Mslmanlarn Kafirlerle likileri

eviren: Kollektif TEVHD YAYINLARI MSLMANLARIN, KAFRLERLE LKLER. 2 Kafirlerin Bayramlar 2 Yabanc Kaynakl Tren ve enlikler 2 Ylba enlikleri 3 Kafirler le Ticaret Yapmak. 3 Kafirlerle Kiralama ve Alm-Satm likisi 5 Kafirlere Yer Kiralamak. 8 Kilise Vakflarnn Durumu. 12 Kafirlerden Hediye Alnabilir mi?. 15 Kafirlerin Adaklar Yenilebilir mi?. 16 Dikili Talar zerine Kurban Kesmek. 18 Yabanclarn Bayramnda Oru Tutmak. 21 Cumartesi Gnleri Oru Tutmak. 21 Nevruz Gnnde Oru Tutmak. 24

MSLMANLARIN, KAFRLERLE LKLER Kafirlerin Bayramlar Burada kullandmz "Bayram" terimi, hem kafirlerin zel kabul edip kutladklar "gnleri" hem bu kutlamalarn dzenlendii toplant "yerlerini" ve hem de bu enlikler srasnda yaplan "hareketlerin" tmn birlikte kapsamna alan, geni anlaml bir terimdir. Maksat, onlarn sadece belirli bayramlarna katlmann yasakln belirtmek deildir. Tersine slam dininde yeri olmayan btn zel gnler, btn sayg amal enlik alanlar ve bu amaca dnk btn davran ve adetler ayn yasan kapsamna girer. Bu arada kafirlerin bayramlar gibi, bayramlarndan nceki ve sonraki gnlerde bu bayramlarna bal olarak yaptklar veya bu adetlerinin uzantlar niteliindeki btn hareketler de ayn derecede haramdr. Bunlarn hepsinden kanmak gerekir. Bu aklamay undan dolay yapyoruz. Baz mslmanlar onlarn "Byk Perembe" ve "sa'nn (a.s.) doum yldnm" gibi bayramlarna katlmyor, ama oluk-ocuuna diyor ki; "filan hafta" veya "gelecek ay enlik yapar, size yle yle eyler alrm". Burada vaadedilen enliin asl sebebi kafirlerin o sralardaki bayramdr. Eer bu bayram olmasa daha sonraki gnlere ertelenen bu vaatlere de gerek grlmeyecekti. te bu yzden bu vaatler ve ertelenmi enlikler de kafirlere zenmenin uzants ve deiik bir ifadesi saylr. Buna gre, byle yaplacana ev halknn enlik beklentileri Allah'n ve Rasulullah'n (s.a.v.) emrettii meru bayramlara yneltilmeli ve bu bayramlar gelince oluk-ocuun arzular yabanclarn enliklerinde gzleri kalmayacak ekilde tatmin edilmelidir. Eer buna ramen ev halknn gnl alnamyorsa gerisini Allah'a havale etmek gerekir. nk kim Allah'n rzasn kazanmak iin ev halknn gnln krmak zorunda kalrsa bilsin ki, Allah ona hem kendi rzasn ve hem de aile halknn honutluunu birarada nasip eder. Yeri gelmiken belirtelim ki, akl banda mslmanlar byle konularda kadnlarn isteklerine boyun emekten kanmaldrlar. nk Buhari ile Mslim'in, sahabilerden Usame b. Zeyd'e dayanarak bildirdiklerine gre Rasulullah (s.a.v.) yle buyuruyor: "Arkamda brakacam mmetimin erkeklerinin bandaki en zararl fitne unsuru kadnlardr[1] Bilindii gibi gerek sosyal dzende ve gerekse devlet ynetiminde grlen ou bozukluklar kadnlarn bu alanlarda sz sahibi olmalarndan ileri gelir. Nitekim Rasulullah (s.a.v.) bu konuda: "nemli ilerini kadnlarna havale eden cemiyetler iflah olmazlar. [2] Buyurmutur. Yine Rasulullah'n (s.a.v.): "Kadnlarn emrine giren helak olmutur" Buyurduu rivayet edilmitir. Bu yzdendir ki, Cenab- Allah (c.c.) Kur'an- Kerim'de Zekeriyya'nn (a.s.) einin kendisine yararl klnmasn nemli bir ba sayarak yle buyurur: "O'na (Zekeriyya'ya) eini yararl kldk" (Enbiya: 21/90) Nitekim alimlerimizden biri, bir eserinde "Her erkek, eini kendisine yararl klsn, diye, Allah'a srarla yalvarmadr" diyor.[3] Yabanc Kaynakl Tren ve enlikler Kafirlerin ok ve eitli bayramlar vardr. Mslmann bunlarn hepsini aratrp renmesi gerekmez. Bu konuda mslmana den grev, hangi kutlama hareketinin, hangi enlik gnnn ve hangi tren yerinin onlardan kaynaklandn bilmektir. Bu kadarlk bilgiye sahip olmad takdirde de yaplan kutlama ve enliklerin slam'da yeri olmadn bilmek yeterlidir. nk slam'da yeri olmayan enlik ve trenler ya dorudan doruya baz kimseler tarafndan uydurulup ortaya atlmtr veya zleri itibar ile kafirlerden alnmtr. Yani en azndan birer bid'attrlar. imdi size bu kafir kaynakl tren ve enliklerin msl-manlara en ok bulam olan belli ballarn hatrlatalm: Bu enliklerden biri hristiy anlarn oru bozumuna rastlayan perembe gndr. Onlara gre bu gn "lahi bir ziyafet (Maide)" gndr. Bu umadan sonraki pazar gn ile bir sonraki pazar gn arasnda geen hafta hristiyanlar tarafndan "Byk Bayram" ad altnda kutlanr. Bu gnlerde yaplan hareketlerin tm slam'n reddettii, yasak davranlardr.

Bu batl adetlerin dier bir ksm kadnlarn mezarlklarda toplanp ller iin tts yakmalar, evlerin damlarna amar asmak, zel yazl aa yapraklarn evlerin kaplarna asmak, bu gnlerde tts al-veriini adet edinmek, gerek bu gnlerde veya baka zamanlar tts takdis ettirmek veya takdis edilmi tts satn almak gibi adetlerdir. nk takdis edilmi tts yakmak ve bunu ibadet saymak hristiyanlann ve yldza tapanlarn (sabiilerin) dini geleneklerindendir. Yoksa normal olarak tts, dumanndan ho koku salanan bir maddedir ve srf bu nitelii ile misk ve benzeri koku salc maddeler gibidir. Byle olduu iin koku srnmenin mstahap olduu durumlarda tts de kullanlabilir. Yine bu batl adetler arasnda sz konusu gnlerde hristiyanlara zenerek st orbas, ya orbas veya mercimek orbas piirmek veya yumurta piirmek gibi gelenekleri saymalyz. Bu arada yumurtalarla kumar oynamak, byle bir kumar oynayacak kimselere yumurta satmak veya kumarda kullanlm yumurtalar satn almak gibi adetler var ki, bunlarla ilgili slam'n hkm bellidir. Yine kyller arasnda grlen byk damgalar vurma, eitli amar paralar toplayp bunlar uurlu saymak ve bunlarn sulan ile ykanmak da hkm bakmndan az nceki adetler gibidir. Yine kadnlar arasnda adet olan zeytin yapra toplamay ve bu yapraklar kaynatarak elde edilen sularda ykanmay da bu kategoride saymalyz. nk bu adetler zleri itibar ile h-ristiyanlarn vaftiz (mamudiye) suyunda ykanma geleneinden kaynaklanr. Yine bu gnlerde sanat, ticaret ve ilmi alma gibi her zamanki gndelik ileri brakarak tatil yapmak veya bu haftadan nceki ve sonraki gnlerde yaplmayan binicilik ve atclk gibi sporlar yapmak da ayn biimde sakncaldr. Bu konudaki temel kural u olmaldr: Bu gnlerde hi bir zel hareket yaplmaz, br normal gnlerden ayrdedmezler. nk daha nce belirttiimiz gibi Rasulullah (s.a.v.) ilk dnem mslmanlarna "cahiliye dneminde (mslman olmadan nce) oyun oynayarak geirdikleri iki enlik gnn kutlamay yasak ettii gibi mriklerin eski bayram yerlerinde kurban kesmeye de izin vermemitir. [4] Ylba enlikleri Bu arada ou kimseler tarafndan kn Kanun-u evvel aynn yirmi drdnde sa'nn (a.s.) doum yldnm olduu sanlarak yaplan btn kutlamalar da dinimize aykr adetlerdir. Ate yakmak, ziyafetler dzenlemek ve mum yakmak gibi. Bu szde doum gnn kutlamak hristiyanln dini geleneklerindendir, slam'da asla yeri yoktur. Aslnda ilk dnem mslmanlan (selef) byle bir doum gnnden hi bahsetmemilerdir. Bu iddia hristiyan kaynakldr. Ayrca bu szde doum enliklerinin tabii bir bahanesi de vardr. nk mevsim ktr ve bu mevsim ate yakp eitli zel yemekler hazrlamaya uygun bir zemin oluturmaktadr. Bu arada hristiyanlar bu szde doum gnnden bir ka gn-galiba on bir gn- sonra Yahya'nn (a.s.), sa'y (a.s.) Mamudiye suyu ile ykayarak vaftiz ettiine inandklar iin o gn ayn ekilde vaftiz olurlar ve buna "Gdas Bayram" adm verirler. Buna zenen ou cahil kadnlar, ayn gn ocuklarn hamamlarda ykarlar ve bunun ocuklarna faydal olacan sanrlar. Oysa hristiyanlarm dini adetlerinden biri olan bu hareket, dinimizin haram sayd en irkin davranlardan biridir. Hemen belirtelim ki, Nevruz ve Mihrican gibi eski ran bayramlar, eitli yahudi bayramlar, ve ister acem kaynakl, ister arap kaynakl olsun, dier btn kafir bayramlar, hkm bakmndan tpk yukarda szn ettiimiz hristiyan bayramlar gibidirler. Bu arada kafirlerin bu bayramlarna nasl zenmememiz gerekiyorsa, bu tip enliklere zenen mslmanlarm su orta da olmamamz, hatta byle kimselere engel olmamz gerekir. Buna gre eer bir mslman byle yabanc bir bayram gnnde, dini geleneklerimize aykr olarak bizi evine arr, enlik amal bir yemee katlmamz isterse bu daveti geri evirmemiz gerekir. Yine byle bir gnde bir mslmandan gelebilecek geleneklerimize aykr ve zenti phesi uyandran her hediyeyi de reddetmeliyiz. zellikle bu yabanc bayramlarn zelliini tayan ve zenme amacn aa vuran mum, boyal yumurta, st ve koyun gibi hediyeleri almaktan da titizlikle uzak durmak gerekir. Tabii ki, byle hediyeleri kendimiz kabul edemeyeceimiz gibi, ho grnelim diye baka mslmanlara vermeye de kalkmamalyz. Dahas, bu tip bayramlarda mslmanlara sz geen hediyelik maddeleri ve bu enliklerde giyilen bayramlk kyafetleri de satmaktan kanmalyz. nk byle yaparsak ilenen gnahlarn orta ve destekisi olmu oluruz. [5] Kafirler le Ticaret Yapmak Bu bayramlarda gayri mslimlere bayramlk eya ve maddeler satmak veya ah-veri yapmak zere onlarn arlarna gitmek meselesine gelince: Daha nce deindiiniz gibi bu konuda

mam- Ahmed bn Hanbeli'ye vaktiyle yle bir soru soruldu; "am'daki hristiyanlar tarafndan kutlanan Turyabur ve Deyr-i Eyyb gibi bayramlar dnelim. Mslmanlar bu enliklerde bulunup arda satlan koyun, sr, un ve buday gibi eylerden satn alyorlar. Sadece arlarda geziyorlar, yoksa onlarn mabedlerine girmiyorlar bu konuda ne dersin?" mam bu soruya u karl verdi; "Mslmanlar onlarn mabedlerine girmedikleri, sadece arlarna gittikleri takdirde bunun hi bir sakncas yoktur" Ebu Hasan Amidi de ayn konuda yle diyor; "Kafirlerin bayram enlikleri srasnda arlarnda sattklar mallara gelince bu arlara gitmenin hi bir sakncas yoktur. Ahmed bn Hanbel'inin bu grte olduu Muhanna tarafndan rivayet ediliyor. Yasak olan hareket, mslmanla-rn bu bayramlarda kafirlerin mabedlerine ve kiliselerine gitmeleridir. Yoksa pazarlarnda satlan mallarna mteri olmalar deildir". Ahmed bn Hanbel'nin bu szleri, bu arlara mutlak anlamda, yani hem mteri ve hem de satc olarak katlmay caiz grd eklinde yorumlanabilir. nk O "Mslmanlar, onlarn mabedlerine girmedikleri, sadece arlarna gittikleri takdirde bunun sakncas yoktur" diyor. Bu ifade hem satcy ve hem de mteriyi kapsamna alr niteliktedir. Dier ve daha gl grlen bir ihtimal onun, sadece mteri sfat ile bu arlara katlmaya izin vermi ve oralarda mal satmay bu izin kapsamna almam olmasdr. nk soruyu soran kimse kendisine kafirlerin bayram enlikleri srasnda kurduklar pazarlara mslmanlann katlp katlamayacaklarn sormu ve maksadnn sadece bu noktay renmek olduunu, sorusunun son cmlesindeki "Onlarn mabedlerine girmeksizin sadece mal satn alrlar" eklindeki ifadesi ile aka belirtmitir. Sorunun sahibi olan Muhanna b. Yahya Sami'nin yetkili bir fkh bilgini olduunu da gz nne almak gerekir. Bizim anladmz kadar ile-ki dorusunu Allah bilir- sorunun sahibi olan Muhenna kafirlerin bayramlarna katlmay yasaklayan delilleri iitmi ve bunun zerine Ahmed bn Hanbeli'den bu enlikler dolaysyla kurulan al-veri pazarlarna gidip bir eyler satn almann bu bayramalara katlmak gibi saylp s aym ayacan renmek istemi, mam da bu arlara gitmenin serbest olduunu sylemitir. Yani Muhenna, Hanbeli'ye mslmann bu arlarda kafirlere mal satp satmayacan sorusunda sz konusu etmemitir. Bunun sebebi bunun bireyi renmek gerei duymam olmas da olabilir. te yandan Ebu Hasan Amidi'nin szleri de bu yorumlarn her ikisine elverilidir. Fakat daha geerli ihtimal, onun bu arlarda mal satmay da serbest saym olmasdr. nk O, "Mslmanlara yasak olan ey, kafirlerin mabedlerine veya kiliselerine gitmektir" diyor. unu hemen vurguluyalm ki, Ahmed bn Hanbel'nin dedii gibi bu enlikler srasnda kurulan pazarlara gitmek ve mabedlerde dzenlenen trenlere katlmakszn oralardan mal satn almak, sakncasz ve caizdir. nk burada ne gnah bir davrana katlmak ve ne de gnaha yardaklk etmek sz konusudur. Sebebine gelince kafirlerden mal satn almak aslnda caizdir ve gnaha yardaklk anlam tamaz. Tersine bylelikle onlarn dindalar tarafndan satn alnnca ktle alet edilecei ak olan mallarn bir ksm gnah yolunda kullanlmaktan kurtarlmaktadr. Buna gre onlardan mal almak bu yn ile ktl azaltc bir nitelik tar. Ayrca slam'n ilk yllarnda cahiliye geleneinin devam olarak kurulan baz pazarlardan mslmanlann al-veri yaptklarm, hatta Rasulullah'n (s.a.v.) de bu pazarlarn bazlarna katldn biliyoruz. Bu pazarlarn bir ksm hacc mevsimi srasnda ve bir ksm da batl cahiliye bayramlar vesilesi ile kuruluyordu. Ayrca u da var. ounlukla karlatmz durum, arlarda gnah ilemek iin kullanlabilecek olan mallarn satld gereidir. Mesela bir mslman dnelim ki, masum bir kimseyi ldrmek iin silah veya alkoll iki hazrlamak iin meyva suyu satlan bir arya gidip bu mallara mteri olmutur. Bu al-veri sakncal olmak bir yana, iyi bir eydir. nk bu mallarn normal alclar gayri mslimlerdir ve slam'iyet onlara bu konuda serbestlik tanmtr. Bu arada bir mslmann mal satn almak amac ile kafir lkelere gitmesi dinimizde caizdir. Bilindii gibi Ebu Bekir (Allah ondan raz olsun) Rasulullah (s.a.v.) zamannda o srada kafirlerin elinde olan ama'a giderek oradan mal satn almtr. mer tarafndan da bu ticaretin serbest olduunu belirten bir hadis rivayet edilmitir. Hakknda daha baka Hadis'lerin de bulunduu bu konu bu kitabn baka yerinde daha detayl bir biimde incelenecektir. Aktr ki, mslmanlarn mal almalarnn serbest brakld bu kafir lkelerin arlarnda, gnah yolunda kullanlabilecek eitli mallar satlmaktadr.

Bunun yannda mslman tccarlarn kafirlere, sz konusu bayram enliklerinde kullandklar yiyecek, elbise ve koku maddeleri gibi mallar satmalarna veya byle eyleri mslmanlarn kafirlere hediye etmelerine gelince byle bir hareket, bir anlamda, kafirlere bayram olan bayramlarn kutlama konusunda destek olmak demektir. Burada gzetilmesi gereken temel perensip udur: Kafirlere alkoll iki hazrlamak zere zm veya meyva suyu satmak caiz deildir. Yine onlara mslmanlara kar kullancaklan silahlar da satlamaz. mer'in (r.a.) mslman olduktan sonra Mekke'de oturan, mrik kardeine ipekten yaplm bir kat elbise hediye etmesi, kafirlere ipek satlabileceini gsterir. Bu yzden iki eliik rivayetin daha doru olanna gre alkoll iki kullanmak asla caiz deildir. nk ipek genel anlamda mubahtr, fakat ok miktarda kullanlmas insanlarn bir ksmna (erkeklere) haram klnmtr. Bununla birlikte aslnda gerek ipek ilemecilii ve gerekse ticareti caizdir. te bu konudaki ounlukla hakknda yanlgya dlen temel perensip budur. Eer Ahmed'in yukardaki szlerinin ilk yorumu olarak "kafirlere bayramlk eya satmay mubah sayyor" denirse bilmek gerekir ki, mam Ahmed'den kafir lkelere byle mallar ihra etmekle ilgili iki elik gr nakledilmitir. Bu tip mallar bayramlarnda kafirlere satmann, onlar kafir lkelere ihra etmek gibi olaca sylenebilir. Oysa kafirlerin bayram enliklerinde kullanlacak elbise ve yiyecek maddelerini kafir lkelere ihra etmek, onlara dinlerinde desteki olmaktr. Kafirlere bu tip mallar ihra etmemiz yasaklandna gre kendi lkemizde onlara bu tip mallar satmamz haydi haydi yasak olur. mam- Ahmed'n ortaya koyduu temel prensiplerin ou ve bir ok szleri byle bir sat yasak saymasn gerektiriyor. Fakat acaba bu yasak, bu ii haram sayd anlamna m, yoksa bundan kanlmasnn daha iyi olacan dnd anlamna m geliyor? Bu konuda karar vermek iin aadaki inceleme yazsn okumalyz. Grlebilecei gibi bu inceleme yazsnn yazan olan Abdlmelik Habib[6] bu tip satlarn mekruh olduu hususunda alimler arasnda gr birlii olduunu ve mam- Maliki'nin bu ii haram saydn aka belirtmektedir. Abdlmelik b. Habib, "Vazha" adl eserden aldmz bu incelemesinde yle diyor: "Hristiyanlarn sa (a.s.), ha, sayg gsterdikleri eski din bykleri ve azizleri adna kestikleri kurbanlar da byledir. Gerek mam- Malik ve gerekse dier imamlar bu tip kurbanlarn etinin yenmesini mekruh saydlar. Biz de bu grteyiz. Bu tip kurbanlarn etleri Kur'an'daki "Allah'tan bakas iin kesilen kurbanlar" (Bakara: 2/173) yasann kapsamna benzemektir. Dorudan doruya bu ayet'in kapsamna giren etler, kafirlerin taptklar putlar adna kestikleri kurbanlarn etleridir. Baz alimler -hristiyanlar tarafndan boazlanan hayvanlarn etlerini yemeyi Allah bize helal kld- diyerek bu meseleyi hafif grmler, zerinde fazla durmamlardr. Oysa bu gr ileri srenler dayanak olarak ileri srdkleri serbestiyi, yani kafirlerin kestikleri hayvanlarn etlerini yiyebileceimiz serbestisini bize nakledenlerin ne sylediklerini ye neyi kasdettiklerini biliyorlar. Bu serbestlii bn-i Vehb, bn-i Abbas'dan, Ubade b. Samit'ten, Ebu Der-da'dan,[7] Sleyman b. Yesar'dan, mer b. Abdlaziz'den, bn-i ihab'dan, Reba b. Abdurrahman'dan, [8]Yahya b. Sa-id'den, [9] Mekhul'den[10] ve Ata'dan rivayet ediyor. Kafirlerin gerek bayramlar dolaysyla gerek azizleri gerek lleri ve gerekse kiliseleri iin kestikleri kurbanlarn etlerinden yememek daha dorudur. stelik bu etleri yemenin dier bir sakncas, bylece onlarn mrikliklerine sayg gsterilmi olmasdr. Nitekim Said Muafiri,[11]mam- Malik'e hri s uyanlarn lleri iin hazrlayp dattklar yemeklerden mslmann yiyip yiyemeyeceini sordu ve Maliki'd.en u cevab ald: Mslmanlar, hristiyanlarn dattklar bu yemeklerden yememelidir. nk bu yemekler mriklie sayg gsterme amac ile hazrlanp datlr ve bu ynleri ile kafirlerin bayramlar srasnda ve kiliseleri iin kestikleri kurbanlara benzerler. [12] Kafirlerle Kiralama ve Alm-Satm likisi Bu arada bn-i Kasm'a bir hristiyan tarafndan lmnden sonra kilise adna satlsn diye vasiyet edilen maln, bir mslman tarafndan satn alnp alnamayacan sordular. bn-i Kasm bu soruya karlk yle dedi: "Hayr byle bir mal almak mslmana helal deildir. nk bu al-veri hristiyanlarn eriatlerine ve dini geleneklerine sayg gstermek anlamna gelir. Byle bir mal alan kimse iyi bir mslman deildir" Yine bn-i Kasm'a kilise arazileri hakknda, eer bir papaz bu arsalarn bir ksmn kiliseyi tamir

edebilmek iin satla karrsa-ki bu arazi muhtemelen kilisenin ihtiyalarn karlamak zere vakfedilmitir- bir mslmann byle bir yeri satn alp alamyacan sorunca ondan u cevab ald: "Bir mslman iki sebepten dolay byle bir yeri alamaz. Birinci sebep, byle bir yeri almak kiliseye sayg gstermek anlamna gelir. kinci saknca vakf yerlerin satlmas ile ilgilidir. Bilmek gerekir ki, onlarn kendi vakflar ile ilgili yapabilecekleri tavarrufiar, sadece mslmanlar iin caiz olan tasarruf ekilleridir. Fakat grme gre her hangi bir mslman hakimin byle bir konuda ne yrtme ve ne de engelleme yetkisi yoktur". Yine bu bn-iKasm'ahristiyanlarn bayram enliklerine giderken bindikleri gemiye mslmanlann binip bineme-yecekleri sorulunca, bunun mekruh olduunu, sebebine gelince bir mriklik geleneine uymak iin biraraya gelen h-ristiyanlann zerine Allah'n gazabnn inme tehlikesinin var olduunu sylemitir. Yine bu bn-i Kasm hristiyan bayramlar dolaysyla mslmanlann, hristiyanlara daha nce kendilerine verilmi olabilecek olan hediyelere karlk hediye vermelerinin mekruh olduunu, byle bir hediyeyi hristiyanlann bayramlarn kutlamak ve hristiy ani arn kfrlerini desteklemek saydn belirtmitir. Grld gibi, bn-i Kasm, bayram trenlerinde kullanacaklar maddelerin mslmanlar tarafndan hristiyanlara satlmasn helal saymakta, bu sralarda onlara ne et, ne elbise, ne deri satmann, ne binek hayvan kiralamann ve ne de baka her hangi bir destek salamann doru olmadn belirtmektedir. Bunun tersi olan hareketler, onlarn mrikliklerini desteklemek ve kfrlerine yardmc olmaktr. Buna gre mslman hkmdarlar, halk byle davranlardan alkoymaldrlar. Bu gr mam- Malik ile birlikte br imamlarn ortak grdr. Hi bir imamn bu gre kar ktn duymadm. Hristiyanlarn bayramlarnda kestikleri kurbanlarn etleri de, mekruhluu hakknda gr birlii bulunan bu davranlar btnne dahildir. Hatta bana gre bu, onlardan daha ar bir mekruhtur. bn-i Habib'in bu inceleme yazs burada sona eriyor. Grld gibi, bn-i Habib, kafirlerin bayramlarnda kullanacaklar maddeleri mslmanlann kendilerine satmalarnn mekruh olduu hakknda mezhep imamlar arasnda gr birlii olduunu ve mam-i Maliki'nin bu iin helal olamayacan sylediini aka belirtmektedir. Bu konuya meseleler hakknda mam- Ahmed'in ne sylediini ortaya koyan belgelere gelince shak b. brahim yle diyor: "Bir defasnda Ebu Abdullah'a (Ahmed bn Hanbeli'ye) hristiyan mabedleri iin vakfedilen bir gayri menkuln mslmanlar tarafndan kiralanp kiralanamayacan sordular. Ebu Abdullah bu soruya: "Mslman asla byle bir yeri kiralamamak, bylelikle asla hristiyanlarn kfrlerine yardak olmamaldr" diye cevabn verdi. Baka bir defasnda da bir marangoz mecusi (atee tapanlar) lleri iin sanduka yapp yapamayacan sorunca ondan: "Sakn bunu yapp onlarn kafirlik geleneklerine destek olma" cevabn ald. Buna karlk Muhammed b. Hakem'in[13] mslman bir mezarcnn gayri mslim ller iin cret karlnda mezar kazp kazamayaca eklindeki sorusuna: "Bunun hi bir sakncas yoktur" eklinde cevap verdi. Gayri mslim llere sanduka yapmakla mezar kazmak arasndaki bu hkm farkllnn sebebi udur: Sanduka, tpk kilise gibi, onlarn batl dinlerine zg bir semboldr. Oysa normal bir mezar byle deildir. O z bakmndan ne gnah bir eydir nede kafirlerin dini zelliklerindendir" te yandan Hilal de mam- Ahmed'in konumuzla ilgili grleri hakknda unlar sylyor: "Konumuz evini gayri mslimlere kiralayan ve satan kimse hakkndadr. Muruzi'ye dayanlarak bildirildiine gre bir defasnda Ebu Abdullah'a (Hanbeli'ye) bir msl-mann evini, orada dinine gre ibadet yapacak bir gayri mslime satp satamayacan sordular. Ebu Abdullah bu soruya u karl verdi: "O evde hristiyan m oturup tapnma yapacak? Hayr, mslman, evini iinde an alp

duvarlarna ha asacak kimselere satamaz. Mslman evini kafirlere satamaz". te yandan Ebu Haris'e[14] dayanlarak bildirildiine gre baka bir defasnda bn-i Abdullah'a bu konuda yle bir soru soruldu: "Mslmamn biri evini satla kard, bunu duyan bir hristiyan fazla fiyat teklif ederek kendisine cazip bir mteri nitelii kazandrd. Hristiyan olabilecei gibi ya-hudi ve mecusi olmas da mmkn olan byle bir mteriye mslman evini satabilir mi?" mam'u bu soruya verdii karlk udur: "Hayr, mslmann evini herhangi bir kafire satmasn ve bylece evinde kfr ilenmesine zemin hazrlamasn onaylamyorum. Byle bir kimse evini bir mslmana satmaldr". Fakat brahim b. Haris'e[15] dayanlarak bildirildiine gre bir gn Ebu Abdullah'a yle bir soru soruldu: "Mslman bir kimse evini oturmak zere bir gayri mslime kiralyor. Bu ev sahibi kiracsnn evinde iki ieceini ve dier irk geleneklerine uyacan bile bile evini kiraya veriyor. Bu konuda ne dersiniz? Ebu Abdullah (Hanbeli) bu soruyu yle cevaplandryor: "bn-i Avn,[16] evini srf gayri mslimlere kiralar ve niin byle yaptn soranlara da bylece onlar sknt ve bask altna aldn sylerdi. Bu szleri ile gayri mslimleri horlamak veya aalamak istediini sylemiyordu. Syele-mek istedii ey, bir mslman kirac edinerek onu skmak, bask altna almak istemedii idi. Bu dncesini aklarken de "Mslman bir kiracmdan gidip kira isterken onu skntya sokmu, bask altna alm olurum. Fakat eer kiracm gayri mslim olursa bi i bana daha kolay geliyor" diyordu. Benim anladma gre Ebu Abdullah, bn-i Avn'in bu szlerini beenmekte, yerine getirmektedir. Esrem'de onun bu cevabn aa, yukar ayni szlerle nakletmektedir. Gerek bn-i Haris'in ve gerekse Esrem'in Ebu Abdullah'a atfettikleri cevaplar ayn soru ile ilgilidir. te yandan Muhanna bu konuda Ahmed bn Hanbe-li'den u szleri nakleder: Ahmed'e, mslman bir kimsenin iinde zina ileneceini bile bile evini bir mecusi'ye (atee tapana) kiralayp kiralayamayacan sordum. Bana bn-i Avn'm mslmanlara ev kiralamay doru grmediini, nk kira istemekle onlar skntya sokmu olacan! ve bu yzden gayri mslimlere ev kiralamay doru grdn anlatarak cevap verdi. Ebu Bekir Hilal bu meselede diyor ki: "Mslman bir kimsenin gayri mslime ev kiralayp kiralayamayaca hususunda Ahmed bn Hanbeli'nin ne dndn nakleden herkes onun bu konuda Ebu Avn'in ne yaptn anlatmakla yetindiini, kendi grn sylemediini belirtiyor. Onun, mslman bir kimsenin evini bir gayri mslime satmasn iddetle mekruh saydn naklettiklerine gre, eer ev kiralama konusunda kendi grn belirtmi olsa, ahsi kanaatime gre kiralamay sat gibi sayard. Bu durumda Ahmed'in baz intikal eden szlerine gre mslman bir kimse gayri mslime ev satamaz. nk bu evde kafirlik ilenecek, duvarlarna ha aslacak veya baka ktlkler yapalacaktr. Oysa bana gre gayri mslimlere ne ev satlabilir ve ne de kiralanabilir. nk ikisi de ayn kapya kar". Bu arada bize anlatldna gre shak b. Mansur'a bir defasnda Ahmed bn Hanbeli'ye, Evzai'nin bir mslmamn hristiyanlara ait bir zm bana bekilik edip edemeyeceini soranlara bunu mekruh saydn belirterek cevap verdiini anlatnca Ahmed bn Hanbeli, Evzai'nin bu fetvas hakknda unlar syledi: "Ne gzel cevap vermi. nk bu zm ba alkoll ikinin kaynadr. Yalnz eer bu baa beki olmas istenen mslman bada yetiecek zmlerin alkoll iikiden baka bir maksat iin kullanlacam kesinlikle biliyorsa o azaman bu ban bekisi olmasnda hi bir saknca yoktur". Ebu Nadr Aceli'nin[17] bildirdiine gre de Ahmed bn Hanbeli mslman bir hamaln hristiyanlara alkoll iki, domuz ve l hayvan eti tamasn mekruh saydn, fakat yapt mekruh olmakla birlikte byle bir hamaln cret almasnn hakk olduunu ve eer bu maddeler bir mslman iin tamrsa bunlar tamann daha ar bir kerahat olduunu belirtmitir. Okuduumuz bu belgeleri zetleyerek olursak Ahmed bn Hanbeli bir mslmamn evini kafire satmasn yasak sayyor. Fakat bu yasak, bu iten kammay tevik edici mi, yoksa byle bir ilemi haram sayc bir yasaklama mdr, meselesi imamn arkadalar arasnda tartma konusudur. erif Ebu Ali b. Ebu Musa'ya[18] gre Ahmed bn Hanbeli bir mslmanm gayri mslime ev

satmasn, satlan bu evde Allah'a kfredilecei ve haramlarn mubah saylaca gerekesi ile, mekruh kabul ediyor. Fakat eer byle bir sat yaplm ise ilemi geersiz saymyor. Ebu Hasan Amidi de mam'n sadece sat yapmay normal anlamda mekruh kabul ettiini ileri sryor. Oysa Ebu Bekir Hilal ile Kad'nm konu ile ilgili szlerinden Ahmed bn Habeli'nin byle bir sat haram sayd sonucu kyor. Ebu Bekir Hilal'in mesele ile ilgili szlerini yukarda okuduk. Kad'nn syledikleri de yledir: Bir mslmamn evini, buray ategede (atee tapanlarn tapna) veya kilise olarak kullanmak isteyenlere kiralamas veya orada alkoll iki satacak olan bir mteriye satmas caiz deildir. Mal sahibinin gayri menkul satarken orada alkoll iki satlmasn art komas veya komam olmas nemli deildir, orada iki satlacan eer biliyorsa bu hkm deimez. nk Ebu Haris'in bildirdiine gre Ahmed bn Han-belin bir mslmamn iinde kfr ileyecek olan bir kafire ev satmasn caiz grmediini, byle bir kimsenin evini mslmana satmasn tercih ettiini belirtiyor. Ebu Bekir de bu mesele ile ilgili olarak kiraya vermek ile satmak arasnda fark olmadn, buna gre Ahmed bn Hanbeli'nn sat caiz sayd takdirde kiraya vermeyi de caiz saymas gerektii gibi, eer sat yasak gryorsa kiraya vermeyi de yasak saymas gerektiini sylyor. Yine Ahmed bn Hanbeli, hri s uyanlarn kiliseleri iin vakfettikleri gayri menkulleri mslmanlarn kiralayamaya-can, nk byle bir ilemin hristiyanlarn tutum ve inanlarn desteklemek anlamna geleceini sylyor. mam- afii'nin bu meseledeki gr de ayndr. Grld gibi Kad Ebu Bekir, bir mslmann iinde iki satacan bildii bir gayri mslime, evini veya dkkann satmasn haram sayyor. Byle derken mam- Ah-med'den nakledilen kafire ev satlamayaca ve kilise vakflarnn kiralanamayaca eklindeki szleri delil olarak gsteriyor. Bundan da anlalyor ki, bu iki durumdaki yasaklama ona gre haram sayc (tahrim) bir yasaklamadr. Kad bu konudaki szlerinin bir yerinde yle diyor: "Eer biri ortaya kar da -mam- Ahmed, kafirlerin iinde ktlk ileyeceklerini bile bile mslmanlarn gayri menkullerini kiralayabileceklerini caiz saymad m?- derse kendisine yle cevap verilir: "Ahmed'in bu mesele ile ilgili olarak bize ulaan sz, ona bn-i Avn'n kiraya verme konusundaki szleri anlatlnca bu szleri beendiidir". Bu szlerinden de Kad'rin gayri mslimlere ev ve dkkan kiralamay caiz grmedii aka anlalr. Ayrca O "Eer Ahmed sat caiz gryorsa kiralamas da caiz grmesi ve eer sat yasaklyorsa kiralamay da yasaklamas gerekir" diyerek bu konudaki grn kesin bir ekilde belirtmi oluyor. Ahmed bn Hanbeli'nn gayri mslimlere ev veya dkkan satma konusundaki szleri iki trl yoruma elverilidir. Eer bn-i Haris'e syledii "Eer mslman gayri menkuln baka bir mslmana satarsa daha houma gider" eklindeki szlerine bakacak olursak onun bu sat kanlmas tevik edilecek (tenzihi) bir slpla yasaklad sonucunu karrz. Buna karlk Muruzi'nin naklettii szlerinde bu ii ok nemli sayarak "kafirlere gayri menkul satlamaz" eklinde konutuuna ve konu zerinde srarla duruuna bakacak olursak mam'n bu sat haram sayd sonucuna varrz. Kafirlere gayri menkul kiralama meselesine gelince mam- Ahmed'in btn arkadalar kiraya vermekle ?at ayn saymlardr. mam'n kendi grne gelince bu konuda bn-i Avn'den naklettii sz kendi sz deildir. Ayrca o, bn-i Avn'n davrann adamn iyi niyetinden dolay beenmi de olabilir. Denebilir ki, onun bu szlerinden normal bir yorumla kafirlere yer kiralamay caiz grd anlalr. nk onun bir davran beenmesi bunu caiz saydna delil olduu gibi, kendisine sorulan soruya cevap verirken sadece adamn davrann anlatmakla yetinmi olmas, kendi grnn bu . yolda olduunu gsterir. Kiraya vermekle satmak arasnda bu bakmdan yle bir fark vardr. Kiraya vermekte, kafirlere destek salama sakncas yannda bir yarar da var ki, o da kira istemenin douraca sknty mslmandan uzak tutarak kafiri bu ykn altna sokmaktr. Bu durum cizye almak karlnda kafirlere din serbestlii tanmaya benzer. Cizye almak, bir dereceye kadar kafirlerin inanlarn

onaylamak anlamna geliyorsa da td yararlar yznden caiz grlmtr. Yine ayn yaklamla genel olarak kafirlerle bar antlamas caiz saylmtr. Gayri menkul satmda ise byle bir yarar yoktur. Bu yaklam tarz kafirlere gayri menkul satm mekruh kabul edip haram saymayan ve kiralamadaki mekruhluk sakncasnn bu ilemin tad bariz yarar karsnda yok olacan syleyen bn-i Ebu Musa ve onun gibi dnenlerin grlerinde gayet ak ekilde grlebilir. Buna gre bu konuda drt farkl gr ortaya kyor. [19] Kafirlere Yer Kiralamak unu hemen belirtmeliyiz ki, kiralamann mekruh olup olmayaca hususundaki bu gr farkll ve tereddt, aka haram iler yaplaca belirtilmeden yaplacak kira szlemeleri iin sz konusudur. Yoksa eer bir mslman gayri menkuln orada iki satlmak veya kilise olarak kullanlmak zere bir kafire kiralarsa bu szleme imamlarn gr birlii ile caiz deildir. mam- afii de br imamlar da byle dnyor. Bu durum bir mslmamn cariye veya klesini gnah ilemek zere bir kafire dn vermesinin caiz olmamasna benzer. Fakat mam Ebu Hanife byle bir kiraya verme ilemini geerli (caiz) grr. Ebu Bekir-i Razi'nin bildirdiine gre Ebu Hanife, byle bir kiralama szlemesindeki kiralk dkkanda iki satilmamasmn art koulmas ile koulma-mas arasnda fark grmez, ona gre her iki durumda da kira szlemesi geerlidir. Ebu Hanife'nin bu konudaki gerekesi udur. nk ona gre byle bir yeri bir mslmandan kiralayacak olan bir gayri mslim, szlemeye orada iki satabilmeyi art olarak koydursa bile byle bir ey yapmas serbest olmaz. nk szlemedeki artlar ne yolda olursa olsun kirac orada iki satmamaya ve oray kilise olarak kullanmamaya mecburdur ve eer gayri menkul kendisine zamannda teslim edilmi ise kirasn vermek zorundadr. Kirac sz konusu slam'a aykr eyleri gayri menkulde zaten yapamayacana gre bunlar szlemede belirtmek veya belirme-mek farkszdr. Tpk iinde uyumak veya oturmak zere bir ev kiralayan kimse gibi. Bu kimse o evde istediklerini yapsa da yapmasa da kira bedelini demek zorundadr. Ebu Hanife'ye gre eer bir gayri mslim, domuz, murdar hayvan eti veya alkoll iki tatmak zere bir hamal tutsa, aralarnda yapacaklar szleme geerlidir. nk szlemeye kondu diye mesela ki tanaca belirlenmi saylmaz. Bu yzden hamal, adama iki yerine meyva suyu tasa kararlatrlan creti hak eder. nk Ebu Hanife'ye gre, szlemedeki bu belirleme ve kayda balama geersiz'oldu-u iin yaplan szleme genel ifadeli ve belirsiz bir szle- . me gibidir. Ona gre kiracnn szlemeyi ineyecei mal sahibi tarafndan kuvvetle muhtemel grlse bile genel ifadeli ve belirsiz szlemeler geerli ve balaycdr. Tpk bunun gibi, ona gre, alkoll iki yapmnda kullanacak olan birine meyva suyu satmak da caizdir. Yalnz Ebu Hanife, kargaalk ortamnda silah satmay mekruh saymtr. nk silah sadece savata kullanlr, baka bir ie yaramaz. Fkh bilginlerinin ounluu Ebu Hanife'nin yukarda-ki grnn ilk ksmna kar karak yle dediler: "artlar belirlenmi kira szlemesi hi bir zaman genel ifadeli ve kaytsz szleme gibi deildir. Tersine szlemede belirtilen yararlanma biimi kiracnn hakk ve kira cretinin karl olur. O yarar da elimizdeki meselede haram bir yarardr. Geri kirac bu yararlanma biimini baka bir yararlanma biimi ile deitirebilir". Aralarnda bizim arkadalarmzn da bulunduu ok sayda fkh alimi de Ebu Hanife'nin bu grnn ikinci ksmna yle kar ktlar: "Eer mal sahibi kiraya verecei gayri menkuln kirac tarafndan haram yolunda kullanlacan kuvvetle tahmin ediyorsa o yeri kiraya vermesi haram olur. nk Rasulullah (s.a.v.) alkoll iki ile ilgili bir Hadis'inde iki yapmnda kullanlacak olan zm suyunu skan da sktran da lanetliyor. Evet, zm suyunu skan sadece zmden mey va suyu yapyor, ama eer hazrlad rann, zm sktran tarafndan alkoll iki yapmak iin kullanldn biliyorsa ona zm suyunu skmas lanete mstehak olmasna yolaar". Bu temel prensip kitabmzn baka bir yerinde detayl biimde incelenmitir. Fakat burada u noktay belirtmeliyiz ki, rneimizdeki gayri mslimin ileyecei gnahlar iki ksma ayrlr. 1- slam devleti ile arasndaki zimmilik (aznlk) anlamasnn kendisine yapma serbestisi tand gnahlar. 2- Bu anlamann yapamayacan belirttii veya aka yapmasna izin vermedii gnahlar.

Hi phesiz, yukardaki temel prensibimize bal olarak iinde ikinci kategoriye giren gnahlar ileyecei kuvvetle tahmin edilen bir gayri mslime, gayri menkul kiralamak veya satmak caiz deildir. Bir mslman kirac iin de sz konusu olan bu snrlama, bir gayri mslim kirac iin ncelikle gzetilmelidir. bn-i Musa'ya gre birinci ksma geren gnahlar konusunda (yani aznlk anlamas ile serbestlik tannan gnahlarda) gayri mslimlere kolaylk salamak mekruhtur, ama haram deildir. nk biz onlara bu gnahlar ileme zgrl tandk. Buna gre bir gayri mslime iinde oturaca bir ev konusunda yardmc olmak, tpk bir mslmana ev edinmesi konusunda yardmc olmak, gibidir. Eer bu yardm ve destek haram olsayd, onlara cizye karlnda zgrlk tanmak caiz olmazd. Bu yardmn caiz olmakla birlikte mekruh olmas, kamu yaran tmadndan dolaydr. Sebebine gelince, onlara satlacak olan gayri menkul mslamanlara da satlabilir. Fakat cizyeye balama konusu byle deildir. "O tad kamu yarar yznden caiz olmutur. Fakat Kad Ebu Bekir'in grne gre gayri mslimlere byle bir destek salamak caiz deildir. nk byle bir destek gnah ileme yolunda kullanlacak bir kolaylktr ve bu zarar karlayacak bir kamu yarar da salayc deildir. O halde caiz deildir. Fakat onlarn slam lkesinde yerlemelerini salamak byle deildir. nk bunda cizye karlnda verilen serbesti konusunda beliren unsurlar vardr. Buna benzer bir baka konu da mslmanlarn gayri mslimlere r'e (ondalk vergisine) tabi bir arazi satamayacak-lar konusudur. Ahmed bn Hanbeli'den bu konuda iki zt gr naklediliyor. Bu grlerden birine gre, byle bir sat yasaklayarak yle diyor: "nk gayri mslime zekat dmedii iin byle bir sat r vergisini ortadan kaldrr. Bu da mslmanlarn zararmadr. Ayn gereke ile gayri mslim-ler r'e tabi bir araziyi kiralayamazlar da.[20] Baka bir rivayete gre de onun "Bir gayri mslimin bir mslmandan r vergisine tabi bir arazi almasnda hi bir saknca yoktur" dedii nakledilmitir. "Byle bir sat caiz grldnde takdirde gayri mslim, arazinin rnnden r vermek zorunda mdr, yoksa deil midir?" konusunda Ahmed bn Hanbeli'den bu zt grlere paralel olarak yine iki zt gr naklediliyor. Grlerden birine gre cizye dnda ne r ve ne de baka bir vergi vermek zorunda deildir. Yine ona dayandrlan ve tam bunun zdd olan bir baka gre gre ise byle bir araziyi satn alan gayri mslim elde ettii rnn bete birini, yani mslmanm vereceinin iki katn vermek zorundadr. Baz dostalarmzn naklettikleri bir rivayete gre ncelikle gayri mslimlerin byle bir araziyi satnalmalar nlenir, fakat eer satnalmlarsa iki kat (yzde yirmi) r demek zorunda tutulurlar. Geri Ahmed bn Hanbeli'nin bu satn caiz olup olmamas konusundaki iki zt grnn r vergisinin ortadan kalkm olmas endiesine dayand ileri srlyor ama buna ramen onun gr bizim dostalarmzm bildirdikleri rivayeti doruluyacak ekilde yorumlanabilir. nk br mslmann mlkiyetinde olan ve dolayisiyle iinde Allah'a ibadet ve itaat edilen bir evde, gayri mslimlerin ileyecekleri gnahlardan doacak olan zarar, hi phesiz byle br satn ortadan kaldrabilecei r kaybnn yo-laaca zarardan ok daha byktr. Bu yzden bu konuda tereddde dld. Acaba bu zarar gayri mslimlerin sz konusu araziyi mlk edinmelerini kesinlikle nlemek yolu ile mi, yoksa byle bir sat caiz grmek yolu ile mi nlenebilir? Buna bal olarak mslmanlarn hakk olan r kayba m urasn, yoksa kafirlerden zekat m alsn? Bu klarn her ikisi de kabul edilemeyeceine gre en uygun yol byle bir arazinin gayri mslimlerin mlkiyetlerine gemesini nlemektir. Nitekim biz onlarn mslman kle ve mushaf edinmelerini de nlyoruz. nk aksi halde Allah'n dmanlar, Allah'n dostalarm ve Allah'n kelamn denetim altna alm olurlar. Yine biz mezhebimizin geerli grne gre ve mer'in (r.a.) bu yoldaki uygulamasn rnek edinerek gayri mslimlerin, mslmanlarn pay sahibi olduklar bir sava esirini satn almalarn yasak gryoruz. Sz konusu zarar nlemenin dier bir yolu, o arazi zerindeki hakk (yani r vergisini) gayri mslime devretmektir. Tpk mslmanlarn arazisi zerinde ticaret yapan gayri mslimlerden iki kat zekat alnmas gibi. Fakat eer bu yol seilecek olursa varlacak olan sonu gayri mslimlerden sadece bir kat (yzde on) r alnabilecei eklindedir. Bu tartma re tabi olan, hara konusu olmayan araziler ile ilgilidir. Eer arazi haraca tabi ise

bu konuda fkh bilginlerimiz yle diyor: "Mslmanlarn silah zoru ile fethettikleri hi bir araziyi gayri mslimler satn alamaz. Byle bir yerin satn caiz grdmz takdirde, buray bir gayri mslimin satn almas, hkm bakmndan, tpk sadece r konusu bir araziyi satn almas gibidir. nk bizim ve cumhurun grne gre btn araziler, rnlerinin re tabi olmas anlamnda r arazileridir". Ekilip dikilmeyen ve haraca da tabi olmayan l slam topra konusunda ayn ekilde tartmaldr. Acaba byle bir arazi gayri mslim tarafndan mlk edinilebilir mi? Bir ksm alimlere gre byle bir yeri gayri mslim mlk edinemez. Bu gr mam- afii[21] ile Ebu Hamid Gazali'nin[22] grdr. Bu gre mam- Ahmed'e mal edilen iki zt grten birine Kyas (karlatrma) yaplarak varlmtr. nk gayri mslim satn alma yolu ile arazi sahibi olmadna gre l topra verimli hale getirmek (ihya-y em-vat) suretiyle haydi haydi sahip olamaz. Fakat bu ikisi arasnda fark grlebilir. nk satn alnacak arazi ekilip dikilebilir verimli bir arazidir. O yzden byle bir yeri kafirlere satmak kesinlikle zararl, r kaybna yolacdr. Oysa ekime-dikime elverili olmayan l arazi byle deildir. Byle bir yer r getirmez. mam- Ahmed'den bu konuda nakledilen grki arkadalanmn ounluu da bu grtedirbyle bir araziyi ekilebilir hale getirecek olan bir gayri mslimin oray mlk edinebilecei eklindedir. mam- Ebu Hanife de bu grtedir. mam- Malik ise bu gre kardr. Bu meselenin arkasndan u soruya sra gelir. Acaba byle bir araziden r vergisi alnr m? Bu konuda da mam- Ahmed'e maledilen iki rivayet vardr. Bu rivayetlerden birini nakleden bn-i Ebu Musa "Eer bir gayri mslim, l bir araziyi ekine elverili hale getirirse buras onun olur ve bu araziden ne zekat ve ne de r vermek zorunda tutulmaz" diyor. Yine ona dayandrlan bir baka gre gre ise, gayri mslimler byle biryerle ilgili olarak hara vermek zorunda tutulamazlar, onlardan bu arazinin rn zerinde r alnr, yalnz bu r mslmanlardan alnmas gereken miktarn iki kat (yzde yirmi) olur. lk gr daha dorudur. unu da belirtelim ki, bn-i Musa'dan nakledilen ve gayri mslimlerin ekine elverili hale getirmeleri yolu ile edindikleri araziden iki kat r alnmas gerektiini belirleyen hkm, onlarn satmalma yolu ile mlk edinmeleri halinde iki kat r vermeleri gerektiine ilikin fetvaya Kyas edilerek elde edilmitir. Fakat Muhammed b. Harb,[23]Hanbeli'nin l bir araziyi ekilebilir hale getiren bir kii ile ilgili olarak, bu yerin r vergisine tabi olduunu sylediini nakletmitir. Kad Ebu Bekir ile Hanbeli'nin dier taraftarlar bu szleri, mslman-dan alnacak normal r anlamnda yorumlamlardr. Bylece bu araziden normal r alnmas gerektiini Hanbeli'ye maleden iki rivayet ortaya km oluyor. Daha nce belirttiimiz gibi onun byle bir arazi ve iki katl r yklediini ileri sren iki rivayetde bn-i Ebu Musa tarafndan naklediliyor. Kad Ebu Bekir'in rivayetini esas alacak olursak gayri mslimlerin satn aldklar araziden de normal r vermeleri gerekir. Fakat bn-i Ebu Musa'nn naklettii rivayet daha dorudur. nk Kirmani'nin, Muhammed b. Harb'in, brihim b.Hani'nin ve Yakub b. Buhtan'n bildirdiine gre bu konuda Ahmed b. Hanbele soru soruldu. Hatta Muhammed b. Harb, bu soruyu sorann kendisi olduunu belirterek sorusunun yle olduunu anlatyor: "Eer bir gayri mslim l bir araziyi ekilebilir hale getirirse ne vermek zorundadr?" Hanbeli bu soruya yle cevap verdi: "Bana gre hi bir ey vermek zorunda deildir. Fakat Medineli bilginlerin bu konuda gzel bir grleri var. Onlara gre bir gayri mslimin re tabi bir araziyi satn almasna izin verilmez. Yine bu konuda Basral biginlerin de aca-yp bir gr var. Onlara gre de byle bir gayri mslim-den iki kat r alnr"[24] Yine Muhammed b. Harb'in belirttiine gre baka bir defasnda Hanbeli'ye ayn soruyu sormu ve kendisinden "Byle bir yer r vergisine balanr" cevabm almtr. Bir baka seferinde de Hanbeli bu soruyu "Adamn hi bir ey vermesi gerekmez" eklinde cevaplandrmt. Harb b. Kirmani'nin bildirdiine gre bir defasnda Ubeydullah b. Hasan Enbari'ye[25] yle bur soru soruldu: "Zimmilerin (anlamal gayri mslimlerin) elinde bulunan arap yresi arazilerden bete bir orannda (Humus) vergi almanz dini bir belgeye mi dayanyor, yoksa bu konuda elinizde belge yok mu?" Ubeydullah bu soruyu yle cevaplandrd: "Hayr, bu konuda elimizde hi bir belge yok. Fakat bu sonuca mer'in (r.a.) onlarn ticaret konusu mallarndan r alnmas gerektiini belirten emrine kyas yaparak vardk".

Grld gibi Ahmed bn Hanbeli'ye l bir araziyi ekilebilir hale getiren bir gayri mslimin durumu sorulunca "O hi bir vergi vermek zorunda tutulmaz" karlm verdikten sonra, byle bir kimsenin satnalma yolu ile arazi sahibi olmas durumunda, mlk edinmesinin engellenip engellenmeyecei veya kendisinden iki katl r alnp alnamayaca konusunda alimler arasndaki farkl grleri anlatyor. Bu da gsteriyor ki, ona gre bu ik mesele zleri bakmndan tek bir meseledir. O da ister satnalma, ister l bir araziyi ekilebilir duruma getirme yolu ile olsun, gayri ms-limlerin r vergisine tabi yerleri mlk edinip edinemeye-cekleri meselesidir. Bu arada Basra kads Ubeydullah An-beri de gayri mslimlerin elinde bulunan r vergisine tabi topraklardan bu vergiyi aldklarn, bunun iin mlkiyetin intikal yolu ile mi, yoksa ilk elden mi olutuuna balamadklarn belirtmektedir. Bundan u sonucu karyoruz. Eer Ahmed bn Hanbe-li gayri mslimlerin r vergisine tabi arazi almalarn yasaklyorsa, l bir araziyi ekilebilir hale getirerek sahiplenmesini de yasak sayyor. Bunun yannda byle bir kimsenin satn ald arazinin rnnden iki katl r (Humus) vermesi gerektiini sylyorsa, ekilebilir hale getirdii l arazinin rn iin de ayn gr savunuyor. Durum byle olunca gayri mslimlerin ekilebilir hale getirdikleri l topraklardan r vereceklerini, buna karlk satn alarak sahip olduklar topraklardan r vermelerinin kabul edilemeyeceini ileri sren ve Hanbeli'ye dayandrlan rivayet doru deildir. Bu grn ona mal edilmesinin sebebi ayn konu ile ilgili Kirmani tarafndan nakledilen baka bir rivayette "Oras r arazisidir" demi olmasdr. Oysa bu sz aklanmas gereken genel karakterli bir ifadedir. Nitekim, Ebu Abdullah baka bir yerde bu sz aklam ve dayanan da belirtmitir. Zaten her hangi bir fkhnn grn naklederken onun dayand gerekeyi bilmemek ou kere yanlgya yolaar. Bu grn uzman savunucular, onun tarmn ticarete kyas edilme ilkesine dayandn belirtiyorlar. Bilindii gibi bir gayri mslim, kendi mah olmayan bir yerde ticaret yapt takdirde kendisinden ayn ii yapan mslmanlardan alnacak verginin iki kat alnr. Aslnda kendisinin olmayan yeni bir yer edindii zamanki durum da byledir. nk adam her iki durumda da aslnda kendisinin olmayan bir araziden kazan salamaktadr. iftilik ile ticaretin vergileri birbirine etir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) bu konuda yle buyuruyor: "Ey insanlar, kazandklarnzn ve yerden sizin iin kardmz nimetlerin iyilerinden Allah iin sadaka veriniz" (Bakara: 2/26) Zaten Meymuni'nin bildirdiine gre bu konuda Hanbe-li yle diyor: "Anlamal gayri mslimler ticaretle uratklar takdirde ticari mallarna deer biilir ve bu mallardan iki kat zekat alnr. nk mer (r.a.): "Ondan iki kat zekat alnz" demitir". Baz alimler tarm da bununla kyasladlar. Nitekim Meymuni yukardaki szlerine devam ederek yle diyor: "Hanbeli'nin bir ka kere dile getirdii ve kesinliinden phem olmayan grne gre, bar zamannda gayri mslimlerin elde ettikleri arazilerden hara vergisi alnmaz. Bu arazilerin verdii rne baklarak kendilerinden iki katl zekat alnr. Bir defasnda Hanbeli'ye "r vergisine bal bir ari-zi satn alan bir gayri mslim ne gibi bir vergi vermek zorundadr?" diye sordum. Bana u cevab verdi: "Bu konuda her alim deiik bir gr ileri sryor. Kimine gre byle bir kimse sz konusu arazi zerinden hi bir vergi demez. Byle diyenler sz konusu araziyi gayri mslimin zekata tabi olmayan dier mallarna ve binek hayvanna benzitiyor-lar. Kimi alimler de bu arazinin vergisinin kamu hakk olduunu ve bir gayri mslim byle bir araziyi satn ald diye bu kamu hakknn ortadan kalkmayacan ileri sryorlar. Hasan- Basri'ye gre de gayri mslim bir kimse byle bir araziyi satn alm ise ondan iki katl r vergisi alnr". Kendisine "Nasl olurda ondan iki katl r alnr?" diye sordum. Bana: "nk adam r vermekle ykmldr. Bu yzden ondan bunun ki kat olan Humus (bete bir) alnr" dedi. Yine kendisine: "Sen de adamdan zekatn ikiye katlanarak Humus (bete bir) olarak alnmas grnde misin?" diye sordum. Bana dnerek: "Evet, ondan iki katl zekat alnr" diye cevap verdi. Bu arada Hanbeli'ye mam- Malik'in gayri mslimlerden r alnamayaca grnde olduunu ve byle bir arazinin onlar tarafndan satn alnmasna kar olduunu hatrlattk". Meymuni tarafndan rivayet edilen bu gr, Ebu Bekir Hilal'n benimsedii grtr. Bu mesele byk bir meseledir ve ayrntl ekilde tartlaca yer buras deildir. Dier fkh bilginleri de mam- Ahmed'in anlatt gibi bu meselede farkl grlere sahiptirler.

Bu meselede iki katl r alnmas gerektiini dnenlerin balicalan mer b. Abdlaziz, Hasan- Basri ve dier Basrah fkhi-lardir. Bazlar mer'in (r.a.) de bu gr benimsediini nakletmilerdir ki, bunu syleyenlerden biri Ebu Yusuf'dur. Baz fkhlara gre de meselede daha nceki normal r alnr. Bizim baz arakadalarmz bu grtedirler. Ayrca Sevri ile Muhammed b. Hasan'in da bu gr savunduklar rivayet ediliyor. Ayrca Sevri'nin "Bu durumda hi bir ey alnmaz" dedii de syleniyor. Tpk mam- Ah-med'e mal edilen ikinci gr gibi. Yne rivayete gre mam- Malik de bu grtedir. Ayrca mam- Malik'in "Bu durumdaki gayri mslime satn ald yeri tekrar satmas emredilir" dedii nakledilmitir. Hasan b. Salih ile erik'in byle dndkleri anlatlyor. mam- afii de bu grtedir. Ebu Sevr ise "Bu durumdaki gayri mslimin satn ald araziyi satmaya zorlanmas gerektiini" sylemitir. Aka meydana kyor ki, gerek Ahmed bn Hanbeli'ye mal edilen iki zt grten birine gre ve gerekse fkh bilginlerinin bir kesimine gre, zerinde tm mslmanlann ortak hakk bulunan ev ve tarla gibi gelir salayc bir slam toprann gayri mslimlerin mlkiyetine gemesini nlememiz gerekir. Tpk bunun gibi onlarn slam diyarnda yeni kilise ve manastrlar yapmalarna da izin vermemeliyiz. nk onlarla aramzdaki zmmilik (aznlk) szlemesi onlarn anlama ncesi durumlarnda kalmalarn onaylamamz ve buna gre onlarn zerinde mslmanlann ortak hakk bulunan hi bir eye el atmaya kalkmalarn gerektirir. nk slam'a davet etmenin amac Allah'n sznn (hkmnn) egemen olmasdr. Gayri mslimlerin cizye demek karlnda, olduklar gibi braklmalar geici bir zorunluluktan douyor. Zorunluluk durumu ise ancak kendi lleri orannda onaylanr olduundan fazlasna tar-lamaz. Bu yzden bir kii dnda hi bir ilk dnem msl-man bilgini (selef) gayri mslimlere mslmanlara kar ufa hakk (satnalma ncelii) tanmamtr. Gerek Ahmed bn Hanbeli ve gerekse dier fkh bilginleri de bu gr benimsemilerdir. nk eer mslmanlann arazi ve esaslar zerinde gayri mslimlere uf'a hakk tanyacak olursak, mslmana ait arazinin mlkiyetinin zorunlu olarak gayri mslimlere gemesine yolam oluruz. Bu da temel ilkelere aykr olur. Bundan dolay Ahmed bn Hanbeli eer bir mslman bir arazi satla karr da gayri mslim bir orta bulunursa bu gayri mslimin satlacak arazi zerinde uf'ahakk olamayacan belirtmitir. nk uf'a (satn alma ncelii) hakk, sadece mslmanlar arasnda geerli olan, davete icabet etmek ve hastay ziyaret etmek gibi, sadece mslmanlar arasnda sz konusu olan bir haktr. [26] Kilise Vakflarnn Durumu Ahmed bn Hanbeli kiliseye vakfedilmi bir arazinin msimanlar tarafndan kiralanmasn ve yine kilise adna satlan bir yerin satn alnmasn da kesinlikle yasak sayar. nk ona gre byle bir araziyi kiralamak gayri mslim-leri dinleri konusunda desteklemek demek olur. Amidi ile dier fkhlar da bunu kesinlikle yasak kabul ediyorlar. Bunun gibi kesinlikle yasak olan bir baka ilem, bir mslma-nn kiliseye vakfedilen vasiyetli bir mal satn almas veya gayri mslimlere kilise ve benzeri yerler yapmnda kullanlabilecek malzeme ve aralar satmasdr. Buradaki yasak daha da iddetlidir. nk burada mslmanm verecei mal ve malzeme dorudan doruya gnah yolunda kullanlmaktadr. Bu al-veri tpk alkoll iki yapacak birine meyva suyu satmaya benzer. Fakat onlara iinde oturulacak ev satmak byle deildir. nk bir evde oturmak aslnda haram bir eylem deildir. Ama onlar oturduklar evlerde Allah'a kar geliyor, O'nun emirlerini iniyorlar. Bu sat, onlara ekmek, et ve elbise satmaya benzetilebilir. nk bu nimetlerden onlar kfr yolunda yardmc ara olarak yararlanrlar. Geri onlara konut salamak bundan daha ilerdedir. nk yemek ve imek, aslnda haram davranlar deildir. Buna karlk konut kiralarken gayri mslimlere salanan yarar, kimi zaman haram olabilir. Dikkat edelim ki, bir mslman, genel olarak kafirlere ve fasklara sadaka vermekten ahkonmuyor, fakat iinde kafirlik ve fasklk yapacak kimselere, evini kiralamaktan alko-nuyor. Daha nce belirttiimiz gibi, bn-i Kasm, byle durumlarda sat yaplmasnn aka helal olmadm sylemitir. mam- afii de gayri mslimlere kilise ve benzeri yerler yapmnda yardmc olmay kesinlikle yasak saymtr. Bu arada mam- afii bir eserinde bu konu ile ilgili olarak yle diyor: "Eer bir gayri mslim malnn te birini veya daha deiik oranda bir ksmn, tapnma amal

bir kilisenin yapmn, mstahdem tutulmas, tamir edilmesini, aydnlatlmasn kiliseye gelir salamak ve bakm yapmak amac ile arazi satn alnmasn vasiyet ederse bu vasiyet geersizidir, yerine getirilmesine izin verilmez. Fakat eer sz konusu gayri mslim, yolcular arlamak in veya belirli kimselerin barnmas iin kilise yaplmasn vasiyet ederse bu vasiyeti caizdir, yerine getirlmesine izin verilir. nk genel olarak kilise yapmak Allah'n emrine aykr bir hareket deildir. Allah'n emrine aykr olan ey byle bir yapy, mriklik yapmak zere toplanan hristiyanlarn tapnma yeri edinmeleridir. Bana gre, tapnma amal kilise yapmnda bir mslmann, usta, marangoz gibi grevler yapmas mekruhtur". teyandan Amidi'nin bildirdiine gre Ahmed bn Hanbeli hristiyan lleri iin cret karlnda mezar kazmay caiz saymamtr. nk hakknda anlama yaplacak i, haram bir eylemdir. Yine ona gre, onlarn kilise ve havra inaatlerinde cretli olarak almak, tpk tahrif edilmi din kitaplarnn yazmnda almak gibi caiz olmayan bir i szlemesidir. Hristiyanlar veya mslmanlar iin alkoll iki, murdar hayvan ya da domuz eti tama meselesine gelince daha nce belirttiimiz gibi Ahmed bn Hanbel bu tamalardan elde edilecek cretin yenmesini mekruh grmekle birlikte, tamay yapann cret almasn normal sayyor. Ona gre bu maddeler bir mslman iin tanrsa mekruhluk derecesi daha fazladr. Dostlarmz Hanbeli'nin bu cevabn trl yorumlamlardr. Bu yorumlardan biri bu cevab tek bana bu rivayet ekline dayanarak, zahiri anlam ile benimsemektir. Bu yorum tarznn ncs olan bn-i Ebu Musa bu konuda yle diyor: "Hanbeli, bir mslmamn, bir hristiyana cret karlnda murdar hayvan veya domuz eti tamasn mekruh saym, fakat eer byle bir tanma yaplm ise, tayan cret alma hakk doacan sylemitir. Eer bu haram ykler bir mslman iin tanm ise mekruhluk derecesi daha ardr, ama hamal tama cretini alr. Acaba bu cret hamala helal olur mu? Bu cretin helal olmadm syleyenler olduu gibi helal olduunu ileri srenler de vardr. Daha doru olan gr bu cretin helal olmad ve sahibi tarafndan sadaka olarak datlmas gerektiidir". Ebu Hasan Amidi de bu yorum tarzn destekleyerek yle diyor: "Eer bir mslman, her hangi bir kimse iin cret karlnda alkoll iki, domuz veya murdar hayvan eti tarsa bu hareket mekruhtur. Ahmed bn Hanbeli bunu aka belirtiyor. Bu kerahat harama yakm (Kerahet-i Tah-rimi) bir kerahettir. nk Rasulullah (s.a.v.) alkoll iki ile ilgili Hadis'inde bunu tayanlar da lanet kapsamna almtr. Fakat hamal tama cretini alr". Grld gibi bu yorum eklinin taraftarlar, hamaln yapt vurgulamakla birlikte tama cretini hakettiini belirtmektedirler. iin haram olduunu

ikinci yorum tarz, Hanbeli'nin bu cevabn yine sadece bu rivayete dayanarak zahiri anlamnn tersine ekmektir. Yani bu cret anlamasn geersiz saymaktr. Bu yorum tarzn, Kad Ebu Bekir "Mcerred" adl eserinde savunmu, fakat daha sonra yazd eserlerde hayli zayf olan bu grnden vazgemitir. nc yorum tarz, bu meselede her iki zt rivayeti de gznnde tutmak ve bu zt rivayetlerin nda farkl sonulara varmaktr. Rivayetlerden birine gre bu cret-anla-mas geerlidir, hem yapt i ve hem de alaca cret mekruh olmakla birlikte bu i karlnda cret almak hamaln hakkdr. Bunun tam tersi olan br rivayete gre bu cret anlamas geersizdir, buna gre hamal tama iini yapm olsa bile karlnda cret hak edemez. Bu riv-yatte ortaya kan hkme, Hanbeli'nin "Mslmamn yannda alkoll iki tutamayaca, varsa onu dkmesi gerektii" eklindeki sz ile kyaslanarak varlmtr. Gerekten Ebu Talib'in[27] bildirdiine gre Hanbeli "Eer bir kimse mslman olunca, yannda alkoll iki ve domuz varsa alkoll ikiyi dkmel ve domuzlan da salvermelidir. nk, artk bunlar ona haramdr. Yanmdaki domuzlan salverecei yerde eer ldrrse, bunun hi bir sakncas yoktur". Grld gibi Hanbeli, alkoll iki bulundurmann caiz olmadn aka belirtmektedir. teyandan bn-i Mansur, yine Hanbeli'nin u szlerini naklediyor. "Bir mslmamn cret karlnda bir hristiyana ait zm bana bekilik etmesi mekruhtur. nk bu bada yetiecek zmler, sonunda alkoll iki yapmnda kullanlmayacaklarndan iyice emin ise o zaman bu ii stlenebilir". Grld gibi Hanbeli, bu szlerinde bir mslmana rn alkoll iki yapmnda kullanlacak bir zm bann bekisi olmay yasak sayyor. Buna gre cret karlnda iki tamay haydi haydi yasak sayacaktr.

Bu yorum tarz, Kad Ebu Bekir'in (r.a.) hem dnce ve hem de uygulamlarnda benimsedii yorum tarzdr. Hanbe-H'nin taraftarlarnn ounluu-ki aralarnda bn-i Hattab da vardr- bu yorum tarzn tercih etmilerdir. Daha sonra gelen Hanbeli fkhlar da bu grtedirler. Bu saydmz bilginler bu meselede her iki zt rivayeti de gznnde tutmulardr. Bu gr ayn zamanda mam- Maliki'nin, mam- afii'nin, Ebu Yusuf'un ve Muhammed'in de grdr. Bu gr arkadalarmz tarafndan mslman bir hamaln mal sahibinin evine veya dkkanna iki veya domuz eti tamas durumlarnda da geerli saylm ve gerek imek zere ve gerekse baka bir ama iin tanm olsun, ms-lmanm yannda iki bulundurmas caiz grlmemitir. Fakat eer bir mslman dkmek zere iki tarsa veya murdar hayvan etini gmmeye gtrecek ise veya insanlar kokusundan rahatsz olmasn diye gtrp bu lei sahraya atmak amacnda ise bu ii cretle yapmas caizdir. nk bu i mubah bir idir. Fakat sz konusu kimsenin cret karlnda murdar bir hayvann derisini yzmesi caiz deildir. Ama yzd takdirde bir i iin piyasada geerli olan creti hakeder. Byle bir kimse eer deriyi yzp karm ise, onu sahibine verir. Bu Maliki'nin grdr. Bildiim kadar ile mam- afii de ayn grtedir. Ve iki rivayetten birine gre Ebu Hanife de byle dnyor. Tayann cretini hak edeceini belirten bu fetvann dayana, gerekesi udur: Eer adam normal bir yk tam olsayd hak edecei cret iki tama cretinden farkl bir ey olmayacakt. stelik mutlak olarak iki tamak gnah deildir. nk dkmek veya sirke haline evirmek amac ile iki tamak caizdir. Nitekim sz konusu iki iilmek iin tanyorsa, tama anlamas geerli deildir. Ayrca Hanbeli bu tama iini mekruh sayyor. Allahu alem bu mesele ile lgili en doru yorum tarz, bn-i Ebu Musa'nn benimsedii yorum tarzdr. nk bu yorum tarz hem Hanbeli'nin amacna en yakn ve hem de kyasland olaya en uygun yorum tarzdr. "Kyasland olay" derken unu demek istiyoruz. Bilindii gibi Rasulullah (s.a.v.) ikiyi skan ve sktran, tayan ve tatan lanetlemitir. zm skan ile ikiyi tayan kimseler, kar tarafa belirli bir creti hakettiren bir yarar salamak zere anlama yapmlardr. Bu cret aslnda haram deildir. Haram olmasnn sebebi zm sktrann ve ikiyi reticisine zm veya meyva suyu satarda, bu zm veya meyva suyu mterinin elinde telef olursa satcnn mal bedavaya gitmez, tersine adamn satt maln bedelini almas gerekir. Tpk bunun gibi bizim meselemizde de taycnn, kar tarafa salad yarar karlksz braklmaz, kendisine bedeli verilir. nk bu cretten yararlanmasnn haram oluu, cretinin yznden deil, i verinin yzndendir. Ayrca bu cretin haram olmas, i verinin hakk zedelendii iin deil, Allah'n hakk zedelendii iindir. Fakat zina, livata (ecinsellik-Homoseksualite), adam ldrmek, soygun ve hrszlk gibi iler iin cretle tutulan kimselerin durumu bu meselemize benzemez. nk bu saydmz iler zleri bakmndan haram ilerdir. Yani bu ileri haram yapan faktr i verenin amac deil, dorudan doruya ilerin nitelikleridir. Bu durum, birine murdar hayvan eti veya alkoll iki satan kimsenin durumuna benzer. Bu kimse satlan maln bedelini haketmi saylamaz. nk satt mal, z bakmndan haram bir maldr. Meselemizdeki cret veya bedel anlamas, ne mutlak anlamda geerli ve nede mutlak anlam ile geirsizdir. Bu anlama, iveren asndan kararlatrlan creti veya bedeli demesi gerektii anlamnda geerlidir. Yine bu anlama cretli asndan, alaca cret veya bedelden yararlanmasnn haram olduu anlamnda geerlidir. eriatte buna benzer meseleler oktur. unu da belirtelim ki, Ahmed bn Hanbeli'nin hristiyan-lara ait zm banda koruculuk yapmay mekruh sayan gr akladmz bu hkmie elimez. nk biz meselemizde cretliye hem yapt ii ve hem de alaca cretten yaralanmay yasaklyor; fakat yapaca iin cretinin kendisine denmesini gerekli gryoruz. Eer iverenin yaptrd iin cretini demeyeceine hkmetseydik bu gnahkarlara byk bir yarar salam olurduk. nk o tak diide bu gnahkarlar, gnah ilemek zere tuttuklar kimselerin srtndan istediklerini elde edecekleri gibi karlnda da hi bir ey vermemi olacaklard. Oysa onlar yaptrdklar i bakmndan byle bir yardma layk deildirler. Fakat bu tip gnahkar iverenlere hi bir bakmdan deer tamayan bir i sunulmu ise o zaman hkm deiik olur. Evet, bir de u mesele akla geliyor. Acaba cret karlnda soygunculuk, arkclk veya cenaze alaycl yapan kimseler cretlerini aldktan sonra, eer iledikleri bu gnahlardan tevbe ederlerse, alm olduklar cretleri sadaka olarak datmalar m, yoksa onlar aldklar kimselere geri vermeleri mi gerekir? Bu konuda iki zt gr vardr. Bu grlerin daha doru olan, bu creti karlnda

haram yararlar elde etmi olan eski fask sahibine vermek gerektiini onaylamak ve bunu geri almay mubah saymamaktadr. Bu cret sadaka olarak datlabilecei gibi mslmanlara ortak yarar getiren her hangi bir ite de harcanabilir. Nitekim Hanbeli, alkoll iki tamadan elde edilen cretin de byle kullanlmas gerektiini belirtiyor. Bu cretin i verene geri verilmesi gerektiini nk faiz szlemesi gibi geersiz bir szleme sonucunda alnm olduunu sananlara deriz ki, geersiz szlemelerde her iki taraf da aldn geri vermek zorunda tutulur. Tpk faiz szlemelerinde olduu gibi. Geersiz szlemeye dayanarak alnacak eyin, alann mlk olamayacan syleyenlerin gr budur. mam- afii ile mam- Ahmed bu grtedirler. Fakat eer alman ey (veya salanan yarar) alcnn elinde yok olduysa, bu kimse ilke olarak verdii karl geri almak hakkna sahip deildir. O halde yukardaki dncenin sahiplerine denebilir ki, her ne kadar geersiz bir szlemeye dayanlarak alnmtr diyerek, normal mantkla bu cretin geri verilmesi gerekli grlyorsa da, zina edenler, ark dinleyenler ve cenazelerinde l alayclarn kullananlar dedikleri bedelleri gnll olarak vermiler ve dedikleri cretlerin haram karlklarn da tam olarak elde etmilerdir. Burada inenen hak iverenlerin hakk deil, Allah'n hakkdr. Saladklar yarar da ellerine geer gemez yok olmutur. Temel prensibimiz szlemedeki karlklardan biri geri verilince brnn de geri verilmesini gerektirir. Buna gre eer iveren salam olduu yarar geri veremiyorsa demi olduu bedeli de geri almay hak edemez. Ayrca eer, bu haram hizmetleri verenlerden, alm olduklar bedelleri geri alacak olursak hizmeti veren taraf hem hizmetini verdii ve hem de bedelinden yoksun brakld iin tek tarafl olarak zarar grm olacaktr. Oysa eer bu haram hizmetleri verenler, alkoll iki veya murdar hayvan eti satm olsalard durum byle olmayacakt. nk bunlar telef etmek satcy tek tarafl zarara uratmak saylmaz. Sebebine gelince bu maddeler kendi yannda bulunsa da zaten yok edilecekti. Fakat ark okuyann ve lye alayann kar tarafa verdii hizmet eer harcanmam olsayd yannda kalrd. Yani bu haram hizmeti veren kimse enerjisini ve emeini onun yerine baka bir ite kullanabilirdi. Buna gre denebilir ki, "Eer bu hizmeti verenler cretlerini isterlerse onlarn lehine hkm vermeliyiz". Buna yle cevap veririz. Bu durumda biz, ne cretin alnmasna ve nede alnm ise geri verilmesine hkmederiz.Tpk kafirler arasndaki szlemelerde olduu gibi. Bu haram hizmetleri verenler eer cretlerini almadan nce mslman olmular ise cretlerini almalarna hkmetmediimiz gibi, eer cretlerini aldktan sonra mslman olmularsa aldklar cretleri geri vermeleri gerektiine hkm vermeyiz. Fakat byle bir cretin mslman iin haram olacan sylyoruz. nk mslman, kafirin tersine, bu hizmetlerin haram olduuna inanmaktadr. Bu yzden byle bir hizmetten dolay cret isteyince, kendisine "Sen izginin dna ktn, nk enerjini haram bir ite harcadn, bu yzden sana cret denmesine hkm veremeyiz" deriz. Bu arada eer bu haram hizmeti veren kimse cretini aldktan sonra, hizmetten yararlanan taraf ortaya kar da "Falanca bedelin bana geri verilmesine hkmediniz. nk ben o bedeli haram bir hizmete karlk vermitim" diye ikayet ederse, kendisine u karl veririz: "Sen, o bedeli isteyerek aldn bir hizmet karlnda verdin. imdi kar tarafa verdiin bedeli geri almak istediine gre eer eski sahibine yarar varsa aldn hizmeti veya saladn yarar da geri vermelisin". Byle bir hkm Veya benzeri, alkoll iki ve murdar hayvan cretlerinde de sz konusudur. Mesela, alkoll iki satnalan kimse ald maln bedelini verip onu teslim aldktan sonra, eer dedii bedelin kendisine geri verilmesini isterse doru olan hkm, demi olduu bedelin kendisine geri verilmesidir. Bu cret satcya mubah deildir. Bu hkm zellikle bizim mezhebimize gre daha gereklidir. nk biz iki satmay meslek edinen kimsenin dkkan yaklarak cezalandrlmas grndeyiz. Gerek Ahmed bn Hanbel ve gerekse mezhebimizin dier alimleri bunu aka belirtmilerdir. nk mer (r.a.), iinde alkoll iki satlan bir dkkan yaktrm, Ali (r.a.) de (Allah her ikisinden de raz olsun) iinde iki satlan bir kyn tmn atee verdirmitir. Bu olaylar belgelerle sabittir. Ayrca bize gre mali cezalar her zaman geerlidirler, yrrlkten kalkmazlar (mensuh olmazlar). Ahmed bn Hanbeli'nin bu meselerlerde dayand temel ilkeyi iyi kavradmz takdirde kolayca anlarz ki, kafirlere haram olan bayramlarnda yararlanacaklar malzemeleri satmak, onlara ev yapmalar iin arsa satmak kadar hatta ondan daha da sakncaldr. Daha dorusu bu sat onlara gayri menkul satmaktan daha ok alkoll iki yapmnda kullanacaklar meyva suyu

satmaya yakndr. nk onlar alm olduklar yiyecek ve giyecek maddelerini, haram olan bayramlarn kutlamak iin kullanacaklar, bu malzemelerden o yolda yararlanacaklardr. Daha nce belirttiimiz gibi "Bayram" demek, belirli gnlerde yaplan tapnmalarla uygulanan gelenekler demek olduu iin malzemeleri satmak onlara enlikle ilgili adetlerini yapmakta yardmc olmaktr. Fakat yemek, imek ve yeni elbiseler giyinmek aslnda haram eyler deildir. Alkoll iki imek ise byle deildir, Onun kendisi haram bir eylemdir. Eer onlara satlan maddeler ha, vaftiz suyu, buhurdan, Allah'tan bakas adna kurban kesmek eitli tasvirler gibi z bakmndan haram olan hareketlerde kullanlan eyler olursa, bu maddeleri satmann haram olduu phesizdir. Byle bir sat tpk onlara iki yapmalar iin meyva suyu salamak veya kilise yapmak gibidir. akat onlara enlikleri srasnda yemek, ineK ve giyinmek iin kullancaklan maddeleri satmak, Ahmed bn Hanbeli ile arkadalarnn temel ilkesine gre (haram deil) mekruhtur. Fakat, acaba bu kerahet mam- Maliki !nin dnd gibi harama yakn (tahrimi) bir kerahet midir, yoksa byle hareketlerden kanmay tevik etmek anlamnda (tenzihi) bir kerahet midir? Buradaki kerahetin, Hanbeli'nin buna benzer konulardaki gr uyarnca, harama yakn (tahrimi) bir kerahet olma ihtimali daha gldr. nk Hanbeli, iki ierken meze olarak kullanacak olan fasklara ekmek, et ve baharat satmay caiz grmemitir. Ayrca bu maddeleri satmak yolu ile kafirlere yaplan yardm batl dinlerinin aa vurulmasna, bayram enliklerinin kalabalk ve parlak olmasna yol aar ki bu ktlk ileyen belirli bir ahsa yardmc olmaktan daha sakncaldr. Fakat bu satlarn, kanmay tevik etmek anlamna gelen cinsten bir kerahet (Kerahet-i teuzihiye) olduunu syleyenler de vardr ve grlerini yle savunuyorlar, "Bu tip maddelerin sat, hkm bakmndan meyva suyu satmakla, domuz satmak arasnda yer alr. Bu satlar, onlara iki yapmnda kullanacaklar meyva suyu satmak gibi deildir. nk bize haram edilen ey, kafirlere alkoll iki gibi, domuz gibi aslnda haram olan eyleri satmaktr. Fakat yerine gre mubah saylabilen ipek ve benzeri bi maddeleri onlara satmamz caizdir. Ayrca kafirlerin bayramlk olarak satn aldklar yiyecek ve giyecekler aslnda haram eyler deildir. Fakat bu maddeleri kullan biimleri, kafirlerin karakteristik gelenekleri olduklar gerekesi ile mslmanlara yasaklanmtr. nk eer mslman bu geleneklere uyarsa zamanla onlarn geleneklerinin ayrntlarna kadar srklenme tehlikesi ile kar karya kalr. Kafire gelince, bu eriliklerdeki hareketler onu daha bozuk hale getirmez, ktlne bir ey katmaz. nk kafirlik niteliini zaten zerinde tamaktadr. Baka bir deyimle, kafirliin belirtisi veya sembol, z bakmndan mubah olunca, kafirlik niteliini arttrmaz, bu nitelie yeni bir nicelik eklemez. Tpk bir mslmann onlara kendilerini mslmanlardan ayrdeden karakteristik elbiseler satmas gibi. Fakat alkoll iki imek ve domuz eti yemek byle saylamaz. nk bunlar kafirlii arttrc nitelik tar". Evet, eer bir mslman onlara ha ve benzeri sembollerin yapmnda kullanabilecekleri malzemeleri satarsa, kendilerine gnahn kendisi konusunda yardmc olan eyler satm demektir. Bu satlarn haram olduunu syleyenler yukardaki savunmaya yle cevap verirler: Kafirlerin me-bolleri, belitileri ve karakteristikleri iki trldr. Birinci trlsn bulundurmay, slam diyarnda biz onlara emrediyoruz. nk bylelikle kafirlik horlanm ve aalanm olur. Mslmanlar eer bu trl sembolleri onlara satarlarsa bu hareket Allah'n ve Rasulullah'n (s.a.v.) emrini desteklemek olur. Bilindii gibi onlara, kendilerini mslmanlardan ayrdedecek kyafetler giyinmelerini biz emrediyoruz. kinci eit semboller ve karakteristik hareketler kafirlie prestij ve propaganda salayan eylerdir. Kitaplarn yksek sesle okumalarna gz yummak, onlara ha, kendilerine zg bayrak ve flamalar satmak gibi. Bu tip semboller, slam diyarnda yasaklamak ve ortadan kaldrmakla emredildiimiz kfr belirtileridir. Bu sembollerin salanmasnda onlara yardmc olmamz caiz deildir. [28] Kafirlerden Hediye Alnabilir mi? Kafirlerin bayramlarnda verecekleri anlattmz gibi, Ali (r.a.) hediyeleri almak meselesine gelince, dala nce

kendisine verilen Nevruz hediyesini kabul etmitir. bn-i Ebu eybe'nin "Musannef" adl eserde bildirdiine gre bir defasnda Kabus'un babas

Aie'ye (r.a.) atepe--rest (mecusi) bir dadlar olduunu ve onun aracl ile ateperestlerin bayramlar srasnda kendilerine hediye getirdiklerini, bu hediyeleri kabul edip edemiyeceklerini sordu. Aie (r.a.) adama u cevab verdi: "O gne zg kurbanlarn etinden yemeyiniz. Fakat size hediye ettikleri meyva-larn yiyiniz". Yine bn-i Ebu eybe'nin ayn eserde belittiine gre vaktiyle Ebu Berze'nin ateperest komular vard, bunlar eski ran'n Nevruz ve Mihrican bayramlarnda kendisine hediyeler getirirlerdi. Ebu Berze de ailesine "Gelen hediyeler arasndaki meyvalan yiyiniz, fakat bunun dndaki hediyeleri kabul etmeyiniz" diye tenbih ederdi. Bu belgelerden anlaldna gre, kafirliklerden gelen hediyeleri kabul edip etmeme konusunda, onlarn bayramlarnn zel bir etkisi yoktur. Yani bu konudaki hkm normal gnlerde ne ise bayramlarnda da ayndr. nk bu hediyeleri kabul etmek onlarn kafirlerinden doan karakteristik sembollerine desteki olmak anlamna gelmez. Fakat kafirlerden alnacak hediyeler, konusu hediyeyi verenlerin "Ehl-i Harb" ve "Zimmi (anlamal)" kafirler olup olmamalarna gre deiiklik gsteren tartmal ve ayrca ele alnmas gereken bir meseledir. Bu meselenin ayrntlarna girmenin yeri buras deildir. ster satn olarak olsun, ister hediye yolu ile gelsin ve isterse baka ekilde salansn ehl-i Kitab'n bayramlk yiyecekleri arasnda ancak bayramlar dolayisyla kestikleri kurbanlar dndaki yemekleri caizdir. Ateperestler tarafndan kesilen hayvanlarn etleri ile ilgili hkme gelince, bu bellidir. Bilindii gibi btn fkh bilginlerinin ortak grne gre bu etleri yemek haramdr. [29] Kafirlerin Adaklar Yenilebilir mi? Kitap ehli kafirlerin gerek hayvanlar vesilesi ile ve gerekse Allah'dan bakasna adayarak kesmi olduklar kurbanlara gelince bunlar, onlarn sa (r.a.) (Mesih) ve Meryem adna kestikleri hayvanlar gibidir. Bu kurbanlar konusunda Ahmed bn Hanbel'den nakledilen iki ayr rivayet vardr. Bu iki rivayetin, ondan gelen belgelerde daha ok rastlananna gre bu kurbanlarn etinden yemek mubah (serbest, gnahsz) deildir. Bu hayvanlar kesilirken Allah'dan bakasnn adnn anlp anlmam olmas bu bakmdan nemli deildir. Aie (r.a.) ile Abdullah b. mer'in bu hayvanlarn etlerinden yemeyi yasakladklarn bildiren szleri nakledilmitir. Hanbeli'nin bu etleri mubah saymayan ilk gr hakknda Meymuni yle diyor: "Bir defasmda Ebu Abdullah'a (Hanbeli'ye? kitap ehli kafirler tarafndan boazlanan hayvanlarn etlerinin yenip yenemeyeceini sordum. Bana u cevab verdi: "Kiliseye adadklar kurbanlarn etlerini yemek helal deildir. Onlar bu hayvanlar keserken kasden isim anmazlar, ama kestikleri hayvanlar sa (a.s.) adna keserler". Yine Meymuni'nin bu konudaki baka bir yazsnda Hanbeli'nin yukardaki szlerine yer verildikten sonra bu szlere u ifadeler eklenmitir: Abdullah b. mer bu etlerin yenmesini mekruh saymtr. Fakat sahabilerden Ebu Derda bu meseleyi onlarn yiyeceklerinin helal olduu asndan yorumluyor. Bu meselede en ok mekruh saydm ey, onlarn kiliseleri adna kestikleri kurbanlardr". teyandan yine Meymuni'nin bu konudaki dier bir yazs da yledir: "Bir defasnda Ebu Abdullah'a (Hanbeli'ye), Ehl-i Kitap bir kadnn Allah'n adn anmadan kesmi olduu hayvann etinin yenip yenmeyeceini sordum. Bana u cevab verdi: "Eer kadn Allah'n adm anmay unutmu ise bunun sakncas yoktur. Fakat eer boazlanan hayvan onlarn kiliseleri iin kestikleri kurbanlardan ise onlar bu hay vanlan boazlarken bile bile Allah'n adn anmazlar". Bu konuda Meymuni de unlar sylyor: "Bir defasnda Ebu Abdullah'a (Hanbeli'ye); Ve dikili talara kesilen hayvanlar" ayet'i okundu. Hanbeli, ayetteki "Dikili talar"n "putlar" demek olduunu belirttikten sonra szlerini yle balad: "Putlar adna kesilen tm hayvanlarn eti yenmez". teyandan mam- Ahmed'in yeeni Hanbel, bu konuda amcasnn u szlerini naklediyor: "Allah'dan bakas adna kesilen btn kurbanlarla, kilise adaklarnn etlerinden yemeyi mekruh

gryorum. Ki-tap-ehlinin nomal olarak kestikleri hayvanlarn etlerinden yemenin hi bir sakncas yoktur. Allah'dan bakasna adanarak kesilen hayvanlarn etlerinden yenen kitap ehlinin bayramlar dolaysyla kestikleri kurbanlarn etleri de bana gre mekruhtur". Yine bu konuda Evzai unlar sylyor: "Hristiyanlarn bayramlar dolaysyla kestikleri kurbanlarn ve kilise adaklarnn etlerinin yenip yenemeyeceini Meymun'a sordum. Bana bu etleri yemenin mekruh olduunu syledi". Az nce ad geen Ahmed'in yeeni Hanbel, baka bir yerde amcasnn bu etler hakknda unlar sylediini bildiriyor: "Bu etler (yani hristiyanlarn bayramlk kurbanlar ile kilise adaklarnn etleri) yenmez. nk Allah'dan bakas adna kesilmilerdir. Hristiyanlarn kestikleri dier hayvanlarn etleri yenebilir. Onlarn bize yenmesi helal olan etleri, sadece Allah'n ad anlarak kesilen hayvanlarnn etleridir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) bu konuda "Kesilirken zerine Allah'n ad anlmayan hayvanlarn etlerini yemeyiniz" (En'am: 6/121) "... Ve AHah'dan bakas adna kesilen hayvanlarn etlerini size haram kld" (Bakara: 2/173) Buyuruyor. Buna gre Allah'dan bakas adna kurban edilen hayvanlarn etleri yenmez". mam- Ahmed'in bu konuda yukardaki ayetleri delil gstermesi onun bu tip kurbanlarn etlerini yemei harama yakn anlamda mekruh saydn (kerahet-i Tahrimiye kabul ettiini) belirtir. Btn ileri gelen sahabilerin bu konudaki grleri de byledir. Nitekim Hilal de bu konuda "Ahmed bn Hanbeli'nin bu konuda bize ulaan btn rivayetlerinde bu etleri yemeyi mekruh sayd belirtilmitir" diyor. mam- Ahmed'in yeeni tarafndan nakledilen szlerini inceleyecek olursak grrz ki, bu cevaplarda sz edilen hayvanlar, Allah'dan bakas adna kurban edilen hayvanlardr. Yoksa bu hayvanlar keserken Allah'n adn anp anmama meselesine gelince, mam'n btn arkadalarnn belirttii gibi, ona gre hristiyanlarn normal kesimlerde Allah'n adn anmadan boazladklar hayvanlarn etlerini yemek sakncaszdr. Fakat eer bayram kurbanlar ile kilise adaklarn Allah'n adn anmadan keserlerse bu hayvanlarn etleri "Allah'dan bakas adna kesilen hayvanlarn etleri size haram klnd" (Bakara: 2/173) ayet'inin kapsamna girerek yenmez olur. Ebu Bekir Hilal bu noktay yle aklyor; "Ahmed bn Hanbeli'nin bu etleri yemei yasaklamasnn sebebi sadece hayvanlarn kesimi srasnda Allah'n adnn anlmam olmas deildir. nk ona gre byle kesilen hayvanlarn etleri haram olmaz. Ona gre bu yasan sebebi, bu hayvanlarn Allah'dan bakas iin kurban edilmi olmalardr. Niyetleri Allah'dan bakasna adayarak kurban kesmek olduktan sonra ster kesim srasnda Allah'dan bakasnn adm anm olsunlar isterse ne Allah'n ve nede bakasnn adn anmam olsunlar farketmez". Fakat bn-i Ebu Musa bu konuda yle diyor: "Yahudi ve hristiyanlarn btn bayramlk kurbanlar ile kilise ve havra adaklarnn etlerini yemekten kanmak gerekir. Ayrca Meryem adna kesilen kurbanlarn etleri de yenmez". Bu konuda Ahmed bn Hanbeli adna bize ulaan ikinci bir rivayete gre bu hayvanlarn etlerini yemek mekruhtur, fakat haram deildir. Kad Ebu Bekir ile birlikte daha bir ka fkhnm Hanbeli adna naklettikleri gr budur. yle sanyorum ki, Ahmed bn Hanbeli'nin bu grte olduunu dnenler mam'n olu Ahmed'in u szlerine dayanyorlar: "Bir defasnda babama Meryem adna kesilen kurbanlar hakknda ne dndn sormutum. Bana: "Bu hayvanlarn etini yemek houma gitmez" diye cevap verdi. Kendisine: Bu etleri yemek haram mdr? diye sordum. Bana: "Haram olduunu sylemiyorum, fakat bu etleri yemenin houma gitmediini sylyorum" diye karlk verdi". Bu szlerden anlalabilecek ey, Ahmed'in bu etlerin yenmesini mekruh sayd, fakat haram grmediidir. Oun-nu bu etleri yemenin haram olduunu sylemekten kanmasnn sebebi, belki de, bu etlerin haram olup olmamasnn alimler arasnda tartmal oluudur. Nitekim baz arakada-larmz Hanbeli'nin bu etlerle ilgili grn naklederken sadece onun bu etleri mekruh saydn sylemekle yetinerek bu kerahet deyimi ile "Kerahet-i Tenzihiye"yi mi, yoksa

"Kerahet-i Tahrimiye" yi mi kasdettiini belirtmemilerdir. Bu slubu benimseyenlerden biri olan Ebu Hasan Amidi yle diyor: "Kilise, Meryem, gne ve ay gibi Allah'dan baka bir ey adna kesilen kurbanlarn etlerine gelince mam- Ahmed, bu kurbanlarn ayet'te belirtilen "Allah'dan bakas adna boazlanan" hayvanlar kapsamna girdiini ve bunlarn etlerini mekruh saydn belirtiyor. O bu konuda "Allah'dan bakas adna kesilen, kiliselere adanan ve kitap ehlinin bayramlar vesilesi ile kestikleri btn kurbanlarn etlerini mekruh sayyorum. Fakat kitap ehlinin bunlar dnda kalan ve normal kesimlerinin etlerini yemek sakncaszdr" diyor. mam- Malik de bu grtedir. O da hristiyanlarn kilise adna, sa (a.s.) adna veya eski aziz ve keileri adna kestikleri kurbanlarn etlerinden yemeyi mekruh sayyor. Nitekim "Mudevvene" adl eserde bu konuda "mam- Malik", Kitap ehlinin kiliseleri iin ve bayramlar vesilesi ile kestikleri kurbanlar mekruh sayyor. Ancak ona gre bu kerahet Tahrimi deildir" deniyor. te yandan bn-i Kasm da ayn ayn konudaki grn yle aklyor: "Hristiyanlarn sa (a.s.) adna kestikleri kurbanlar da byledir. Bu kurbanlar hkm bakmndan onlarn kilise adna kestikleri adaklar gibidirler. Bunlarn etlerinin yenmemesi grndeyim". Sahabilerden bit ksmnn bu bayram kurbanlar ile benzeri kesimlerin etlerini yemeye izin verdikleri naklediliyor. Yalnz byle olabilmesi iin bu hayvanlarn kesimi srasnda Allah'dan bakasnn adnn anlmam olmas gerekir. Eer sz konusu kafirler, bayramlar srasnda veya baka vesilelerle kestikleri kurbanlar, Allah'dan bakasnn adn anarak keserlerse o zaman bu konudaki iki rivayetin daha ok desteklenenine gre bu hayvanlarn etini yemek haram olur. Cumhur'un (ezici ounluun) gr byle olduu gibi byk fkh mezhebinin gr de budur. Ayrca bata Ali (r.a.) olmak zere Ebu Derda, Ebu Umame, ir-1 baz b. Sariye ve Ubade b. Samit (Allah onlardan raz olsun) gibi ileri gelen sahabiler de bu dncededirler. Bunlar yannda am yresi fkh bilginlerinin ounluu da bu gre taraftardr. kinci bir rivayete gre de, bu hayvanlar kesilirken Allah'dan haasnn ad anlm olsa bile yine de etlerini yemek haram olmaz. Bu da Ata'nm, Mcahid'in, Mekhul'n, Evzai'nin ve Leys'in grdr. Ebu Mansur'un bildirdiine gre bir defasnda Hanbeli'ye "Sufyan'a bile bile Allah'n adm anmayarak kesilen hayvan hakkndaki grn sordular"dediler. Henbeli "Bana gre bu hayvann eti yenmez" diye karlk verdi. Kendisine: "Eer Sufyan hayvan kesen kimsenin Allah'n adn iinden geirmekle yetinerek onu aktan dile getirmediini dnm ve buna msaade etmise o zaman ne dersin?" diye sordular. Hanbeli, yine "Bana gre bu hayvann eti yenmez" dedikten sonra szlerini yle balad: "Eer bu hayvan, mslman bir kii boazlam ise Allah'n ad onun kalbinde olduu iin hayvann eti yenir ve adam kesim srasnda Allah'n adn anmad diye kusurlu olur. Fakat eer kesimi bir hristiyan yapm ise ne olacak? Onlar inalar-na gre kesim srasnda Allah'dan bakasnn adn anmyorlar m?" Bu konudaki gr ayrl yle aklanabilir. Bu mesele ayn anda hem "Kendilerine kitap verilenlerin yemei size helal klnd" (Maide: 5/5) ve hem de "Allah size Allah'dan bakasnn ada anlarak kesilen hayvanlar haram kld" (Nahl: 16/115) ayet'lerinin kapsamna birlikte girer, bu meselede verilecek hkm her iki ayet'in yorumu birlikte gznnde bulundurularak elde edilebilir.Bu ayet'lerin ikincisi, Allah'dan bakasnn ad anlarak yaplan kesimlerin tmn kapsamna alr. Her ne kadar sylenecek adn yksek sesle dile getirilmesi normal ise de, bu ad yksek sesle veya alak sesle sylemek sonucu deitirmez. nk bilindii gibi bu konuda haram olan ey, kesilen hayvan Allah'dan bakasna adamaktr. Bu "baka ey" eer dile getirilmez de niyet konu olursa hkm yine ayndr. Tpk dier ibadetlerdeki niyetlerde olduu gibi. Geri aka dile getirmek kesinlik salaycdr, ama asl olan amatr. Dikkat edecek olursak Allah'a kurban veya adak sunanlar "Bu hayvan Allah iin kesiyorum" deseler de hi bir ey demeyip sussalar da esas ve nemli olan onlarn niyetleridir. Byle olduu iindir ki, Rasulullah (s.a.v.) kurban keserken

"Bismillahi vellahuekber" dedikten sonra "Ellahumme minke veleke: Ya Allah, bu kurban sendendir ve senin iindir"[30] Buyururdu. nk Cenab- Allah yle buyuruyor: "De ki, benim namazm, ibadetim, hayatm ve lmm hep Allah iindir" (En'am: 6/162) Kafirler de ilahlarna kar byle davranrlar. Yani kimi zaman kestikleri hayvanlar zerine ilahlarnn adlarn anarlar, kimi zaman bu hayvanlar ilahlarna yaklamak iin onlara adayarak keserler ve kimi kesimlerde de bu iki amac birlikte gderler. Bu durumlarn her de (Allahualem) Kur'an'daki "Allah'dan bakas adna kesilen hayvanlar" ifadesinin kapsam iindedir. nk her hangi bir hayvann kesimi srasnda eer Allah'dan bakasnn ad anlm ise o hayvan "Allah'dan bakasna adanm" demektir. Bu durumda hayvan boazlayann "Falancann ad ile" demesi, sz konusu "falanca"nin yardmna snmak ve "Falanca iin" demesi de o "falanca"ya tapnmak anlamndadr. Nitekim Cenab-i Allah (c.c.) "Yalnz sana kulluk eder ve sadece senden yardm dileriz" (Fatiha: 1/6) ayet'inde bu iki amac bir araya getirmitir. Tpk bunun gibi Cenab- Allah (c.c.) "Dikili talar" adna kesilen hayvanlar da haram klmtr. "Dikili talar" Allah'dan bakasna tapmak amac ile dikilen ve ykseltilen tapnaklarn tmdr. "Hayvan boazlarken mslman bir kimsenin nasl Allah'n adn anmas art ise, acaba ehl-i kitap'dan bir kimsenin de, kesim srasnda Allah'n adn anmas art mdr?" meselesinde Hanbeli'nin "Kesilirken zerine Allah'n ad anlmayan hayvanlarn etlerini yemeyiniz" ayet'ini delil gstermesi, iki farkl rivayete gredir. Her ne kadar Hilal, burada onun ehl-i kitap'dan olan kesicinin de Allah'n adn anmasn art kotuunu sylyorsa da bu ayet-i delil gstermesi iki farkl rivayetten birine gre izah edilebilir. Bu konuda "Allah'dan bakas adna kesilen hayvanlar size haram klnd" ayet'inin belirttii genel yasaklayc hkmle "Kendilerine kitap verilenlerin yemekleri ise helaldir" ayet'inin ifade ettii genel karakterli mubah sayc hkm att iin alimler tarafndan farkl grler ileri srlmtr. Bu grlerin Kur'an'a ve Snnet'e en uygun olan, Hanbeli'nin ou szlerinde belirtilen sakncal sayma grdr. Geri son dnemdeki baz dostalarmz arasnda bu rivayetten hi bahsetmeyenler vardr. Bu grmz yle aklayabiliriz: Yukardaki iki ayet-i dikkatle okursak grrz ki, "Kesilirken zerine Allah'n ad anlmayan. ve dikili talar zerinde kesilen hayvanlar size haram klnd" ayet'inin istisna ve ak kap tanmayan genel karakteri sakl tutulduu halde "Kendilerine kitap verilenlerin yemekleri size helaldir" ayet-i byle deildir. nk ehl-i kitap'dan olan kimsenin kestiinin yenebilmesi iin ona mubah saydnc ekilde kesmesi art koulmutur. Buna gre ehl-i Kitap'dan biri eriatn onaylamad bir yerde hayvan keserse kestii hayvan mubah olmaz. nk ehl-i Kitap'dan olan kimsenin amac, kestii hayvan mslman gibi kesmek olmaldr. Bilindii gibi eer mslman, kestii hayvan Allah'dan bakas iin veya Allah'dan bakasnn adn anarak kesse, kestii hayvann eti mubah olmaz. Ehl-i Kitap'dan olan kesici de her ne kadar sylediklerine inanmasa bile byle yapmak zorundadr. nk "Kendilerine kitap verilenlerin yiyecekleriniz de onlara helaldir" yiyecekleri (kestikleri hayvanlarn etleri) size ve sizin

ayet-i, onlarla aramzda bu konuda varolan bir aynilie, bir eitlie iaret ediyor. Buna ramen sz konusu arta uymayan kesimleri, onlar her ne kadar helal sayyorlarsa da biz onlar helal grmeyiz. Demek oluyor ki, onlarn her helal grd hayvan kesimi bize helal deildir. Ayrca bilindii gibi, ilke olarak bir meselede delil ile yasaklayc mubah saydrc delil att zaman yasaklayc delile ncelik tannr. Yine kesinlikle biliyoruz ki, Allah'dan bakas in veya Allah'dan bakasnn adn anarak hayvan boazlamak hi bir peygamberin (selam zerlerine olsun) dininde yoktur. Bu adet yahudi ve hristiyanlar tarafndan uydurulmu bir mriklik adetidir. Buna gre eer bu

adetlerine gre hayvan boazlarlarsa o zaman onlarn kestikleri hayvanlar bizim iin helal olmasn salayan faktr ortadan kalkm olur. Dorusunu Allah bilir. yle bir soru sorulabilir: "Ehl-i Kitap'dan olanlar eer Mesih adna; gibi bir ifade kullanarak hayvan boazlarlarsa kestikleri hayvann etini yemenin haram olaca kukusuzdur. Fakat eer hi bir isim dile getirmezler de, ilerinden sa (a.s.) veya bir yldz iin hayvan kestiklerini niyet ederlerse o zaman durum nasl olur?" [31] Dikili Talar zerine Kurban Kesmek Bu soruya cevap verilebilir: Bu noktaya daha nce iaret etmitik. Bilindii gibi Cenab- Allah (c.c.) "dikili talar" zerine kesilen hayvanlarn etlerini kesinlikle haram klmtr. Bu ifadeye gre, byle bir kesim ehl-i kitap'dan olan biri tarafndan yaplsa da yine haramdr. nk eer bu haramln gerekesi, kesimi yapan kimsenin putperest olmas olsayd, bu kesimin "dikili ta" zerinde yaplmas ile baka bir yerde yaplmas arasnda fark olmazd. Ayrca Cenab- Allah'n (c.c.) ehl-i kitap tarafndan kesilecek hayvanlar bize helal klmas, mrikler tarafndan kesilecek hayvanlarn haram olduunu gsterir. Buna ramen ayet'te putlar "dikili talar" zerinde kesilecek hayvanlardan sz edilmesi yeni ve farkl bir anlam tayor olmaldr. Ayrca bu ayet'te "dikili talar" zerine kesilen hayvanlar ile Allah'dan bakas adna boazlanan hayvanlarn haram olacaklar belirtiliyor. Kitap ehli'nin Allah'dan bakas iin kestikleri hayvanlar, hi kukusuz, "Allah'dan bakas iin kesilen hayvanlar" yasann kapsam iinde yer alr. Dikili talar zerine kesilen hayvanlar da byledir. Buna gre ehl-i kitap'dan olan.eer kiliselere konan putlarn zerinde hayvan keserse bu hayvan "dikili talar zerinde" yaplm kesimlerin kapsamna girer. Bilmek gerekir ki, bu konudaki hkm, putun yannda olup olmamak yznden deimez. nk buradaki ha-ramhk, kiinin hayvan kesmekle puta tapnmay ve ona sayg gstermeyi amalam olmas gerekesine dayanr. Ayet'te geen "dikili talar" deyimi, bazlarna gre "bir takm putlar" ve bazlarna gre "put olmayan yksek talar" anlamna gelir. Anlatldna gre vaktiyle, slam'dan nce Kabe'nin evresinde yz altm tane yksek ta vard. Cahiliye dnemi araplar hayvanlarn bu talar zerinde boazlarlar ve etlerini paralara ayrrlard. Ayrca bu talara sayg gsterir, onlara taparlard. Canlar isteyince de bu talar daha ok holarna giden baka talarla deitirirlerdi. Sahabilerden Ebu Zerr'in (Allah ondan raz olsun) nasl mslman olduunu anlatan konumasnda kana bulanarak renginin kpkrmz oluunu anlatmak zere kulland "yle ki, krmz renkli dikili ta'a dndm" eklindeki benzetme, bu tarihi manzaray belgeler niteliktedir. Ayet'te kullanlan "Dikili talar zerinde kesilen hayvanlar" deyimi ile ilgili olarak iki farkl aklama yaplmtr. Bu aaklamalardan birine gre, az nce belirttiimiz gibi gerekten hayvan kesme ilemi bu talar zerine yaplyordu. Bu durumda cahiliye araplar kendilerini putlarna yaklatrsnlar diye hayvanlarn bu talar zerinde kesmi oluyorlard. Bu gr, bu talarn put olmadklarn syleyenler tarafndan ileri srlmtr. Eer bu gr doru ise o takdirde bu talar zerinde kesilen hayvanlarn haram olmas, bu kesimlerin putlar iin veya putlara adanarak yaplm olmasndan kaynaklanyordu. Bu da Allah'dan bakas iin yaplan btn hayvan kesimlerinin haram olmasn gerektirir. nk bir hayvann belirli bir yerde kesilmi olmas, ancak Allah'dan bakas iin kesilmi olmas bakmndan nem tayabilir. Bu yzden bilindii gibi Rasulullah (s.a.v.) mriklerin putlarn sakladklar yerlerle, bayram enlikleri dzenledikleri yerlerde hayvan kesimi yaplmasn ho kar-lamamt. Demek ki, belirli bir yerde kesilen bir hayvann etinin mekruh olmas orasnn irk yeri olmasndan ileri gelebilir. Buna gre kesim ilemi gerekten Allah'dan bakas iin yaplnca bu olayda haram olma realitesi de meydana gelmi olur. kinci aklamaya gre "dikili talar zerine" hayvan kesmek "dikili talar iin dikili talara" hayvan kesmek demektir. Tpk "Rasulullah (s.a.v.), Zeynep iin ekmek ve etten meydana gelmi bir dn yemei verdi", "Falanca olu iin yemek verdi" ve "Filanca olu iin koyun kesti" szlerinde olduu gibi, Cenab- Allah'n (c.c.) "Size bu baary salad iin O'nun bykln dile getiresiniz diye. (Bakara: 2/185) ayet- de ayni ifade slubu kategorisine girer. "Dikili talar" deyimini "putlarn kendileri" anlamnda yorumlayanlara gre bu ifade, hi bir dolambal zellii olmayan, ak bir ifadedir. Ayrca hayvanlarn bu talar iin kesilmesi ile Ebu Zerr'in bildii bu talarn "krmzya boyanm olma" durumlar da birbiri ile eliik deildir. Yani bu aklamaya gre bu deyim gerek

anlamndadr, hi bir mecazi nitelii yoktur. Ayet'te geen "Dikili talar zerine" deyimi ile ilgili bu iki gr arasndaki farkllk, "Biz her mmet iin, Allah'n kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar boazlanrken, onlarn zerine O'nun adn ansnlar diye bir mabed yapmzdr" ayet-i ile "Kabe'ye gelsinler de kendileri iin bir takm faydalara tank olsunlar ve Allah'n kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar zerine belli gnlerde onlar kurban ederken Allah'n adn ansnlar" (Hacc: 22/28-34) ayet-i hakkndaki gr ve yorum ayrlna benzer. Bu ayetlerde geen "Allah'n adm hayvanlar zerine anmak" deyimi, kimine gre, kesilen hayvann yannda bulunarak anmak anlamna gelirken, dier baz yorumculara gre bu deyim "Size bu baary salad iin O'nun bykln dile getiresiniz diye..." ayet'inde belirtildii gibi, gerek kurbanlk hayvann yannda ve gerekse uzanda bu vesile ile Allah'n adn anmak demektir. Oysa daha nce ima ettiimiz gibi "Dikili talar zerine kesilen hayvanlar" ayet-i hakkmdaki bu iki ayr gr aslnda ayni noktaya varr. Ayet'teki bu deyimle ilgili olarak nc, fakat zayf bir gr daha vardr. Bu gre gre bu deyim "dikili talar adna" anlamna gelir. Dediimiz gibi bu zayf bir grtr. nk bu anlam, daha nceki "Allah'dan bakas adna kesilen hayvanlar" kapsam iinde varolduu iin, bu yorumu doru grdmz takdirde bu ayet'te tekrarlanm olur. Fakat ayet'in szleri byle bir yoruma elverilidir. Nitekim Buhari'nin, bn-i mer'e (Allah ondan raz olsun) dayandrarak kaydettiine gre Rasulullah (s.a.v.) kendisine henz vahiy inmeden nce, bir gn Baldah[32] vadisinde Zeyd b. Amr b. Nufeyl'e[33] karlat. O srada Rasulullah'n (s.a.v.) nne et yemekli bir sofra getirildi. Fakat Zeyd b. Amr "Ben sizin putlarnz zerine kestiiniz hayvanlarn etini yemem. Ben sadece zerinde Allah'n ad anlarak kesilen hayvanlarn etini yerim[34] diyerek bu etli yemekten yemeyi reddetti. Baka bir rivayete gre sz geen Zeyd b. Amr, Kurey kabilesini, kestikleri hayvanlarla ilgili tutumlar yznden ayplar ve onlara yle derdi: "Koyunu Cenab-i Allah yaratyor ve gkten yamur yadrarak onun iin otlak yetitiriyor, fakat sonra siz kalkyor, bir koyunu Allah'tan bakas adna kesiyorsunuz" Zeyd b. Amr bu szleri ile Kurey-lilerin bu davaranna kar kyor, onu byk bir nankrlk olarak niteliyordu. Ayrca ayet'te geen "Allah'dan bakas adna kesilen hayvanlar" deyimi szel anlam ile "Allah'dan bakas iin kesilen kurbanlar" ifade eder. Tpk "Bu hayvan unun iin kurban edildi" sznde olduu gibi. Eer bu deyimin anlam gerekten byle ise, bu "Allah'dan bakas"nm kimlii ister dile getirilsin, isterse getirilmemi olsun, byle kesilen bir hayvann eti, srf hristiyanm et elde etmek amac ile kestii bir hayvan "sa adna" diyerek kesmesinden daha kesin ve ar bir haramdr. Nitekim farzedelim ki, biz mslmanlar Allah'a yaklamak amac ile bir kurban kestik. Hi kukusuz, bu kurban srf et elde etmek iin "Allah'n adna" hayvan kesmemizden daha arndrc ve daha nemli bir harekettir. nk namaz ve kurban gibi Allah'a dnk ibadetler yapmak, girieceimiz her iten nce Allah'n snmaktan daha stndr. Bunun tersine, dua ve kurban yolu ile Allah'a ortak komak (Dua ve kurban, Allah ile birlikte bakasna yneltmek) hi kukusuz, girimek zere olduumuz bir iten nce o "bakas"nn adna sammaktan daha nemli bir irktir. Buna gre et elde etmek iin hayvan keserken sa'nn (a.s.) veya Meryem'in adn anmak haram olunca, sa (a.s.) veya Meryem adna kurban kesmek ncelikle ve haydi haydi haram olur. Bu aklamay gznnde tutunca, Allah'dan bakasnn ad anlarak kesilen hayvanlar haram sayd halde Allah'dan bakas iin kurban edilen hayvanlar haram saymayan grn zayf ve tutarsz olduu kolayca anlalr. Oysa bizim baz dostlarmz da baka bazlar gibi bu gre kaplmlardr. Halbuki, eer bunun tersi sylenseydi, hi kukusuz daha yerinde ve tutarl olurdu. nk Allah'dan bakasna tapnmak, (kulluk sunmak) O'ndan bakasnn yardmna snmaktan daha koyu bir kfrdr. Buna gre eer Allah'a yaklamak amac ile Allah'dan bakas iin kurban kesilecek olursa, bu kurbann eti haram olur. Her ne kadar bu kurban keserken besmele ekilse bile deimez. Tpk bu mmetin baz mnafklarnn veslile-re ay ve yldzlara yaklamak amac ile kurban

kesmeleri, buhurdan yakmalar ve bunlara benzer eyler yapmalar gibi. Eer bunlar yapanlar mrted (dinden km) kimseler olursa kestikleri hayvanlar asla mubah olmaz. stelik bu kesimlerde haramla yolaan iki faktr biraraya gelmi olur. Gerek Mekke'de ve gerekse baka yerlerde rastalanan baz cahillerin cinlere kurban kesmeleri de bu kategoriye girer. Nitekim bildirildiine gre Rasulullah (s.a.v.) "cinlere kesilen kurbanlarn etlerinin yenmesini yasaklamtr". Ayrca bunun byle olduunu gsteren bir baka delil de daha nce belirttiimiz zere Rasulullah'n (s.a.v.) "putlarn saklanm olduu yerlerde ve kafirlerin bayram enlikleri dzenledikleri alanlarda hayvan kesmeyi yasaklam" olmasdr. Bunun yannda Ebu Davud'un bn-i Abbas'a (Allah ondan raz olsun) dayanarak bildirdiine gre Rasulullah (s.a.v.) bu gereke ile eski araplar arasnda yaygn bir adet olan deve ldrme yarn (muakara) yasaklamtr. Nitekim nl tefsirci Ebu Bekir b. eybe'nin, Ebu Reyhane'ye dayanarak bildirdiine gre, sahabilerden bn-i Abbas'a bu deve ldrme yar hakknda ne dnd sorulmu, o da bu soruyu soranlara "korkarm ki, bu, Allah'dan bakas iin hayvan kesme kapsamna girer" diye cevap vermitir. Yine bu konu ile ilgili olarak tefsirci Ebu shak, Carud'a dayanarak yle bir olay anlatyor: "Bir gn Rebah oullarndan bn-i Vesil adnda bir air, Ebu Farazdak ile Kfe ehri yaknlarndaki bir su banda iddiaya tututular. ddiaya gre her ikisi yzer deve ldreceklerdi. Her iki tarafn develeri su imek zere su bana gelince iddiaya tutuan taraflar kllarn syrarak develerin dizlerini kesmeye koyuldular. Bunu duyan Kfe halk, develerinin ve katrlarnn srtn*, atlayarak olay yerine geldiler, maksatlar kesilen develerin etlerinden pay almakt. O srada Kfe'de olan Ali (r.a.) (Allah yzn ak eylesin) bu olay renir-renmez Rasulullah'tan (s.a.v.) kalan, beyaz renkli bir katrn srtna binerek olay yerine yetiti ve: "Ey ahali! Sakn bu develerin etlerini yemeyiniz. nk bu develer Allah'dan bakas iin kesilmilerdir" diye seslendi".[35] Grld gibi bu ileri gelen sahabiler, Allah'dan baka bir ama iin hayvan kesmeyi "Allah'dan bakas iin boazlama" olarak yorumlamlardr. Anlalyor ki, bu ayet, sadece Allah'dan bakasnn ad anlarak yaplacak hayvan kesimlerini deil, Allah'dan bakasnn yaknln kazanmak amac ile yaplacak kesimleri de yasak kapsamna almaktadr. Bunun yannda ikinci kuak (tabiin) tefsircile-ri de "dikili talar" zerine yaplan hayvan kesimlerini "Allah'dan bakas iin" yaplm kesim saymlardr. Nitekim bu kuam nl tefsir bilgini olan Mcahid, "Dikili talar zerine kesilen hayvanlar" ayet'ini aklarken yle diyor: "Vaktiyle Kabe'nin evresinde, cahileye dnemi araplarnn uurlarnda kurban kestikleri ve istedikleri zaman daha holarna gidenleri ile deitirdikleri bir takm byk talar vard"[36] Yine bu kuan tannm tefsir bilginlerinden biri olan bn-i Ebu eybe bu ayet-i aklarken "Bu Allah'dan bakas iin kurban kesmek gibidir" derken bir baka nl tefsirci olan Katade "Bunlar cahiliye dnemi arap-lannn taptklar ve uurlarna kurban kestikleri bir takm talardr. Allah bunu yasaklamtr" demektedir. Tefsirci Ali b. Ebu Talha'ya[37] gre bn-i Abbas, Kur'an'daki bu deyimi "Dikili talar, eski araplann zerlerinde hayvan ve uularn-da kurban kestikleri talardr[38] diye aklamtr. Szlerimizin burasnda bize yle bir soru sorulabilir: "smail b. Said[39] Ahmed bn Hanbeli'ye, kafirlerin ilahlarna adadklar kurbanlar eer bir mslman keserse ne lazm geleceini sorduunu ve kendisinden bunun hi bir sakncas olmayaca eklinde cevap aldn bildiriyor.[40]Buna ne dersin?" Bu soruya verilecek cevabmz udur: "Ahmed bn Hanbeli bu cevab unun iin veriyor. nk mslman bir kimse sz konusu kurban keserken Allah'n adn anarak keser, onu Allah'dan bakas uruna kesmeye niyetlenmez zerinde Allah'dan bakasnn adn anmaz. Baka bir deyimle hayvan sahibinin niyetinden baka bir niyetle keserek adak sahibinin amacn etkisiz hale getirir. Kesim ileminde asl etkili olan kii hayvan kesen, yani kasaptr. Bu yzden eer bir mslman, kesim iini ehl-i kitap'dan birine havale eder de o adam mslmann hayvann Allah'dan bakasnn adn anarak keserse bu hayvann eti mubah olmaz.[41] te kesim ileminin kendisi balba-ma bir ibadet olduu iindir ki, bata Ali (r.a.) olmak zere bir ok ilim adam- ki bunlarn arasnda iki rivayetten birine gre Hanbeli de vardr- hac srasnda ehl-i kitap'dan birini kurban kesmeye vekil etmeyi mekruh saymlardr. nk kurban kesmek, tpk namaz klmak gibi, bamsz bir beden ibadetidir. Byle olduu iidir ki, bu ibadetin belirli yeri zaman ve baka artlar vardr. Fakat kesilen kurban etlerini datmak byle deildir, o mali bir ibadettir.

Bu yzden Harem- erif de kesilen kurbanlarn etlerine sadece burann halkna datlmasnn gerekli olup olmad hususunda alimler arasnda gr farkll vardr. Bununla birlikte etlerin Harem halkna datlmas gerektii gr daha dorudur. Ama zekat vermek kurban kesmek gibi deildir. O srf mali bir ibadet olduu iin vekilin niyeti yznden etkilenmez. te kafirlerin ve mriklerin bayramlar vesilesi syleyeceklerimiz burada sonra ermektedir. [42] ile kestikleri kurbanlar hakknda

Yabanclarn Bayramnda Oru Tutmak Kafirlerin bayram gnlerinde, sadece tek gnlnde oru tutmaya gelince, mesela; eski ranllar tarafndan kutlanan Nevruz ve Mihrican gnlerinde oru tutulup tutulmayaca konusunda alimler farkl grler ileri srerler. Bu gr ayrlnn temelinde "Acaba o gn oru tutmak m, yoksa bu gne zellik tanmamak iin hi bir deiik tutum taknmak m zentiden ve mriklere benzeme tehlikesinden daha uzak bir tavrdr?" sorusudur.[43] Cumartesi Gnleri Oru Tutmak Bu konuda ilk nce Cumartesi gn oru tutma meselesini ele alalm. Drt byk Hadis kaynann (Buhari, Mslim, Tirmizi ve Nesai'nin) sahabilerden Sema'ya (r.a.)[44]dayanarak bildirdiklerine gre bu konuda Rasulullah (s.a.v.) bu konuda yle buyuruyor: "Cumartesi gn, farz olan dnda, oru tutmaynz. inizden biri o gn sadece zm kt kabuu veya aa dal bulsa bunlar inesin"[45] Kaynaklardan Tirmizi bu Hadis'i "Hasen" diye nitelerken Nesai, bunu bir de Abdullah b. Buser'e[46]dayanan baka bir kanaldan da nakletmektedir. Gerek dostlarmzn ve gerekse dier alimlerin bu mesele hakkndaki grleri farkldr. Mesela Ebu Bekir Esrem yle diyor: "Bir defasnda Hanbeli'ye, tek bana Cumartesi gn oru tutmak hakkndaki grnn sorulduunu iittim. Hanbeli bu soruya yle cevap verdi: "Tek basma Cumartesi gnnde oru tutma meselesine gelince bu konuda Sema'ya (r.a.) dayandrlan bir Hadis vardr.[47] Rasulullah (s.a.v.) bu Hadis'te "Cumartesi gn, farz olan dnda, oru tutmaynz" buyuruyor. Yahya b. Said, bu Hadis-i doru kabul etmemi ve onu bana nakletmekten kanmtr. Kendisi onu Sevr'den iitmiti. Ben ise bu Hadis-i Ebu Asm'dan iittim" Cumartesi gn oru tutmann sakncasz olduu grn benimseyen Hanbeli'nin dayand delil bu konudaki dier Hadis'lerin sz konusu Hadis'e ters oluudur. Bu farkl Hadis'lerden biri Umm-u Seleme'den gelen Ha-dis'tir. Kendisine "Rasulullah'n en ok hangi gnlerde oru tuttuu sorulunca" Rasulullah (s.a.v.) elerinden biri olan Umm-u Seleme bu soruya "Cumartesi ve Pazar gn"[48] diye cevap vermitir. Ayn nitelikteki bir baka Hadis de yine Rasulullah'm (s.a.v) elerinden Cveyriye'ye[49] dayanyor. Cveyriye (r.a.), Rasulullah'm (s.a.v.) bir cuma gn kendisine "Dn oru tuttun mu?" diye sorduunu ve kendisinden "Hayr" cevabn alnca "Peki, yarn oru tutmak istiyor musun? [50] diye sorduunu belirtiyor. Sylemeye lzum yok ki ertesi gn Cumartesi gn idi. Bu nitelikteki bir baka Hadis de Ebu Hureyre'den (r.a.) geliyor. Ebu Hreyre bu Hadis'te "Rasulullah (s.a.v.) sf Cuma gn oru tutmay yasaklam, bu gnn ya bir gn ncesi ile veya bir gn sonras ile birlikte tutulmasn buyurmutur[51] diyor. Yine belit-mek gereksizdir ki, bu "bir gn sonras" Cumartesi gn olur. Bu farkl Hadis'lerin bir dieri; "Rasulullah'm (s.a.v.) aban ayn, tm ile, oru tutarak geirdiini[52] bildiren Hadis'tir. Ayn tmnn kapsamna cumartesi gnleri de girer. Yine Rasulullah'm (s.a.v.), Muharrem ayn orula geirmeyi tlediini de biliyoruz. [53]Bu tavsiye de bir ka cumartesi gnn ierir. teyandan yine Rasulullah (s.a.v.): "Kim Ramazan ay orucunu tamamladktan sonra buna evval ayndan alt gn eklerse yhn

tmn orulu geirmi gibi olur[54] Buyurmutur. evval ayndan eklenecek bu alt gn iinde cumartesi de bulunabilir. Ayrca O'nun her ayn "ak gnlerinde"[55] (on ikinci, on nc ve on drdnc gnlerinde) oru tutmay da tlediini biliyoruz ki bu gnlerden bazlarnn da cumartesiye rastlayabilecei aktr. Bu tip Hadis'ler oktur. Grld gibi, Ebu Bekir Esrem, Hanbeli'nin az nceki szlerini, onun sz konusu cumartesi orucunu yasaklayc Hadis-i delil olarak kabul etmeyerek cumartesi gn oru tutulabilecei grn benimsedii eklinde anlyor. nk Hanbeli'nin cumartesi orucunun mekruh olduuna delil gsterilen Hadis-i hatrlattktan sonra, Hadis dalndaki hocasnn bu Hadis-i phe ile karlayarak kendisine nakletmekten kandn belirtiyor ki, bu da onun bu Hadis-i zayf saydn gsterir. Bu anlayn sonucu olarak Ebu Bekir Esrem'in Rasulullah'dan (s.a.v.) gelen ve cumartesi gn oru tutulabileceini gsteren ok sayda delili sraladn gryoruz. Bu Hadis'de yasaklanan eyin tek bana cumartesi gn oru tutmak olduu ileri srlemez. nk bilindii gibi Hadis'in szleri "Cumartesi gn, farz olan dnda, oru tutmaynz" eklindedir. Burada "istisna" var ve istisna, aslnda geni kapsamlln delilidir. Bu ifade zellii, Hadis'in her trl cumartesi orucunu iermesini gerektirir. Yoksa eer sadece tek bana tutulmas kasdedilmi olsayd, bunun kapsamna farz oru girmezdi ki, istisna edilmesi gereksin. nk farz oru srasnda cumartesi gnn tek bana tutmak sz konusu deildir. Demek ki, farz orucun istisna edilmesi dier orularn kapsam iinde dnldn gsterir. Oysa cuma gn orucu byle deildir. nk o gnle ilgili yasan sadece tek bana cuma gn oru tutmakla snrl olduu bellidir. Buna gre bu Hadis ya doruluu pheli (az) veya hkm yrrlkten kaldrlm bir Hadis'tir. Bu sylediimiz, Esrem ve Ebu Davud gibi Hanbeli'nin yakn arkadalarnn grdr. Ebu Davud, bu Hadis'in hkmnn yrrlkten kaldrlm (mensuh) olduu kansndadr. Bildirdiine gre, bir defasnda bn-i ihab'a cumartesi gn oru tutmann Hadis'le yasaklandn hatrlatnca bn-i i-hab'dan "O Hadis aslszdr[56] cevabn almtr. Evzai'de bu Hadis hakknda "Ben ondan hi sz etmemeyi tercih etmistim. Fakat daha sonra yayldn grdm[57] demitir. Ebu Davud'a gre de mam- Malik, bu Hadis-i aslsz sayyor. Sonu olarak, ilim adamlarnn ounluu cumartesi gn oru tutmay mekruh kabul etmiyorlar. Bizim arkadalarmzn ounluuna gelince, onlar Hanbeli'nin yukardaki szlerini. bu Hadis-i geerli delil olarak kabul edip sadece cumartesi gn oru tutmakla ilgili olarak yorumluyorlar. nk onlara gre, Hanbeli'nin bu konudaki grnn ne olduunu soranlara sz konusu Hadis-i hatrlatarak cevap vermi olmas onun bu Hadis-i doru kabul ettiini gsterir. Bu arada Hanbeli'nin Yahya'dan bu Hadis ile ilgili iittiklerini hatrlatmas, Hadis konusunda phe iinde olduunu ortaya koyar. Bu durumda sz edilen arkadalarmz rivayet kanalnn gvenilirliine dayanarak bu Hadis-i dayanak olarak kabul etmekte ve bunun sonucu olarak tek bana cumartesi gn nafile oru tutmay mekruh saymaktadrlar. Tpk cuma gn ve Recep aynda oru tutmann durumu gibi. Bu arada Hanbeli'nin, "Msned" adl Hadis derlemesinde belittiine gre, yukardaki Hadis-i rivayet eden Sema (r.a.) bir cumartesi gn Rasulullah'm (s.a.v.) yanma girmi ve kendisini yemek yerken bulmu, Rasulullah (s.a.v.) kendisine "Gel, yemek ye" diye teklif edince de Sema, "Sen oruluyum" karln vermi. Bunu zerine Rasulullah (s.a.v.) kendisine "Dn de orulu mu idin?" diye sormu. Sema'dan "hayr" cevabn alnca "O halde gel ye (orucunu boz). nk srf cumartesi gn oru tutmann sana ne yarar ve nede zarar vardr[58] Buyurmutur. Geri bu Hadis'in rivayet zinciri zayftr, ama anlam dier baz Hadis'ler tarafndan desteklenmektedir. Buna gre Rasuluilah'm (s.a.v.) sz konusu Hadis'teki "Cumartesi gn oru tutmaynz"

sz "farz orular dnda srf o gn oru tutmaya niyetlenmeyiniz" anlamndadr. Baka bir deyimle, cumartesi farz oru tutmaya niyetlenmek mekruh deildir. Fakat srf o gnde nafile oru tutmaya niyetlenmek mekruhtur. Bu mekruhluu ortadan kaldrmak iin cumartesi gn ile birlikte, ya bir nceki veya ertesi gn de orulu geirmek gerekir. Demek ki, cumartesi gn tutulacak olan farz orula ilgili sz konusu olabilecek mekruhluu orucun farz oluu tek bana gidermekte bunun iin ayrca baka bir gnn orucunu bu gne eklemek gerekmektedir. Fakat, tutulacak orucun nafile olmas halinde doacak olan mekruhluk niteliini giderebilmek iin, bu gne ya bir nceki veya bir sonraki gnn orucunu eklemek gerekir. Bu arada, cumartesi gn oru tutmann niin mekruh olduu meselesi de alimler tarafndan farkl biimlerde aklanmtr. Mesela bn-i Ukayl'e gre cumartesi gn yahu-dilerin hafta tatili ve zel "i brakma" gndr. Orulu olmak, tatil yapmaya elverili bir durum olduu iin cumartesi gn nafile oru tutmak yahudilere zenmeye, onlar taklit etmeye yolaar ona gre pazar gn orucunda byle bir saknca sz konusu deildir. Bizim baz arkadalarmzn grne gre de cumartesi gn ehl-i kitap tarafndan sayg ile kutlanan bir bayram gndr. Bu yzden srf o gn nafile oru tutmak, o gne farkl bir sayg gstermek demektir. Bu yzden o gn oru tutmak mekruh saylmtr. Tpk ehl-i kitap tarafndan sayg ile kutlanan Aure (Muharrem aynn onuncu) gn ile mriklerce kutlu bilinen Recep aynda oru tutmak gibi. Bize gre bu gereke Pazar gn oru tutmay mekruh saymamakla eliiktir. nk o gn de hristiyanlann haftalk "bayramndr. Nitekim Rasulullah (s.a.v.) cuma gn iin "Bu gn bizim, yarn yahudilerin ve yarnn ertesi de hiristiyanlarndir" Buyurmutur.[59] Ayrca denebilir ki, "Madem ki, bu gn onlarn haftalk bayramdr, bu gn orulu geirmek, orusuz geirmekten daha anlaml bir muhalefet (kar kma biimidir)". Nitekim Hanbeli'nin "Msned"inde ve Nesai'de yer aldna gre bn-i Abbas'n azadl Kreyb'in anlatt u olay da bu gr destekler niteliktedir. Kreyb diyor ki: "Bir defasnda bn-i Abbas ve daha bir ka sahabi beni Rasuluilah'm (s.a.v.) elerinden mm Seleme'ye (r.a.) gnderdiler. stedikleri ey, Rasuluilah'm (s.a.v.), en ok hangi gnlerde oru tuttuunu ondan sorup renmemdi. mm- Seleme bana Rasuluilah'm (s.a.v.), cumartesi ve pazar gnlerini dier gnlerden daha ok orulu geirdiini ve bunun sebebini aklamak iin de "Bu iki gn mriklerin haftalk bayram gnleridir. Byle yapp onlara muhalefet etmek istiyorum[60] Bu olay, mriklere kar olduumuzu (muhalefetimizi) gstermek iin onlarn haftalk bayram gnlerinde oru tutmann tevik edilen (mustahab) bir davran olduunu belgelemektedir. Bu arada Tirmizi tarafndan nakledilen Ai-e'nin (r.a.) u szleri de bu grn doruluk orann arttrmaktadr. Aie (r.a.) diyor ki: "Rasulullah (s.a.v.) cumartesi, pazar ve pazartesi, ertesi ayda sal, aramba ve perembe gnleri oru tutard".[61] Geri bu iki Hadis, tek bana cumartesi gn oru tutmay mekruh sayanlarn ve gereke olarak da mriklerin o gn tatil yaptklarn ve oru tutmann da tatil yapmaya elverili bir davran olma tehlikesini tayacan syleyenlerin grleri ile elimez. nk byle dnenlere gre eer cumartesi gn ile birlikte pazar gn de oru tutulacak olursa, hem cumartesi gnn tek bana brakmann douraca mekruhluk ortadan kalkar ve hem de mriklerin haftalk bayram gnn orula geirerek onlara muhalefet etme amac gereklemi olur.[62] Nevruz Gnnde Oru Tutmak Nevruz, Mihrican ve benzeri gibi mrik bayramlarna gelince cumartesi gn oru tutmay mekruh saymayan arkadalarmz ve dierleri belki bu gnlerde de oru tutmay mekruh grmezler, hatta belki de mriklere ters dmek olur diye bu gnlerde oru tutmay mstahab sayabilirler. Fakat arkadalarmzn ou bu gnlerde oru tutmay mekruh saymlardr. Olu Abdullah'n rivayet ettiine gre Hanbe-li, Enes (r.a.) ile Hasan- Basri'nin Nevruz ve Mihrican gnlerinde oru tutmann mekruh olduunu sylediklerini belirtmitir. Acaba bu rivayet, Hanbeli'nin bu konudaki kendi grn de belirtici midir? Arkadalarmzn bu meseledeki grleri, "belirler" ile "belirlemez" klar arasnda deimektedir. Mekruhluk kknn taraftarlar u gerekeye dayanrlar. Bu iki gn (Nevruz ile Mihrican) kafirler

tarafndan saylp kutlanan gnlerdir. Baka gnler deil de zellikle bu gnlerde oru tutmak, onlarn o gnlere gstermi olduklar saygy onaylamaktr. Bu yzden tpk cumartesi gn gibi bu iki gnde oru tutmak da mekruhtur. Bazlar da diyor ki, Nevruz ve Mihrican gibi acem takvimde dayanan, arap takvimi ile belirlenmemi olan gnlerde oru tutmak mekruhtur. Fakat bu mekruhluk yukardaki iki Hadis'de cumartesi ve pazar gnleri iin sz konusu ettii mekruhluktan farkl niteliktedir. nk, eer bu tip acem veya eski arap gnlerinde oru tutmak istenirse bu tutum, sz konusu gnlerin tekrar hortlayp yeniden saygnlk kazanmalarna ve yeniden eski prestijlerini elde etmelerine yolaabilir. Oysa cumartesi ve pazar gnleri iin byle bir tehlike sz konusu deildir. nk bu iki gn, mslman takviminin gnleridir. Bana gre mriklerin acem veya eski arap takvimine gre belirlenen bayram gnlerinde oru tutmak mekruh, buna karlk onlarn arap slam takvimine gre hesap edilen bayram gnlerinde- muhalefet amac ile oru tutmak mstehab olur. [63]

[1] Buhari Nikah: 5096; Mslim Rikak:26. [2] Buhari Fitneler: 18. [3] mam bn Teymiyye, Mslmanlarn Kafirlerle likileri, Tevhid Yaynlar: 3-5. [4] mam bn Teymiyye, Mslmanlarn Kafirlerle likileri, Tevhid Yaynlar: 6-7. [5] mam bn Teymiyye, Mslmanlarn Kafirlerle likileri, Tevhid Yaynlar: 7-9. [6] Abdlmelik b. Habib b. Sleyman b. Harun El-Slemi, El-Kur-tubi Ebu Mervan-Maliki Mezhebi hukukuianndandr. 174 ylnda dodu. Zamann Endiils-spanya bilginlerindendir. Bir hayli zgn eserleri var. El-Vadha fi El-Snen ve El-Fikh, Tefsir-i Muvatta'Malik, Tabaka! El-Fukaha ve El-Tabiin 238 ylnda vefat etti. Bkz. Lisan El-Mizan c. 4 s. 59-60, Biy: 174; Zirikli El-Alam: c. 4 s. 197. [7] Uveymir b. Malik b. Zeyd b. Kays EI-Hazreci El-Ensari nl sa-habiler arasndadr. Allah Rasul onunla Sieyman ElFarisi arasnda kardelik ilan etti. Uhud'dan sonra btn savalarda Allah Rasul ile birlikte oldu. Osman b. Affan zamannda Dimak valiliine tayin oldu ve orada vefat etti. (h. 32) Bkz. bn Sa'd Tabakat: c. 7 s. 391-393; El-sa-bec. 5 s. 185-186. [8] Basl nshalarda bu kiinin ismi Rebia b. Abdurrahman olarak gemektedir. Oysa bu Ravinin ad ne bu ne de bn Abdurrahmandr. Bu zat; Rabia b. Furuh, (Furuh), Ebu Abdurnhmandr El-Teymi Ebu Osman El-Medeni'dir. Rebia zgn grleriyle nldr. bn Hacer "E-Takrib-de: gvenilir, nl fkhlardandr"der. Rabia beinci kuak ravilerden olup, alt nl Hadis yazar ondan Hadis kaydettiler. Hic. 136 ylnda ld. Bkz. Takrib El-Tehzib c. 1 s.247 Biy; 60. [9] Bu ravinin Yahya b. Said El-Hattan olduu sanlyor. Hads kritiinde, nclerdendir. Gvenilir salam Hadis ezbercilerindendir. Ayrca dokuzuncu kuak alimlerin en ululanndandr. Yukarda adndan sz edilen bn Vehb'in adadr. Hic. 98 ylnda 78 yanda ld. TakribEI-Tehzibc. 2 s. 348. [10] Mekhul El-ami-Ebu Abdullah El-Fatih Ei-Dimaki, am bilginleri ve hukukularmdandr. Kader konusunda ileri srd bir grten tr yanlla dt; ancak, sonradan bu hatasndan dnd. Gvenilirdir, fakat 'mdelles' nakillerde bulunur. Mslim ondan Hadis nakletmi-tir. Hic. 114 ylnda ld. a.g.e. c. 10 s. 289-293; Biy: 509. [11] Said b. Abdullah El-Muafiri, mam Malik'in rencileri ve Maliki ekolnn nl alimler/indendir. bn Vehb bn Kasm gibi nl Mal-ki hukukular ondan hukuk dersleri ald. Hic. 173 ylnda dnyadan ayrld. Bkz. bn shak El-irazi, Tabakat El-Fukaha s. 150. [12] mam bn Teymiyye, Mslmanlarn Kafirlerle likileri, Tevhid Yaynlar: 9-15. [13] Muhammed b. El-Hakem Ebu Bekir El-Ahvel Ahmcd b. Han-bel'den fkhi meseleler dinlendi. Salam gvenilir bilgisi vard. mamdan nce ld. (h. 223) Bkz. Tabakat El-Hanabile c. 1 s. 295-44. [14] Bu ahs Ahmed b. Muhammed El-Sai-Ebu El-Haris'tir. Ahmed b. Hanbel bu zat bulunduu meclislerde ne eker ve ona ikramda bulunurdu. mam'dan fkhla ilgili bir ok meseleleri nakletti. Bkz. a.g.e. c. 1 s. 74-75; Biy: 59. [15] brahim b. El-Haris b. Mus'ab b. Ubade b. Samit, mam Ahmed'in hatr saylr destanlarndan ve on kinci kuak alimlerden saylr. Bkz. a.g.e. c. I s. 94; Biy: 92. [16] Abdullah b. Avn b. Ebu Avn b. Yezid EI-Hilal El-Harraz El-Ba-. dadi gvenilir, badete dkn birisidir. Onuncu kuak ravilcrindendir. Hic. 232 ylnda ld. Mslim ve Nesai ondan Hadis naklettiler. Bkz. Tak-rib El-Tehzib c. 1,. s. 439; Biy: 527. ayrca bu alim mam Ahmed'in adadr. [17] smail b. Abdullah b. Meymun b. Abdullah Umeyd EbuivNadr' El-Acel (esasta muruzlu) mam Ahmed'den fkhla ilgili bir ok nemli mesele nakletti. Hic. 270 ylnda 84 yanda ld. Tabakat El-Hanabi-lec. 1 s. 105-115. [18] El-erif Muhammed b. Ahmed b. Ebu Musa El-Haimi EI-Ka-di Ebu Ali 345 ylnda dodu. ann ve Hanbeli Ekolnn nl alim-lerindendir. Eserleri El-rad Filmezheb erh Kitap El-Harki KadirbI-lah'm saltanat srasnda kadla tayin oldu. 428 ylnda ld. Bkz. Tabakat El-Hanabile c. 2 s. 182-186; Biy: 652. [19] mam bn Teymiyye, Mslmanlarn Kafirlerle likileri, Tevhid Yaynlar: 15-24.

[20] Bkz. El-Muni ve El-erh El-Kebir c. 2 s. 592. [21] Bkz. mam afii El-mm c. 4 s. 14-15. [22] Bu zat baz yazma nshalarda Ebu Hamit olarak geerken basl nshalarda Ebu Hamil El-Gazali olarak geiyor. Yelenen gr, Onun Hanbeli Ekolnn nl alimlerinden olan bn Hamit olduudur. Bu zatn fkh konularla ilgili bir ok nl grleri vardr. Ayrca bir ok eserleri de vardr. Bundan tr onun grleri mam Ahmed ve afii gibi nl alimlerin grleri paralelinde zikredilmesi uygun grlyor. bn Hamid, Hasan b. Hamit b. AH b. Mervan Ebu Abdullah ElBadadi, zamannn Hanbeli imamlarndandr. erh El-Harki El-Cami filmezheb, erh Usul, EI-Din ve bakaca bir ok eserleri vardr. Hic. 403 ylnda ld. Bkz. T. El-Hanabile c, 2 s. 170-177. [23] Muhammed b. Naki b. Ebu Harb El-Cercerai, Ahmed b. Hanbei ile yazm ve fkh konuniardaki grlerini sormu ve ondan yeni yeni meseleler rivayet etmi bir alimdir. Bkz. Tabakat El-Hanabiie c. 1 s. 331; Biy: 472. [24] Bkz. El-Muni ve El-erh El-Kebr c. 2 s. 593. [25] Ubeydullah b. El-Hasen b. El-Hseyin b. Ebi El-Harr El-Anbe-ri, Yedincikuak gvenilir Basra fkh il arndan ve Basra kadilarndan-dr. Mslim bir konuda ondan Hadis kaydetmitir. Hc. 168 ylnda vefat etti. Bkz. Takrib El-Tehzib c. 1 s. 531; Biy: 1434. [26] mam bn Teymiyye, Mslmanlarn Kafirlerle likileri, Tevhid Yaynlar: 24-36. [27] Ahmed b. Humeyd Ebu Talib El-Mikani birinci snf ravilerden olup mam Ahmed'in de grencilerindendir. mamdan fkhla ilgili birok gr nakletti. mam Ahmed'le olan dostluu, mam'n lmne kadar devam etti. Ebu Talip salih bir kiilik sahibiydi. Hic. 144 ylnda vefat etti. Bkz. bn Ebu Ya'la, Tabakat El-Hanabile c. 1 s. 39-40. [28] mam bn Teymiyye, Mslmanlarn Kafirlerle likileri, Tevhid Yaynlar: 36-47. [29] mam bn Teymiyye, Mslmanlarn Kafirlerle likileri, Tevhid Yaynlar: 47-48. [30] Ahmed Msned; El-Feth El-Rabbani: 13/62; Beyhaki El-Kbra: 9/282; Ebu Davud Kurbanlar: 4; bn Mace Kurbanlar: 1. [31] mam bn Teymiyye, Mslmanlarn Kafirlerle likileri, Tevhid Yaynlar: 49-58. [32] Baldah: Mekke'nin batsnda bir vadinin ismidir. [33] Zeyd b. Amr b. Nufeyl EI-Advi, Said b, Zeyd'in babas, mer b. Hattab'n amcaoludur. Bu zat cahiliye dneminde Hanif dinine inanmt. Bkz. El-sabe c. 1 s. 480. [34] Buhari: Hayvanlar Boazlama ve Bayram. H. 5499 [35] bn Kesir Tefsir: 2/8. 64 [36] Bkz. Tefsir-i Mcahid: 185; Taberi Tefsiri: 6/48-49. [37] Ali b. Ebu Talha Salim b. El-Muharik El-Haimi, aslen Cezire'li olup daha sonra Humus'a tanmtr. bn Abbas'tan bizzat Hadis dinlememesine ramen ondan Hads nakleder. Doru szl bir ravidir. Nesai ondan Hadis almann herhangi bir sakncas yoktur, der. Bir takm Hadis tenkitileri, zayf olduunu sylyor. Mslim, bu raviden tek Hadis almtr. Ebu Davud Nesa-i ve bn Mace'de ondan Hadis alanlardandr. Hicni 143 ylnda ld. Tehzib El-Tehzib c. 7 s. 339-341; Biy: 567; Takrib: c. 2 s. 39 b. 362. [38] bn Cerir El-Taberi Tefsir: 6/49. [39] smail b. Said El-alinci, Ebu shak, Abdullah b. Hanbel'den en ok nakilde bulunan taraftarlarndan olup hanbeliler arasnda deeri en yce olan alimlerdendir. Ayrca faziletli bir imam da olan bu kii fkh ve dier slam-i ilim dallarnda eitli eserler vermi. Hicri 246 ylnda lm. Bkz. Tabakat El-Hanabile c. 1 s. 104-105; Biy: 13; El-Lbab Fi Tehzib ElEnsab c. 2 s. 176-177 [40] El-Muni El-erh El-Kebir: 11/36. [41] A.g.e: 11/36. 66 [42] mam bn Teymiyye, Mslmanlarn Kafirlerle likileri, Tevhid Yaynlar: 58-66. [43] mam bn Teymiyye, Mslmanlarn Kafirlerle likileri, Tevhid Yaynlar: 67. [44] Busr El-Maziniye'nin kz olan bu nakilci hanmn hem kendisi hem de anne-babas sahabidir. Adnn Behiye veya Netlime olduu da sylenmektedir. Bkz. El-sabe: 4/351-666; El-stiab (El-sabe'nin aklamasyla): 4/352; Tehzib EITehzib: 12/431-432. [45] Tirmizi Oru: 43; Ebu Davud Oru: 51; bn Mace Oru: 38; Ahmed Msned: 2/739; Hakim El-M'stedrek: 1/435. [46] Abdullah b. Buser b. Eb Buser El-Mazini El-Slemi adndaki bu ravinin kendisi de babas da sahabidir. Hic. 88 ylnda am'da 93 (100'de denilmektedir) yanda iken ld. [47] El-Muni; El-erh El-Kebir: 3/98-99. [48] Beyhaki El-Kbra: 4/303; bn Huzeyme Sahih: 3/318; Ahmed Msned: 6/324; Hakim El-Mstedrek: 1/436; [49] El-Haris kz Cveyriye b. Ebu Drar b. Habb El-Huzai'ye adndaki bu hanm M'minlerirt analarndandr. Asl ad Berre idi. Cenab- Peygamber'le evlenince adn Cveyriye olarak deitirdi .El-Gabe: 5/439-421; Zirikli El-Alem: 2/148. [50] Buhari Oru: 1986; bn Huzeyme Sahih: 3/316. [51] Buhari Oru: 1985; Mslim Oru: 24.

[52] Bkz. Feth El-Bari: 4/213-214. [53] Mslim Oru: 38. [54] Mslim Oru: 39. [55] Buhari Oru: 1981; Mslim Oru: 36. [56] Hakim El-Mstedrek: 1/432; Ebu Davud: Oru: 52. [57] Ebu Davud: Oru: 52. [58] Ahmed Msned: 6/386. [59] Buhar: 876; MslimCuma: 6; Ahmed : 2/491; 2/503-509-512. [60] Ahmed; 6/324. [61] Tirmizi Oru: 43. [62] mam bn Teymiyye, Mslmanlarn Kafirlerle likileri, Tevhid Yaynlar: 67-74. [63] mam bn Teymiyye, Mslmanlarn Kafirlerle likileri, Tevhid Yaynlar: 74-75.