve - kamu mallarnn (el-emvalu's-sultaniyye) ounluu gibi sahiplerine geri verilmesi imkanszsa, bunlarn hudutlara ve sava hazrl vb. mslmanlarn yararna harcanmasna yardm, bir eit iyilik ve takva konusunda yardmlamadr. Bu gibi sahiplerini bilmek, kendilerine veya miraslarna geri vermek mmkn olmayan - mallar hususunda sultana den, -zlim kendisi ise tevbe ederek - onlar mslmanlarn yararna harcamaktr. Bu gr; Malik, Ebu Hanife, Ahmed b. Hanbel ve birok sahabenin de iinde bulunduu Cumhur'un grdr; er' deliller de bunu gstermektedir. Sultandan bakas byle bir mal almsa, ona dende, ayn ekilde hareket etmektir. Sultan mallar sahiplerine geri vermekten kanrsa, sahiplerinin yararna harcamasna yardm etmek, sahiplerinin

veya mslmanlarn aleyhine onlar ziyan edenin elinde brakmaktan daha iyidir; zira Yce Allah'n: "Allah'a kar gelmekten gcnz yettiince saknn" (Teabn 64/16); "Allah'tan tam manasyla saknn" (li mran 3/102) emri ile Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in: "Size bir ey emrettiimde, gcnz yettiince onu yerine getirin." (Buhar 'tisam, 8; Mslim, Fezail, 4; Nesa, Hacc, 5.) buyruklar bunu gerektirmektedir. Vacip olan, yararllarn elde edilmesi ve gelitirilmesi, ktlklerin de yokedilmesi ve azaltlmas olduuna gre, bu ikisi arasnda herhangi bir atma sz konusu olduunda meru olan, az yararl olann braklarak stn yararl olann alnmas ve daha zararl olann braklarak daha az zararlya katlanlmasdr. Gnah ve taknla yardmc olan, zlime zulm konusunda yardm eden kiidir. Halbuki kendisinden zulm azalsn diye veya haksz alnan maln (mazlme) geri verilmesi konusunda mazluma yardmc olan, -kendisine bor veren veya ona maln aktarlmas konusunda zlime vekil olmay kabul eden gibi - zlimin deil, mazlumun vekili olur. Vakf ve yetimin velisi bunun rneidir. Zlim biri kendisinden mal talep eder ve o da buna veya bakasna istediinden daha azn verme konusunda tam bir ictihad yapar ve buna gre verirse, iyi hareket eden biri olur; phesiz iyi hareket edenlerin de tek bir yolu yoktur. Malikin kendilerine akit yapmada, teslim almada ve borcu demede vekalet verdii - katip vb. vekilleri de byledir. Zlimlere (zulmen) aldklarnda ise vekil olunamaz. Ayn ekilde iyi niyetli biri bir ky, semt, ar veya ehir halknn malna haksz olarak elkonmasnn (mezalim) ortadan kaldrlmasnda, mmkn olduunca araclk etmek, bunu gidermek zere aralarnda gc yettiince adaletli hkm vermek suretiyle, bakas veya kendisi iin bir kar veya rvet ilikisi ummakszn vekillikte bulunursa, iyi hareket eden kii vasfn kazanr. Ancak, bu gibi ilere girenler, - arzu ve ihtiraslarna uyarak, rvet ilikisine girerek, istediine hakszlk ederek ve istediinden alarak - ok defa zlimlerin vekili olmaktadr. Bu tip insanlar, zlimlerin en byklerindendir, bunlar phesiz yardmclar ve benzerleriyle birlikte harolunacak, sonra atee atlacaklardr. Kamu harcamalarnda, mslmanlarn yararlarnn nem srasna gre hareket edilir. Sonuta umumi bir fayda salayan kiiye deme yaplmas, bunun rneidir. Harcama yaplacak kiiler arasnda, kendileri sayesinde elde edilebileceinden ve fey'e en layk olduklarndan, cihad ve zafer ehli savalar da yer almak tadr; hatta fey' malnn yalnzca onlara m, yoksa kamu yarar ve ihtiyalar iin mi harcanaca konusu hukukular arasnda gr ayrlna yol amtr. Zekt ve ganimet gibi, zel harcama yerleri bulunanlar dndaki kamu gelirleri, en uygun biimde kamu ihtiya ve yararlar iin harcanr. Valiler (vult), hakimler, bilginler ve maln toplanmas, korunmas ve bltrlmesi iinde istihdam edilen sa'i vb. vilyet sahipleri (zevu'l-vilyt); hatta imamlar ve mezzinler vb. bile, hak sahipleri iersinde yer alr. Kamu gelirlerinin, at ve silah vb. vastasyla snrlarn emniyete alnmas, yollardaki kprler ve rmak, ay vb. su yollarndan onarma muhta olanlarn bu ihtiyacna harcanmasndan daha umumi fayda salad iin, cret ve fiatlarn dzen ve istikrara konulmasna da harcanmas gerekir.

htiya iindeki kiiler (zevu'l-hct) de hak sahipleri iinde yer alr. Bununla birlikte hukukular, sadakalar dnda kalan fey' vb. de ihtiya sahiplerine bakalarna gre ncelik tannp tannmamas konusunda iki gruba ayrlmlardr: 1. lk gre gre, ihtiya sahipleri daima nceliklidir. 2. kinci grubun grne gre ise, kamu malna mslman olmakla hak kazanlm olunur, bylelikle -miraslarn mirastaki ortakl gibi - herkes bunda ortak kabul edilir. Sahih olan, ihtiya sahiplerine bakalarna gre ncelik tannacadr; zira, -Benu Nadir'den elde edilen ganimet malnda olduu gibi- Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) her zaman ihtiya sahiplerine ncelik tanrd. Bu mnada Hz. mer (r.a.): "Bu mala kimse tekinden daha fazla hak sahibi deildir; ancak bu konuda ncelik, mal kendileri sayesinde elde edilmi olmak, ilgili i zerinde almak, bir fedakrlkta bulunmak ve ihtiya sahibi olmakda rol oynar." demektedir. Bu durumda Hz. mer (r.a.) ncelik hakk bulunanlar drt snfa ayrm olmaktadr: 1. Mal (ve gelir) kendileri sayesinde elde edilenler, 2. Din ve dnya menfaatlerini salamak zere, mslmanlarn ileriyle onlar adna ilgilenen veliyyulemr'ler ve bilginler, 3. Mslmanlardan zararn giderilmesi konusunda, asker, vaaz (t) veren ve doru yolu gsteren nderler gibi fedakrlk gstererek Allah yolunda birer mcahid saylanlar, 4. htiya sahipleri. Allah'n zengin ettii biri hakkndan vazgeebilir; aksi takdirde, kendisine yetecek veya alt kadar deme yaplr. Kamu mallarnda ve ayn ekilde zektta harcamann, kiinin yarar veya ihtiyacna gre yapld bilinince, bundan artannda herkesin - miras veya ganimette ortak olanlar gibi- ancak benzerleri kadar hak sahibi olabildii gznnde tutulur. Kendisine salad -fuhu, khinlik ve mneccimlik gibi- haram bir menfaatten dolay vermek bir yana, imamn, kendi arzusuna uyarak aralarndaki sevgi veya akrabalk dolaysyla, hak sahibi olmayan birine mal vermesi asla caiz deildir. Ancak, her ne kadar normal olarak almas helal deilse bile, kalbi slm'a kazanlmak istenen mellefe-i kulb'a, bunun iin demede bulunmak caiz, hatta yerine gre vaciptir. Nitekim Yce Allah, zekttan mellefe-i kulb'a deme yaplmasn mubah klmtr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de fey' vb. den, airetleri iinde sayg duyulan ileri gelen baz kiilere demede bulunmutur. O, Benu Temim'in nderi Akra' b. Habis, Benu Fezare nderi Uyeyne b. Hsn, Benu Nebhan nderi Zeydu'l-Hayr Ta'i, Benu Kilab nderi Alkame b. Ulase Amir ve slmiyete isteksizce giren Saffan b. Umeyye, krime b.

Ebu Cehl, Ebu Sfyan b. Harb, Sehl b. Amr, Haris b. Hiam ve daha birok Kurey ileri gelenlerine deme yapard. Ebu Said Hudr (r.a.) anlatr: Yemen'de bulunan Hz. Ali (r.a.), henz toprandan ayklanmam bir miktar altn gndermiti. Raslullah onu, Akra, Uyeyne, Alkame arasnda ve daha sonra Benu Kilab'dan biri, Zeydu'l-Hayr ile Benu Nebhan'dan birisi arasnda bltrd. Ebu Said der ki: Kurey ve Ensar buna kzdlar. "Necd'in cesur ve efendilerine veriyor- da, bizi bir kenara itiyor" dediler. Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Ben bunu, onlarn, sadece kalplerini kazanmak iin verdim" dedi. Sk sakall, tombul yanakl, batk gzl, yksek alnl, ba tral biri geldi, "Allah'tan kork, ey Muhammed!" dedi. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Ben isyankr olursam, Allah'a kim itaat eder? Siz bana gven duymazken, yeryz ehli duyar m?" buyurdu. Sonra adam geri dnd ve gitti. Topluluktan biri onu ldrmek iin izin istedi; bunun Halid b. Velid (r.a.) olduu sylenir. (Buhar, Tevhid, 23; Mslim, Zekt, 132.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurur ki: "Bunun neslinden bir topluluk kacaktr ki, okuduklar Kur'an- Kerim boazlarn gemez (dillerinde kalr); mslmanlar ldrrler, putperestleri brakrlar; okun av delip gemesi gibi slmdan karlar. Onlara yetiirsem, azgn d kavmiyle savarcasna onlar ldrrm." (Buhar, Tevhid, 23; Mslim, Zekt, 142-144.) Rafi' b. Hudeyc (r.a.) anlatr: Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Ebu Sfyan, Saffan, Uyeyne ve Akra'dan her birine yz deve, Abbas b. Mirdas'a ise bundan daha azn vermiti. Bunun zerine Abbas u iiri okudu. "Atmn ve benim ganimetimi, Uyeyne ile Akra' arasnda m bltrrsn? Hsn ve Habis, toplamda Mirdas'tan stn olabilir mi? Ben onlardan aa biri deilim. Bugn ba edirilen, yarn ykseltilmez". Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) onunkini de yze tamamlad. (Mslim, Zekt, 137.) 1.KTAP 1. BLM 2. MALLAR

Mellefe-i Kulb, ki eittir 1. Verilince mslman olmas gibi bir menfaat umulan veya zararnn ancak vermekle nlenebilmesi mmkn olan kfirler, 2. Vermekle mslmanlnn gzellemesi, benzerlerinin mslman olmas veya vermeyenlerden gll dolaysyla mal tahsil etmesi umulan ya da mslmanlardan zarar ancak bu ekilde nlenebilen ileri gelen mslmanlar. Her ne kadar bu tr verme, grn itibaryla, meliklerin yapt ileri gelenlere verip, zayflar terketme gibi ise de, amellerin niyetlere gre hkm ald unutulmamaldr. Byle bir demeden maksat, dinin ve mslmanlarn yarar ise, Raslullah ve halifelerinin demelerine benzer; maksat yeryznde ktlk ve taknlk ise, Firavun'un demelerine benzer. Byle bir demeyi, -Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) uygulamasnda bile ho grmeyen- Zu'l-Huveysra gibi dini anlay bozuk kimseler uygun grmezler. (Zu'l-Huveysra, Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) gelip: "Allah'tan kork, ey Muhammed!" diyen ve Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) da kendisine gerekli cevab verdii kiidir.) Ayn ekilde onun grubu olan Haricler de Hz. Ali (r.a.)'nin yararl olarak grd hakem olayn, ocuk ve kadnlardan oluan mslman esirlerin salverilmesi olayn doru bulmadlar. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in kendileriyle savalmasn emrettikleri, ite bunlardr. Bunlarn din anlaylar ylesine bozuktur ki, ne dnya, ne de ahirete faydas vardr. ou kez, bozuk takva anlay ile, korkaklk ve cimrilik birbirine kark durumdadr; zira, her ikisinde de terk bulunmaktadr: Allah korkusundan dolay bozgunculuu terk, korkaklk ve cimrilik gstererek, cihad ve infak gibi emredilenlerin terki ile karabilir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "iddetli cimrilik ve korkaklk, kiideki en byk ktlktr." (Ebu Davud, Cihad, 21.) buyurmaktadr. Ayn ekilde, insan bazan, zanla veya takva diye gstererek ameli terkedebilir; ancak bu yapt kibirdir ve taknl arzulamadr. Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem): "Ameller niyetlere gredir." (Buhar, Bed'u'l-vahy, 1; Mslim, mare, 3.) buyruu, umumi ve mkemmel bir kaidedir. Amel iin niyet, ceset iin ruh gibidir. yle olmazsa, Allah'a secde eden ile aya ve gnee secde eden, alnlarn topraa koyma asndan, yalnzca grne bakmak suretiyle, ayn kabul edilmelidir. Oysa

biri, yaratklarn Allah'a en yakn, teki de en uzadr. Yce Allah: "Sonra da iman edip de sabr tavsiye eden ve merhamet tavsiye edenlerden olmaktr." (Beled 90/17) buyurmaktadr. Bir hadiste de: "mann en stn, hogr ve sabrdr." (Ahmed, Msned, 5/319.) denmektedir. Halkn ynetimi ve onlara uygulanacak siyaset, ancak: - nfak ve ihsan mnsndaki cmertlik, - ecaat mnasndaki cesaretle canllk ve mkemmellik kazanr, din ve dnya ancak bunlarn ikisiyle dzgn olur. Bunlar yerine getirmeyeni, i ekip alr ve onun iktidarn bir bakasna devredebilir. Nitekim Yce Allah: "Ey iman edenler! Size ne oldu ki, "Allah yolunda cihada kn." denilince olduunuz yere ylp kaldnz. Yoksa ahiretten vazgeip dnya hayatna raz m oldunuz? Fakat dnya hayatnn zevki ahiretin yannda ancak pek az bireydir." "Eer topluca savaa katlmazsanz, O sizi ac bir azaba uratr ve yerinize baka bir kavmi getirir ve siz O'na zerrece bir zarar veremezsiniz. Allah'n hereye gc yeter." (Tevbe 9/38-39); "te sizler Allah yolunda harcamaya arlan kimselersiniz. inizden kiminiz cimrilik ediyor. Ama cimrilik eden ancak kendi zararna cimrilik eder. Allah zengindir, siz ise fakirsiniz. Eer siz Hakk'tan yz evirirseniz Allah yerinize baka bir kavim getirir. Sonra onlar sizin gibi olmazlar." (Muhammed 47/38); "Neden siz Allah yolunda harcamayasnz ki? Gklerin ve yerin miras zaten Allah'ndr. Elbette iinizden, fetihten nce harcayan ve savaan bir olmaz. Onlarn derecesi, sonradan infak eden ve savaanlardan daha byktr. Bununla beraber Allah hepsine de en gzel sonucu vaad etmitir. Allah yaptklarnzdan haberdardr." (Hadid 57/10) buyurmaktadr. Burada Yce Allah, infak emrini, cmertlie; savamay da, ecaate balamtr. O, yine bir baka yerde: "Ey mminler! ster hafif techizatla, ister arlkl olarak seferber olun ve mallarnzla, canlarnzla Allah yolunda cihad edin. Eer bilirseniz bylesi sizin iin daha hayrldr." (Tevbe 9/41) buyruunu verir. "Allah'n, kendilerine fazlndan verdiinde cimrilik yapanlar, onu, kendileri iin hayr zannetmesinler. Bilakis o, onlar iin erdir. Cimrilik ettikleri o ey kyamet gnnde boyunlarna dolandrlacaktr. phesiz ki gklerin ve yerin miras Allah'ndr. Ve Allah ilediiniz her eyden haberdardr." (li mran 3/180); "Ey iman edenler, uras bir gerektir ki, yahudi hahamlar ile hristiyan rahiplerinin bir ou

insanlarn mallarn haksz yere yerler ve Allah yolundan saptrrlar. Bir de altn ve gm hazineye doldurup, onlar Allah yolunda sarfetmeyenleri bu yzden ackl bir azap ile mjdele!" (Tevbe 9/34) yetlerinde ise cimriliin byk gnahlardan olduunu aklar. Korkaklk da: "Byle bir gnde her kim onlara, tekrar dnp arpmak iin geri ekilmek veya dier bir safta yeniden mevzilenmek hlleri dnda, arkasn dnerse, muhakkak Allah'dan bir gazaba uram olur ve varaca yer cehennemdir, oras da ne kt bir akbettir." (Enfal 8/16); "Hi phesiz onlar, sizden olduklarna dair yemin de ederler. Halbuki sizden deildirler. Fakat onlar yle bir kavimdirler ki, korkudan dleri patlyor."(Tevbe 9/ 56) yetlerinde olduu gibi ayn hkm alr. Buna benzer emirler Kitap ve Snnet'te oka bulunduu gibi, yeryz ehli de bunda ittifak etmilerdir. Hatta insanlar: "Ne yaras, ne taba!" vecizesini sylemektedir. (Bu szle cesaret ve cmertlik kastedilir; zira, yara savata belya uramay, tabak ise barta yedirmeyi gsterir.) "Ne atn svarisi, ne arabn yz!" de onlarn bir ataszdr. 1.KTAP 1. BLM 2. MALLAR

nsanlar Bu Noktada Gruba Ayrlr Ayn Konu in Baknz.! 1. Yeryznde bozgunculuk ve taknl sevenler: Bunlar asla iin sonuna bakmazlar. Onlara gre imam, ancak vermekle ayakta durur; vermek ise geliri helal olmayan ekilde salamakla mmkn olur. Byleleri bir ondan, bir bundan olurlar. Bunlar, insanlarn iini stlenmenin, ancak yemek ve yedirmekle mmkn olduuna inanmaktadrlar; zira, yemeyen ve yedirmeyen namuslu insan, bir ii stlenince, bakanlar ona kzar, ve canna ve malna zarar vermeseler de onu ibandan uzaklatrrlar. Byleleri yaadklar u anki dnyalarna bakarlar; gelecekteki dnya ve ahiretlerini ise ihmal ederler. Eer tevbe vb. ile sonlarn iyiye dntrmezlerse, dnya ve ahiretteki akbetleri rezillik ve rsvaylk olur. 2. Kendilerinde, Allah korkusu ile inanlarnca kt saydklar halka zulm ve haramlar ilemekten alkoyan dindarlk olanlar:

Bu prensipler, vaciplerin en gzelidir. Bununla birlikte onlar, siyasetin ancak haramlar ilemekle tamam olabileceine inanrlar; halbuki kesinlikle bundan alkoyma dncesindedirler. Bylelerinin iine, ar dindarlklar yznden korkaklk, cimrilik, halk skntya sokma duygusu debilir. Kimi zaman, kendilerine baz haramlardan daha zararl olduu halde vacibi terkedebilirler veya Allah yolundan alkoyma sonucunu douracak ekilde vacibin yasaklanmasna sebep olabilirler; te'vile sapabilirler ve bunu inkrn vacip olduuna inanabilirler; - Hariclerin yapt gibi - bunun ancak savala tamamlanacan savunarak mslmanlarla savaabilirler. Byleleriyle, ne dnya, ne de gerek din dzgn olabilir; ancak, dinin birok ynleri ve baz dnya ileri dzgn olarak gerekleebilir. Bunlarn ictihadlar sonucu ortaya kan hatalar ve iledikleri kusurlar affedilir ve balanr. Doru hareket ettiklerini sanan byleleri, dnya hayatndaki ileri boa gitmek suretiyle amelce hsrana urayanlardan olabilirler. Bu, ne kendine alan, ne de bakasna verenlerin yoludur. Onlara gre ileri gelen ve gnahkr insanlar, mal ve menfaat salamakla kazanlmaz. Bunun sonucu olarak, mellefe-i kulba deme yapmay, zulm ve haram trnden deme sayarlar. 3. Orta yolu tutanlar: Bunlar Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve kyamete kadar onun yolunda gidenlerdir. Onlara gre, maln infak ve insanlara menfaat salanmas, - ileri gelenler olsalar da - hallerini dzeltmesi, din ve dinin muhta olduu dnyasn ayakta tutmas iin ihtiyalarna gre yaplr. Bu gibi deme yaplanlarda da iffet bulunur, hak etmedikleri mal almazlar; Yce Allah'n: "phesiz Allah, takva sahipleri ile ve iyilikte bulunanlarla beraberdir." (Nahl 16/128) yetine uygun olarak, takva ve ihsan bir araya getirirler. Dine uygun siyaset ancak bu yolla tamam olabildii gibi, din ve dnya da ancak bu yolla dzgnce yryebilir. Bu anlaytakiler, insanlara muhta olduklarn yedirirler, kendileri de ancak helal ve temiz olan yerler. Kuvvetle birlikte iffet, dine saygy glendirir. Ebu Sfyan b. Harb u olay nakleder: Rum meliki Herakliyus, Ebu Sfyan'a Raslullah'n kendilerine ne emrettiini sorunca: "Bize namaz, doruluu, iffetli olmay ve akrabalarla ba kesmemeyi emrediyor" cevabn verdi. (Mslim, Cihad, 74; Tecrid-i sarih, 1, 17, h. 7.) Yce Allah'n Hz. brahim'e: "Ey brahim! Seni niye dost setiimi bilir misin? nk sen, kendine, vermeyi, almaktan daha sevimli gryorsun." diye vahyettii nakledilir. Yararllarn elde edilmesi ve cmertlik demek olan ba ve rzkn bir benzeri ecaat ve zararllarn uzaklatrlmas demek olan gazapta ve sabrda bulunmaktadr. nsanlar bu bakmdan snftr: 1. Kimisi hem kendileri, hem de Rablar iin gazaplanr; 2. Kimisi ne kendileri, ne de Rablar iin gazaplanr; 3. Kimisi de kendileri iin deil, Rablar iin gazaplanarak orta yolu; tutar.

Hz. Aie'den u hadis rivayet edilmektedir: "Hz. Peygamber (r.a.), ne bir hizmetisine, ne bir hanmna, ne bir hayvana, ne de baka bir eye eliyle vurdu; ancak Allah yolunda cihad bunun dndadr. Allah'n emir ve yasaklarndan birinin inenmesi dnda, kendisi iin intikam almad. Bunlardan biri inenince, Allah iin intikam alana kadar kendi gazab yznden hibir ey yapmad" (Buhar, Hudd, 10; Mslim, Fezail, 77, 79.) Kendisi iin gazaplanp, Rabb iin gazaplanmayan veya kendisi iin alp bakasna vermeyen drdnc tip insanlar, yaratklarn en ktleri olduu gibi, din ve dnya da kendileriyle asla dze kmaz. En iyi ve mkemmel siyasetiler; vacipleri yerine getirip, haramlar terkedenlerdir. Byleleri, vermekle dinin dze kmas mmkn olunca deme yaparlar, kendilerine ise ancak mubah klnan alrlar, Allah'n emir ve yasaklarndan biri inenince, Rablar iin gazaplanrlar ve kendileri hakkndakini affederler. Raslullah'n harcama ve demedeki tutumu ite budur; ayn zamanda bu en mkemmel hareket yoludur. Bu yola ne kadar yakn olunursa, o kadar stnlk kazanlr. Mslman ona yaklamak iin aba gstermeli, ancak bu abalar gsterdikten ve Allah'n Hz. Muhammed'e gnderdii dinin mkemmelliini rendikten sonra, hata ve kusurlarn affetmesi iin Allah'tan af ve ba dilemelidir. "Muhakkak Allah size emanetleri ehillerine vermenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletle hkmetmenizi emreder. Allah size ne gzel tler veriyor. phesiz Allah semidir, Basirdir " (Nisa 4/58) buyruuyla ilgili aklamalarmz bunlardan ibarettir. phesiz, en iyisini, Yce Allah bilir. 1.KTAP 1. BLM 2. MALLAR

2. BLM ADALET ADALET nsanlar Arasnda Adaletli Hkm Verme Veya - slmda Haklar Ve Haklarn Korunmas A. ALLAH (C.C.)'IN HADLER VE HAKLARI Kamu Haklar Ve Onlarn Korunmas B. KULLARIN HAKLARI VE HADLER zel / Ferd Haklar Ve Onlarn Korunmas

NDEKLER 1.KTAP

ADALET nsanlar Arasnda Adaletli Hkm Verme Veya - slmda Haklar Ve Haklarn Korunmas "Muhakkak Allah size emanetleri ehillerine vermenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletle hkmetmenizi emreder. Allah size ne gzel tler veriyor. phesiz Allah semidir, Basirdir." (Nisa 4/58). nsanlar arasnda hkmetme, hadler (. hudd) ve haklar (. hukuk) konusunda gereklemektedir. Haklar ve onlar korumaya ynelik ceza meyyide olan hadler de; - Faydas btn topluma ait olan "Allah'n haklar ve hadleri" (Kamu haklar ve korunmas), - Faydas belli bir toplulua veya toplumun bir yesine ait "Kul haklar ve hadleri" (zel haklar ve korunmas) olmak zere iki eittir. NDEKLER 1.KTAP 2. BLM

A. ALLAH (C.C.)'IN HADLER VE HAKLARI Kamu Haklar Ve Onlarn Korunmas

1. Genel Kavram 2. Kamuya Kar lenen Sular Ve Sulularn Cezalandrlmas 3. Kuvvet Kullanan Toplulua Uygulanan Ceza: Cihad 4. Cezalarn Amac NDEKLER 1.KTAP 2. BLM

1. Genel Kavram Yolkesenler, hrszlar, zina edenler vb. ne uygulanan cezalar ile kamuya ait iler ve kamu mallar, vakflar, belli birine yaplmayan vasiyetler konusunda hkm verme, hep kamu hadleri ve haklarnn birer rneidir. Bunlar vilyet ilerinin en nemlilerindendir. Onun iin, Hz. Ali (r.a.): "yi olsun, kt olsun, insanlar bir emire muhtatr, onsuz olamazlar" demektedir. Bunun zerine: "Ey Mminlerin Emir! yiyi anladk, ama ktnn bu durumu nedir acaba?" diye kendisine soruldu. O da: "Onun sayesinde hadler uygulanr, yollar emniyet kazanr, dmanla savalr ve fey' bllr" cevabn verdi. Valilerin bu tr had ve haklar aratrmas ve herhangi birinin davac olmasn beklemeksizin uygulamas gereklidir. Ayn ekilde bu konuda tanklk da, herhangi birinin davac olmas beklenmeden yaplmaldr. Ne var ki, hrszn elinin kesilmesi iin mal almann bu maln talep etmesine ihtiya duyulup duyulmayaca konusunda hukukular iki gr belirtmek suretiyle ihtilaf etmilerse de, bu kiinin haddin uygulanmasn istemesine ihtiya duyulmayacanda ittifak etmilerdir; ancak kimisi hrsz hakknda phe meydana getirmemesi iin, onun mal dava etmesini art komulardr. Kamu hadlerinin itibarllar (soylu) - halk, gl -zayf ayrm sz konusu olmakszn tm sululara uygulanmas gerekir. Bunlarn araclk -efaat-, hediye vb. ile uygulanmamas helal olmaz. Kamu hadleri konusunda efaatilik de helal deildir. Byle bir durum dolaysyla - yerine getirme kudreti varken - bu hadleri uygulamayanlar, Allah'n, meleklerin ve btn insanlarn lanetine urar, Allah onlarn bedellerini de kabul etmez, byleleri Allah'n yetlerini az bir cret karlnda bile olsa satanlardan olur. bn mer'in nakline gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) :

"Allah'n hadlerinden biri iin araclk yaparak uygulanmasn engelleyen kii, O'nun emrine aykr davranm olur. Hakszln bilerek bir konuda davac olan kiiden bu duruma son verene kadar Allah'n gazab kalkmaz. Dindar bir mslman iin kendisinde bulunmayan bir durumu syleyen, bu dediinden vazgeinceye kadar rad'atu'l-habal'e mahkm edilir." buyurduunda, kendisine: "Rad'atu'l-habal nedir?" diye soruldu. Bunun zerine: "O, Cehennem ehlinin teri (vcut sknts ve eriyii) dir" cevabn verdi" (Mslim, Eribe, 72; Ebu Davud, Akdye, 14.) Bylelikle Raslullah, hkmn rknleri olan hakimler, ahitler, davac veya daval olan taraflar da ortaya koymu oluyor. Hz. Aie (r.a.)'den nakledilir: Kurey'in Mahzum kabilesinden olup, hrszlk yapm bulunan Fatma bt. Esved'in durumu onlara hayli znt vermiti. Onlar; "Bu kadn cezadan affetmesi konusunda Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ile kim konuabilir? Bu konuda kelm etmee onun sevgilisi same'den baka kim cesaret edebilir? diye aralarnda konutular. Sonunda same bu konuyu Raslullah ile grt. Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Allah'n tayin ettii cezalardan biri hakknda efaat m ediyorsun?" buyurdu. Sonra yle dedi: "Ey nsanlar! Sizden nceki srailoullar, ilerinden mevki sahibi alnca ona ceza uygulamayp, zayf biri hrszlk yapnca onu cezalandrmalarndan dolay helak oldu. Allah'a yemin ederim ki, Muhammed'in kz Fatma bile alm olsayd, muhakkak onun da elini keserdim." (Buhar, Hudd, 12; Ebu Davud, Hudd, 4.) Bu anlatlandan alnacak ibret vardr: Kurey'in en gl iki ailesi, Mahzumoullar ve Abdumenafoullar idi. Kurey'in en byk ve en erefli ailelerinden olan bu kadn iin, kimi bilginlerin grne gre "iretinin inkr" eklindeki veya teki bilginlerin grne gre baka bir "hrszlk" dolaysyla el kesme cezas gerekli olunca, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in sevmi olduu same, onun hakknda araclk etmi ve Raslullah de Allah'n haram kld bir konuda araclk etmesini, hadlerde efaati olmasn ho grmemi, Allah'n byle bir sutan uzak tuttuu kadn dnyasnn parlak ismini rnek vermi ve "Muhammed'in kz Fatma dahi hrszlk yapm olsa, elini keserim" buyurmutur. Eli kesilen bu kadnn tevbe ettii ve bundan sonra ihtiyac iin Raslullah'n huzuruna geldii, Peygamberimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) de onun ihtiyacn giderdii nakledilir. Bir hadiste: "Hrsz tevbe edince, Cennete gitmekte elinin onu getii; fakat tevbe etmezse Cehenneme gidite getii" (Tirmiz, Ahkm, 9; Ebu Davud, Akdye, 4.) belirtilir. Malik'in naklettii baka bir olay da udur: Bir topluluk Hz. Osman (r.a.)'a dava etmek zere hrszn birini yakalad. Zbeyr ile karlatlar, o da

hrsza efaati oldu. Topluluk ona: "Hz. Osman (r.a.)'n huzuruna knca bu hrsza arac ol" dediler. Hz. Osman: "Hadler sultana ulanca, Allah efaat edene de, bu efaati kabul edene de lanet eder" cevabn verdi" (Malik, Hudd, 29.) Saffan b. Umeyye (r.a.) Mescid-i Nebevi'de rida denen elbisesi zerinde uyuyordu. Hrszn biri gelerek elbisesini ald. Saffan hemen onu yakalad ve Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) getirdi. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) adamn elinin kesilmesini emretti Bunun zerine Saffan: "Ey Allah'n elisi! Elbisem yznden mi elini kesiyorsun? Elbisemi ona balyaym." deyince, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Onu, bana getirmezden nce affetmeliydin" cevabn verdi. Daha sonra hrszn eli kesildi (Nesa, Kat'u's-srk, 5.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) bu szyle: "Sen onu, bana getirmezden nce affetseydin olurdu, ama bana getirdikten sonra ne af, ne araclk ve ne de hibe vb. ile haddin uygulanmamas caiz olmaz" demek istemektedir. Bunun iin -bildiim kadaryla- bilginler, hrsz, yolkecisi vb. veliyyulemre dava edildikten sonra tevbe ederlerse kendilerine uygulanacak had dmez, bilakis tevbe etseler bile haddin uygulanmas gerekir grndedirler. Tevbelerinde sadksalar, bu ceza, kendileri iin keffaret yerine geer. Teslim olup buna imkn vermeleri -ki bu tevbenin gerek bir tevbe olmasn salar- ve kul haklarnda ksasn yerine getirilmesine imkn vermek, haklarn sahibine geri verilmesi cmlesindendir. Bunun dayana: "Kim iyi bir ie araclk ederse onun da o iten bir nasibi olur. Kim kt bir ie araclk ederse onun da ondan bir pay olur. Allah hereye "mukittir." (Nisa 4/85) yetidir; zira efaat, talepte bulunana yardm etmek demektir: Bu yardm, iyilik ve takva iinse, gzel bir araclk; fakat gnah ve taknlk iin olursa, kt bir efaattir. yilik, sana emredilen; ktlk ise, yasaklananlardr. Ancak tevbelerinde sadk deilseler, Yce Allah hainlerin tuzan boa karr: "Muhakkak ki Allaha ve rasulne sava aanlarn, yeryznde fesat karmaya alanlarn cezas; ldrlmeleri veya aslmalar veya el ve ayaklarnn arprazlama kesilmesi veya yerlerinden srlmeleridir. te bu, dnyada onlar iin bir aalamadr. Ahirette ise onlar iin byk bir azab vardr." "Sizin kendilerine g yetirmenizden nce tevbe edenler hari... Bilin ki Allah Gafurdur, Rahimdir." (Maide 5/ 33-34). yet, yalnzca yakalanmazdan nce tevbe edenleri hkm dnda tutmutur, yakalandktan sonra tevbe eden umum, mefhum ve ta'lil dolaysyla haddin gerekli olduu kimseler iinde kalmaya devam eder. Bu hkm, su delille sabit olduu zaman uygulanr. Su ikrarla sabit olur ve tevbe ederek su ikrar edilirse, -baka yerde szkonusu edildii zere- uygulanacak hkm tartmaldr. Ahmed b.

Hanbel'in grnn zahir olanna gre, bu gibi hallerde had uygulamak gerekmez; bilakis kendisine had uygulanmasn isterse uygulanr, yoksa uygulanmaz. Ma'iz b. Malikle ilgili hadis: "Onu braksaydnz ya!" ve: "Haddi gerektirecek bir su iledim, bana cezam uygula!" hadisi, dierleriyle birlikte bu ekilde yorumlanr. Abdullah b. Amr'n naklettiine gre, Raslullah: "Haddi aranzda affedin, bana gelen haddin uygulanmas gerekli olur" (Ebu Davud, Hudd, 6; Nesa, Sark, 5.); Ebu Hureyre (r.a.) 'nin naklettiinde ise: "Yeryznde uygulanan bir had yeryz ehli iin krk sabah yamur yamasndan hayrldr" (Nesa, Sark, 7; bn Mace, Hudd, 3.) buyurmaktadr. Bu, - Kitap ve Snnet'in gsterdii zere - gnahlarn ilenmesinin, rzkn azalmasna ve dman korkusuna sebep olmas dolaysyla byledir. Hadler uygulandnda, Allah'a itaat ortaya kar, O'na isyan azalr, bylelikle de rzk ve yardm salanm olur. Zina edenden, hrszdan, iki ienden ve yolkesici vb. den, beytlmal veya bakas iin haddin uygulanmasna engel olacak mal alnmas caiz deildir. Haddin uygulanmamas iin alnan mal, haramdr. Veliyyulemr'in byle bir davranta bulunmas, biri haddin uygulanmamas, teki haram yeme, bylece vacibin terki ve haramn ilenmesi olmak zere iki byk ktl bnyesinde barndrr. Yce Allah: "limde derinleenlerin ve din alimlerinin, gnah sylemelerinden ve haram yemekten onlar nehyetmeleri gerekmez miydi? lemekte olduklar eyler gerekten ne ktdr." (Maide 5/63); Yahudiler iin de: "Onlar, hep yalana kulak veren ve haram yiyen kimselerdir. ayet sana gelirlerse ister aralarnda hkmet istersen onlardan yz evir. Eer onlardan yz evirirsen, sana hibir zarar veremezler. Eer hkmedersen, aralarnda adaletle hkmet! Muhakkak ki Allah, adil olanlar sever. " (Maide 5/42) buyurmaktadr. nk onlar "brtl" olarak adlandrlan ve kimi zaman da "hediye" vb. denen rvet vb. haram yerlerdi. Veliyyulemr haram yeyince, yalanc tanklk vb. yalanlara kulak vermeye ihtiya duyar. Raslullah: "Rvet veren, alan ve bunlara araclk edene" lanet etmitir. (Ebu Davud, Akdye, 4; Tirmiz, Ahkam, 9.) ki adam Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in huzurunda davalatlar. Birisi: "Ey Allah'n Raslu Aramzda Allah'n Kitab'na gre hkm ver" dedi. Daha bilgili olan teki kii ise:

"Evet Ey Allah'n Raslu Aramzda Allah'n Kitab'na gre hkm ver ve bana izin ver konuaym" deyince, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ona: "Evet, anlat" dedi. kincisi: "Olum bu adamn iinde alyordu. Hanmyla zina etti. Buna karlk kendisine, yz koyun ve bir hizmeti fidye verdim. Ancak bana baz ilim ehli, oluma yz denek ve bir yl srgn, bu kadna da recm cezas gerektiini syledi". Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Allah'a yemin ederim ki, aranzda Allah'n Kitab'na uyarak, yz koyun ve bir hizmetinin sana iadesine, oluna yz denek vurulmasna ve bir yl srgnne hkmederim. Ey Enescik! Hemen u adamn karsna git ve olay sor, suunu itiraf ederse recm cezasn uygula!" dedi. Enes kadna gidip durumu sordu, o da itiraf edince, kendisine recm cezas uyguland. (Ebu Davud, Akdye, 31; bn Mace, Ahkm, 11.) Bu hadiste Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), haddin drlmesi iin sulu adna mal verildiinde, alnan maln sahibine iadesini ve haddin uygulanmasn emretmitir. Mcahidler, yoksullar vb. mslmanlar iin mal alnmaz. Mslmanlar, alnan mal vb. ile haddin drlmesinin caiz olmayacandan, zina edenden, hrszdan, iki ienden, harp aandan ve yolkesici vb. den haddin drlmesi iin alnan maln haram olduunda icma etmilerdir. nsanlarn ilerindeki ktlklerin ou, mal ve mevki karlnda haddi uygulamamaktan dolay meydana gelir. Bu, eitli kr, ky ve blgelerdeki Arap, Trk ahalisinin, Fellahlarn, Kays ve Yemen gibi heva ehlinin, yerleik insanlarn bakanlar, sekinleri ve yoksullarnn, insanlarn emirleri, ncleri ve ordularnn bozulma sebeplerinin en byklerindendir. Ayn zamanda bu, yksek mtevelliye (yneticiye) duyulan saygnn ve verilen deerin kalplerden gitmesi, otoritesinin de zlme sebebidir. O, bir haddi uygulamamak iin rvet ve brtil aldnda, kendisinde baka bir haddi de uygulamama zaaf meydana gelir ve bylelikle de mel'un Yahudiler gruhundan olur. "Brtl" kelimesi, aslnda iki ucu sivri "uzun ta" demektir. Rvet de, "alann az yere kapanan ta gibi hakk syleme konusunda kapand" iin "brtl" olarak adlandrlmtr. Bir eserde "Rvet kapdan girince, emanet duvar deliinden kaar" denmektedir. Ayn ekilde, - "te'dibat" olarak adlandrlan malda olduu gibi - bu yzden devlet iin alman mallar da haramdr. Grmez misin, bozguncu bedevi Araplar, baz insanlardan mal aldktan sonra, veliyyulemre gelip, kendisine veya bakasna atlar sunduklarnda, bu durumlar bozgunculuktaki tamahlarn nasl da glendirir, vilayet ve saltanata olan saygy nasl krar ve ra'iyyeyi de nasl bozguna uratr? Fellahlar ve bakalar da byledir. arap ien de yakalandnda, biraz mal vermesi yznden, arap satclar nasl tamahkr olur, yakalanmalar halinde biraz mal vermek suretiyle nasl da kurtulacaklarn umarlar? Onlardan bu eit haram mal alan veliyyulemr, onun bereketini gremedii bir yana, ktlk de devam edip gider.

Mevki sahiplerinin herhangi birisine had uygulanmamas iin onu korumalar -mesel su ileyen baz fellahlarn sultann naibine veya emire snarak onu Allah ve Raslune kar korumalar- halinde, bu gibi suluyu koruyan Allah ve Peygamberinin lanet ettii kimselerden olur. Hz. Ali (r.a.)'nin rivayet ettiine gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: "Allah bid'at ortaya karan ve ona snma hakk vereni lanetlemitir." (Buhari, 'tisam, 6.) Bid'atilerden herhangi birini koruyan herkesi, Allah ve Peygamberi lanetlemilerdir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in: "Aracl, Allah'n hadlerinden birine engel olan, O'nun emrine kar gelmi olur." (Ebu Davud, Akdye, 14; Ahined, II, 70, 83.) buyruu karsnda, eliyle, gcyle ve sululardan ald haram mal sua bedel kabul ederek hadleri engelleyenin durumu nedir? zellikle yeryz sakinlerine uygulanacak hadlerdeki engellemede; nk, mal veya mevki karlnda mtecavizlerin korunmas olay, aralarndaki bozukluklarn en byklerindendir. Mal, ister devlet, ister vali (ynetici) iin, ister ak, ister gizli alnsn sonu deimez. Btn bunlar, mslmanlarn icmayla haramdr. Bu, meyhanelerin ve araplarn tazmin edilmesine benzer; nk, bunlardan ald mal yznden birine imkn veren veya bir kiiye bu konuda yardmc olan, ayn derecede sulu kabul edilir. Bu yzden alman mal, fuhutan alman cret - zina kazanc- (mehru'l-bay), kahine verilen cret (hulvanu'l-khin), satlan kpein creti, kavat "ktlk simsar" olarak isimlendirilip haram bir i iin araclk yapana verilen cret gibidir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Kpek bedeli haramdr, fuhu yolu ile elde edilen kazan haramdr, falclk creti haramdr." (Buhar, By', 113; Ebu Davud, By', 63.) buyurmutur. Mehru'l-bay, kt kadnlara verilen crettir. Hulvanu'l-khin, verdii gya mjdeli haberler vb. dolaysyla mneccim vb. ne denen creti ifade eder. Veliyyulemr, ald mal yznden, ktlkleri ortadan kaldrmay ve onlara kar hadleri uygulamay terkettiinde, alman mal muhariplerle blen harami nderine, bir ktlk iin iki kiiyi bir araya getirmesi yznden cret alan kavat ve misafirleri hakknda ktlere yol gsteren Hz. Lut'un yal kt eine benzer. Yce Allah, Hz. Lut'un kars hakknda: "Bylece onu (Lut'u) ve kars dnda ailesini kurtardk. O (kadn) ise geride kalanlardan oldu." (Araf 7/83); "Konuklar dediler ki; "Ey Lt, biz Rabbinin elileriyiz; onlar sana iliemeyecekler. Geceleyin bir ara aileni yanna alarak yola k, hibiriniz geride kalmasn. Yalnz eini yanna alma. nk soydalarnn bana ne gelecekse onun da bana gelecektir. Vadeleri tanyeri aarnca dolacaktr. Tanyerinin aarmas yakn deil mi?" (Hd 11/81) buyurmutur. Yce Allah, ktlkleri ileyen bu kt kavim gibi, yal kavvade ve kt kadn da cezalandrd; zira, bunlarn hepsi, ktlk ve taknla yardm iin mal almlardr. Veliyyulemr, bu mevkie, yalnzca iyilii emretmek ve ktl nlemek iin getirilmitir; zaten vilyetin gayesi de budur, oysa ald mal karlnda onun ktle imkn vermesi, -dmanna kar sana yardm etmesi iin tayin ettiin kiinin sana kar dmana yardm -etmesi ve Allah yolunda cihad iin mal alann bunlarla

mslmanlara kar savamas gibi - gayesine aykr i yapm olur. Bunu u prensip daha iyi aklar: - nsanlarn ve lkenin dirlik ve dzeni, iyilii emretmek ve ktl nlemekle; - Hayatn ve insanlarn dzgnl de, Allah ve Peygamberine itaat ile gerekleir. Bu ikisi de yalnzca iyilii emretmek ve ktl nlemekle tam olabilirler. Bu mmet zaten bu yzden insanlar iin ortaya karlan en hayrl mmet olmutur: "Siz, insanlar iin kartlm en hayrl mmetsiniz. yilii emreder, ktlkten nehyeder, Allah'a iman edersiniz. Kitap ehli ayet iman etseydi onlar iin daha hayrl olurdu. Onlardan iman edenler vardr. (Oysa) onlarn ou fasktr." (li mran 3/110); "Sizden, hayra aran, ma'rufu emredip mnkerden sakndran bir mmet olsun. te kurtulua erenler bunlardr." (li mran 3/104); "Erkek-kadn btn m'minler birbirlerinin velileridir / dostu, dayanadrlar. Bunlar iyilii emrederek ktlkten sakndrrlar, namaz klarlar, zekt verirler, Allah'a ve peygamberine itaat ederler. Allah ite onlara rahmet edecektir. Hi phesiz Allah, gl iradelidir ve her yapt yerindedir." (Tevbe 9/71); srailoullarndan szedilerek: "Yaptklar ktlklerden birbirlerini sakndrmazlard. Yaptklar ne kt idi." (Maide 5/79); "Onlar kendilerine yaplan hatrlatmalar unutunca ktlkten sakndranlar kurtardk ve zalimleri, yoldan kmlklar yznden ar bir azaba urattk." (Araf 7/165). Yce Allah, azap geldiinde, ktlkleri nleyenleri kurtardn, zalimleri ise iddetli bir azapla yakaladn haber vermektedir. Hz. Ebu Bekr (r.a.), Resl-i Ekrem (sallallahu aleyhi ve sellem)'in minberinde okuduu hutbede: "Ey iman edenler! Sizler nefislerinizden sorumlusunuz. Siz doru yolda iseniz, saptan size zarar vermez. Hepinizin dn Allahadr. O, yaptklarnz size haber verecektir." (Maide 5/105) yetini okuyor ve fakat onu, ifade ettii asl anlam dnda baka bir yne yorumluyorsunuz. Ben, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in: "nsanlar ktl grr de onu deitirmezlerse, neredeyse Yce Allah bu yzden azab onlara umumi klar" (bn Mace, Fiten, 20; Ahmed b. Hanbel, 1, 2, 5, 9.) buyurduunu iittim demektedir. Baka bir hadisinde, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Gizlendii takdirde ktlk sadece sahibine zarar verir; fakat aktan yaplr ve nlenmezse, herkes zarar grr" buyurmutur. Allah'n hudud ve halklarnda hkm vermenin en nemli gayesi, iyilii emretmek ve ktl nlemektir. yilii emretmek; namaz, zekt, oru, hac, doruluk, emanet, ana-babaya iyilik, akraba ile ballk, arkada ve komularla iyi geinmek vb. dir.

Veliyyulemrin vazifesi herkese farz namazlar yerine getirmesini emretmektir. Bu namazlar terkedenler, mslmanlarn icmayla cezalandrlr; terkedenler bir grup halindeyseler, mslmanlarn icmayla onlarla savalr. Ayn ekilde, zekt, orucu vb. ni terk eden ve evlenilmesi haram olanlarla evlenmek, yeryznde bozgunculuk yapmak vb. icma ile sabit olan ak haramlar helal kabul edenlerle de savalr. Mtevatir ve ak hkmlerden herhangi birini yerine getirmeyen her toplulua kar, bilginlerin ittifakyla, din btnyle Allah'n oluncaya kadar, savamak gerekir. Namaz terkeden, bir tek kii olursa, kimi hukukulara gre, klncaya kadar dayak ve hapiste cezalandrlr; Cumhur'a gre, tevbe etmesi istendikten sonra, klmaktan kanrsa ldrlmesi gerekir, tevbe eder ve klarsa cezadan kurtulur. Byle birinin ldrlmesi halinde, kfir olarak m, yoksa gnahkr bir mslman olarak m ldrlecei konusunda iki gr bulunmaktadr; ancak selefin ounluu, kfir olarak ldrlecei grndedir. Btn bunlar, kiinin namazn farz olduunu kabul edip, ihmal etmesi halinde szkonusu olan yaptrmlardr. Namazn farz olduunu inkr eden kimse, mslmanlarn icmayla kfir olur. Ayn ekilde az nce sz edilen kendileri iin sava gerekli olan farzlardan ve haramlardan herhangi birini inkr eden de kfir olur. Farzlarn terk edilmesi ve haramlarn yaplmas yznden ceza vermek, Allah yolunda cihadn bir gayesidir. Bu, ayn zamanda, - Kitap ve Snnet'in gsterdii gibi - ittifakla btn mslmanlara vaciptir ve amellerin de en faziletlilerindendir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'e adamn biri: "Ey Allah'n elisi! Bana Allah yolunda cihada denk bir i gster!" deyince, "Ona gcn yetmez" cevabn verdi. Bunun zerine adam: "Sen onu bana bildir" diye yeniden istekte bulununca, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Mcahid cihada ktnda, (o dnnceye kadar) iftar etmeden oru tutmaya, ara vermeden namaz klmaya gcn yeter mi?" diye sordu. Adam "Buna kimin gc yeter" dedi. Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "te, Allah yolunda cihada denk i, budur" (Buhari, Cihad, 1; Mslim, mare, 110.) buyurdu. Baka bir hadiste, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Cennette iki derece arasnda, yer ile gk arasnda olduu gibi, Allah'n kendi yolunda savaanlar iin hazrlad yz derece vardr" (Nesa, Cihad, 18; Ahmed, Msned, V, 231.) buyurur. Yine o bir bakasnda: "Her iin ba slm, direi namaz, doruu da Allah yolunda cihaddr" (Tirmiz, man, 8.) buyurmaktadr.

Yce Allah: "Gerek m'minler ancak Allah'a ve Resulne iman eden, ondan sonra asla pheye dmeyen, Allah yolunda mallaryla canlaryla savaanlardr. te iman szlerinde doru olanlar onlardr." (Hucurat 49/15); "Haclara su salamay ve Kbe'yi onarp enlendirmeyi, ahiret gnne inanmakla ve Allah yolunda cihad etmekle bir mi tutuyorsunuz? Bunlar Allah katnda bir deildirler. Allah zalimler gruhunu doru yola iletmez." "man edip Medine'ye hicret edenlerin ve mallar, canlar ile Allah yolunda cihad edenlerin Allah katndaki dereceleri en stndr. te kurtulua erenler onlardr." "Rabb'leri onlar kendi z ba olan bir rahmetle, honutluk ve bitmez-tkenmez nimetlerle dolu cennetler ile mjdeler." "Onlar orada ebedi olarak kalacaklardr. Hi phesiz byk dl Allah katndadr." (Tevbe 9/19-22) buyurmaktadr. 1.KTAP 2. BLM A. ALLAH (C.C.)'IN HADLER VE HAKLARI

2. Kamuya Kar lenen Sular Ve Sulularn Cezalandrlmas 2.1. Cezas Kur'an Ve Snnetle Belirlenmi Sular (Hadler) 2.1.1. syanc Ve Yolkesicilerin Cezalandrlmas 2.1.2. Hrszlk Ve Cezas 2.1.3. Zina Ve Lutliin Cezas 2.1.4. ki Ve Cezas 2.1.5. Kazf Ve Cezas 2.2. Kitap Ve Snnette Belirli Bir Ceza Ve Keffareti Bulunmayan Sular Ve Cezalar (Ta'zir) Konunun zeti udur: Cezalar ki Trldr 1.KTAP 2. BLM A. ALLAH (C.C.)'IN HADLER VE HAKLARI

2.1.1. syanc Ve Yolkesicilerin Cezalandrlmas Arap, Trk, fellahlar vb. den, yol vb. yerlerde, silahl tecavzlerle insanlara musallat olup aktan aa mal gasbeden yolkesiciler ile isyanc ve ihtilalcilerin - muharip, bai- durumlar ve cezalandrlmas konusunda, Yce Allah: "Muhakkak ki Allaha ve rasulne sava aanlarn, yeryznde fesat karmaya alanlarn cezas; ldrlmeleri veya aslmalar veya el ve ayaklarnn arprazlama kesilmesi veya yerlerinden srlmeleridir. te bu, dnyada onlar iin bir aalamadr. Ahirette ise onlar iin byk bir azab vardr."(Maide 5/33) buyurmaktadr. afi', es-Snen'inde -yolkesiciler hakknda - bn Abbas'dan: "ldrr ve mal alrlarsa, ldrlr ve aslrlar; ldrr, fakat mal almazlarsa, ldrlrler, ama aslmazlar; mal alr, ldrmezlerse, elleri ve ayaklar aprazlama kesilir; yollara korku verir, mal almazlarsa, bulunduklar yerden srgn edilirler." grn nakleder. afi', Ahmed b. Hanbel vb. ilim ehlinin ou da bu grtedir; Ebu Hanife'nin gr de buna yakndr. Kimi bilginler, imama ictihad yetkisi tanyarak: "ldrmesinde yarar grdn -mesel itaat edilen nder birini - ldrmemi olsa bile, ldrebilir, mal almada kuvvet ve kudret sahibi olan birisi gibi- yarar grdne kesme cezas uygulayabilir" grn benimsemektedir. Bilginlerin bir ksmna gre, mal aldklar takdirde, ldrlr, kesilir ve aslrlar. Bunlardan birincisi, ounluun grn yanstr. syanc ve ihtilalcilerden ldrenler, imam tarafndan, had cezas uygulanarak ldrlr. bnu'lMunzir'in naklettiine gre, bilginlerin icmayla, imamn, hibir ekilde onlar affetmesi caiz deildir. Aralarndaki dmanlk ve husumet vb. zel sebepler yznden birini ldrende olduu gibi, i ldrlenin miraslarna da braklmaz; nk, onun kan kendi velilerine aittir, isterlerse ksas uygulatrlar, isterlerse affederler, isterlerse diyet (tazminat) alrlar, btn bunlar cinayet zel maksatla ilendii iindir. Devlete sava aan isyanc ve ihtilalciler ise, insanlarn mallarn almak iin ldrrler, zararlar hepsine dokunur, bu yzden ldrlmeleri Allah'a ait bir haktr; bu, hukukular arasnda ittifakla sabit bir konudur. Maktul, katille denk olmasa bile -mesel katil hr, malktul kle ya da katil mslman, maktul zimmi veya mste'men olursa- , hibir ayrm yaplmakszn yine ayn ceza uygulanr. syanc ve ihtilalcilerin sava srasnda ldrlp ldrlemeyecei konusunda hukukular ihtilaf etmilerdir; ancak, kuvvetli olan, ldrlebilecekleri grdr. Mallar aldnda elinin kesildii ve haklar yznden hapsedildii gibi, umumi bir bozgunculuk yapt iin, had uygulanmak suretiyle

ldrlr. Harami isyankrlar, topluluk olur ve ilerinden i birisi ldrr, tekileri ona yardm ederse -yani sua itirak halinde -, kimi hukukulara gre yalnzca ldren -mbair- ldrlr; Cumhur'a gre - yz kii bile olsalar- hepsi ldrlr, bu konuda hepsi ayn derecede sulu kabul edilir. Bu sonuncusu, Raid Halifelerin de grdr; Hz. mer, yksek bir yerde kendilerine gelecekleri bekleyen muhariplerin gzclerini ldrmtr. Zira, bizzat ldren -mbair- buna, yardmclarnn kuvvet ve yardmyla imkn bulabilmektedir. Topluluk yeleri birbirleriyle yardmlat takdirde, gl ve kuvvetli bir btn oluturur; bu yzden de -tpk mcahidler gibi - ceza ve mkfatta ortak olurlar. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Mslmanlarn kanlar denktir. En aa durumda olanlar bile, -dierleri ve devlet nmna- aman verebilir. Kendilerinden bakasna kar hepsi tek bir el gibidir. Savaa kanlaryla oturanlarna, ayn pay verilir." (Ebu Davud, Diyat, 11) buyurur. Bu hadisin yorumu udur: "Mslmanlarn ordusundan seriyye - nc kuvvet, kahramanlk grubu - olarak kanlar, bir kahramanlk gsterip ganimet mal alrsa, bu malda hepsi ortak olur; zira, tekilerin kuvvet ve yardmyla buna imkn bulunmutur". Ancak nefl (mkfat) pay bundan ayr tutulur; zira, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) seriyyeye, bir kahramanlk gsterdikleri takdirde ileri yryte zaptolunacak maldan mkfat olarak drtte bir, geri ekililerinde ise, te bir mkfat verirdi. Ayn ekilde, ordu ganimet alrsa, seriyye de ona ortak olur; zira, onlar da ordunun yarar iin almaktadr. Nitekim Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Bedir Sava'nda Talha ve Zbeyr'e bu ekilde pay vermitir; nk, onlarn, ordunun yarar iin bir fedakrlk gstermelerini istemiti. te bu ekilde sava grup ve avanesi, leh ve aleyhteki kayp ve kazanlara, birlikte sahip olur. Te'vil gtrmez ekildeki batl yznden -mesel ikisi de zalim olan Kays ve Yemen ehli gibi, asabiyet ve cahiliye davas iin- savaanlar da bu ekildedir. Nitekim Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "ki mslman birbirlerine kl ekerse, ldren de, ldrlen de Cehennemdedir" buyurduunda: "ldreni anladk ama, ldrlene ne oluyor?" diye sormular, o da: "Arkadan ldrmek istiyordu da ondan" cevabn vermitir. (Buhar, Diyat, 2; Mslim, Fiten, 14, 15) Bu ekildeki her grup, bizzat ldreni bilmeseler de, tekine verdii can ve mal kaybnn tazminatn der; nk, byle birbirleriyle sk bir ekilde yardmlaarak bir btn oluturan grup, bir tek kii gibidir. Bedevilerin oka yapt gibi, yalnzca mal alr ve ldrmezlerse, Ebu Hanife, Ahmed vb. bilginlerin ouna gre, her birinin sa eli ve sol aya kesilir. Bu gr, Yce Allah'n: "Muhakkak ki Allaha ve rasulne sava aanlarn, yeryznde fesat karmaya alanlarn cezas; ldrlmeleri veya aslmalar veya el ve ayaklarnn arprazlama kesilmesi veya yerlerinden srlmeleridir. te bu, dnyada onlar iin bir aalamadr. Ahirette ise onlar iin byk bir azab vardr." (Maide 5/33) buyruunun tefsiridir.

Bylelerinin ald el ve yrd ayak kesilir.-Kan akmamas iin el ve ayak dalanr, yoksa kan akmas onu telefe gtrebilir. Ayn ekilde hrszn da eli dalanr. Bu hareket tarz, suu ve suluyu daha caydrc ve nleyicidir. nsanlar aralarnda srekli olarak eli ve aya kesik birini grdklerinde, -ldrmenin aksine- iledii suu hatrlayarak ayn suu ilemeye cesaret edemezler; lm unutturur ve kendisini bazan isyankr ruhlara el ve ayan aprazlama kesilmesine tercih ettirebilir. Bylelikle kesme, kendisi ve onun gibileri iin, en ar bir ceza niteliine brnr. Silah eker, fakat kimseyi ldrmez ve mal almazlar, sonra ate etmez, kaarlar veya atmay; terkederlerse, sngn edilirler. Onlarn srgn edilmeleri, kimilerince snaksz braklmalardr, bu durumda herhangi bir snak aramalar iin babo braklmazlar; kimilerince, hapsedilmeleridir; kimilerine gre, imamn srgn, hapis vb. uygun grd cezadr. Meru ldrme, boynun, kl vb. ile kesilmesidir. Zira, bu, ldrme trlerinin en hzlsdr. Yce Allah da, insan ve hayvanlardan ldrlmesi mubah olanlarn, mmkn olduunca, bu ekilde ldrlmesini meru klmtr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de: "Allah, her konuda iyi davranmay farz klmtr. ldrdnzde, gzelce ldrnz. Boazladnzda, gzelce boazlayn. Kesim yapacak olannz, ba bilesin ve kestii hayvan rahat ettirsin." (Mslim, Sayd, 3; Ebu Davud, Edahi, 3.), "ldrme ynnden insanlarn en iffetlisi, iman ehlidir." (Ebu Davud, Cihad, 110; bn Mace, Diyat, 30.) buyurmaktadr. Sz edilen asma, insanlarn grmesi ve durumunun aralarnda yaylmas iin, aslann yksek bir yere konmasdr. Asma, Cumhur'a gre, lmden sonra uygulanr; kimi hukukulara gre, nce aslr, sonra asl vaziyetteyken ldrlrler. Bilginlerin bazs, klsz olarak ldrlmelerine, hatta ldrmeksizin, kendi ecelleriyle lnceye kadar yksek bir yerde braklmalarna bile izin vermilerdir. Katilin uygulad ldrme eklinin aynen uygulanmas dnda, ikence kesinlikle yasaktr. mran b. Husayn (r.a.) yle demektedir: "Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), hemen her hutbesinde, sadaka vermemizi emreder ve kfire bile olsa- ikence yapmamz yasaklard. Kfirleri ldrdkten sonra, ikence yapmayz, kulaklarn ve burunlarn kesmeyiz, karnlarn yarmayz, ancak bize yaptklarnn da aynn yaparz." (Buhari, Mezalim, 30; Ebu Davud, Cihad, 110.) Bununla birlikte, Yce Allah'n: "Eer kfirlere ikence edecekseniz, onlara, vaktiyle size yapm olduklar ikencenin benzerini uygulaynz. Ama eer sabrederseniz bu tutum sabredenler hesabna daha hayrldr." "Sabret, sabretmeyi ancak Allah'n yardm ile baarabilirsin; onlar iin zlme, evirdikleri entrikalar ve kurduklar tuzaklar sakn cann skmasn." (Nahl 16/26-27) buyurduu gibi, bize yaptklarn onlara yapmamak efdaldir. Bu yetin, Hamza (r.a.) ve dier Uhud ehidlerine mriklerce ikence yapldnda, Raslullah'n: "Allah'm, beni zafere eritirirse, bize yaptklar ikencenin iki katn yapacam" demesi zerine -benzerlerinin Mekke'de inmi olmasna ramen - indirildii nakledilir. Nitekim :

"Sana ruh hakknda soru sorarlar. De ki; "Ruh Rabbimin tekelinde olan bir olgudur. Size bilginin ok az bir blm verilmitir" (sra 17/85), "Gndzn iki ucunda ve gecenin ilk saatlerinde namaz kl ; iyi ameller ktlkleri giderirler. Bu hatrlatmalar t alacak yetenekte olanlar iin birer ttr." (Hd, 11/114) vb. yetler hep Mekke'de inmi ve yeniden inmesini gerektiren sebebin tekrar meydana gelmesi zerine, ikinci kez Medine'de de nazil olmulardr. Bunun zerine Raslullah: "yleyse, sabrederiz" buyurdu. Bureyde b. Husayb (r.a.)'n naklettiine gre, Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) bir asker birlik veya ordu banda birini emir olarak gnderdiinde, Allah'tan korkmasn ve yanndaki mslmanlara iyi davranmasn tler, sonra da unlar emrederdi: "Allah'n adyla ve O'nun yolunda savan. Allah' inkr edenleri ldrn. Sakn haddi amayn ve vefaszlk etmeyin, ikence etmeyin, ocuklar ldrmeyin." (Mslim, Cihad, 2; Ebu Davud, Cihad, 83.) Krda deil, ehirde, mal almak iin silah ektiklerinde, - insanlar onlara kar imdat ve yardm diledikleri takdirde, yardm hemencecik ulaabildiinden- muharip deil dolandrc (muhtelis) ve gangster (muntehib) saylrlar; mehur grnde Malik, afi', Hanbellerin ou ve baz Haneflere gre, bu adan, kr ve ehir ayn hkm tar. Belki de bu hareketi ehirde yapmalar, krda yapmalarndan daha cezalandrlmalarn gerektirir; zira, meskun yerler, emniyet ve sknet, insanlarn yardmlama ve dayanma yerleridir. Bylelerinin buralara ynelmeleri, savaan ve mcadelenin iddete arttrlmasn gerektirir. Bu gibiler kiinin kendi evinde, btn maln yama ederler, oysa, yolcularn yannda ounlukla pek az mal bulunur. Doru gr, bu sonuncusudur. Bu ii sanat edinenlere, Msr ve Suriye'de halk tarafndan "minser", Badat'ta ise "ayyrn" adlar verilir. Elle atlan ta, sopalar ve sapan vb. ile savatklarnda da, isyanc ve ihtilalci kabul edilirler. Kimi hukukulardan, savan yalnzca kesici aletlerle olaca nakledilir. Kimi hukukular ise, savan, kesici ve ar nesnelerle olaca konusunda icma bulunduunu nakleder. Doru gr, Cumhur'un da benimsedii gibi, hangi ekilde olursa olsun, mal almak iin savaanlar, -mslmanlar hangi ekilde olursa olsun ldren kfirlerin harb olmas; kfirlere kar, kl, ok, mzrak, ta veya sopa ile savaan mslmanlarn da Allah yolunda sava kabul edilmesi gibi - isyanc ve yolkesici (harbi) dir. Yolculara kiralanan bir handa oturan bir topluluktan bir ka kii yalnz kaldklarnda ldrlmesi ve mallarnn alnmasndaki, terzilik veya tabiblik vb. her hangi bir i iin eve arlan birinin ldrlmesi ve malnn alnmasndaki gibi, mal almak iin insanlar ldrdklerinde - ki bu ldrme "gayle" (tuzak kurarak ldrme) adn alr, bylelerini de halk "muarricn" olarak adlandrr- ve insanlarn mallar alndnda, bunlarn muharip mi saylaca, yoksa kendilerine ksas m uygulanaca konusunda hukukularn iki gr bulunmaktadr: 1. Byleleri muharip hkmn alr. Zira, bu, hile ile ldrme, pusu kurarak ldrmedir; bunlarn her ikisinden de korunabilmek mmkn deildir, hatta nasl gelecei bilinmediinden hileli ldrmenin zarar daha fazladr. 2. kinci gre gre, muharip aktan savaandr, hileyle ldrlenin kan velilerine aittir. Bu grlerden ilki, usle daha uygun dmektedir, zira nasl olaca bilinmediinden zarar daha ok olabilir. Ayn ekilde hukukular, Hz. Osman ve Hz. Ali gibi sultan (devlet bakann) ldrenin, muharip kabul edilerek hadden mi ldrlecei, yoksa hkmn kan dklenin velilerine mi ait olaca

konusunda iki gr -belirtmilerdir; zira, bylelerinin ldrlmesinde, genel bir ktlk bulunmaktadr.

***

Buraya kadar anlatlanlar, yolkesici ve isyanclarn yakalanmalar halinde uygulanr. Sultan veya naipleri, taknlk yapmakszn had uygulamak iin kendilerine teklifte bulunur ve onlar da bu teklife olumlu cevap vermekten kanrlarsa, bilginlerin / alimlerin ittifakyla hepsini yakalayncaya kadar, bunlarla savamak gerekir. Boyun emeleri ancak tmnn ldrlmesi ile salanabildii takdirde, ldrsnler ldrmesinler - onlarla savalr. Savata, - boyun vb. den - nasl imkn bulunursa o ekilde ldrlrler. Onlarla birlikte savaa katlan koruyucu ve yardmclaryla da savalr. Bu sava, teki ise haddin uygulanmasdr; bunlarla sava, slmn esaslarn uygulamaktan kanan gruplarla savamaktan daha nemlidir. Bunlar, insanlar ve mallar bozguna uratmak, ekin ve nesli yok etmek iin grup meydana getirmilerdir, gayeleri de ne dinin ayakta tutulmas, ne de hakimiyettir. Byleleri, bir kaleye, maaraya, da bana, vadi vb. ne snp gelip geenlerin yolunu kesenler gibi muhariptir. Veliyyulemrin ordusu onlarla karlatnda, mslman toplulua katlmalarn teklif eder ve hadlerin uygulanmas iin itaat etmelerini salamak zere onlarla savar ve onlar defeder. Hac vb. yollar kesen bedevi araplar; yol kesmek iin da balarnda ve maaralarda pusu kuran cebeliler (kr ekiyas); am ve Irak arasnda yol kesmek zere birlik (ahlf) kurup "nuheyda" olarak adlandrlanlar ile yaplan mcadeleler hep byledir. Bu gibilerle sava, - kfir olmadka - kfirlerle yaplan sava gibi deildir. Mallarna el konmaz, ancak haksz yere bakasnn maln aldklarnda, onun tazminatn derler, - alan bilinmese de -tazminat miktar mallarna elkonur, geri bilinse de sonu deimez, nk yardmc ile fiili ileyen eit kabul edilir, fakat bu ekilde alan bilindii takdirde, tazminat borcu kendisine ait olur, bylesinden alnan mallar sahiplerine geri verilir, ayet sahiplerine geri verilmesi mmkn deilse bu mallar - kendileriyle savaanlar veya bakasnn rzk olmak zere- mslmanlarn yararna harcanr. Byleleriyle yaplan savatan maksat, hadlerin uygulanmasn salamak ve onlar bozgunculuktan alkoymaktr. lerinden biri, ar yara aldnda, lnceye kadar yaras sarlmayp, lm abuklatrlr, ancak ldrlmesi gerekliyse hemen ldrlr. Ancak, yeterince zararl olduktan sonra kamay baarrsa, yalnzca kendisine had uygulanmas gerekliyse veya akbetinden korkulursa kaanlar takip edilir.Yakalananlara, dierlerine uygulanan had uygulanr. Kimi hukukular, bunlar hakknda iddetli davranarak, mallarnn ganimet olarak alnmasn ve bee blnmesi grn benimsemekteyse de, ounluk bu gre kar kmaktadr. slm esaslarndan km bir grubun memleketine kaarlar ve bunlar da mslmanlara kar onlara yardm ederlerse, - silerle sava halinde bulunulduundan- kendileriyle savalr. Yol kesmeyip, yolculardan hara kesen veya kii, hayvan, yk vb. ne vergi koyanlar, zlim ve haksz; vergi ykleyen (mekks) kiilerdir, kendilerine bunun cezas uygulanr. Yolkesicilerden olmamalar yznden, bunlarn ldrlp ldrlemeyecei hukukular arasnda ihtilafldr. Her ne kadar kyamet gnnde en iddetli azaba urayacaklardansa da, yol ; gvenlii onlar yznden ortadan kalkmamaktadr. Hatta Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Gamid'li kadn hakknda: "yle bir tevbe etti ki, haksz vergi ykleyen de tevbe etseydi, onun gnahlar da balanrd." buyurmutur. (Mslim, Hudud, 23; Ebu Davud, Hudud, 24; Darim.1 Hudud, 17; Ahmed, V, 348.)

Mallar istenenlerin, muhariplerle savamas, mslmanlarn icmayla caizdir; ancak, kendileriyle savaa imkn bulunduu takdirde, kesinlikle az veya ok miktarda mal vermek gerekmez. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Mal urunda ldrlen ehiddir; can urunda ldrlen ehiddir; dini urunda ldrlen ehiddir; namusu urunda ldrlen ehiddir." buyurmaktadr.(Ebu Davud, Srme, 29; Tirmiz, Diyat, 21). Hukukular bylesine "sa'il" (saldrgan) adn vermektedir. Vilayet yetkisi tamadndan, hi phesiz bunlar zlimdir. stedii mal olduu takdirde, mmkn olanla defetmeye almak caizdir, buna ramen, ancak savala defedilebilirse savalr, onlarla sava brakp bir miktar mal verilmesi de caizdir. stedii - kiinin mahremleriyle veya baka bir kadnla ya da bakasyla zina ve ktlkler yapmak gibi - haram ve muhterem bir ey olunca, -savaarak: bile olsa - meru mdafa yaplr, maln tersine - bu konuda hibir ekilde kendisine imkn tannmaz; zira, maln verilmesi caizdir, oysa namus konusunda en kk bir taviz verilemez. Gayesi bir insan ldrmek olduu takdirde, meru mdaf a caizdir, vacip olup olmamas hukukular arasnda tartmaldr. Sz edilen bu hkmler, bir tek sultan (bakan) olduu takdirde geerlidir. Mslmanlarn iki sultan olmas ve bunlarn mlk (hakimiyet) iin savamas gibi - Allah korusun - fitne zamanlarnda, birinin tekinin blgesine girmesi ve ona kl ekmesi halinde, nefsi mdafa etmek veya teslim olmak caiz midir, deil midir konusu hukukular arasnda tartmal olup, bazsna gre caizdir, dierlerine gre ise caiz deildir. Sultan harami muhariplere kar zafer kazannca, - halkn mallarn aldklar takdirde- kendilerine had uygulamas yannda, aldklar mallar onlardan geri alr ve sahiplerine iade eder; hrszlara kar da ayn ekilde hareket edilir. Maln kendilerinde bulunduu sabit olduktan sonra, onlar ortaya karmaktan kannca, ortaya karana veya karacak olan vekil edene ya da yerini bildirene kadar, her vacip hakk yerine getirmekten kamann cezalandrlmas gibi, hapis veya dayak cezasna arptrlr; Yce Allah Kitabnda, kocasna kar gelerek, vacip hakk yerine, getirmekten kanan kadnn, bunu yerine getirene kadar dvlmesini mubah klmtr, bunlar ise bu kadndan ok daha fazla cezaya mstehaktr. Bu takip ve ceza, mal sahibinin hakkdr; onlara mal hibe etmek veya sulh yapmak ya da cezalarnn affedilmesini istemek onun elindedir, ancak haddin uygulanmamasn isteyemez, bunun hibir ekilde af yolu yoktur. imamn, mal sahibini hakkndan vazgemesi iin zorlamaya hakk bulunmamaktadr. Alnan mallar, onlarca veya hrszlarca, yenilmesi ya da baka bir yolla yokedilmise, zm olarak hukukularn gr bulunmaktadr: 1. afii ve Ahmed b. Hanbel'e gre, dier borlular gibi sahiplerine tazminat derler; bor, durumlar dzelince denmek zere zimmetlerindedir. 2. Ebu Hanife'ye gre, alnan maln tazmin edilmesi ve kesme cezalar birlikte uygulanamaz. 3. Malik'e gre, yalnzca imknlar olduu takdirde tazminat demeleri sz konusudur. Sultann ne kendisine, ne de onlar takip iin gnderdii askerlere, muharipleri takip, had uygulamak, mallar geri almak ve hrszlar takip yznden, mal sahiplerinden herhangi bir karlk (cu'l) almas helal deildir; bilakis, bu gibilerin takibi, Allah yolunda cihad trlerinden biri saylr. Mslmanlarn ordusuna bunun iin -dier savalarda olduu gibi - pay ayrlr. Bunun iin alan mcahidlere, dierleri gibi harcamada bulunulur, yeterli maalar ve iktalar bulunmad takdirde, -bu Allah yolunda bir i olduundan - zekt veya dier kamu mallarndan, sava iin yeterli olacak miktarda harcama yaplr. Mal alnan yolcularn, zekt borcu varsa - mal alnann tccar olmas gibi - imam onlarn zektn tahsil eder ve bu zekt Allah yolunda -mesel muharipleri takip edenlere - harcar. Muhariplerin mellefe-i kulb snfna girecek ekilde gleri varsa, imamn, fey', kamu mallar veya zekt kaleminden, bakalarn ortaya karmaya yardm etmesi veya ktl terkederek dierlerinin

zayf dmesini salamas vb. sebeplerle, baz ileri gelenlerine demede bulunmas caizdir. Nitekim, Ahmed b. Hanbel ve dier baz hukukularn, bu grte olduu belirtilmitir. Bu gr, Kitap ile Snnet'in zahirine ve usle de daha uygundur. mamn, haramilere mukavemette zaaf gstereni ve mal alnm tccar vb. yolculardan mal alan gndermesi caiz deildir, aksine onlara en gl ve gvenilir askeri gndermelidir. Ancak bu mmkn olmazsa, en elverili olan gndermeye almaldr. Sultann baz naipleri veya yerleim merkezlerinin ileri gelenleri, haramilere gizli veya aktan alma emri verip, herhangi bir ey aldklarnda, bunu, onlarla blr veya onlar savunursa, -mal alnanlar bir ksm mallaryla raz etsin veya etmesin- bu yapt, harami nderinin yaptndan daha byk su olur; nk, harami nderinin defedilmesi bylelerinkine gre daha kolaydr. Bunlar iin isyanclara destek ve yardmc olanlarn hkmn vermek gerekir. Hz. mer ve ulemann ouna gre, ldrrlerse onlar da ldrlr. Emir verdikleri, mal alrlarsa, eli kesilir; mal alr ve ldrrlerse, bu kii de ldrlr ve aslr; bir grup bilgine gre, kesme cezas uygulanr, ldrlr ve aslr; kimi bilginlere gre, onlara izin vermeyip yakaladktan sonra mallar birlikte blm ve baz hak ve hadleri iptal etmi olacandan, bu grlerden biri uygulanabilir. Muharip, hrsz, katil vb. kendisine had ya da Allah veya kul hakk gerekli olan birine snma hakk tanyan ve snr amakszn borcunu alabilecek birine kar onu savunan, onun su ortadr, Allah ve Peygamberi de ona lanet etmitir. Hz. Ali'nin naklettiine gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Allah bid'at ortaya karana ve onu koruyana lanet etmitir." (Buhari, 'tisam, 6.) buyurmutur. Bid'atiyi koruyan yakalandnda, onu ; ortaya karmas ya da yerini bildirmesi istenir, kanmas halinde, bid'ati elde edilene kadar, -vacip mal vermekten kamann cezalandrlmas gibi- hapsedilir ve duruma gre birka defa dvlebilir. Ortaya karlmas gerekli her an veya maln meydana karlmasn engelleyen cezalandrlr. Herhangi biri, hakl sebebe dayanarak aranan mal veya hakk engelleyen kiinin yerini bilirse, yerini bildirmesi ve gstermesi gerekir, gizlemesi caiz olmaz; bu (yerini bildirme ve gsterme) iyilik ve takva yolunda bir yardmlama olduu gibi, vacip hkmn de tar. Bunun aksine, kii veya mal, haksz yere arandnda, - gnah ve taknlkta bir yardmlama olacandan- yerinin bildirilmesi helal deildir, tersine - mazluma yardm vacip olduundanbylelerinin korunmas gerekir. Enes b. Malik (r.a.),Raslullah(sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurduunu nakletmektedir: "Zlim de olsa, mazlum da olsa, kardeine yardm et!" Bunun zerine sordum: "Ey Allah'n elisi! Mazlumken yardm ederim, zlimken nasl yardm edeyim?". Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Onu zulmden alkoyarsn; bu, senin ona yardmndr" cevabn verdi. (Buhar, Mezalim, 4; krah, 7; Birr, 62; Tirmiz, Fiten, 67; Darim, Rikak, 40; Ahmed, III, 199, 201, 324; Tecrid-i sarih, IV, 281, h. 1088.) Ber b. Azib (r.a.) de u hadisi nakleder:

"Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) bize emrettii yedi eyden biri de, mazluma yardm etmektir." (Buhar, Mezalim, 5; Libas, 28; Cenaiz, 2; Mslim, Libas, 2; Ebu Davud, Libas, 8; Tirmiz, Libas, 5; Malik, Nida, 28; Tecrid-i sarih, IV, 275, h. 619.) te byle birinin, bildii yeri sylemekten kanmas halinde, haber verinceye kadar hapis vb. ile cezalandrlmas caiz olmaktadr; zira o, niyabetin (temsilin) geerli olmad vacip bir bortan kanmtr; bylelerinin cezalandrlmas, ancak bilgi sahibi olduu kesinlikle bilindii takdirde caizdir. Birinin sz veya eylem trnden herhangi bir vacipten kanmas olaylaryla, veliyyulemrler ve hakimler vb. ska karlar. Bu hareket tarz, kiiyi, bakasna gerekli bir hak yznden takip veya bakasnn suundan dolay cezalandrma deildir. Bylelikle bu hareket tarz: "Hi kimse bakasnn gnahn yklenmez. Eer gnah yk ar bir kimse, yknn srtndan alnmasn istese, en yakn bile yknn en kk blmn kendi srtna almaz. Sen sadece grmeden Rabb'lerinden korkanlar ve namaz klanlar uyarabilirsin. Kim ktlklerden arnrsa kendi yararna arnm olur. Sonunda Allah'a dnlecektir." (Fatr 35/18) ilh buyruuna ve Raslullah'in (sallallahu aleyhi ve sellem): "Her sulu, bakasnn deil, yalnzca kendi suu dolaysyla cezalandrlr." (Tirmiz, Fiten 2; bn Mace, Diyat, 26, 76.) hadisine aykr olmaz. yet ve hadiste belirtilen durum, ancak -mesel vekil veya tazminat demekle mkellef deilken, ya da kendisinde mal yokken - birinden bakasna demesi gerekli mal istemek; bir vacibi terk etmedii veya bir haram ilemedii halde, yakn veya komunun iledii su yznden birinin cezalandrlmas halinde sz konusudur, ite bylesi davran helal deildir. Fakat, nceki, yalnzca kendi suu dolaysyla cezalandrlmaktadr. Bunun suu, ilgili hakkn alnmas iin ortaya karlmas istenen zlimin veya hak sahiplerinin hakknn bulunduu maln yerini bilip, -Yce Allah: "Ey iman edenler! Allah iin adaleti ayakta tutan ahitler olun! Bir kavme olan dmanlnz, sizi adaletsizlie sevketmesin. Adil olun! Zira bu, takvaya daha yakndr. Allahtan korkun! Muhakkak ki Allah, yaptklarnzdan haberdardr." (Maide 5/8) buyurduu halde, gnahkrlarn birbirlerine yapt gibi - zlimi korumak ve ondan yana olmak veya mazluma duyulan kin ve dmanlk, ya da kendilerine Allah yolunda savaa kn dendiinde yere aklp kalan, Allah'a, Peygamberine, dinine ve kitabna yardm terkedenler gibi korkuyla, dalmayla ve dinini yardmsz brakarak, Allah iin i yapmaktan ve O'nun vacip kld adaleti yerine getirmekten yzevirmek suretiyle, Kitap, Snnet ve icma ile gerekli olmu bir yardmdan kanmasdr. Her halkrda, bu eit su, bilginlerin / alimlerin ittifakyla, cezay gerektirir. Bu yola girmeyen, hadleri hkmsz brakm, haklar zayi etmi ve zayf glye ezdirmi olur. Byleleri, ayn (elinde) veya deyn (alacak) trnden mal olup da, bu malndan borcunu veya ailesi, yaknlar, kleleri ve hayvanlar iin gerekli nafakay deyecek olan adaletli hakime onu teslim etmekten kanarak borcunu demeyi geciktiren zlime benzer. nsanlara vacip olan borlarn ou, bakas dolaysyla doar. Nitekim nafaka, yaknlarn ihtiyac; aklenin demesi gerekli diyet, katil yznden gerekli olmaktadr. Bu eit ta'zir, -yolkesici, hrszlar veya onlarn koruyucular gibi - meydana karlmas gerekli bir mal veya kiiyi bilip onlar ortaya karmad veya yerini bildii halde haber vermedii bilinen kii iin uygulanr. Ancak arayann ar ve zalimane davrann nlemek iin bunlardan kanan, iyi hareket etmi olur. Bu gibi konular, ou kez karmak olarak veya phe ve ard dnce bulunarak ortaya kar; oysa gerekli olan, hakkn btldan ayrdedilmesidir. Bunlar, yerleik veya gebe halk ileri gelenlerinin ska karlat olaylardr.

Byleleri kendilerine biri snnca veya aralarnda akrabalk yahut arkadalk ba bulununca, cahiliye korumasn, gnaha brnm stnl ve "evb" denilen sergerde insanlar yanndaki hretini gznne alarak - bu, hak sahibi mazlumun hakkn ortadan kaldran zlim biri de olsa - ona yardm ederler ve onu korurlar; oysa mazlum ileri gelen biri olduunda, acz ve zillete derek kendilerine snan bu kez buna teslim etmeyi uygun grrler; ite bu, saf bir cahiliye davrandr ve yine ite bu hareketler, din ve dnyann bozulmasnn en nemli sebeplerindendir. Bu eit davranlarn, - Benu Bekr ile Benu Tagleb arasndaki Besus savanda olduu gibi- bedevi Araplar arasndaki birok savan sebebi olduu belirtilir. Moollarn slm diyarna girmesi ve Maveraunnehr ile Horasan lkelerini istila etmesinin de sebebi, hep bunlardr. Yce Allah, kendisi iin nefsini hor greni, yceltir; hakk kendiliinden veren, yine kendisini stn klar. Yaratklarn Allah katnda en stn olan, en ok takva sahibi olandr. Hakk engellemek ve gnah ilemek suretiyle zulm stn klan, kendisini kltm ve hafifletmi olur. Yce Allah: "Kim itibar ve stnlk isterse bilsin ki, itibar ve stnlk tm ile Allah'n tekelindedir. Gzel sz O'na ykselir, iyi ameli de O ykseltir. Kt amal komplolar dzenleyenler ar bir azaba arplacaklardr. Ayrca onlarn komplosu da boa kar, verimsiz olur." (Fatr 35/10); yine mnafklardan sz ederek: "Diyorlar ki: `And olsun, eer Medine'ye dnersek erefli olan, alak olarak oradan mutlaka karacaktr. eref ancak Allah'n, O'nun Peygamberinin ve mminlerindir. Fakat mnafklar bunu bilmezler." (Munafkn 63/8); baka bir yette de: "nsanlardan yleleri vardr ki, dnyada syledikleri szler senin houna gider ve o, kalbinde olana Allah' ahit tutar. Halbuki o, dmanlarn en iddetlisidir." "(O kimseler senin) yanndan ayrlnca yeryznde fesad karmaya rn ve hayvanlar yoketmeye alrlar. (phesiz ki) Allah fesad sevmez. " "Ona: Allah'tan kork denildiinde izzeti (kibri) kendisini (daha ok) gnah ilemeye gtrr. Artk ona cehennem yeter. Andolsun ki oras ne kt bir dn yeridir!" (Bakara 2/204-206) buyurmaktadr. Kendisine snan biri bulunana gerekli olan, snan mazlum biriyse, ona yardm etmektir. Mazlum olduu, kiinin yalnzca kendi iddiasyla sabit olmaz; zira, insan zlimken bile ikayeti olabilir. Bu yzden de hasmndan ve bakalarndan bilgi edinmeye allr. Kii zlim olduunda, imkn nisbetinde, yumuak davranarak, dil hkm vererek veya bar ile zulmden alkonmaya allr, aksi takdirde kuvvet kullanmak gerekir. Heva ehli Kays ve Yemenliler ve gebe veya yerleik eitli blgelerde mcadele edenlerin ou gibi, hem zlim, hem de mazlum olur veya aralarnda ortaya kan bir yanllk, te'vil ve phe yznden hepsi birbirine kar zlim olmazlarsa, aralarnda Yce Allah'n buyruuna uygun olarak arabuluculuk ve hakemlik yapmaya allr: "Eer m'minlerden iki topluluk birbirleriyle savarlarsa aralarn dzeltiniz; eer biri dieri zerine saldrrsa, saldranlarla Allah'n buyruuna dnmelerine kadar savanz; eer dnerlerse aralarn adaletle bulunuz, adil davrannz, phesiz Allah adil davrananlar sever." "Muhakkak m'minler kardetirler. Kardelerinizin arasn dzeltin ve Allah'tan korkun ki size rahmet edilsin."(Hucurat 49/9-10); "Onlarn fsldamalarnn bir ounda hayr yoktur. Ancak bir sadaka yahut bir iyilik yahud da insanlarn arasn dzeltmeyi isteyen (in fsldamas) mstesna. Kim Allahn rzasn elde etmek iin onu yaparsa biz ona byk bir mkafaat vereceiz." (Nisa 4/114).

Raslullah'da (sallallahu aleyhi ve sellem): "Kiinin hakl konuda kavmine yardm asabiyete girer mi?" diye sorulunca, "Hayr, ancak kiinin btl konuda kavmine yardm asabiyete girer" cevabn , verdi ve devamla "Sizin hayrlnz, kavmini gnah ilemekten alkoyandr. Kavmine btl konuda yardm eden, kuyuya dp oradan kuyruuyla ekilen deveye benzer. Cahiliye davasn canlandran iittiinizde, ona, babasnn avret yerini srtn ve bunu gizlice deil aka yaptrn." buyurdu.(bn Mace, Fiten, 7.) Nesep, lke, rk, baz mezhep veya tarikatlar gibi Kur'an ve slmn davetinin, dnda kabul edilen her ey, cahiliye davasdr. Hatta muhacir ve ensardan iki kii hasmlatnda, muhacir olan "Yetiin muhacirler!", ensardan olan da "Yetiin ensar!" deyince, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Ben aranzdayken cahiliye davas m gdersiniz?" buyurmu ve bu yaptklarna ak iddetli bir ekilde kzmtr. (Buhar, Menakb, 1, 18; Mslim, man, 165.) 1. KTAP 2. BLM A. ALLAH (C.C.)'IN HADLER VE HAKLARI 2. Kamuya Kar lenen Sular Ve Sulularn Cezalandrlmas

2.1.2. Hrszlk Ve Cezas Kitap, Snnet ve icma ile sabit olduuna gre, hrszlk yapann sa elinin kesilmesi gerekir. Yce Allah, hrszlk yapanlar hakknda: "Erkek hrszn ve kadn hrszn, iledikleri sua karlk Allahtan bir ceza olarak ellerini kesin! Allah Azizdir, Hakimdir." "Kim zulmnden sonra tevbe eder ve dzelirse Allah kesinlikle tevbesini kabul eder. Muhakkak ki Allah Gafurdur, Rahimdir." (Maide 5/38-39) buyurmaktadr. Haddin delil veya ikrarla sabit olmasndan sonra, hapis ya da fidye olarak alnan mal vb. ile geciktirilmesi caiz olmaz, tersine en yakn ve mnasip zamanda el kesilir. Zira hadlerin uygulanmas, Allah yolunda cihad gibi bir ibadettir. Onlarn uygulanmasnn, Allah'tan kullarna bir rahmet olduunu bilmek gerekir. Vali hadleri uygulama konusunda tavizsiz olur; bu hususta onu, din hkmn uygulamama sonucunu douracak yumuaklk ve acma tutmaz. Onun maksad, fkesini gidermek ve taknlk deil, ktlklerden alkoymak suretiyle insanlara - babann ocuunu terbiye etmesi gibi - bir rahmet ve efkattir. Baba, annesinin gsterdii gibi, ocua yumuaklk gstererek terbiyeden kanrsa, ocuk ktlk grr, halbuki babas onu sevmesine ve te'dibe muhta

olmamasn istemesine ramen halini dzeltmek iin ve rahmet olarak terbiye eder; hatta bu, hastasna sevilmeyen ila iiren doktor, dmek zere olan bir organn ve atlayan damarn kesilmesi, bundan da te insann rahata kavumas iin sevilmeyen ilac imesi veya kendisine katlanlmas ar gelen ileri yapmas gibidir. Hadler, ite bu sebeplerle meru klnmtr. Onun iindir ki, veliyyulemrin de hadleri uygulama hususunda davran ve tutumu bu ekilde olmaldr. Yararllarn elde edilmesi ve zararllarn uzaklatrlmas suretiyle maksad halkn dzgnl ve ktlklerden alkoyma olduu ve bununla da Allah'n rzasn ve emrine itaati gzettii srece, Allah ona kar kalpleri yumuatr ve kendisine hayr yollar kolaylar. Bunlar sayesinde beer bir cezaya da artk ihtiya duymaz. Hatta cezaya maruz kii bile, haddin uygulanmas srasnda buna gnlden raz olabilir. Fakat maksad, halka taknlk gstermek, kendisini byk tanmalar veya istedii mallar kendisine vermeleri iin bakanlk otoritesini kullanmak olmas halinde, - durum tersine dnerek- istedii kendi bana gelir. mer b. Abdulaziz (r.a.) hilafeti stlenmezden nce, Velid b. Abdulmelik'in Medine naibi idi ve onlar iyi bir siyasetle ynetmekteydi. Haccac, Irak'tan gelerek kendilerini byk azap ve ktlklere uratt. Medine'lilere: "mer'in aranzdaki durumu nedir?" diye sorduunda: "Onun aleyhinde konuamayz" cevabn verdiler. "Onu nasl seversiniz?" demesi, zerine: "O, bize ailemizden daha sevgilidir" dediler. "Sizi nasl terbiye ederdi?" diye sorduunda: " ile on denek arasnda" cevabn verdiler. Bunun zerine Haccac: "Allah Allah, u heybeti, u muhabbeti, u da edebi, bu herhalde gkten gelen bir itir" dedi. Hrszn eli kesildiinde, kan akmamas iin dalanr; kesilen elin boyna aslmas mstehaptr. kinci defa hrszlk yapann, sol aya kesilir. nc veya drdnc defa hrszlk yapmas halinde ne yaplaca konusunda sahabe ve ondan sonraki bilginlerin iki gr bulunmaktadr: 1. Ebu Bekr, afi' ve bir nakilde Ahmed b. Hanbel'e gre, bu durumda iki eli, iki aya birden kesilir. 2. Hz. Ali, Kfeliler ve dier nakilde Ahmed b. Hanbel'e gre, byle bir durumda artk hrsz hapsedilir. Elin kesilmesi, nisap miktar maln alnmas halinde sz konusudur. Elin kesilmesini gerektirecek nisapla ilgili olarak iki gr bulunmaktadr: 1. lerinde Malik, afi' ve Ahmed'in de bulunduu hadis ve Hicaz ehli ile dier baz bilginlerin oluturduu Cumhur'a gre, hrszlkta nisap, dinarn drtte biri veya dirhemdir. 2. Baz bilginlere / alimlere gre, hrszlk nisab bir dinar veya on dirhemdir. O halde bu miktarda nisab bulan bir mal alann ittifakla eli kesilir.

bn mer'den nakledildiine gre: Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) deeri dirhem olan kalkan yznden el kesti. (Buhar, Hudd, 13; Mslim, Hudd, 5,6.) Mslim'in naklinde hadis: "deeri dirhem olan kalkan yznden hrszn elini kesti" eklindedir. Hz. Aie'den (r.a.) nakledildiine gre Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "El, dinarn drtte biri ve fazlasnda kesilir." buyurmutur. (Mslim, Hudd, 1,2; Ebu Davud, Hudd, 12.) Mslim'in naklinde hadis: "Hrszn eli, ancak drtte bir dinar ve fazlasnda kesilir"; Buhar'nin naklinde ise: "eyrek dinarda kesin, bundan aznda kesmeyin" eklindedir. O devirde, eyrek dinar; dirhem ve bir dinar ise, oniki dirhem tutarndayd. Hrszlk, "maln koruma altndaki bir yerden alnmas" halinde sz konusudur. Kayp mal, aataki ve krda evre duvar olmayan yerdeki meyve ve yannda oban olmayan hayvan srs vb. yznden el kesilmez, ancak ta'zir cezas uygulanr ve - bir hadiste belirtildii gibizarar katyla tazmin ettirilir. lim ehli tazminat detme konusunda ihtilaf etmitir; Ahmed b. Hanbel, iki kat tazmin edilmesini benimseyenlerdendir. Rafi' b. Hadc (Hudeyc), Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem): "Meyvada ve hurmada el kesilmez." buyurduunu iittim demektedir. (Ebu Davud, Hudd, 13; Tirmiz, Hudd, 19.) Amr b. u'ayb babasndan, o da dedesinden u hadisi nakleder: Muzeyne'den bir adam Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem): "Sana (bulunmu) yitik devenin hkmn sormaya geldim" dedi. Raslullah ona: "Yannda nal ve su kab bulunarak ot yemekte ve suya gitmekteyse, arayan gelene kadar onu koru" cevabn verdi. Adam: "Yitik koyunun durumu nedir?" diye sorunca: "Senin, kardeinin veya kurtundur. Arayan gelinceye kadar onlar korursun." cevabn verdi. Adam: "Otlandan alnan koruma altndaki hayvann durumu nedir?" diye sordu. Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Deeri katyla denir ve ibret olarak dvlr. Yatandan (alndan) almann deeri, kalkan deerini

bulunca el kesilir." cevabn verdi. Adam: "Ey Allah'n elisi! Dalndan ve tomurcuklarndan alnan meyvalarn hkm nedir?" diye sorunca: Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Yalnzca yiyip yanna almayana ceza yoktur, yanna bir ey alana katyla tazminat detilir ve ibret daya atlr. Harman yerinden alnan, u kalkann deerini bulunca el kesilir, onun deerine ulamayanda tazminat katyla detilir ve ibret olacak ekilde dvlr." buyurdu." (bn Mace, Hudd, 28) Bunun iin Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Yankesici (muntehib), dolandrc (muhtelis) ve haine, kesme cezas uygulanmaz" (Tirmiz, Hudd, 18; Nesa, Kat'u's-srk, 13) buyurmutur. Bu hadiste geen "muntehib", insanlar grrken alan ve yama eden; "muhtelis", bir eyi ekip alan, ancak almazdan nce onu bilendir. "Tarrar", cepler ve czdanlar vb. ni kartran kii (yankesici) olup, sahih gre gre kendisine el kesme cezas uygulanr. 1. KTAP 2. BLM A. ALLAH (C.C.)'IN HADLER VE HAKLARI 2. Kamuya Kar lenen Sular Ve Sulularn Cezalandrlmas

2.1.3. Zina Ve Lutliin Cezas Zina eden, muhsan biri ise, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Ma'iz b. Malik Eslem, Gamid'li kadn, Yahudiler ve bakalarna uygulad, ondan sonraki mslmanlarn da bu uygulamay devam ettirdii zere, lnceye kadar talamak suretiyle "recm" cezas uygulanr. Bilginler/alimler, recmden nce, yz krba vurulup vurulmayaca konusunda her iki gr de belirtmilerdir; Zina suunu ileyen muhsan deilse, Allah'n Kitab'na gre, yz krba vurulur ve - her ne kadar baz bilginler vacip grmeseler de- Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) snnetiyle bir yl da srgn edilir. Had, drt tank veya - bilginlerin ouna gre - kendisinin drt defa, -kimi bilginlere gre- yalnzca bir defa itiraf ile uygulanr, nce itiraf edip, sonra inkr edene kimi bilginlere gre had uygulanrken, kimisine gre had der.

Muhsan; hr ve mkellef olup, sahih nikhla evlendii kadnla -bir defa da olsa- normal yoldan birleme yapan erkektir. Birleme yaplan kadnn, bu nitelikteki erkee eit olup olmamas konusunda, bilginlerin her iki gr de bulunmaktadr. Murahika ile baliin karlkl olarak muhsan olup olmamas konusu da bu ekilde ihtilafldr. Zimmler, afi'i ve Ahmed'in de iinde bulunduu bilginlerin ouna gre muhsan olabilir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), mescid kaps yannda iki Yahudiyi recmetmitir; bu, ayn zamanda slmda ilk recm cezasdr. Kocas ve efendisi bulunmad halde, hamile kalan ve bu hamilelii konusunda herhangi bir phe de brakmayan kadn hakknda iki gr bulunmaktadr: 1. Zorla, kendiliinden veya pheli bir birleme ile hamile kalabilecei ihtimali yznden had uygulanmaz. 2. Drt Halife'ye gre, bu kadna had uygulanr. Usule uygun den de bu sonuncu grtr, Medineliler de bu gr benimsemektedir. Kadnn veya tanklarn yalancl gibi ok ender raslanan ihtimallere bir deer verilmez. Kimi bilginlere/alimlere gre, lutlere de zina haddi uygulanr. Kimi bilginlere gre ise, bundan daha hafif bir ceza uygulanmaldr. Sahih olan, sahabenin de ittifak ettii gibi, -muhsan olsunlar olmasnlar- lutlerin her ikisinin de ldrlecei grdr. bn bbas, Raslullah'dan: "Lut kavminin yaptn yapan ele geirdiinizde, her ikisini de ldrn." buyurduunu rivayet etmektedir. (Ahmed, V, 136.) Ebu Davud, bn Abbas'n (r.a.) : "Lutlik yapanla iliki kuran bekrn ldrlecei" grnde olduunu nakleder; ayn gr Hz. Ali'den de nakledilir. (Ebu Davud, Hudd, 28.) Lutnin ldrlmesi konusunda, sahabe iinde gr ayrl yoktur. Ne var ki ldrme ekli ihtilafldr: Ebu Bekr'in yaklmasn emrettii nakledilir; kimisi ldrlmesi, kimisi zerine duvar yklarak, enkaz altnda ldrlmesi, kimisi lnceye kadar izbe bir yere hapsedilmesi, kimisi bulunduu yerde yksek bir duvara karlp oradan atlaca ve Allah'n Lut kavmine yapt gibi arkasndan ta atlaca grndedir. Son gr bn Abbas'a nispet edilmektedir; ondan nakledilen ikinci gre gre, lut recmedilir. Selefin ounluu da bn Abbas'n ikinci grn benimser. Yce Allah, Lut kavmini recmetti, zaten onlarn bu durumuna benzetilerek zina edenin recmedilmesi meru klnmtr. Lutler -ister ikisi de hr veya kle, isterse biri hr teki kle olsun - ergenlie ulamlarsa recmedilirler. Biri ergen olup, teki olmazsa, ergen recmedilir, dieri ldrmeden daha hafif bir cezaya arptrlr. 1. KTAP 2. BLM A. ALLAH (C.C.)'IN HADLER VE HAKLARI 2. Kamuya Kar lenen Sular Ve Sulularn Cezalandrlmas

2.1.4. ki Ve Cezas ki haddi, Raslullah'n snneti ve mslmanlarn icmayla sabittir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "arap ieni krbalayn, ikinci ve nc iiinde de krbalayn, drdnc kez ierse artk onu ldrn." buyurmutur. (Ebu Davud, Hudd, 36; Tirmiz, Hudd, 15.) Kendisinden, Halifeler'den ve ondan sonraki mslmanlardan, iki ienin krbalanmasnn bir defaya mahsus olmad sabittir. Drdnc kez iite gerekli olduu hadiste belirtilen ldrme cezas bilginlerin ouna gre mensuhtur, kimine gre muhkemdir (yrrlktedir), kimine gre ise ihtiya duyulduu takdirde imamn uygulayaca ta'zir cezalar arasnda bulunmaktadr. Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) arap ieni, kabuklarndan ayklanm hurma dal ve ayakkab ile krk, Hz. Ebu Bekr'in (r.a.) krk, Hz. mer'in (r.a.) seksen, Hz. Ali'nin (r.a.) yerine gre krk ve yerine gre seksen denek vurmak suretiyle cezalandrd sabit bulunmaktadr. Kimi bilginlere gre seksen krba vurmak vaciptir. Kimine gre krk krba vacip, fazlas ise insanlarn ikiye dkn hale gelmesi veya ienin ancak bununla yola gelecei vb. durumlar ortaya knca imam tarafndan uygulanr; ienlerin azl halinde veya ienin bu ekilde yola gelmesi mmkn olduu takdirde krkla yetinilir. ki grn daha tutarl olan, bu sonuncusudur. Bu, ayn zamanda, afi' ve bir nakilde Ahmed'in de grdr. Hz. mer (r.a.), iki imek yaygn, hale gelince, caydrclk maksadyla, bunlara, srgn ve ba tra etme cezalarn da ilave etti. enin yola gelmesi iin, krk krbala birlikte, ekmeinin kesilmesi ve vilyetten azledilmesi suretiyle ta'zir uygulamak iyi bir davrantr. Nitekim Hz. mer'e naiplerinden birinin meyhanelerde elendii haberi gelince, onu derhal grevinden almt. Allah ve Peygamberinin haram kld ve Peygamberin ieni krbalamay emrettii iki, -ister zm, incir, hurma, zeytin vb. meyva; ister buday, arpa vb. hububat; ister bal, ksrak st (kmz) vb. hayvan rn cinsinden olsun- yapld nesneler arasnda herhangi bir ayrm yaplmakszn, sarho edici zellikteki her eit nesnedir. Hatta Yce Allah, Peygamberine, arabn haram olduunu bildiren yeti indirdii srada, zm ba olmadndan Medine'de zmden yaplan arap bulunmamaktayd. O sralarda Medine'ye zm, am'dan getirilirdi. Onlarn ounluunun ikisi, hurmann kpk atmasyla meydana gelen "nebiz" idi. Raslullah, Halifeler'i ve sahabeden "Her sarho edenin haram, bunun da hamr olarak adlandrld" tevatren nakledilmektedir. Onlar tatl nebiz ierlerdi. Bu, suya kuru hurma veya zm atarak elde edilirdi. Nebz, "tatllamas iin suya, zellikle kendisindeki tatllk dolaysyla Hicaz sularna atmak" demektir. Bu ekilde retilen nebizin, - zm rasnn sarho edici nitelik kazanmadan iilmesinin

helal olmas gibi - sarho etmediinden dolay iilmesi mslmanlarn icmayla helaldir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) onlara, aa kaplarda ve kplerde, toprak veya kabaktan yaplan kaplarda, srl kapta nebiz retmeyi yasaklam, az bal kaplarda retmelerini emretmiti. (Buhar, Eribe, 7; Tirmiz, Eribe, 7.) Zira bu kaplarda sertlik, nebize insann anlamayaca ekilde hafife geerdi; bazan insanlar, kendini kaybettirici nitelikteki sertlik gemi olan nebizi farketmeden ierdi. Kap bal olduu takdirde, nebiz stne knca, kap alr ve bylelikle de insan sakncal bir duruma dmezdi, oysa bu tr kaplar almazlar.Raslullah(sallallahu aleyhi ve sellem) daha sonra kaplarda nebiz yapmaya izin verdii de rivayet edilir: "Size kaplarda nebiz yapmay yasaklamtm. Artk bunlarda nebiz yapabilirsiniz. Sarho edeni imeyin." (Buhar, Eribe, 56; Ebu Davud, Eribe, 7.) Sahabe ve ondan sonraki alimler/bilginler, bu konuda ihtilafa dmlerdir: Nesh haberi kendisine ulamayan veya kendilerine gre nesh sabit olmayanlar, kaplarda nebiz retimini yasaklad; neshin sabit olduunu ve yukardaki haberin nsih olduunu kabul eden bilginler, kaplarda nebiz retimine izin verdiler. Baz sahabenin nebiz itiini renen bir grup hukuku, yalnzca onun sarho edici olduunu benimsediler, kuru zm ve hurmadan olmayan ikilerin iimine izin verdiler, ieni sarho etmeyince, kuru zm ve hurmadan yaplm, kaynatlm nebizin iimine de izin verdiler. Dorusu, mslmanlarn Cumhur'unun kabullendii: "Her sarho edici hamr"dir, - tedavi iin olsun olmasn - bir damla ieni bile krbala cezalandrlr" grdr. Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) hamr ile tedavi olunmas sorulduunda: "O, ila deil, hastalktr. Allah mmetimin ifasn, haram kldna vermemitir." cevabn vermitir. (Ebu Davud, Tbb, 11; bn Mace, Tbb, 27.) ki haddi, delil bulununca veya ien itiraf edince tatbik edilir. ende arap kokusu bulunur veya kusma vb. grlrse, kimi bilginlerce, arap olmayan bir nesneyi, ya da arab bilmeyerek veya zorla imek vb. ihtimaller dolaysyla had cezas uygulanmaz; kimi bilginlere gre, itiinin sarho edici olduu bilinince had uygulanr. Drt Halife, bn Mes'ud vb. nin gr de bu sonuncusudur, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) snneti de bunu gstermektedir, btn insanlar bu konuda szbirlii etmilerdir, Malik ve kuvvetli ihtimalle Ahmed b. Hanbel'in gr de budur. Bitki yaprandan elde edilen haha da haramdr, onu ien arap imi gibi cezalandrlr; hatta bu, haya duygusunu kaldrp, kadnla zenme, deyyusluk vb. ktlklere dntrmek suretiyle insanda akl ve mizac bozma ynnden araptan daha ktdr. arap ise ekime ve dmanla gtrmesi ynnden hahatan daha ktdr. Bunlarn her ikisi de Allah' anmaktan ve namazdan alkoyarlar. Sonraki hukukularn kimisi, haha kullanana had uygulanmas konusunda duraksar ve banotu (Patlcangillerden, hekimlikte kullanlan uyuturucu ve zehirli bir yaban bitkisi.), gibi kendini kaybetmeyecek derecede akl deitirdiini gznne alarak ienin hadden daha hafif derecede ta'zir edilebilecei grn benimser.

nceki hukukularn bu konuda herhangi bir gr belirttikleri tarafmzdan tespit edilemedi. Ancak durum, sonraki hukukularn dnd gibi de deildir; bilakis kullananlar araptaki gibi, hatta ondan da fazla akr keyif olurlar ve ona istek duyarlar. Bundan da te hahan ok miktarda kullanm halinde, Allah' anmaktan ve namazdan alkoyar, ayrca akl ve mizac bozarak deyyusluk, kadnla zenme gibi dier ktlklere de sebep olur. Sv deil, kat yiyeceklerden olmas dolaysyla hukukular necislii konusunda gr belirtmilerdir: - Kimine gre arap gibi necistir, sahih gr de budur; - kimine gre kat olduu iin necis deildir; - kimine gre kat ve svs arasnda fark bulunmaktadr, yalnzca svs necistir. Her halkrda bu, lafzen veya ruhen Allah ve Peygamberinin haram kld hamr ve sarho ediciler snfna girer. Ebu Musa E'ar (r.a.): "Ey Allah'n Elisi! Yemen'de yaptmz iki ki hakknda bize fetva ver!" dedi. "Bunlardan Bit', kpk atm bal nebizidir; Mizr ise, arpa ve budaydan yaplan kp atm ikidir." Ebu Musa: "Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) cevap olarak bize bu konuda ilke olacak az szle ok mna ifade eden (cevamiu'l-kelim) u cmleyi syledi: "Her sarho eden, haramdr." (Buhar, Eribe, 4; Ebu Davud, Eribe, 5; Tirmiz, E-ribe, 2; Nesa, Eribe, 23, 24; Darim, Eribe, 8; Malik, Eribe, 9; Tecrid-i sarih, X, 43, h. 1891.) Nu'man b. Beir (r.a.), Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem): "Budaydan, arpadan, zmden, hurmadan ve baldan arap olabilir. Ben, her sarho edeni yasaklyorum." buyurduunu rivayet etmektedir. (Ebu Davud, Eribe, 1, 4; Tirmiz, Eribe, 8; Nesa, Eribe, 20; bn Mace, Eribe, 5.) Hz. mer'den (r.a.) mevkuf olarak, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) minberinde: "Hamr, akl giderendir." dedii nakledilmektedir. (Buhar, Eribe, 25; Tefsir, 10; Mslim, Tefsir, 32, 33; Ebu Davud, Eribe, 1; Nesa. Eribe, 20.) bn mer'in rivayetine gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Her sarho eden hamr'dr, her sarho eden haramdr" buyurmutur. (Mslim, Eribe, 73; Ebu Davud, Eribe, 5; Tirmiz, Eribe, 1; bn Mace, Eribe, 9; Ahmed, II, 16, 29, 31, 105.) Baka bir rivayette: "Her sarho eden hamr'dr, her hamr haramdr." buyurmaktadr. (Mslim, Eribe, 73.) Hz. Aie, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem): "Her sarho eden haramdr, onun bir farak' (Onalt rtl tutarnda bir arlk ls birimidir.) da avu dolusu olan da haramdr." buyurduunu rivayet etmektedir. (Buhar, Ahkm, 22; Mslim, Eribe, 73;

Ebu Davud, 1 Eribe, 5; Tirmiz, Eribe, 1, 2; Nesa, Eribe, 45, 53; bn Mace, Eribe, 9; Ahmed, VI, 71, 72, 131.) Snen sahipleri eitli ekillerde: "Sarho edenin ou da, az da haramdr" buyruunu naklederler. (Ebu Davud, Eribe, 5; Tirmiz, Eribe, 3; Darim, Eribe, 3; Ahmed, II, 91, 167, 179.) Bir adam Hz. Peygamber'e (sallallahu aleyhi ve sellem) blgelerinde itikleri "mizr" denen buday arabnn hkmn sormu, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem): "O, sarho eder mi?" sorusuna, adamn: "Evet, eder" cevabn vermesi zerine: "Her sarho eden haramdr. Her sarho edeni iene, Allah'n tynetu'l-habal ile sulama ahdi vardr." buyurdu. Bunun zerine sahabe, "O, nedir?" diye sordu. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "O, Cehennem ehlinin teri (vcut sknts ve eriyii) dir." cevabn verdi. (Mslim, Eribe, 72.) bn Abbas'n rivayetine gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Her haram, hamr'dr; her sarho eden haramdr." buyurmutur. (Ebu Davud, Eribe, 5.) Bu konuda ok sayda hadis bulunmaktadr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) onlarda ilke olacak szler sylemitir: "Akl rten ve sarho eden her nesne, eidine baklmakszn haramdr". arap katk olarak kullanlabilir, haha da suda eritilerek iilebilir. Her hamr, iilebilir ve yenebilir. Haha da bu ekildedir. Btn bunlar, haramdr. Haha konusunda nceki alimler/bilginler zel olarak sz etmezler. Zira altnc yzyl sonlarna yakn zamanda kullanm adet haline gelmitir. Ayn ekilde Raslullah'dan (sallallahu aleyhi ve sellem) sonra da birok sarho edici nesneler ortaya kmtr. te bunlarn btn, Kitap ve Snnet'in "Her sarho eden, haramdr" eklinde zetlenebilen genel ifadesine girer. 1. KTAP 2. BLM A. ALLAH (C.C.)'IN HADLER VE HAKLARI 2. Kamuya Kar lenen Sular Ve Sulularn Cezalandrlmas

2.1.5. Kazf Ve Cezas Kitap ve Snnet'in getirdii ve mslmanlarn icma ile kabul ettii hadlerden biri de, kazf haddidir. Muhsan birine, zina veya lutlik yapt konusunda iftira edene, seksen krba vurulur. Buradaki muhsan, hr ve iffetli kiidir; zina haddinde ise, tam bir nikah iinde, normal bir birleme yapan kimsedir. 1. KTAP 2. BLM A. ALLAH (C.C.)'IN HADLER VE HAKLARI 2. Kamuya Kar lenen Sular Ve Sulularn Cezalandrlmas

2.2. Kitap Ve Snnette Belirli Bir Ceza Ve Keffareti Bulunmayan Sular Ve Cezalar (Ta'zir) - Nikhls olmayan kadn pen, - Birleme olmakszn dokunan, - Kan ve le gibi helal olmayan nesneleri yiyen, - Zinadan baka su isnad eden, - Koruma altnda olmayan yerden veya az miktarda alan - (Beytl-mal ve vakf yneticileri yetim velileri gibi) emanete hyanet edenler, - Ticar muameltta aldatan veya hainlik eden vekil ve ortaklar, - l ve tartda aldatanlar, - Yalanc tanklk yapanlar, - Hkm verme konusunda (adl) rvet alanlar,

- Allah'n indirdiinden bakasyla hkmedenler, - Ra'iyyesinin hakkna tecavz edenler, - Cahiliye davasn canlandranlar veya onun propagandasna kaplanlar, Bunlara benzer baka haramlar ileyenler, bu sularn insanlar arasndaki yaygnlna veya azlna, sulunun durumuna,suun byklne veya kklne gre, Valinin tayin edecei snrlarda ta'zir, tenkil ve te'dib edilirler; su yaygnlam, sulu sua ve fsku fcura dalmsa veya - yalnz bir kadna veya ocua musallat olann, ok saydakilere musallat olmas halinde cezasnn arttrlmas gibi- suun byklne gre ceza arttrlr, daha iyi durumlarda ceza da hafifletilir. Ta'zirin az iin belli bir snr yoktur; o, aslnda insanlarn ac duyduu her eit sz veya fiil, ya da sz veya fiilin terki gibi durumlardr. Kii t, azarlama veya ar szle ta'zir edilebilecei gibi, yarar grldnde -Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) Ka'b b. Malik, Merare b. Rebi'a ve Hilal b.Umeyye'ye Tebk Sava'na katlmadklarnda yapt gibi (bn Hiam, Sret, II, 322 (Kahire 1332/1914) - tevbe edinceye kadar kendisinden uzaklamak ve selm kesmekle de ta'zir edilebilir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve ashabnn yapt gibi vilyetten azil de bir eit ta'zirdir. Mslmanlarn ordusunda istihdam etmemek - mesel sava askerin savatan kamas halinde; zira bu, byk gnahlardan biridir- bir ta'zir olduu gibi, kat kesmek de bir ta'zirdir. nemli bir hata yapnca, emirin azledilmesi, kendisine bir ta'zirdir. Hapis, dayak, -Hz. mer'in (r.a.) yalanc tanklkta bulunana uygulad gibi - yzn siyaha boyanmas ve binee ters bindirmek de bir eit ta'zirdir, zira yalancnn yz karadr ve bu yzden de yz karalanr, olay tersine evirdiinden binii de tersine yaptrlr. Dayak trnden ta'zirin ounun ne olaca konusunda hukukular ihtilafldr: 1. Kimine gre on krbatan fazla vurulmaz. 2. Bilginlerin ouna gre krba says hadlerdeki sayya ulatrlmaz. Bunlar da aralarnda iki gruba ayrlr: a. Kimine gre hadlerin saysna ulatrlmaz; hr kiiye uygulanan ta'zirin en az sua gre krk veya seksen krba olur, ayn ekilde en az haddi sua gre yirmi veya krk olan klelere de bu sayda ta'zir uygulanmaz (Hatta kimine gre gerek hrlere, gerekse klelere, klelerin haddi saysnda ta'zir uygulanamaz). b. Bilginlerin kimisine gre, her suta uygulanacak ta'zir, baka bir haddi aabilirse de, kendi benzerinde uygulanacak haddin saysna ulatrlmaz: Koruma altnda olmayan yerden alann, kazf haddinden fazla cezaya arptrlmas mmknse de, eli kesilmez; zinadan daha hafif bir su ileyene kazf haddinden fazlas uygulanabilir, ancak zina haddi uygulanamaz. Hz. mer'in beytlmalden ald malzemeyle yzn naklayan kiiyi gn hep yz denek vurarak dayak cezasna arptrd rivayet edilir. Drt Halife'nin, ayn yatakta bulunan erkek ve kadna, yzer krba vurulaca grnde olduklar nakledilir. Raslullah'dan (sallallahu aleyhi ve sellem):

"Hanmnn cariyesiyle birleme yapan bir adam, kars cariyeye kocas iin izin verdiyse, yz krbala, aksi takdirde recm ile cezalandrd" rivayet edilir. (Ebu Davud, Hudd, 27; Tirmiz, Hudd, 21; Nesa, Nikah, 80; bn Mace, Hudd, 8; Darim, Hudd, 20.) Bu grler, Ahmed b. Hanbel'in mezhebinde ve baka hukukular arasnda bulunmaktadr. lk iki gr afi'i'nin mezhebidir, bu gr bakalarnca da benimsenmitir. Malik ve bakalar ile baz Hanbeller, baz sularda cezann lm derecesine bile ulaabilecei grndedir. Mslmanlar aleyhine casusluk yapan mslmann ldrlmesi konusunda, Ahmed b. Hanbel duraksam, Malik ile bn Akil gibi baz Hanbeller buna cevaz vermilerdir; Ebu Hanife ve afi' ile Kad Ebu Yala Ferra gibi baz Hanbeller kesinlikle buna izin vermemilerdir. Kimi afi' ve Hanbel hukukular ve bakalar, Kitap ve Snnet'e aykr den bid'atlerin propagandasn yapan kiinin ldrlmesini caiz grmlerdir; birok Malik hukuku da bu grtedir, onlara gre Malik ve bakalar Kaderiyenin ldrlmesine, irtidat etmelerinden deil, yeryznde bozgunculuk karmaktan dolay izin vermitir. Sihir yapan iin de ayn durum sz konusudur: Bilginlerin ouna gre, sihir yapanlar da ldrlr. Cndb'ten merfu ve mevkuf olarak rivayet edildiine gre, "By yapann cezas, klla ldrlmektir." (Tirmiz, Hudd, 27.) Sahabeden mer, Osman, Hafsa ve bn mer vb. nin de sihir yapann ldrlmesi gerektii grnde olduklar nakledilir. By yapanlarn ldrlmesi, bilginlerin/alimlerin bir ksmna gre kfre girmesinden, kimisine gre de, yeryznde bozgunculuk karmasndan dolaydr, bilginlerin ou onun ldrlmesini hadler iinde ele alr. Ebu Hanife'ye gre, ldrlmeyi gerektiren cinsten sularn tekrar halinde, ta'zir cezas ldrmek suretiyle uygulanr. Nitekim lutlik yapma veya mallarn almak iin insanlar pusuya drme sularn yeniden ileyenler, bu sular yznden ldrlrler. Ktlk yapann bu errinin ancak ldrlmesiyle nlenebilmesinin mmkn olmas halinde, ldrlecei u hadise dayanr: Arfece Eca', Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurduunu iittim, demektedir: "iniz bir tek adamn evresinde, toplu halde devam edip giderken biri kar gelir de deneinizi (sosyal btnlnz) krmak veya cemaatinizi blmek isterse, onu ldrn." (Mslim, mare, 60.) Baka bir rivayette: "Yakn bir gelecekte, ne iler, ne fitneler meydana gelecektir! Bu mmetin ileri birlik ve beraberlik halindeyken onlar frka frka ayrmak isteyeni, kim olursa olsun, klla ldrn." buyurmaktadr. (Mslim, mare, 59; Ebu Davud, Snne, 27.) Hz. Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) arap ienin drdnc defa ayn suu ilemesi halinde ldrlmesini emretmesi, Deylem Hmyer'nin rivayet ettii u hadise dayanarak, ayn ekilde yorumlanr: Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem): "ok ii olan bir blgede bulunuyorum. Burada ilerimize ve blgemizin souuna kar bize g

kazandran budaydan bir iecek yapmaktayz. Bunun hkm nedir?" diye sordum. "Sarho eder mi?" deyince: "Evet eder" dedim. Bunun zerine: "Ondan kann" buyurdu. "nsanlar onu brakmazlar" dediimde: "Brakmazlarsa onlar ldrn" cevabn verdi. (Ebu Davud, Eribe, 5.) Zira bozgunculuk karan, insanlara sataan ve onlara zulmeden gibidir, bylesi ancak ldrmekle engellenebilirse, ldrmekten baka yolu yoktur. 1. KTAP 2. BLM A. ALLAH (C.C.)'IN HADLER VE HAKLARI 2. Kamuya Kar lenen Sular Ve Sulularn Cezalandrlmas

Konunun zeti udur: Cezalar ki Trldr Cezalar ki Trldr 1. Birinci tr cezalar, gemite ilenmi bir sutan dolay, -iki ve kazf suunu ileyenlerin krbalanmas, muharip ve hrszn elinin veya ayann kesilmesi gibi- Allah tarafndan bir ibret cezas olarak verilenlerdir. 2. kinci tr cezalar ise, gelecek zamanda, vacibin yaplmasn ve haramn terkedilmesini temin iin verilenlerdir. Mrtede mslman olmas iin tevbe teklif edilir, ederse kurtulur, aksi takdirde ldrlr. Namaz, zekt ve kul haklarn terkedenler de onlar yerine getirinceye kadar cezalandrlrlar. Bu eit sularda ta'zir, ilk trdekilere gre daha iddetlidir. Bu yzden, sululara, farz namaz klana veya hakk yerine getirene kadar, zaman zaman dayak atlabilir. Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem): "On krbatan fazlas, ancak Allah'n hadlerinde sz konusudur." (Buhar, Hudd, 42; Mslim, Hudd, 40.) hadisindeki: "Allah'n hadleri" tabiri bir grup ulema tarafndan:

"Allah hakk olarak haram olanlar" eklinde yorumlanr. Kitap ve Snnet'te geen "hudd" kelimesinden, helal ile haram arasn ayrma, mesel "helalin sonu" ve "haramn ba" kastedilir: lki (helalin sonu) konusunda: "Boama iki defadr. (Bu iki boamadan) sonras ya iyilikle tutmak ya da gzellikle salmaktr. (Ey kocalar!) Onlara verdiiniz eyleri geri almanz sizlere helal deildir. Ancak onlar (karkoca) Allah'n snrlarn (karkoca haklarn) ayakta tutamayacaklarndan korkarlarsa baka... (Ey m'minler!) Eer siz de onlarn (karkocann) Allah'n snrlarn (karkoca haklarn) ayakta tutamayacaklarndan korkarsanz, o halde (kadnn kendisini boamas iin kocasna) fidye vermesinde ikisi zerine de bir gnah yoktur. te bunlar Allah'n snrlardr / huddlardr. Onlar (ineyip) amayn! Kim Allah'n snrlarn / huddlarn aarsa ite onlar zalimlerin ta kendileridir!" (Bakara 2/229); kincisi (haramn ba) hakknda ise: "(Ey iman edenler!) Oru gecesi kadnlarnza yaklamak (cinsi mnasebette bulunmak) size helal klnd. Onlar sizin iin bir elbise, siz de onlar iin bir elbisesiniz. Allah nefislerinize hyanet edeceinizi bildi de tevbelerinizi kabul edip sizleri affetti. Artk (oru gecelerinde) onlara (kadnlarnza) yaklan ve (onlardan) Allah'n sizin iin yazd eyi (ocuu) isteyin! Fecrin beyaz iplii siyah ipliinden seilinceye kadar yiyin, iin, sonra geceye kadar orucu tamamlayn. Mescidlerde itikafl iken onlara (kadnlarnza) yaklamayn! Bunlar Allah'n snrlardr / huddlardr. Sakn onlara yaklamayn! te Allah belki saknrlar diye ayetlerini insanlara bylece aklar." (Bakara 2/187) buyurulur. Ta'zir cezalarnn, had olarak isimlendirilmesi, sonradan ortaya km bir gelenektir. Hadiste geen "dayak" tan kastedilen, -kar gelmesi halinde kocann karsn dvmesi gibi - kiinin kendi hakk dolaysyla olduu takdirde, cezann on krbac amamasdr. slm hukukunun getirdii krbalama, -ilerin hayrls orta olan olduundan- orta byklkteki krbala ve orta derecedeki vurula yaplr. Hz. Ali, bu konuda "Dvme ve krbalamada, ifrat ve tefritten kanlr" demektedir. Hadlerdeki krbalama iin, kamyla yetinilmez; ta'zirde ise kam kullanlabilir. Hadlerde krba ile vurmak arttr. Hz. mer, te'dibi kamyla yapar, hadlerde ise krbac arard. Dayak srasnda btn elbiseler karlmaz; ancak, astar, krk vb. dayan acsn engelleyen nesneler karlr. htiya duyulmadka sulu balanmaz. Yze vurulmaz; zira, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Sizden biri dayak attnda, yzden kansn ve ldrme kastyla vurmasn." buyurmutur. (Buhar, Itk, 20; Mslim, Birr, 126.) Dvmekten maksat, ldrmek deil, yola getirmektir. Dayak srasnda karn, uyluk, omuz vb. her organa, vurulardan nasibi verilir. 1. KTAP 2. BLM

A. ALLAH (C.C.)'IN HADLER VE HAKLARI 2. Kamuya Kar lenen Sular Ve Sulularn Cezalandrlmas

3. Kuvvet Kullanan Toplulua Uygulanan Ceza: Cihad Ayn Konu in Baknz.! Allah ve Peygamberine isyan edenlere iki eit ceza getirilmitir: 1. Birinci tr oluturan, -az nce anlatld gibi - bir kii veya daha fazla olsalar da g yetirilenlere -yakalananlara- verilen cezalar. 2. Ancak savala hakkndan gelinebil en kuvvet kullanan toplulua uygulanan ceza ise, ikinci tr oluturan cihaddr. Meseleyi zmleyebilecek bir savala ancak hakkndan gelinebilen Allah ve Peygamberinin dmanlar olan kfirlere kar cihad yaplr. Allah'n Peygamberine gnderdii dinin daveti, kendisine ulap, bu davete olumlu cevap vermeyenlerle, fitne kalmayncaya ve din btnyle Allah'n dini oluncaya kadar savamak vaciptir. Allah Peygamberini gnderip, insanlar dine davet etmeyi emretmi; Medine'ye hicret edene kadar, bu yzden hi kimsenin ldrlmesine ve sava yaplmasna izin vermemitir. Medine'ye hicretten sonra Yce Allah: "Saldrya urayan m'minlere savama izni verilmitir. nk onlar zulme uramlardr. Hi kukusuz Allah'n onlara yardm etmeye gc yeter." "Onlar srf "Rabb'imiz Allah'dr" dediler diye haksz yere yurtlarndan karldlar. Eer Allah bir ksm insanlar dier bir blm aracl ile savmasayd nice manastr, havra ve ilerinde Allah'n ad, oka anlan cami yklp giderdi. Kim Allah'a yardm ederse bilsin ki Allah da mutlaka kendisine yardm edecektir. Hi phesiz Allah gl ve stn iradelidir." "Onlar ki, eer biz kendilerini yeryznde egemen klarsak namaz klarlar, zekt verirler, iyilii emrederek ktlkten sakndrrlar. Her eyin akbeti Allah'a aittir." (Hac 22/39-41) buyruuyla Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve mslmanlara bunlar iin izin verdi. Sonra da: "(Nefsinizin) houna gitmedii halde ktal (Allah yolunda sava) zerinize farz klnd. Belki kt olduunu zannettiiniz ey sizin iin hayr, hayrl olduunu zannettiiniz ey de sizin iin er olabilir. (nk) Allah (hereyi en iyi) bilir. (Fakat) siz bilmezsiniz." (Bakara 2/216) buyruuyla sava onlara farz klnd. Daha sonra da Yce Allah, vacip klma emrini pekitirdi, btn medeni srelerde, terkedenleri knayarak, mnafklkla ve kalp hastalyla nitelendirerek cihadn bykln ve nemini belirtti.

Yce Allah : "De ki; "Eer babalarnz, evltlarnz, kardelerinizi, elerinizi, hsm-akrabanz, kazandnz mallar, bozulmasndan korktuunuz ticareti ve hounuza giden evleri, konaklar Allah'dan, Peygamber'den ve Allah yolunda cihad etmekten daha ok seviyorsanz Allah emrini gerekletirinceye, yapacan yapncaya kadar bekleyiniz. Allah yoldan kmlar gruhunu doru yola iletmez." (Tevbe 9/24); "Gerek m'minler ancak Allah'a ve Resulne iman eden, ondan sonra asla pheye dmeyen, Allah yolunda mallaryla canlaryla savaanlardr. te iman szlerinde doru olanlar onlardr." (Hucurat 49/15); "nananlar "Keke cihad hakknda bir sure indirilmi olsayd!" derler. Fakat hkm ak bir sure indirilip de onda savatan sz edilince, kalplerinde hastalk bulunanlarn sana lmden baylp den kimsenin bak gibi baktklarn grrsn. Oysa onlara den:" "taat etmek ve gzel sz sylemektir. ciddiye bindii zaman Allah'a sadakat gsterselerdi, elbette kendileri iin daha hayrl olurdu." "Demek sizler i bana gelecek olursanz, yeryznde bozgunculuk yapacak, akrabalk balarn da koparacaksnz, yle mi?" "te bunlar, Allah'n kendilerini lanetledii, bu yzden kendilerini sar ve gzlerini kr kld kimselerdir." (Muhammed 47/20-23) buyurmaktadr. Aslnda bu eit yetler Kur'an- Kerim'de oktur. Cihadn ve cihad yapanlarn nemi belirtilirken: "Ey iman edenler! Sizi ac bir azaptan kurtaracak ticareti size gstereyim m." "Allah'a ve Resulne inanr, mallaryla canlaryla Allah yolunda savarsnz. Eer bilirseniz bu sizin iin en iyi yoldur." "Byle yaparsanz Allah gnahlarnz balar, sizi altlarndan akan cennetlere Adn cennetlerindeki gzel meskenlere koyar te en byk kurtulu budur." "Seveceiniz bir ey daha var Allah'tan bir zafer ve yakn bir fetih, mminleri mjdele!" (Saff 61/1013); "Haclara su salamay ve Kbe'yi onarp enlendirmeyi, ahiret gnne inanmakla ve Allah yolunda cihad etmekle bir mi tutuyorsunuz? Bunlar Allah katnda bir deildirler. Allah zalimler gruhunu doru yola iletmez." "man edip Medine'ye hicret edenlerin ve mallar, canlar ile Allah yolunda cihad edenlerin Allah katndaki dereceleri en stndr. te kurtulua erenler onlardr." (Tevbe 9/19-20); "Ey iman edenler! Sizden kim dininden irtidat ederse Allah, kendisinin onlar sevdii, onlarn da kendisini sevdii, mminlere kar alak gnll, kafirlere kar izzetli, Allah yolunda cihad eden ve knayann knamasndan korkmayan bir kavim getirir. te bu, Allahn fazldr. Onu dilediine verir. Allah Vasidir, Alimdir." (Maide 5/54); "Gerek Medineliler'e ve gerekse evrelerinde yaayan Bedeviler'e savata peygamberden geri kalmak

ve kendi canlarnn kaygsn onun cannn kaygsnn nne geirmek yakmaz. nk Allah yolunda ekecekleri her susuzluk, katlanacaklar her yorgunluk, karlaacaklar her alk, kfirleri fkelendirecek her bir kar topraa ayak basmalar; dmann zararna kazanacaklar her tr baar karlnda mutlaka hesaplarna iyi amel yazlr. Hi phesiz Allah, iyi iler yapanlar dlsz brakmaz." "Yaptklar kk-byk btn maddi harcamalar ve atklar her vadi, mutlaka hesaplarna yazlr ki, Allah iledikleri iyilikleri en gzel karlklarla dllendirsin." (Tevbe 9/120-121) buyurulmaktadr. Bu yetlerde, mminlerin amellerinden doan sonular ve yapmalar gerekli ameller sralanmtr. Kitap ve Snnet'te cihad emreden ve onun faziletlerinden szeden yet ve hadisler saylamayacak kadar oktur. Bu yzden insann nafile olarak yaptklarnn en faziletlisi, cihaddr; hatta bu, bilginlerin / alimlerin ittifakyla nafile hac, umre, namaz ve orutan daha faziletlidir. Nitekim Kitap ve Snnet de bunu gstermektedir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "in ba slm, direi namaz, doruu da cihaddr." (Tirmiz, man, 8; Ahmed, V, 231, 238.); "Cennette yer ile gk arasnda olduu gibi, her derece arasnda Allah'n kendi yolunda cihad edenler iin hazrlad yz derece vardr." (Nesa, Cihad, 18; Ahmed, II, 335, 339.); "Allah, yolunda aya tozlanana, Cehennemi haram klar." (Buhar, Cihad, 16; Tirmiz, Fezailu'lcihad, 7; Nesa, Cihad, 9; Tecrid-i sarih, III, 61, h. 493.); "Bir gn ve gece hudud boyunda nbetilik, bir ay (nafile) orutan ve geceyi ibadetle geirmekten stndr. Byleleri vazife banda lnce, ona yaptnn karl verilir ve (ehidlerde olduu gibi) rzk devam eder, kabirdeki fitnelerden de emin kalr." (Buhar, Cihad, 73; Mslim, mare, 163; Nesa, Cihad, 39; bn Mace, Cihad, 7; Darim, Cihad, 31; Riyazu's-salihn, II, h. 1296.); "Snrda Allah rzas iin bir gn nbetilik, bunun dndaki yerlerde bin gn nbetten stndr." (Nesa, Cihad, 39; Darim, Cihad, 31.); "ki gze Cehennem atei dokunmaz: Allah korkusundan alayan ve Allah yolunda nbet tutarak uykusuz kalan gz." (Tirmiz, Fezailu'l-cihad, 12; Riyazu's-salihn, II, h. 1310.); "Allah yolunda bir gn nbet tutmak, gecesi ibadetle, gndz orula geirilen bir gnden stndr." (bn Mace, Cihad, 8; Ahmed, 1, 61, 65.) buyurmutur. Adamn biri: "Ey Allah'n elisi! Bana Allah yolunda cihada denk bir ii haber, ver" deyince, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Ona gcn yetmez" cevabn verdi. Adam yeniden ayn soruyu tekrarlaynca: "Mcahid cihada ktnda, (dnnceye kadar) iftar etmeden oru tutmaya, aralksz namaz klmaya gcn yeter mi?" diye Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) sorunca, adam: "Hayr, buna kimin gc yeter?" cevabn verdi. Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "te bu, Allah yolunda cihada denktir." (Buhar, Cihad, 1; Mslim, mare, 110.) buyurdu. Yine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurur ki:

"Her mmetin bir seyahati vardr. Benim mmetimin seyahati, Allah yolunda cihaddr." (Ebu Davud, Cihad, 6.) Bu, olduka geni bir konudur. Cihad hakknda belirtilen sevap ve faziletler baka bir amel iin olduundan ok daha fazladr (- dikkatle incelendiinde apak bir ekilde grlecei gibi-). Zira cihad, din ve dnya konusunda, hem yapana, hem de bakasna umumi bir fayda salar. O, zahiri ve batini btn ibadet eitlerini de ihtiva eder. nk onda Allah- sevgisi, O'nun iin ihlas, tevekkl, nefsin ve maln teslimi, sabr, zhd, zikir ve baka hibir amelin iine almad daha birok amel eitleri bulunur. Cihad emrini yerine getiren fert ve mmet daima iki gzel halden biri karsndadr: stnlk ve zafer, ehitlik ve cennet. Ayrca yaratklar iin hayat ve lm zaruridir; cihad yapldnda, hayat ve lm, dnya ve ahiret saadetleri urunda feda edilmi olur. Terki halinde ise, her iki saadetin de gitmesi veya eksilmesiyle karlalr, insanlar iinde, din veya dnya konusunda, faydas az olmasna ramen, iddetli sknt veren amelleri isteyenler bulunabilir. Bu konuda cihad, her skntl ve zorlu amelden daha faydaldr. Nefsin manevi ynden yceltilmesi istenebilir, hatta bu yolda lmle bile karlalabilir. Bilinmelidir ki ehidin lm, her lmden kolaydr; onun cesedi, cesetlerin de en stndr. Meru savan asl, cihad; gayesi de, dinin btnyle Allah'a ait ve Allah adnn en yce klnmas olduuna gre, buna engel olanla, mslmanlarn ittifakyla savalr. Sz veya eylemleriyle bizzat savaa katlmadka, engelci ve sava olmayanlar -mesel kadnlar, ocuklar, rahipler (din adam), yallar, krler, yatalak hastalar vb. - Cumhur'a gre ldrlmez; kimi bilginlere gre, srf kfrnden dolay - artk mslmanlarn mal olacaklarndan kadn ve ocuklar hari - hepsi ldrlr. Dorusu, birinci grtr; zira sava, Allah'n dinini stn klmak istediimizde, bize savaana kar yaplr: "Size sava aanlarla Allah yolunda savan ve ar gitmeyin! Muhakkak ki Allah ar gidenleri sevmez." (Bakara 2/190). Raslullah, savalarndan birinde, evresinde insanlarn bulunduu ldrlm bir kadnn yanndan geerken: "Bu savamyordu, ldrlmeyecekti", ilerinden birine de: "Halid'e yeti ve ona ocuklar ve hastalar ldrmemesini syle" buyurdu. (bn Mace, Cihad, 30.) Yine Raslullah, yle buyurur: "Yaly, ocuu ve kadn ldrmeyin". (Ebu Davud, Cihad, 82.) Ayrca Yce Allah insanlarn ldrlmesini, halkn iyilii ve dzgnl gerektirdiinde, mubah klmtr: "(Ey Muhammed!) Sana haram ayda savamaktan soruyorlar. De ki: O ayda savamak byk (bir gnah)dr. Fakat (insanlar) Allah yolundan alkoymak, O'nu inkar etmek, Mescidi Haram'dan menetmek ve ehlini oradan karmak Allah katnda (haram aylarda savamaktan) daha byk (gnah)tr. Fitne (kfr ve irk) ldrmekten daha byk (gnah)tr. Kafirlerin gleri yetse, dininizden dndrnceye kadar sizinle savaa devam ederler. Sizden her kim dininden dner ve kafir

olarak lrse yapt ameller dnyada da ahirette de boa kar. te onlar cehennem ehlidirler. Orada sonsuza kadar kalacaklardr." (Bakara 2/217). Bunun yorumu u ekildedir: Her ne kadar lmde bir takm ktlkler bulunmaktaysa da, kfirlerin fitnesi lmden daha beter olan ktlkleri iine almaktadr. Bunun yannda, Allah'n dinini ayakta tutmakta mslmanlara engel olmayann kfrnn zarar sadece kendisinedir. Bunun iin hukukular: "Kitap ve Snnet'e aykr bid'atlerin propagandasn yapan, susandan daha deiik biimde cezalandrlr." grn belirtmektedir. Bir hadiste: "Yaplan ktlk gizlenince yalnzca sahibine zarar verir, fakat aktan yaplr ve nlenmezse zarar herkese dokunur." buyurulmaktadr. Bu yzden eriat kfirlerle sava vacip klm ve fakat yakalananlarn ldrlmesi iin ayn hkm vermemitir. Bilakis savata veya bir vapurun bize gelmesi, yolu armas ya da hile ile alnmas gibi sava d hallerde esir edilenlere Cumhur'a gre -Kitap ve Snnet'in gsterdii gibi- imam, ldrme, kle edinme, karlksz sal verme, fidye olarak verilen mal veya can (mbadele) karl salnmas gibi uygun grecei cezay tatbik eder. Kimi hukukulara gre, karlksz salverme ile fidye karlnda salverme mensuhtur (yrrlkten kaldrlmtr). Ehl-i kitap ve Mecuslerle, mslman olana veya boyun eerek cizye vermeyi kabul edene kadar savalr. Bu ikisi dndakilerden cizye alnmas konusunda, hukukular ihtilafldr. Ancak ounluu, Arap olanlardan cizye alnmayaca grndedir. Herhangi bir grup, slmiyete girer ve baz ak ve mtevatir emirleri yerine getirmekten kanrsa, Hz. Ebu Bekr (r.a.) ve dier sahabenin, zekt vermek istemeyenlerle savat gibi- mslmanlarn ittifakyla, din btnyle Allah'n dini oluncaya kadar onlarla savamak vaciptir. Zekt vermeyenlerle sava konusunda baz sahabe duraksam, fakat sonradan ittifak salanmtr. Hatta Hz. mer (r.a.), Ebu Bekr'e (r.a.) : "Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ; kelime-i ehadeti getirmeyi temin edinceye kadar insanlarla savamakla emrolundum. Onu syleyince, haklar dnda kanlarn ve mallarn benden korumu olurlar. Hesaplar ise, Allah'a aittir." (Buhar, man, 11; Mslim, man, 53.) buyururken: "nsanlarla sen nasl savarsn?" dediinde, Hz. Ebu Bekr (r.a.): "Zekt mallarnn hakkdr, Allah'a and olsun ki, Raslullah'a verdikleri bir yular bile bana vermekten kanrlarsa, onlarla bu yzden savarm" cevabn verdi. Bunun zerine Hz. mer: "Allah'n sava iin Ebu Bekr'in (r.a.) gnln genilettiini grdm ve onun grnn hakl olduunu rendim" dedi. Raslullah'dan ok eitli ekillerde Hariclerle savama emri veren hadisler sabittir: Ali b. Ebu Talib (r.a.), Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) yle dediini iittim demektedir: "hir zamanda yalar gen, akllar zayf, mahlukatn en hayrlsnn szn syleyen, imanlar

boazlarn gemeyen (dillerinde kalan) ve okun av delip br yanndan kmas gibi, dinden kan bir topluluk treyecektir. Onlar nerede grrseniz ldrn. Kyamet gnnde, bunlar ldrene ecir vardr."(Buhar, Fezailu'l-Kur'an, 36; Ebu Davud, Snnet, 28.) Mslim'in nakline gre: "mmetimden Kur'an okuyular ve namazlar hibir ekilde sizinkine benzemeyen bir topluluk kacaktr. Kur'an okurlar, onlarn aleyhlerindeyken lehlerinde sanrlar. Okuyular boazlarn gemez (dillerinde kalr). Okun avn delip kmas gibi slmdan karlar. Onlarla karlaan ordu, onlar hakknda Peygamberleri diliyle syleneni (verilen hkm) bilseydi, hemen ie balard." (Buhar, Fezailu'l-Kur'an, 36; Mslim, Zekt, 142.) Bu hadise ek olarak, Ebu Sa'id Hudr (r.a.), Peygamberimiz'den (sallallahu aleyhi ve sellem) unu nakleder: "man ehlini ldrrler, putperestleri ise brakrlar. Onlara yetiseydim, azgn Ad kavmi gibi ldrrdm." (Mslim, Zekt, 143; Buhar, Tevhid, 23.) Baka bir rivayette hadis: "mmetim iki frka olacaktr, ikisinden biri dinden kacaktr. Bu dinden kan grubun ldrlmesini, hakka en yakn olan zerine alacaktr." (Mslim, Zekt, 151.) eklindedir. Bunlar, Irak ve amllar arasnda ayrlk knca, Hz. Ali'nin (r.a.) savamak zorunda kald "Haruriye" adl gruptur. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) her iki grubun da mmetinden olduunu, Hz. Ali (r.a.) taraftarlarnn hakka daha yakn bulunduunu aklam, sadece slmiyetten kan, cemaati paralayan ve kendileri dndaki mslmanlarn canlarn ve mallarn helal sayan bu dinden kan grupla savamaya tevik etmitir. Nitekim Kitap, Snnet ve icma ile- kelime-i ehadet getirse bile - slm eriatinden kanla savalmas gerekir. Hukukular sabah namaznn snneti gibi revatip snnetleri terkeden topluluun ldrlmesinin caiz olup olmamas konusunda iki gruba ayrlmlardr. Ak ve yaygn vacipleri terkeden ve haramlar ileyenlerle, farz ibadetlerden, farz namazlar klana, zekt verene, farz orucu tutana, hacca gidene kadar, haramlardan iki kzkardein birlikte nikah, pis nesnelerin yenmesi, mslmanlarn can ve malna tecavz vb. haramlar terkedene kadar ittifakla savalr. Bu gibilerle sava, Raslullah'n davetinin ulamasndan sonra dorudan -tecavz harbi olarak - vacip olur, bu yzden onlarla savalr. Mslmanlarla savaa onlar balarsa -yolkecisi topluluk vb. mtecavizlerle sava konusunda belirttiimiz gibi- sava kendiliinden pekitirilmi olur. Hatta bu sava, kfirler, zekt vermeyenler, Haricler gibi ak emirlerden kanan topluluklarla cihad derecesine ular; bylesi sava dorudan ve savunma olarak vaciptir. Dorudan olan farz- kifaye hkmn tar; bir ksm yerine getirdiinde br mslmanlardan da farz der. Yce Allah'n: "Mminlerden zr sahibi olanlardan baka oturanlar ile mallar ve canlaryla Allah yolunda cihad edenler bir olmaz. Allah mallar ve canlaryla cihad edenleri derece bakmndan oturanlardan stn kld. Dorusu Allah hepsine gzellik (cennet) vadetmitir. Ama mcahidleri oturanlardan daha byk

bir ecirle stn klmtr." "Kendinden dereceler, balama ve rahmet vermitir. Allah ok balayc ve esirgeyicidir." (Nisa 4/95-96) buyurduu gibi, bunun fazileti de yerine getirene ait olur. Dman mslmanlara hcum etmek isteyince, dmann sava atklarnn btnne ve amadklarna - ncekilerine yardm ve onlar korumak iin- sava vacip olur. Zira, Yce Allah "man edip Medine'ye genler ve Allah yolunda canlar ile mallar ile cihad edenler ile bu gmenlere barnak salayanlar ve yardm edenler birbirlerinin yandalar, koruyuculardrlar. man edip Medine'ye getmeyenlere gelince, bunlar getmedike kendilerine kar hibir yandalk, koruyuculuk ykmllnz yoktur. Eer byleleri sizden, aranzda saldrmazlk antlamas bulunmayan bir topluma kar din konusunda yardm isterlerse kendilerine yardm etmekte ykmlsnz. Allah yaptnz her eyi grr." (Enfal 8/72) buyurur. Nitekim, Raslullah da, mslmana yardm etmeyi emretmektedir. Yardm edilenin, sava iin zel olarak hazrlanan maal asker veya byle olmayan kimse olmas sonucu deitirmez. Bu yardm, herkesin yaya veya binek, az veya ok oluu (durumuna gre) mal veya can konusunda vacip olur. Nitekim, mslmanlar Hendek Yl'nda kendilerine dman kastedince, Yce Allah hi birine savan terki iin izin vermedi, ancak dman takip iin dorudan sava terketmeye izin vermitir. Bilakis: "Onlardan bir grup ta demiti ki; "Ey Medine halk, artk tutunacak yeriniz yok, geri dnn': Onlardan bir topluluk da "Evlerimiz dmana aktr" diye izin istemilerdi. Oysa onlarn evleri dmana ak deildi. Sadece kamak istiyorlard." (Ahzab 33/13) buyurarak Raslullah'dan savaa gitmemek iin izin isteyenleri knad. Bu, din, rz ve can savunmak iin yaplr ve "ztrar (mecburi) sava" tr. teki ise, dini benimseyenlerin saysn arttrmak ve dini ykseltmek, Tebk Gazvesi vb. de olduu gibi, dman korkutmak iin yaplan "ihtiyar (mecbur olmayan) sava" tr. Bu tr ceza, topluluk oluturanlar iin sz konusudur. Mslmanlardan grup oluturmayanlar, slmn be binas olan farzlar yerine getirmeye, muamelatta emanetleri yerine getirmeye, ahde vefaya vb. ne mecbur etmek gerekir. Kadn veya erkek, namaz klmayan herkesin namaz klmas emredilir, kanrsa klana kadar mslmanlarn icmayla- cezalandrlr. ounlua gre klmaynca, tevbe etmesi istenir, ederse kurtulur, aksi takdirde ldrlr. Bu yzden ldrlenin, kfir veya mrted mi, yoksa gnahkr mslman olarak m ldrld konusunda iki gr bulunmaktadr. Selefin ekserisinden nakledilen, bu hareketin kfr gerektirdii grdr. Bu, namazn farz olduunu kabullenip de klmama durumunda sz konusudur. Namazn farz olduunu inkr eden, ittifakla kfirdir. Velilere den, Raslullah'n emrettii gibi, yedi yama gelen ocua namaz emretmek, on yama gelince (klmazsa) onu hafife dvmektir: "ocuklara yedi yama gelince namaz emredin. On yama gelince, hafife dvn ve artk yataklarn da ayrn." (Ebu Davud, Salt, 26.) Temizlik vb. namaz iin gerekli ilemler de byledir; mslmanlarn camilerini ve imamlarn teftie memur olanlarn, onlara Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) kld ekilde namaz klmalarn emretmeleri de bunun tamamlayclarndandr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), imamlara: "Namaznz beni namaz klarken grdnz ekilde kln." (Buhar, Ezan, 18; Darim, Salt, 42.) emrini vermitir.

Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) bir defasnda minber tarafnda namaz kldrmt: "Bunu, bana uymanz ve namazm renmeniz iin yaptm." (Buhar, Cum'a, 26; Mslim, Mesaeid, 45.) buyurdu. Namazda imamn veya baka yerde nc olann, bunlar gzetmesi, zellikle dinin kemaliyle ilgili yaplmas gerekeni brakmayp yapmas gerekir; hatta namazda imam olana den, bir mazeret olmadka, mnferid iin yalnzca caiz olan durumlarla yetinmeyerek mkemmel bir namaz kldrmaktr. Hac imamna ve harp emrine den de budur. Vekil ve veli kendi malnda diledii ekilde hareket edebilir, oysa alm satmda mvekkilinin ve veli olunann malnda onlar adna en uygun ekilde tasarrufta bulunmas gereklidir. Hukukularn belirttii gibi, din ileri bunlardan ok daha nemlidir. Valiler, insanlarn dininin dzene sokulmasnda, zenle ve srarla durursa, her iki grubun da din ve dnyas dzgn olur, aksi takdirde iler karmakark bir hal alr. Btn bunlarn z, ra'iyyeye kar iyi niyetli olmak, din hususlarda da Allah iin ihlasl olmak ve O'na tevekkldr; nk ihlas ve tevekkl, ferdin ve toplumun dzgnlnn esasdr. Nitekim, biz, namazda: "Yalnzca Sana kulluk eder ve yalnzca Sen'den yardm dileriz" (Fatiha 1/5) demekle emrolunmuuzdur. Bu iki kelimenin, btn semav kitaplar iine alacak ekilde, geni kapsaml olduu nakledilir. Raslullah'n, savalarndan birinde: "Ey din gnnn maliki! Yalnzca sana ibadet eder ve yalnzca senden yardm dileriz" diye dua ettii, bundan sonra balarn omuzlardan uumaa balad nakledilir. Kur'an- Kerim'de birok yerde "Gklerin ve yerin gaybn bilmek yalnzca Allah'a mahsustur. Her i O'na dndrlr. Sen yalnzca O'na ibadet et ve yalnzca O'na dayan (tevekkl et). Rabbin yaptklarnzn hibirinden gafil deildir." (Hd 11/123); "uayb dedi ki; "Soydalarm, baksanza, ya ben Rabbimden gelen ak bir belgeye dayanyorsam ve O bana kendi rahmetinin sonucu olarak temiz bir geim kayna vermi ise? Yasakladm hareketleri kendim yaparak size ters dmek istemiyorum. Tek isteim, gcmn yettii oranda bozukluklar dzeltmektir. Baarm Allah'n yardmna baldr. Yalnz O'na dayanyor ve sadece O'na yneliyorum." ( Hd 11/86) ifadeleri gemektedir. Raslullah kurbann kesince, "Allah'm! Bu, Sen'dendir ve Senin iindir" diye dua ederdi. zellikle veliyyulemre ve genel olarak bakasna yaplabilecek en byk yardm ekildedir: 1. Allah iin ihlas, dua ve bakalaryla O'na tevekkl. Bunun asl, kalben ve bedenen namazlara devam etmektir. 2. Menfaat salayan iler ve zektla halka iyilikte bulunmak. 3. Halkn eziyetine ye baka felketlere sabr. Bunun iin, Yce Allah, namaz ve sabr ok yerde birlikte zikretmitir: "Sabr ve namazla (Allah'tan) yardm isteyin. phesiz ki bu (namaz Allah'tan) korkan kimselerden bakasna (ar) gelir." (Bakara 2/45); "Gndzn iki ucunda ve gecenin ilk saatlerinde namaz kl ; iyi ameller ktlkleri giderirler. Bu

hatrlatmalar t alacak yetenekte olanlar iin birer ttr." "Mriklerin sana ektirdikleri skntlara kar sabret; nk Allah, iyi davranlar dlsz brakmaz." (Hd 11/114-115); "Ey Muhammed, yleyse onlarn sylediklerine sabret. Gnein douundan ve batndan nce Rabb'ini vg ile noksanlklardan tenzih et; gecenin bir blm ile gndzn balangc ile sonunda da O'nu noksanlklardan tenzih et ki, karlnda honut olasn." (Taha 20/130); "Ey Muhammed! Onlarn dediklerine sabret. Gnein dou ile batnda nce Rabb'ini hamd ile tesbih et." (Kaf 50/39); "Gerekten biliriz ki, onlarn sylediklerine gsn daralyor." "O halde Rabbini hamd ile tesbih et. Ve secde edenlerden ol." "Ve sana lm gelinceye kadar Rabbine ibadet et." (Hicr 15/97-99). Namaz ve zektn birlikte sylenmesi de, gerekten pek oktur. Namaz, zekt ve sabrn yerine getirilmesiyle, ra'i ve ra'iyyenin hali dze kar. Bu birok mnay toplayan isimler altna giren mnalar, insan bilmelidir. Namaz kavram iine; Allah' zikir, O'na dua, Kitabn okumak, din hususlarda O'nun iin ihlasl olmak ve O'na tevekkl girmekteyken, Zekt kavram iine de, halka mal ile iyilik yapmak, mazluma ve yangn felaketine urayana yardm, muhtacn ihtiyacn gidermek suretiyle iyilik etmek girmektedir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Her iyilik sadakadr." buyurmutur. (Buhar, Edeb, 33; Mslim, Zekt, 52.) Sadaka kavram iine, gleryz ve gzel sz bile olsa, her eit gzel davran girer. Ali b. Hatem, Raslullah'n yle buyurduunu rivayet eder: "Rabbnn kendisiyle arasnda perde ve tercman olmadan konuaca kimse vardr. Hesap gnnde kii sana bakar, sadece nceden yaptn grr. Soluna bakar, yine nceden yapm olduunu grr. nne baktnda onu ate karlar. inizden kim ateten korkarsa, bir hurma tanesiyle bile olsa, iyilik yapsn, onu da bulamazsa gzel szle iyilikte bulunsun." (Buhar, Zekt, 63; Mslim, man, 29.) Yine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Kardeinle karlatnda, gleryzl olman ve su isteyenin kabna suyunu boaltman bile olsa, hibir iyilii sakn kk grme." (Mslim, Birr, 144; Ebu Davud, Libas, 24.), baka bir hadiste de: "Mizana konulanlarn en ar, gzel huy ve ahlktr." (Tirmiz, Birr, 61; Ahmed, VI, 442.) buyurmutur. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem),

mm Seleme ye: "Ey mm Seleme! Gzel huy, dnya ve ahiret iyilii getirir." buyurduu rivayet edilir. (Buhar, Edeb, 39; Mslim, Birr, 14, 15.) Sabr kavram iine ise, eziyetlere tahamml, fkeye hkim olmak, insanlar affetmek, ihtiras ve arzulara aykr hareket ile hakk saptran gururun ve hogrszln, nimet iin gerekli tahammlszlk ve nimetle azgnln terkedilmesi girmektedir. Nitekim, Yce Allah: "Eer insana nce rahmetlerimizi tattrp sonra onu elinden alsak, o mutsuz bir nankre dnr." "Eer insann bana gelen bir skntnn ardndan kendisine mutluluk tattracak olursak, kesinlikle "Kt gnler artk geride kald" diyecektir. nsan gerekten kendini beenmi bir marktr." "Yalnz skntl gnlerde sabreden ve iyi ameller ileyenler bu iki kategorinin dndadrlar; onlar balanma ve byk dl bekliyor." (Hd 11/9-11); "Aff, kolaylatrmay prensip edin, iyi olan emret ve cahillere aldr etme! " (A'raf 7/199); "Rabbinizin mafiretine ve muttakiler iin hazrlanm, eni gkler ve yer kadar olan cennete koun!" "Onlar; bollukta ve darlkta infak ederler. fkelerini yenerler. nsanlar affederler. phesiz ki muhsinleri sever." (li mran 3/133-34); "yilikle ktlk bir olmaz. Sen ktl en gzel bir tavrla sav O zaman bakarsn ki seninle arasnda dmanlk bulunan kimse, sanki scak bir dost oluvermitir." "Bu haslete ancak sabredenler kavuturulur. Buna ancak hayrda byk pay sahibi olan kimse kavuturulur." "Eer eytandan gelen kt bir dnce seni drtecek olursa, hemen Allah'a sn. nk O, iiten ve bilendir." (Fusslet 41/35-36); "Ktln cezas, yine onun gibi bir ktlktr. Kim affeder, barrsa onun mkafat Allah'a aittir. Dorusu Allah zalimleri sevmez." (ra 42/40) buyurmaktadr. Hasan Basr yle demektedir: "Kyamet gnnde Ar'n ortasndan biri yle seslenir: Sevab Allah'a ait olan ortaya ksn. Bunu sylediinde, yalnzca affeden ve slah eden kalkar". Arzuladklarn yapmak ve istemediklerini yapmamak, ra'iyyeye kar iyi niyet ve gzel davran deildir. Nitekim Yce Allah: "Eer gerek onlarn keyfi arzularna uysayd, gklerin, yerin ve gkler ile yerde bulunan canl-cansz tm varlklarn dzeni ve dengesi bozulurdu. Aslnda onlara nam ve an baladk. Fakat onlar kendi nam ve anlarna srt dnyorlar." (Muminn 23/71); sahabe hakknda:

"Bilin ki, Allah'n elisi iinizdedir. ayet birok ite size uysayd, skntya derdiniz. Fakat Allah size iman sevdirdi ve onu sizin kalplerinizde ssledi ve size kfr, fsk ve isyan irkin gsterdi. te doru yolda olanlar bunlardr." (Hucurat 49/7) buyurur. Ra'iyyeye iyilik, istemeyeni ksa bile, onlarn din ve dnyalarna fayda vereni yapmaktr. Ancak istemediklerinde imama den, onlara yumuak davranmaktr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Yumuakln / nazikliin sslemedii ve sertliin lekelemedii bir ey yoktur." (Mslim, Birr, 78; Ebu Davud, Edeb, 10.), "Allah, yumuaktr / naziktir, yumuakl sever. Sertlik dolaysyla vermediini, yumuakla verir."buyurmutur. (Mslim, Birr, 77; Ebu Davud, Edeb, 10.) mer b. Abdulaziz: "Onlar iin bir kez haktan kmak isterim. Ama, artk bundan sonra haktan uzaklamalarndan korkarm. Dnya tatll gelene kadar da sabrederim. Ondan sonra ikisini birlikte ortaya karrm. tekinden uzaklarlarsa, berikinden sknet bulurlar" derdi. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de bir ihtiya sahibi kendisine geldiinde, onu evirmeyip ihtiyacn giderir veya hi olmazsa ona gzel sz sylerdi. Baz yaknlar zekt memuru olarak tevliye (tayin) edilmelerini ve ondan rzklandrlmalarn isteyince: "Sadaka Muhammed'e ve O'nun ailesine helal deildir." (Tirmiz, Zekt, 22; Nesa, Zekt, 80.) diyerek kendilerine zekttan pay ayrmamtr. Bunun yerine onlara, fey' gelirinden pay verdi. Ali, Zeyd ve Ca'fer, Hamza'nn kz ile ilgili olarak kendisine ikyeti olmulard. O, bunlardan hibiri lehine hkm vermedi, fakat halas lehinde hkm vermiti. Sonra Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) her birine gzel sz syleyerek gnllerini ald. Hz. Ali'ye: "Sen bendensin, ben de sendenim", Cafer'e: "Yaratl ve huylarmz, birbirine benzer" ve Zeyd'e de: "Sen bizim kardeimiz ve efendimizsin" demiti. Veliyyulemrin de taksim ve hkmnde bu ekilde hareket etmesi gerekir; nk insanlar veliyyulemrin daima vilyetler, mallar, menfaatler, cmertlikte kayrma, hadlerde araclk ve bunun gibi uygun olmayan ileri yapmasn isterler. Mmknse onlara baka bir ynden pay verir veya kaba davranmaya ihtiya bulunmad takdirde tatl dille kendilerini geri evirir; nk isteyeni geri evirmek, o kiiye, zellikle kalbi sndrlmaya muhta olana byk ac ve ztrap verir.

Yce Allah: "Yoksula gelince sakn onu azarlama," (Duha 93/10); "Akrabalarna, yoksula ve yar yolda kalan yolcuya hakkn ver. Fakat savurganca davranma." "nk savurganlar; harcamalarnda l gzetmeyenler, eytann kardeleridir ve eytan da Rabbine kar son derece nankrdr." "Eer Rabbinden umduu bir ban beklentisi iinde o hak sahiplerinin haklarn verememenin eziklii ile yzlerine bakamyorsun, bari onlara tatl sz syle." (sra 17/26-28) buyurmaktadr. Bir kiinin aleyhine hkm verildiinde, o bundan ac duyar. Uygun olan sz ve eylemle gnln almak, siyasetin mkemmeliyetini salar. Bu, doktorun hastaya verdii sevilmeyen ac ilac, sevimli hale getiren nesneye benzer. Yce Allah Hz. Musa'y Firavun'a gnderdiinde: "Firavun'a gidiniz. nk o gerekten aztt." "Ona yumuak szler syleyiniz. Belki akl bana gelir ya da kt akbete uramaktan korkar." (Taha 20/43-44) emrini vermitir. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de Mu'az b. Cebel ve Ebu Musa E'ari'ye (onlar Yemen'e gnderdiinde): "Kolaylatrn, zorlatrmayn; mjdeleyin, nefret ettirmeyin; sevdirin ve gnl aln, ayrlk karmayn." buyurdu. (Buhar, Cihad, 164; Mslim, Cihad, 6.) Bir defasnda bedevinin biri mescidde kk abdestini bozdu. Ashab hemen ona doru yrd. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Kk abdestini kesmeyin." diyerek onlar nledi. Sonra bir kova su getirilmesini istedi. zerine su dklerek bu yer temizlendi. Hz.Peygamber ayrca onlara: "Siz kolaylatrc olarak gnderildiniz, zorlatrc olarak gnderilmediniz." buyurmutur. (Buhar, Edeb, 35; Mslim, Tahare, 98.) Bu, insann kendisine, ailesine ve ra'iyyesine uygulamak zorunda olduu siyasettir; zira nefisler ancak muhta olduu zevklerine yardm ettiinde hakk kabul eder. Bu hazlar ve zevkler, iyi ve halisane niyetle, Allah'a itaat ve ibadete dntrlebilir. Yemek, imek, giyinmek insana vaciptir, hatta zaruret halinde le yemek bile bilginlerin ouna gre vacip hale gelir. Byle bir durumda, yemeyip len Cehenneme gider. nk ibadetler ancak bunlarla yerine getirilebilir. Ayrca ilke olarak: "vacibin ancak kendisiyle tamam olabildii ey de ayn ekilde vaciptir". Bu yzden, insann kendisine ve ailesine salayaca nafaka, bakalarnnkinden nceliklidir. Ebu Hureyre Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurduunu rivayet eder: "Sadaka verin!"

Adamn biri de: "Ey Allah'n elisi! Bende bir dinar var" deyince: "Onu kendine tasadduk et" cevabn verdi. Adam, baka bir dinar daha bulunduunu syleyince: "Onu da eine tasadduk et" dedi. Adam nc defa, baka bir dinarnn daha bulunduunu belirtince: "Onu da ocuuna tasadduk et" buyurdu. Adam bir tane daha bulunduunu syleyince: "Onu da hizmetine tasadduk et" cevabn verdi. Beincisini sylediinde o kiiye: "Onu nereye vereceini sen kararlatr." buyurdu. (Nesa, Zekt, 54.) Ebu Hureyre (r.a.) Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem): "Allah yolunda, kle azadnda, miskine tasaddukta, ailene infakta bulunduun dinarlarn ecir ynnden en stn, ailene harcadndr." (Mslim, Zekt, 39.) buyurduunu rivayet etmektedir. Ebu mame'nin nakline gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Ey Ademolu! Fazlal harcarsan senin iin hayrl olur, onu elinde tutman ise ktdr. Elinde bulunan geimine yeterli olacak miktardan dolay asla knanmazsn. nfaka, geindirmekle mkellef olduklarndan bala. stteki -veren- el, alttaki -alan- elden hayrldr." buyurmutur. (Buhar, Zekt, 18; Mslim, Zekt, 94.) Bu, Yce Allah'n: "(Ey Muhammed!) Sana hamr (iki) ve meysir (kumar)'den soruyorlar. De ki: "Her ikisinde de hem byk gnah hem de insanlar iin (birtakm) faydalar vardr. (Fakat) onlarn gnahlar faydalarndan daha byktr. Ve sana (Allah yolunda) ne infak edeceklerini de soruyorlar. De ki: (Nefsinizin ve ailenizin) ihtiyalarndan artan (harcayn). Dnesiniz diye Allah size ayetlerini byle aklyor." (Bakara 2/219) buyuruunun bir yorumudur. Buradaki "afv" kelimesi, fazlalk ve artan mnasna gelir. Zira kiinin kendisinin ve ailesinin nafakas -miskin ve gazilere infakn aksine - farz- ayndr, infak ise byle deildir. Esasnda infak, bazan farz- kifaye, bazan da mstehaptr. Bakas yerine getirmedii tekdirde, farz- ayna dnr; mesel an doyurulmas vaciptir. Bundan dolay, bir hadiste: "Dilenci doru syleseydi, onu geri eviren Allah'n azabndan kurtulamazd." (Acln, Kefu'l-hafa, II, 155, h. 2100.) buyurulmaktadr. Bunu: "doru syledii bilinince doyurulmas vacip olur" eklinde anlayanlar olmutur. Ebu Hatim Busti, es-Sahih'inde hadisi Ebu Zer'den naklen daha uzun olarak rivayet eder:

"Gn, drt ksma ayrmak, akllya bir bortur. Hz. Davud (a.s.)'n hikmetinde unlar bulunmaktadr: Birincisinde, Rabbine mnacatta bulunur, kincisinde kendisini muhasebe eder, ncsnde kendisinin kusurlarn haber veren ve ondan bahseden dostlaryla babaa kalr, Drdncsnde de helal ve gzel olan zevkleriyledir. nk bu sonuncusu, tekilere , yardmc olmaktadr". Bylelikle o, mubah ve gzel zevklerden yararlanmann kanlmaz olduunu belirtmi olmaktadr. Zira bunlar, hi phesiz ki, teki ilere yardmc olurlar. Bu yzden hukukular: "adalet; gzelletiren ve ssleyenin kullanm, kirleten ve pisletenden kanmak suretiyle din ve mrvvetin dzgnletirilmesidir" grn belirtmilerdir. Ebu'd-Derda (r.a.): "Nefsimi btl eyle doldururum, ondan hakka yardm alrm" demitir. Yce Allah, meru lezzet ve ehvetleri, aslnda halkn yararnn tamamlanmas iin yaratmtr. Onlar bunun sayesinde yararl olan yaparlar ve elde ederler. Ayn ekilde onlara zarar vereni uzaklatrmalar iin, fkeyi yaratmtr. Kullanm zararl olan ehvetleri yasaklam ve sadece ehvetlerle ilgileneni de knamtr. Mubah gzelliklerle hakka yardm istemek, salih amellerdendir. Bunun iin, sahih bir hadiste, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Sizden birinizin eiyle birlemesi sadakadr" buyurunca, sahabe: "Ey Allah'n elisi! Bizden biri ehvetini giderince, bu yzden sevap m kazanr?" diye sordular. Bunun zerine, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Ne dersiniz? Haram bir i yapm olsayd, gnah olmayacak myd?" deyince, "Evet" cevabn verdiler. Raslullah da "Niye haram hesaplyorsunuz da, helali hesaplamyorsunuz?" buyurdu. (Buhar, Da'avat, 151; Mslim, Zekt, 167.) Sa'd b. Ebu Vakkas, Raslullah'in (sallallahu aleyhi ve sellem) kendisine: "Allah rzasn gzeterek harcadn nafaka, sadece derece ve yksekliini arttrr. yle ki einin azna koyduun lokma bile buna girer." buyurduunu rivayet etmektedir. (Buhar, Nafakat, 1; Mslim, Vasyye, 5.) Bu konudaki hadislerin says oktur. Mminin btn fiillerinde iyi niyeti bulunur ve bylelikle de mubah iler - kalbinin ve niyetinin drstlnden tr - salih amellere dnr. Mnafk ise, kalbinin ve niyetinin bozukluu ile yapt ibadetlerin riya iin olmas yznden cezalandrlr.

Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), sahih bir hadiste: "Dikkat edin! Vcutta, dzgn olunca btn vcudun dzgn, bozuk olunca da btn vcudun bozuk olduu bir et paras vardr. Dikkat edin! O, kalptir." buyurmutur. (Buhar, man, 19; Mslim, By', 1219.) 1.KTAP 2. BLM A. ALLAH (C.C.)'IN HADLER VE HAKLARI

4. Cezalarn Amac Cezalar, hem vaciplerin yerine getirilmesi ve hem de haramlarn yaplmamasn salamak, bunlar yannda vaciplerin yaplmas ve haramlarn ilenmemesine yardmc olan her durum iin meru klnmtr. Mmkn olduunca, iyilik ile taat yolunu kolaylatrmak ve ona yardm ve onu tevik etmek gereklidir; mesel ocua, aileye ve ra'iyyeye, iyi ilere tevik maksadyla mal harcanabilir, yaptna vgde bulunulur, ya da bunlarn benzerleri yaplr. Bu yzden, Allah yolunda cihada kuvvet ve binit hazrlamaya tevik eder nitelikte olduu iin at ve deve yarlar, ok atma msabakalar ile bunlarn mkfatlandrlmas meru klnmtr. Hatta, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve halifeleri, at yarlar dzenler ve bunlar iin beytl-malden pay ayrrlard. Mellefe-i kulba ihsanda bulunmak da bunlara benzemektedir. Bir hadiste: "Bir adamn dnyay arzulayarak, gndzn ilk saatlerinde mslman olduu, ancak gnn sonunda slmn ona gnein zerine doduklarndan daha sevimli hale geldii" belirtilir. stn bir yarar olmadka da, ktlk ve masiyetin imknlarnn ortadan kaldrlmas, sebep ve yollarnn kapatlmas, ona gtrenlerin yokedilmesi gereklidir. Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem): "Bir erkek, bir kadnla yalnz olarak babaa kalmasn. Zira ncleri eytandr." (Buhar, Nikah, 11; Mslim, Hacc, 424.); "Allah ve kyamet gnne iman eden bir kadn, yannda kocas veya mahremi olmadka iki gnlk yola kmasn." eklindeki yasaklamalar bunlarn rneidir. (Buhar, Sayd, 26; Ebu Davud, Menasik, 2.)

O, bu hadislerinde, yabanc kadnla yalnz kalmay ve onunla yolculuu, ktle sebep olabilecekleri iin yasaklamtr. a'b'den, Abdulkays heyeti, Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) geldiinde, ilerinde bulunan parlak ve gzel ocuu arkasna oturttuu ve: "Hz. Davud'un hatas, bakmaktan dolay meydana geldi" buyurduu nakledilir. Hz. mer (r.a.) gece emniyetini salamak iin Medine'de dolarken, bir kadnn: "araba yol var m ieyim? Nasr b. Haccac'a yol var m?" beyitleriyle ark sylediini duydu. Hemen Nasr' artt, gen ve yakkl olduunu grd. Ban tra ettirdi, daha da yakkl olduunu grnce, kadnlarn fitneye dmesini nlemek iin onu Basra'ya srgn etti. Yine Hz. mer'le ilgili olarak rivayet edildiine gre, kendisine bir adamn ocuklarla meclis kurduu haberi gelince, o adama bunu yasaklad. ocuklarn erkek veya kadnlara kar; sapk yollara dmesinden korkulduunda, veliler, ocuunu mecburi olmadka ortaya karmamal, zellikle umumi hamamlara yalnz gitmesini, elenceli ve arkl toplantlarda bulunmasn nlemelidir. Zira bunlarn her biri, "ta'zir" cezas uygulanan sulardandr. Byle bir konuda su ilemi olann, by terlememi, gzel ve parlak yzl hizmeti edinmesi yasaklanr; edinmise birbirinden ayrlrlar. Hukukular birinin tanklnn kabul edilmemesi iin, baka bir tann hakim huzurunda ahitlik yapmas ve o kiinin de tankla tesir eden herhangi bir kt davrannn yaygn hale gelmesi halinde, ilk kiinin tanklk etmesinin caiz olmadnda, grmese bile baka birinin bunu aleyhte delil olarak kullanmasnn caiz olduunda ittifak etmilerdir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), iyiliklerini vdkleri bir cenazenin yanndan geti. Bunun zerine "gerekli oldu" buyurdu. Baka bir defa yanndan getii cenazenin ise, ktlkleri syleniyordu. Yine "gerekli oldu" buyuranca, bunun mnasn sordular: "lkine Cennet, ikincisine Cehennem gerekli olmutur. Zira siz, yeryznde Allah'n ahitlerisiniz." cevabn verdi. (Buhar, Cenaiz, 85; Mslim, Cenaiz, 60; Tirmiz, Cenaiz, 63; Nesa, Cenaiz, 50; bn Mace, Cenaiz, 20.) Bununla birlikte kendi zamannda, yapt ktlkleri ifa eden bir kadn bulunmaktayd ve onun iin: "Eer birini delilsiz recmetseydim, bunu recmederdim." buyurdu. (Buhar, Hudd, 43; Mslim, Lian, 12, 13; Nesa, Talak, 39; bn Mace, Hudd, 11.) Hadler, ancak delille uygulanrlar. Kiinin tanklnda ve gvenilirlii vb. de ihtiyatl davranmak, bizzat grmeye ihtiya gstermez. Bilakis, durumun yaygnl ve daha hafif durumlar, hatta arkadalar bile bu konuda yeterli saylr. bn Mes'ud (r.a.): "nsanlar dostlaryla deerlendirin" demitir. Bu, -dmana kar ihtiyatl olmaktaki gibi- ktln nlenmesi iindir. Hz. mer (r.a.): "Suizanla insanlardan kendinizi koruyun." demi, mslman suizanla cezalandrmak caiz olmamakla

birlikte, o bu ekilde hareket etmitir. 1.KTAP 2. BLM A. ALLAH (C.C.)'IN HADLER VE HAKLARI

B. KULLARIN HAKLARI VE HADLER zel / Ferd Haklar Ve Onlarn Korunmas 1. ldrme Ve Cezas 2. Yaralama Ve Cezas 3. Manev ahsiyete Hakaret Ve Cezas 4. ftira Ve Cezas 5. Kar - Kocann Evlilik Haklar 6. Mallar NDEKLER 1.KTAP 2. BLM

1. ldrme Ve Cezas

Yce Allah: "De ki: Gelin! Rabbinizin size neyi haram kldn okuyaym: Ona hibireyi ortak komayn! Anne babaya iyilik edin! Fakirlik sebebiyle ocuklarnz ldrmeyin! Sizi ve onlar biz rzklandryoruz. Ktlklerin ana da gizlisine de yaklamayn! Ve Allah n haram kld bir nefsi haksz yere ldrmeyin! Belki akledersiniz diye (Allah) ite bunlar size tavsiye etti." "Yetimin malna, o erginlik ana eriene kadar en iyi eklin dnda yaklamayn. l ve tarty doru yapn. Biz, hibir nefse gcnn dnda birey yklemeyiz. Sylediiniz zaman, akraba bile olsa, adil olun. Allahn ahdini yerine getirin. Belki t alrsnz diye (Allah) ite bunlar size tavsiye etti." "Muhakkak ki bu, benim dosdoru yolumdur, ona uyun! Onun yolundan sizi ayracak (baka) yollara uymayn! Belki saknrsnz diye (Allah) ite bunlar size tavsiye etti. " (En'am 6/151-53); "Yanllkla olmas dnda bir mmine bir m mini ldrmek asla yakmaz. Yanllkla bir mmini ldren kimsenin mmin bir kle azad etmesi ve lenin ailesine teslim edilecek bir diyet vermesi gerekir. Meer ki lnn ailesi o diyeti ona tasadduk etmi ola. (Bu taktirde diyet vermez) Eer len mmin olduu halde size dman olan bir toplumdan ise bir mmin kle azad etmek lazmdr. Eer kendileriyle aranzda anlama bulunan bir toplumdan ise ailesine teslim edilecek bir diyet ve bir mmin kle azad etmek gerekir. Bunlar bulamayan kimse Allah tarafndan tevbesinin kabulu iin iki ay pepee oru tutmas lazmdr. Allah hereyi bilendir, hikmet sahibidir." "Kim bir mmini kasten ldrrse cezas iinde ebediyyen kalaca cehennemdir. Allah ona gazab etmi, ona lanet etmi ve onun iin byk bir azab hazrlamtr." (Nisa 4/92-93); "Bundan dolay srail oullarna unu yazdk: "Kim bir nefsi, baka bir nefse veya yeryznde bozgunculuk karmaya karlk olmakszn ldrrse, btn insanlar ldrm gibi olur. Kim de onu yaatrsa, btn insanlar yaatm gibi olur." Andolsun ki, rasullerimiz onlara apak delillerle gelmilerdi. Sonra bunun ardndan onlarn ou yeryznde lsz davrand." (Maide 5/32) buyurmaktadr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de: "Kyamet gn insanlar arasnda verilecek ilk hkm, kan davalar hakknda olacaktr." (Buhar, Diyt, 1; Mslim, Kasame, 28.) buyurmutur. ldrme eittir: a. Kastl ldrme, b. Kastlya benzer hatal ldrme, c. Hatal ldrme.

a. Kastl ldrme: Kastl ldrme, -ister kl vb. ile kesme, isterse rs vb. arlkla, ister bunlar dnda yakma, suda boma, uuruma atma, boma, can kncaya kadar husyeleri skma, lnceye kadar yz balama, zehir iirmek vb. ekillerde olsun - ldrmesi kuvvetle muhtemel olan alet ve eylemle, masum

olduunu bile bile, birini ldrmektir. Kastl ldrmede, maktuln velilerinin talep etmesi halinde, ksasn uygulanmas vacip olur. Maktuln velileri; ksasn uygulanmas, af veya diyet alnmas yollarndan birini seebilirler. Onlarn katilden bakasnn ldrlmesini talep etme haklar yoktur. Yce Allah, bu konuda: "Allah'n dokunulmaz sayd cana, gerekesiz olarak kymaynz. Gerekesiz olarak ldrlen kimsenin aile temsilcisine, velisine yetki tandk. Ama o da `cana karlk can' snrlarn amasn. nk yasalar kendisine arka kmtr." (sra 17/33) buyurmaktadr. Bunun tefsirinde "katilden bakas ldrlmez" denmektedir. Ebu ureyh Huz'i'nin rivayetine gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Kan veya yaralama felaketine urayan, zm yolundan birini seer; sonra ondan dnerse, onun iin ebediyen kalaca cehennem vardr." (bn Mace, Diyt, 3; Darim, Diyt, 1.) buyurmutur. Aftan veya diyet aldktan sonra ldren, ilk ldrenden daha byk su ilemi olur; hatta baz hukukular "bylelerinin, ii maktuln velilerine brakmakszn, had olarak ldrlecei" grndedir. Yce Allah: "Ey iman edenler! ldrlenler hakknda ksas size farz klnd. Hre hr, kleye kle, kadna kadn (ldrlr). Ancak her kimin cezas, kardei tarafndan balanrsa, artk (onun hemen) iyiye ynelmesi ve ldrlenin velisine (diyeti) gzellikle demesi gerekir. te bu (hkm) Rabbinizden size bir hafifletme ve rahmettir. Her kim bundan (diyeti aldktan) sonra (ldrenin hakkna) tecavzde bulunursa, ona ackl bir azap vardr." "Ey akl sahipleri! Ksasta sizin iin hayat vardr. (Bylelikle) belki (ldrme fiilinden) saknrsnz." (Bakara 2/178-179) buyurmaktadr. Bilginler yle demektedir: "Maktuln velilerinin kalpleri, fkeyle dolup taar. Bunun sonucunda, zml yoldan katilin ldrlmesini tercih ederler. Ancak kimi zaman buna da raz olmayarak - kabile bakan, topluluk nderi vb. - katilin birok yaknn da ldrrler. Bylelikle de, ilk katil balangtaki tecavzde -iptidaen-, bu sonuncular ise hakkn alnmasnda -istfaen- snr am olurlar." Nitekim zamanmzda dinden kan bedevi ve yerleik cahiliye ehli Araplar ile bunlar dndakiler hep byle yapmaktadrlar. Byleleri katilin ldrlmesini, maktuln ldrlmesinden daha byk bir olay kabul ederler. Bylelikle de bu davran, katilin velilerinden ele geirilenin, maktuln velilerince ldrlmesine gtrr. Hatta bunun da tesinde berikiler bir toplulukla, tekiler baka bir toplulukla anlama ve yardmlamaya girebilirler. Btn bunlar da toplumu, byk fitne ve dmanlklara gtrr. Bunun sebebi, lm olayndaki "ksas" tan ibaret olan adalet yolundan ayrllardr. Yce Allah -lmde denklik ve eitlik demek olan - ksas bize farz kld ve onda hayat olduunu haber verdi. Bu, katil dnda baka birinin kann dkmenin nlenmesi sebebiyledir. Bundan baka, ldrme niyeti tayan, ldrleceini gznnde tutarak, bu suu ilemeikten vazgeer.

Hz. Ali (r.a.) ile Amr b. u'ayb babasndan, o da dedesinden Peygamberimizin (sallallahu aleyhi ve sellem): "Mminlerin kanlar denktir. Onlar kendilerinden bakasna kar, tek bir el gibidir. En aa durumda olanlar bile -dierleri ve devlet nmna- aman verebilir. Dikkat edin! Kfir karlnda bir mslman ile ahdini tuttan ahid sahibi ldrlmez." (Ebu Davud, Diyt, 21; Nesa, Kasame, 9.) buyurduunu nakletmektedirler. Bylelikle Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), mslmanlarn kanlarnn denkliine ve eitliine, Arabn Aceme, Kureylinin veya Haimnin baka mslmanlara, asl hrn azatl kleye, bilginin veya emrin cahil veya emir altndakilere stn olamayacan hkme balamtr. Bu konu, cahiliye ehli ve Yahudi hakimlerinin yaptnn aksine, mslmanlar arasnda ittifakla byledir. Medine yaknnda Kureyza ve Nadir Yahudileri bulunmaktayd. Kanlar konusunda Nadir Yahudileri stnlk iddia etmekteydiler. Bu konuda ve zina haddi konusunda Raslullah'n hakemliine bavururlard. Onlar, zina iin uygulanan recmi, yz kmrle boyamaya dntrmlerdi. "Peygamberinizin kanlar konusunda bylece hkmetmesi, size bir delil oldu. Aksi takdirde siz Tevrat hkmn terketmi olursunuz." dedikodusunu karnca, Yce Allah: "Ey Rasul! Kalpleriyle iman etmedii halde azlaryla: man ettik diyenlerden, yalana kulak veren ve sana gelmeyen baka bir kavim adna dinleyen yahudilerden kfrde yaranlar seni zmesin! Onlar, yerlerine konulduktan sonra kelimeleri tahrif ederler. Derler ki: Size u verilirse onu aln, o verilmezse kann! Allahn fitneye dmesini istedii kii hakknda sen Allahtan hibireye sahip olamazsn. te onlar, Allahn kalplerini artmak istemedii kimselerdir. Onlar iin dnyada aalanma, ahirette ise byk bir azab vardr. " "Onlar, hep yalana kulak veren ve haram yiyen kimselerdir. ayet sana gelirlerse ister aralarnda hkmet istersen onlardan yz evir. Eer onlardan yz evirirsen, sana hibir zarar veremezler. Eer hkmedersen, aralarnda adaletle hkmet! Muhakkak ki Allah, adil olanlar sever. " "inde Allahn hkm bulunan Tevrat yanlarndayken seni, nasl hakem tayin ediyor sonra da bunun ardndan yz eviriyorlar? te onlar, mmin deildirler!" "Muhakkak ki biz, iinde hidayet ve nur bulunan Tevrat indirdik. Teslim olmu nebiler, yahudilere onunla hkmederlerdi. limde derinlemi olanlar ve din adamlar da Allahn kitabndan elde mahfuz kalanlarla (hkmederlerdi)... Onlar ona ahid idiler. nsanlardan korkmayn, benden korkun! Ayetlerimi az bir pahayla deitirmeyin! Kim Allahn indirdiiyle hkmetmezse ite onlar, kafirlerin ta kendileridir. " "Biz onda, onlarn zerine unu yazdk: Muhakkak ki cana can, gze gz, buruna burun, kulaa kulak, die di ve yaralarda ksas vardr. Kim bunu balarsa o, kendisi iin bir keffaret olur. Kim Allahn indirdiiyle hkmetmezse ite onlar, zalimlerin ta kendileridir." "Onlarn izinden, yanlarndaki Tevrat dorulayc olarak Meryem olu say gnderdik. Ona, iinde hidayet ve nur bulunan, nndeki Tevrat dorulayan, muttakiler iin bir hidayet ve t olan ncili verdik." "ncil sahipleri, onun iindeki Allahn indirdikleriyle hkmetsinler! Allahn indirdiiyle hkmetmeyenler ite onlar, fasklarn ta kendileridir."

"Sana da kitab, daha nce gelen kitab dorulayc ve ona ahit olarak hakla indirdik. Onlarn arasnda Allahn indirdiiyle hkmet! Sana hak geldikten sonra onlarn hevalarna uyma! Sizden her birinize bir eriat ve bir yol kldk. Allah dileseydi sizi bir tek mmet yapard. Fakat bu, verdikleriyle sizi denemek iindir. Hayrlarda yarn! Hepinizin dn Allahadr. Hakknda ihtilafa dtnz eyleri size haber verecektir." "Aralarnda Allahn indirdiiyle hkmet! Onlarn hevalarna uyma! Onlarn seni, Allahn sana indirdii eylerin bir ksmnda fitneye drmelerinden sakn! ayet yz evirirlerse bil ki Allah, bir ksm gnahlar sebebiyle onlar cezalandrmak ister. Muhakkak ki insanlarn ou fasktr. " "Cahiliyenin hkmn m istiyorlar. Yakinen bilen bir kavim iin Allahtan daha iyi hkm veren kim vardr?" (Maide 5/41-50) yetlerini indirdi. Bu yetlerde Yce Allah, kimsenin kimseden stn olmadn aklam, - cahiliye ehlinin dndnn aksine - btn mslmanlarn kanlarnn eit olduuna hkmetmitir. Gebe veya yerleik insanlar arasndaki ktlklerin ve huzursuzluklarn ounun sebebi, snr amak ve adaleti terketmektir. ki topluluktan birisi tekini kan ve mal felketine uratr, btl yolla tecavzde bulunup insafl olmaz, beriki de hakk almakta snr tanmazd. Allah'n kitabnda vacip klman, insanlar arasnda, kanlarda, mallarda ve dier konularda Allah'n emrettii adaletle hkmetmek ve insanlarn ounun uygulad cahiliye hkmn yoketmek, aralarnda bir arabulucu knca bunu dilne yapmaktr: "Eer m'minlerden iki topluluk birbirleriyle savarlarsa aralarn dzeltiniz; eer biri dieri zerine saldrrsa, saldranlarla Allah'n buyruuna dnmelerine kadar savanz; eer dnerlerse aralarn adaletle bulunuz, adil davrannz, phesiz Allah adil davrananlar sever." "Muhakkak m'minler kardetirler. Kardelerinizin arasn dzeltin ve Allah'tan korkun ki size rahmet edilsin." (Hucurat 49/9-10). Maktuln velilerinden af istemek uygundur; zira af, Yce Allah'n belirttii gibi, onlar iin daha faziletlidir: "Biz onda, onlarn zerine unu yazdk: Muhakkak ki cana can, gze gz, buruna burun, kulaa kulak, die di ve yaralarda ksas vardr. Kim bunu balarsa o, kendisi iin bir keffaret olur. Kim Allahn indirdiiyle hkmetmezse ite onlar, zalimlerin ta kendileridir." (Maide 5/45) Enes; "Peygamberimize (sallallahu aleyhi ve sellem) gtrlen ksas davalarnda, mutlaka af yolunu emrettiini" nakletmektedir. (Ebu Davud, Diyt, 3; Nesa, Kasame, 28.) Ebu Hureyre (r.a.) Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurduunu nakleder: "Sadaka maldan hibir eyi eksiltmez. Affetmekle Allah kulun sadece izzetini arttrr ve Allah iin tevazu sahibi olan, O, yceltir" (Tirmiz, Birr, 82; Darim, Zekt, 35.) Buraya kadar anlatlan hkmler, hr mslmanlar arasndaki kanlarn eit olma hkmleridir. Bilginlerin ouna gre, zimm ile mslman birbirine denk deildir. Gayrimslim lkelerden eli, tccar vb. olarak gelen mstemenler (turistler) de bunun gibi mslmana eit olmaz. Kimi bilginlere gre, zimm ile mslman birbirine denktir. Kle karlnda hrn ldrlmesindeki tartma da zimm karlnda mslmanm

ldrlmesindeki gibidir.

b. Kastlya benzer hatal ldrme: Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurur: "Dikkat edin! Kastlya benzer - sopayla, denekle ve tala - hatal ldrmede, yz deve vardr" (Ebu Davud, Diyt, 17; Tirmiz, Diyt, 1.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), bunu "kastlya benzer hatal ldrme" olarak isimlendirmitir; zira, ounlukla ldrmeyen bir nesneyle vurmak suretiyle ar gitme kast bulunmaktadr. Bylelikle katil, snr amada kastl davranm, ldrmekte ise kastl davranmamtr.

c. Hatal ldrme: Bir ava veya hedefe atp, bilmeyerek veya kastsz olarak bir insana isabet ettirmek suretiyle meydana gelen hatal ldrmede ksas uygulanmaz, yalnzca diyet ve keffaret denir. Bu konularda ilim ehli arasnda ve onlarn kitaplarnda bilinen daha birok mesele bulunmaktadr. 1.KTAP 2. BLM B - KULLARIN HAKLARI VE HADLER

2. Yaralama Ve Cezas Yaralamalarda ksas da, eitlik artyla, Kitap, Snnet ve cma ile sabittir. Sa eli dirsekten kesenin eli de buradan kesilir; di krann dii krlr; ba veya yz derisini yaralayp kemii ortaya karann da ba ve derisi bu ekilde yaralanr. Eitlii salamak mmkn olmad takdirde, -mesel ierden bir kemik krmada, kemik grnmeyecek ekilde deri veya yz yaralamada- ksas meru deildir. Byle durumlarda "er" olarak adlandrlan "yaralama diyeti" gerekli olur. El, sopa, veya denek, tokat veya yumrukla dvme halinde, bir grup hukukuya gre eitlii salamak mmkn olmadndan ksas uygulanmaz, ta'zir uygulanr; Drt Halife, dier baz sahabe ve tabine gre, bunda da ksas uygulanmas merudur; bu son gr Ahmed b. Hanbel ve ona katlan dier baz hukukularn da grdr. Peygamberimizin de bu konuda snneti bulunmaktadr, doru gr de budur.

Ebu Firas anlatr: Hz. mer (r.a.) okuduu hutbede unu syledi: "Allah'a yemin olsun ki, ben valilerimi (ummal'i) size amar atmak (zulmetmek) ve mallarnz almak iin gndermiyorum; fakat onlar size dininizi ve Peygamberinizin yolunu retmek iin gnderiyorum. Kime bundan bakas yaplrsa onu bana bildirsin. Allah'a yemin olsun ona ksas uygulatma hakk veririm". Amr b. s ortaya atld ve: "Ey mminlerin emiri! Biri sorumluluundan tr emrindeki topluluu (ra'iyyeyi) te'dib ederse, ona da m byle yaparsn?" demesi zerine: "Muhammed'in nefsi, yed-i kudretinde olana yemin ederim ki, ben bylesine ksas uygulatma hakk veririm, zira ben Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) kendinden bakasnn hakk dolaysyla ksas uygulattn grdm. Sakn mslmanlara dayak atmayn, yoksa, onlar alaltrsnz; haklarn engellemeyin, yoksa onlar kfre (sua) srklersiniz." (Ahmed, Msned, 1, 41.) Bunun mnas udur: Ra', ra'iyyeye caiz olmayan ekilde dayak atnca ksas hakk verilir. Meru dayakta icma ile ksas uygulanmaz; zira o, yerine gre vacip, mstehap veya caiz hkmlerinden birini alr. 1.KTAP 2. BLM B - KULLARIN HAKLARI VE HADLER

3. Manev ahsiyete Hakaret Ve Cezas Manev ahsiyetle ilgili konularda da ksas merudur: Biri tekine lanet okur veya beddua ederse, brnn de aynn uygulama hakk bulunur; yalan olmayan bir durumla knama halinde de byledir. Btn bu konularda af yolunu semek efdaldir. Yce Allah: "Ktln cezas, yine onun gibi bir ktlktr. Kim affeder, barrsa onun mkafat Allah'a aittir. Dorusu Allah zalimleri sevmez." "Zulm grdkten sonra hakkn alan kimselerin aleyhine bir yol yoktur." (ra 42/40-41)

buyurmaktadr. Raslullah da: "Karlkl svenlerin sylediklerinde hkm, mazlum durumdaki snr amadka balayann aleyhindedir." buyurur. (Mslim, Birr, 69; Ebu Davud, Edeb, 39.) Bu eit davran "intiar" yani intikam olarak adlandrlmtr. Kendisinde yalan olmayan knama, birinde bulunan ktlkleri haber vererek konumak veya kpek, eek vb. isim takmaktr. Kendisine iftira edene, ayn ekilde iftirada bulunmak helal deildir. Haksz yere fsk veya kfir olduunu syleyince, tekinin de haksz yere bunlar sylemesi yine helal olmaz. Ana-babasna, kabilesine, blge halk vb. ne lanet okuyunca, haddi aarak ayn ekilde lanet okumak helal olmaz, zira bunlar ona zulmetmemilerdir. Yce Allah: "Ey iman edenler! Allah iin adaleti ayakta tutan ahitler olun! Bir kavme olan dmanlnz, sizi adaletsizlie sevketmesin. Adil olun! Zira bu, takvaya daha yakndr. Allahtan korkun! Muhakkak ki Allah, yaptklarnzdan haberdardr." (Maide 5/8) buyurmaktadr. Yce Allah mslmanlara, kfirlere duyduklar fkenin, onlar adaletsizlie gtrmemesini emretmi ve "adaletli olun; bu, takvaya daha yakndr" buyurmutur. Kendisine mnevi ahsiyeti konusunda eziyet verecek ekilde yaplan tecavz, kendi hakk dolaysyla haram olunca, - beddua edene beddua gibi - benzeriyle ksas da caiz olur; fakat -yalan sylemek gibi - Allah hakk dolaysyla haram olunca, ksas asla caiz olmaz. Hukukularn ou, yakma, boma, suda boma vb. ekilde ldrmede, - arab yudumlamak veya kendisiyle lutlik yapmak gibi - i esasnda haram olmadka, ayns uygulanr grndedir; kimi hukukulara gre, bu gibi ldrmelerde ksas, yalnzca klla uygulanr. Birinci gr Kitab ve Snnet'e daha uygundur, gerekten daha dilnedir. 1.KTAP 2. BLM B - KULLARIN HAKLARI VE HADLER

4. ftira Ve Cezas ftira, yalan uydurma vb. de ksas uygulanmadna gre, baka ceza uygulanacak demektir. Kazf cezas bunlardan biridir ve Kitap, Snnet ve cma ile sabittir. Yce Allah: "ffetli kadnlara zina etmekle suladktan sonra, bu konuda drt ahit gsteremeyenlere seksen sopa vurunuz ve artk ahitliklerini hi kabul etmeyiniz. Onlar yoldan km kimselerdir."

"Yalnz bu iftira suunun arkasndan tevbe ederek tutumlarn dzeltenler bu hkmn kapsam dndadrlar. nk Allah affedicidir, merhametlidir." (Nur 24/4-5) buyurmaktadr. Hr biri, muhsan birine zina veya lutlik iftiras atnca, seksen denekten ibaret olan "kazf" haddi uygulanr. Bunlar dndaki iftiralarda ise, "ta'zir" cezas uygulanr. Bu eit haddin uygulanmas iin, hak sahibi, iffetine iftira edilen kiidir. Hukukularn ittifakyla onun talebi olmakszn had uygulanmaz. Affettii takdirde, Cumhur'a gre, had der; zira, -ksas ve mallarda olduu gibi- bunda kul hakk stndr. Kimi hukukulara gre, Allah hakk stn olduu ve dier hadler gibi benzeri bulunmadndan, kazf haddi dmez. Kazf haddi, iftira edilen muhsan olduu takdirde uygulanr. Muhsan; mslman, hr ve iffetli kimse demektir. ffetsizliiyle tannan ve bilinen birine iftira halinde had uygulanmaz. Ayn ekilde, kle ve kfir iin de uygulanmaz. ftira edilenin, kocas dndaki iftira edenlerine ta'zir cezas uygulanabilir. Yapt zina sonucu hamile kalmasa bile, kocann zina eden karsna bu suu isnad etmesi caizdir; kars hamile kalr ve doum yaparsa, kocaya den, zina isnad etmek ve kendisinden olmayan bu ocuu inkr etmektir. Kocasnn zina isnad etmesi durumunda, kadn bunu ya itiraf eder ya da inkr eder. Bu son durumda da Allah'n Kitabnda (bk. Nur 24/6-9) ve Snnet'te belirtildii gibi, "li'an" yoluyla boanmak zorundadr. Zina isnad eden kle olduu takdirde, kendisine hr haddinin yars uygulanr. Zina ve iki hadlerindeki denek cezalarnda da durum byledir. Zira, Yce Allah: "inizden imanl hr kadnlarla evlenmeye gc yetmeyen kimse, ellerinizin altnda bulunan mmin gen kz (saylan cariye) larnzdan alsn. Allah sizin imannz daha iyi bilmektedir. Baznz baznzdandr. (insanlk ve din bakmndan aranzda bir fark yoktur.) yle ise; iffetli yaamalar, zina etmemeleri ve gizli dost da tutmamalar artyla, ehillerinin izniyle onlar (cariyeleri) nikahlayp aln. Mehirlerini de en gzel bir ekilde verin. Muhsan (mslman) olduktan sonra bir fuhu yaparlarsa onlara hr kadnlarn cezasnn yars (uygulanr). Bu (cariyeyle evlenme izni) iinizden gnaha dmekten korkanlar iindir. Sabretmeniz ise sizin iin daha hayrldr. Allah Gafurdur, Rahimdir." (Nisa 4/25) buyurmutur. Kleye uygulanacak ceza, ldrme veya el kesme olursa, bunlarn yarya indirgenmesi sz konusu olmaz. 1.KTAP 2. BLM B - KULLARIN HAKLARI VE HADLER

5. Kar - Kocann Evlilik Haklar

Kar-koca arasnda gerekli olan, Allah'n emrettii gibi, iyilikle tutmak veya iyilikle salvermek suretiyle hkmetmektir. Bu ikisinden her birine, gnl rahatl ve holuuyla hakkn yerine getirmek der. Kadnn kocasnn malnda ve bedeninde hakk bulunmaktadr. Onun kocasnn malndaki hakk, mehir ve normal ekildeki nafaka; bedenindeki hakk da, kendisiyle iyi geim ve faydalandrmadr. Bu yzden kadn, kendisine yaklamamak zere yemin eden kocasndan ayrlmaya, icma ile hak kazanr. Ayn ekilde einin cinsi organ kesik veya birleme yapamayacak ekilde ciz olunca da, kadnn ayrlma hakk domaktadr. Bilginlerin ouna gre, erkein eiyle birleme yapmas vaciptir; kimi bilginlere gre ise, tabi durumla yetinilerek vacip olmaz. Dorusu, Kitap, Snnet ve genel prensiplerin gsterdii gibi, vacip olduu grdr. ok oru tuttuunu ve namaz kldn grnce, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Abdullah b. Amr'a (r.a.): "Einin de sende hakk bulunmaktadr." (Buhar, Nikah, 89; Mslim, Siyam, 182.) buyurdu. Kimi bilginlere gre, her drt ayda bir defa birlemede bulunmak vaciptir; kimine gre ise, -normal nafakann gerekli olmas gibi- g ve ihtiyaca gre normal ekilde vaciptir; bu sonuncu gr, doruya daha yakndr. Zarar vermedike veya bir vacipten alkoymadka, kocann diledii zaman karsndan faydalanmas hakkdr; ayn ekilde kadnn da buna imkn vermesi vacip hkmn alr. Kadn, kocasnn veya ri'in izni olmadka, evinden dar kamaz. Hukukular sprme, mutfak vb. evii hizmetlerinin kadna vacip olup olmadnda ihtilaf etmilerdir: Kimine gre, bunlar vaciptir; kimine gre vacip deildir; kimine gre de, hafife yapmas vaciptir. 1.KTAP 2. BLM B - KULLARIN HAKLARI VE HADLER

6. Mallar Kitap ve Snnet'in aklad zere, miraslar arasnda mirasn bltrlmesinde olduu gibi, insanlar arasnda mallar konusunda da Allah ve Peygamberinin emrettii ekilde adaletli hkm vermek vaciptir. Bu konularda mslmanlar gr ayrlna dmlerdir. Ayn ekilde alm-satm, icare (kira ve hizmet akdi), vekletler, ortaklklar, hibe, vakf, vasiyetler vb. akitler ve kabzlarla

(teslim almalarla) ilgili muameleler konusunda da ihtilafldrlar. phesiz bu konuda adalet, dnya ve ahiretin ancak kendisiyle dzgn olduu dengeyi kurmaktr. Mllarla ilgili adalet, - mteriye bedelin, satcnn da alcya satm konusu mal tesliminin vacip olmas- l veya tarty eksik yapmann haram, doruluk ve gerei aklamann vacip olmas; yalanclk, aldatma ve hyanetin haram olmas; borcun karlnn deme ve teekkr olmas gibikimi zaman her akl sahibinin aka anlayabilecei ekildedir. Ancak kimi zaman, mallarla ilgili adalet, nceki eriatler veya bizim eriatimizce bildirilmesiyle anlalacak ekilde gizlidir, hemen grlmeyebilir. Zira Kitap ve Snnet'in yasaklad muamelelerin ou, adaletin gereklemesi ve azok ya da grnen-grnmeyen her trl zulm ve hakszl yasaklamayla ilgilidir. Mesel mal btl yollarla yemek zulmdr; faiz ve kumar hep bu trdendir, ayn ekilde bey'l-garer (mehuln alm-satm), bey'u habli'l-habele (ana karnndaki yavruyu veya onun yavrusunu satmak), havadaki kuun, sudaki baln sat, belirsiz sreye bal sat, st memesinde braklm hayvann (musarrt) sat, bey'l-mdelles (hileli sat), bey'l-mlmese (alnacak mala dokunmak suretiyle sat), bey'l-mnbeze (lp tartmadan sat) ve bey'l-mzbene (kuru hurmay aataki taze hurmayla deierek alm-satm), bey'l-muhkale (yetimeden nce ekinin sat), nece (alma niyeti olmakszn alc-satc arasna girip haksz yere arttrma salama), olgunlamadan meyvann sat gibi- Raslullah'n yasaklad faiz ve kumar kokusu bulunan alm-satmlar; sahibinin belli oranda ekin almak zere tarlay iftiye kiralamas (muhabere) eklindeki fsid ortaklklar hep bunun rneidir. Mslmanlarn gizlilik ve karklk yznden ihtilafa dtkleri ve kimisinin sahih ve adaletli, kimisinin de fesad gerektirecek ekilde hakszlk bulunan nitelikte grd akid ve kabzlar da byledir. Yce Allah: "Ey iman edenler! Allaha itaat edin. Rasulne ve sizden olan emir sahiplerine de itaat edin. Eer bir hususta anlamazla derseniz Allaha ve ahiret gnne gerekten iman etmiseniz onu Allaha ve Rasulne gtrn. Bu hem hayrl hem de netice bakmndan daha iyidir." (Nisa 4/59) buyurmaktadr. Bu konuda esas olan; -Allah'a yaklamak zere ancak Kitap ve Snnet'in gsterdii ibadetlerin meru klnmasndaki gibiKitap ve Snnet'in haram olduklarn gsterdikleri dnda, insanlarn ihtiya duyduklar muameltn haram olmaddr. Zira, din, Allah'n meru / teri kld (yasa (kanun) ve eriat olarak kabul ettii) , haram da Allah'n haram ettiidir. Ancak Allah'n zemmettii (ktledii, knad) dinler buna girmez. nk onlar, Allah'n haram klmad bir eyi Allah'n emrine ramen haram klmlar, Allah'n hakknda herhangi bir hkm indirmedii eyleri de (delil olmakszn) Allah'a irk komulardr. Bunlar ayn ekilde Allah'n dinde eriat olarak izin vermediini de, yasa (kanun) ve eriat olarak ortaya koymaya kalkmlardr. Allah'm! Bizi, - helal kldn helal tanmamz, - haram kldn haram tanmamz ve

- meru / teri kldn da meru / teri tanmamz (yasa (kanun) ve eriat olarak kabul etmemiz) konusunda baarl kl! 1.KTAP 2. BLM B - KULLARIN HAKLARI VE HADLER

3. BLM SON HKMLER 1. ura (Danma / Mavere) 2. Vilyetin Gerei NDEKLER 1.KTAP

1. ura (Danma / Mavere) Veliyyulemr, kendini "ura" dan mstani addedemez. Zira, "ura"y Yce Allah, Peygamberine emretmitir: "(Ey Muhammed!) Allah'n rahmeti sebebiyle sen onlara yumuak davrandn. ayet sen kaba ve sert kalpli olsaydn phesiz ki onlar evrenden dalrlard. Onlar affet ve onlar iin (Allah'tan)

balanma dile. (nemli) lerde onlarla istiare et. Bir eyi yapmaya azmettiinde (onu yap ve) Allah'a tevekkl et. Muhakkak ki Allah, kendisine tevekkl edenleri sever." (li mran 3/159). Ebu Hureyre'nin "ashabna Peygamberimizden daha ok danan kimse yoktur" dedii nakledilir. yet "Yce Allah, Peygamberine uray, ashabnn kalplerini sndrmak, kendinden sonra ona uymak ve harp gibi vahiy inmeyen konularda onlardan gr almak iin emretmitir. Peygamberimizden bakas ise, mavereye daha ok muhtatr" eklinde yorumlanmaktadr. Yce Allah: "Size verilen eyler, dnya hayatnn geimidir. nanp Rabb'lerine gvenenler iin Allah'n yannda bulunanlar daha iyi ve daha kalcdr." "Onlar byk gnahlardan ve irkin ilerden kanrlar; kzdklar zaman da affederler." "Rabb'lerinin arsna gelirler, namaz klarlar. Onlarn ileri aralarnda danma (stiare) iledir. Kendilerine verdiimiz rzktan hayr iin harcarlar." (ra 42/ 36-38) buyurmak suretiyle ashab bu yzden vmektedir. Veliyyulemr, tebaasna dantnda, kimisi ona, Allah'n Kitab'nda, Raslun snnetinde veya mslmanlarn icmanda uyulmas gerekeni aklarsa, buna uymak kendisine vaciptir; -din ve dnya konusunda nemli ve yerinde grnse de- buna aykr olan bir gre uyamaz. Yce Allah: "Ey iman edenler! Allaha itaat edin. Rasulne ve sizden olan emir sahiplerine de itaat edin. Eer bir hususta anlamazla derseniz Allaha ve ahiret gnne gerekten iman etmiseniz onu Allaha ve Rasulne gtrn. Bu hem hayrl hem de netice bakmndan daha iyidir." (Nisa 4/59) buyurmaktadr. Konu, mslmanlarn ekitii bir konu olduunda, herkesin grn ve bu grn gerekesini: aklamas gerekir; hangi gr, Allah'n Kitabna, Raslunn snnetine daha uygun ve yaknsa ona uyulur. Yce Allah: Eer bir hususta anlamazla derseniz Allaha ve ahiret gnne gerekten iman etmiseniz onu Allaha ve Rasulne gtrn. Bu hem hayrl hem de netice bakmndan daha iyidir." (Nisa 4/59) buyurmaktadr. Ululemr iki eittir: 1. Emirler ve 2. Alimler (mera ve ulema). Bunlar iyi olunca, insanlar da iyi olur; her birine den sylediinde ve yaptnda, Allah'a ve Raslune itaati ve Allah'n Kitab'na uymay gsteren yollar aratrmaktr. zmlenmesi gereken konularda, Kitap ve Snnet'in gsterdiini bilmek mmknse, bunu yerine getirmek vaciptir; vaktin darl, aratrann yetersizlii ve acizlii, delillerin eitlii vb. den dolay mmkn deilse, imamn, ilminden ve dininden honut olduu ve gven duyduunun grne uymas caizdir; konuyla ilgili grlerin en kuvvetlisi budur. Kimi bilginlere gre ise, hibir ekilde bunlarn grnden bakasna

uyamaz. Her gr de bn Hanbel ve bakalarnn mezhebinde bulunmaktadr. Hkim ve valiler konusunda gerekli olan da, - namaz, cihad, vb. ibadetlerin artlarnda olduu ekilde, g bulunduka her artn vacip olmas gibi- aranan niteliklerin imknlar orannda gerekletirilmesidir; g yetirilmeyince, Yce Allah'n hi kimseye gcnn stnde teklifte bulunmayaca hatrlanmaldr. Zira O, namaz klacak kimsenin su ile temizlenmesini, suyun yokluunda veya iddetli souk, yara vb. den dolay kullanmakla zarara uramaktan korkunca, temiz toprakla yzne ve ellerine meshederek teyemmm etmesini emretmitir. Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) de, mran b. Husayn'a (r.a.): "Namaz ayakta kl, gcn yetmezse oturarak kl, buna da gcn yetmezse yann zere kl" buyurmutur. Allah Tal, mmkn olduunca namazlarn vaktinde klnmasn vacip klmtr: "Namazlar ve orta namaz muhafaza edin! Ve Allah iin (namazda) kanitiyn olarak ayakta durun!" "Eer (bireyden) korkarsanz (namaz) yaya veya binek zerinde kln! Emin olduunuzda da (Allah'n) size bilmediiniz eyleri rettii gibi Allah' zikredin!" (Bakara 2/238-239). Yce Allah, emniyet ve korku halindekine, hastaya ve salklya, zengine ve yoksula, mukime ve yolcuya namaz farz klm, -Kitap ve Snnet'in gsterdii gibi- yolcu, hasta, ve korku halindekilere ise kolaylk salamtr. Ayn ekilde temizlik, setr-i avret ve istikbal-i kble gibi ilemleri namaz iin farz klm, bunlardan ciz kalan kimselerden ilgili farz drmtr. Gemisi batan veya savatklarnn elbiselerini ald topluluk, hallerine gre, setr-i avretsiz veya plak olarak namaz klar, cemaat olduklarnda bakalarnn onlarn avret yerlerini grmemesi iin imam ortalarnda durur. Kble tayin edilemeyince, deliller yardmyla ictihad edilir, deliller aklk getirmezse, kesine en yakn olan duruma gre namaz klnr; nitekim Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) zamannda da uygulama bu ekilde yaplmtr. Cihad, vilyetler ve dier btn din ilerinde de bylece hareket edilir. Btn bunlarn esas, Yce Allah'n: "O halde gcnzn yettii kadar Allah'tan korkun. Dinleyin, itaat edin, kendi iyiliinize olarak mallarnz Allah yolunda harcayn. Kim nefsinin cimriliinden korunursa ite onlar kurtulua erenlerdir." (Teabun 64/16) ve Hz. Peygamberin: "Size bir eyi emrettiimde, onu gcnz yettiince yerine getirin" buyruklardr. Nitekim, Yce Allah, pis yiyecekleri haram klarken: "(Allah) muhakkak ki size ly, kan, domuz etini, Allah'tan bakas adna kesilenleri haram klmtr. Kim zaruret iinde kalrsa, haddi amamak ve hakszlk yapmamak artyla (yemesinde) ona bir gnah yoktur. Muhakkak ki Allah Gafur'dur, Rahim'dir." (Bakara 2/173) ve baka yetlerde de "Allah'n rzas urunda gerektii gibi cihad ediniz. O sizi bu grevi yapmak zere seti. Din konusunda size hibir zorluk yklemedi. Atanz brahim'in dinidir bu. Allah sizi gerek daha nceki kutsal kitaplarda gerekse elinizdeki Kur'anda "mslman" olarak adlandrd. Ama, Peygamberin size tank ve canl rnek olmas, sizin de dier insanlara tank ve canl rnek olmanzdr. yleyse namaz

klnz, zekt veriniz ve Allah'a smsk balannz. Sizin efendiniz, koruyucunuz O'dur. O ne gzel efendi ve ne gzel destekleyicidir!" (Hac 22/78), "Ey iman edenler! Namaza kalktnzda yzlerinizi ve dirseklere kadar ellerinizi ykayn! Balarnz meshedin, iki topua kadar da ayaklarnz ykayn! Eer cnbseniz gusledin! Eer hasta veya yolculukta iseniz veya biriniz hacet gidermekten gelmise veya kadnlara dokunmusanz, su da bulamamsanz temiz bir toprakla teyemmm edin! Yzlerinizi ve ellerinizi onunla meshedin! Allah size bir glk karmak istemez. Fakat, sizi temizlemek ve belki (Ona) kredersiniz diye, zerinize olan nimetini tamamlamak ister." (Maide 5/6) buyurmaktadr. G yetmeyeni vacip klmad gibi, kulun hatas dolaysyla olmaynca, muztar kalman da haram klmamtr. NDEKLER 1.KTAP 3. BLM

2. Vilyetin Gerei Ayn Konu in Baknz.! nsanlarn ilerini stlenmenin (vilyet'in), din farzlarn en byklerinden olduunun, hatta dinin ayakta durmasnn ancak onunla mmkn bulunduunun bilinmesi gerekir. demoullarnn kar, birbirlerine ihtiya duymalarndan tr, toplum halinde yaamakla gerekleir. Toplum halinde yaaynca da, bir ban bulunmas zaruridir. Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) : " kii yola ktnda, ilerinden biri bakan olsun" (Ebu Davud, Cihad, 80.) buyurmutur. Abdullah b. mer (r.a.), O'nun yine yle buyurduunu rivayet eder: " kii bir yolculukta olduunda, ilerinden birini bakan sememeleri helal olmaz" (Ahmed, Msned, II, 177.) Baka trlerine dikkati ekmek iin, yolculukta ortaya kan az ve geici bir toplulukta bile, Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) bir kiinin bakan seilmesini vacip klmtr. Yce Allah, iyilii emredip, ktlkten alkoymay farz klmtr. Bunun gerekletirilmesi ise, ancak kuvvet ve imaretle mmkn olur. Ayn ekilde cihad, adalet, hac, cuma ve bayram namazlar, mazluma yardm had cezalarnn uygulanmas gibi, Allah'n vacip kld teki iler de hep byledir. Bu sebeplerle, bir hadiste:

"Sultann Allah'n yeryzndeki glgesi olduu" (Feyzu'l-kadir, 1, 144, 399, 441; Acln, Kefu'lhafa, 1, 213, h. 645.) belirtilir. Yine: "Zalim bir imamla krk yl, sultansz bir geceden daha iyidir" denmektedir. nsanln geirdii tecrbe de, bunu gsterir. Fudayl b. yaz ve bn Hanbel gibi baz selefimiz, "Mstecap bir duamz olsayd, onu sultan iin yapardk" derlerdi. Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) : "Allah eyden dolay sizden honut olur: 1. O'na hibir eyi ortak komadan ibadet etmeniz, 2. Ayrla dmeksizin toptan Allah'n ipine sarlmanz, 3. Allah'n iinizi havale ettiklerine nasihat etmeniz" (Mslim, Akdiye, 15; Malik, Kelm, 20.), "Mslmann kalbi eye kin duymaz: 1. Yaptklarnda Allah iin ihlasl olmak, 2. Veliyyulemr'lere nasihat, 3. Mslmanlarn cemaatine devam etmek; nk, onlarn duas kabul edilir. (bakalarn da kuatr)" (bn Mace, Menasik, 76; Darim, Mukaddime, 24.) buyurmutur. Hz. Peygamber, defa: "Din, nasihat (samimiyet) tir" deyince, "Kim iin, ey Allah'n elisi!" diye sordular. "Allah iin, kitab iin, elisi iin, mslmanlarn imam ve nihayet btn mslmanlar iin" cevabn verdi (Buhar, man, 42; Mslim, man, 74.) mret'i (memurluu) elde etmede vacip olan, onun, dinen ve kurbeten Allah'a yaklatrc kabul edilmesidir. Zira, bylece Allah'a ve Peygamberine itaat ederek emirlik yapmak, kurbetlerin en stndr. Byle bir konuda, insanlarn ounun hali, ancak riyaset veya ondan dolay mal ve menfaat istemek yznden bozulur. K'b b. Malik (r.a.), Peygamberimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) : "ki a kurtun bir srye girmesi, o sry, kiinin dinini mala ve erefe olan hrsndan daha fazla tahrip etmez" (Tirmiz, Zhd, 43; Darim, Rikak, 21.) buyurduunu rivayet etmitir. Bylelikle kiinin, mala ve riyaset'e (bakanla) olan hrsnn, iki a kurtun koyun aln bozguna uratmas kadar veya ondan da ok, dinini bozduu haber verilmitir. Yce Allah, kitab sol yannda verilecek olann, "Malm bana fayda vermedi; gcm de kalmad" (Hakka 69/29) diyeceini haber vermektedir. - Bakanl isteyenin gayesi, Firavun;

- Mal toplayann gayesi de, Karun gibi olabilir. Yce Allah Kitab'nda, ikisinin halini u ekilde aklamtr: "Onlar, yeryznde gezip dolamadlar m ki, kendilerinden nce gelenlerin sonunun nasl olduunu grsnler. Onlar kuvvet ve yeryzndeki eserleri bakmndan kendilerinden daha stn idiler. Fakat Allah, onlar gnahlar yznden yakalad. Onlar Allah'n azabndan koruyan da olmad." (Gfir 40/21), "te ahiret yurdu. Onu yeryznde bbrlenmeyen ve bozgunculuk yapmayanlara veririz. Gzel sonu Allah'a kar gelmekten saknanlarndr." (Kasas 28/83). Bu ynden insanlar, drt tiptir: 1 - nsanlara kar taknlk ve yeryznde bozgunculuk arzusu tayanlar: Bu tr hareket, Allah'a isyandr. Bunlar da, Firavun ve taraftarlar gibi, bozgunculuk yapan melik ve reislerdir, byleleri yaratklarn en ktsdr. Yce Allah: "Firavun lkesinde ululand ve zorbala kalkt, halkn eitli snflara bld. Onlardan bir topluluu (srailoullar'n) zayflatyor, oullarn kesiyor, kadnlar sa brakyordu. nk o bozguncunun biriydi." (Kasas 28/4) buyurmaktadr. bn Mes'ud'un (r.a.) rivayetine gre, Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem): "Kalbinde zerrece kibir olan Cennete, zerrece iman olan da Cehenneme girmez" buyurunca, evredekilerden biri: "Ey Allah'n elisi! Ben elbisemin ve ayakkablarmn gzel olmasn istiyorum; bu da kibir saylr m?" diye sordu. Hz. Peygamber, ona: "Hayr, Allah gzeldir ve gzeli sever" (Tirmiz, Birr, 61; Ahmed, 1, 399.) cevabn vermitir. Kibir, gerei saptrmak ve insanlar kmsemek, onlara hakaret etmek ve azarlamakla olur. te bu, taknlk ve bozgunculuk isteyenlerin halidir. 2 - Taknlk gstermeden bozgunculuk arzusu tayanlar: Byleleri, hrszlar ile su ileyen insanlarn aa tabakasndaki kiilerdir. 3 - Bozgunculuk olmakszn taknlk arzusu tayanlar: Dindarlklar yznden bakalarna kar taknlk yapmak isteyenler bu snfa girer. 4 - Bozgunculuk ve taknlk arzusu tamayanlar: Bunlar, Yce Allah'n, haklarnda: "(Ey m'minler!) Gevemeyin, zlmeyin. Eer m'min iseniz en stn sizsiniz. (l-i mran 3/139),

"Sakn gevemeyin. stn olduunuz halde bara davet etmeyin. Allah sizinle beraberdir. O amellerinizi asla eksiltmez." (Muhammed 47/35), "Diyorlar ki: `And olsun, eer Medine'ye dnersek erefli olan, alak olarak oradan mutlaka karacaktr. eref ancak Allah'n, O'nun Peygamberinin ve mminlerindir. Fakat mnafklar bunu bilmezler." (Munafkun 63/8) buyurduu, bakalarndan stn olmalarna ramen, bozgunculuk ve taknlk arzusu tamayan Cennet ehlidir. Niceleri stnlk arzular da, yalnzca aalklar artar, ama niceleri de, taknlk ve bozgunculuk arzulamadklarndan stn olurlar. Bu, taknlk arzusu tamann, zulm olmasndan dolaydr. Oysa, insanlar tek bir cinstendir. Kiinin kendisinin stn, bakasnn ise aada olmasn arzulamas zulmdr. nsanlar bylelerine kt gzle bakarlar ve ona dmanlk duyarlar; zira, onlarn adaletli olanlarnn, benzerlerini aa grmemesi gerekir; dil olmayanlar ise, hep kendilerinin stn olmasn tercih eder. Btn bunlara ramen, - daha nce belirttiimiz zere - akl ve din ynnden, bir ksmnn tekilerden stn olmas zaruridir. Nitekim ceset, basz yaayamaz. Yce Allah: "Sizi yeryznn halifeleri klan, verdikleriyle sizi imtihan etmek iin baznz bazlarnzn stnde derecelerle ykselten Odur. Muhakkak ki Rabbin, cezalandrmas ok abuk olandr. Muhakkak ki O Gafurdur, Rahimdir." (En'am 6/165), "Rabbinin rahmetini onlar m paylatryorlar? Dnya hayatnda onlarn geimliliklerini Biz taksim ettik; birbirlerine i grdrmeleri iin kimini tekine derecelerle stn kldk. Rabbinin rahmeti, onlarn toplayp ydklarndan daha hayrldr." (Zuhruf 43/32) buyurur. Din; kudret ve maln, Allah yolunda kullanlmasn emretmektedir. Kudret ve malda gayenin, Allah'a yaklama, dini ayakta tutma ve O'nun yolunda infak olmas, din ve dnyann dirlik ve dzgnl demektir. Bunlar birbirinden ayrlrsa, insanlarn gidii ve yaay bozulur. Allah'a itaatkr olanlar ile isyankr olanlar, ancak niyet ve gzel ilerle birbirinden ayrlrlar. Nitekim, Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem): "Allah sizin ekillerinize ve mallarnza bakmaz; kalplerinize ve ilerinize bakar" (Mslim, Birr, 33; bn Mace, Zhd, 9.) buyurur. Veliyyulemr'lerin ouna, mal ve eref arzusu stn gelince, imann hakikatinden ve dinin kemalinden uzaklatlar. Buna ramen, ilerinden kimisi dini stn tuttu, ne var ki dinin ancak kendisiyle tamamlanabildiklerinden yzevirdi; kimisi de bu sonunculara ihtiyac olduunu dnd, ama yaptklarna aykr olaca inancyla, dinden yzevirerek bunu benimsedi, din onun grnce ykseklik ve stnlk yerine deil, aalk ve zillet yerine geti. Dindarlarn ouna, dini tamamlama konusunda acizlik ve inandklarn yerine getirirken karlatklar bel ve zorluklar yznden sabrszlk ve tahammlszlk stn gelince, gidileri zaafa urad, bunun yansra kendisinin ve bakasnn yararnn bu ekilde ayakta duramayaca gerekesini benimseyenler bu gidie boyun edi. Bu her iki bozuk yol, - dindar olduunu syleyip, onu muhta olduu kudret, cihad ve malla tamamlamayan ile dini bir esas yerine getirme gayesi tamakszn, kudret, mal ve harbe ynelenin

yollar - "gazaba urayanlarn ve saptanlarn" yoludur; bunlarn ilki, Hristiyanlarn saptanlar ve ikincisi Yahudilerin gazaba urayanlardr. Doru yol, Allah'n kendilerine nimet verdii peygamberler, sddkler, ehitler ve salihlerin yoludur ki, bu yol Peygamberimiz Hz. Muhammed'in, halifelerinin, sahablerin ve onlarn izinden gidenlerin yoludur; onlar Allah'n kendilerinden ve kendilerinin de Allah'tan honut olduu muhacirler ve ensar ile onlara tabi olanlardr, Allah onlara ebediyen kalacaklar altlarndan rmaklar akan Cennetleri hazrlamtr, byk kazan da budur. Bu konularda mslmana den, gc yettiince almaktr. Herhangi bir vilyeti stlenen kii, bununla Allah'a itaati ve imkn bulduunca O'nun dinini yerine getirmeyi ve mslmanlarn yararlarn temim gaye edinir, gc yettiince haramlar terkeder, ciz kaldndan da sorumlu tutulmaz; zira, mmet iin, iyilerin ibana getirilmesi (tevliye) ktlerin getirilmesinden daha hayrldr. Dini; kudret ve cihadla yerine getirmekte aciz kalan, kalben ve itenlikle nasihat, mmete dua, iyiye sevgi duyma gibi gc yettiin yerine getirir ve g yetirdii iyilikleri yapar, ciz kald konuda ise mkellef tutulmaz. phesiz, dinin ayakta durmas - Yce Allah'n belirttii gibi - doru yolu gsteren Kitap ve onun yardmcs Snnet ile salanr. Herkese den, kendisinden yardm dileyerek, Allah iin ve O'nun katndakini istemek iin, Kur'an ve Hadis'i tercihe aba gstermektir. Dnya dine hizmet etmelidir. Nitekim, Mu'az b.Cebel bu anlamda der ki: "Ademolu! Sen dnyadaki nasibine muhtasn, ama ahiret nasibine ise bundan daha muhtasn. Ahiret nasibine ncelik verirsen, nasibin dnyadan geer ve ahiretini dzene koyarsn; dnya nasibine ncelik verirsen, ahiret nasibini karrsn. Dnya ile ilgili olarak, tehlike zerinde bulunmaktasn". Bunun delili, Hz. Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) "En byk dncesi ahiret olduu halde sabahlayann Allah iki yakasn bir araya getirir, zenginliini kalbine yerletirir ve dnya boyun eerek (nimetlerini sunarak) ona gelir. Dnya en byk dncesi olduu halde sabahlayann ise Allah kazanl iini ayrr, fakirliini iki gznn arasna yerletirir ve kendisine dnyadan ancak yazlan gelir" (Tirmiz, Kyamet, 30; bn Mace, Zhd, 2.) hadisidir. Bunun da asl, Yce Allah'n: "Ben cinleri ve insanlar, ancak bana ibadet / kulluk etsinler diye yarattm." "Ben onlardan rzk istemiyorum, beni beslemelerini de istemiyorum." "phesiz rzk veren, g ve kuvvet sahibi olan ancak Allah'tr." (Zriyat 51/56-58) buyruudur. Yce Allah'tan, sevdii ve honut olduu sz ve davranlarda, bizi, teki kardelerimizi ve btn mslmanlar baarl klmasn niyaz ederiz. Zira, g ve kuvvet, yalnz Ulu ve Yce Allah'a aittir. lemlerin Rabb olan Allah'a hamd, Efendimiz Muhammed'e, ailesine ve ashabna, kyamet gnne kadar daimi salt ve selm olsun!. NDEKLER 1.KTAP 3. BLM

 2.KTAP EL - HSBE F'L - SLM GR BRNC KISIM KNC KISIM NDEKLER

HSBE / GR stad, mam, allme, eyh'l-slm Ebu'l-Abbs Ahmed b. ihbiddn Abdilhalm b. Mecdiddn Ebi'l-Berekt Abdisselm b. Teymiye (r.a) der ki: Hamd, Allah'a mahsustur. O'ndan yardm, hidayet ve ba dileriz. Ona tevbe ederiz. Nefsimizin ktlklerinden ve kt ilerimizden Allah'a snrz. Allah'n hidayete erdirdiini kimse saptramaz; saptrdn da kimse hidayete erdiremez. Allah'n tek olduuna ve orta bulunmadna, Muhammed'in O'nun kulu ve elisi olduuna ehadet

ederiz. Allah onu kyametten nce, mjdeleyici ve sakndrc, Allah'n izniyle O'na davet edici ve aydnlatc olarak gnderdi. Allah onun sayesinde bizleri sapklktan hidayete erdirdi, karanlktan aydnla kard, yanllktan dorulua ulatrd ve kr gzleri, sar kulaklar ve mhrl kalbleri at. nk, risleti (ilh mesaj) tebli etti, emaneti yerine getirdi, mmete doruyu gsterdi, Allah iin tam bir cihad yapt, Allah'n lm emri gelene kadar O'na kulluk etti. Allah'n salt ve selm ona ve ailesine olsun. Alah'tan dilediimiz, ona, mmeti nmna bir peygambere verilebilecek en yce mkfat vermesidir. NDEKLER 2.KTAP

BRNC KISIM SLAM EKONOM VE TOPLUMUN YNETM

BRNC BLM HSBE'NN TEMEL PRENSPLER KNC BLM TCAR VE EKONOMK HAYATI DZENLEYEN AHLAK LKELER NC BLM KAMU YARARI VE DEVLETN SORUMLULUU DRDNC BLM NARH KONUSUNDA TARTIMALAR BENC BLM SU VE CEZA NDEKLER 2.KTAP

 BRNC BLM HSBE'NN TEMEL PRENSPLER slm'da Otoritenin Temeli Yneticilerin Grev Ve Sorumluluklar Zlim Devlet Bakanlarna Yardm Etmenin Sonu Kamu Grevlerinin Ehil Olmayanlara Verilmesi Kamu Hukuku Alannda lh Hukuk Ve Gelenek Muhtesibin Grevleri Namazn Anlam Ve nemi NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM

slm'da Otoritenin Temeli Esasa gelince: Bu, Hisbe konusunda temel bir kitaptr. Bunun asl, slm'da btn kamu grevlerinde (vilyet) gayenin, dinin btnyle Allah'a ait ve Allah adnn en yce olmasdr. nk Yce Allah, mahlukat yalnzca bunun iin yaratt, kitaplar bunun iin indirdi, peygamberleri bunun iin gnderdi, peygamber ve m'minler bunun iin savatlar. Yce Allah yle buyurur: "nsanlar ve cinleri ancak bana kulluk / ibadet etmeleri iin yarattm" (Zariyat, 51/56)

"Gerek udur ki; benden baka ilh (ibadet itaat ve kulluk edilecek hibir merci) yoktur, o halde sadece bana itaatla kulluk edin!" (Enbiya, 21/25) "Yemin ederim ki biz, her toplulua, "Allah'a itaatla kulluk edin, O'ndan bakasna itaatla kulluk etmeyin!" diye ikaz eden nebi ve rasul gndermiizdir Fakat onlarn kimi itaat etmi, kimileri ise gerei reddetmi sapkla dmlerdir." (Nahl,16/36) Yine Yce Allah, btn peygamberlerin kavimlerine yle dediini haber vermitir: "Allah'a ibadet edin. Asla O'ndan baka ibadete layk ilah yoktur." Allah'a ibadet, Allah'a ve peygamberine itaatle olur. te bunlar hayrdr, iyiliktir, takvadr, iyi ilerdir, Allah'a yaklatrn davranlardr, kalc iyi hareketlerdir ve amel-i slihtir. Her ne kadar bu terimler arasnda nanslar varsa da, onlarn aklanma yeri buras deildir. nsanlarla da bunlar iin savalr. Nitekim Yce Allah,: "Fitne (irk) kalmayp din yalnz Allah'n oluncaya kadar onlarla savan! Eer (savamaktan) vazgeerler (ve tevbe edip mslman olurlar) se, artk dmanlk yalnz zalimleredir."(Bakara 2/193) buyuruyor. Buhar ve Mslim'de Ebu Musa el-E'ar'den rivayet edildiine gre, Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem): "Biri cesaret, teki kahramanlk ve bir bakas da gsteri iin savaanlardan hangisi Allah yolundadr?" diye sorulunca: "Allah adnn en yce olmas iin savaandr." cevabn vermitir. (Buhar, Tevhd, 28; Mslim, mare, 150) nsanlarn kar hem dnya, hem hiret konusunda yalnzca cemiyet halinde yaamalar, yardmlama ve dayanmalaryla gerekleir. Yardmlama, yararlarn elde etmek; dayanma ise, zararlar defetmek iindir. Bunu belirtmek zere, "nsan yaratl itibaryla medenidir." denilmektedir. nsanlar toplu halde yaadklarnda, yararlarn elde etmek zere baz ileri yapmak, zarar bulunduu iin de baz ilerden kanmak, bu iyilikleri emredene ve ktlkleri yasaklayana itaatkr olmak zorundadrlar. Btn insanlarn emreden ve yasaklayan birine itaati zorunludur. lh kitaplara veya bir dine mensup olmayanlar, - bazan isabetli, bazan da hatal olarak- dnyev yararlar saladna inandklar hkmdarlarna itaat ederler. Mrikler ve tebdilden veya nesh ve tebdilden sonra kitaplarna sarlanlar gibi, bozulmu dinlere mensup olanlar din ve dnya yararlarn saladna inandklar noktada taatkrdrlar. Ehl-i kitab olmayanlarn bir ksm, lmden sonra cezaya inanrken, bir ksm inanmaz. Ehl-i kitab ise, lmden sonra ceza konusunda ittifak halindedir. Dnyada ceza konusu ise, btn insanlarca kabul edilir. nsanlar zulmn sonunun vahim, adaletin sonunun kerm olduunu tartmamlardr. Bu yzden "Allah, kfir de olsa, dil devlete yardm eder; m'min de olsa, zlim devlete yardm

etmez." rivayeti vardr. Mademki bir emreden ve yasaklayana itaat zorunludur, yleyse kiinin Allah'a ve peygambere itaat etmesi onun iin daha iyidir. Bu peygamber nebidir, mmdir, Tevrat'ta ve ncil'de ad yazldr, iyilii emreder, ktl yasaklar, onlara temiz eyleri helal, pis eyleri de haram klar. Zaten bunlar,btn insanlara vaciptir. Yce Allah yle buyurur: "Biz her rasul ancak Allahn izni ile kendisine itaat edilmesi iin gnderdik. Eer onlar kendilerine zulmettikleri zaman sana gelseler de Allahtan hemen balanma dileseler, rasul de onlar iin istifar etseydi Allah ziyadesiyle affedici ve esirgeyici bulurlard." "Hayr! Rabine andolsun ki aralarnda kan her anlamazlkta seni hakem tayin etmedike ve haklarnda verdiin hkmden dolay ilerinde bir sknt duymadan tamamen teslim olmadka iman etmi olmazlar." (Nisa, 4/64-65) "Kim Allaha ve rasule itaat ederse ite onlar Allahn kendilerine ltuflarda bulunduu nebiler, sddklar, ehidler ve salih kiilerle beraberdir. Bunlar ne gzel arkadatr." (Nisa, 4/69) "te bunlar, Allah'n (kullar iin koyduu) snrlardr. Kim Allah'a ve rasulne itaat ederse, onu, iinde devaml kalaca altndan rmaklar akan cennetlere sokar. En byk kazan budur." "Kim Allah'a ve rasulne isyan eder ve O'nun snrlarn aarsa, onu, iinde devaml kalaca bir atee sokar ve onun iin alaltc bir azab vardr." (Nisa, 4/13-14) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) cuma hutbesinde yle diyordu: "Szn en hayrls, Allah'n szdr; yolun en iyisi Muhammed'in yoludur; ilerin en kts sonradan dine sokulan bid'atlerdir." (Buhar, 'tism, 2; bn Mace, Mukaddime, 7) Baka bir hutbesinde ise yle diyordu: "Kim Allah'a ve peygamberine itaat ederse, doruyu bulur. Kim onlara isyan ederse, sadece kendine zarar verir. Allah'a hibir zarar veremez." (Mslim, Cum'a, 48; Drimi, Salt, 223; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/256) Yce Allah, peygamberi Muhammed'i (sallallahu aleyhi ve sellem) en iyi yntemler ve kanunlarla (menhic ve er'i) gnderdi, ona kitaplarn en stnn indirdi; onu insanlar iin karlm en iyi mmete gnderdi; ona ve mmetine dinini ve nimetini tamamlad, cenneti yalnzca ona ve getirdiine iman edenlere verdi. Hi kimseden, getirdii slm dndaki dini kabul etmedi. slm'dan baka din peinden gidenlerden, bu din kabul edilmeyecektir, o hirette de hsrana urayanlardan olacaktr. Yce Allah kitabnda, insanlarn doru hareket etmesi iin kitab ve demiri indirdiini buyurmaktadr: "And olsun ki, Biz peygamberimizi ak belgelerle gnderdik ve insanlar adaletle i grsnler diye onlarla beraber Kitab' ve Mizan' indirdik. Demiri de indirdik; onda iddet ve sertlik ile, insanlar iin faydalar vardr. Bu da Allah'n kimin O'na ve Peygamberine gyabnda yardm ettiini bilip tesbit etmesi iindir. phesiz ki Allah ok gldr; ok stndr" (Hadid, 57/25) te bunun iin Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) mmetine, ilerini yrtecek kimseleri tayin

etmelerini, tayin edilenlere de emanetleri ehline vermelerini ve insanlar arasnda hkmettiklerinde adaletli hkm vermelerini emretmitir. Raslullah, Allah'a itaat konusunda, mslmanlarn ilerini yrtenlere itaat etmelerini emretmitir. Ebu Davud'un Snen'inde Ebu Sa'd el-Hudr'den rivayet edildiine gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: " kii bir yolculua ktnda, ilerinden birini bakan sesinler." (Ebu Davud, Cihd, 80) Yine Ebu Davud'un Snen'inde bu hadisin ayns Ebu Hureyre'den rivayetle yer almaktadr. Ahmed b. Hanbel'in Msned'inde, Abdullah b. mer'den rivayet edildiine gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: " kii darda bir yerde olduunda ilerinden birini bakan sememeleri helal olmaz." (Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/177) Topluluklarn en az ve geici olanlarnda bile ilerinden birini bakan semelerini emretmi olmas, daha byklerinde birini bakan semeleri gerektiine iarettir. Bu yzden kamu grevi (vilyet), bunu Allah'a yaklatrc bir ibadet olarak kabul eden ve bu konuda zerine deni imkn lsnde yapan kii iin, iyi ilerin en stnlerinden biridir. Nitekim Ahmed b. Hanbel, Msned'inde Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) : "Yaratklarn, Allah'a en sevimlisi, adaletli devlet bakandr, en sevimsizi ise zlim devlet bakandr." buyurduunu nakleder.(Ahmed b. Hanbel, 3/22, 55) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BRNC BLM

Yneticilerin Grev Ve Sorumluluklar Dinin ve btn kamu grevlerinin z, emretme ve yasaklamadr; Allah'n peygamberini gnderme gayesi olan emir, iyilii emretme, yasaklama ise ktl yasaklamadr. Bu ikisi peygamberin ve m'minlerin belirgin bir niteliidir. Nitekim Yce Allah yle buyurur: "Erkek ve kadn btn mminler birbirlerinin dostlar ve velileridirler. yilii emrederler, ktlkten

alkoyarlar / vazgeirirler, namaz klarlar, zekt verirler, Allah'a ve Resulne itaat ederler. te bunlar Allah rahmetiyle yarlayacaktr / balayacaktr. nk Allah azzdir, hakmdir." (Tevbe, 9/71) Bu, gc yeten her mslmana vaciptir. Aslnda farz- kifye (Sosyal grev) olan bu grev, bakas yerine getirmediinde gc yetene farz- ayn (Bireysel grev) olur. G, iktidar ve vilyettir. ktidar sahipleri bakalarndan daha gldr,dolaysyla onlara bakalarna yklenmeyen grevler yklenir. nk, vacip oluun sebebi, gl olmaktr. Bu yzden de grev, herkese gcne gre gerekli olur. Yce Allah yle buyurur: "O halde gcnzn yettii kadar Allah'tan korkun, dinleyin, itaat edin, kendi iyiliinize olarak harcayn. Kim nefsinin cimriliinden korunursa ite onlar kurtulua erenlerdir." (Tegbun, 64/16) Btn slm kamu grevlerinin amac, yalnzca iyilii emretmek ve ktlkten alkoymaktr. Bu konuda niyabetu's-saltana (Bavezirilik) gibi bakomutanlk (Yksek asker otorite), urta (polis), vilyetu'l-hukm (Hkimlik) ed-devvnu'l-maliyye (Maliye grevlileri) -ki bu maliye grevidir- ve hisbe gibi daha alt seviyedeki kamu grevleri arasnda bir fark yoktur. Kamu grevlilerinin bir ksm gvenilir tank durumundadr, onlardan istenen "doruluk" tur. Hakimin yanndaki "uhd" denilen grevliler, grevi gelir ve gideri yazmak olan "shbu'-dvan" (Vezir, bakan), nakb (Deneti) ve grevi durumlar yneticiye bildirmek olan ariyf (Muhafz) byledir. Kamu grevlilerinin bir ksm ise, gvenilir (emn) ve itaat edilir (muta') kii durumundadr, bunlardan istenen adalettir. Emir (Vali), hakem (Sulh hakimi (magistrate). ve muhtesib bunun rneidir. Her trl haberde doruluk, sz ve davranlarda adalet sayesinde, btn durumlar dzgn olur;bu ikisi, birbirinden ayrlmazlar. Yce Allah: "Rabbinin sz doruluk ve adalet bakmndan tamamlanmtr. Onun kelimelerinde deitirme olmaz. Ve O, Semidir, Alimdir." (En'm, 6/115) buyurur. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BRNC BLM

Zlim Devlet Bakanlarna Yardm Etmenin Sonu Zlimleri zikrederken Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyuruyor: "Kim onlarn yalanlarn tasdik ve zulmlerine yardm ederse, o benden deildir, ben de ondan deilim, o benim havuzuma gelmeyecektir. Kim de onlarn yalanlarn tasdik ve zulmlerine yardm etmezse, o bendendir, ben de ondanm, o benim havuzuma gelecektir." (Tirmiz, Cum'a, 79; Fiten, 7, Menkb, 31; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/5, 2/95) Ayrca, Buhar ve Mslim'in Sahihlerinde yer alan hadisinde Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: "Dorulua sarln. nk doruluk mutlak hayra gtrr, mutlak hayr da muhakkak cennete gtrr. Kii doru hareket ede ede ve doruluu araya araya nihayet Allah katnda sddk (ok doru syleyen) yazlr. Sizleri yalan sylemekten iddetle sakndrrm. nk yalan sylemek erre gtrr. Fcirlik (er) de muhakkak cehenneme gtrr. Kii yalan syleye syleye ve yalan araya araya nihayet Allah katnda ok yalanc yazlr." (Mslim, Birr, 105; Ebu Davud, Edeb, 80; Tirmiz, Birr, 46; Ahmed b. Hanbel, 1/384, 393 te bunun iin Yce Allah: "eytanlarn kime ineceini size haber vereyim mi?" "Onlar, gnaha, iftiraya dkn olan herkesin zerine inerler." (uar, 26/221-222.) "Hayr, hayr! Eer o, bu davranndan vazgemezse, and olsun ki biz, onu pereminden, o gnahkr ve yalanc pereminden tutup cehenneme srkleriz." (Alak, 96/15-16.) buyurmaktadr. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BRNC BLM

Kamu Grevlerinin Ehil Olmayanlara Verilmesi Ayn Konu in Baknz.! te bunun iin, her yneticinin (veliyylemr), doru ve adaletli kiilerden yardm almas gerekir. Bu imknsz olursa, yalancl ve hakszl olsa bile var olanlar iinde en ehil olan seer. nk Yce Allah, bu dini, gnahkr ve dinden nasibi olmayan topluluklar eliyle de glendirir. (Yazar, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) "Yce Allah, bu dini gnahkr (baka bir rivayette "dinden

nasibi olmayan topluluklar") eliyle de glendirir." (Buhar, Cihd, 182; Mslim, mn, 178) hadisine gnderme yapyor. ) Vacip olan, g yetirilenin yaplmasdr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) veya Hz. mer (r.a.) yle buyurmutur: "Kim, tayin edeceinden daha ehil biri bulunduunu bilerek, birini bir topluluun bana getirirse, Allah'a, peygamberine, ve m'minlere hainlik etmi olur." te bu yzden, Hz. mer (r.a.) yle derdi: "Allahm! Gnahkrn kuvvetini ve iyinin acizliini sana ikayet ediyorum." Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve ashab, hristiyan Bizansllarn mecusleri yenilerine sevinmilerdi. Halbuki her ikisi de kfirdir, ama ilerinden biri slm'a daha yakndr. Bizansllar ve ranllar savatklarnda Yce Allah bu konuda "Rm" suresini indirdi. Olay mehurdur. Hz. Yusuf (a.s.) da byle hareket ederdi. Hem kendisi ve hem de halk kfir olan Msr firavununun veziri sfatn tayordu. Elinden geldiince adaletli ve iyi hareket etti ve imknlar lsnde onlar imana davet etti. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BRNC BLM

Kamu Hukuku Alannda lh Hukuk Ve Gelenek Kamu grevlerinin genel ve zel oluu, yneticinin yetkisi; ezamanl grler, fiil durumlar ve gelenekten karlr, eriatte bununla ilgili bir kural yoktur. Szgelii, baka bir yer ve zamanda urta hizmeti (vilyetu'l-harb) iinde yer alan bir grev, baz yerlerde ve baz zamanlarda yarglamann grevleri arasnda bulunabilir; bunun tersi de olabilir. Hisbe ve maliye grevleri de byledir. (Kalkaand'ye gre, vilyetu'l-harb, urta'nn (polis) br addr. (Subhu'l-A', 4/23). Aslnda btn bu grevler, er' grevler ve din makamlardr. Kim bu grevlerden birinde adaletli olur ve onu bilgi ve adaletle yrtrse, imknlar lsnde Allah'a ve peygamberine itaat ederse, bu kii iyilerdendir. Kim de zulmeder ve bilgisizce hareket ederse, zlim gnahkrlardandr. Bu konuda temel prensip, Yce Allah'n:

"yiler,phesiz, nimet iindedirler. Allah'n buyruundan kanlar (Ktler de) cehennemdedir." (nfitr, 82/13-14) buyruudur. Bu aklamaya gre, vilyetu'l-harb (urta), Suriye ve Msr'daki bu devrin geleneinde, elkesme, isyancnn cezalandrlmas vb. kendisinde itlaf (cann veya bir organn gitmesi) bulunan cezalarn uygulanmasna mahsustur; bazan, hrsza dayak cezas gibi, itlaf olmayan cezalar da onun grevine girebilir; kimi zaman ise, ekimeler, tartmalar ve yazl belge ve ahidi bulunmayan itham (accusation) davalarnda hkm vermek de grevi olabilir. Ayn ekilde yarg grevi, yazl belge ve tan bulunan davalara bakmak, haklarn ispat ve bu gibi konularda hkmetmek, vakf mtevellilerinin ve yetimlerin vasilerinin vb. bilinen dier ilerin durumunu denetlemek grevlerini ierir. Dier lkelerde -szgelimi Magrib lkelerinde- vli'l-harb'in herhangi bir hkmetme grevi yoktur, o sadece hkimin emrettiini icra eden biridir. Bu eski gelenee (es-sunnetu'l-kadme) uygundur. te bu konuda, mezheplerin ve geleneklerin -ilgili yerde belirtilenaklama biimleri ve dayanaklar vardr. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BRNC BLM

Muhtesibin Grevleri Muhtesibin, vult (Valiler (the governors), kudt (Yarglar (the judges) ve ehlu'd-dvan (dar birimler (the administrative officers) vb.nin grevleri arasnda bulunmayan, iyilii emretme ve ktlklerden alkoyma yetkisi vardr. Din ilerin pekou, yneticiler arasnda ortaktr. Grevi yapana, o konuda itaat vaciptir. Muhtesibin, halka be vakit namaz vakitlerinde klmay emretmesi ve klmayan dayak ve hapisle cezalandrmas gerekir; lm cezas ise bakasna aittir. mam ve mezzinleri denetlemelidir. Gerekli olan imamet haklarndan birinde noksanlk yapan veya meru ezandan ayrlan yola getirir. ciz kalmas durumunda vli'l-harb (urta), hakim ve buna yardmc olacak her otorite sahibinden yardm alr. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BRNC BLM

Namazn Anlam Ve nemi Ayn Konu in Baknz.! Ayn Konu in Baknz.! nk namaz, iyi ilerin en stndr, slm'n direidir, emirlerinin en nemlisidir ve insann iman ettiinin gstergesidir. Yce Allah namaz mira gecesi farz klm ve o gece peygamberle vastasz olarak konumu, meleklerden eli gndermemitir. Namaz, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) mmetine son vasiyetidir. Yce Allah Kur'an'da namazdan, genel bir ifadeden sonra, zel olarak sz etmitir: "Kitaba sarlanlara ve namaz klmaya devam edenlere gelince, biz o iyilerin ecrini hibir zaman yitirmeyiz." ('rf, 7/170) "Sana vahyedilen Kitab oku ve namaz kl. Muhakkak ki namaz hayaszlktan ve ktlkten alkoyar. Allah' anmak elbette en byk ibadettir. Allah yaptklarnz bilir." (Ankebt, 29/45) Yine Yce Allah, Kur'an' in eitli yerlerinde namaz sabr, zekt, hac ve cihadla yanyana zikretmitir: "Sabr ve namazla (Allah'tan) yardm isteyin. phesiz ki bu (namaz Allah'tan) korkan kimselerden bakasna (ar) gelir." (Bakara, 2/45), "Namaz dosdoru kln ve zekat verin. Kendiniz iin hayr olarak ne hazrladysanz Allah katnda onu bulursunuz. Muhakkak ki Allah yaptklarnz en iyi grendir." (Bakara, 2/110) "De ki: Namazm, ibadetlerim, hayatm ve lmm alemlerin Rabbi, Allah iindir." (En'm, 6/162) "Muhammed Allah'n elisidir. Onun yannda bulunanlar da kfirlere kar etin, kendi aralarnda merhametlidirler. Onlar rka varrken secde ederken grrsn. Allah'tan ltuf ve rza isterler. Yzlerinde secdelerin izinden nianlar vardr. Bu, onlarn Tevrat'taki vasflardr. ncil'deki vasflar da yledir: Onlar filizini yarp karm, gittike onu kuvvetlendirerek kalnlam, gvdesi zerine dikilmi bir ekine benzerler ki bu, ziraatlarn da houna gider. Allah bylece onlar oaltp kuvvetlendirmekle kfirleri fkelendirir. Allah inanp iyi iler yapanlara mafiret ve byk bir mkfat vaad etmitir." (Fetih, 48/29) "Sen de ilerinde bulunup onlara namaz kldrdn zaman onlardan bir ksm seninle beraber namaza dursun. Silahlarn (yanlarna) alsn. Bylece (namaz klp) secde edince (dier ksm) arkanzda olsun. Sonra henz namaz klmam olan dier ksm gelip seninle beraber namazlarn klsn. Ve onlar da ihtiyat tedbirlerini ve silahlarn alsnlar. O kafirler arzu ederler ki siz silahlarnzdan ve eyalarnzdan gafil olasnz da stnze birden baskn yapsalar. Eer size yamurdan bir eziyet olur, yahut hasta bulunursanz silahlarnz brakmanzda size bir gnah yoktur. Yine de tedbirlerinizi aln. phesiz Allah kafirler iin alaltc bir azab hazrlamtr." "Artk namaz bitirince ayakta, otururken ve yannz zere yatarken Allah zikredin. Mutmain olunca namaz dosdoru kln. Muhakkak namaz m minler zerine vakitli olarak farz olmutur." (Nisa,

4/102-103) Grld gibi, namaz son derece nemlidir. te bunun iin, Hz. mer (r.a.), valilerine gnderdii emirnamelerinde,: "Benim katmda, en nemli iiniz namazdr. Onu koruyan ve devaml klan, dinini korumu olur. Umursamazlk gsterenler ise onun dndakileri daha ok umursamaz." eklinde yazard. (Malik, Vukt, 6.) Ayn Konu in Baknz.! NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BRNC BLM

KNC BLM TCAR VE EKONOMK HAYATI DZENLEYEN AHLAK LKELER Doru l Ve Tart Hileli lerin Kontrol Baz Pazar Eksiklikleri Karaborsaclk NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM

Doru l Ve Tart Muhtesib, cuma ve cemaat namazlarn, doru szl olmay ve emanateleri yerine getirmeyi emreder. Yalancl, hyaneti ve bu ereveye giren l ve tartda noksanlk, imalatta, ticarette, din konularda ve benzer dier ilerde aldatma gibi ktlklerden alkoyar. Yce Allah yle buyuruyor: "Eksik lp tartanlarn vay haline!" "Onlar insanlardan kendilerine bir ey aldklar zaman tam lerler." "Kendileri bakalarna bir ey ltkleri veya tarttklar zaman eksik ler ve tartarlar." (Mutaffnn, 48/1-3), "lei tam ln de hak yiyenlerden olmayn." "Ve doru terazi ile tartn." "Halkn eyalarn deerinden drmeyin. Yeryznde bozgunculuk yaparak karklk karmayn." (uar, 26/181-183. (Bu yetlerde Hz. uayb'dan sz edilir), "Kendilerine hainlik edenleri savunma. nk Allah hainlii meslek edinmi gnahkarlar sevmez." (Nisa, 4/107), "(Yusuf dedi ki): te bu unun iindir: Bilsin ki, ben ona arkasndan hainlik etmedim. Gerekten Allah hainlerin hilesini baarya ulatrmaz." (Yusuf, 12/52. (Doru lp tartmay tavsiye eden dier yetler iin bkz. En'm, 6/152; Hd, 11/85; sra, 17/ 35). NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM KNC BLM

Hileli lerin Kontrol Buhar ve Mslim'in Sahih'lerinde, Hakm b. Hzm'dan Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem): "Alc ile satc (birbirlerinden) ayrlmadka seim hakkna sahiptirler. Bunlardan her biri doru syleyip de (meta ve bedele ait hususlar birbirine) aklarlarsa, bu al-verilerinde kendilerine bereket ihsan olunur. Eer iki taraf da (mal ile bedelin aybn) gizler ve yalan sylerse, bu al-

verilerinin bereketi giderilir." buyurduu rivayet edilir. (Buhar, By, 43; Mslim, By, 44.) Mslim'in Sahih'inde, Ebu Hureyre'den yle bir olay nakledilir: "Bir gn arda dolarken, bir yiyecek ynnn nnde duran Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) , elini yiyecek maddesinin iine daldrd. Parmana bir slaklk dedi. "Nedir bu?" diye satcya sordu. Mal sahibi: "Ey Allah'n elisi! Yamur yamt, ondan slanm olacak." deyince, Raslullah(sallallahu aleyhi ve sellem): "Herkesin grmesi iin o slak taraf ste koyamaz mydn?" dedikten sonra: "Bizi aldatan bizden deildir." buyurdu. Baka bir rivayet: "Beni aldatan benden deildir." eklindedir. (Mslim, mn, 164; Ebu Davud, By, 50; bn Mce, Ticrt, 45.) Bylece, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), aldatan kiinin mutlak anlamda din ve iman ehli ierisine girmediini aklam oluyor. Nitekim: "Zina eden m'minken zina edemez; hrszlk yapan m'minken alamaz; iki ien m'minken iemez." buyurmaktadr. (Tirmiz, mn, 100, 104; Buhar, Mezlim, 30.) Byleleri, her ne kadar kendilerini kfirlerden ayran ve ateten karan imann aslna sahipseler de, sevap elde etmeye ve cezadan kurtulmaya hak kazandran imann hakikatndan uzaklamlardr. Al-verie aldatma, kusurlar gizleme ve Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) urayp azarlad kii misali, satlan maln grnen ksmnn grnmeyenden daha gzel olmas gibi maln tedlsiyle (aybnn gizlenmesiyle) girer. Unlu mamuller, yemek, mercimek, kebap vb. gda maddesi, dokumac, terzi vb. elbise ve daha baka eyler imal edenlerin yapt imalatta da aldatma olabilir. Bunlarn aldatma, hyanet ve kusurlar gizlemelerinin yasaklanmas gerekir. Paralar, cevherleri ve triyat vb.lerini kartran kimyaclar da bu gruba girer. Altn ya da gm, anber ya da misk, cevher, za'feran, glsuyu ve dier nesneleri de imal ederler; bunlarla deta Allah'n yaratclna benzemektedirler. Yce Allah, kullarn kendisi gibi yaratabilecekleri hibir ey yaratmamtr. Bilakis Yce Allah, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) kendisinden naklettiine gre: "Benim gibi yaratmaya kalkandan daha zalim kim olabilir? Bir zerreyi yaratsnlar, bir sivrisinek yaratsnlar." buyurmutur.(Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/259, 451, 527.) Bu yzden, yiyecek, giyecek, ev vb. imalatlar ancak insanlarn araclyla yaratlmtr. Yce Allah: "Onlar iin bir delil de bizim, onlarn neslini dolu bir gemide tamamzdr." "Yine kendileri iin onun gibi binecek eyler yaratmamzdr." (Ysn, 36/41-42.) "brahim dedi ki: "A, siz kendi yonttuunuz eylere mi tapyorsunuz?" "Halbuki sizi de yaptklarnz da Allah yaratmtr." (Sfft, 37/95-96.) buyurmaktadr. Maden, bitki, hayvan gibi yaratklar, insanolunun yaratamad eylerdir. Ancak, taklit yoluyla

benzetebilirler. te bu kimyann gereidir. nk o bir taklitidir. Bu konuda yetkili kiiler, burada zikredemeyeceimiz eserler vermilerdir. Allah ve peygamberinin yasaklad riba ve kumar akidleri, bey'u'l-garar, hablu'l-habele, mulmese, mnbeze, ribe'n-nes'e (erteleme faizi) ye ribe'l-fadl (fark faizi) gibi akid trleri de ktlkler erevesine girmektedir. Ayn ekilde - nece (mteri kztrma), yani alma niyeti olmakszn alcsatc arasna girip fiyatta haksz arttrm, samal hayvann stn memesinde brakmak (musarrt) ve dier hileli satlar da bu erevededir. Yine, ister ikili, ister l olsun, maksat belli bir vade iin paralar arasnda fark olmasysa, faizli muameleler de ktlkler erevesine girer. (Bey'u'l-Garar (speculative sale): Akdin unsurlarndan biri mehul kalan sat.) (Hablu'l-Habele: Ana karnndaki yavruyu veya onun yavrusunu satmak.) (Mulmese (An aleatory transaction): Alnacak mala dokunmak suretiyle sat. Satc alcya, "mala dokunursan, aramzdaki al-veri balayc olmutur." derdi.) ( Mnbeze (saleat-atoss): lp tartmadan, belirtmeden al-veri. Satc mteriye, "Hangi mal nne attysam, aramzdaki al-veri balayc olmutur." derdi. Mulmese ve mnbeze iin bkz. Ahmed Naim-Kmil Miras, Tecrd-i Sarih, 2/244-246; M. Sofuolu, Sahih-i Mslim ve Tercemesi, 5/8-9.) ( Nece'i yasaklayan hadis iin bkz. Malik, By, 97.) kili faiz (sun'iyye), iki kii arasnda gerekleen faizdir. Szgelii, al-veri, icare (kira), muskt18 veya mzra'a17 yoluyla bor toplamak byledir. (Muskt (Crop sharing contract over the lease of a plantation); Aa birinden, emek ve bakm dierinden olmak ve meyve aralarnda bllmek zere yaplan meyva ortakl.) ( Mzra'a (Crop sharing, grain rent, champerty) Tarla birinden, emek dierinden olmak zere yaplan ortaklk.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Alcdan bor almak artyla ona sat yapmak, vade fark koyarak sat yapmak, teslim almad eyi satmak ve kendinde olmayann sat helal deildir." buyurduu sabittir. (Ebu Davud, By, 68; Tirmizi, By, 19; Tirmizi, bu hadis iin, "sahihtir" demitir.) Bir mal vadeli satp, sonra satcya iade etmek de byle bir ilemdir. Ebu Davud'un Snen'inde Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Kim bir sat iinde iki sat yaparsa, ya az olan bedeli alr, veyahut da faiz olur." buyurduu rivayet edilir.(Ebu Davud, By, 53.) l faiz (sulsiyye), alc ve satcnn aralarna faiz iin (mal faizci satn alp, sonra faiz verene vade ile satarak, sonra sahibine aracnn yararland eksik bir parayla iade eden) bir arac sokmalar ile gerekleen faizdir. Bu muamelelerin bir ksm, szgelii bu maksatla bir art ileri srlmesi, maln er' kabzdan (teslim altan) nce, er' artlar olmakszn veya -beklenmesi gerektiinden ve muamele veya bakasyla bir fazlalk yklenmesi caiz olmadndan- borcun (deyn) zor durumda olana yklenmesiyle satlmas,

mslmanlarn icmayla haramdr; belirtilen bu muamelelerin bir ksm ise baz bilginler arasnda tartmaldr. Ancak Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), sahabe ve tabi'nden sabit olan btn bunlarn haram olduudur. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM KNC BLM

Baz Pazar Eksiklikleri Satlacak mallarn piyasaya (arya) gelmezden nce karlanmas da ktlkler erevesine girmektedir. nk Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) bunu - fiyat bilmemesi dolaysyla, mal deerinin altnda satn alp mterinin satcy aldataca gerekesiyle - yasaklamtr. (Bu konudaki hadisler iin bkz. Buhar, By, 64, 68, 71; Mslim, By, 11, 19.) Bu yzden Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), arya gidip gerek fiyat rendiinde ona muhayyerlik (al-verii kabul ya da bozma) hakk vermitir. Aldatlma (gabn) durumunda muhayyerlik hakknn olduu phesizdir. Aldatlma durumu yoksa, konu bilginler arasnda tartmaldr. Bu konuda Ahmed b. Hanbel'den iki rivayet bulunmaktadr; birincisine gre, muhayyerlik hakk vardr, mam afi'nin gr de budur; ikincisine gre, gabn bulunmadndan byle bir hakk yoktur. Mustersil'in aldatlma durumunda muhayyerlik hakknn olduu, mam Malik'in, Ahmed b. Hanbel'in ve bakalarnn grdr. (Mustersil: Bilmedii ya da tecrbesi olmad iin satcya gvenip pazarlk yapmayan alc. Bu konuda bkz. Karaman, H., Mukayeseli slm Hukuku, 2/135, 145.) ar esnaf mumkis'e bir fiyatla, pazarlk yapmayan mustersil'e veya fiyat bilmeyene bundan daha fazla bir fiyatla satamazlar. (Mumkis (bargaining): Pazarlk yapan alc.) Bu, satclar iin hogrlmeyen bir davrantr. Bir hadiste: "Mustersil'in aldatlmas ribadr." buyurulur. (Beyhak, Snen, 5/349.) Bu, maln pazar dnda karlanmas gibidir. nk pazara gelmekte olan fiyat bilemez. Bu yzden Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ehirlinin kyl maln kapatp satn yasaklam ve: "nsanlar serbest braknz, Allah onlar birbiriyle rzklandrr." buyurmutur.(Mslim, By, 30; Ebu Davud, By, 45.) (Bu konudaki hadisler iin bkz. Buhar, By, 58, 64; Mslim, By, 11, 12, 18, 20-22.)

bn Abbas'a (r.a.): "ehirli, kyl maln kapatp satamaz." sznn ne anlama geldii sorulmu: "Simsar olmamas" cevabn vermitir. (Mslim, By, 19; Tirmiz, By, 19.) Bu, alcy zarara urattndan dolay yasaklanmtr. nk, mukim, insanlarn muhta olduu bir mal satmak zere gelmekte olan beklediinde, mteri bununla zarar grr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "nsanlar brakn, Allah onlar birbirleriyle rzklandrr." buyurmutur.(Mslim, By, 30; Ebu Davud, By, 45.) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM KNC BLM

Karaborsaclk nsanlarn ihtiya duyduu eyi istiflemek de ktlklerden biridir. nk, Mslim, Sahih'inde Ma'mer b. Rid'den, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem): "htikr yapan, gnahkrdr." buyurduunu rivayet eder. (Mslim, Mskt, 129, 130; Ebu Davud, By, 40, 41; bn Mce, Ticrt, 6; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/453.) Zira, karaborsac, insanlarn ihtiya duyduunu satn almaya ynelen, mal piyasaya srmeyen ve fiyatn ykseltmeyi dnen kimsedir ki bu durumuyla alclara zulmeden biridir. te bunun iin veliyyulemr'in, insanlarn zarur ihtiyac olmas durumunda kendilerinde bulunan mallar emsal deerle (kymetu'l-misl) satmaya zorlama yetkisi vardr. Szgelii, ihtiya duymad bir gda maddesi olan kii, insanlarn alk ekmesi durumunda, bu gda maddesini insanlara emsal fiyatla satmaya zorlanr. Bu yzden hukukular, yle demektedir: "Bakasnn gda maddesine ihtiya duyan, bu maddeyi ondan -mal sahibinin seim hakk olmaksznemsal fiyatyla alr; ayet mal sahibi daha fazla bir fiyatla satmaya kalkrsa sadece emsal fiyatn hak eder."

NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM KNC BLM

NC BLM KAMU YARARI VE DEVLETN SORUMLULUU 1. Narh (Tes'r) Problemi a. Caiz Narh b. Vacip Narh 2. Temel htiyalarn Garantisi: Kollektif Sorumluluk ( Hrriyetinin Snrlandrlmas) 3. Tarmn yiletirilmesi Problemi : Mzra'a 4. alma Zorunluluunda dil cret Meselesi NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM

1. Narh (Tes'r) Problemi Yaptmz bu aklamadan fiyatlarn bir ksmnn zulm ve gayr-i caiz, bir ksmnn ise dil ve caiz olduu ortaya kar. ayet fiyat insanlara zulmetmeyi -haksz olarak- bir mal rza gstermedii bir fiyatla satmaya zorlamay veya Allah'n izin verdiinden mahrum braklmay ierirse haramdr. ayet fiyat, insanlar arasnda adaleti ieriyorsa; szgelii demesi gereken bedeli emsal bedelle demeye zorlanmalar ve emsal bedelden fazlasn almas haram olandan men edilmeleri caiz, hatta

vaciptir. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM NC BLM

a. Caiz Narh Birinciye gelince, Enes b. Malik'in rivayet ettii u hadis buna rnektir: Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) zamannda fiyatlar ykselmiti. Rasulullah'a: "Narh koyup fiyatlar snrlandrsaydn." dediler. Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Fiyat ayarlayan, bolluk, darlk ve rzk veren Allah'tr. phesiz ben, -hibir kimsenin, benden talep edecei mal ve can hususundaki bir hakszlm olmadan- Allah'a kavumak emelindeyim." buyurdu. (Ebu Davud, By, 49; Tirmiz, By, 73 (Tirmizi bu hadisi sahih grmtr.) nsanlar mallarn normal bir ekilde sattklarnda, maln azl ya da nfusun artmas sebebiyle fiyatlarn ykselmesi Allah'tandr. nsanlarn sabit bir fiyatla satmaya zorlanmas, haksz bir zorlamadr. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM NC BLM

b. Vacip Narh kincisi ise, szgelii, mal sahiplerinin, insanlarn ihtiya duymasna ramen, normal deerinin

stnde satmaya kalkmas halinde, mallarn emsal deeriyle satmas gerektiidir. Tes'r'in anlam, emsal deerle satmaya zorlanmalardr. Allah'n kendilerinden istediini yapmaya zorlanacaklardr. (Tes'r (Appraisal Estimation): Devletin fiyatlar belirlemesi, narh.) nsanlarn gda ve, dier maddeleri yalnzca belli kiilerin satmasn ve bu maddelerin yalnzca onlara satlp, sonra da bunlar tarafndan satlmasn benimsemesi bundan daha ileri derecede engellenir. Bu eyay onlardan bakas satarsa, -satcdan alnan bir vazife (bedel) yznden haksz ya da fesad bulunduundan hakl olarak- engellenir. te burada onlara narh uygulamak vacip olur. Bilginlerden hibirinin tereddd bulunmakszn, mallarn ancak emsal deeriyle satabilirler, insanlarn mallarn emsal deeriyle satn alabilirler. nk onlardan bakasnn bu tr satmaktan ya da satn almaktan alkonmas, -ayet istediklerini satmas ya da satn almasna izin verilseydi- hem bu mallar satmak isteyen satclara, hem de onlardan alacaklara zulm olurdu. Zulmn btn ortadan kaldrlamadnda vacip olan, mmkn olann kaldrlmasdr. Bu gibilerde tesir tartmasz olarak vaciptir. Tes'r'in esas, mallar emsal deerle satmaya ya da satn almaya zorlanmalardr. Bu hukukun birok kuralnda vaciptir. Satmaya zorlamak ancak hakl olarak caizdir. Hakl olarak satma zorlamak eitli konularda caizdir; szgelii, gerekli borcu veya nafakay demek iin maln satlmas byledir. Ancak emsal fiyatla satn almaya zorlama ise, sadece hakl olarak caizdir. Bu eitli konularda byledir. Szgelii bakasnn gda maddesine muztar kalan, -toprak sahibinin asla fazlasyla deil, ancak emsal deeriyle sorumlu tutaca ekilde- bakasnn topranda eken ve bina yapann durumlar byledir. Bunun benzerleri oktur. zdda sirayet (extension) de byledir. Nitekim, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyuruyor: "Her kim, kendisi ile bir dieri arasnda ortak olan bir kleyi zd eder ve zda yetecek mal bulunursa, hibir aldatma ve haddi ama (eksiklik ve fazlalk) olmakszn o ahsn malnda kleye dilne kymet konulur. Klenin geri kalan hisseleri de bu ahsn malndan denip kle tamamyla zd olur. Yoksa hissesi orannda zd olmu demektir." (Mslim, Eymn, 50, 51; Ebu Davud, tk, 6; Tirmiz, Nikh, 68.) Ayn ekilde, ibadetler iin szgelimi hac leti (arac), kle, temizlik suyu gibi herhangi bir ey satn almas gereken kiinin, bunu emsal deeriyle almas gerekir. Mal sahibinden istedii fiyattan almak suretiyle, almaktan kanma hakk yoktur. Ayn ekilde nafakas kendisine dene yiyecek veya giyecek almas gereken iin de durum byledir. Normal olarak kendisine uygun yiyecek veya giyecei emsal fiyatla bulursa, istedii fiyattan verilmek zere baka birini seme hakk yoktur. Bunun benzerleri oktur. te bu yzden, -Ebu Hanife ve ona bal olanlar gibi- bilginlerin birou cretle akar veya bakasn taksim edenlerin irket kurmalarn yasaklamtr. nk, insanlar onlara muhtaken irket kurarlarsa, cretlerini ykseltirler. Yalnzca kendilerinin takdir edecekleri bir fiyatla satmak konusunda anlaan satclar, evleviyetle (a fortiori) menedilir. Ayn ekilde, insanlarn mallarn hakszca (fiyatlarn drerek) almak zere, ilerinden birisinin satn almas konusunda irket kurmakta anlatklarnda alclarn menedilmesi de evleviyetle gerekir. Yine, herhangi bir eyay (sil') satn alan veya satan grubun, satn aldklarnn fiyatn drmek zere anlap, normal fiyatnn altnda satn almalar, sattklarn normalin stnde arttrmalar ve

satn aldklarn da bu ekilde nemalandrmalar, mallar pazar dnda karlamaktan, ehirlinin kylden satn almasndan ve nece'ten daha byk bir zulm olur. (Nece (Raise up the price): Mteri kztrmak, hileli arttrm ve indirim.) Bylelikle, insanlar almaya ve satmaya muhta durumdayken, mallarn emsal bedelden daha fazlasyla satmaya ve almaya mecbur kalsnlar diye insanlara hakszlk konusunda anlam olurlar. nsanlarn ounun almaya ve satmaya ihtiya duyduu nesnenin, -alm ve satmna ihtiya genel olduundan dolay- yalnzca emsal bedelle satlmas gerekir. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM NC BLM

2. Temel htiyalarn Garantisi: Kollektif Sorumluluk ( Hrriyetinin Snrlandrlmas) nsanlarn -szgelii iftilie, dokumacla ve inaatla ihtiya duymas gibi- bazlarnn yrtmesine ihtiya duyduu meslekler de byledir. nk insanlarn yemek iin gda maddesinin, giymek iin elbiselerinin ve barnacaklar evlerinin bulunmas zorunludur. Piyasaya lke insanlarna yetecek lde elbise srlmezse, kendilerine giyim eyas dokuyacak insanlara ihtiya duyarlar. Nitekim, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) devrinde Yemen'den, Msr'dan ve Suriye'den elbise ithal edilirdi; bu blge insanlar kfir olduklar halde onlarn dokuduklarn ykamakszn giyerlerdi. nsanlarn -ister baka lkelerden piyasaya srlm, isterse kendi lkelerinin zira bir rn olsun, ki galip olan budur- gda maddesine ihtiyac vardr. Ayn ekilde, barnacaklar meskenlere ihtiyac vardr, dolaysyla inaata muhtatrlar. te bu yzden, mam afi, Ahmed b. Hanbel ve mam Gazzl, Ebu'l-Ferec bnu'l-Cevz vb. birok bilgin, bu mesleklerin (sn't) farz- kifaye olduu grndedir. nk, insanlarn yarar ancak bu ekilde tam olabilir. Aynen cihadn normalde farz- kifye, ancak -dmann bir lkeye kastet-' mesi, imamn birini gndermesi rneklerinde olduu zere- baka yapan bulunmadnda farz- ayn olmas gibi. Din bilgiyi renmek, herkesin Allah'n emrettii ve yasakladn renmesinin farz- ayn olmasndaki gibi. herkese tek tek farz olmas dnda farz- kifyedir. Nitekim Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurur: "Allah kim iin hayr dilerse, onu dinde bilgili klar." (Mslim, mre, 175.) (..) Allah'n kendisi iin hayr diledii herkes dinde bilgili olmaldr. Kim dinde bilgili olmazsa Allah onun iin hayr dilememi demektir.

Din, Allah'n peygamberine gnderdiinden ibarettir. Kiinin tasdik etmesi ve uygulamas gereken ite budur. Herkes Raslullah' (sallallahu aleyhi ve sellem) haber verdii konuda genel bir ekilde tasdik, emrettiinde ona genel bir ekilde itaat etmelidir. ayet ondan bir haber sabit olursa, bizzat onu ayrntl olarak tasdik etmelidir. Eer bir ynden belirli bir i emredilmise, buna itaat etmelidir. Ayn ekilde, llerin ykanmas ve kefenlenmesi, cenaze namazlarnn klnmas ve defnedilmeleri de farz- kifyedir. Ayn ekilde iyilii emretmek ve ktlkten alkoymak da farz- kifyedir. Btn kamu grevleri (vilyt) din niteliklidir. Emru'l-M'minn'lik, ondan daha alt mertebe olan hkmdarlk, vezirlik, ister mektup yazmak, ister gider hesab tutmak, asker veya bakalarna yaplan harcamalar yazmak olsun divan grevleri, vilyetu'l-harb (urta, polis), yarg grevi ve hisbe byledir. Bu kamu grevlerinin tm, sadece iyilii emretmek ve ktlkten alkoymak iin meru klnmtr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Medine'de yneticilerin yapt her ii yrtmekteydi. Uzak yerlere tayinler yapard. Nitekim, Mekke'ye Attb b. Esd'i, Taife Osman b. el-s', Urayne'nin kylerine Halid b. Sa'd b. el-s' tayin etmi, Yemen'e de Hz. Ali'yi Muaz b. Cebel'i ve Ebu Musa elE'ar'yi gndermitir. Ayn ekilde seriyyelere komutan tayin eder, mkelleflerden zekt mallarn tahsil etmek ve Kur'an'da belirtilen hak sahiplerine harcamak zere tahsildarlar (su't) gnderirdi. (Seriyye: 5-300 veya 400 kii civarndaki fedakrlk ve kahramanlk gsteren askeri/nc birlik.) Tahsildar (s') Medine' ye yannda yalnzca asas olduu halde dner, verecei birini bulunca Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) hibir ey getirmezdi. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) tahsildar denetler, gelir ve gider hesaplarn kontrol ederdi. Ebu Humeyd es-S'id'den rivayet edildiine gre: Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Ezd kabilesinden bnu'l-Lutebiyye adnda birini zekt tahsildar olarak tayin etmiti. Vazifesini yaptktan sonra Raslullah'n yanma dnnce: "Bu sizin, bu da bana hediye edilenlerdir." dedi. Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Bu adama da ne oluyor? Allah'n bize ykledii bir ite onu istihdam ediyoruz da 'bu sizin, bu da bana hediye edilenler' diyebiliyor. Anasnn-babasnn evinde oturup bekleseydi, ona bir hediye verilir miydi, verilmez miydi? Nefsim yed-i kudretinde olana yemin ederim ki, bu eit bir mal alnamaz. Byle bir mal alanlar, kyamet gnnde, onu boynunda tar; deveyse inleyerek, srsa bararak, koyunsa feryatla meleyerek" dedikten sonra, ellerini koltuk alt grnnceye kadar kaldrarak defa (..): Allah'm tebli ettim mi?" dedi. (Buhar, Hiyel, 15; Mslim, mre, 26, 27. (Ayn konu iin bkz. bn Teymiye, Siyaset, 73-74) Burada kastedilen, farz- kifaye olan bu ilerin, yerine getiren baka birisi olmadnda, zellikle

bakas onlardan ciz olduunda, farz- ayn olduklardr. nsanlar bir topluluun iftilik, dokumaclk veya inaatlk yapmasna ihtiya duyarlarsa, bu ii yapmak vacip olur. Veliyyulemr, yapmaktan kandklar takdirde emsal bedelle (vadu'l-misl) onlar bu ii yapmaya zorlar, insanlardan bunun stnde bir cret istemelerine, insanlarn da hak ettiklerinden daha azn vermek suretiyle onlara zulmetmelerine izin vermez. Ayn ekilde, cihad iin hazrlanm asker birlik mensuplar, topraklarnda ziraat yaplmasna ihtiya duyarsa, iftilik yapanlar bu topraklar onlar adna ilemeye zorlanr. Bu durumda asker birlik mensuplar iftilere zulmedemezler, iftiler de birlik mensuplar lehine ziraatilie zorlanrlar. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM NC BLM

3. Tarmn yiletirilmesi Problemi : Mzra'a Mzra'a (sharecropping), bilginlerin daha sahih grne gre caizdir. Mslmanlar Raslullah ve Hulefa-i Ridn devirlerinde mzra'ay uygulamlardr. Ayn zamanda Hz. Ebu Bekir, Hz. mer, Hz. Osman, Hz. Ali ve dier muhacir ailelerinin uygulamasdr. bn Mes'ud gibi byk sahabenin, Ahmed b. Hanbel, shak b. Rheveyh, Davud b. Ali, Buhar, Muhammed b. shak b. Huzeyme, Ebu Bekr b. el-Munzir ve dier hadis ehli hukukularn gr de budur. el-Leys b. Sa'd, bn Eb Leyl, Ebu Yusuf, Muhammed b. el-Hasen vb. hukukular da bu grtedir. lmne kadar Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), kardklar ekin ve meyvann yars kendisinin olmak zere Hayber'lilerle muamele (yarclk) yapmtr. Bu muamele, Hz. mer kendilerini Hayber'den srnceye kadar devam etmitir. Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) yarcl, topran imarn Hayber'lilerin yapmalar eklindeydi. Tohum da Raslullah'den deil, Hayber'lilerdendi. te bunun iin, bilginlerin iki grnden daha sahihine gre, tohumun milden (emek tarafndan) olmas caizdir; hatta sahabeden bir gruba gre tohum mile aittir. Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) yasaklad muhabere ve toprak kiralamas, toprak sahibinin (rabbu'l-ard) belli bir blmde ziraat yapmay art komasn aklamaktadr. te byle art, nas (the textual sources, Kur'an veya snnet.) ve bilginlerin icma'yla btldr. Bu art, tpk, mudrebe'de sermayedar (rabbu'l-mal) lehine belli paralarn art koulmas gibidir, byle bir art ise ittifakla caiz deildir. Zira muamelenin temeli adalettir. (Muhabere (Plantation) Sahibinin belli oranda ekin almak zere tarlay iftiye kiralamas.) (Mudrabe (Sleeping Partnership): Emek-sermaye ortakl.)

Bu muameleler, irket eitlerindendir. irket, her bir ortan tebir, yarm gibi ayi (oranl) bir pay bulunmasyla olur. Herhangi birine sabit bir ey takdir edilirse, bu adalet deil, zulm olur. Bir grup bilgin, bu ortaklklar belirsiz bir bedelle kira gibi grmtr. Onlara gre, kyas, haram klnmalarn gerektirir. Baz bilginler ise "muskt" ve "mzra'a" y haram, ihtiya dolaysyla "mudrabeyi" mubah grmtr. nk, Ebu Hanife'nin de benimsedii gibi, dirhemlerin (paralarn) kiraya verilmesi mmkn deildir. mam Malik, -eski kavlinde- afi gibi baz bilginler mutlak olarak, -yeni grnde- afi gibi bazs ise hurma ve zm musktn mubah grmtr. nk, topran aksine, aacn kiralanmas mmkn deildir. Muskta bal olarak ihtiya duyulan mzra'ay mubah grmlerdir. Szgelii mam afi'nin "toprak daha fazla olunca", ya da Malik'in "toprak te bir olunca" szlerindeki gibi, muskta bal olarak mzra'ay mubah grmlerdir. Selefin ve eitli blgelerin bilginlerinin ouna gre, bu, alma amac gden icre deil, irket gibidir. nk her ikisinin de gayesi, ortaya kan ekin ve meyvadr. Mudrebe'de olduu gibi, biri bedeniyle, teki malyla ortak durumundadr. Bunun iin, bilginlerin iki grnden daha sahihi, bu ortaklklar fsid olduunda, emsal cret (ucretu'l-misl) deil, emsal pay gerektiidir. Kr ya da nem'nn -bu gibi konularda det olduu zerete biri ya da yars gerekir. Belirlenen cret gerekmez, nk bu mal ve daha fazlasn da kaplayabilir. Fsid akidlerde, aynen sahih akidlerdeki gereklidir. Sahihte vacip olan, belirlenen cret (ucre musemmt) deil, krdan belirlenen yi paydr. Mzra'a kiradan daha esasldr, adalet ve prensiplere daha yakndr. nk nimet ve klfet dengesi bulunmaktadr. Oysa kirada (mucera), toprak sahibine cret teslim edilir. Kirac ise ekin elde edebildii gibi, edememesi de mmkndr. Bilginler bunlarn caiz olmasnda gr ayrlna dmlerdir, ama -toprak ona ikta edilsin veya edilmesin- sahih olan caiz olmalardr. Drt mezhebe mensup veya dier bilginlerden herhangi birinin "ikta'n icaresi caiz deildir" grnde olduuna rastlamadm. Mslmanlar sahabeden zamanmza kadar ikta arazisini kiralamaktadrlar. Ancak zamanmzda bazlar, yle bir gr benimser: "kta yaplan kii (mukta'), menfaate sahip olamaz, iare (ireti) topra kiraya veren kii (muste'r) yerindedir". Bu kyas iki ynden yanltr: a. Menfaat mste'r'in (reti alann) hakk deildir. Bunu ona mu'r (reti veren) balamtr. Mslmanlarn arazisinin menfaati ise mslmanlarndr. Veliyyulemr (the ruling authority) sadece bir taksim edicidir. Mslmanlar arasnda birbirlerinin haklarn datr, mu'r gibi balayc deildir. kta yaplan kii, mevkuf aleyh'in vakfn menfaatlerini elde edii gibi, istihkak hkmyle, hatta evleviyetle (a fortiori) menfaati elde eder. (Mevkuf aleyh: Kendisine vakf yaplan, the proceeds of the vaqf.)(stihkak: Bir eyin bakasna verilmesi gereken vacip bir hak olarak ortaya k; vindication (of immovable property.) Mevkuf aleyh'in -lm ihtimali bulunmakla birlikte- vakf kiraya vermesi caizdir, ne var ki bilginlerin iki grnden saha sahih olanna gre, lmyle icare feshedilir. Buna bakarak, ikta yaplan kiinin her ne kadar lm veya baka bir sebeple icare feshedilirse de, ikta topran kiraya vermesi

evleviyetle caizdir. b. Mu'r icare izni verirse, -tpk iktada olduu gibi- icare caiz olur. Veliyyulemr, ikta yaplanlara icare (leasing) izni verebilir, bu topra mzra'a veya icare ile yararlanmalar iin onlara ikta etmitir. Kira veya mzra'a yoluyla yararlanmay haram klan, mslmanlarn din ve dnyalarn bozmu olur. nk dkkanlar ve evler, meskenlerdendir. kta yaplan, bunlardan ancak icare yoluyla yararlanabilir. Tarla ve bahelerden ise, genelde icare, mzra'a ve muskt yoluyla yararlanlr . Murba'a14, mzra'ann bir eididir. Kendi lehine bunda emekilik yapana belirli bir cretle kiraya verdiinde bundan ayrlr. (Murba'a (leasing for the spring season): Bahar mevsimi iin kiralama.) Murba'ay pek az kii uygulamaktadr, nk mal zarara urayp, hibir ey elde etmeyebilir. Oysa ortaklk (mareket) bundan farkldr, taraflar nimet ve klfeti paylamaktadrlar. Bylesi adalete daha yakndr. Bunun iin salam ftrat onu seer. (sensible natures.) Btn bu meselelerin geni aklama yeri buras deildir. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM NC BLM

4. alma Zorunluluunda dil cret Meselesi Burada aklamak istediimiz, veliyyulemr'in insanlarn ihtiya duyduu iftilik, dokumaclk ve inaatlk gibi meslek mensuplarn bu mesleklerini yapmaya zorlamas durumunda emsal creti (ucretu'l-misl) belirlemesi gerektiidir. yaptrann bundan daha az cret demesine, -zorunlu olarak- i yapann da daha fazla cret almasna izin vermez. Bu vacip tes'rden biridir. Ayn ekilde, insanlar silah, kpr vb. cihad letlerini yapanlara ihtiya duyarlarsa, emsal cretle i yaptrtrlar. Hem i yaptranlarn onlara zulmetmesine, hem de i yapanlarn -kendilerine ihtiya duyulmasna ramen- haklarndan fazlasn almalarna frsat verilmez. Bu, ilerdeki narh (tes'r fi'la'ml)tr. Mallara (tes'r fi'l-emvl) gelince; ayet insanlar cihad iin bir silaha ihtiya duyarlarsa, silah yapanlarn bu silah emsal bedelle (vadu'l-misl) satmalar gerekir; silahlar ellerinde tutup, dmann saldrmasna veya mallar ihtiyac olanlara satclarn istedikleri fiyattan srmelerine frsat verilmez. ayet imam cihada gidecekleri belirlerse, onlar bu ii yapmak zorundadrlar. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Savaa arldnzda, savaa gidiniz." buyurmaktadr. (Buhar, Cihad, 1,27; Mslim, Cihd, 2.)

Yine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Mslmann zorda ve kolayda, sevinte ve zntde, bakasnn kendisine tercih edilmesi durumunda itaat etmesi gerekir." buyurmutur. (Buhar, Fiten, 3; Mslim, mre, 35, 41, 42.) Can ve malyla cihad yapmas vacip olduuna gre, cihadda ihtiya duyulan emsal bedelle satmas neden vacip olmasn? Canyla cihad yapmaktan ciz olann, bilginlerin iki grnden daha sahih olanna gre -Ahmed b. Hanbel'den yaplan rivayetin biri de bu ekildedir-, malyla cihad yapmas gerekir. Yce Allah malla ve canla cihad Kur'an'n birok yerinde emretmitir. Yine Yce Allah: "O halde gcnzn yettii kadar Allah'tan korkun, dinleyin, itaat edin, kendi iyiliinize olarak harcayn. Kim nefsinin cimriliinden korunursa ite onlar kurtulua erenlerdir." (Tegbun, 64/16.) buyurmaktadr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de: "Size bir ii emrettiimde, gcnz yettiince onu yerine getirin." buyurur.(Buhar, 'tism, 142; Mslim, Fezil, 183.) Bedenle cihaddan ciz kalandan malla cihad ykmll dmedii gibi, malla cihaddan ciz olandan da bedenle cihad ykmll dmez. Yatalak hastalk ya da yallk dolaysyla hacca gitmekten ciz olann kendi adna hacca gidecek kiiye malndan pay ayrmay vacip klan, malyla g yetirene vacip klm olur. Bu gr ise, ak bir biimde elikilidir. (Hisbe'nin Arapasn yayma hazrlayan Muhammed Zuhr en-Neccr, metnin yle olmas gerektiini belirtiyor: "Herhangi bir sebeple ciz kalana hacc vacip klp, her ikisi de herhangi bir ekilde gc yetene farz olmakla birlikte, aynsn cihadda farz klmayan, elikiye dm olur.") Ayn ekilde, evlerde tme ve ekmek yapmaktan ciz olmalar dolaysyla, insanlarn kendileri iin tecek veya ekmek haline getirecek olanlara ihtiya duymalar da byledir. Nitekim, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) devrinde Medine halk byleydi. Hem cretle tecek ve ekmek yapacak, hem de un ve ekmek olarak satacak kimseleri yoktu, tahl olarak satn alrlar, evlerinde trler ve ekmek yaparlard, tes're ihtiya duymazlard. Hububat getiren onu satar insanlar da piyasaya sunandan satn alrlard. te bunun iin, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Malm piyasaya sunan (clib) rzklandrlmtr, karaborsac (muhtekir) ise mel'undur." (bn Mace, Ticrt, 6; Darim, By, 12.), "htikr yapan gnahkrdr." (Mslim, Mskt, 129, 130; Ebu Davud, By, 40, 41; bn Mce, Ticrt, 6; Ahmed b. Hanbel, 1/31, 2/33, 3/ 453.) buyurmutur. Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) kafzu't-tahhn- (deirmenci lei) yasakladyla ilgili rivayet, zayf bir hadistir, hatta btldr. (Kafzu't-Tahhn (deirmenci lei) Un yaptracak olann budayn deirmeneciye verip, deirmencinin de cretini undan almas meselesi; Hanef fkhnda ok tartlm bir problemdir.) nk, insanlar ihtiya duymadndan o devirde Medine'de deirmenci ve frnc yoktu. Nitekim, mslmanlar eitli lkeleri fethettiklerinde, iftilerin hepsi kfirdi. nk mslmanlar cihadla

ilgileniyorlard. te bunun iin, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Hayber'i fethettiinde, -ziraatilik yerlemeyi gerektirdiinden- sahabenin ziraatilik yapamamas dolaysyla, yarya ziraatilik yapmak zere bu ehri Yahudilere verdi. Hayber'i fethedenler, Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) aa altnda bey'at eden Bey'atu'r-Rdvn halkyd. Saylar bindrtyz kadard, Ca'fer'le birlikte Habeistan'dan dnenler de onlara katld. Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) Hayber topram aralarnda paylatrdklar da bunlardr. ayet onlardan bir ksm ziraatilik iin burada yerleseydi, kendilerinden bakasnn yerine getirmeyecei dinin yararlar ortadan kalkard. Hz. mer (r.a.) zamannda, lkeler fethedilip, mslmanlar oalnca Yahudilere ihtiyalar kalmad, onlar srdler. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Sizi burada dilediimiz srece (bir rivayete gre "Allah sizi tuttuu srece") tutarz." buyurmutur. (Buhar, Cizye, 6; Mslim, Muskt, 6; Malik, Muskt, 1.) Vefat srasnda da oradan karlmalarm emretmiti. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurdu: "Yahudileri ve hristiyanlar Arap yarmadasndan srnz." (Buhar, Cizye, 6; Mslim, Vasiyyet, 20; Drim, Siyer, 54.) Bu sebeple, Muhammed b. Cerr et-Taber gibi bir grup bilgin, kfirlerin ancak mslmanlar kendilerine ihtiya duyduklarnda mslmanlarn lkelerinde cizyeyle oturtulabilecekleri, kendilerine ihtiya duyulmadnda Hayber halk gibi srlecekleri grn benimsemitir. Bu konu, yeri buras olmayan tartmal bir konudur. Bu aklamalardaki gaye, insanlarn deirmenci ve frnclara ihtiyalarnn iki ekilde olduudur: a. Evdekiler iin ten ve ekmek yapan kimseler gibi, imalat yapmalarna ihtiya duymalar. Bu kiiler cret almaya hak kazanrlar. Kendilerine ihtiya duyulmas halinde, dier meslek mensuplar gibi sadece emsal creti alabilirler. b. malat ve satlarna, ihtiya duymalar. Bylelikle, insanlarn piyasadan almaya ihtiyac dolaysyla hububat alacak, tecek ve piireceklere, ekmek olarak satacaklara ihtiya duyarlar. ayet bunlarn, insanlarn ihtiyac olmakla birlikte, piyasaya sunulan hububat satn alp, un ve ekmek olarak diledikleri fiyatla satmalarna frsat verilirse, bu byk bir zarar olur. Bunlar, drt mezhep imam ve mslman bilginlerin ouna gre, ticaret zekt demekle mkellef tccardr. Ayn ekilde, satarak kr etmek gayesiyle bir ey satn alan, ister onda bir i yapsn veya yapmasn, bir yiyecek, bir elbise veya hayvan satn alsn, ister bunlar bir lkeden yolcu, talebin artmas vaktine kadar elinde tutup bekleten biri olsun, isterse dkkn sahipleri gibi srekli devir-teslim (srm) yapan biri olsun, btn bunlarn hepsine ticaret zekt demek vaciptir. nsanlarn ihtiya duymalar dolaysyla, un ve ekmek yapmalar gerektiinde, -nceden de getii gibi- bunu yapmaya mecbur edilirler ya da belirli biri mecbur edilmeksizin insanlarn ihtiya duyduklarn gnll olarak yaparlar. Her iki durumda un ve hububata narh konur. Hububat, unu, ekmei hem kendilerine, hem de insanlara zarar verilmeksizin, normal kr salayarak emsal cretle satabilirler. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM

NC BLM

DRDNC BLM NARH KONUSUNDA TARTIMALAR Piyasa Fiyatndan Sapmalar Tavan Fiyatn Belirlenebilmesi Tes'rin Mutlak Olarak Yasak Olduunu Benimseyenlerin Hatas zel Ve Kamusal htiyalarn Karlanmas Allah Haklar Ve Kul Haklar zel htiyalar Ve Toplumun Sorumluluu Piyasa Fiyat Ve dil Fiyat Kamu Yarar Asndan Tes'r NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM

Piyasa Fiyatndan Sapmalar Bilginler / alimler tes'r (narh) konusunda iki meselede gr ayrlna dmtr; 1. Yksek bir fiyat bulunup, bazlar bunun da stnde satmak istediklerinde, Malik'in mezhebine gre arda bundan menedilirler.

Daha dk fiyata satma meselesinde, maliklerin iki gr vardr; mam afi, Ahmed b. Hanbel'in mezhebine mensup Ebu Hafs el-Akber (el-Ukber), kad Ebu Ya'l, e-erf Ebu Ca'fer, Ebu'l-Hattb, bn Akl ve dierlerine gre ise menedilirler. mam Malik, Muvatta adl eserinde Yunus b. Seyf'ten, onun da Sa'd b. el-Msseyyeb'den rivayet ettii u olay delil olarak ileri sryor: Hz. mer, arda kuru zm satan Htb b. Eb Belta'a'ya urad. mer ona: "Ya fiyat arttrrsn, ya da armzdan uzaklatrlrsn." dedi. (Malik, Muvatta, By, 57.) mam afi ve onun grndekiler ise, afi'nin u rivayetiyle ona cevap verirler: ed-Derverd' den, Davud b. Salih et-Temmr'dan, el-Kasm b.Muhammed'den, mer'den rivayet edilir: Hz. mer, el-Musall arsnda ilerinde kuru zm olan iki uval bulunan Htb'a urad. Fiyatn sordu. Her bir dirhem iin iki mudd2 artrmasn istedi. (Mudd: Haneflere gre 1.032 litre, 815.39 gr.; ounlua gre 0.687 litre, 543 gr.) Hz. mer, Htb'a unlar syledi: "Taif'ten kuru zm ykl bir kervan geliyor. Onlar senin fiyatn gznnde bulundurulan Ya fiyatn ykselt, ya da kuru zmn evine koyar, dilediin zaman satarsn." Hz. mer, eve dnnce kendisini sorgulad. Sonra evinde bulunan Htb'a geldi ve yle dedi: "Sana sylediim, bir bilgim dolaysyla deildir ve bir kaza (balayc durum) da deildir. Bu, kendisiyle blge halknn iyiliini istediim bir eydir. Nerede istersen orada sat, kaa istersen o kadara sat.". mam afi yle diyor: "Bu hadis, Malik'in rivayet ettiine aykr deildir. Ne var ki, o, hadisin bir ksmm rivayet etmitir veya ondan rivayet eden byle rivayet etmitir. Bu ise, hadisin ban ve sonunu bir araya getirmitir. Ben de onu benimsiyorum." nk insanlar, mallarna ok baldrlar. Onlarn mallarnn tamamm veya bir ksmn kendilerine gerekli olan durumlar dnda rzalar olmakszn kimse alamaz; bu ise o zorunlu durumlardan deildir. mam Malik'in gryle ilgili olarak Ebu'l-Veld el-Bc yle diyor: "Dk satann uymas istenen, insanlarn ounun uygulad fiyattr. Bir veya az sayda kii fiyat drmekte ounluktan ayrlrlarsa, ounluun fiyatna uyum salamalar emredilir. nk, esas alman, ounluun durumudur, satlan mallar da buna gre deerlendirilir." bnu'l-Kasm, Malik'ten "nsanlar, be iin cezalandrlmaz." eklinde rivayet ediyor. Diyor ki: "Bence bu konuda arlarn durumuna bakmak gerekir." arda fiyat arttrana ceza verilir mi? Yani, dk fiyatla verene uyguland gibi, mesel satlan mal

kadar dirhemle ceza uygulanr m? Ebu'l-Hasen el-Kassr el-Malik yle diyor: "Bilginlerimiz, Malik'in 'Fakat fiyat kim indirirse' z hakknda ihtilaf ettiler. Badad'llar der ki: 'Bakalar sekizini satarken, beini bir dirheme satan kastetti.' Msr'llardan bir grup: 'Bakas beini atarken, sekizini satan kastetti' derler. Bence, her iki durum da yasaktr. nk, insanlar be satarken, sekiz satan, ar halknn alm-satm dzenini bozar. Hatta bu kavga ve dmanla gtrebilir. Hepsinin yasaklanmasnda yarar vardr." Ebu'l-Veld unlar sylyor: "phesiz ki bu, ar esnafyla ilgili hkmdr. Maln piyasaya srene (Clib, ithalatya) gelince, imam Muhammed'in rivayet ettii "Muvatta" kitabnda 'Maln piyasaya sunann arda dierlerinden daha aaya satmas yasaklanamaz.' ifadesi yer alr. bn Habb ise: 'Buday ve arpa dndakiler, ancak dierlerinin fiyatyla satlr, bu fiyata uyulmazsa ardan karlr.' Buday ve arpa calibi ise, diledii gibi satabilir, ancak kendileriyle ilgili olarak ar halknn hkm geerlidir. Bazlarna izin verilirse, fiyat konusunda serbest braklrlar. zin verilenler oksa, kalan iin ister onlar gibi satn, isterseniz ayrlp gidin denir." bn Habb yle diyor: "Bu yensin yenilmesin mekl (llen) ve mevznde (tartlan) geerlidir. nk, dierleri arasnda bir benzerlik bulunmadndan dolay tes'ri mmkn deildir." Eb'l-Veld der ki: "Mekl ve mevzun eit olduklarnda, demek istiyor. ayet farkl olursa, kaliteliyi satann, daha kty satanla ayn fiyata satmas emredilemez." NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM DRDNC BLM

Tavan Fiyatn Belirlenebilmesi Tes'r konusunda bilginlerin gr ayrlna dt ikinci mesele, insanlar vacip olan yerine getirmekle birlikte, ar halknn aamayacaklar bir snrn belirlenip belirlenemeyecei konusudur.

Bilginlerin ou, hatta mehur grnde bizzat mam Malik, bu durumu kabul etmez. Bu gr bn mer, Salim ve el-Kasm b. Muhammed'den de rivayet edilir. Ebu'l-Veld; Sa'd b. el-Mseyyeb, Rab'a b. Eb Abdirrahman ve Yahya b. Sa'd'den tavan fiyat belirlenebileceini -szlerini zikretmeksizin- rivayet eder. Eheb, Malik'ten: "Sahibu's-Sk"un, kasaplarn satt koyun eti iin 1/3 "rtl" , deve eti iin yarm rtl eklinde narh koyabilir, buna uymazlarsa ardan karlrlar." grn nakleder. ("Sahibu's-Sk": ar yneticisi (the master of the market). (Rtl: 407.695 gr.) Der ki: "Satn almalarn uygun grd miktar iin narh konmasnda bir beis yoktur. Ama ardan uzaklamalarndan korkarm." Bu gr benimseyenler, bunun, fiyatn ykseltilmesini ve durumlarnn bozulmasn nlemek suretiyle, insanlarn yararna olduunu belirtirler. nsanlarn sata zorlanmayp, veliyyulemr'in alc ve satc lehine uygun grd yarara gre belirledii fiyat dnda satmaktan alkonacaklarn ifade ederler. Satcnn kr etmesi yasaklanamaz, onun da insanlara zararl olmasna izin verilmez. ounluk ise, daha nce geen ve Ebu Davud ve bakalarnn da el-Ala b. Abdirrahman'dan, o babasndan, babasnn da Ebu Hureyre'den rivayet ettii hadisi delil olarak ileri srer: Bir adam Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) gelerek: "Ey Allah'n elisi! Narh koysana!" dedi. Raslullah: "Hayr, Allah'a dua ederim" cevabn verdi. Adam, yeniden geldi ve: "Ey Allah'n elisi! Narh koysana!" dedi. Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Fiyatlar ykselten ve dren Yce Allah'tr. Ben de bakasna ait haksz bir mal olmakszn Allah'a kavumak emelindeyim." buyurdu. (Ebu Davud, By, 49; Tirmizi, By, 73.) Derler ki: "nsanlarn vacip olmayan bir sata zorlanmas ya da er'an mubah klmandan engellenmesi onlara zulmdr; zulm ise haramdr." Caiz grenlere gre bunun niteliine gelince, bn Habb yle diyor: "mam, bu eyin ar halkndan ileri gelenlerini toplamal, doruluklarn gstermek iin bakalarn hazr bulundurmaldr. Onlara 'Nasl alyorsunuz? Nasl satyorsunuz?' diye sormaldr. Raz oluncaya dein, onlarn ve halkn yarar bulunan noktaya kadar indirim yapmalarn salar. Tes're zorlanmazlar, ama gnll olarak buna ynlendirilirler. Cevaz verenler de zaten bu ekilde izin vermilerdir." Ebu'l-Veld yle diyor:

"Bunun gerekesi, bu yolla, onun, alc ve satclarn yararlarn bilme imknn elde etmesidir. Bu konuda satclarn ayakta durabilecei ve insanlara zarar vermeyecekleri bir kr belirler. Bu konuda onlar iin bir kr olmayan fiyat rzalar bulunmakszn belirlemesi, fiyatlarn bozulmas (fesdu'l-es'r) (black-marketing.), temel gda maddelerinin (akvt) saklanmas ve insanlarn mallarnn telef edilmesi sonucunu dourur." Derim ki: Bilginlerin tartma konusu ettii ite budur. nsanlarn satmalar gerekenden kanmalarna gelince, ite bu durumda vacibi yapmalar emredilir, yapmazlarsa cezalandrlrlar. Ayn ekilde, emsal bedelle (semenu'l-misl) satmas gerekip daha fazlas olmadka satmaktan kananlarn da vacip olan yapmas emredilir, yapmamas durumunda hi phesiz cezalandrlrlar. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM DRDNC BLM

Tes'rin Mutlak Olarak Yasak Olduunu Benimseyenlerin Hatas Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem): "Fiyat ayarlayan, bolluk, darlk ve rzk veren Allah'tr. phesiz ben, -hibir kimsenin, benden talep edecei mal ve can hususundaki bir hakszlm olmadan- Allah'a kavumak emelindeyim." (Ebu Davud, By; 49; Tirmiz, By, 73.) hadisine dayanarak tes'ri mutlak olarak yasaklayanlar hataldrlar. nk, bu zel bir olaydr (kadyye mu'ayyene), genel bir sz deildir. Bu olayda, vacip bir sattan veya iten kanan, ya da emsal bedelden daha fazlasn isteyen herhangi birisi yoktur. Bilindii gibi, det olduu ekilde sahibi mal piyasaya arz edip, insanlar bu mala ar talep duyduklarnda narh konmaz. Belirttiimiz gibi, Medine'de, satlan gda maddeleri ounlukla dardan gelirdi, bazan orada ekilen bir eyde satlabilirdi, burada yalnzca arpa ekilirdi. Alc ve satclar belirli kiiler deildi. Orada bir ie veya satma zorlanmas iin, insanlarn kendisine veya malna ihtiya duyduu herhangi bir kimse yoktu. Bilakis, mslmanlarn hepsi ayn cinstendi, hepsi Allah yolunda cihad ederdi. Mslmanlardan ergenlik ana ulaan ve gc yetenlerin hepsi savaa kard. Her biri canyla ve malyla ya da zekt ve fey'den verilenler ve bakasnn hazrladyla savard. Satclarn emtiasn yalnzca belirli bir cretle satmaya zorlanmalar, haksz bir zorlama olurdu. Satn kendisine zorlamak caiz olmadna gre, fiyatn belirlenmesi de ayn ekilde caiz olmazd.

Bir eyi satmas kendisine den kiiye gelince, bu Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) kendisi iin fiyat belirledii, bu fiyat uygulayan ve narh konan kii gibidir. Buhar ve Mslim'de yer alan rivayete gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: "Her kim, kendisi ile bir bakas arasnda ortak olan bir kleyi zd eder ve zd yetecek mal varsa, hibir eksiklik ve fazlalk olmakszn o ahsn malnda kleye dilne kymet konur. Klenin geri kalan hisseleri de bu ahsn malndan denip kle tamamyla zd edilir." (Mslim, Eymn, 50, 51; Ebu Davud, tk, 6.) Klenin hrriyetini tamamlamak iin, ortann zd etmedii payn zd etmeye malik olmas vacip olunca, klenin btn dil ve tam bir ekilde deerlendirilmek ve deerinden pay verilmek suretiyle, fiyat (vad) belirlenir. Malik, Ebu Hanife ve Ahmed b. Hanbel gibi bilginlerin ouna gre, ortan hakk yarsnn deerinde deil, deerinin yarsndadr. te bu sebeple, bu bilginler ortaklardan biri isteyince taksimi mmkn olmayanlarn satlacan ve bedelinin blleceim, kamann satmaya zorlanacan benimser. Baz malikler bunu icma olarak anlatr. Bu sahh hadisin de belirttii gibi, ortan hakk deerinin yarsndadr. Ortan hakknn verilmesi, ancak tmnn satlmasyla mmkn olur. Sri (lawgiver), ortan ihtiyac dolaysyla bir eyin mlikinin mlknden emsal bedelle (vadu'l-misl) karlmasn vacip kldna ve malikin deerinin yarsndan fazlasn isteme hakk bulunmadna gre, muztarn yiyecek, giyecek vb,ne ihtiyac gibi, ihtiyac bu paynn zd edilmesine ihtiyacndan dolay daha fazla olann durumu nedir? te, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem), tmnn emsal deerinin (kymetu'l-misl) belirlenmesini emretmesi, gerek bir tes'rdir. Ayn ekilde, ortaklk ve taksim (mukseme) zararndan kurtulmak iin, ortan, fazla deil, alcnn dedii ayn bedelle mef'un (uf'a konusu tanmazn) yarsn onun elinden almas caizdir. Bu, snnetten ok sayda delil ve bilginlerin icmayla sabittir. Bu, bir kii iin tamamlama yararn elde etmek gayesiyle, fazla deil, emsal bedelini demeye zorlama olduuna gre, bundan daha bynn durumu nasldr? Ortana istedii fiyata satma hakk yoktur. Hatta, kendine mal olan bedelden daha fazlasn ortaktan isteme hakkna sahip deildir. Gerekte bu, bir eit tevliyedir. nk, tevliye (Al fiatna sat.), alcnn elindeki mal kendine malolan fiyatla bakasna vermesi durumudur. Bu, emsal fiyatla sattan daha ileridedir. Bununla birlikte, alc, orta dndaki birine satmaya zorlanamaz, ona istedii gibi satabilir. nk, bu yabancnn onu satn almaya ihtiyac, ortanki gibi deildir. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM DRDNC BLM

zel Ve Kamusal htiyalarn Karlanmas Bir topluluun barnacaklar baka bir yer bulamadklarnda birinin evinde oturma zorunluluu olursa, bu kiinin o topluluu evinde oturtmas gerekir. Ayn ekilde, souktan korunacaklar elbiselerin, ya da yemek piirecekleri, ev yapacaklar veya su iecekleri letlerin ireti verilmesine ihtiya duyduklarnda da bunlar karlksz olarak vermesi gerekir. Su ekecekleri bir kovann, yemek piirecekleri bir tencerenin ya da kazacaklar bir ayak keserinin ireti verilmesine ihtiyalar olursa, fazlasyla deil, emsal cretle (ucretu'l-misl)) vermesi gerekir mi? Bu konuda -Ahmed b. Hanbel'in ve dierlerinin mezhebinde- bilginlerin iki gr vardr. Sahih olan, Kur'an ve snnetin de gsterdii gibi, sahibinin bunlarn yararna veya bedeline ihtiyac yoksa, karlksz vermenin vacip olduudur. Yce Allah yle buyurur: "Vay o namaz klanlarn haline ki: Onlar kldklar namazdan gafildirler (namazn deerine aldr etmezler). Onlar gsteri yaparlar. Onlar (ireti olarak) basit eyleri dahi vermezler. (zekat yemezler)." (Mn, 107/4-7.) bn Mes'ud'dan nakledildiine gre, yle demitir: "Mn'u (basit eyleri), kovann, tencerenin ve baltann (ayak keserinin) ireti verilmesi olarak deerlendirirdik." (Ebu Dvud, Zekt, 32.) Buhar ve Mslim'de, Raslullah'dan (sallallahu aleyhi ve sellem) atla ilgili olarak yle buyurduu rivayet edilir: "O kimisi iin ecirdir, kimisi iin (fakirlik ve ihtiyacna) bir perdedir, bazsna da boynunda bir vebaldir." (Buhar, Cihd, 48; Mslim, Zekt, 24.) Yine Buhar ve Mslim'de Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurduu nakledilir: "Su (veya st) kovasnn ve erkek develeri ihtiyac olanlara tohumluk iin ireti verilmesi devedeki haklardandr." (Buhar, Mslim; Zekt, 27; Darim, Zekt, 3.) Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) erkek at ve deve iin, dii at ve deve sahibinden cret almay yasaklad sabittir. (Buhar, cre, 21; Ebu Davud, By, 40.) Buhar ve Mslim'de Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurduu rivayet edilir: "Sizden biriniz, komusunu, kendi duvarna bir aa ba (hatl) koymasn engellemesin." (Buhar, Mezlim, 20; Mslim, Muskt, 136.) Bu menfaatin balanmas gerektii, Ahmed b. Hanbel ve dierlerinin grdr.

Toprak sahibine bir zarar vermeksizin bakasna ait bir topraktan su geirme ihtiyac dounca, toprak sahibi buna zorlanabilir mi? Bu konuda bilginlerin iki gr, Ahmed b. Hanbel'den iki rivayet vardr. Bu konudaki haberler, Hz. mer'den (r.a.) nakledilir. el-Muhenna'a yle demitir: "Karnnn stnden de olsa, onu oradan aktacaz.". Sahabe ve tabinden birouna gre, znet eyasnn zekt, ireti olarak verilmesidir. Bu, ayn zamanda Ahmed b. Hanbel ve bakalarnn, iki aklama eklinden biridir. Balanmas gereken menfaatler iki eittir: 1. Menfaatlerin bir ksm, atta, devede ve znet eyasnn ariyet verilmesinde belirttiimiz gibi, maln hakkdr. 2. Menfaatlerin bazs ise, insanlarn ihtiyac dolaysyla vacip olur. Ayn ekilde, beden menfaatlerden, szgelii insanlara ilim retmek ve fetva vermek, ahitlik yapmak ve aralarnda hkmetmek, iyilii emretmek, ktlkten alkoymak, cihad etmek vb. beden menfaatlerden yararlandrma, ihtiya durumunda vacibtir. Muhtalarn mallarn menfaatlerinden yararlandrlmalarnn vacip olmas engellenemez. Yce Allah yle buyurur: "Ey iman edenler! Belirli bir vakte kadar (aranzda) borlandnz zaman onu yazn. Aranzda bir katip adaletle yazsn. Katib, Allah'n kendisine rettii gibi yazmaktan ekinmesin ve yazsn. Borlu olan da (borcunu) yazdrsn ve Rabbi olan Allah'tan korkup ondan hibir ey eksiltmesin. Eer borlu; sefih, yahut zayf, yahut yazdrmaya gc yetmeyen kimse ise (onun yerine) velisi adaletle yazdrsn. (Bor ve alacak yazlrken) erkeklerinizden iki de ahid bulundurun. Eer iki erkek olmazsa, raz olacanz ahidlerden bir erkekle, birinin yanlmas halinde, dierinin ona hatrlatmas iin iki kadn yeter. ahidler (ehadet iin) arldklarnda ekinmesinler. Kk olsun byk olsun, borcu sresiyle birlikte yazmaktan enmeyin. nk bu, Allah katnda daha adaletli, ehadetin doru olmasna ve phelerin ortadan kalkmasna yardmcdr. Ancak aranzda yaptnz (pein paral) bir ticaret olursa onu yazmamanzda size bir gnah yoktur. Alveri yaptnzda ahit tutun. Katibe de, ahide de zarar verilmesin. Eer (byle birey) yaparsanz muhakkak o sizin iin fsktr. Allah'tan korkun. Allah size retiyor. (phesiz ki) Allah, hereyi hakkyle bilendir." (Bakara, 2/282.) ahitlik iin cret alnmas konusunda bilginlerin drt gr vardr; bunlar, Ahmed b. Hanbel ve bakalarnn drt aklama eklidir: 1. Mutlak olarak caiz deildir, 2. Ancak ihtiya halinde caiz olabilir, 3. Caizdir; ancak, bizzat kendisinin ahitlik yapmas gerektiinde caiz deildir. 4. Caizdir; ayet i (amel) srasnda cret alrsa, eda srasnda alamaz. Btn bunlarn zel aklanma yerleri vardr. Buradaki gayemiz, malikin ya emsal bedel (semenu'l-misl) veya satn ald bedel gibi belirlenen bir

bedelle (semen mukadder) maln satmas gerektii eklinde eitli konularda snnet delili bulunduundan fiyat belirlemenin (takdru's-semen) mutlak olarak haram olmad neticesine ulamaktr. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM DRDNC BLM

Allah Haklar Ve Kul Haklar Ayn Konu in Baknz.! Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) zd eden ortan payn satn alma konusundaki klenin deerini belirleme emri hrriyeti tamamlamak iindir; bu, Allah hakkdr. nsanlarn genel bir ihtiya duyduu konuda hak, Allah'a aittir. te bu sebeple, bilginler, bylesini, kullarn haklar (hukuku'l-demiyyn) ve hadleri (huddu'l-demiyyn) deil de, Allah'n haklar (hukkullah) ve hadleri (huddullah) olarak kabul ederler. Szgelii, camilerin haklar, fey' mal, zektlar, ihtiya sahiplerine ve kamu yararna vakf vb. byledir. Yine, isyancln, hrszln, zinann, arap imenin cezalandrlmas (hadler) da bu gruptandr. Mal yznden bir kiiyi ldren, bilginlerin ittifakyla zorunlu olarak (hatmen) ldrlr, bu konuda maktuln miraslarnn af yetkileri yoktur. Aralarndaki bir husmet gibi zel bir garaz dolaysyla bir kiiyi ldrmek ise byle deildir: Bu, maktuln velilerine aittir. Bilginlerin ittifakyla, isterlerse katlederler, isterlerse affederler. nsanlarn yiyecek, giyecek vb. ne ihtiyac kamu yararyla ilgilidir. Buradaki hak zel bir kiinin deildir. Bunlarda satmas gereken mal iin emsal fiyatn (semenu'l-misl) belirlenmesi, hrriyetin tamamlanmas iin belirlenmesinden daha stndr. Ancak hrriyetin tamamlanmas, zd eden ortaa der. ayet fiyat belirlenmezse, dier ortan dilediini istemesiyle zarara uranlr. Oysa burada insanlarn hepsinin kendilerine yiyecek ve giyecek satn almas zorunludur. ayet eyasna ihtiya duyulan kiiye diledii gibi satma frsat verilirse, insanlarn zarar daha byk olur. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM DRDNC BLM

zel htiyalar Ve Toplumun Sorumluluu te bunun iin hukukular, "nsan bakasnn malna muztar kalrsa, mal sahibinin bu mal emsal fiyatyla (semenu'l-misl) vermesi gerekir." demektedirler. Satmas gerekenle gerekmeyen arasnda bir ayrm yapmak gerekir. Mezhep imamlarnn muvaza-y (deiimi) vacip klmaktan ve narhtan en uzak olan, mam afi'dir. Bununla birlikte o, malna muztar kalman kiinin bunu emsal fiyatla (semenu'l-misl) muztar kalana vermesi gerektii grndedir. nsanlarn ihtiyac olmas durumunda tes'rin cevaz konusunda afi hukukular gr ayrlna dmlerdir. Bu konuda iki grleri vardr. Ebu Hanife yanls hukukular, yle demektedirler: "Sultan, ancak kamu zarar sz konusu olmas durumunda narh koyabilir. Muhtekir'in durumu hakime gtrldnde, bu konudaki fiyat gz-nnde tutarak kendisinin ve ailesinin azndan arta kalan satar, ihtikr yapmasn yasaklar. ayet tccar hakime ikinci kez dava edilirse, onu nlemek (zecr) veya insanlarn zararn ortadan kaldrmak iin hapseder ve takdir ettii bir ceza verir. Eer gda maddesinin sahipleri, deeri fahi bir ekilde aarlar ve hakim de insanlarn haklarm ancak narhla koruyabilirse, bilirkiilere (ehlu'r-re'y ve'l-basre) danarak narh koyar. Narh koyduktan sonra herhangi birisi fiyat aarsa, onu narha uymaya mecbur eder." Bu, Ebu Hanife'nin gr asndan ok aktr; zira, hr bir insana hacr konamayaca grndedir. Belirli kiilere hacr konmas dnda, Ebu Yusuf ve mam Muhammed'e gre de byledir. mam'n belirledii fiyatla satann bu ilemi sahihtir, nk tehdit altnda deildir. (hacr: Kstlama (interdiction of a freeman) Acaba, karaborsacnn stok ettii gda maddesini rzas olmakszn hakim (kad) satabilir mi? Bunun, borlunun mal hakknda bilinen ihtilaf gibi olduu sylenmitir. Bazlar ite burada ittifakla satabilir demektedirler; nk, Ebu Hanife, hacr' kamu zararnn ortadan kaldrlmas iin benimsemektedir. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM DRDNC BLM

Piyasa Fiyat Ve dil Fiyat Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) devrinde fiyat ykselince, narh koymasn istediler, ancak o bundan kand. Yannda gda maddesi bulunup, satndan kaman olduu belirtilmemitir. Bilakis, gda maddesi satanlarn ou, bunlar dardan getirmekte ve arya girince satmaktaydlar. Ne var ki, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem),ehirlinin kyl maln kapatmasn ve onun simsar olmasn yasaklamtr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyuruyor: "nsanlar braknz, Allah onlar birbirlerinden rzklandrr." (Mslim, By, 30: Ebu Dvud, By, 45.) Bu hadis, Raslullah'dan (sallallahu aleyhi ve sellem) birka ekilde sabittir. Fiyat (piyasay) bilen ehirlinin, emtiay dardan getiren kylye araclk etmesini yasaklamtr. nk, insanlarn ihtiyacn bilerek beklerse, alcya fiyat ykseltir. Her ne kadar veklet, genelde mubah ise de, insanlarn zararna olarak fiyat ykseltildiinden kylye araclk etmesini yasaklaRaslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) dardan mal getirenleri karlamay yasaklamtr. Bu, Sahih'te birok ekilde sabittir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) satcya, arya indiinde seim hakk tanmtr. Bu sebeple, hukukularn ou, emsal fiyatn altnda ve aldanma oluu dolaysyla satc zarar grdnden tr yasaklad grndedir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) bu satcya seim hakk tanmtr. Ancak, bu seim hakki, mutlak mdr, yoksa aldanmas durumunda m sz konusudur? Bu konuda bilginlerin iki gr vardr, Ahmed b. Hanbel'den her ikisi de rivayet edilmektedir. Daha ak olanna gre, seim hakk, aldand zaman sz konusudur. kinciye gre, mutlak olarak bu hakk vardr; mam afi'nin ak gr de budur. Bir grup bilgin ise, karlayan, mal alp sonra sattnda, alc zarara urayacandan dolay yasakland grndedir. Ksacas, Raslullah(sallallahu aleyhi ve sellem), satcnn fiyat -ki bu emsal fiyattr (semenu'l-misl)ve alcnn da meta bilmesi iin, aslnda helal olan alm-satm yasaklyor. Kyas yanl yapan ise yle diyor: "Alc diledii ekilde satn alabilir; bizzat satcdan almtr. Ayn ekilde, kyl, ehirliyi vekil klabilir.". Ne var ki, ri, kamu yararn gzetmitir. nk, dardan mal getiren (clib), fiyat bilmeyince, emsal fiyattan habersiz kalp, alc onu aldatabilir. te bu sebeple, mam Malik ve Ahmed b. Hanbel, her mustersil'i buna katmaktadr. Mustersil, pazarlk yapmayan ve maln deerini bilmeyendir. Bu adan, fiyat bilmeden piyasaya mal getiren yerindedir. Grld gibi, bu satcdan alma zorunluluklar yoksa da, insann bu gibilere mutlaka normal fiyatla

(bu emsal fiyattr) satmas gerekir. Ancak, maln deerinden habersizlikleri veya satcya gvenmeleri dolaysyla, pazarlk yapmyorlar. Satta rza esastr, rza da bilgiden sonra doar. Aldatldn bilmeyen, bazan raz olur, bazan olmaz. Aldatldn bilen ve raz olan iin bir problem yoktur. Ama emsal fiyata (semenu'l-misl) raz olmazsa, bu honutsuzluu dikkate alnmaz. Bu sebeple, ri, kusuru veya tedlsi (Hile, maln kusurunu gizleme durumu.) bilmeyene seim hakk tanmtr nk, alm-satmda, maln salam ve iinin de d gibi olmas esastr. Buna ramen satn aldnda, rzas bylece ortaya km olur. Malda bir hile ve kusur olduu, -szgelii bir niteliini belirtir de bunun aksi- ortaya karsa, raz olabilecei gibi, olmamas da mmkndr. Raz olursa bir problem yok, ama raz olmazsa alm-satm feshedilir. Buhar ve Mslim'in Sahh'lerinde, Hakim b. Hzm'dan rivayet edildiine gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: "Alc ile satc (birbirlerinden) ayrlmadka seim hakkna sahiptirler. Bunlardan her biri doru syleyip de (meta ve bedele ait hususlar birbirine) aklarlarsa, bu al-verilerinde kendilerine bereket ihsan olunur. Eer iki taraf da (mal ve bedelin aybn) gizler ve yalan sylerse, bu alverilerinin bereketi giderilir." (Buhar, By, 43; Mslim, By, 44, 45, 46, 47.) Snen'de u hadis rivayet edilir: Bir adamn bakasnn topranda bir aac vard. Topran sahibi, aa sahibinin giriinden zarar gryordu. Bu durumu Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) ikyet etti. Raslullah, aacn bedelini kabul etmesini ya da aac ona balamasn emretti, ama adam bunu yapmad. Rasulullah, toprak sahibine skme izni verdi, aa sahibine de yle buyurdu: "Sen zarar verici birisin." (Ebu Davud, Akdye, 31.) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM DRDNC BLM

Kamu Yarar Asndan Tes'r Bu olayda Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) -aac balamad takdirde- satmasn zorunlu kld, alcnn ihtiyac olmas durumunda satn zorunluluunu gsterdi. nsanlarn tmnn gda maddesine duyduu ihtiyaca gre, bunun ihtiyac ne derece nemli olabilir? Hububat tmek ve piirmek suretiyle gda maddeleri ticareti yapanlar da byledir. nsanlar yararlanmaya ihtiya duyduklarnda han, kaysriyye (kapalar) ve hamam sahipleri de byledir. nk, ticaret yapmak iin bunlar amtr. nsanlar, ihtiyalar varken, cret diledii gibi olmadka

ieri almaktan kanmasna izin verilmez, emsal cretle bunlardan yararlandrmaya zorlanr. Ayn ekilde, insanlar ihtiya duyarken, ticaretini yapmak iin buday satn alp, onu ten ve un satn alp frnclk yapan kimseler de byledir, hatta emsal fiyatla satmaya zorlanmas daha da nemlidir. Piirmek ve tmekten kanp, insanlar da bundan zarar grrlerse, -daha nce de getii gibi -bunlar yapmaya zorlanr. nsanlara yetecek lde yaptklarnda normal fiyatla satn alnp ihtiyalar karlanabilirse narh koymaya ihtiya duyulmaz. Ama insanlarn ihtiyac ancak dil narhla karlanabilirse, tam dil narh konur. (Kaysriyyeler hakknda bkz. een, Ramazan, Salhaddin Devrinde Eyybler Devleti, stanbul 1983, 214-215, 234-235.) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM DRDNC BLM

BENC BLM SU VE CEZA Din Konularda Aldatma Cezalar : Hadler Ve Ta'zr Cezalar Sua Uygun Ceza NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM

Din Konularda Aldatma Din konularda da aldatma ve hileler vardr. Szgelii:

- Kur'an, snnet ve mmetin selefinin icmana aykr bid'at sz ve fiiller; - Mslmanlarn camilerinde slk ve el rpma hareketleri yapma; - Sahabenin veya mslmanlarn ou hakknda kt szler syleme; - Mslmanlarn imamlar ve ileri gelenleri, mmet iinde hayrla anlan yneticiler aleyhinde konuma; - lim ehlinin kabul ettii Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) ait hadisleri reddetme; - Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) iftira edilen uydurma hadisleri rivayet etmek, - Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) eriatinden kmaya izin vermek eklinde dinde ar gitmek, - Allah'n isim ve sfatlarnda, yetlerini tahrif etmekte, Allah'n takdirini inkr etmekte, kaza ve kaderde Allah'n emrine ve yasaklamasna muhalefette ilhd; - Allah'n yolundan dndrmek iin ya da ehlinden olmayan biri tarafndan iyi zannedilmesi maksadyla peygamberlerin mucizelerine, evliyann kerametlerine benzer sihirbazlk ve gzbaclk oyunlar yapmak hep birer din aldatma ve hile rneidir. Bu gibi ktlkleri yapanlarn engellenmesi, tevbe etmeyip yakalandnda slm'n getirdii lm, sopa vb. cezalardan biriyle cezalandrlmas gerekir. Muhtesib, bylelerine szl veya fiil ta'zr cezas uygulamal, ktln beklendii konularda toplanmay engellemelidir. Ceza ancak sabit olan bir su dolaysyla uygulanabilir. Engeleme ve tedbir, su ileneceini tahminle de olabilir. Hz; mer (r.a.) ocuklarn, ahlkszlkla tannan kiilerle birlikte olmalarn engellemitir. Bu yalanclkla itham olunann tanklndan, hainlikle itham olunana gvenmek ve borcunu geciktirmekle itham olunanla ilikiye girmekten korunma gibidir. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BENC BLM

 Cezalar : Hadler Ve Ta'zr Cezalar a. Ta'zr'in Trleri b. Ta'zr'in Miktar c. Mal Cezalar c.1. Mal Cezalarn Hukuki Durumu c.2. Mal Cezalarn Trleri c.2.1. Mnkerin tlf c.2.2. Mnker'in eklini Deitirme Ya Da Dntrme c.2.3. Mala Sahip Klma NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BENC BLM

a. Ta'zr'in Trleri Ayn Konu in Baknz.! yilii emretme ve ktlkten alkoyma, ancak er' cezalarla tamam olur. nk Yce Allah, Kur' an'la yola gelmeyeni, sultanla yola getirir. Cezalarn (hudd) uygulanmas, veliyyulemr'lera vaciptir. Bu ise, vaciplerin terkedilmesi ve haramlarn yaplmas dolaysyla ceza vermek suretiyle gerekleir. Cezalarn bir ksm, zina iftirasnda bulunana seksen denek vurulmas ve hrszn elinin kesilmesinde olduu gibi belirlenmitir. Bir ksm ise, "ta'zr" (discretionary) adyla bilinip belirlenmemitir, saylar ve nitelii sularn bykl ve kklne, suu ileyenin ve suun azl ve okluuna gre farkllk gsterir. Ta'zr'in birok eidi vardr. - Bir ksm szl azarlama ve alkoyma, - Bir ksm hapsetme, - Bir ksm srgn ve

- Bir ksm da dayak atma trndedir. ayet dayak trnden ta'zr, szgelii: - Namazn klnmamas gibi bir vacibin terkinden, - G yettii halde borcu dememek, - Gasbedilen mal iade etmemek ve emaneti ehline vermemek gibi vacip haklar yapmamaktan dolay uygulanyor ise, vacibi yerine getirinceye kadar aralkl olarak (birka kez ve her gn) uygulanr. Eer dayak, gemite iledii bir sua karlk bir ceza veya Allah'n ona ve onun dndakilere verdii bir ibret cezas ise, bylesi ceza ihtiya miktarnca uygulanr, bunun az iin bir snr yoktur. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BENC BLM Cezalar

b. Ta'zr'in Miktar Ta'zr'in en ou konusunda, Ahmed b. Hanbel'in ve dierlerinin mezheplerinde gr vardr: 1. On sopa olmaldr, 2. Ya otuzdokuz, ya da yetmidokuz sopa olarak hadlerin en aznn altnda olmaldr. Bu, Ebu Hanife'nin grn paylaanlarn pekounun, afi ve Ahmed b. Hanbel'in grdr. 3. Ta'zr bu ekilde snrlandrlamaz. Bu da Malik'in ashabnn, afi ve Ahmed b. Hanbel'in ashabndan bir grubun gr olup, Ahmed b. Hanbel'den de rivayet edilmitir. Ama, ayet ta'zr belirlenen bir cezas olan sula ilgiliyse, bu belirlenen miktar amaz. Szgelii, nisabn altnda bir mal alma suunun ta'zri elkesme derecesine varamaz; arapla az alkalamann cezas iki haddine varamaz; zina dndaki iftirann cezas had derecesine ulaamaz. Bu, grlerin en orta yolu tutandr; Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) ve Hulefa-i Raidn'in snneti de bunu gstermektedir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), karsnn criyesiyle yine karsnn izniyle iliki kuran kiiye yz denek vurulmasn emretmi ve phe dolaysyla haddi drmtr. (Ebu Davud, Hudd, 27; Tirmiz, Hudd, 21; Nesa, Nikh, 80.) Hz. Ebu Bekir ve Hz. mer, ayn yatakta bulunan erkek ve kadnn her birine yzer denek vurulmasn emretmilerdir. Hz. mer, yzn naklayan ve beytlmalden alan kiiye yz denek vurulmasn emretmitir; iki gn pepee yzer denek vurdurmutur. Grd bid'at dolaysyla,

Sabg b. 'Asel'e saymakszn birok defa dayak atmtr. Mslmanlarn birliini bozan ve din konusundaki bid'atn propagandasn yapan kiiler gibi, yeryzndeki bozgunculuu ancak ldrlmesiyle ortadan kalkan kii ldrlr. Yce Allah: "Bundan dolay srail oullarna unu yazdk: Kim bir nefsi, baka bir nefse veya yeryznde bozgunculuk karmaya karlk olmakszn ldrrse, btn insanlar ldrm gibi olur. Kim de onu yaatrsa, btn insanlar yaatm gibi olur. Andolsun ki, rasullerimiz onlara apak delillerle gelmilerdi. Sonra bunun ardndan onlarn ou yeryznde lsz davrand." (Maide, 5/32.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de: "iniz bir tek adamn evresinde toplu halde devam edip giderken, gelip sizin birliinizi paralamak isteyenin -kim (nerede) olursa olsun- boynunu klla vurunuz." buyurur. (Mslim, mre, 59; Ebu Davud, Snne, 27.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), kasten kendisini yalanlayan kiinin katledilmesini emretmitir. Deylem el-Hmyer, Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) budaydan yaplan bir ikinin hkmn sorduunda: "Kim bunu imeyi brakmazsa, onu ldrn." cevabn vermitir. (Ebu Davud, Eribe, 5, No: 3683.) te bu sebeple, mam Malik ve bir grup hanbel hukuku, casusun, ldrlmesi gerektii grn benimsemilerdir. Malik ve ona katlan baz afi hukukular, bid'at propagandas yapann ldrlmesi grndedir. Bu konunun asl aklanma yeri buras deildir. nk muhtesibin, lm ve elkesme cezas verme yetkisi yoktur. Ta'zr'in bir eidi de srgn ve uzaklatrmadr. Nitekim, Hz. mer (r.a.) arap ieni Hayber'e, Sabg b. 'Asel'i Basra'ya srm, kadnlarn lgna dnmesi yznden Nasr b. Haccc' Basra'ya uzaklatrmtr. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BENC BLM Cezalar

c. Mal Cezalar

c.1. Mal Cezalarn Hukuki Durumu c.2. Mal Cezalarn Trleri c.2.1. Mnkerin tlf c.2.2. Mnker'in eklini Deitirme Ya Da Dntrme c.2.3. Mala Sahip Klma NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BENC BLM Cezalar

c.1. Mal Cezalarn Hukuki Durumu mam Malik'in mehur grne, baz konularda tartmasz, bazlarnda tartmal olarak Ahmed b. Hanbel'e ve ayrnts tartmal olmakla birlikte mam afi'nin bir grne gre, zel baz konularda, mal ceza biimindeki ta'zrler de merudur. Nitekim, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) snneti de bunu gstermektedir. Medine hareminde avlanan kiiyi grenin bu avcy yamalamasna izin vermitir. arap kaplarnn krlmasn ve flarn paralanmasn emretmitir. Yine Abdullah b. mer'e usfur bitkisiyle sarya boyanm iki elbisesini yakmasn emretmitir. Abdullah, "Onlar ykayaym m?" diye sorunca, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Hayr, yakmaksn" cevabn vermiti. (Mslim, Libs, 27, 28; Nesa, Znet, 95.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Hayber savanda ehli eek eti bulunan kaplarn krlmasn emretmi, dkmek iin izin istediklerinde bu izni vermitir. Tencerelerde eek eti kaynadn grnce, krlmalarn ve iindekilerin dklmesini emretmitir. "Etleri dkp de, kaplar ykasak (olmaz m)?" eklinde sorulunca: "yahut byle yapnz." cevabn vermitir. (Buhar, Zetaih, 14; Mslim, Sayd, 33.) Bu, her ikisinin de caiz olduunu gstermektedir. nk bu ekilde ceza, vacip klnmamtr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Mescidu'd-Drr' yktrm, Hz. Musa, tanrlatrlan / ilahlatrlan buzay yaktrmtr. (Mescidu'd-Drr: Tebk sava srasnda mnafklarn mslmanlar blmek ve Raslullah'a suikast amacyla Medine'de Kub mescidinin karsna yaptklar mescid. Bu yzden "muzr mescid" adyla anlmtr (Tevbe, 9/107). Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) koruma altnda bulunmayan yerden alann katyla tazminat demesine hkmetmitir. Ganimet malndan arann elindeki bu maln yaklmasn emrettii, emre

kar karak dman ldren kiiyi mahrum brakt da rivayet edilmitir. Hz. mer ve Hz. Ali, arap satlan yerin yaklmasn emretmilerdir. Zekt demeyenin malnn yars alnmtr. Hz. Osman, imam mushafa aykr mushaflar yakmtr. Hz. mer, eskilerin (eskilerle ilgili) kitaplarn ve Sa'd b. Eb Vakks'n insanlardan uzaklamak istediinde yapm olduu kk yaktrmtr. Bu i iin Muhammed b. Mesleme'yi gndermi ve yakmasn emretmitir. Muhammed b. Mesleme de gidip, kk yakmtr. Btn bu olaylar dorudur ve ilim ehlince bilinmektedir, benzerleri de oktur. Mal cezalarn yrrlkten kaldrldn (nesh edildiini) benimseyen ve bunu mam Malik ile Ahmed b. Hanbel adna belirtenler, her ikisinin mezhebini de yanl anlam demektir. Hangi mezhep iin olursa olsun, mutlak olarak belirtenler, delilsiz bir gr benimsemi olurlar. Raslullah'dan (sallallahu aleyhi ve sellem) btn mal cezalar haram kldn belirten hibir haber gelmemitir. Onun vefatndan sonra da Hulefa-i Ridn'in ve sahabenin byklerinin bunlar benimsemesi, neshedilmeyip yrrlkte (muhkem) olduuna delildir. Btn bu rneklerin ou, Ahmed b. Hanbel ile Malik ve onun mezhebine mensup olanlardan da nakledilmitir. Bazs da kendisine hadis olarak ulat lde de mam afi'nin grdr. mam Malik, Ahmed b. Hanbel ve bakalarna gre, mal cezalar da beden cezalar gibi, slm'a uygun ve aykr ksmlarna ayrlr, bu iki mezhep imamna gre mal cezalar yrrlkten kaldrlmamtr. Mal cezalarn yrrlkten kaldrldn ileri srenlerin ne Kur'an'dan, ne de snnetten neshe dair hibir delilleri yoktur. Yalnzca nesh iddialarndan baka hibir delilleri olmakszn, sahih naslara ve sabit snnete aykr denlerin ounun anlay byledir. Nesh grn benimseyenden delil istenince, hibir delil bulamaz. Ancak, mensup olduu grub, baz naslar uygulamann terkedilmesi grn benimser ya da bu naslarn uygulanmasnn icma ile brakldn vehmeder, icma nesh delilidir. Kukusuz, icman sabit olmas, yrrlkten kaldrldna delil olur. nk, mmet herhangi bir hata zerinde birlemez. Ancak, herhangi bir nassn terkine dair hibir icma bilinmez, nass ancak baka bir nas kaldrabilir. Bu sebeple, icma bulunduu iddiasyla naslarn neshini ne srenlerin ounun bu iddias aratrldnda ileri srd bu icma'n sahih olmad grlr, bilakis onun kastettii bu konuda gr ayrl bilinmediidir. Ayrca, bunlardan bir ksm, ilim ehlinin ounluunun mensup olduu mezhep hukukularna zt grtedir, kald ki bilginlerin grlerinden habersizdir. Ayn ekilde, Allah hakk olan er' vacipler, eittir: 1. badetler: Namaz, zekt, oru gibi. 2. Cezalar: Belirlenmi ya da say ve nitelii yneticilere braklm olan cezalar. 3. Keffaretler. Vacip eitlerinden her biri beden, mal ve karma ksmlarna ayrlr. Namaz ve oru beden, zekt mal, hac karma ibadettir. Doyurma, mal; oru, beden; hedy olarak kurban kesme, karma trnden keffarettir. (Hedy kurban: Harem'e hediye edilen hayvan.)

dam etme ve elkesme, beden; arap kaplarnn yok edilmesi, mal; koruma altnda olmayan yerden alana dayak ve iki katn detme, kfirlerle sava ve mallarn alkoyma, karma cezadr. Bunun yansra, beden cezalar, hrszn elinin kesilmesi gibi, bazan gemite yaplan bir iin cezas, bazan da katilin ldrlmesi gibi gelecektekini nlemek maksadyla olur. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BENC BLM Mal Cezalar

c. Mal Cezalar c.2. Mal Cezalarn Trleri c.2.1. Mnkerin tlf c.2.2. Mnker'in eklini Deitirme Ya Da Dntrme c.2.3. Mala Sahip Klma NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BENC BLM Cezalar

c.2.1. Mnkerin tlf Mal cezalarn bir ksm, ktln (munker'in) ortadan kaldrlmas trndendir. Beden cezalar gibi, mal cezalar da itlaf, tagyr (deitirme) ve bakasna temlik ksmlarna ayrlr. Kendilerine bal olarak madd ve ekil trnden mnkerlerin bulunduu yer de yok edilebilir. Bu, itlaf trnden bir mal cezadr. Szgelii, ekilleri mnker olduundan mabud edinilen putlarn kendilerinin yok edilmesi caizdir. ayet ta veya aa vb.den olursa, krlmas ve yaklmas caizdir. Ayn ekilde, tanbur gibi elence letlerinin yok edilmesi hukukularn ounluuna gre caizdir, bu Malik'in ve iki rivayetin daha mehurunda Ahmed b. Hanbel'in grdr. Yine, arap kaplarnn krlmas ve yaklmas, arap satlan dkknlarn yaklmas caizdir. Ahmed b. Hanbel ve baz malik ve dier mezheplere mensup hukukular bu grtedirler.

Bu konuda, Hz. mer'den nakledilen, Ruveyid es-Sekaf'nin arap satlan dkknn yaklmasn emretmesi olayna dayanrlar. Hz. mer, Ruveyid'e: "Sen ruveyid (iyi rnek) deil, fuveysk (ahlk bozuk) birisin." dedi. Ayn ekilde, m'minlerin emri Hz. Ali'de, Ebu Ubeyde ve bakalarnn naklettiine gre, arap satlan bir kyn yaklmasn emretmitir. nk, satnn yapld yer, tpk kaplar gibidir. Bu mehur olanna gre Ahmed b. Hanbel'in, Malik'in ve bakalarnn grdr. Buna benzer rneklerden birisi de, Hz. mer'in, satt ste su kartran adam grdnde, stn dkmesi olaydr. Bu, Hz. mer'den sabit olmutur. Ayn esas benimseyen bir grup hukuku da bu ekilde fetva vermitir. nk, Raslullah'dan (sallallahu aleyhi ve sellem), imek iin deil, satmak iin ste su kartrmay yasaklad rivayet edilir. Zira kartrldnda, alc, st sudan ayramayacandan Hz. mer onu ortadan kaldrd. Bu esas benimseyen bir grup hukukunun, kalitesiz dokunan elbiselerin paralanmasnn ve yaklmasnn caiz olmas gibi, imalat kark mallarn yok edilmesinin caiz olduuna fetva vermeleri de buna benzer. te bu sebeple, bn Zubeyr'in srtnda, ipekten bir elbiseyi gren Hz. mer, bu elbiseyi yrtt. Bunun zerine ez-Zubeyr, "ocuu korkuttun." deyince: Hz. mer "Onlara ipek giydirmeyin." cevabn verdi. Abdullah b. mer'in, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) emriyle sarya boyanm (mu'asfer) elbisesini yakmas da byledir. Bedendeki su ileyen yerin yok edilmesi de bu ekildedir; szgelii, hrszn eli, isyancnn eli ve aya kesilir. Telef edilme konusunda, ktl yapt beden parasnn yok edilmesi, bu ktl yeniden yapmasndan bir alkoymadr. Mnker'in itlaf mutlak olarak gerekli deildir, bilakis ilgili ksmda bir bozguncu unsur olmaynca, Allah rzas iin ya da tasadduk edilerek braklmas caizdir. Nitekim, bir grup bilgin bu esasa gre, ekmek, yemek ve kzartmann, pimemileri gibi olduuna fetva vermilerdir. Kalitesiziyle kartrlan ve alcya kaliteli vb. gsterilen kark (hileli) yemek gibi yoksullara tasadduk edilir, nk bu da yok edilmesi yollarndan biridir. Mademki Hz. mer, sata arzedilen su ile kartrlm st itlaf etmitir, yleyse bunun tasadduk edilmesi evleviyetle (a fortiori) caizdir. nk bylelikle hilekrn cezalandrlmas ve tekrarlamaktan alkonmas gerekleir, yoksullarn bundan yararlanmas itlafndan daha faydaldr. Hz. mer, verdii maalarla (at) onlar muhta brakmadndan dolay bu mal yok etmitir. Medine'de yoksul ya ok azd, ya da hi yoktu. Bu yzden bir grup bilgin, bunun tasadduk edilmesine izin vermi, itlafn ise mekruh grmlerdir. Mdevvene'de Malik b. Enes'ten yle bir nakil vardr: "Hz. mer, hileli st, sahibini cezalandrmak (te'db) iin yere dkerdi." bnu'l-Kasm'n rivayetine gre, Malik, bunu mekruh, tasadduk edilmesini uygun grmtr. Az karlnda tasadduk edilmesi konusunda bilginlerin iki gr vardr.

Eheb, Malik'ten, mal cezalar kabul etmediini ve "Birini ldrse bile, hibir gnah insann maln helal klmaz." dediini rivayet eder. Ancak birinci gr daha mehurdur. Hileli stn tasadduk edilmesini iyi grmtr. Bunda, telef etmek suretiyle hilekrn cezalandrlmas, kendilerine verilmesiyle yoksullarn yarar sz konusudur. Malik'e "za'feran, misk gibi mi?" diye sorulunca: "Buna ne kadar da benzer! Ona hile katnca tpk stn durumu gibi olur." cevabn verdi. bnu'l-Kasm yle demitir: "Bu, aznda sz konusudur. ok olmas durumunda, geerli grmyorum. Sahibinin cezalandrlmas gerekir. nk bu konuda ok mal gider. Sadaka olarak datmay, ok karlnda benimsemi olmaldr." Bilginlerden (uyh) biri yle der: "mam Malik'in grne gre, bu ok olsun, az olsun farkszdr. nk o, za'feran, st ve miski, azn ve ounu eit tutmutur." bnu'l-Ksm buna kar km ve yalnzca az olanda tasadduk grn benimsemitir. Bu hkmler, malna bizzat kendisi hile kartranlar iin geerlidir. Yannda, bizzat kendisinin hile katmayp, satn alma, hibe veya miras yoluyla ele geirdii hileli mal bulunan kimsenin malndan hibir ey tasadduk edilmeyecei tartmaszdr. Hileli elbisenin telef edilmesine fetva verenlerden birisi de bnu'l-Kattn'dr. yi dokunmam yorganlar hakknda "atete yaklr" demitir. bn Attb ise, bunlar hakknda, tassaduk edilmesi fetvasn vermi ve "malatlarna gidilip, yaptklarna son vermediklerinde paralara ayrlr ve yoksullara verilir." demi, hileli ekmein yoksullara datlmas fetvasn da vermitir. bnu'l-Kattn bu grne kar karak, "Bu mslman birinin mal hakknda ancak izniyle helal olabilir." demitir. Kad Ebu'l-Asba yle diyor: "Bu cevab tutarsz ve sz elikilidir. nk, yorganlarn atete yaklaca eklindeki cevab, bu ekmein yoksullara verilmesinden daha ktdr. bn Attb bu konudaki esasnda daha salam ve szne daha uyulur durumdadr.". Veliyyulemr, hilekrn sadaka veya itlafla cezalandrlmasn uygun grmediinde, ya hileyi ortadan kaldrarak ya da hileli olduunu bilene satmasn ve baka birini aldatmamasn salayarak bu aldatmayla insanlara bir zarar gelmesini engellemelidir. Abdlmelik b. Habb yle diyor: Mutarraf ve bnu'l-Mcin'a: "Eheb'in rivayetine gre, hileli mal tasadduk etmemiz yasaklandna gre, hile yapan veya eksik

tartan hakknda sizce dorusu nedir?" diye sordum. Bana: "Dayak ve hapis, ardan srgn gibi, cezalar verilir. Ekmein ve stn artan ya da miskin ve za'ferann hile yaplan datlmaz ve yama edilmez." cevabn verdiler." Abdlmelik b. Habb szlerine unlar ekliyor: "mam, hileli mal sahibine iade etmez. Hile yapmayacana gven duyduu bir yed-i emni onun adna satla grevlendirir. oald takdirde ekmekleri krar ve sahibine teslim eder. Hileli bal, tereya ve st, satc adna isteklilere satlr ve alcya hile bulunduu aka sylenir. Hile kartrlan ticar mallarla ilgili uygulama (amel) ite bu ekildedir. Malik mezhebine mensup veya dier hukukulardan konuyu aklamasn istediim aklama ekli de budur." NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BENC BLM Mal Cezalar

c.2.2. Mnker'in eklini Deitirme Ya Da Dntrme Mnker'lerin eklini deitirmeye gelince, Ebu Davud'un Abdullah b. mer'den, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) mslmanlar arasnda tedavlde olan sikkelerin zaruret olmadka krlmasn (bozmay) yasakladm rivayet ettii olay buna rnektir. (Ebu Davud, By, 48; bn Mce, Ticrt, 52.) ayet dirhem ya da dinarlarla ilgili olarak zaruret varsa bozulabilirler. ekil deiikliinin baka bir rnei yere serili olmadnda canl veya dier resimlerin deitirilmesidir. Ebu Hureyre'nin rivayet ettii hadis, bununla ilgilidir: "Cibrl bana geldi ve yle dedi: "Dn gece sana geldim. Eve girmeme engel olan; ierideki bir adam heykeli, resimler bulunan bir perde ve bir kpekti. Evdeki heykelin kafasnn koparlp aa gibi olmasn; perdenin kesilip yere serilen iki yastk yaplmasn ve kpein karlmasn emret. Raslullah bu dediklerini aynen yapt." (Ebu Davud, Libs, 445; Tirmiz, Edeb, 44; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/151, 283. Tirmiz, hadisin sahih olduunu belirtmitir.) Ayn (madde) veya haram bir bileimin ortadan kaldrlmas konusu, mslmanlar arasnda ittifakla kabul edilmitir. Szgelii, mslman bir kiideki arabn dklmesi, elence letlerinin paralanmas, resimli ekillerin deitirilmesi byledir. Ne var ki, iindeki nesneye bal olarak bulunduu yerin yok edilmesinin caiz olup olmamas tartmaldr. Dorusu, Kur'an, snnet ve selefin

icmamn da gsterdii gibi caiz olduudur. Bu, Malik'in ak, Ahmed b. Hanbel ve bakalarnn da grdr. Dorusu, yiyecek ya da iecek trnden her eit sarho edici nesnenin haram olduudur. Bit', mizr, haha vb. de ayn ekilde haram erevesine girer. (Bit': Kpk atm bal nebzi (ras). (Mizr: Arpa ve budaydan yaplan kp atm iki, buday arab) (Bit' ve mizr'in hkm iin bkz. bn Teymiye, Siyaset.) Ayn Konu in Baknz.! NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BENC BLM Mal Cezalar

c.2.3. Mala Sahip Klma Mala sahip klma (temlik) trnden mal cezaya gelince, bunun dayana Ebu Davud ve dier Snen sahiplerinin Raslullah'dan (sallallahu aleyhi ve sellem) devirilmezden nce daldaki meyvay alana, ala dnmezden nce srden alana, te'db (ibret) daya ve katyla tazminat (gurm) gerekecei rivayetidir. (bn Mace, Hudd, 28.) Ayn Konu in Baknz.! Hz.mer de yitik deveyi gizleme hakknda, katyla tazminat denmesi hkmn vermitir. Ahmed b. Hanbel ve baka bazlarndan bir grup bilgin btn bunlar benimsemitir. Hz. mer ve bakalar, a klelerin ald bir bedeviye ait deve hakknda katyla tazminat detmi ve tazminat efendilerine detip, klelerden elkesme cezasn drmtr. Hz. Osman, ta'ammden bir zimmyi ldren mslmana diyeti (kanlk; the blood-money) iki kat detmitir. nk, zimmnin diyeti, mslman diyetinin yarsdr. Ahmed b. Hanbel de bu gr benimsemitir. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BENC BLM Mal Cezalar

Sua Uygun Ceza Sevap ve ceza, Allah'n takdirinde ve eriatinde yaplan i cinsinden olurlar. nk bu, ilh adalettendir. Yce Allah yle buyurur: "Bir hayr aklar yahut gizlerseniz veya bir ktl (aklamayp) balarsanz... phesiz Allah, ziyadesiyle affeden (Afuv)dir ve hereye gc yeten (Kadir)dir." (Nisa, 4/149.) "inizden faziletli ve servet sahibi kimseler akrabaya, yoksullara, Allah yolunda g edenlere (mallarndan) vermeyeceklerine yemin etmesinler; balasnlar, feragat gstersinler. Allah'n sizi balamasn arzulamaz msnz? Allah ok balayandr, ok merhametlidir." (Nur, 24/22. ) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de yle buyurur: "Merhamet etmeyene, merhamet olunmaz."(Buhar, Edeb, 18; Mslim, Fezil, 66.) "Allah tektir, teki sever." (Buhar, Da'avt, 69; Mslim, Zikir, 5, 6.) "Allah gzeldir, gzeli sever." (Tirmiz, Birr, 61; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/399.) "Allah temizdir, ancak temizi kabul eder." (Mslim, Zekt, 65; Tirmiz, Edeb, 41.) "Allah temizdir, temizlii sever." (Tirmiz, Edeb, 41.) Bu sebeple, hrszn elinin, isyankrn elinin ve ayann kesilmesi, kan, mal ve zarar vermede (yaralamada) ksas hkm getirilmitir. ayet cezann su cinsinden olmas imkn varsa, imkn lsnde meru olan budur. Hz. mer' den yalanc ahidi, eee ters bindirip, yzne kara srmeyi emrettii rivayet edilir. nk o, doru sz ters yz ettiinden, yz de tersine evrilir, yzn yalanla karaladndan yzne kara srlr. Ahmed b. Hanbel'e bal veya baka hukukulardan bir grup. bilgin, yalanc ahidin ta'zri hakknda bu cezay benimsemitir. Bu sebeple, Yce Allah yle buyurur: "Her kim bu dnyada (manen/kalbi) kr ise ahirette de krdr. Ve gidie daha akndr." (sra, 17/72.) "Her kim de benim zikrimden (Kur'n'dan) yz evirirse, (bilsin ki) ona dar bir geim vardr ve onu kyamet gn kr olarak harederiz." "(O zaman Kur'ndan yz eviren kimse) "Rabbim! beni niin kr olarak harettin, oysa ben gren bir kimseydim" der." "Allah: "Byledir, sana yetlerimiz gelmiti de onlar sen unutmutun, bugn de ylece unutulursun" der." (T-h, 20/124-126.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurur:

"Zorbalar ve kibirliler, insanlarn ayaklaryla inedii tozlar biimindedirler." (Tirmiz, Kyamet, 47; Ahmed b. Hanbel, 2/179.) nk, onlar Allah'n kullarn hor grnce, Allah da onlar kullarna hor gstermitir. Ayn ekilde Allah iin tevazu gstereni Allah yceltir, kullar ona kar mtevazi klar. Yce Allah, bizi ve m'min kardelerimizi slah etsin, sevdii ve honut olduu sz ve ilerde bizi ve dier m'min kardelerimizi baarl klsn! lemlerin Rabb Allah'a hamd, efendimiz Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem), ailesi ve btn ashabna salt olsun! NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM BENC BLM

KNC KISIM ADALETL TOPLUMA DORU

ALTINCI BLM YL EMRETME VE KTLKTEN ALIKOYMA YEDNC BLM REFORMUN STRATEJS SEKZNC BLM NSAN VE DAVRANILARI DOKUZUNCU BLM TOPLUM VE LDERLK NDEKLER 2.KTAP

ALTINCI BLM YL EMRETME VE KTLKTEN ALIKOYMA yilii Emretme Ve Ktlkten Alkoymann Hukuki Durumu slm mmeti'nin Temel Misyonu Sorumluluun Nitelii Ve Gerekletirme Biimi Yneticilerin Zulmne Sabr Veya syan yilii Emretme Ve Ktlkten Alkoymada Uyulacak Kural NDEKLER 2.KTAP KNC KISIM

yilii Emretme Ve Ktlkten Alkoymann Hukuki Durumu yilii emretme ve ktlkten alkoyma, Yce Allah'n kendisi sebebiyle kitaplarn indirdii ve peygamberlerini gnderdii din bir esastr. Allah'n bildirmesi: (risaletullah): - Haber verme (ihbar, information) ya da - stek (in, prescription) biiminde olur. Haber verme; tevhd ve va'd ile va' di de ieren kssalar gibi kendinden ve yaratklardan sz ederek olur. (Va'd-Va'd: yinin mkfat, ktnn cezas.) stek ise; emretme, yasaklama ve serbest brakma eklindedir. Bu "kssa", "tevhid" ve "emir" gibi temel konulara ayrlan Kur'an'n "tevhd" blmn iermesi dolaysyla, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "hlas suresi, Kur'an'n te biridir." (Ebu Davud, Vitr, 18; Tirmiz, Sevbu'l-Kur'an, 10.) hadisindeki ve Yce Allah'n Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) zelliklerini belirttii:

"Onlar ki, o mm peygambere uyarlar, yanlarndaki Tevrat ve ncil'de yazlm bulacaklar o peygambere uyup, onun izinden giderler ki, o, onlara iyiyi emreder ve onlar ktlklerden alkoyar, temiz ve ho eyleri kendilerine hell klar, murdar ve kt eyleri de zerlerine haram klar, srtlarndan ar ykleri indirir, zerlerindeki balar ve zincirleri krar atar, ite o vakit ona iman eden, ona kuvvetle sayg gsteren, ona yardmc olan ve onun peygamberlii ile birlikte indirilen nuru izleyen kimseler var ya, ite asl murada eren kurtulmular onlardr." (A'raf, 7/157.) buyruundaki taksimi gibidir. Yce Allah'n bu yeti, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), peygamberliinin kemalini aklar. nk: Raslullah kendisinin diliyle Allah'n her iyiyi emrettii, her ktl yasaklad, her temizi helal ve her pis eyi haram kld kimsedir. Bu sebeple, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Ben ahlak ycelikleri tamamlamak iin gnderildim." buyurduu rivayet edilir. (Malik, Muvatta, Husnu'l-Hulk, 8; Ahmed b. Hanbel, Msned. 2/381.) Buhar ve Mslim'in ittifak ettii bir hadisinde Raslullah yle buyuruyor: "Ben ve dier peygamberler, bir ev yapp, onu tamamlayan ve mkemmel yapan, ama bir kerpi kadar boluk brakan adama benzeriz. nsanlar bu evi gezerek gzelliine hayran kalrlar ve 'keke bu kerpi boluu olmasayd' derler. te ben, (binay tamamlayan) bu kerpi yerindeyim." (Buhar, Menkb, 18; Mslim, Fedilu'n-Neb, 20-23; Tirmiz, Emsal, 8/76; Ahmed b. Hanbel, 2/244, 257.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) sayesinde, her iyiyi emretmeyi, her ktlkten alkoymay, her temizi helal ve her pis eyi haram klmay ieren Allah'n dini tamamlanm oldu. Kendisinden nceki peygamberler ise, milletlerine baz temiz eyleri haram klard. Nitekim Yce Allah: "Tevrat indirilmeden nce, srail'in kendisine haram kld eyler dndaki btn yiyecekler srail oullarna helal idi. (Ey Muhammed! O yahudilere) de ki: "Eer doru szllerden iseniz (haydi) Tevrat' getirin ve hemen onu okuyun." (li mran, 3/93.) Pis eylerin haram klnmas; ktln yasaklanmas; Temiz eylerin helal klnmas ise, iyiliin emredilmesi erevesine girer. Zira, temiz eylerin haram klnmas, Allah'n yasaklad bir durumdur. Btn iyilikleri emretme ve her ktl yasaklama, Allah'n kendisi sayesinde iyilik erevesine giren ahlak ycelikleri tamamlad peygamberle ancak kemale eren durumlardr. Yce Allah: "l, kan, domuz eti, Allahtan bakas adna kesilenler, boulmu, vurulmu, yksekten dm, boynuzlanm, yrtc hayvanlar tarafndan paralanm olanlar, ancak sizin (henz can vermeden) yetiip kestikleriniz mstesna, dikili talar zerinde kesilen (hayvan) ler (i yemeniz) ve fal oklaryla ksmet aramanz size haram klnmtr. Bunlarn hepsi fsktr. Bugn kfredenler dininizden mitlerini kesmilerdir. Onlardan korkmayn, benden korkun! Bugn sizin dininizi kemale erdirdim ve size (zerinizdeki) nimetimi tamamladm. Size din olarak slamdan raz oldum (slm beendim).

Ancak gnaha meyletmeksizin iddetli bir alk halinde kalan kimse (nin haram klnan etlerden yemesi) mstesna... Muhakkakki Allah Gafurdur, Rahimdir." (Maide, 5/3.) buyurur. Allah bizim iin dini btnlemi (kemale erdirmi), bize olan nimetini tamamlam ve din olarak slam' beenmitir. (slamdan raz olmutur.) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM ALTINCI BLM

slm mmeti'nin Temel Misyonu Ayn Konu in Baknz.! Yce Allah, bu mmeti de peygamberi gibi nitelendirmitir: "Siz, insanlar iin kartlm en hayrl mmetsiniz. yilii emreder, ktlkten nehyeder, Allah'a iman edersiniz. Kitap ehli ayet iman etseydi onlar iin daha hayrl olurdu. Onlardan iman edenler vardr. (Oysa) onlarn ou fasktr." (li mran, 3/110.) "Erkek ve kadn btn mminler birbirlerinin dostlar ve velileridirler. yilii emrederler, ktlkten nehyeder / vazgeirirler, namaz klarlar, zekt verirler, Allah'a ve Resulne itaat ederler. te bunlar Allah rahmetiyle yarlayacaktr / balayacaktr. nk Allah azzdir, hakmdir." (Tevbe, 9/71.) Bu sebeple, Ebu Hureyre yle demitir: "Siz insanlar iin, insanlarn en hayrlssnz. Onlar (imana ararak) kelepe (pranga) ve zincirlerle getirip cennete sokuyorsunuz." Yce Allah, bu mmetin insanlar iin en hayrl mmet olduunu, onlara en yararl ve iyiliklerle dolu bulunduunu aklamtr. nk bu mmet, insanlara iyilii emretme ve onlar ktlkten alkoyma emrini, herkese her iyiyi emrederek ve herkesi de her ktlkten alkoyarak yerine getirmek suretiyle nitelik ve say asndan gerekletirmitir. Bunu, Allah yolunda canlaryla ve mallaryla cihad ederek yapmtr. te bu durum, insanlar iin en iyi yarardr. Oysa, dier mmetler, herkese her iyiyi emretmemi ve herkesi her ktlkten alkoymamtr, bu uurda sava etmemilerdir, hatta hi savamayanlar da vardr. Sava yapanlarnn -szgelii srailoullarnn- ou savalar, tpk saldrgan ve zalimle savald gibi, dmanlarn yurtlarndan karmak iindir, imana davet ya da onlara iyilii emretme ve ktlkten alkoymak maksadyla deildir.

Nitekim, Hz. Musa (a.s.) kavmine yle demitir: "Ey kavmim! Allahn size yazd mukaddes yere girin! Gerisin geri arkanza dnmeyin! Aksi halde hsrana urayanlara dnersiniz." "Dediler ki: Ey Musa! Muhakkak ki orada dev csseli zorba bir kavim vardr. Onlar oradan kmadka biz oraya asla girmeyiz. Eer oradan karlarsa, biz de muhakkak gireriz." "Allahn kendilerine (hidayet, iman ve taat) nimeti verdii, (Allahtan) korkan iki adam yle dedi: "Onlarn zerine kapdan girin! Eer oraya girerseniz muhakkak siz galib gelirsiniz. Eer mminlerdenseniz Allaha gvenin!" (Maide, 5/21-24.) "Dediler ki: Ey Musa! Onlar orada bulunduklar mddete biz oraya ebediyyen girmeyiz. Sen ve Rabbin gidiniz, savanz! Muhakkak ki biz, burada oturucularz." Yce Allah yle buyurur: "Musa'dan sonra srail oullarnn ileri gelenlerini grmedin mi? Hani onlar nebilerine: "Allah yolunda savamamz iin bize bir melik tayin et!" demilerdi. O: "(yi dnn!) Ya sava size farz klndnda uymazsanz!" demiti. Onlar: "Memleketimizden ve ocuklarmzdan uzaklatrldk, niin Allah yolunda savamayalm ki?" demilerdi. Ama sava onlara farz klnnca, az mstesna yz evirdiler. Allah zalimleri ok iyi bilir." (Bakara, 2/246.) Savamann gerekesini, yurtlarndan ve ocuklarndan srlmeleri olarak grdler. Bununla birlikte, bu emredildiklerinden kamyorlard. Bu yzden, onlara ganimet helal klnmamt, cariyelerden de yararlanamyorlard. Bilindii gibi, bizden nceki m'min mmetlerin en by -Sahihayn'da, sahih olduunda ittifak edilen hadiste ifade edildii gibi- srailoullardr: Bir gn Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yanmza geldi ve yle dedi: "Bana btn mmetler gsterildi. Yannda bir kii bulunan bir peygamber, yannda iki kii bulunan bir peygamber, yannda bir grup bulunan bir peygamber ve yannda kimse bulunmayan bir peygamber geti. Derken bana uzaktan bir karalt gsterildi. Ben onlar mmetimden zannetmitim. Bana 'Bu Musa (a.s.) ve kavmidir; Sen ufka doru bak.' denildi. Ben hemen baktm. Bir de ne greyim! Byk bir karalt. Bana tekrar 'Dier ufka doru bak' denildi. Yine muazzam bir karalt grdm. Bana 'Bu senin mmetindir! Bunlarla beraber yetmibin kii hesapsz ve azapsz olarak cennete girecektir.' denildi." Raslullah bu hitabesinden sonra kalkt ve evine girdi. Bunun ardndan insanlar, hesapsz ve azapsz olarak cennete girecek olan bu kimseler (in vasflar) hakknda mnazaraya daldlar. Bazs: "Belki bunlar Raslullah'a arkadalk yapanlardr." dedi. Bazlar da: "Belki onlar slam iinde doanlar ve Allah'a irk komayanlardr"' dediler. Bu ekilde birok szler sylediler. Bunun zerine Raslullah onlarn yanna kageldi: "Neyi tartyorsunuz?"diye sordu. Kendisine tarttklar konuyu haber verdiler. Raslullah:

"Cennete hesapsz girecek m'minler, efsun yapmayanlar, efsun yaptrmayanlar, uursuzlua inanmayanlar ve Allah'a gvenenlerdir." buyurdu. Bunun zerine Ukke b. Mhsan ayaa kalkp: "Beni de onlardan klmas iin Allah'a dua ediver." dedi. Raslullah: "Sen onlardansn." buyurdu. Bunun ardndan baka biri kalkt ve yine "Beni de onlardan klmas iin Allah'a dua eyle." dedi. Raslullah: "Bu hususta Ukke senden ne geti." buyurdu. (Buhar, Tbb, 17, Enbiy, 31; Mslim, mn, 374.) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM ALTINCI BLM

Sorumluluun Nitelii Ve Gerekletirme Biimi Bu sebeple, bu mmetin icma (consensus), delil olmutur, nk Yce Allah, onlarn her iyilii emrettiini ve her ktlkten alkoyduunu haber vermitir. ayet bir haramn mubah olmas, bir vacibin drlmesi, bir helalin haram klnmas veya Allah ya da insanlarla ilgili olarak btl biimde haber verme konusunda ittifak etseydiler, ktl emretmek ve -gzel sz, iyi i gibi- iyilikten alkoymakla niteleneceklerdi. Bilakis yet, mmetin emretmediinin iyilik, alkoymadnn da ktlk olamayacan ierir. Her iyilii emrettiine ve her ktlkten alkoyduuna gre, hepsinin birden ktl emretmesi ya da hepsinin birden iyilikten alkoymas nasl mmkn olabilir? Bu mmetin iyilii emrettiini, ktlkten alkoyduunu haber verirken Yce Allah, bu grevi onlara farz- kifye olarak yklemitir: "Sizden, hayra aran, ma'rufu emredip mnkerden sakndran bir mmet olsun. te kurtulua erenler bunlardr." (li mran, 3/104.) Yce Allah iyilii emretmenin ve ktlkten alkoymann bu mmetin btn tarafndan gerekletirildiini haber verdiine gre, iyilii emredenlerin ve ktlkten alkoyanlarn bu durumlarnn dnyadaki her mkellefe ulamas art deildir. nk bu, peygamberliin teblii art bile deilken, onun erevesine giren bir konuda nasl art koulabilir? Bilakis art olan, mkelleflerin iyilik ve ktlk konusunda kendilerinin bilgi edinmeleridir. ayet bu

konuda kusurlu davranp, yapan kii zerine deni yaparken bunlar renemezlerse, kusurun sorumluluu kendilerine ait olur. Ayn ekilde, iyilii emretmek ve ktlkten alkoymak, her mslmana tek tek grev deildir, bilakis -Kur'an'n da gsterdii gibi- farz- kifyedir. Cihad bunun tamamlaycs olduuna gre, cihadn kendisi de farz- kifye olur. Grevi yerine getirmesi gereken bunu yapmadnda, her gc yeten kendi gc orannda gnahkr olur. nk o, her insana gc orannda grevdir. Nitekim Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurur: "Sizden bir ktlk gren, onu eliyle deitirsin; buna gc yetmezse diliyle deitirsin; buna da gc yetmezse kalbiyle buzetsin. Bu sonuncusu imann en zayfdr." (Mslim, mn, 78.) Byle olunca, iyilii emretmek, ktlkten alkoymak ve bunun cihatla tamamlanmasnn emredildiimiz en byk iyilik olduu anlalr. *** (Allah'n dininden kanlara, belirlenen cezalarn (hudd) uygulanmas ktlkten alkoymak erevesine girer. Her grubun bilginleri, emirleri ve eyhlerinden ibaret bulunan veliyyulemrlerin bal bulunanlarna hakim olmalar, onlara iyilii emretmeleri ve onlar ktlkten alkoymalar gerekir; onlara Allah'n ve peygamberinin emrettiini emrederler. Szgelii: slm'n esaslar, yani be vakit namazn vaktinde klnmas, zekt ve sadakalarn denmesi, Ramazan orucunun tutulmas, haccedilmesi, Allah'a, meleklerine, peygamberlerine ve hiret gnne ve kadere, hayr ve errin Allah'tan olduuna iman ve her ne kadar sen onu grmezsen de seni gren Allah'a O'nu gryormuasna Allah'a ibadet etmekten ibaret olan ihsan, Allah ve peygamberinin emrettii esaslar bu ereveye girer. Ululemr'lerin Allah ve peygamberinin emrettii i ve d iler, - Allah iin dinde samimiyet, - Allah'a gvenmek, - Allah ve peygamberinin her eyden daha sevimli olmas, - Allah'n rahmetini umma (rec) ve azabndan korkma (havf), - Allah'n hkmne sabr, - Allah'n emrine sabr, - Doru szllk, - Ahde vefa, - Emanetleri ehline verme,

- Ana-babaya iyi davranma, - Akrabalar gzetme, - yilik ve takvada yardmlama, - Komuya, yetime, yoksula, yolcuya, arkadaa, karya ve kleye iyilik yapma, - Sz ve eylemde adalet, - Ahlak yceliklere ynelme, - lgiyi kesene ilgi gsterme, - Mahrum brakana verme, - Zulmedeni affetme hepsi Allah'n ve peygamberinin emredilmesini istedii birer iyiliktir. - Toplu halde ve birlik iinde yaamay emretme, blnme ve paralanmadan alkoyma vb.de iyilii emretme erevesine girer. Allah ve peygamberinin yasaklad ktle gelince, bunlarn en by irktir. irk; Allah'n yannda gne, ay, yldzlar ya da meleklerden, peygamberlerden, iyi insanlardan, cinlerden birini yahut bunlarn heykellerini ya da kabirlerini "ilah" tanmak, veyahut Allah'tan bakasn, kendisinden yardm istenilen veya secde edilen birini "ilah" kabul etmektir. Btn bunlar ve benzerleri, Allah'n btn peygamberlerinin diliyle haram kld irk erevesine girer. - Haksz yere birini ldrme, - nsanlarn mallarn haksz yollarla, - Gaspla, faiz ya da kumar yoluyla yemek, - Allah'n peygamberinin yasaklad al-veri ve muameleler, - Akrabayla ba kesmek, - Ana-babaya isyan, - l ve tarty doru yapmamak, - Gnah ve isyan gibi Allah'n btn yasakladklar ktlk erevesine girer. - Allah ve peygamberinin yasaklad bid'at ibadetler ve btn bunlara benzer dier iler de ayn ekilde ktlklerdendir. Yumuak ve nazik davran, iyilii emretme ve ktlkten alkoymann yoludur.) (Bu ksm, Salahaddin el-Muneccid'in yaymndan (15-17) alnmtr.) ***

Bunun iin "yilii emretmen ve ktlkten alkoyman, ktlkle olmamaldr." denilmitir. yilii emretmek ve ktlkten alkoymak, vacip ve mstehaplarn en ycelerinden olduuna gre, vacip ve mstehablarda yararn zarardan stn olmas gerekir. nk, peygamberler bu sebeple gnderilmi ve kitaplar bu sebeple indirilmitir. Allah ktl (fesad) sevmez. Bilakis, Allah'n her emrettii yarardr. Yce Allah Kur'an'n birok yerinde yararly ve yararl i yapanlar, iman edip iyi iler yapanlar vm, ktleri de knamtr. Emretme ve alkoymann zarar yararndan stn olursa, bir vacip terkedilmi ve haram ilenmi olsa bile, bylesi Allah'n emrettiinden olamaz. nk m'minin, kullar konusunda Allah'tan saknmas gerekir, onlar hidayete erdirmek m'minin grevi deildir. Yce Allah'n: "Ey iman edenler! Sizler nefislerinizden sorumlusunuz. Siz doru yolda iseniz, saptan size zarar vermez. Hepinizin dn Allahadr. O, yaptklarnz size haber verecektir." (Maide, 5/105.) buyruu bunu ifade eder. Doru yolda olma, ancak vacibin yerine getirilmesiyle tamam olur. Mslman, dier vacipleri yapt gibi, iyilii emretme ve ktl yasaklama vacibini de yerine getirirse, sapklarn sapmas ona zarar vermez. Bu, bazan kalb, bazan dil ve bazan da el ile olur. Kalb ile, her durumda yaplmas gerekir. nk bunda, bir zarar szkonusu deildir. Bunu yapmayan, m'min olamaz. Nitekim Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurur: "(..) Bu ise, imann en aa veya en zayfdr." (Mslim, mn, 78.) "Bunun tesinde hardal tanesi kadar iman yoktur." (Buhar, mn, 15; Mslim, mn, 80.) bn Mes'ud (r.a.): "Yaayan l kimdir?" diye sorulunca: "yilii bilmeyen ve ktlkten alkoymayandr." cevabn vermitir. te bylesi, Huzeyfe b. elYemn'n rivayet ettii hadiste geen fitneye den kimsedir. (Bu hadis iin bkz. Mslim, mn, 231.) Bu noktada, insanlardan iki grup hata etmektedir : a. Birinci grup: Aadaki yeti te'vil ederek iyilii emretmek ve ktlkten alkoymakla ilgili grevlerini brakr. Nitekim, Hz. Ebu Bekir (r.a.) bir hutbesinde unlar syledi: "Ey iman edenler! Sizler nefislerinizden sorumlusunuz. Siz doru yolda iseniz, saptan size zarar vermez." (Maide, 5/105.) yetini okuyor ve fakat onu, ifade ettii asl anlam dnda baka bir yne yorumluyorsunuz. Ben, Rasulullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem): "nsanlar ktl grr de onu deitirmezlerse, neredeyse Yce Allah bu yzden azab onlara umum klar (btn insanlar azaba uratmas pek yakndr.)" buyurduunu iittim.(Tirmiz, Fiten, 8; Ebu Davud, Melhim, 17; bn Mce, Fiten, 20; Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/2, 5, 7, 9.)

(Ayn konu iin bkz. bn Teymiye, Siyaset, 103-104.) b. kinci gruptakiler: Ebu Sa'lebe el-Huen'nin rivayet ettii hadiste getii gibi, diliyle ya da eliyle bilgisizce, yumuaklk gstermeksizin (hilm), sabrszsa ve yararlyla zararly, g yetirdiiyle yetiremediini dnmeksizin mutlak olarak iyilii emretmek ve ktlkten alkoymak isteyenlerdir. Ebu Sa'lebe el-Huen: "Ben bu yeti (Maide, 5/105), Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem) sordum, yle buyurdu demektedir": "Birbirinize iyiyi emredin, ktlkten de alkoyun. (nsanlarda) boyun eilen cimrilik, uyulan arzular, tercih edilen dnyalk, herkesin kendi grn beenmesini ve g yetiremediin bir durum grdnde, kendine bak, bakalarn brak. nk, senden sonra yle gnler gelecek ki, bu gnlerde sabretmek, ate parasn elinde tutmak gibidir. Bu gnlerde (iyi) i yapana, ayn ii yapan elli adamn sevab vardr." (bn Mace, Fiten, 21, No: 4014.) Bu gruptakiler, snrn at halde, bu konuda Allah'a ve peygamberine itaat ettiine inanarak iyilii emreder ve ktlkten alkoyar. Nitekim, zarar yararndan (ktl iyiliinden) daha fazla olduu halde, yerine getirdii iyilii emretme, ktlkten alkoyma ve bu yolda cihad etmede hata eden Havric, Mu'tezile, Rafzler vb. bid'at ve heva ehlinin pek ou bu ekilde hareket ederler. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM ALTINCI BLM

Yneticilerin Zulmne Sabr Veya syan Bu sebeple, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), imamlarn (devlet bakanlarnn) zulmne sabretmeyi emretmi, namaz kldklar srece onlara sava amay yasaklamtr: "Benden sonra istibdat ve holanmayacanz iler greceksiniz." Bunun zerine etrafndakiler: "Bize ne emredersin?" diye sorduklarnda, "Haklarn verin, kendi hakknz da (alamadnz zaman) Allah'tan isteyin." cevabn verdi. (Buhar, Enbiy, 50; Mslim, mame, 44; Tirmiz, Fiten, 25; Ahmed b. Hanbel, 1/384.)

Bu konuyu baka bir eserimizde genie ele aldk. Ayn Konu in Baknz.! Bu sebeple, cemaate balanmak, imamlara kar ve ayrca fitne zamannda savamamak, ehl-i snnet ve'l-cemaat'n esaslarndan olmutur. Mu'tezile din esaslarn be tane olarak belirlemitir: 1. Tevhd: Allah'n sfatlarn kabul etmemektir. 2. Adl: Kaderi reddetmektir. 3. el-Menzile beyne'l-Menzileteyn. (Byk grnah ileyen kimsenin dnyada iman ile kfr arasnda bir yerde bulunmas.) 4. Gnahkrn cezalandrlmas. (nn Allah'a vacip olmas). 5. mamlara kar savamay da ieren iyilii emretme ve ktlkten alkoyma. mamlara kar savama konusunu, baka bir eserimde ele aldm. (Bu konuyu u eserinde ele almtr: Minhcu's-Sunneti'n-Nebeviyye, 2/86-87.) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM ALTINCI BLM

yilii Emretme Ve Ktlkten Alkoymada Uyulacak Kural Konunun z, genel kuraln kapsamna girer: "Yararlar ve zararlar, iyilikler ve ktlkler attnda ya da kartnda (tezhum), yarar ve zararlarn yart ve att konuda daha stn olann tercih edilmesi gerekir. nk iyilii emretme ve ktlkten alkoyma konusunda -her ne kadar bir yararn salanmasn ve bir zararn kaldrlmasn ieriyorsa da-, atana baklr. ayet yararlardan karlan ya da zararlardan salanan daha fazla ise, bu emredilen olamaz, bilakis zarar yararndan daha fazlaysa haram olur. Ne var ki yararlarn ve zararlarn miktarlar eriat (sacred law) lsne vurulur. nsan naslara uyabildiinde, onlardan vazgeemez; byle olmazsa, ebh ve nez'ir (Benzer olaylarn benzer hkm almas.) bilgisine dayanarak kendi itihadn ortaya koyar. Naslar veya onlarn hkmlere delleti (yorumu) yollarn bilenlerin naslar tarafndan ciz braklmas pek azdr."

Buna gre, her ikisini birden yaparak ya da brakarak bir iyilik ile bir ktl ikisini ayramyacak biimde birletiren bir kii veya grubun, iyilii emretmesi ve ktlkten alkoymas caiz deildir, bilakis konu incelenir. ayet iyilik daha fazlaysa, -daha az zarar ierse de- onu emreder. Daha fazla bir yararn ortadan kaldrlmasn ieren bir ktlkten alkoyamaz, byle bir alkoyma Allah yolundan evirme, Allah'a ve peygamberine itaatten ve iyilikleri yapmann, ortadan kaldrlmasna alma olur. ayet ktlk daha fazlaysa, -daha az bir yararn kaldrlmasn ierse bile- bu ktlkten alkoymak gerekir. Kendisinden daha fazla ktlk bulunan bir iyinin emredilmesi; ktnn emredilmesi ve Allah'a ve peygamberine isyan konusunda alma olur. ayet iyilik ve ktlk eit durumda olurlarsa, ne emredilirler, ne de alkonurlar. Bazan iyiyi emretmek, bazan ktden alkoymak daha yararl olur, bazan da iyi ve ktnn edeerde olmas durumunda ne emretmek, ne de alkoymak yararl olmaz ki bu belirli olaylarda sz konusudur. ereve olarak ele alndnda, iyilik mutlak olarak emredilir, ktlkten de mutlak olarak alkonur. Yapan bir tek kii veya grup, iyisiyle emredilir, ktlkten alkonur; iyiyi yapan vlr, kty yapan knanr. Bir iyinin emredilmesi, daha fazlasnn kaybn veya daha fazla bir ktln salanmasn ieremez. Ayn ekilde, ktlkten alkoyma da, daha ktsnn salanmasn veya daha stn bir iyinin ortadan kaldrlmasn ieremez. Durum kartnda, m'min, gerek belirinceye kadar aratrmasn srdrr; bir taate ancak bilerek ve niyet ederek giriir, bunu terkederse isyankr olur. Vacip iin terkedilmesi de, yasaklanan iin yaplmas da isyandr (ma'siyet). Bu son derece geni bir konudur. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), yardmclar (avanesi) bulunan mnafklarn ve fucr ehlinin liderlerinden Abdullah b. Ubeyy ve benzerlerini kabul etmesi bu konuya girer. nk, ktlnn ayn trden bir cezayla ortadan kaldrlmas, kavminin fkelenmesi ve taassubu, Muhammed'in evresindeki arkadalarn ldrdn duyduklarnda insanlarn nefret etmesi gibi daha stn bir iyinin ortadan kaldrlmasn gerektirebilirdi. te bu yzden, ifk olaynda, bir konuma yapmasn istediklerinde Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yapt konumada mazur grlmesini istemitir. Bu konumasndan sonra Sa'd b. Mu'z, Raslullah' desteklediini sylemi, kuvvetli imanna ramen Sa'd b. Ubde kabile taassubuna kaplmtr. (fk olay: h. 5/m. 626'daki Ben Mustalk savandan dnerken, Raslullah ei Hz. ie'nin, emaneten taknd gerdanl yolda drdkten sonra, aramaya giderek kervandan geri kalmas zerine, mnafklarn, erefli ahsiyetine ynelttikleri irkin iffetsizlik iftiras (Nr, 24/11-20) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM ALTINCI BLM

 YEDNC BLM REFORMUN STRATEJS Sevgi Ve Nefret: slm Bir Yaklam Amel-i Salih (yi ) Niyet Ve Davran yilii Emretme Ve Ktlkten Alkoymann Metodolojisi a. lim / Bilgi b. Yumuaklk c. Anlay / Hilm ve Sabr Gnah Ve fet, Taat Ve Nimet Gnahlarn Ve yiliklerin Dnya Ve Ahiretteki Karl Tevhd: slm Medeniyetinin Anahtar nsan Tabiatnn Gnah Arzulamas Hrsn Gurur Sebebi Oluu Gnah Ve Toplum Adalet Ve Zulm NDEKLER 2.KTAP KNC KISIM

Sevgi Ve Nefret: slm Bir Yaklam

Bunun asl: nsann (iyiyi) sevmesinin, nefretinin, istek ve honutsuzluunun; Allah'n sevgisine, nefretine, istek ve honutsuzluuna uygun olmasdr; Ayn ekilde, sevdiini yapmasnn ve holanmadn brakmasnn gc ve kudreti orannda olmasdr. nk Yce Allah, herkese ancak gc lsnde teklifte bulunur. Yce Allah yle buyurmutur: "O halde gcnzn yettii kadar Allah'tan korkun, dinleyin, itaat edin, kendi iyiliinize olarak harcayn. Kim nefsinin cimriliinden korunursa ite onlar kurtulua erenlerdir." (Tegbun, 64/16.) Kalben sevmek, nefret etmek, istek ve holanmaya gelince: bunlar tam ve kesin olmaldr. Bunun eksikliini sadece iman eksiklii ortaya karr. Bedenin fiili ise gc lsnde olur. Kalbin istei ve honutsuzluu tam ve eksiksiz, onun yannda kulun fiili de gc orannda olursa, -baka bir eserimizde akladmz gibi- tam yapann sevabn alr. nk, insanlardan bazsnn sevgi ve nefreti, istek ve honutsuzluu, Allah ve Peygamberi iin sevgi, Allah ve peygamberi iin nefret orannda deil, nefsinin sevgisi ve nefreti oranndadr. Oysa bu, heva (nefis arzusu) trndendir. nsan bu yola girerse, hevasna uymu olur: "Eer sana cevap vermezlerse, bil ki onlar, srf heveslerine uymaktadrlar. Allah'tan bir yol gsterici olmakszn kendi hevesine uyandan daha sapk kim olabilir? Elbette Allah zalim kavmi doru yola iletmez." (Kasas, 28/50.) nk nefs arzunun (heva) temeli, nefis sevgisidir. Bunu nefret ve nefis arzusu izler. Nefisteki bu sevgi ve nefret, kontrol altnda tutulamayacandan knanmaz. Knanacak olan bunun emrine girmektir. Nitekim Yce Allah yle buyurur: "Ey Davud! Gerekten biz seni yeryznde bir halife yaptk. Artk insanlar arasnda hak ile hkm ver. Keyfe, arzuya, hevese uyma ki, seni Allah yolundan saptrmasn. nk Allah yolundan sapanlar, hesap gnn unuttuklar iin kendilerine ok iddetli bir azab vardr." (Sad, 38/26.) "Eer sana cevap vermezlerse, bil ki onlar, srf heveslerine uymaktadrlar. Allah'tan bir yol gsterici olmakszn kendi hevesine uyandan daha sapk kim olabilir? Elbette Allah zalim kavmi doru yola iletmez." (Kasas, 28/50.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de yle buyurmaktadr: " ey kurtarcdr: 1. Gizlide ve akta Allah korkusu, 2. Yoksullukta ve zenginlikte iktisat, 3. fkeliyken ve honutken doruyu sylemek.

 ey de yok edicidir: 1. Emrine girilen cimrilik, 2. Uyulan arzu, 3. Kiinin kendisini beenmesi." (Benzeri iin bkz. Ebu Davud, Melhim, 17.) Sevilen ve nefret edilen bulunmas durumunda, sevgi ve nefreti zevk, heyecan (vecd), istek vb. izler. Allah ve peygamberinin emri olmakszn buna uyan, Allah'tan bir hidayet olmakszn nefsinin arzusuna uymu olur, hatta durum kendi arzusunu ilah edinmeye kadar varabilir. Din konularda nefsin arzularna uymak, ehevtta (dnyev konularda) uymaktan daha tehlikelidir. nk birincisi, ehl-i kitap ve mrik kfirlerin durumudur. Nitekim Yce Allah yle buyurur: "Eer sana cevap vermezlerse, bil ki onlar, srf heveslerine uymaktadrlar. Allah'tan bir yol gsterici olmakszn kendi hevesine uyandan daha sapk kim olabilir? Elbette Allah zalim kavmi doru yola iletmez." (Kasas, 28/50.) "Allah, size kendinizden bir misl verdi: Hi size rzk olarak verdiimiz eylerde elleriniz altndaki klelerinizden ortaklarnz bulunur da onlarla siz eit olur, aranzda birbirinizi saydnz gibi, onlar da sayar msnz? te biz, dnecek bir kavim iin yetleri byle aklyoruz." "Fakat zulmedenler, bilgisizce hevalarna uydular. Artk Allah'n ardn kim yola getirebilir? Onlarn yardmclar da yoktur." "O halde yzn, Allah' bir tanyarak dine, Allah'n insanlar zerine yaratm olduu ftratna dorult. Allah'n yaratnda deiiklik bulunmaz. Dosdoru din budur. Fakat insanlarn ou bilmezler." (Rum, 30/28-30.) "Size ne oluyor ki zerine Allahn ad zikredilen (hayvan)lerden yemiyorsunuz? Oysa (Allah), zaruret halinde olmanz mstesna, zerinize haram kldklarn size (ayrntl olarak) aklamtr. Muhakkak ki bir oklar ilimsizce (bir ekilde) kendi hevalaryla saptryorlar. Muhakkak ki senin Rabbin haddi aanlar ok iyi bilir." (En'm, 6/119.) "De ki: "Ey kitab ehli! Dininizde haksz yere ar gitmeyin! Daha nce sapm, bir ounu saptrm ve doru yoldan ayrlm bir kavmin hevalarna uymayn!" (Mide, 5/77.) "(Ey Muhammed!) kendi milletlerine (dinlerine) tabi olmadn mddete yahudi ve hristiyanlar senden (hibir zaman) raz olmazlar. (Onlara) de ki: "Muhakkak ki yalnz Allah'n gsterdii yol doru yoldur." (Ey Muhammed!) Sana ilim geldikten sonra eer onlarn hevalarna uyarsan senin iin Allah'dan baka ne bir veli (dost) ve ne de bir yardmc vardr." (Bakara, 2/120.) "(Ey Muhammed!) yemin olsun ki; kitap verilenlere (yahudi ve hristiyanlara) ne kadar ayet (delil, mucize) getirirsen getir, yine de senin kblene uymazlar. Sen de onlarn kblesine uyacak deilsin. Onlar birbirlerinin kblelerine de uymazlar. Eer sana ilim geldikten sonra onlarn hevalarna uyarsan muhakkak zalimlerden olursun." (Bakara, 2/145.) "Aralarnda Allahn indirdiiyle hkmet! Onlarn hevalarna uyma! Onlarn seni, Allahn sana indirdii eylerin bir ksmnda fitneye drmelerinden sakn! ayet yz evirirlerse bil ki Allah, bir

ksm gnahlar sebebiyle onlar cezalandrmak ister. Muhakkak ki insanlarn ou fasktr. " (Maide, 5/49.) te bu sebeple, Kitap ve snnetin gereinden uzaklaan bilgin / alim ve bidler, -selefimizin de ehlu'lehv olarak isimlendirdii gibi- hev ehlinden kabul edilir. nk, bilgiye / ilme uymayan herkes, nefsinin arzusuna uymu olur. Din bilgi / ilim ancak Allah'n peygamberlerini bu sebeple gnderdii hidayetiyle olur. Bu yzden, Yce Allah yle buyurur: "Size ne oluyor ki zerine Allahn ad zikredilen (hayvan)lerden yemiyorsunuz? Oysa (Allah), zaruret halinde olmanz mstesna, zerinize haram kldklarn size (ayrntl olarak) aklamtr. Muhakkak ki bir oklar ilimsizce (bir ekilde) kendi hevalaryla saptryorlar. Muhakkak ki senin Rabbin haddi aanlar ok iyi bilir." (En'm, 6/119.) "Eer sana cevap vermezlerse, bil ki onlar, srf heveslerine uymaktadrlar. Allah'tan bir yol gsterici olmakszn kendi hevesine uyandan daha sapk kim olabilir? Elbette Allah zalim kavmi doru yola iletmez." (Kasas, 28/50.) nsana den, nefsinin sevgi ve nefretinin, bu sevgi ve nefretin dozunun, Allah'n ve Raslunn emrine uygun olup olmadna bakmaktr. Bu, Allah'n Raslune - bu sevgi ve nefretle emrolunmak suretiyle - indirdii hidayetidir; bu konuda Allah ve Raslunn nne gemi de olmaz. Yce Allah yle buyurur: "Ey iman edenler! Allah'n ve Resulnn huzurunda ne gemeyin. Allah'tan korkun. phesiz Allah iitendir, bilendir." (Hucurt, 49/1.) Allah ve Raslunden bir emir almakszn seven ya da nefret edenin, bu davrannda bir tr Allah'n ve Raslunn nne gei vardr. Yaln sevgi ve nefret, nefsin arzusudur. Ancak haram olan, Allah'tan bir hidayet olmakszn sevgi ve nefretine uymaktr. Bu sebeple Yce Allah: "Ey Davud! Gerekten biz seni yeryznde bir halife yaptk. Artk insanlar arasnda hak ile hkm ver. Keyfe, arzuya, hevese uyma ki, seni Allah yolundan saptrmasn. nk Allah yolundan sapanlar, hesap gnn unuttuklar iin kendilerine ok iddetli bir azab vardr." (Sad, 38/26.) buyurur. Yce Allah, nefsinin arzusuna uyan, bu uymasnn Allah yolundan saptrdn haber vermektedir. Allah'n yolu, Raslune indirdii hidayetidir, bu Allah'a gtren yoldur. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM YEDNC BLM

Amel-i Salih (yi ) Ayn Konu in Baknz.! Gerekten, iyilii-emretmek ve ktlkten alkoymak, en stn, en faziletli ve en gzel vaciplerdendir. Yce Allah: "O, hanginizin daha iyi / gzel i yapacanz denemek iin lm ve hayat yaratt. O, stndr, balayandr." (Mlk, 67/2.) buyurur. el-Fudayl b. Iyd'n (. 187) dedii gibi, bu yetteki "daha iyi / gzel" ifadesinin, "en samimisi (ihlasls, halisi) ve dorusu" olarak anlalmas gerekir. nk yaplan i, samimi / halis olur, ama doru olmazsa, samimi / halis ve doru oluncaya kadar kabul edilmez. Doru olur, ama samimi / halis olmazsa, samimi / halis ve doru oluncaya kadar yine kabul edilmez. Samimi (ihlasl, halis), Allah iin; doru ise, snnete gre yaplandr. Amel-i salihle Allah rzasnn aranmas gerekir. nk Yce Allah, yalnzca rzasnn arand ii kabul eder. Bir hadiste Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurur: "Yce Allah buyurur ki: Ben irkten en uzak olanm. Kim bir i yapar da onda bana bakasn ortak / irk koarsa, ben ondan uzam, yaptklarnn hepsi ortak / irk kotuunundur." (bn Mce, Zhd, 21; Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/301, 435; el-Ehdisu'l-Kudsiyye, 1/291.)

te, bu, slm'n asl olan tevhddir; Allah'n btn peygamberlerini gnderme ve mahlukatn yaratma sebebi olan dindir. Allah'n kullardaki hakk, ona ibadet etmeleri ve O'na hibir eyi ortak komamalardr. Bununla birlikte, yaplan iin iyi/gzel olmas gerekir. Bu, Allah'n ve peygamberinin emrettiidir, itattir. Her itaat, (amel-i salih) iyi itir. Her amel-i salih (iyi/gzel i) itaattir, ki bu meru ve snnet klnan i demektir. Bylesi vacip ya da mstehab olarak emredilendir. te bu amel-i salihtir, iyi / gzel davrantr (hasen), iyiliktir (birr), hayrdr. Bunun zdd ise, ma'siyettir, fsid ameldir, seyyiedir, fcurdur, zulmdr.

NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM YEDNC BLM

Niyet Ve Davran Her ite iki eyin, niyet ve hareketin bulunmas zorunludur. Nitekim Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "simlerin en dorusu, Haris (hrsl) ve Hemmm (irade sahibi) dr." buyurmutur. (Drim, Edeb, 61; Ahmed b. Hanbel, 4/345.) Haris ve Hemmm'dan her birinin hareket ve niyeti vardr. Ancak, Allah'n kabul ettii ve sevaplandrd vgye deer niyet, yaplan ite Allah rzasnn gzetilmesidir. vgye deer i, sahih, emredilen itir. Bu sebeple, Hz. mer (r.a.) duasnda: "Allahm! Btn iimi iyi kl, rzan iin onu halis kl, onda hi kimseye bir pay klma." demekteydi. Bu, her iyi iin ls olduuna gre, iyiyi emretmek ve ktlkten alkoymann da aynen bu ekilde olmas gerekir. Bu, bizzat emreden ve alkoyan hakknda geerlidir. Bilin ve kavrayla olmad takdirde, ii amel-i salih olmaz. mer b. Abdilaziz: "Allah'a bilgisizce ibadet edenin bozduu, dzelttiinden daha fazla olur." derdi. Muaz b. Cebel'in hadisinde de: "Bilgi / ilim, eylemin / amelin nderidir (klavuzudur), eylem / amel ona baldr." denmektedir. nk ama ve fiil / eylem, bilgiyle / ilimle olmazsa, cehalet ve sapklk, -daha nce de getii gibinefsin arzusuna uymak olur. te, cahiliye insan ile slam insan arasndaki fark budur. NDEKLER 2.KTAP

BRNC KISIM YEDNC BLM

yilii Emretme Ve Ktlkten Alkoymann Metodolojisi a. lim / Bilgi b. Yumuaklk c. Anlay ve Sabr NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM YEDNC BLM

a. lim / Bilgi - yilii ve ktl bilmek, onlar birbirinden ayrdetmek gerekir. - Ayn ekilde iyiliin emredildii ve ktlkten alkonan kiileri de bilmek gerekir. - yilii emretme ve ktlkten alkoymann doru yolla (srat- mstakim) gerekletirilmesi gerekir. Bu, amac gerekletirmeye en yakn yoldur. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM YEDNC BLM

b. Yumuaklk Bu konuda yumuak (nazik) davranmak gerekir. Nitekim Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurur: "Yumuakln sslemedii, sertliin lekelemedii bir ey yoktur."(Mslim, Birr, 78; Ebu Davud, Edeb, 10.), "Allah yumuaktr, her ite yumuakl /naziklii sever; sertlie vermediini, yumuakla verir." (Mslim, Birr, 77; Ebu Davud, Edeb, 10.). NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM YEDNC BLM

c. Anlay ve Sabr Ayn ekilde, skntlar anlay (hilm) ve sabrla karlamak gerekir. nk bu ilevi yerine getirenin skntyla karlamas kanlmazdr. ayet anlayl ve sabrl olmazsa, Hz. Lokman'm oluna dedii gibi, bozduu dzelttiinden daha fazla olur: "Ey oulcuum! / Yavrucuum! Namaz kl, iyilii emret, ktlkten alkoy / sakndr. Bana gelenlere sabret, nk bunlar, azmi gerektiren ilerdendir." (Lokman, 31/17.) Bu sebeple, Yce Allah -iyilii emretme ve ktlkten alkoymann nderleri olan- peygamberlere, mesela son peygambere sabrl olmay emretmitir; hatta sabrl olmak peygamberliini teblie bitiiktir, nk peygamberliinin balad "kra (Alak)" suresinden sonra kendisine ilk olarak "Muddessir" suresi indirildi: "Ey rtsne brnen (Raslum)!" "Kalk artk uyar/ sakndr" "Sadece Rabbini tekbir et / ycelt. (Rabbinin bykln dile getir)" "Elbiseni temizle." "Pislikten sakn.(Kt eyleri terket)"

"Yaptn ok grerek baa kakma." "Rabbin iin sabret." (Muddessir, 74/1-7.) Bylece Yce Allah, dini insanlara duyurmayla ilgili bu yetlere uyarma (inzr) emriyle balam sabretmesi emriyle bitirmitir. Uyarmann bizzat kendisi, iyilii emretme ve ktlkten alkoymadr. Bylece Yce Allah, bundan sonra sabretmek gerektiini retmitir: "Rabbinin hkmne sabret. nk sen gzlerimizin nndesin. Kalktn zaman Rabbini hamd ile tesbih et." (Tur, 52/48.) , "Mriklerin senin iin dediklerine sabret, yanlarndan nazik bir ekilde gzellikle ayrl." (Mzemmil, 73/10.) , "O halde peygamberlerden azim sahibi olanlarn sabrettii gibi sen de sabret. Onlar hakknda acele etme, onlar va'dedildikleri azab grdkleri gn sanki dnyada gndzn sadece bir saat kadar kaldklarn sanrlar. Bu, bir teblidir. Yoldan kmlardan bakas helak edilir mi hi?" (Ahkf, 46/35.) , "Sen Rabbinin hkmn sabrla bekle. Balk sahibi Yunus gibi olma, o pek zgn olarak Rabbine seslenmiti." (Kalem, 68/48.) , "Sabret, sabretmeyi ancak Allah'n yardm ile baarabilirsin; onlar iin zlme, evirdikleri entrikalar ve kurduklar tuzaklar sakn cann skmasn." (Nahl, 16/127.) , "Mriklerin sana ektirdikleri skntlara kar sabret; nk Allah, iyi davranlar dlsz brakmaz." (Hd, 11/115.) Bu nn yani: - lim, - Yumuaklk ve - (Anlay ve) Sabrn bulunmas, zorunludur. Her ne kadar iielerse de, - lim, iyilii emretme ve ktlkten alkoymann ncesindedir; - Yumuaklk beraberinde, - Sabr ise sonundadr. Nitekim bu durum Kad Ebu Ya'l'nn "el-Mu'temed f Usli'l-Fkh" adl eserinde merfu olarak rivayet ettii baz selefimizin eserinde aka grlr: "yilii emretme ve ktlkten alkoymay, ancak emrettii ve alkoyduu konusunda bilgili (ilim sahibi), yumuak ve anlayl (hilm sahibi) olanlar gerekletirebilirler.".

Bilinmelidir ki, iyilii emretme ve ktlkten alkoyma ilevini bu niteliklerle gerekletirme pek-ok insanda zorluk yaratr. Bylece, sz konusu ilevin kendisinden dtn zannederek yrtmez. Oysa bu, sz konusu nitelikler bulunmakszn yrtmekten daha fazla ya da daha az zararldr. Vacip bir iin terkedilmesi ise, gnahtr (ma'siyet). Bir ma' siyetten brne gei, birincisinden daha byk ma' siyettir; tpk kzgn kumdan atee snmak gibi. Bir ma'siyetten brne geen, btl bir dinden yine btl bir dine geen gibidir. kincisi birincisinden daha kt olabilecei gibi, daha az kt ya da eit de olabilir. yilii emretme ve ktlkten alkoymada kusurlu ya da haddi am olanlar da, ayn ekilde birinin gnahnn brnden daha ok ya da birbirleriyle eit olduunu grrsn. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM YEDNC BLM

Gnah Ve fet, Taat Ve Nimet Bilindii gibi, Allah'n kinatta ve bizlerdeki mucizeleriyle bize gsterdiine ve Kur'an'daki yetlerde belirttiine gre: - Gnahlar musibetlerin sebebidir, Musibetler ve ceza, kt hareketlerden dolaydr; - Taat ise nimetin sebebidir, i gzel yapmak Allah'n ltfuna bir sebeptir. Yce Allah yle buyurur: "Banza gelen herhangi bir musibet kendi ellerinizin yapt iler yzndendir. O, yine de ounu affeder." (ura, 42/30.), "(Ey Muhammed!) Sana gelen iyilik Allahtandr. Bana gelen ktlk ise nefsindendir. Seni insanlara eli gnderdik. Buna ahid olarak Allah yeter." (Nisa, 4/79.), "Karna kan her iyilik Allah'tandr. Bana gelen her ktlk de kendindendir. Biz seni insanlara peygamber olarak gnderdik. Buna ahit olarak Allah yeter." "Muhakkak ki (sava iin) iki ordu karlat gnde sizden geri dnenleri bu ie, daha nce ilemi olduklar (gnahlar) ndan dolay eytan srkledi. (Buna karlk) yine de Allah onlar affetti. Muhakkak ki Allah, Gafur'dur, Halim'dir." (li mran, 3/155.), "Banza bir musibet gelince siz, onun iki katn onlarn balarn getirmi olduunuz halde yine "Bu

nereden bamza geldi?" dediniz. De ki: "O musibet sizin nefsinizdedir." Allah her eye kadirdir." (li mran, 3/165.), "Yahut yaptklar yznden gemileri helak eder. Bir ounu da affeder." (ura, 42/34.), "Eer yz evirirlerse zlme; biz seni onlarn zerine beki gndermedik. Sana den sadece duyurmaktr. Biz insana katmzdan bir rahmet tattrdmz zaman ona sevinir. Ancak elleriyle yaptklar yznden balarna bir ktlk gelirse ite o zaman grrsn ki insan gerekten pek nankrdr." (ura, 42/48.), "Oysa sen aralarnda bulunduka, Allah onlar azaba arptrmaz. Ayrca balanma dilerlerken de Allah onlar azaba arptrmaz." (Enfal, 8/33.) Yce Allah, Nuh kavmi, d ve Semd kavmi, Lt kavmi, Ashbu Medyen ve Firavun kavmi gibi gnahkr milletleri dnyada nasl cezalandrdn ve hirette nasl cezalandracan haber vermitir. Bu sebeple, Firavun ailesinden bir m'min yle demitir: "nanan adam dedi ki: "Ey kavmim, ben zerinize nceki topluluklarn uradklar bir gnn benzerinden korkuyorum. "Nuh kavminin, Ad ve Semud'un ve onlardan sonrakilerin durumu gibi bir durumla karlamanzdan korkuyorum. Allah kullara zulmetmek istemez." "Ey kavmim, sizin iin insanlarn korku ve dehetten barp bir birlerinden yardm isteyecekleri o arma gnnden korkuyorum." "Arkanza dnp kaacan gn Allah'a kar sizi koruyan bulunmaz. Allah kimi artrsa artk ona yol gsteren olmaz." (Gfir, 40/30-33.) Yce Allah yle buyurur: "te azab byledir. Ahiret azab ise elbette daha byktr. Keke bilselerdi." (Kalem, 68/33.), "Gerek evrenizdeki Bedeviler iinde ve gerekse Medine halk arasnda ikiyzllkte uzmanlam kaarlanm mnafklar vardr. Sen onlar bilmezsin, ancak biz biliriz. Onlar iki kez azaba arptracaz, sonra da byk azaba uratlacaklardr." (Tevbe, 9/101.), "Belki dnp yola gelirler diye onlara byk azapdan nce mutlaka daha yakn azab da tattracaz." (Secde, 32/21.), "Gn gzle grlr bir duman getirecei gn gzetle." "Duman, insanlar bryecektir. Bu, ac bir azabtr." "Rabbimiz, bizden azab kaldr, nk biz artk inanyoruz"derler." "Artk onlar nasl dnp t alacaklar? t alma zaman geti. Oysa kendilerine gerei aklayan bir eli gelmiti." "Ondan yz evirdiler "Bu, deli grnmnde eitilmi biridir" dediler." "Bit sizden azab birazck kaldracaz, fakat siz yine inkara dneceksiniz."

"O gn byk bir iddetle arparz; zira Biz alcyz!" (Duhan, 44/10-16.) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM YEDNC BLM

Gnahlarn Ve yiliklerin Dnya Ve Ahiretteki Karl Bu sebeple, Yce Allah, korkutma bulunan srelerin ounda, gnahkrlara dnyada verdii ve hirette hazrlad cezay belirtmektedir. Bazan surede yalnzca ahiretteki karl belirtir; zira hiret azab ve sevab daha byktr, oras srekli yurttur. Dnyada ve ahiretteki sevap ve cezay -Yusuf'un kssasnda olduu gibi- esasen birbirine bitiik olarak belirtir. Yce Allah yle buyurur: "Bylece Yusuf`un o lkedeki konumunu salamlatrdk, artk o lkenin diledii yerinde oturabilirdi. Biz rahmetimizi dilediimiz kimselere sunarz ve iyi davranllar dlsz brakmayz." "Ama iman edip ktlkten saknanlar iin ahiret dl daha hayrldr." (Yusuf, 12/56-57.), "Allah onlara dnya sevabn ve ahiret sevabnn en iyisini verdi. Allah muhsinleri sever." (li mran, 3/148.), "Zulme uratldktan sonra Allah uruna hicret edenleri dnyada gzel yurtlara yerletireceiz. Ahirette alacaklar dl ise daha byktr. Keke bunu bilseler!" "Onlar ki, sabrederler ve srf Allah'a dayanrlar. " (Nahl, 16/41-42.) Yce Allah Hz. brahim'den sz ederken yle buyuruyor: "Biz ona dnyada iyilik verdik, ahirette ise O, kesinlikle iyi kullar arasndadr." (Nahl, 16/122.) Dnya ve hiret azabyla ilgili olarak Yce Allah yle buyuruyor: "Andolsun skp karanlara." "Hemen ekip alanlara." "Yzp gidenlere."

"Yarp, geenlere." "Derken ii dzenliyenlere!" "O gn bir sarsnt sarsar." "Ardndan bir baka sarsnt gelir." (Nzi't, 79/1-7.) Yce Allah kyametten mutlak olarak ylece bahsediyor: "Musa'nn haberi sana geldi mi?" "Tuva'da, kutsal bir vadide, Rabbi ona yle hitab etmiti:" "Firavuna git nk o azd." "Ona de ki: "Arnmaa niyetin var m?" "Rabbine giden yolu gstereyim ki O'na sayg duyup korkasn." "Bunun zerine ona en byk mucizeyi gsterdi." "Fakat o Musa'y yalanlad, kar geldi." "Sonra srtn dnd; almaa koyuldu." "Adamlarn: toplayp seslendi:" "Sizin en yce Rabbiniz benim" dedi." "Allah bunun zerine onu dnya ve ahiret azabna uratt." "Dorusu bunda .Allah'tan korkan kimseye ders vardr." (Nzi't, 79/15-26.) Bundan sonra Yce Allah, kinatn balangc ve sonundan sz eder: "Ey inkarclar!Sizi yaratmak m daha zordur, yoksa g yaratmak m?" "Ki Allah onu bina edip ykseltmi ve ona ekil vermitir." "Gecesini karanlk yapmtr. Gndzn aydnlatmtr." "Ardndan yeri dzenlemitir." "Suyunu ondan karm ve otlak yer meydana getirmitir." "Dalar yerletirmitir." "Bunlar sizin ve hayvanlarn geinmesi iin yapmtr." "Hereyi bastran o byk felaket geldii zaman."

"O gn insan, neyin peinde komu olduunu hatrlar." "Gren kimseler iin cehennem ortaya karlmtr." "Artk kim azmsa." "Ve u yakn hayat yelemise." "Onun barnaa cehennemdir." "Ancak kim Rabbinin huzurunda durup hesap vermekten korkmu ve nefsini kt heveslerden menetmise." "Onun barna da cennettir." (Nzi't, 79/27-41.) Ayn ekilde Yce Allah yle buyurur: "Ayetlerimi yalanlayan o zenginlerin iini bana brak, onlara biraz sre tan." "nk bizim yanmzda ar zincirler ile cehennem vardr." "nsan boazndan gemez yiyecekler ile ackl azap vardr." "O gn yer ve dalar iddetle sarslr, dalar gevek kum ynlarna dnr." "Ey insanlar, biz nasl Firavuna bir peygamber gnderdiysek size de davranlarnz yakndan gzleyecek bir peygamber gnderdik." "Firavun, gnderdiimiz peygambere kar geldi de kendisini sert bir ekilde yakalayverdik." (Mzemmil, 37/11-16.) Yine, el-Hkka suresinde Semd, d ve Firavun gibi gemi milletlerden sz ettikten sonra Yce Allah yle buyurur: "Sura birinci fleme flendii," "Yer ve dalar yerlerinden kaldrlp bir arpla birbirlerine arpld zaman," "te o vak'a olmutur." "Gk yarlm, o gn o; zayflam sarkmtr." "Melekler de onun kenarlarndadr. O gn Rabblerinin tahtn, bunlarn da stnde sekiz (melek) tar." "O gn hesap iin huzura alnrsnz. Hi bir srrnz gizli kalmaz." "Kitab sandan verilen: "Aln kitabm okuyun", "Ben hesabmn inceleneceini sezmitim" der." "Artk o memnun edici bir hayat iindedir."

"Meyvelerin devirilmesi kolaydr." "Yksek bir bahede ki," "Gemi gnlerde yaptnz ilerden tr afiyetle yiyin iin." "Kitab sol tarafndan verilen ise der ki: "Keke bana kitabm verilmeseydi," "u hesabm hi grmemi olsaydm!" "Keke (lm iimi) bitirmi olsayd!" "Malm bana hibir fayda vermedi," "Gcm benden yok olup gitti." "Tutun onu, balayn onu," "Sonra cehenneme sallayn onu." "Sonra uzunluu yetmi arn olan zincire vurun onu!" "nk o Byk / Yce Allah'a inanmyordu." "Yoksulu doyurmaya nayak olmazd." (Hakka, 69/13-34.) Kalem suresinde, mallarndaki bakasna ait hakk vermeyen bahe halkn ve grdkleri cezay ylece belirtir: "te azab byledir. Ahiret azab ise elbette daha byktr. Keke bilselerdi." (Kalem, 68/33.) Yce Allah yine yle buyurur: "Daha nce inkar etmi olanlarn haberi size gelmedi mi? Onlar dnyada gnahlarnn cezasn ektiler. Ayrca ahrette de onlar iin ac bir azap vardr." "Bunun nedeni onlara elileri, ak deliller getirdiinde "Bir insan m bize yol gsterecek?" deyip inkar etmeleri, yz evirmeleriydi. Allah ta hibir eye muhta olmadn gsterdi. Allah zengindir, vlmtr." "nkar edenler, diriltilmeyeceklerini ileri srdler. De ki: "Hayr Rabbime And olsun ki mutlaka diriltileceksiniz, sonra yaptklarnz kesinlikle size haber verilecektir. Bu Allah'a gre kolaydr." (Tegbun, 64/5-7.) Ayn ekilde Yce Allah Kf sresinde peygamberlere kar kanlarn durumunu, dnya ve hiretteki iyilerin mkfat ve ktlerin cezalarn belirtiyor. Kamer sresinde de ayn durumu aklyor. Tpk bunlar gibi, "H-mm" le balayan Gfir, Secde, Zuhruf, Duhn (40, 41, 42, 43) sreleri ile saysz dier srelerde de ayn konular ele alnmtr. NDEKLER

2.KTAP BRNC KISIM YEDNC BLM

Tevhd: slm Medeniyetinin Anahtar Tevhd, va'd (m'minlerin mkfat) ve va'd (kfirlerin cezas), ilk indirilen yetlerde ele alnmtr. Nitekim Buhar'nin Sahh'inde Yusuf b. Mhek'ten yle bir rivayet vardr: M'minlerin annesi Hz. ie'nin yanndaydm. Irak'l biri geldi ve: "Hangi kefen daha iyidir?" diye sordu. Hz. ie: "Hayrola, neyin var?" diyerek hayretini belirtti. Adam: "Ey m'minlerin annesi! Bana Mushaf'n gster." dedi. Hz. ie: "Niin?" diye sordu. Adam: "Kur'an' bu ekilde birletirmek iin; nk birletirilmemi olarak okunuyor." dedi. Bunun zerine Hz. ie yle dedi: "Hangisini nce okursan sana ne zarar olabilir? lk inen sre mufassal'dand, bu srede cennet ve cehennemden sz edilmektedir. (Mufassal: Kf sresinden Kur'an'n sonuna kadar yer alan son yedide bir sreler.) nsanlar slm'a snnca helal ve haram konular indi. ayet 'arap imeyin' yasa ilk kez inseydi, 'arab asla brakmayz' derlerdi. Eer 'zina etmeyin' yasa inseydi, 'zinay asla brakmayz' derlerdi. Ben oyun oynayan kk bir kzken Mekke'de Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem): "Asl azaba kyamet gn arplacaklardr. Kyamet gn onlar iin daha feci ve daha acdr." (Kamer, 54/46.) yeti indi. Bakara ve Nisa sreleri, ben onun yanndayken indi." Ravnin belirttiine gre, Hz. ie, Mushaf'n kard ve adama srelerin yetlerini yazdrd (Buhar, Fedilu'l-Kur'n, 6.). Kfr, gnah ve isyan; ktlk ve dmanln sebebi olduuna gre, ayet bir kii ya da grup bir gnah iler de dierleri iyilii emretme ve ktlkten alkoyma ilevini yerine getirmezse, bu hepsinin gnah olur; eer bazlar yasaklanan bir biimde honutsuzluk gsterirse, bu da hepsinin gnah olur, bunun sonucunda gruplama, gr ayrl ve ktlk ortaya kar. Bu ise, eski ve yeni

fitne ve ktlklerin en byklerindendir. Zira insan, zalim ve bilgisizdir. (cahildir). Zulmn ve bilgisizliin (cehaletin) birok tr vardr. Bir kiinin zulm ve bilgisizlii bir eit, ikinci, nc ve dier kiilerin zulm ve bilgisizlii baka eittir. Meydana gelen fitneleri inceleyen, sebeplerini bunlarda bulur; yine, bu mmetin emirlerinin, bilginlerinin / alimlerinin ve bu ereveye giren hkmdarlar, eyhler ve onlarn peinden giden halk arasnda ortaya kan fitnelerin aslnn da ayn ey olduunu grr. Din ve ehvan arzular, dinle ilgili bid'atler ve dnyev ktlkler (fcur) gibi sapklk ve cehaletin sebepleri de bu ereveye girer. nk sapklk ve cehaletin sebepleri olan din konulardaki bid'atler ve dnyev ktlkler, zulm ve bilgisizlikleri / cehaletleri yznden insanlar ortaklaa kapsarlar. nsanlarn bazs -zina, homoseksellik vb., iki imek, hyanet, hrszlk, gasp vb. yollarla malla ilgili zulmler gibi- baz gnahlaryla hem kendilerine, hem de bakalarna hakszlk yaparlar. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM YEDNC BLM

nsan Tabiatnn Gnah Arzulamas Bilindii gibi, -her ne kadar aklen ve dinen irkin ve knanm olarak deerlendirilseler de- gnahlar, insanlar tarafndan arzulanrlar. nsan tabiatinin bir zellii, bakasnn kendisinden daha ileride olmasndan holanmayp, ayn eyin kendisinde de bulunmasn istemesidir. Bu, hasedin iki trnden en dk olan "gbta"dr. nsan tabiat, bakasndan stn olmay ve kendisini bakasna tercih etmeyi ister, ya da onu kskanr ve -her ne kadar gereklemese de- ondaki nimetin yok olmasn temenni eder. nsan tabiatndaki stnlk (uluvv), ktlk (fesd), gurur ve hased gibi duygularn gerei, yalnzca kendi arzularnn gereklemesidir. Byle olduuna gre, bakasnn kendisinden stn olmasn ve kendi arzularn gerekletirmesini nasl kabul edebilir? Bu konuda orta yolu bulanlar, paylama ve eitlikten holananlardr, dierleri ise ok zalim ve kskantr. Bu ikisi, mubahlarda ve Allah hakk dolaysyla haram klnan ilerde olur. Yeme-ime, nikh, giyinme, binme ve mallar gibi mubah erevesine giren olay ve durumlarn yalnzca kendisinde bulunmasn arzulama halinde zulm, cimrilik ve hased ortaya kar.

NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM YEDNC BLM

Hrsn Gurur Sebebi Oluu Btn bunlarn asl, ihtirastr (uhh). Buhar'de yer alan bir hadise gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: "htirastan kannz. nk o, sizden ncekileri yok etti. Onlara cimrilii emretti, cimrilik yaptlar; zulm emretti, zulmettiler; akrabalarla ba kesmeyi emretti, bu ba kestiler." (Buhar, Drim, Zekt. 46; Ahmed b. Hanbel, Msned, (2/160). Bu sebeple, Ensr'n niteliklerini belirtirken Yce Allah yle buyuruyor: "Daha nce Medine'yi yurt edinmi ve gnllerine iman yerletirmi olan kimseler, kendilerine g edip gelenleri severler ve onlara verilenler karsnda ilerinde bir kayg duymazlar. Kendilerinin ihtiyalar olsa dahi, g eden yoksul kardelerini z canlarna tercih ederler. Kim nefsinin cimriliinden korunursa, ite onlar baarya erenlerdir." (Har, 59/9.) Kabe'yi tavaf eden Abdurrahman b. Avf'n yle dedii grld: "Rabbm! Nefsimin ihtirasndan beni koru! Rabbm! Nefsimin ihtirasndan beni koru!". Bu srada durum kendisine sorulunca, "Nefsimin ihtirasndan korunduumda, cimrilikten, zulmden ve akrabalarla ba kesmekten de korunmu olurum." cevabn verdi. Bu ihtiras, nefsin bu iddetli ihtiras, - Borcunu dememeyi, - Bakasnn maln alarak zulmetmeyi, - Akrabalarla ba kesmeyi ve - Bakasnda bulunandan holanmamas demek olan hasedi ortaya karr. Hasedde, tamahkrlk ve zulm vardr.

nk bylece, bakasna verilen dolaysyla tamahkrlk ve elindekinin yok olmasn istemekle zulm meydana gelir. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM YEDNC BLM

Gnah Ve Toplum Durum, bu gibi mubah arzularda byle olunca, zina, iki imek ve benzeri haramlarda nasl olur? Bunlardan birinin gereklemesi durumunda iki tr honutsuzluk ortaya kar: 1. Genelde mubah olan ilerdeki gibi, tekel ve zulm bulunmas dolaysyla onlardan holanmama. 2. Allah hakk bulunmasndan dolay onlardan holanmama. Bu sebeple, gnahlar ksmdr: 1. nsanlara zulm bulunanlar: Mallarn alarak, haklarn vermeyerek, hased vb. ile zulm gibi. 2. Sadece kendisine zulm bulunanlar: Zararlar bakasna uzanmaynca iki imek, zina gibi. 3. Hem insanlara, hem kendisine zulm bulunanlar: Yneticinin insanlarn maln alp, bunlarla zina yapmas, arap imesi, ktlk ilemesi, -baz kadn ve ocuklardan holananlarn yapt gibi- bu tr sebeplerle kendisinin yaptklarn insanlara duyuranlara zina yaptrmas ve onlara zarar vermesi gibi. Yce Allah yle buyurur: "De ki:"Muhakkak ki Rabbim; ktlklerin, hem ak hem de gizli olanlarn, gnah, haksz yere isyan, hakknda hibir delil indirmedii eyleri Allaha irk komanz ve Allah hakknda bilmediiniz eyleri sylemenizi haram kld." (A'rf, 7/33.) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM YEDNC BLM

Adalet Ve Zulm nsanlarn dnyadaki ileri; -herhangi bir gnaha katlma sz konusu olmasa da- haklardaki zulmle dzgn olmaktan ziyade, -kendisinde bir gnaha katlma sz konusu da olsa- adaletle dzgn olur. Bu sebeple: "Allah, -kafir de olsa- dil devleti yaatr, ama -mslman da olsa- zlim devleti yaatmaz." denilmitir. Ayn ekilde: "Dnya adalet ve kfrle devam eder, ama zulm ve slm' la devam etmez." denir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: "syan (bagy, zulm) ve akrabayla ba kesmekten daha hzl cezas olan hibir gnah yoktur." (bn Mce, Zhd, 23; Ebu Davud, Edeb, 43.) syankrn cezas, -hirette affedilse ve merhamet edilse bile- dnyada verilir. nk adalet, her eyin esasdr. Dnya ii adaletle yrtldnde, -her ne kadar sahibinin hirette bir nasibi yoksa daayakta durur, ama adaletle yrtlmezse, -hirette kendisine yetecek iman bulunsa bile- ayakta duramaz. nsann tabiatnda byklenmek (uluvv), kskanmak ve hakka tecavz suretiyle bakasna zulmetme gds vardr. Ayrca, zina ve dinen iren kabul edilen nesneleri yemek gibi kt arzularn gerekletirerek, kendisine zulmetme gds de vardr. Bylece kendisine zulmetmeyene zulmedebilir ve kendisinden bakas byle bir eylemde bulunmasa bile, bu arzular kendisine etki edebilir. Dierlerinin zulmettiini ve ehev arzularn yerine getirdiini grnce, bu arzular ve onlarla ilgili zulmn drts daha iddetli bir ekilde artar. Bazan da sabreder. Bu durum, bakalarna olan kin ve hased duygularn kamlar. Daha nce kendisinde byle bir dnce olmad halde, onlarn cezalandrlmalarn ve kendilerinde mevcut olan iyiliin gitmesini istemeye, balar. Bu son durumda, bakasnn kendisine ve mslmanlara zulmetmi olduu konusunda akl ve din ynnden delil ileri srer; ona iyilii emretmenin ve onu ktlkten alkoymann, bu konuda cihad yapmann vacip olduunu ne srer. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM YEDNC BLM

 SEKZNC BLM NSAN VE DAVRANILARI yilii Emretme Ve Ktlkten Alkoyma Asndan nsanlar Nefislerin eitleri nsan Ktle ten Drtler 1. Birinci Drt 1.1. Bakasna Benzeme 1.2. Arzu Ve Grte Uyuma 1.3. Arzularda Ortaklk 2. kinci Drt nsann yilik Yapmasn Salayan Drtler a. Vicdan Drts b. Yarma Drts c. yilere Katlmay Arzulama Drts d. yilerin Dostluunu Kazanma Drts Islhn Yolu a. Ktlklere yilikle Karlk Verilmeli b. Skntlarn Bymesinin Derecenin Ykselmesine Vesile Olduu Bilinmeli c. yi leri Yaparken Sabretmeli d. Kesin Bilgi Sahibi Olmal e. yi Davranmal Namaz, Zekt Ve Sabr Cimriliin Knanmas Cimriliin eitleri Korkakln Knanmas Cmertlik Ve Cesaret Sabrn eitleri Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) Musibet Srasnda Yasaklad Fiiller vgye Deer Kahramanlk Ve Cesaret Cihad NDEKLER 2.KTAP KNC KISIM

yilii Emretme Ve Ktlkten Alkoyma Asndan nsanlar Ayn Konu in Baknz.! yilii emretme ve ktlkten alkoyma noktasnda insanlar snftr: 1. Birinci gruptakiler, yalnz kendi arzularn dnrler, yalnzca verildiklerine honutluk gsterirler ve yalnzca mahrum edildiklerine fkelenirler. Bunlardan birine arzulad -helal ya da haram- herhangi bir ey verildiinde, fkesi yatr, honutluu doar. Ona gre, daha nce yasaklad, bu yzden ceza verdii, sahibini knad ve fkelendii bir durum, artk honut olunan bir duruma dnr, artk bu ii kendisi yapar, bu konuda ortak ve yardmc olur, kendisini alkoyan ve engelleyene dman kesilir. Bu, insanlarn ounun durumudur. nsan bunun saysz rneklerini grr ve duyar. Bunun sebebi, insann zalim ve cahil olmasdr. Bu yzden dil davranmaz, bazan her iki durumda da zalim olabilir. Belirtilen bu gruptan olan kiilerin, emrinde olanlara zulmeden ve haklarn ineyen bir yneticiden holanmayp, bu yneticinin tattrd makam, mal gibi baz eylere rza gstererek, ona yardmc kesildiini grrsn. Bunlarn en iyi hali, yneticiye honutsuzluklarn gstermeyileridir. Ayn ekilde bu gruptan insanlar, iki ienden, zina yapandan ve elenceye dalandan holanmadklarn, ama ayn ktlklerin iine ekildiklerinde ya da bu ilerden bir eyler tattrldnda, bizimle onlar adna mcadeleye giritiini grrsn. Bunun sonucunda bylelerinin, bazan daha nceki durumlarndan daha kt, bazan ondan biraz daha iyi bir duruma dtklerini ya da ayn durumda olduklarn grrsn. 2. kinci grup, salam bir dindarl olanlardr. Bu konuda Allah iin dosdoru ve eylemlerinde yapc (muslih) olurlar. Kendilerine yaplan eziyetlere sabretmek suretiyle doru yolda olmaya devam ederler. te bu grup, iman edip, iyi iler yapanlardr, onlar insanlar iin karlm iyilii emreden, ktlkten alkoyan ve Allah'a iman eden en iyi mmete mensuptur. 3. nc grup, iki zellie de sahip bulunanlardr. M'minlerin ou bu gruba mensuptur. Bunlar hem dindardr, hem de nefsin arzularna boyun emilerdir. Kalblerinde hem taat, hem de isyan duygusu vardr; ona bazan birinci, bazan da ikinci duygusu egemen olur.

NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

Nefislerin eitleri Bu l tipoloji, aynen nefisleri: 1. "emmre (domineering)", 2. "mutma'inne (tranquil)" ve 3. "levvme (censoribus)" eklinde e ayrmaya benzer. Birinci gruptakiler, kendilerine ktl emreden nefs-i emmre sahipleridir. kinci gruptakiler, Yce Allah'n hakknda: "Ey huzura eren nefis!" "Raz edici ve raz edilmi olarak Rabbine dn." "yi kullarm arasna katl." "Cennetime gir." (Fecr, 90/27-30.) buyurduu nefs-i mutma'inne sahipleridir. nc gruptakiler ise, gnah ileyip, sonra bu yzden kendini knayan, bu her iki zellii tayan, iyi ve kt eylemi kartran nefs-i levvme sahipleridir. *** (Bunlar, gnahlar iin tevbe ettiklerinde Allah'n kendilerini affedecei umulur. Nitekim Yce Allah: "Savaa katlmayanlarn bir blm de sularn itiraf ettiler ve iyilii ktle eklediler. Belki Allah onlarn tevbesini kabul eder. Hi kukusuz Allah affedicidir, merhametlidir." (Tevbe, 9/102.) buyurur. (Bu ksm Salahaddin el-Muneccid'in nerinde yer alyor.) *** Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem):

"Benden sonra bu ikisine, Ebu Bekir ile mer'e uyun." (Tirmiz, Menkb, 16; bn Mce, Mukaddime, 11; Ahmed b. Hanbel, 5/382.) diyerek, mslmanlarn kendilerine uymakla emrolunduklar Hz. Ebu Bekir ile Hz. mer devirlerinde insanlar, peygamber ana en yakn, iman ve dzgnlk (salh) ynnden en yce durumdaydlar. mamlar da vacipleri en iyi ekilde yerine getiriyor ve doygunluu salyorlard. kinci grupta bulunduklar iin onlar devrinde fitne kmad. Hz. Osman devrinin sonu ile Hz. Ali devrinde, nc gruptakilerin says artt, iman ve dindarlkla birlikte nefs arzu ve phelerine boyun emeye baladlar. Bu hem baz yneticilerde, hem de halkta kendini gsterdi. Bundan sonra da bylelerinin says artarak, her iki tarafta da takva ve taatin tam zmsenememesi, nefs arzu ve az nce saydmz sebeplerle fitne ortaya kt. Her iki grup da iyilii emrettii ve ktlkten alkoyduu, hakikat ve adaletin kendinden yana olduu yorumunu (te'vl) yaptlar. Ne var ki, bu yorumun bizzat kendisi bir eit nefs arzuya uymaktr; her ne kadar iki gruptan birisi hakikate dierinden daha yaknsa da bu te'vilde zan ve nefsin arzulad durum sz konusudur. Bu yzden m'mine den, kalbini doru yolda tutma, phe drmeme, hidayet ve takva zere durma, nefsinin arzularna uymama konusunda Allah'tan yardm istemek ve ona tevekkl etmektir. Nitekim Yce Allah yle buyuruyor: "Bundan dolay sen insanlar Allah'n dinine davet et ve emrolunduun gibi doru ol, onlarn heva ve heveslerinden kaynaklanan hayat sistemlerine uyma ve deki: "Ben Allah'n indirdii her Kitab'a inandm; aranzda adaleti gerekletirmekle emrolundum. Allah bizimde Rabb'imiz, sizinde Rabb'inizdir. Bizim amellerimiz bize, sizin amelleriniz size aittir. Bizimle sizin aranzda tartlacak birey yoktur. Allah hepimizi bir araya toplar, dnte O'nadr." (ura, 42/15.) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

nsan Ktle ten Drtler Mslmanlarn iman ve ibadet konularnda blnme ve gr ayrlna dmeleri de buna dayanr. Bu gibi durumlar mslmanlarn skntlarn arttrr. Byle durumlarda fitneden kurtulmak iin mslmanlar iki eye muhtatr:

1. Birinci Drt 2. kinci Drt NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

1. Birinci Drt Bunun alt blmleri vardr. Mslmanlar -gerektiren durum bulunduu iin- benzerlerinin dt din ve dnyev fitneyi kendilerinden uzaklatrmaya muhtatr. nk, dierleri gibi, onlarn da nefisleri ve eytanlar vardr. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

1.1. Bakasna Benzeme Emsallerinin de, arzulanan eyleri yapmasn grmesi zaten insann nefsinde mevcut bulunan ktlk yapma duygusunu glendirir. Niceleri var ki ne iyilik ne de ktlk yapmak ister; ama bakasnn ve zellikle de emsallerinin yaptn grnce o, da bu ii yapar. nk insanlar gvercin srs gibidir, birbirine benzemeye alrlar. Bu yzden, bir iyilii ya da ktl ilk yapan, kendisini izleyenin sevabn ya da gnahn da yklenir.

Nitekim Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurur: "Gzel bir yol aana kendisinin ve sevaplar hi eksilmeksizin kyamete kadar onun yolundan gidenin sevab vardr. Kt bir yol aan da. kendisinin ve gnahlar hi eksilmeksizin onun yolundan gidenin gnahn yklenir". (Mslim, Zekt, 69, No: 1017.) nk, iin znde bir ortaklklar vardr. Bir ey benzerinin hkmn alr. Bu ikisi: - Benzeme duygusu ve - Gnah ilemeye meyyal insan tabiat, gl iki drtdr. Bunlara aadaki iki drt daha eklenince durumu siz dnn. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

1.2. Arzu Ve Grte Uyuma Ktlk yapanlarn pek ou, bulunduklar durumu onaylayanlardan holanrlar, onaylamayanlardan holanmazlar. Bu, bozuk dinlerde, her bir topluluun kendilerine katlanlara dostluk, katlmayanlara dmanlk gstermeleri eklinde apak grlr. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

1.3. Arzularda Ortaklk Dnya ileri ve nefs arzular da byledir. Zorba devlet yneticileri, yolkesiciler vb.deki gibi, yaptklarna yardm etmelerinden dolay; yanlarna gelen herkesin imelerini tercih ettikleri iin, iki meclisi kuranlarda olduu gibi onaylamalarndan, kendisini kskanmalar ya da onlardan stn hale gelip vlmesi yznden yalnzca onun iyilikle belirginlemesinden holanmadklarndan dolay, yahut aleyhine bir delili olmamas iin, veyahut kendilerini bizzat cezalandrmasndan veya bildirmesinden korkmalar veyahut da minneti ve tehdidi altnda kalmamalar vb. sebeplerle ou kez kendilerine ortak olanlar seer ve tercih ederler. Yce Allah yle buyuruyor: "Ehli kitaptan ou, hak kendilerine apak belli olduktan sonra, srf ilerindeki hasedden dolay, sizi imannzdan vazgeirip kfre dndrmek isterler. (yleyse) Allah'n emri gelinceye kadar onlar affedin ve (yaptklarna) gz yumun. Muhakkak ki Allah hereye kadirdir. " (Bakara, 2/109.) "Sizin de kendileri gibi kafir olmanz isterler ki, onlarla eit olasnz. O halde Allah yolunda hicret edinceye kadar onlardan hibirini dost edinmeyin. Eer yzevirirlerse onlar yakalayn, bulduunuz yerde ldrn ve hibirini dost ve yardmc edinmeyin." (Nisa, 4/89.) Hz. Osman (r.a.) yle diyor: "Zina yapan kadn, btn kadnlarn zina yapmasn ister.". Ortakln, -iki, yalan ve bozuk inantaki ortaklk gibi - bazan bizzat ayn ktlkle, - bakasnn da zina yapmasn arzulayan zinakr, bakasnn da almasn arzulayan hrsz gibi- bazan da ayn trden ktlkte -ama baka bir kadn ve malda olmak zere- gereklemesini isterler. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

2. kinci Drt kinci drtye gelince, bir kiinin yaptklar ktle ortak olmasn isterler. Ortak olursa ne l! Ama ortak olmazsa tehdit lsnde veya ondan daha hafif lde kendisine ikence ve eziyet ederler.

Yaptklar ktlkle bakasnn da kendilerine ortak olmasn isteyen, bu ktl ona emreden ve istediklerine ulamak iin ondan yardm isteyen bu kiiler, ayet o yabanc kii kendilerine ortak olur, onlara yardm ve itaat ederse, hemen kusurlarn sayp dkerler, onunla alay ederler ve baka ilerde aleyhine bir delil olarak ileri srerler; ama onlara katlmazsa kendisine ikence ve eziyet ederler. Gl zalimlerin ounun durumu budur. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

nsann yilik Yapmasn Salayan Drtler Ktlkte sz konusu olan bu durum aynen, hatta daha ileri derecede iyilikte de sz konusudur. Nitekim Yce Allah: "nsanlardan bazlar Allah'tan bakalarn (Allah'a) denk tutarlar. Onlar Allah' sevdikleri gibi severler. man edenler ise en ok Allah' severler. Zulmedenler (ahiretteki) azab grdklerinde btn kuvvetin Allah'a ait olduunu ve Allah'n azabnn iddetli olduunu muhakkak greceklerdir." (Bakara, 2/165.) buyurur. nk iyilik drts daha gldr. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

a. Vicdan Drts

nsanda: - man etmeye, - Bilgiye / lme, - Dorulua, - Adalete ve emanetleri yerine getirmeye aran bir drt vardr. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

b. Yarma Drts nsan ayn eyi bakasnn, zellikle de benzeri birinin yaptn grnce, zellikle rekabet duygusuyla iinde baka bir drt daha doar. Bu, vgye deer ve gzel bir harekettir. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

c. yilere Katlmay Arzulama Drts M'min ve iyilerden ayn ii onaylamak ve katlmak isteyeni ya da yapmadnda holanmayanlar grnce de insann iinde nc bir drt doar.

NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

d. yilerin Dostluunu Kazanma Drts yilii emrettiklerinde ve bu yzden iyiyi yaptnda dost ya da yapmadnda dman olduklarn ve kendisini cezalandrdklarn grnce, ilerinde drdnc bir drt doar. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

Islhn Yolu a. Ktlklere yilikle Karlk Verilmeli b. Skntlarn Bymesinin Derecenin Ykselmesine Vesile Olduu Bilinmeli c. yi leri Yaparken Sabretmeli d. Kesin Bilgi Sahibi Olmal e. yi Davranmal NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

a. Ktlklere yilikle Karlk Verilmeli Bu yzden m'minlerin ktlklere onlarn zdd iyilikle karlk vermeleri emrolunmutur, tpk doktorun hastala onun zdd ile karlk vermesi gibi. M'min nefsini slah etmekle emrolunmutur. Bu iki eyle, yani: - yiliklere engel olmaya ve Ktlkleri ilemeye iten motiflere ramen iyilikleri yapmak ve - Ktlkleri brakmakla olur. Bunlar drt eittir. Ayn ekilde, bu drt yolla gc ve imkn lsnde bakasn slah etmekle de emrolunmutur. Yce Allah yle buyurur: "Asra yemin olsun ki, insan hi phesiz hsrandadr. Ancak iman edip, salih amel ileyenler ve birbirlerine hakk ve sabr tavsiye edenler bundan mstesnadr." (Asr, 103/1-3) mam afi'nin yle dedii nakledilir: "Btn insanlar Asr suresini dnseler, onlara yeter." Gerekten de yledir. nk Yce Allah, kendisi m'min ve iyi olan, bakalarna da hakikati ve sabr tavsiye edenler dndakilerin hsrana uradklarn haber vermektedir. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

b. Skntlarn Bymesinin Derecenin Ykselmesine Vesile Olduu Bilinmeli Sknt artnca, bu durum m'minin derecesinin ykselmesine ve sevabnn artmasna vesile olur. Nitekim Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem): "nsanlarn en ok belaya urayan kimdir?" diye sorulunca, u cevab vermitir:

"Peygamberler, sonra iyiler, srayla onlar izleyen dierleri. nsan dinine gre snanr. Dini salamsa, sknts artrlr. Dini salam deilse, sknts azaltlr. Yeryznde yryp, hatas kalmayncaya kadar m'minin snanmas srecektir." (Drim, Rikk, 2/320; Ahmed b. Hanbel, 1/172.) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

c. yi leri Yaparken Sabretmeli te bu durumda, m'min, bakasnn ihtiya duymayaca lde sabra ihtiya duyar. Dinde nderliin sebebi de budur. Nitekim Yce Allah: "Sabrettikleri ve ayetlerimize kesinlikle inandklar zaman, onlarn iinden, buyruumuzla doru yola gtren nderler yaptk." (Secde, 32/24.) buyurur. Hem emredilen iyilii yapmak, hem de yasaklanan ktl yapmamak iin sabr kanlmazdr. kencelere, sylenenlere, baa gelen ktlklere sabr, nimetler bulununca marmamak vb. sabr eitleri de bu ereveye girer. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

d. Kesin Bilgi Sahibi Olmal

Kendisini doyuracak, nimetlenecek ve gdalanaca bir eyi, yani kesin bilgi (yakn) yoksa, insann sabretmesi imknszdr. Nitekim Hz. Ebu Bekir' in (r.a.) rivayet ettii hadiste Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: "nsanlar! Allah'tan kesin bilgi ve salk isteyiniz. nk, kesin bilgiden sonra salktan daha stn bir ey insana verilmemitir. Allah'tan bu ikisini isteyin." (Tirmizi, Du, 105; Ibn Mce, Du, 5.) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

e. yi Davranmal Ayn ekilde, bakasna bir iyilii emredince, bu konuda kendisine katlmasn arzulaynca ya da onu bir ktlkten alkoyunca da, bu kiiye holanlann ortaya kmas, holanlmayann ortadan kalkmas gibi gayesine ulamasn salayacak biimde iyi davranmas gerekir. nk insanlar acya, ancak bir tatllk olunca katlanrlar, bundan baka yol yoktur. Bu yzden Yce Allah, kalblerin kazanlmasn emretmi, hatta kalbleri kazanlacaklara zekttan pay ayrmtr. Yce Allah, peygamberine yle buyurmutur: "Aff, kolaylatrmay prensip edin, iyi / uygun (ma'ruf) olan emret ve cahillere aldr etme! " (Araf, 7/199.) Yce Allah yine yle buyurur: "Sonra inanp birbirlerine sabr tavsiye eden ve merhamet tavsiye edenlerden olmak." (Beled, 90/17.) Sabretmek ve merhametli olmak zorunludur. Cesaret ve kerem (cmertlik) ite budur. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

Namaz, Zekt Ve Sabr Bu yzden Yce Allah, bazan namaz ile insanlara iyilik yapmak olan zekt, bazan da namaz, zekt ve sabr yanyana zikreder. Her de zorunludur. Hem kendileri, hem de bakalarn slah konusunda m'minlerin yarar ancak bunlarla gerekleebilir. zellikle fitne ve sknt arttnda, bunlara duyulan ihtiya da iddetlenir. Hogr ve sabr, btn insanlarn ihtiya duyduu deerlerdir. nsanlarn din ve dnyev karlar ancak bu ikisiyle gerekleebilir. Bu yzden hepsi cesaret ve cmertlii (kerem) verler, hatta airlerin iirlerinde en ok vd deer de cmertliktir. Ayn ekilde cimrilik ve korkakl da yererler. nsanlarn -doruluk ve adaleti vmekte, yalanclk ve zulm yermekte olduu gibi- ittifak ettii konular mutlaka gerektir. Bedeviler Raslullah'den (sallallahu aleyhi ve sellem) yardm istediklerinde onu bir alya (semura, sakz aac) sktrdlar, bu al cbbesine takld. Onlara dnerek yle dedi: "Nefsim yed-i kudretinde olan Allah'a yemin ederim ki, elimde u dikenler kadar hayvan (na'm) olsayd, hepsini aranzda bltrrdm. Beni asla cimri, korkak ve yalanc olarak gremezsiniz." (Buhar, Cihd, 24; Hums, 19; Ahmed b. Hanbel, 4/83.) Ancak btn bunlar, ama ve niteliklere gre farkllk gsterir. ler niyetlere gredir, herkes niyetinin karln grr. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

Cimriliin Knanmas Ayn Konu in Baknz.! Bu yzden Kur'an ve snnet, cimrilik ve korkakl yermi, Allah yolundaki cesaret ve hogry

(simha) vmtr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurur: "nsandaki en kt ey, iddetli cimrilik ve korkaklktr." (Ebu Davud, Cihd, 21; Ahmed b. Hanbel, 2/302.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Ey Selemeoullar! Sizin efendiniz (Seyyid) kimdir?" diye sordu. "Cimriliini ayplamakla birlikte, el-Cedd b. Kays'tr" dediler. Bunun zerine Raslullah: "Cimrilikten daha kt bir hastalk m olur?" cevabn verdi. (Buhar, Megz, 73, Humus, 15.) Baka bir rivayette ise: "Cimri efendi olamaz. Sizin efendiniz ak sal gen olan el-Ber b. Ma'rr'dur." ifadesi yer alr. (bn Hiam, Sret, 2/104; Kurtub, Tefsir, 9/159.) Buhar'nin Sahh'inde nakledildiine gre, Cabir b. Abdillah, Hz. Ebu Bekir'e: "Bana ya vereceksin, ya da cimrilik edeceksin." deyince, Hz. Ebu Bekir: "Bana bunlar sylyorsun. Cimrilikten daha kt bir hastalk m olur?" cevabn verdi. Bylece cimrilii, en byk hastalklardan biri olarak grmtr. (Buhar, Hums, 15; Ahmed b. Hanbel, 3/308.) Mslim'in Sahh'inde Selmn b. Reb'a'dan rivayet edildiine gre, Hz. mer yle diyor: Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) bir mal taksim etti. Ben de: "Ey Allah'n elisi! Bunlardan-bakas ona daha lyk." dedim. Bana: "Onlar beni, benden irkin szlerle yardm istemek ile beni cimrilerden saymak arasnda seenekli braktlar. Ben cimri deilim." cevabn verdi. (Mslim, Zekt, 127, No: 1056; Ahmed b. Hanbel, 1/20, 35.) Raslullah, kendisinden uygunsuz bir biimde yardm istediklerini, verirse ii l olacan, ama vermedii takdirde cimri diyeceklerini, kendisini iki kt davrantan, yersiz hareket ya da cimrilikten birini yapmak zorunda braktklarn, cimrilii daha kt grdn, vermek suretiyle bu daha kty defettiini belirtiyor. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

Cimriliin eitleri Cimrilik bir erevedir, onun kapsamna giren byk ve kk ktlkler vardr. Yce Allah yle buyurur : "Allah'n, kendilerine fazlndan verdiinde cimrilik yapanlar, onu, kendileri iin hayr zannetmesinler. Bilakis o, onlar iin erdir. Cimrilik ettikleri o ey kyamet gnnde boyunlarna dolandrlacaktr. phesiz ki gklerin ve yerin miras Allah'ndr. Ve Allah ilediiniz her eyden haberdardr." (li mran, 3/180.) "Allaha ibdet edin, Ona hibir eyi ortak komayn. Anababaya, akrabalara, yetimlere, miskinlere, yakn komuya, uzak komuya, yakn arkadaa, yolda kalana ve sahip olduunuz klelerinize iyi davrann. Allah kibirlileri ve kendini venleri sevmez. " "Bunlar, cimrilik yapan ve insanlara cimrilii tavsiye eden, Allahn kendilerine fazlndan verdiini gizleyen kimselerdir. Biz kafirler iin alaltc bir azab hazrladk." (Nisa, 4/36-37.) "Verdikleri sadakalarn kabul edilmesini engelleyen tek sebep udur; Onlar Allah'a ve Peygamber'e inanmadlar, namaza ancak uyuuk uyuuk dururlar ve verdikleri sadakalar istemeyerek verirler." (Tevbe, 9/54.) "Fakat Allah onlara ltfundan bol mal verince, cimrice davranarak srt evirdiler, szlerinden dndler." "Allah'a verdikleri szden caydklar ve yalan syledikler gerekesiyle Allah, karsna kacaklar gne kadar kalplerine mnafkl yerletirdi." (Tevbe, 9/76-77.) "te sizler, Allah yolunda harcamaya arlyorsunuz; fakat iinizden kiminiz cimrilik ediyor. Kim cimrilik ederse o ancak kendisine cimrilik eder. Allah zengindir, sizler fakirsiniz. Eer yz evirecek olursanz, yerinize baka bir toplum gelir de onlar sizin gibi olmazlar." (Muhammed, 47/38.) "Vay, o namaz klanlarn haline ki;" "Onlar kldklar namazdan gafildirler." "Onlar gsteri yaparlar." "En ufak bir yardm esirgerler." (Mn, 107/4-7.) "Ey mminler, birok hahamlar ve rahipler insanlarn mallarn eri yntemlerle yerler ve halk Allah'n yolundan alkoyarlar. Altn ve gm biriktirip de bunlar Allah yolunda harcamayanlar ackl bir azapla mjdele!" "O gn biriktirdikleri altn ve gmler cehennem ateinde kzdrlr ve onlarla alnlar, yan taraflar ve srtlar dalanr; kendilerine "Bunlar biriktirdiiniz altn ve gmlerdir imdi biriktirdiklerinizin

azabn tadn bakalm" denir." (Tevbe, 9/34-35.) Kur'an'daki yardm etmeyi ve vermeyi emreden btn yetlerin, ayn zamanda cimrilii yermekte olduu kabul edilir. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

Korkakln Knanmas Kur'an korkakl da pek ok yetinde knamtr. Szgelii u yetler bunun rneidir: "Sava taktii gereince yer deitirme ya da baka bir birlie katlma amalar dnda o gn kim kfirlere arka dnerse, Allah'n gazabna uram olarak dner. Onun varaca yer cehennemdir. Oras ne fena bir dn yeridir." (Enfal, 8/16.) "Onlar sizden olduklarna dair Allah adna yemin ederler, oysa sizden deildirler, fakat dlek bir gruhturlar." "Eer bir snak, bir maara ya da geilecek bir yeralt delii bulsalar, dolu dizgin buralara koarlard." (Tevbe, 9/56-57.) "nananlar "Keke cihad hakknda bir sure indirilmi olsayd!" derler. Fakat hkm ak bir sure indirilip de onda savatan sz edilince, kalplerinde hastalk bulunanlarn sana lmden baylp den kimsenin bak gibi baktklarn grrsn. Oysa onlara den: "taat etmek ve gzel sz sylemektir. ciddiye bindii zaman Allah'a sadakat gsterselerdi, elbette kendileri iin daha hayrl olurdu." (Muhammed, 47/20.) "Kendilerine; ellerinizi savatan ekin. Namaz ikame edin ve zekat verin. denilen kimseleri grmedin mi? zerlerine sava farz klnnca ilerinden bir grup, insanlardan Allahtan korkar gibi yahud daha fazla bir korkuyla korkmaya baladlar da: Rabbimiz! Sava bize niin farz kldn. Bizi yakn bir sreye kadar ertelesen (daha bir mddet sava farz klmasan) olmaz myd? dediler. Onlara de ki: Dnya meta nemsizdir. Allahtan korkanlar iin ahiret daha hayrldr. Size kl kadar hakszlk edilmez." (Nisa, 4/77.) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

Sabrn eitleri Kur'an'daki cihada tevik eden, kananlar ve terkedenleri knayan yetler, ayn zamanda korkakl yermektedir. nsanlarn din ve dnyev dzgnl ancak cesaret ve cmertlikle salanacandan, Yce Allah bizzat cihad yapmayanlarn yerine cihad yapacaklar getireceini haber vermektedir: "Ey m'minler, size ne oldu da "Allah yolunda savaa knz " dendiinde yere akldnz. Yoksa dnya hayatn ahirete tercih mi ettiniz? Oysa dnya hayatnn hazz, ahiretin hazz yannda pek azdr." "Eer savaa kmazsanz Allah sizi ackl bir azaba uratarak yerinize baka bir toplum getirir. Siz Allah'a hi bir zarar dokunduramazsnz. nk Allah'n gc her eyi yapmaya yeter." (Tevbe, 9/3839.) "te sizler, Allah yolunda harcamaya arlyorsunuz; fakat iinizden kiminiz cimrilik ediyor. Kim cimrilik ederse o ancak kendisine cimrilik eder. Allah zengindir, sizler fakirsiniz. Eer yz evirecek olursanz, yerinize baka bir toplum gelir de onlar sizin gibi olmazlar." (Muhammed. 47/38.) Yce Allah, cesaret ve cmertlik sayesinde eskileri stn klmtr: "Niin malnz Allah yolunda harcamyorsunuz? Oysa gkler ve yer Allah'a miras kalacaktr. inizden Mekke fethinden nce mal harcayanlar ve savaanlar, daha sonra mal harcayanlar ve savaanlarla bir deildirler. Onlarn derecesi daha sonra mal harcayp savaanlarn derecesinden daha stndr. Bununla birlikte Allah her iki gruba da en gzel dl vadetmitir. Allah sizin neler yaptnz bilir." (Hadd, 57/10.) Yce Allah, Kur'an'n pekok yetinde can ve malyla Allah yolunda cihad etmeyi zikretmi ve vmtr. Allah'a itaat urundaki cesaret ve hogr (infak) ite budur. Yce Allah yle buyurur: "Talut orduyla birlikte ayrldktan sonra (onlara): Muhakkak ki Allah sizi bir rmakla imtihan edecektir. Ondan kim ierse o benden deildir. meyen veya eliyle sadece bir avu ienler mstesna... (te) ancak onlar bendendir dedi. Onlardan pek az hari ondan itiler. O ve iman edenler, onu (rma) geince (beraberindekilerden bazlar): Bugn Calut ve ordusuna kar koyacak gcmz yoktur dediler. Kendilerinin Allah'a kavuacaklarna (kesin olarak) inananlar ise: Nice az topluluk ok topluluu Allah'n izniyle yenmitir. (phesiz ki) Allah sabredenlerle beraberdir dediler." (Bakara, 2/249.) "Ey m'minler, bir sava birlii ile karlatnzda direniniz, Allah' ok annz ki, baarya eresiniz." "Allah'a ve Peygamberi'ne itaat ediniz. Aranzda tartmaya, ekimeye dmeyiniz. Yoksa moraliniz bozulur, hznz kaybolur. Sabrediniz. nk Allah sabrllar ile beraberdir." (Enfl, 8/45-46.)

Cesaret, beden gc deildir. nsan bedence gl, ama yreksiz olabilir. Cesaret, yalnzca yrekliliktir. Savan temeli beden gc ve savama sanat, yreklilik ve sava ainaldr. Bu ikisinden vgye deer olan, dncesizce ve vlen ile yerileni ayrmakszn yaplan deil, bilgi ve bilinle olandr. Bu sebeple, gl kii, fkelendii srada nefsine hakim olup, uygun olan yapan insandr. fkesine yenilen ise ne cesur, ne de gldr. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

Sabrn eitleri Ayn Konu in Baknz.! Daha nce de sz edildii gibi, btn bunlarn esas sabrdr; sabr zorunludur. Sabr iki eittir: 1. fke srasndaki sabr. 2. Musibet srasndaki sabr. el-Hasanu'l-Basr yle demitir: "Hi kimse, fke anndaki yumuaklk ve felaket anndaki sabrdan daha byk bir yudum yutkunmamtr." Bu, elem verici durum sabretme esasna dayanr. Elem verici durum, giderilebilen zellikteyse fkeyi, giderilemeyecek zellikteyse znty arttrr. Bu yzden, fkelenince yapabilme gcn hissetme srasnda kann harekete gemesi dolaysyla yz kzarr; zlnce, yapamayacan anlama srasnda kann ekilmesiyle sararr. Bu sebeple, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Mslim'in bn Mes'ud'dan rivayet ettii sahih hadiste u ilkeyi getirmitir: Raslullah: "Rakb kime dersiniz" diye sordu. "ocuu olmayana" cevabn verdiklerinde:

"Rakb, bu deildir. ocuklarndan hibiri kendinden nce lmeyen kimsedir." buyurdu. Raslullah: "Pehlivan diye kime dersiniz?" diye sordu. "Kimsenin yenemedii kiiye deriz" cevabn verdik. Bunun zerine: "Hayr, pehlivan bu deildir. Pehlivan, fke nnda nefsine hakim olan kimsedir." buyurdu. (Mslim, Birr, 106; Ahmed b. Hanbel, 1/382.) Bu hadisiyle Raslullah, musibet ve fke nnda sabretmek gerektiini belirtmitir. Yce Allah musibet konusunda yle buyurur: "Muhakkak ki sizi biraz korku, biraz alk, biraz da mallardan, canlardan ve rnlerden eksiltmekle imtihan edeceiz. (Ey Muhammed!) Sabredenleri mjdele!" "(Onlara) bir musibet geldii zaman: "Biz Allah'a aidiz ve O'na dneceiz" derler" (Bakara, 2/155156.) Yce Allah fkeye hakim olmak konusunda ise yle buyuruyor: "Bu haslete ancak sabredenler kavuturulur. Buna ancak hayrda byk pay sahibi olan kimse kavuturulur." (Fussilet, 41/35.) Musibet ve fke anndaki sabrlarn ayn erevede ele alnmas, tpk musibet ve nimet anndaki sabrlarn ayn erevede ele alnmas gibidir. Nitekim Yce Allah yle buyurur: "Eer insana nce rahmetlerimizi tattrp sonra onu elinden alsak, o mutsuz bir nankre dnr." "Eer insann bana gelen bir skntnn ardndan kendisine mutluluk tattracak olursak, kesinlikle "Kt gnler artk geride kald" diyecektir. nsan gerekten kendini beenmi bir marktr." "Yalnz skntl gnlerde sabreden ve iyi ameller ileyenler bu iki kategorinin dndadrlar; onlar balanma ve byk dl bekliyor." (Hd, 11/9-11.) , "Ama, kaybettiklerinize zlmemeniz ve O'nun size verdikleri yznden marmamanzdr. Allah kendini beenmi marklar sevmez." (Hadd, 57/23.) K'b b. ez-Zuheyr, muhacir sahabeyi yle nitelemitir: "Kllar dman bir toplulua inince marmazlar, yenildiklerinde de sabrszlanmazlar." ("Bnet Su'd" kasidesinden alnmtr. Bkz. erhu Dvni K'b, 25.) Hassan b. Sabit ise Ensr' nitelerken yle diyor: "Dman yendiklerinde vnmezler, Yenildiklerinde de ne panie kaplrlar, ne de donup kalrlar." (Bkz. Dvnu Hassan (Yay. Seyyid Hanef Haseneyn), 239.) Raslullah' (sallallahu aleyhi ve sellem) nitelerken baz Araplar yle derler: "Yenmesine ok sevinmez, yenilmesinde de can sklmazd.".

eytan bu iki durumda insanlar yrekleri, sesleri ve elleriyle haddi amaya ard iin, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) bunu yasaklamtr. Olu brahim lnce, alamakta olan Raslullah'a: "Alyor musun? Sen alamay yasaklamadn m?" denildi. Bunun zerine Raslullah: "Ben iki ahmak ve gnahkr sesi yasakladm: 1. Bir elence ve oyunun namesindeki, eytann alglarndaki ses, 2. Musibet srasndaki, yanaklarn dvme, elbiselerini yrtma ve cahiliye feryadn srdrme sesi." buyurdu. (Buhar, Ceniz, 32; Tirmiz, Cenib, 25.) Bylece bu iki sesi ayn erevede ele almtr. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) Musibet Srasnda Yasaklad Fiiller Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) musibet durumunda baz eyleri yasaklamtr. Szgelii, aadaki hadisler bunun rneidir. "Yanaklarn dven, elbisesini yrtan ve cahiliye detini srdren bizden deildir." (Buhar, Ceniz, 35; Ahmed b. Hanbel, 1/432.) , "Musibet srasnda san yolan, baran ve elbisesini yrtan kadnlardan uzam." (Buhar, Ceniz, 37; Mslim, mn, 166.), "Gz ve kalbden olan, Allah'tandr. El ve dilden olan, eytandandr." (Buhar, Ceniz, 43.), "Allah gzden akan ya ve kalbin zntsnden dolay azap etmez. Ancak, -dilini gstererek- bundan dolay azap ya da merhamet eder." (Buhar, Ceniz, 44.), "Yas tutulan l, bu yas sebebiyle azap grr." (Buhar, Ceniz, 34.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) bey'at eden kadnlarn yas tutmamalarn art komutur. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurur:

"lnn arkasndan feryad ve figanla alayan kadn, lmeden nce tevbe etmezse, kyamet gnnde zerinde katranl bir elbise ve uyuzlu bir gmlek olduu halde kaldrlr." (Mslim, Ceniz, 29; bn Mce, Ceniz, 51.), stnlk, musibet ve sevinle ilgili olarak Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurur: "Allah her eyde gzellii (ihsan) farz klmtr. ldrrken gzel ldrnz. Kurban, gzel kesiniz. Hayvan keseniniz, ban bilesin, kestiini rahat ettirsin." (Tirmiz, Diyt, 14; Nesai, Dahy, 22.) , "ldrme asndan insanlarn en iffetlisi, iman ehlidir." (Ebu Davud, Cihd, 110; bn Mce, Diyt, 30.) , "kence etmeyin, vefaszlk gstermeyin, ocuklar ldrmeyin." (Mslim, Cihd, 2.), Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Yce Allah'n u buyruklarna uyarak, cihadda itidali emreden bunlar gibi daha birok hadisi vardr: "Ey iman edenler! Allah iin adaleti ayakta tutan ahitler olun! Bir kavme olan dmanlnz, sizi adaletsizlie sevketmesin. Adil olun! Zira bu, takvaya daha yakndr. Allahtan korkun! Muhakkak ki Allah, yaptklarnzdan haberdardr." (Maide, 5/8.) "Size sava aanlarla Allah yolunda savan ve ar gitmeyin! Muhakkak ki Allah ar gidenleri sevmez." (Bakara, 2/190.) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) , ipek giymeyi, altn yzk takmay, altn ve gm kaplarda yeme-ime ve elbiseyi uzatma gibi nimetlerde israf ve bbrlenmeyi yasaklam; hal, ipek ve ipekliyi, arab, alg letlerini helal sayanlar knam ve kyamet gnnde karlaacaklar kt durumu belirtmitir. Yce Allah yle buyurur: "Allaha ibdet / kulluk edin, Ona hibir eyi ortak komayn. Anababaya, akrabalara, yetimlere, miskinlere, yakn komuya, uzak komuya, yakn arkadaa, yolda kalana ve sahip olduunuz klelerinize iyi davrann. Allah kibirlileri ve kendini venleri sevmez." (Nisa, 4/36.) "Karun, Musa'nn kavmindendi. Onlara kar azgnlk etmiti. Biz ona yle hazineler vermitik ki, anahtarlarn gl - kuvvetli bir topluluk zor tard. Kavmi ona demiti ki; "marma, Allah maranlar sevmez. " (Kasas, 28/76.) Arzuda haddi amaya sabrla birlikte bu durum, bu babn temelidir. unun iin ki, insan, sevdii ve arzulad ile nefret ettii ve holanmad arasndadr. nsan sevgi ve arzusuyla birinciyi ister, nefret ve honutsuzluuyla ikinciyi defeder. Birinciye kavuur, ikinciyi uzaklatrrsa, sevin ve neeye; ikincisi gerekleir, birincisi gereklemezse, zntye boulur. Sevgi ve arzu srasnda bu ikisinin, fke ve nefret nnda da bu ikisinin taknlna kar sabretmeye muhtatr. Ayn ekilde, sevin nnda bunun taknlna, musibet srasnda bu musibete sabrszla kar direnmeye muhtatr. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yukardaki hadisinde iki sesi, ahmak ve fcir sesi hatrlatmtr:

1. Sevinte arla gtrp, insan gururlu bir sevince boan ses, 2. znt srasnda sabrszla sebep olarak, insan ok sabrsz hale getiren ses. Cihadda sylenip aletsiz terennm edilen iirlerden oluan sesler gibi, Allah iin insann fkesini harekete geiren sese ve ayn ekilde -snette getii ekilde- kadnlar ve ocuklar iin dnlerde ve sevin anlarnda def alma gibi sevin zamanlarndaki ehvet seslerine izin verilmitir. nsanlar harekete geirmek iin sesli olarak sylenen iirlerin ou u drt gruba girer: 1. Genlikle ilgili iirler (tebb), 2. Hamaset ve hicvi konu edinen fke ve kahramanlk iirleri (hamaset), 3. Mersiyeler gibi musibet (at) iirleri, 4. Medhiyeler gibi nimet ve sevinten sz eden iirler. Yce Allah'n da belirttii gibi irler, karakterlerine (tab') uygun iirler yazmay det edinmitir: "airlere gelince ancak amasz, havai insanlar onlarn peinden gider." "Grmyormusun ki, onlar her vadiye dalarlar." "Ve yapmadklarn sylerler." (uar, 26/225-226.) Bu sebeple, azgnlarn, irlere uyduklarn haber vermitir. yette geen "gv" (azgn) kelimesi, bilgisi olmad halde (krkrne) arzusuna uyan kimse anlamna gelir. Ayn kkten gelen ve hidayetin zdd olan "gayy" (sapklk, cahillik) ite budur; nitekim, yararn bilmeyen sapkn da, hidayete erenin zdddr. Yce Allah yle buyuruyor: "Kayan yldz hakk iin." "Arkadanz Muhammed ne saptt ne de aztt." (Necm, 53/1-2.) Bu sebeple Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Benden sonra benim snnetime ve benden sonraki hidayeti bulan doru yoldaki halifelerimin snnetine sarln." buyurmutur. (Ebu Davud, Snnet, 5; Tirmizi, lim, bn Mce, Mukaddime, 16.) Bu yzden airleri cesaret ve hogrnn btn eitlerini vdklerini grrsn. (Yazar, burada "simha" kelimesini kullanyor. Bu kelime, hogr yannda, cmertlik olarak da anlalabilir. Zira bu ikisinin yokluu genel olarak knanmtr. Ama varlklar sayesinde ise genel olarak insanlarn gayeleri gerekleir. Ancak bu konu asndan hirette kazanl kanlar, Allah'tan saknanlardr; O'ndan saknmayanlar ise, hirette deil dnyada kazanl karlar. yi sonu her ne kadar hirette ise de, dnyada da olabilir. Nitekim Yce Allah, Hz. Nuh ve gemisinin kurtuluu olayn anlatrken yle buyurur:

"Bu srada yle bir ses duyuldu; "Ey Nuh, sana ve yanndakilerden meydana gelecek mmetlere sunacamz esenliin ve bereketlerin eliinde gemiden in. Yanndakilerin soyundan baka mmetler de gelecektir. Bunlara bir sreye kadar dnya nimetlerini tattrdktan sonra kendilerini ackl azabmza arptracaz. " "Ey Muhammed, bu anlatlanlar sana vahiy yolu ile bildirdiimiz gaybe ilikin haberlerdir. Bundan nce ne sen ve ne de soydalarn bu olaylar bilmiyordunuz. Mriklerin olumsuz tepkilerine kar sabret; sonu, ktlklerden saknanlarndr." (Hd, 11/48-49.) Yine Yce Allah yle buyurmaktadr: "Haram ay haram aya karlktr. Hrmetler de karlkldr. (Her) kim size saldrrsa (hakszlk yaparsa) onun size saldrd gibi siz de ona saldrn ve Allah'tan korkun ve biliniz ki Allah muttakilerle beraberdir." (Bakara, 2/194.) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

vgye Deer Kahramanlk Ve Cesaret Bu konuda l, Allah ve peygamberinin vdn vmektir. nk, airler, hatipler vb.nin deil, yalnzca Allah'n vgs gzel, knamas ktdr. Bu sebeple, Temimoullarndan birisi Hz. Peygamber'e (sallallahu aleyhi ve sellem): "Benim vgm gzel, knamam da ktdr." dediinde, Raslullah ona: "vgs gzel, knamas kt olan, Allah'tr." cevabn verdi. (Tirmiz, Tefsru Sre, 49; Ahmed b. Hanbel, 3/488.) Yce Allah, kendi yolundaki cesaret ve hogry (simha) vmtr. Nitekim Buhar ve Mslim'in Sahh'lerinde Ebu Musa el-E'ar'den rivayet edilen hadise gre: Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem): "Ey Allah' in elisi! Birisi cesaret, teki kahramanlk ve ncs gsteri iin savaanlardan hangisi Allah yolundadr," denilince: "Allah adnn en yce olmas iin savaandr?" cevabn verdi. (Buhar. Tevhd, 28; Mslim, mre, 150)

Yce Allah: "Fitnenin kk kaznp Allah'n dini kesinlikle egemen oluncaya kadar onlarla savanz. Eer yaptklarndan vazgeerlerse, hi phesiz Allah onlarn ne yaptklarn grr." (Enfal, 8/39.) buyurur. Zira, bu, mahlukatn yaratl sebebidir. Nitekim Yce Allah: "Ben cinleri ve insanlar, ancak bana kulluk / ibadet etsinler diye yarattm." (Zriyat, 51/56.) buyurmaktadr. Allah'n mahlukat yaratma gayesine ynelik her ey, Allah katnda vgye deer olur. nsana kalacak olan ve Allah'n faydal grecei de budur ki amel-i slih ite byleleridir. Bu yzden insanlar drt snftr : 1. Allah iin cesaret ve hogryle (simha) amel edenler. Cenneti hak eden m'minler ite bunlardr. 2. Cesaret ve hogryle yapt ii Allah iin olmayanlar. Bunlar yaptklaryla dnyada yararlanrlar, ama hirette nasipleri yoktur. 3. Allah iin, ama cesaretsiz ve hogrsz i yapanlar. Bunlarn, durumlarna gre ilerinde bir tr mnafklk ve iman noksanl vardr. 4. Allah iin i yapmayan ve iinde cesaret ve hogr bulunmayanlar. Bunlarn ne dnyada, ne de hirette nasipleri yoktur. Bu ahlak ve fiiller, sknt ve iddetli fitnelerle dolu zamanlarda genel veya zel olarak her m'minin ihtiya duyduu eylerdir. Fitneyle karlatklarnda, kendilerini slah etmeye ve kendilerinden gnahlar defetmeye muhtatrlar. Ayn ekilde, gleri orannda, bakalarna iyilii emretme ve onlar ktlkten alkoymaya da ihtiya duyarlar. Bu iki durumdan her biri gerekten zorluk doludur, bunla birlikte Allah bunlar dilediine kolaylatrr. nk Yce Allah m'minlere, iman etmeyi ve iyi i (amel-i slih) yapmay, insanlar iman etmeye ve iyi i yapmak zere daveti ve cihad etmeyi emretmitir. "Onlar srf "Rabb'imiz Allah'dr" dediler diye haksz yere yurtlarndan karldlar. Eer Allah bir ksm insanlar dier bir blm aracl ile savmasayd nice manastr, havra ve ilerinde Allah'n ad, oka anlan cami yklp giderdi. Kim Allah'a yardm ederse bilsin ki Allah da mutlaka kendisine yardm edecektir. Hi phesiz Allah gl ve stn iradelidir." "Onlar ki, eer biz kendilerini yeryznde egemen klarsak namaz klarlar, zekt verirler, iyilii emrederek ktlkten sakndrrlar. Her eyin akbeti Allah'a aittir." (Hacc, 22/40-41.) "Elbette biz, peygamberlerimize ve inananlara dnya hayatnda ve ahitlerin ahitlik edecekleri gnde yardm ederiz." (Gfir, 40/51.) "Allah'a andolsun ki ben ve elilerim galip geleceiz diye" yazmtr. phesiz Allah gldr, galiptir." (Mcdele, 58/21.) "Ve galip gelecek olanlar, mutlaka bizim ordumuzdur." (Sfft, 37/173.) NDEKLER

2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

Cihad Ayn Konu in Baknz.! yilii emretmek ve ktlkten alkoymak ve Allah yolunda cihad, insann fitneye maruz kalabilecei bela ve skntlardan olduu iin, insanlarn bazlar bu konudaki grevini terketmek gayesiyle fitneden kurtulmak istedii gerekesini ileri srer. Nitekim mnafklardan sz ederken Yce Allah: "Onlardan bazlar, "Bana savaa katlmama izni ver de beni fitneye drme" derler. Haberiniz olsun ki, onlar fitnenin iine dmlerdir ve cehennem kfirleri kuatacaktr." (Tevbe, 9/49.) buyurmaktadr. Tefsr'de belirtildiine gre, bu yet, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Bizansllarla savaa (Tebk) hazrlanmasn emrettii el-Cedd b. Kays hakknda inmitir. Zannederim Raslullah, ona: "Rumlarn sarn kadnlarna gnln var m?" deyince: "Ey Allah'n elisi! Ben kadnlara kar sabrsz biriyim. Onlarn kadnlarn grnce fitneden korkarm. Bana izin ver ve beni fitneye drme" dedi. Bu el-Cedd b. Kays, aa altnda yaplan Rdvan bey'atndan kanan ve krmz bir deveyle gizlenen kiidir. (Kurtub, Tefsir, 8/158. Ayrca bkz. bn Hiam, Sret, 4/159.) Onun hakknda Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Krmz deveyle gizlenen dnda, bu bey'ate katlmayanlarn hepsi affedilmitir." buyurmutur. (Mslim, Munfikn, 12.) te bu olay zerine az nce geen Tevbe, 9/49 yeti inmitir. el-Cedd b. Kays, savaa katlmamay kadnlarn fitnesinden korunmak ve fitnelerine dmemek iin istediini belirtmitir. Bylece ona gre, haramdan korunmas ve bu yolda nefsiyle savamas bunun sonucu azap grmesi ya da bu haram ileyip gnahkr olmas gerekiyordu. Zira, gzel nesneleri grp onlar seven, ister Allah'n haram klmas, isterse frsat bulamamas yznden buna imkn bulamazsa, kalbi sknt duyar. Ama gc yeter ve haram ilerse helak olur. Kadnlarla ilikinin helal olannda bile bazan sknt vardr. "Beni fitneye drme" sznn aklamas ite budur. Yce Allah da:

"Onlardan bazlar, "Bana savaa katlmama izni ver de beni fitneye drme" derler. Haberiniz olsun ki, onlar fitnenin iine dmlerdir ve cehennem kfirleri kuatacaktr." (Tevbe, 9/49.) buyurmaktadr. "Vacip cihaddan yz evirmesi ve kanmas, imannn zayfl, kendisine cihad terketmeyi ssleyen kalbindeki hastaln bizzat kendisi, dm olduu byk bir fitnedir," demek istemektedir. Durum byleyken, bana gelen byk fitneye dmekle, henz bana gelmemi kk bir fitneden kurtulmay nasl isteyebilir? Yce Allah: "Fitne (irk) kalmayp din yalnz Allah'n oluncaya kadar onlarla savan! Eer (savamaktan) vazgeerler (ve tevbe edip mslman olurlar)se, artk dmanlk yalnz zalimleredir."(Bakara, 2/193.) buyuruyor. Allah'n fitne kalmasn diye emrettii sava terkeden, kalbindeki phe, gnlndeki hastalk ve Allah'n emrettii cihad terketmek gibi durumlarla zaten fitneye dm demektir. Bu konuyu iyi dnmek gerekir; burada gerekten ok kritik bir durum vardr. Bu noktada insanlar iki gruptur: 1. yilii emreden, ktlkten alkoyan ve iddialarna gre fitneyi ortadan kaldrmak gayesiyle savaanlar. Oysa bunlarn yaptklar en byk fitnedir. Mslmanlar arasnda kan fitnede savaanlar, szgelii Hriciler byledir. 2. Bizzat fitneye dtkleri halde, fitneden korunmak gerekesiyle iyilii emretmek, ktlkten alkoymaktan ve sayesinde dinin tamamen Allah'n ve Allah adnn en yce olduu savatan kananlar. Hoa giden gerekelerle dlen fitneler de, Bere suresinde zikredilen fitne erevesine girer. nk bu durum, yetin ini sebebidir. Katklarn sandklarndan daha byk olan fitneye dtkleri halde, nefs arzularnn fitnesine dmemek gerekesiyle zerlerine den iyilii emretmeyi, ktlkten alkoymay ve sayesinde dinin tamamen Allah'n ve Allah adnn en yce olduu cihad terkeden pek ok dindarn durumu budur. Oysa bylelerinin grevi, vacibi yapmak ve haram ilememektir; bu ikisi birbirinden ayrlmaz. Bunlar, nefisleri kendilerine szkonusu bu iki grevi hep birlikte yaptklarnda ya da yapmadklarnda itaat ettii iin yerine getirmediler. Riyaseti, mal ve sapklk arzularn sevenlerin pekou byledir. nk zerine den iyilii emretme, ktlkten alkoyma, cihad, imaret vb. grevleri yerine getirenler, baz haramlar kanlmaz olarak iler. Bu durumda, iki durumun daha stn olanna bakmas gerekir. Eer emredilen bu haram terketmekten daha sevapl ise, ktlkte daha aa durumda olann birlemesi endiesiyle bunu terketmez. ayet haram terketmek daha sevapl ise, bundan daha aa durumda olan vacip bir fiilin sevab umularak haram terketmeye direnmelidir. Bu fiilde iyilik ve ktlk durumlarnn birlemesiyle olur. Bu, byledir. Konu olduka uzun bir konudur. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM SEKZNC BLM

 DOKUZUNCU BLM TOPLUM VE LDERLK Toplu Yaama Zarureti Ve Hukuk slm Toplumunda Liderlik (Ululemr) Btn yiliklerin Gayesi Allah Rzas Olmal slm'n Manas yi (Amel-i Salih) Selefe Gre Snnet NDEKLER 2.KTAP KNC KISIM

Toplu Yaama Zarureti Ve Hukuk Ayn Konu in Baknz.! Yeryzndeki her insann iyilii emretmesi ve ktlkten alkoymas, kendisine de iyiliin emredilmesi ve ktlkten alkonmas zorunludur. Hatta tek bana kalsa bile, iyilii emretme ve ktlkten alkoyma grevini bizzat kendisine uygulamas gerekir. Nitekim Yce Allah:

"Bununla birlikte nefsimi aklamak, onu masum gstermek istemiyorum. nk Rabbimin rahmeti ile koruduklar dndaki tm nefisler, insan srarla ktle kkrtrlar. Hi phesiz Rabbim affedicidir, merhametlidir." (Yusuf, 12/53.) buyurmaktadr. Zira emretme, bir ii yapmay istemek ve arzulamaktr; Yasaklama ise, terketmeyi istemek ve arzulamaktr. Her canlda, kendisinin ya da imkn bulursa bakasnn bir ii yapmasn harekete getiren bir arzu ve istek vardr. nk insan, iradesiyle hareket eden bir canldr. nsanlar, ancak bir arada yaarlar. ki ya da daha fazla kii bir araya gelince, bir ii emretmeleri, baka birini de yasaklamalar kanlmazdr. Bu yzden namazda cemaatn en az iki kiidir. Nitekim "ki ve daha fazlas cemaattr." denir. Fakat bu durum, yalnzca namaza bir katlm (itirak) olduu iin, biri imam, dieri de ona uyan (me'mm) olmak zere iki kiiyle gerekleir. Nitekim Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Malik b. Huveyris ve arkadana: "Namaz vakti gelince, ezan okuyun, kaamet getirin ve daha yalnz imam olsun." buyurmutur. ( Mslim, Mescid, 293.) Bu ikisi, kraat asndan birbirlerine yakn durumdaydlar. Sradan ilerle ilgili olarak, Snen'de Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Yolculua kan kiinin ilerinden birini balarna geirmemesi helal deildir." buyurmaktadr. ( Ebu Davud, Cihd, 80; Ahmed b. Hanbel, 2/177.) Mademki iyilii emretme ve ktlkten alkoyma insanlarn varlnn bir gereidir, yleyse Allah ve peygamberinin emrettii iyilii emretmeyen ve Allah ile peygamberinin yasaklad ktlkten alkoymayan, kendisine Allah ve peygamberinin emrettii iyilik emredilmeyen veya Allah ile peygamberinin yasaklad ktlkten alkonmayan kimsenin, ya buna aykr ekilde, ya da Allah'n indirdii hak ile Allah'n indirmedii btln kart ekilde iyilii emretmesi, ktlkten alkoymas, kendisine iyiliin emredilmesi ve ktlkten alkonmas kanlmazdr. Bunu bir din esas kabul ettii takdirde, bylesi bid'at, sapk ve btl bir yol olur. Her insan iradesiyle, hareket ettii iin; ihtiras ve niyet sahibidir. Niyeti ve ii Allah rzas iin iyi olmazsa, bu i fasid ya da Allah rzas dnda bir i olur ki bu da btldr. Nitekim Yce Allah: "Sizin iiniz eit eittir" (Leyl, 92/4) buyurur. Btn bu iler: "Allah, inkar edip kendisinin yoluna engel olanlarn ilerini boa karmtr."(Muhammed, 47/1.) kfirlerin ileri trnden olup btldr. Yce Allah yle buyurur: "Kfirlerin amelleri ise engin llerdeki serap gibidir. Susuz kimse onu su zanneder, fakat oraya varnca hibir ey bulamaz. Kfir karsnda Allah' bulur. O da hesabn eksiksiz olarak grr. Zaten Allah'n hesaplamas abuktur." (Nur, 24/39.) "Onlarn yapm olduklarn ele alarak onlar havada uuan toza dntrrz." (Furkan, 25/23.) NDEKLER 2.KTAP

BRNC KISIM DOKUZUNCU BLM

slm Toplumunda Liderlik (Ululemr) Ayn Konu in Baknz.! Ayn Konu in Baknz.! slm Toplumunda Liderlik (Ululemr) (Ayn konuda bkz. bn Teymiye, Siyaset, 33-34, 191-201.) Yce Allah kitabnda, kendisine, peygamberine ve m'minlerden olan uluemr'e itaat etmeyi emretmektedir: "Ey iman edenler! Allaha itaat edin. Rasulne ve sizden olan emir sahiplerine de itaat edin. Eer bir hususta anlamazla derseniz Allaha ve ahiret gnne gerekten iman etmiseniz onu Allaha ve Rasulne gtrn. Bu hem hayrl hem de netice bakmndan daha iyidir." (Nisa, 4/59.) Uluemr, i sahipleri ve malikleri olup, bunlar iyilii emredenler ve ktlkten alkoyanlardr. Bu konuda el (otorite) ve g sahipleri ile ilim ve kelam ehli ortaktrlar. Bu yzden uluemr, bilginler (ulema) ve emirler (mera) olmak zere iki snftr. (mer (the captains): Toplumun siyas, ekonomik ve sosyal alanlardaki liderleri.) Bu ikisi dzgn olduklarnda insanlar da dzgn olur, bozuk olduklarnda insanlar da bozuk olur. Nitekim Hz. Ebu Bekir (r.a.), kendisine: "Bu iyi idare ne zamana kadar srecek?" diye soran Ahmesiyye adndaki kadna: "Yneticileriniz doru yolda olduu srece." cevabn vermitir. Hkmdarlar, eyhler, ehlu'd-dvan ve her nder durumundaki kii, uluemr erevesine girer. Bunlardan her birinin Allah'n emrettii iyilii emretmesi ve yasakladndan alkoymas gerekir. Bunlara itaat etmesi gerekenlerin de Allah'a taat konusunda itaat etmesi, ma'siyet konusunda ise itaat etmemesi gerekir. Nitekim Hz. Ebu Bekir (r.a.), halife seildiinde okuduu hutbede unlar sylemitir: "nsanlar! Sizin kuvvetli saydnz, hakk kendisinden alana kadar benim katmda zayftr. Sizin zayf saydnz ise, hakkn alp teslim edene kadar benim katmda kuvvetlinizdir. Allah'a itaat ettiim srece bana itaat edin. Allah'a isyan ettiimde ise, bana itaat borcunuz yoktur." (Ahmed Zeki Safvet, Cemheratu Hutabi'l-Arab, 1/67.) NDEKLER

2.KTAP BRNC KISIM DOKUZUNCU BLM

Btn yiliklerin Gayesi Allah Rzas Olmal Btn iyiliklerde iki eyin, Allah rzasn gzetme ve eriate uygun olma artlarnn bulunmas zorunlu olduuna gre, bunlar szlerde ve fiillerde, gzel sz ve ilerde, ilm ve ibadetle ilgili ilerde bulunmaldr. Bu yzden, Sahih'te yer alan hadise gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem): "Cehennem ateinin yakaca kiiden birincisi, insanlar bilgin ve okuyucu desinler diye ilim renip reten, Kur'an' okuyup okutandr; ikincisi, cesur ve atlgan demeleri iin savaan ve cihad yapandr; ncs, cmert ve eliak desinler diye sadaka ve mal verendir." buyurmutur. (Mslim, mre, 3, No: 1905.) Zira, riya ve hreti arzulayan bu kii, peygamberlerden sonra gelen sddkler (ok dorular), ehdler ve iyilerden saylrlar. nk, Allah'n peygamberlerine gnderdii ilmi renen ve onu Allah rzas iin reten kimse, sddk olur. Allah adnn en yce olmas iin savaan ve ldren, ehd olur. Allah rzasn arzulayarak iyilik yapan, iyi (slih) olur. Bu yzden malnda cimrilik eden, lm srasnda geri dnmeyi arzular. Nitekim bn Abbas: "Mal olup da bununla haccetmeyen ve zektn vermeyen, lm srasnda hayata geri dnmeyi arzular." dedikten sonra, Yce Allah'n: "Birinize lm gelip de: "Rabbim beni yakn bir sreye kadar ertelesen de, sadaka versem, yilerden olsam " diyecei zaman gelmezden nce, size verdiimiz rzklardan sarf edin." (Mnafikn, 63/10.) yetini okudu. Bu ilm ve kelam ileri haber verenin, Allah ve hiretle, olmu ve olacaklarla ilgili haberinin doru ve hakikat olmas gerekir. Ayn ekilde emrettii ve yasakladnn da, peygamberlerin Allah'tan getirdii gibi olmas gereklidir. Snnete ve eriate uygun, Allah'n kitab ve peygamberinin snnetinin izinden giden doru yol da budur. Ayn ekilde, kullarn yapt ibadetler de, Allah'n meru kldklarndan, Allah ve peygamberinin emrettiklerinden olduunda; gerek, doru ve Allah'n peygamberlerine gnderdiine uygun olur. Bu her iki gruba da girmeyen ibadetler, bazlar bunlar ilim, makul, ibadet, mcahede, zevk ye makam olarak isimlendirse de, saptrc bid'at ve bilgisizliktir. Yine bunlarn Allah emrettii iin emredilme-si ve yasaklad iin alkonmas; peygamberlerin haber verdii gerek, iman ve hidayet olduu iin Allah'n haber verdiinin haber verilmesi gerekir. Ayn ekilde ibadette Allah rzasnn gzetilmesi gerekir. Bunlar arzularna uymak ve izzetinefsini okamak

(hamiyet), ilim ve fazilet gstermek veya riya ve hret arzusuyla sylenirse, cesaret, hamiyet ve gsteri iin savaan yerinde olur. Bylece pekok ilim ve gr, ibadet ve hal sahibinin dt durum daha iyi anlalr. Bunlarn syledii pekok sz, Kur'an ve snnete aykr olur ya da snnete aykrlk ya da uygunluk ierir. Bunlarn yapt ibadetlerin pekou, Allah'n emretmedii, hatta yasaklad trdendir ya da hem meru, hem de yasak olan durumlar ierir. Bunlarn yapacaklar savan pekou, emredilen savaa aykrdr ya da emredileni ve yasaklanan kapsar. Yaptklar sava da byledir. Meru, yasak ya da karma ksmlarndan her birinde, sahibinin niyeti iyi olabilecei gibi arzularna uymu da olabilir, bazan ikisi de bulunabilir. Bunlar, bu ilerdeki dokuz ksmdr. Devlet mallarndan olan fey' ve dier mallarda, vakf mallar, vasiyet edilen mallar, adanan mallar, ihsan ve ba trleri, sadakalar ve akrabayla balar da (slt) da durum byledir. Btn bunlar hakla btln, iyi ile ktnn kartrlmasdr. Bunlardan kt olan yapanlar, hatal veya unutmu olduklarnda -ecir alan ve hatas affedilen mctehid gibi- affedilir; yahut yaplan kk bir hata olur da byklerden kanmas kefaret olabilir; veyahut tevbe ederek, ktlkleri yok eden iyiliklerle ya da dnya musibetleri vb. ile affedilmi olabilir. Allah'n kendisi sebebiyle kitaplarn indirdii ve peygamberlerini gnderdii dini, daha nce de sz edilen iyi ii (amel-i Salih'i) yalnzca Allah rzas iin yapmay emreder. Allah'n hi kimseden bakasn kabul etmedii genel slm ite budur. Nitekim Yce Allah yle buyurur: "Kim slamiyetten baka bir dine ynelirse (bu din) asla ondan kabul edilmeyecektir ve o ahirette de kaybedenlerden olacaktr." (li mran, 3/85), "Allah, melekler ve ilim sahipleri adaleti ayakta tutarak, Allah'tan baka ibadete layk ilah olmadna ahidlik ettiler. O'ndan baka ibadete layk ilah yoktur. O Aziz'dir, Hakim'dir." "Muhakkak ki Allah katnda geerli din (yalnz) slam'dr. Kendilerine kitap verilenler (yahudi ve hristiyanlar) kendilerine ilim geldikten sonra, srf aralarndaki kskanlktan dolay ihtilafa dtler. Her kim Allah'n ayetlerini inkar ederse (bilsin) Allah phesiz hesab ok abuk grendir." (li mran, 3/18-19) NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM DOKUZUNCU BLM

slm'n Manas slm'n iki manas vardr: 1. Birincisi, teslim olmak ve boyun emektir. Bu yzden mslman kibirli olamaz. 2. Yce Allah'n: "Allah (irk koan kimseler iin) yle bir misal verdi: Birbiriyle ekien bir ok ortaklarn sahip olduu bir adam ile yalnz bir kiiye bal olan (teslim olmu) bir adam. imdi bu ikisinin durumu bir oluyor mu? Hamd yalnz Allah'a mahsustur; fakat oklar (gerekleri) bilmiyor." (Zmer, 39/29) yetinde getii gibi: slm'n ikinci manas, ballktr. Bu yzden, mslman mrik olamaz. yleyse: slm, kulun yalnzca lemlerin Rabb olan Allah'a teslim olmasdr. Nitekim Yce Allah yle buyurur: "Nefsini kk drenden bakas brahim'in milletinden (dininden) yzevirmez. Andolsun ki gerekte biz onu (brahim'i) dnyada (resul olarak) setik. O ahiret gnnde de salihlerden (kazananlardan) olacaktr." "Hani Rabbi ona (brahim'e): "teslim ol (kalb ve amellerinle bana boyun e)" deyince o: "Ben Alemlerin Rabbine teslim oldum (kalb ve hareketlerimle boyun edim)" demiti." brahim oullarna da (slam' defalarca) tavsiye etmiti. Yakub da (oullarna defalarca tavsiye etmiti). (Onlara yle vasiyet etmilerdi): "Ey oullarm! Allah size (kendisine balanp uymanz iin) tek bir din seti. (Bu sebeple) sizler ancak mslmanlar olarak lnz." (Bakara, 2/130-132) "De ki: Muhakkak ki rabbim beni dosdoru bir yola, dimdik duran dine, brahimin hanif milletine iletti. Ve O, mriklerden deildi." "De ki: "Namazm, ibadetlerim, hayatm ve lmm alemlerin Rabbi, Allah iindir. " "Onun hibir orta yoktur. te ben, bununla emrolundum ve ben mslmanlarn ilkiyim." "De ki: "Hereyin Rabbi O iken, Allahtan baka rab mi arayaym? Her nefsin kazand, ancak kendi aleyhinedir. Hibir gnahkar, bakasnn gnahn yklenmez. Sonra dnnz Rabbinizedir. htilaf ettiiniz eyleri size haber verecektir." (En'am, 6/161-164)

"slm" kelimesi, aadaki yetlerde olduu gibi, "lm" cer harfiyle, (proposition) geili yaplm ama aslnda geisiz bir fiil olarak kullanlr: "Rabb'inize ynelin. Azap size gelmeden nce O'na teslim olun sonra size yardm edilmez." (Zmer, 39/54) "Kralieye "u kke gir" dendi. Kadn kkn giriini grnce onu engin bir havuz sand ve slanmamak iin topuklarn svad. Bunun zerine Sleyman kendisine "Bu cilal billur bir kktr" dedi.Bunun zerine kralie dedi ki "Ya Rabb'i, ben kesinlikle kendime zulmetmiim, imdi Sleyman'la birlikte tm varlklarn Rabb'i olan Allah'a teslim oldum." (Neml, 27/44) "Allah'n dininden baka bir din mi arzuluyorlar? Oysa gklerde ve yerde ne varsa (hepsi) isteyerek ve istemeyerek O'na teslim olmutur ve O'na dneceklerdir." (li mran, 3/83) "De ki: "Bize zarar da fayda da vermeyen Allahtan baka eyleri mi aralm? Allah bize hidayet ettikten sonra, eytanlarn yeryznda ayartp, kendisini akn brakt, arkadalarnn da:"Bize gel" diye hidayete ard kimseler gibi kelerimizin zerinde (gerisin) geri mi dndrlelim?" De ki: "Muhakkak ki Allahn hidayeti, (ite) o (gerek) hidayettir ve biz, Alemlerin Rabbine teslim olmamzla emrolunduk." "Ve: "Namaz dosdoru kln ve Ondan saknn" (diye de emrolunduk). Huzurunda toplanacanz Odur." (En'am, 6/71-72) Yce Allah'n u ayetlerinde bunun rneklerini gryoruz.: "(Yahudiler) : "Yahudilerden bakas cennete giremez dediler." (Hrstiyanlar da) : "Hrstiyanlardan bakas cennete giremez." dediler. Bu onlarn kuruntusudur. (Ey Muhammed!) De ki: "Eer (iddianzda) dorulardan iseniz (o halde salam ve ak) bir delil getirin." "Hayr (onlarn iddia ettii gibi deil ancak) kim (amellerini) muhsin olarak (Allah'n gsterdii ekilde yaparak) yzn (ihlasl bir ekilde) Allah'a teslim ederse ite (bu yaptklarnn) ecri Allah katnda verilecektir. Onlar iin (ahirette) bir korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir. (Bakara, 2/111112) "Muhsin olarak yzn / kendini Allaha teslim eden ve hanif olan brahimin milletine tabi olandan din bakmndan daha iyi kim vardr. Allah brahimi kendisine dost edinmitir." (Nisa, 4/125) Bu yetlerle Yce Allah, bundan daha gzel bir din olacan kabul etmemitir. Bu esiz din, kiinin iyilik yaparak kendisini Allah'a teslim etmesidir. Yce Allah'a bu ayetlerde,iyi olduu halde kendisini Allah'a teslim edenin Rabb katnda sevabn greceini, onlara korku olmadn ve zlmeyeceklerini belirtiyor. Kapsaml ve genel nitelikteki "slam" kelimesini, ancak Yahudileen veya hiristiyanlaanlarn cennete gireceklerini iddia edenleri reddetmek amacyla aklamaya altm. Bu iki nitelik, yani: - Kendini Allah'a teslim etme ve - hsan nitelikleri, daha nce akladmz nemli iki esastr. Bunlar da, iin Allah rzas iin yaplmas, snnete ve eriate uygun biimde doru olmasdr. nk kendini Allah'a teslim etme, Allah rzasn gzetmeyi ve niyet etmeyi ierir.

Nitekim bazlar yle derler: "Saysz gnah (lar) iin Allah'a tevbe ederim, Niyet ve i / amel yalnzca kullarn Rabb iindir." Burada drt terim kullanlmtr: 1. Yzn (Kendini) teslim etme (slmu'l-Vech). 2. Yzn dnme (kmetu'l-Vech), 3. Yzn evirme (Tevchu'l-Vech), 4. Yz (Vech). Aadaki ayetlerde bunlarn rnekleri yer almaktadr: "De ki: "Rabbim adaleti emretti. Her mescidde yzlerinizi (Ona) dorultun ve dini yalnz kendisine has klarak, ihlasla Ona dua edin! Sizi ilk yaratt gibi (Ona) dneceksiniz. " (A'raf, 7/29) "Ey Muhammed! Yzn / kendini Allah' birleyici olarak doruca dine evir: Allah'n yaratma kanununa uygun olarak dine dn / ver ki, insanlar ona gre yaratmtr. Allah'n yaratmas deitirilemez. te doru din budur. Fakat insanlarn ou bilmezler." (Rm, 30/30) "Muhakkak ki ben, yzm gkleri ve yeri yaratana hanif olarak evirdim. Ve ben mriklerden deilim." (En'm, 6/79) Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de namaza balarken yapt duada yle derdi: "Yzm dosdoru olarak gkleri ve yeri yaratana evirdim. Ben mriklerden deilim." (Mslim, Musfirin, 201; Ebu Davud, Edh, 4) Buhar ve Mslim'in Sahh'lerinde el-Ber b. zib'den rivayet edildiine gre, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yataa girince ona u duay okumasn retti: "Allahm! Kendimi sana teslim ettim, yzm sana evirdim." (Mslim, Zikr, 5; Buhar, Vud, 75) Yz (vech), hem ynelen hem de kendisine doru ynelinen iin kullanlr. Nitekim "Hangi yn istiyorsun?" denir. Bu "Hangi yn ve taraf kastediyorsun?" demektir. nk bu ikisi, birbirinden ayrlmazlar, insan bir yere yneldiinde, yzn de yneltir, yz yneliine uyar. Bu hem iinde, hem dnda byledir. Bu drt durumdur. asldr, d ise kemal ve semboldr. Kalbi bir eye ynelince, d yz de ona uyar. Kulun niyeti, maksad ve ynelii Allah'a olursa, ite bu irade ve maksadnn dzgnln gsterir. Bunun yannda iyi (muhsin) de olursa, ii / ameli iyi olmu, badetinde Rabbna kimseyi ortak komam demektir. Hz. mer (r.a.) yle demitir: "Allahm! Btn iimi iyi kl. Onu senin rzan iin halis kl. Bu iimde kimseye pay verme."

NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM DOKUZUNCU BLM

yi (Amel-i Salih) Ayn Konu in Baknz.! yi i, ihsandr; ihsan, iyilik yapmak demektir ki Allah'n emridir. Allah'n emrettii; O'nun meru kld, Kur'an'a, snnete ve eriate uygun olan demektir. Yce Allah, niyeti halisane Allah iin olarn ve bunun yannda iini iyi yapann, sevab kazandn ve cezadan kurtulduunu haber vermitir. Bu yzden, selef imamlar bu iki esas bir arada toplard. Mesela el-Fudayl b. Iyd: "O, hanginizin daha iyi i yapacanz denemek iin lm ve hayat yaratt. O, stndr, balayandr." (Mlk, 67/2.) yetini okuyup, "daha iyi / gzel " kelimesini, "en halisi (ihlasls, samimisi) ve en, dorusu" eklinde yorumlamtr. Kendisine: "Ey Ebu Ali! En halis ve en doru olan hangisidir?" diye sorulunca, " doru olur, halis olmazsa makbul deildir. Halis olur da, doru olmazsa yine makbul olmaz. Ancak hem halis, hem de doru olunca makbul olur." cevabn vermitir. - in halis / ihlasl olmas, Allah iin olmas; - doru olmas, snnete uygun olmasyla belirlenir. bn ahin ve el-Llek', Sa'd b. Cubeyr'in yle dediini naklederler: "Hi bir sz, isiz / amelsiz makbul olmaz. Hibir sz ve i / amel, niyetsiz makbul deildir. Hi bir sz, i ve niyet, snnete uygun olmadka kabul edilmez.". Bu ikisi ayn sz el-Husenu'l-Basr'den de rivayet ederler, ancak "makbul deildir" ifadesinin yerine, "iyi olmaz" ifadesini kullanrlar. Bu ifadede, iman iin yalnzca sz (ikrar') yeterli sayan Mrcie'nin grne reddiye sz konusudur. Oysa bu ifade, hem szn, hem de fiilin bulunmasnn zorunlu olduunu belirtmitir. nk iman, sz ve fiildir / ameldir. Baka bir eserimizde geni olarak akladmz gibi, imann bulunmas iin sz

ve fiilin bulunmas zorunludur. Yine burada, m'minlerin ittifakyla Allah'a ve meru kldklarna sevgisizlik ve byklenmeyle birlikte yalnzca kalble tasdik ve dille ikrarn iyi bir fiille / amelle bitimedike iman olmadn akladk. Fiilin / amelin asl, kalbin fiilidir / amelidir. Bu fiil de, sevgisizlik ve byklenmeye aykr olan sevgi ve saygdr. Sz ve fiilin ancak niyetle makbul olacan belirtirler. Bu ok aktr. nk sz ve fiil, Yce Allah iin halis olmazsa, Allah onu kabul etmez. Sz, fiil ve niyetin snnete uygun olmadka makbul olmadn da belirtirler. Snnet; eriat demektir, Allah ve peygamberinin emrettii demektir. nk Allah'n emrettii ekilde meru ve snnete uygun olmayan fiil / amel ve niyet, bid'at olur. Her bid'at sapklktr; Allah'n sevmedii ve kabul etmedii bir eydir. Byle bir i, mriklerin ve ehl-i kitabn ileri gibi, slih amel olmaz. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM DOKUZUNCU BLM

Selefe Gre Snnet Selefin terminolojisinde snnet; snnet konusunda eser verenlerin pekou itikadla ilgili olanlar kastetseler de, ibadet ve itikadla ilgili snnet iin kullanlr. bn Mes'ud, Ubeyy b. K'b ve Ebu'd-Derd'nn u szleri, bunun rneidir: "Snnet zere orta yolu tutmak, bid'ate gtren ictihaddan daha iyidir." Buna benzer baka szler de vardr. lemlerin Rabb Allah'a hamd olsun. O'nun salt ve selmlar Muhammed'e, temiz ailesine ve btn ashabna olsun. NDEKLER 2.KTAP BRNC KISIM DOKUZUNCU BLM