DNYA VE UYDUSU AY

Dnya
(Yer, Yeryz, Acun, eski dilde Cihan ya da Arz)

Gne Sisteminin Gne'e uzaklk asndan nc,bykl bakmndan ise beinci sradaki gezegeni. zerinde yaam barndrd bilinen tek doal gk cismidir.

Dnya modelinde gzlemlediimiz gibi dnyamz karalar ve denizlerle kapldr. Karalar dnya yzeyinin kadardr. Sularla kapl olan alan Dnya yzeyinin kadardr.Sularn oluturduu yzey karalar oluturan yzeyden byktr.

. Dnya'nn zerindeki

topografik oluumlar ve kendi ekseni etrafndaki eksantrik hareketi nedeniyle dzgn bir geometrisi yoktur. Geoibs bir biimdedir, fakat ekvatordaki yarap kutuplardaki yarapndan fazladr. Bu kutuplarndan bask zel kresel geometrik ekil geoid yani "Dnya ekli" diye adlandrlr.

 Yaplan aratrmalar sonucu . gezegenimizin ya 4,467 milyar yl olarak hesaplanmtr. Uygun koullar olutuunda gelimeye balayan canl hayat sonrasnda zellikle bitkiler ve yaptklar fotosentez ile atmosfer'imizin yapsal bileimi nemli oranda deimi ve oksijen orannn ykselmesine neden olmutur. Dnyada canl ve cansz varlklar bir denge ierisindedir.

Yer'in ii, dier gezegenler gibi, kimyasal olarak tabakalardan oluur. Yer'in silikattan olumu bir kabuu, yksek viskoziteli bir mantosu, akkan bir d ekirdei ve kat halde bir i ekirdei vardr. Dnya'nn d kabuu ile bu kabuun zerindeki atmosfer(hava) ve hidrosfer (okyanuslar ve denizler) katmanlar dorudan gzlemle incelenebilir. Oysa Dnya'nn i blmlerine ulaarak yapsn dorudan inceleme olana yoktur.

 Dnya, Gne Sistemi . olutuunda kzgn bir gaz ktlesi halindeydi. Zamanla ekseni evresindeki dnnn etkisiyle, dtan ie doru soumu, bylece i ie gemi farkl scaklktaki katmanlar olumutur. Gnmzde i ksmlarda yksek scaklk korunmaktadr. Dnyann oluumundan bugne kadar geen zaman ve Dnyann yaps jeolojik zamanlar yardmyla belirlenir.

Dnya kendi evresinde (23 saat 56 dakika 4,098903691 saniye)ve gne evresinde (365 gn, 6 saat, 48 dakika) hareket eder. Gnlk ve yllk hareketlerine bal olarak gece, gndz, mevsimler, kayalarn olumas ve dier canllk ve biyolojik olaylar gerekleir. Mevsimlerin olumasnda etken ise 23 derecelik eksen eikliidir.

Srekli olarak hareket . eden dnyann iki eit hareketi vardr. Bu hareketlerden birisi kendi ekseni etrafnda olur ve batdan douya dorudur. Bu dnmesini 24 saatte tamamlar. Dnyann kendi ekseni etrafndaki bu dnmesi ile birlikte olan ikinci hareketi ,gne etrafndadr. Gne etrafnda dnya, elips eklinde ok geni bir yrnge zerindeki hareketini de 365 gnde, yani bir ylda tamamlar.

Dnyann kendi ekseni etrafndaki ve gne etrafndaki bu iki hareketi, iki nemli olaya sebep verir. Kendi ekseni etrafnda dnmesi ile gece ve gndz, gnein etrafnda dnmesi ile mevsimler meydana gelir.

. lgin Bilgiler Dnya Hakknda

Dnya, suyun her durumda - kat (buz), sv (rmak, deniz v.s.) ve gaz (bulut) olarak bulunduu Samanyolu'ndaki tek gezegendir. Dnya'nn ya yaklak olarak 5 milyar yl olarak hesaplanrken, Dnya'daki yaam yalnz son 150 - 200 milyon ylda vardr. Yani "yaam", Dnya hayatnn yalnz 5% - 10%'u kadardr. Gne nlar Dnya'ya 8 dakika 3 saniye iinde ulamaktadr. Dnya su rezervlerinin yalnz 3%' tatl sudur, kalan 97% tuzludur. Yer yzeyinden Dnya'nn merkezine olan mesafe yaklak olarak 6 380 metredir. Yeryznde yaklak 4 000 eit mineral bulunmaktadr, fakat bunlarn yalnz 200' temel nem tar. Dnya'nn kendi etrafnda dnme hz srekli dmektedir, milyon yllar sonras bir gn 27 saatten oluacaktr. Dnya'nn ekirdei Gne yzeyinden 7 500 derece daha scaktr.

AY

Ay, ya da bilimsel ad ise Luna, Dnya'nn tek doal uydusu ve Gne Sistemi iinde beinci byk doal uydudur. Dnya ile Ay arasnda ortalama merkezden merkeze uzaklk 384.403 km, yani Dnya'nn apnn yaklak otuz kat kadardr. Dnya apnn drtte birinden biraz fazladr. Dolaysyla Ay'n hacmi Dnya'nn hacminin %2'sidir. Yzeyinde ktle ekim etkisi yerekiminin yaklak %17'sidir.

Oluumu
Ay'n oluumunu aklayan eitli varsaymlar nerilmitir. Ay'n Gne Sistemi'nin oluumundan 3050 milyon yl sonra, gnmzden 4,530 milyar yl nce olutuuna inanlmaktadr. Dev arpma kuram - Gnmzde, Dnya ve Ay sisteminin oluumunu dev arpma kuramnn aklad bilim evrelerince geni kabul grmtr. Bu varsayma gre Dnya'nn oluumundan nce, Mars byklnde bir gkcisminin arparak Dnya yrngesine Ay' oluturacak kadar yeterli miktarda madde sam olmasdr.

 Ay'n evreleri Ay'n evreleri u drt isimle adlandrlr: . Yeni ay: Ay'n aydnlk olmayan taraf Dnya'y kaplamtr. Ay Dnya'dan aka grlemez. Fakat Gne tutulmas sresince grlebilir. lk drdn Ay'n yeniay evresinden bir hafta sonra yarm daire biiminde (D) grnd evre; Gne'e gre asal uzakl 90 olduu andaki grn. Dolunay Ay'n tam bir daire olarak dolgun, parlak grld evre. Son drdn Ay'n Dnya'dan sol yarsnn aydnlk gzkt evre.

Ay, Dnya'nn yrngesinde ezamanl olarak dnmektedir, yani her zaman ayn yz Dnya'ya dnktr.Ay'n oluumunun balarnda dn yavalad ve Dnya'nn ktlesi nedeniyle oluan gelgit deformasyonlarna bal srtnme etkilerinin sonucu olarak gnmzdeki konumunda kitlendi.

 yap

Ay, kabuk, manto ve ekirdek gibi jeokimyasal olarak ayrmlanabilen katmanlardan oluur. Bu yapnn yaklak 4,5 milyar yl nce, Ay'n oluumundan hemen sonra magma okyanusunun kademeli olarak kristallemesiyle meydana geldiine inanlmaktadr. Ay'n d yzeyini eritmek iin gerekli olan enerjinin Dnya ve Ay sistemini oluturduu ne srlen dev arpma ile elde edildii dnlmektedir.

Ayn Corafyas
Kraterler Ay'n yzeyinde gkcisimlerinin arpmas sonucu oluan bir ok krater bulunur.ap 1km.den byk yaklak yarm milyon krater Ay yzeyine gktalarnn ve kuyruklu yldzlarn arpmas sonucu olumutur.

 Ay denizleri plak gzle rahatlkla . grnebilen Ay yzeyinde bulunan karanlk ay dzlklerin ay denizi denir. Ay denizleri hemen hemen yalnzca Ay'n grnen yznde bulunur. Ay dalar Ay yzeyinde grnen ak renkli blgelere ay dalar denir nk ay denizlerinden daha yksektirler. Ay'n grnen yznde, ileri bazalt ile dolu olan kraterlerin evresinde birok da srasna rastlanr.

Ay Tutulmas
AY kendi yrngesinde dolanrken, kimi zaman Dnyann glgesine girer. Buna Ay tutulmas denir. Ay tutulmas, dolunay zamannda ve ayn dm noktalarna yakn olmas durumunda meydana gelir. Ay'n Dnya'nn glgesine girmesi ile Gne'ten ald parlakl kaybetmesi neticesinde grlr. Gne kar dm noktasnda veya ona yakn olmaldr. Bu artlar altnda Dnya'nn glgesi Ay'a der. Ay tutulmas, yeryznn ayn ufuk izgisinin zerinde olduu herhangi bir blgesinden gzlenebilir.

Aya lk Yolculuk
Neil Alden Armstrong Neil Armstrong, 16 Temmuz 1969 tarihinde Apollo 11 ile yapt ay yolculuunda aya ilk ayak basan insan unvann kazanmtr. Ay'a ayak bastnda ilk syledii tarihi cmle udur: [Bir] insan iin kk bir adm, insanlk iin byk bir adm.

Ay le lgili lgin Bilgiler

Ay, dnyadan daha yaldr, yleyse kkeni baka bir yerdir, baz bilim adamlar, Ay talarnn 20 milyar yllk olduunu iddia ediyorlar.Yani dnyadan daha eskidir. Ay, hem dnyann doal uydusu olamayacak kadar byk,hem de ok uzaktadr. Ay, olmas gerekenden ok daha dzgn bir yrngeye sahiptir. Ay kraterleri ok fazladr ve garip bir biimde yzeyseldirler. Ayin dnyaya bakmayan yz kntl veya kamburdur ve Gne Sisteminde onun gibi gezegenine tek yzn gsteren bir baka uydu yoktur. Ay dev bir gong sesi karmaktadr ve yrngede dnerken titremektedir