You are on page 1of 28

11.

SINIF

MATEMATK
MEBin 11. Snf Matematik Mfredatna Ekledii Yeni Konu

STATSTK
Konu Anlatm
Permtasyon, Kombinasyon, Binom, Olaslk nitesi Ayr Bir PDF Olarak Sitemizde Yer Almaktadr.

0 %10 etim r eni gram Y Pro

Yazar Nihat Eminolu

Konu anlatm k tabnz, Akll ret m S stem 'nde nterakt f Z-KTAP" olarak yer almaktadr: www.ak ll ogret m.com

ncirli Caddesi Santral kmaz No: 27 Kat: 2 Bakrky / STANBUL Tel: 0212 572 20 00 (pbx) Fax: 0212 572 19 49

nternet zerinden siparileriniz iin: www.okyanusokulkitap.com

Genel Yayn Ynetmeni Ali Rza Bayzan Editrler Erdal en Halil brahim Kkkaya mit Can

/ Dizgi Servisi (A.O.P)

Nesil Matbaclk Tel: 0212 876 38 68

Bask Cilt

Yardmc Ders Kitab Setinin Akademik Sistem Tasarmnn her hakk sakl olup tm haklar Basm Yayn Tic. Ltd. ti.ye aittir. Ksmen de olsa alnt yaplamaz, metin ve sorular aynen veya deitirilerek elektronik, mekanik, fotokopi ya da baka trl bir sistemle oaltlamaz, depolanamaz.

NDEKLER

1. NTE: STATSTK statistik ................................................................................................... 8 - 28

statistik

statistik

statistik

statistik
Aratrmalar yaplmas, verilerin toplanmas ve toplanan verilerin belli yntem ve tekniklerle ifade edilmesine istatistik denir.

Maa Yl 2009 2010 2011

A 650 700 780

B 700 780 850

C 720 800 900

rnein
Bir dersanenin uygulad drt snavda drt rencinin yapt net says aadaki tabloda verilmitir. Buna gre, tabloda verilenleri izgi ve stun grafiinde ayr ayr gsterelim.
Snav renci Ali Murat Hasan Seren 1. snav 60 100 80 65 2. snav 3. snav 4. snav 70 95 90 75 80 110 120 90 90 75 125

zm
Maa(TL) 900 850 800 780 720 700 650 BC A 2009
120

C B C B A A

2010

2011

Yl

zm
rencinin neti 130 120 110 100 90 80 70 60 1 2 3 4 Hasan Seren Murat Ali 900 850 800 750 700 650

Maa(TL)

B A 2009 2010 2011 Yl

Snav no

rencinin neti 130 120 110 100 90 80 70 60 1 2 3 4 Snav no

rnein
Yetitirilen hayvan x (10 000)

30 25 15 10 2008 2009 2010 Yl

Bykba hayvan Kkba hayvan

rnein
Tabloda memurun 3 ylda maalarndaki deiim grlmektedir. Buna gre, bu tablodaki verileri stun ve izgi grafiiyle gsteriniz. ekilde 3 yllk stun grafiiyle verilen kkba ve bykba hayvan miktar dairesel grafikte gsterildiinde elde edilen sonu nedir?

8 ~ MATEMATK

statistik

zm
B.Ba 2008 ylnda 2009 ylnda 2010 ylnda 15 bin 25 bin 30 bin + 70 bin K.Ba 10 bin 15 bin 25 bin + 50 bin Pazartesi gn Sal gn aramba gn Perembe gn Cuma gn Cumartesi gn Pazar gn 9 saat 6 saat 0 saat 9 saat 0 saat 12 saat 12 saat + 48 saat Buna gre, A, C, D, E klar yanltr. B kk dorudur.

zm

Toplam: 120 bin 120 bin hayvann 50 bini kkba ise 360 ? 3 360 .50 ? = 120 = 150

Byk ba

Kk ba 150

rnek Soru 2
Bir grupta ngilizce, Almanca ve Franszca bilenler vardr. ngilizce bilenler Almanca bilenlerin 3 kat, Franszca bilenlerin yars olduuna gre, bu grup bir daire grafiinde gsterilirse aadakilerden hangisi doru olur?

rnek Soru 1

A)
Franszca Almanca 100 60 ngilizce

B)

Franszca

Almanca 120

alma saati 12 11 10 9 6 Gn

50 ngilizce

C)
ngilizce Franszca 108 36

D)
Almanca 108 ngilizce Franszca 200

ekilde verilen izgi grafiinde bir dersane retmeninin alt saatler verilmektedir. Buna gre, aada verilenlerden hangisi kesinlikle dorudur? A) Bir haftada toplam 36 saat almtr. B) Bir hafta ierisinde hafta sonu alt sre, hafta ii alt sreye eittir. C) Cuma gn perembe gnnden daha ok almtr. D) Pazar gn hi almamtr. E) aramba gn 6 saat almtr. i 3x A x F 6x

E)

Franszca

Almanca 80

100 ngilizce

zm

10x kii

MATEMATK ~ 9

statistik
360 10x kii ise

Nasl Oluturulur?
1. lgili deikenlerle ilgili veri iftleri toplanr. 2. Koordinat dzlemi izilir ve eksenlere deikenler konulur. 3. Toplanan verilerdeki karlk gelen noktalar iaretlenir. 4. Btn noktalara uzaklklar toplam en kk olan doru izilir. rnein; Bir retmen Matematik ve Trke notlar ara-

? x kii dir. ? = 36 (Almanca bilenler) 360 10x kii ise

? 6x kii dir. ? = 216 (Franszca bilenler) 108 (ngilizce bilenler) klardaki grafiklere bakld zaman cevabn C kknda olduu grlr. Cevap C

snda bir iliki olup olmadn renmek iin snftan rastgele 10 renci seiyor.
renci Hakan Mert Ali Zeynep Mine Aye 75 60 65 54 85 72 84 70 60 48 64 50 Elif Hatice Necla Hanife 96 80 100 90 85 75 88 72

rnein
Bir iftinin bir yl ierisinde ektii rnlerin miktarlarnn dairesel grafikteki gsterimi aadaki gibidir.

Trke Matematik

Bu tablo kullanlarak aadaki serpilme grafii oluturulur.


Msr Ayicei 120 70 Pamuk 90

Soya

Buna gre, 180 ton ayiei bien bu iftinin ka ton soya bimesi beklenir?

zm
Soya 80 ye karlk gelir. 120 ye 180 ton karlk gelirse 80 ye x ton 60180 .80 2 x = = 120 ton 120
3

Bu grafii yorumladmzda matematik dersinin notlar arttka Trke dersinin de notlar artmaktadr. Noktalar birbirine yakn ve bir izgi boyunca kmelendiklerinden aralarnda gl pozitif bir iliki vardr.

Serpilme Grafii
Bir tr kalite diyagramdr. ki farkl deiken arasndaki ilikiyi belirlemek iin kullanlr. Aralarndaki ilikinin sebebi grlemese de ilgili iki deikenin arasnda direk olarak bir iliki bulunup bulunmadn ve ilikinin ne derece gl olduu grlebilir. Aralarnda iliki bulunan iki deikenin deerleri diyagramda bir izgi boyunca uzanacaktr. Karlk gelen deerler bu izgiye yaklatka aralarndaki ilikinin glendii anlalr. Serpilme diyagram 7 kalite kontrol aracndan birisidir. ki farkl sonucun ayn sebepten kaynaklanp kaynaklanmad grlebilir.

Kutu Grafii
Veriler ierisinde medyan, en kk deer, alt eyrek, st eyrek ve en byk deer bulunur. Kutu grafii iskeleti minumum ile maksimum deerleri arasnda zeri lekli bir izgiden oluur. Bu izgi zerinde bir kutu izilir kutunun en kk deeri alt eyrek, en byk deeri st eyrektir. Kutunun bu u noktalarna mentee ad verilir. ki mentee noktalar arasndaki uzaklk eyrekler akln verir. Bylece gsterim bir kutu ile eyrekler yani mentee dndaki veri deerlerini gsteren byklar ekline girmitir. Bunun iin bu grafie kutu ve byklar grafii de denir. En son olarak medyan kutu zerindeki lee gre yerine konur.

10 ~ MATEMATK

statistik

rnein
Biri erkek biri kz olan iki kiinin nabz saylar ile ilgili aadaki veriler verilmitir.

zm
ncelikle veri akl hesap edilir. Veri akl = En byk deer En kk deer = 44 36 = 8
En kk Alt eyrek 60 68 Ortanca 66 74 st eyrek 76 80 En byk 96 115

= 2,6 (en yakn ve byk tek sayya yuvarlanrsa say


3 tr. Yani gruplarn genilii 3 alnr.) Verileri sralarsak, 36,36,37,38,38,39, 39,40,40,41,41,42,44,44,44,44 3638 3941 4244

Erkek Kz

56 60

imdi bunlar bir histogramda gsterelim.


renci says

Erkek

6 5

Kz Nabz says

Ayakkab numaras
55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115

Histogram
Verileri belirli bir genilie sahip veri gruplar iine dahil edip bu gruplardaki verilerin saylarnn kullanlmas ile oluturulan stn grafiklerine histogram denir. Bir historamn izilebilmesi iin aadaki yntemler srasyla izlenir. Veri akl belirlenir. (Veri akl belirlenirken, en byk deerden, en kk deer kartlr. ) Aklk, verilen grup saysna blnr ve blme en yakn byk tek say veri grubunun genilii olarak alnr. Histogram izilir. Nfus younluunun ya aralklarna gre dalm Bir ailenin 12 ay boyunca kulland elektrik Bir snftaki rencilerin not dalm grafii lkemizde hangi ya aralklarnn internet banda ne kadar zaman geirdikleri ve daha nice rnekler histogram iin veri oluturur. rnein Bir snftaki 16 rencinin giydikleri, ayakkab numaralarna baklm ve aadaki lmler elde edilmitir. 36,37,38,39,41,38,42,44,36,39,40,41,44,44,40,44 Bu verilere ait 3 grup oluturarak histogram yapalm.

rnein
Bir doktorun 30 gnlk bir zaman diliminde hergn bakt hasta says aada verilmitir. 15,12,14,13,21,16,12,9,18,21,16,24,24,30,32,28,14,15,12,10,8, 9,11,13,16,17,19,32,33,34 Bu verileri 9 gruplu bir histogramda gsterelim.

zm
Veri akl=En byk deerEn kk deer=348=26 26 = 2,8(Byk ve en yakn tek say 3 tr. 3 e yuvarlanr.) 9 Verileri sralarsak, 8,9,9,10,11,12,12,12,13,13,14,14,15,15,16,16,16,17,18,19,21,21 810 1113 24,24, 28, 1416 1719 2022

30, 32,32,33,34 3234

2325 2628 2931

MATEMATK ~ 11

statistik

rnein
Bir anketrn bir gn boyunca anket uygulad 20 kiinin yalar aadaki gibidir. 17,15,16,13,14,17,20,21,24,15,13,16,17,18,20,21,24,20,18,15 Buna gre, veri grup saysn 4 alarak histogram oluturalm.

Test statistikleri

zm
Veri akl = En byk deer En kk deer = 24 13 = 11 11 = 2,7 O halde, grup genilii 3 tr. 4

Merkezi Eilim (Ylma) lleri 1. Mod (Tepe deer) 2. Medyan (Ortanca) 3. Aritmetik ortalama

Merkezi Dalm (Yaylma) lleri 1. Ranj (Aklk) 2. Alt eyrek, st eyrek eyrekler akl 3. Standart sapma

Merkezi Eilim (Ylma) lleri


Verileri sralarsak, 13,13,14,15,15,15,16,16, 17,17,17,18,18,20,20,20,21,21,24,24 1315 1618 1921 2224 MOD (Tepe Deer) Bir veri dizisinde en ok tekrar eden deere tepe deeri (Mod) denir. En kolay hesaplanabilen merkezi eilim lsdr. Hi bir ilem gerektirmez.

rnein
Bir snftaki 15 rencinin matematik dersinden aldklar notlar aada verilmitir. 1,2,3,4,3,4,1,2,4,2,2,3,5,1,2 Buna gre, bu say dizisinin modu katr?

zm
Mod en sk tekrarlanan deerdir. Dolaysyla en ok tekrarlanan deer 2 dir. Veri dalmnda en fazla tekrarlanan deer ardk iki

rnein
Bir snftaki 25 rencinin matematik dersinin snavlarndan aldklar, notlarn ortalamas aadaki gibidir. 84,75,64,45,54,72,86,90,92,91,54,80,48,60,70,72,84,86,78,84, 60,43,50,52,66 Buna gre, grup saysn 5 alarak histogram oluturalm.

deer ise mod bu iki deerin aritmetik ortalamasdr.

rnein
1,2,3,3,3,4,4,4,5,5,6 eklinde verilen bir say dizinin modu katr?

zm
3 ve 4 deerleri en ok tekrar eden ardk iki deerdir. 3+4 Modu = 3,5 tir. 2 Veri dalmnda en ok tekrar eden ardk ikiden fazla veri, eit sayda ve dierlerine gre daha ok tekrar etmise bu durumda mod, ardk verilerin ortalamasdr.

zm
Veri akl=En byk deerEn kk deer=9243=49 49 Grup genilii = = 9,8 (grup genilii 10 olur.) 5

rnein
3,3,4,5,5,5,6,6,6,7,7,7 eklinde verilen bir say dizisinin modu katr?

zm
En ok tekrar eden 5, 6, 7 deerleridir. 5+6+7 Bunlarn aritmetik ortlamas: = 6 dr. 3 Bir veri dalmnda ayn sayda fakat ardk olmayan birden fazla deer varsa mod bu deerlerin herbiridir.

12 ~ MATEMATK

statistik

rnein
2,3,3,3,4,5,6,6,6,7 eklinde verilen bir say dizinin modu katr?

Tabloda verilen puan aralndaki renci saylarna ait dalmda mod en ok kiinin yer ald 15 21 aralnn orta noktasdr. Yani, 15+21 mod = = 18 dir. 2

zm
Say dizisinde en fazla ve eit sayda tekrar eden 3 ve 6 rakamlardr. Dolaysyla mod 3 ve 6 dr. Bu say dizisi iki modlu bir dizidir.

rnein
Fiyat aral (Bin TL) Kii says 50 56 57 63 64 70 71 77 78 84 85 91 92 98 12 10 15 11 9 8 13

rnein
1,3,3,3,4,5,5,5,6,6,6,7,7,7 eklinde verilen bir say dizinin modu katr?

zm
Say dizisinde en fazla ve eit sayda tekrar eden 3 deer vardr. 5, 6 ve 7 deerleri ardk olduundan bunlarn modu aritmetik ortalamasdr. Yani, 6 dr. Dalmn modu ise 3 ve 6 dr. Bu dalm iki modlu bir dalmdr.

rnein
Bir snftaki rencilerin Matematik ve Trke derslerinden aldklar notlar tabloda verilmitir. Matematik Ald not Kii says 100 80 70 60 50 2 5 4 3 6 100 90 80 75 70 Trke Ald not Kii says 2 6 2 6 4

Tabloda bir firmann satt ve fiyat aral verilen aralara, kiilerin gsterdikleri talepler verilmitir. Buna gre, tabloda verilen deerlerin modu katr?

zm
En ok talep 15 kii saysyla 64 70 aralndadr. Aralk olarak verilenlerde mod hesaplanrken araln orta noktas alnr. 64 70 aralnn orta noktas 67 dir. Yani, mod 67 bulunur.

Buna gre, bu derslere ait not dalmlarnn modu katr?

zm
Matematik dersi iin mod 50 dir. nk 50 alan kii says en oktur. Trke dersi iin, 90 ve 75 notlar en fazla ve eit sayda alndndan iki modlu bir dizidir. kii says 90 ve 75 notlarnda vardr. Dolaysyla mod bunlarn aritmetik ortalamasdr. Gruplandrlm dalmlarda mod bulunurken en ok tekrarlanan deere sahip olan araln orta noktas alnr. rnein Puan aral Kii says 17 8 14 15 21 22 28 29 35 36 42 3 5 6 4 2 3

rnein

ekildeki grafikte bir yl ierisinde trafie kayd yaplan ara says verilmektedir. Buna gre, tabloda verilen deerlerin modu katr?

zm
Grup aral olarak verilen dalmlarda mod en yksek deere ait grup aralnn ortasdr. Yani mod 1 3 aralnn ortasdr. Ve deeri de 2 dir.

Tabloda verilen ifadelerin modu katr?

MATEMATK ~ 13

statistik

rnein

zm
Tabloda mod olmaya aday 13,12,11 ve 8 deerleridir. nk hepsi en ok ve eit saydadr. Burada 13,12,11 deerleri ardk deerler olduundan bunlarn ortalamas olan 12 mod dur. 8 deeri kesinlikle moddur. Dolaysyla 8 ve 12 bu dalmn modudur. Bu nedenle bu dalma iki modlu dalm ya da bimodal dalm denir.

ekildeki grafikte bir snftaki rencilerin bir dersten aldklar puan dalm verilmitir. Buna gre, bu dalmn modu katr?

rnein

10

zm
10 puan alan 6 kii 20 puan alan 4 kii 30 puan alan 8 kii 40 puan alan 6 kii 50 puan alan 12 kii En ok tekrar eden deer 50 dir. 60 puan alan 10 kii 70 puan alan 8 kii 80 puan alan 4 kii 90 puan alan 6 kii Dolaysyla mod = 50 dir. Bir dizide btn veriler eitse bu dalmn modu yoktur denir.

1 0 2 4 10 15 20 25 30 35 40 45 Firma says

ekildeki grafikte bir sanayi sitesindeki firmalar ve firmalarda alan ii saylar verilmitir. Buna gre, grafikte verilen bu dalmn modu katr?

zm
Mod deeri 10 ve 30 deerleridir. Burada iki modlu bir dalm vardr.

rnein
Puan 40 50 60 70 80 90 Kii says 5 5 5 5 5 5

rnein

Tabloda verilen puan dalmnn modu katr?

zm
Kii says hepsinde ayn olduundan burada verilen dalmn modu yoktur denir. ekildeki grafikte bir snftaki rencilerin fizik dersinden aldklar notlarn dalm verilmitir. Tepe deerin stnde not alanlar bu dersten geeceklerine gre snfta ka renci bu dersten kalmtr? 3 13 3 12 3 11 2 10 1 9 3 8

rnein
Aile hekimi says Hekime bal sokak says

zm
Mod (tepe deer) bir puan dalm grafiinde grafiin en yksek olduu puandr. Bu grafikte verilen not dalmnda tepe deeri 70 tir. 70 in stnde not alanlar gemi, 70 ve altnda not alanlar kalmtr.

Tabloda bir mahalledeki aile hekimi says ve bu hekimlerin her birine bal sokak says verilmitir. Buna gre, bu tablodaki dalmn modu katr?

14 ~ MATEMATK

statistik
Bu nedenle, 70 puan alan 60 puan alan 50 puan alan 40 puan alan 10 kii 4 kii 8 kii 6 kii

rnein
Aada bir futbol takmnn son 25 sezonda att gol saylar verilmitir. 69, 95, 72, 64, 58, 49, 53, 54, 61, 75, 81, 94, 58, 65, 77, 69, 57, 73, 75, 78, 68, 59, 81, 83, 96 Buna gre, ortanca katr?

30 puan alan 4 kii 32 kii kalmtr.

zm

Medyan (Ortanca)
Bir dizide yer alan verilerin bykten ke, ya da kkten bye sralanmasndan sonra bu verilerin tam ortasnda yer alan deere ortanca ya da medyan denir. Veri says tek olduunda medyann bulunuu: Veri says n ve n bir tek say olsun. n+1 Ortanca = . terim dir. 2

Veriler kkten bye doru sralandnda; 49, 53, 54, 57, 58, 58, 59, 61, 64, 65, 68, 69, 69, 72, 73, 75, 75 ortanca 77, 78, 81, 81, 83, 94, 95, 96 bulunur. Veri says ift olduunda medyann bulunmas: Ortanca, veriler sralandnda ortada yer alan iki verinin orta noktasdr. Bunun iin aadaki ilemler yaplr. ncelikle toplam veri saysnn yars alnr. Daha sonra toplam veri saysnn yarsnn 1 fazlas alnr. Veriler ierisinde bunlara ait olan deerlerin ortalamas ortancay verir.

rnein
Bir rencinin 7 snavdan ald notlar; 25,15,30,45,65,35,70 olsun. Buna gre, ortanca terim katr?

rnein zm
Terimleri kkten bye doru sraladmzda; 15,25,30,35,45,65,70 7+1 Ortanca = 4 terimdir. Yani 35 tir. 2 24, 23, 30, 33, 28, 24, 26, 30, 31, 19 Buna gre, ortanca katr? Rize ilinin austos ay ierisinde 10 gnlk hava scaklklar aada verilmitir.

rnein zm
Veriler kkten bye yazlrsa; 19, 23, 24, 24, 26, 28, 30, 30, 31, 33 5. 6. terim terim 10 = 5. terim 2 ekilde A,B,C basketilerinin 7 mata attklar saylar verilmitir. Buna gre, x+y+z toplam katr? 10 + 1 = 6.terim 2 26+28 5. ve 6. terimin ortalamas = 27 yani ortanca 27 dir. 2

zm
A, B ve C basketbolcularna ait veriler kkten bye doru sralandnda; A: 9,9,12,12,13,15,15 x B: 10,10,10,11,12,12,13 y C: 11,12,12,13,13,14,15 z

Aritmetik Ortalama
Verilerin toplanp veri saysna blnmesi ile elde edilen deerdir. Aritmetik ortalama merkezi eilim lleri ierisinde en istikrarl olandr.

x+y+z = 12+11+13 = 36 olur.

x1, x2,... xn gibi n tane saysnn aritmetik ortalamas, x1+x2+....+xn Ortalama = eklinde bulunur. n

MATEMATK ~ 15

statistik

rnein
Boy (cm) 160 165 170 175 180 185 Kii says 5 6 4 4 6 2

rnein

ekilde bir snftaki rencilerin boylar verilmitir. Buna gre, bu snfn boy ortalamas katr?

ekilde bir snftaki rencilerin bir dersten aldklar notlar verilmitir. Buna gre, snfn not ortalamas katr?

zm
800 990 680 700 1080 370

zm
10 alan 2 kii 20 alan 1 kii 30 alan 4 kii 35 alan 2 kii 60 alan 1 kii Notlar toplam = 20+20+120+70+60 = 290 290 Ortalama = = 29 olur. 10

160x5+165x6+170x4+175x4+180x6+185x2 4620 Ort.= = 27 27 = 171,1111... Bunu anlaml sayya yuvarlarsak snfn boy ortalamas 171 cm olur.

rnein

rnein
Puan Aral 35 37 38 40 41 43 44 46 47 49 ekildeki histogramda 8 yla ait ihracat rakamlar verilmitir. Buna gre, 8 yllk ortalama ihracat ka milyon TL dir? 50 52 53 55 56 58 59 61 Kii says 1 2 3 2 3 4 1 3 1

zm
2003 ylnda 210 milyon TL 2004 ylnda 240 milyon TL 2005 ylnda 150 milyon TL 2006 ylnda 300 milyon TL 2007 ylnda 210 milyon TL 2008 ylnda 600 milyon TL 2009 ylnda 300 milyon TL 2010 ylnda 240 milyon TL + Toplam ihracat: 2250 milyon TL 2250 Ortalama ihracat = = 281,25 milyon TL dir. 8

Tabloda 20 rencinin 70 puanlk bir snavdan aldklar puanlar puan aral olarak gsterilmitir. Buna gre, bu snfn puan ortalamas katr?

zm
Puan aral olarak verildiinde her bir puan aralnn orta noktas bulunur ve orta nokta rencinin puan olarak alnr.
(36x1)+(39x2)+(42x3)+(45x2)+(48x3)+(51x4)+(54x1)+(57x3)+(60x1) Ort. = = 48,15 20

16 ~ MATEMATK

statistik

Sonu Kutusu
Aritmetik ortalama ile aada verilenler yorumlanabilir. Grubun ortalama baar dzeyi Grubun genel baar dzeyi Grubun younlat yer (arlk merkezi) Uygulanan testin glk dzeyi Deerli arkadalar! Merkezi eilim llerinden olan aritmetik ortalama verilerin tamam dikkate alnarak hesaplandndan mod ve medyana gre daha fazla bilgi verir.

Merkezi Dalm lleri (Yaylma lleri)


Yaylma lleri ranj(aklk), alt eyrek, st eyrek, eyrekler akl standart sapma gibi deerlerdir. Yaylma lleri lmlerin homojen ya da heterojenliini, ortalamadan ne kadar uzaklara yayldn gsterir. Ranj (Aklk) Verilen dizi de en byk deer ile en kk deer arasndaki aklk ya da farktr. Bir veri grubunda ranja baklarak aadaki yorumlar yaplabilir. Ranjn byk kmas grubun homojen olmadn, renme dzeyleri arasndaki farkn ok olduunu syler. Bilen renciyle bilmeyen rencinin ayrdedildii bir

rnek Soru 3
ekildeki grafikte bir snftaki rencilerin fizik dersinden aldklar notlarn dalm verilmitir.
10 8 6 renci says

test olduunu syler. Ranjn kk kmas grubun homojen olduunu, rencilerin renme dzeyleri arasndaki farkllklarn az olduunu syler ve bilen renciyle bilmeyen rencinin ayrt edilemedii bir test olduunu syler. Bir veri grubunda ranj bydke standart sapma da byr.

Buna gre, aada veri- 4 lenlerden hangisi kesinlikle yanltr?


0 1 2 3 4 5 Not

A) Snfn aritmetik ortalamas 3,3 tr. B) Snf ortalamasnn stnde not alan 18 kii vardr. C) Uygulanan snavn zorluk dzeyi orta dzeydir. D) Snftaki renciler genelde 3 - 4 arasnda younlamtr. E) Snfn genel baar dzeyi yksektir.

rnein
15 rencinin bir snavdan ald notlar aadaki gibidir. 50,55,60,50,45,40,55,65,35,50,65,70,60,50,45 Bu say dizisinin ranj (akl) katr?

zm
1 alan 4 kiidir. 2 alan 6 kiidir. 3 alan 8 kiidir. 4 alan 10 kiidir. 5 alan 8 kiidir. + 36 kii

zm
En byk deer 70 Toplam 4 12 24 40 40 + 120 renci A B C D E F G En kk deer 35 A Ranj (aklk) = 70 35 = 35 tir.

rnein
Soru 1 1 2 1 1 1 2 1 2 0 1 1 2 1 1 1 3 2 0 2 1 1 2 1 4 2 0 1 0 1 1 2 5 1 1 1 1 0 1 1 6 1 1 2 1 1 0 2 7 1 1 1 1 2 2 1 8 0 2 0 1 1 2 1 9 10 2 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

120 Arit.Ort. = = 3,3 Dolaysyla A kk dorudur. 36 Snf ortalamasnn stnde not alan 4 ve 5 alanlardr. Toplam 18 kiidirler. Dolaysyla B kkda dorudur. Aritmetik ortalama 3,3 ktnda snavn zorluk dzeyi orta dzeydir. Fakat younluk 3 4 aras deildir. Snfn genel baar dzeyi yksektir. Cevap D

Tabloda 7 rencinin 10 soruluk bir snavda sorulara verdii cevaplarda aldklar puanlar verilmektedir. Buna gre, rencilerin bu snavdan aldklar puanlarn genilii katr?

MATEMATK ~ 17

statistik

zm
A 11 B 10 C 11 D 11 E 10 F 13 G 12 En byk deer 13 En kk deer 10 A Ranj (aklk) = 13 10 = 3 tr.

zm
Aklk = En byk deer En kk deer = 140 24 = 116 dr. Akln byk kmas dalmn homojen olmadn syler. 24 30 36 40 45 48 50 56 72 100 120 124 140
en kk alt deer eyrek 38

ortanca

st eyrek 110

en byk deer

eyrekler akl = 110 38 = 72 bulunur.

Alt eyrek, st eyrek, eyrekler Akl Standart Sapma


Veriler kkten bye sralandnda ortanca veri alt grup ve st grup olmak zere grubu ikiye ayrr. Alt grubun ortasndaki deere alt eyrek, st grubun ortasndaki deere de st eyrek denir. Alt eyrek ve st eyrek deerlerin arasndaki farka eyrekler akl denir. Standart sapma bir veri grubundaki verilerin aritmetik ortalamadan ne kadar uzaklatnn ortalama lsn veren bir deiim lsdr. Standart sapma uygulanrken, aadaki yntemler srasyla uygulanr. 1. Verilerin aritmetik ortalamas bulunur. 2. Herbir veri ile aritmetik ortalamann farknn karesi alnr ve bulunan deerler toplanr. 3. Bulunan toplam, veri saysnn 1 eksiine blnp karekk alnr. 20 24 26 30 30 40 45 50 54 60 60 75 80 80 80 Buna gre, bu dalmn, akln, alt eyreini, st eyreini ve eyrekler araln bulunuz. xi: Her rencinin puan n: Snava giren renci says x : Aritmetik ortalama sx: Standart sapma = 80 20 = 60 tr. Akln byk kmas grubun homojen olmadn ve testin ayrdediciliinin iyi olduunu, bilenle bilmeyenin ayrdedildiini syler. Alt grup st grup 20 24 26 30 30 40 45 50 54 60 60 75 80 80 80
en kk deer

rnein
Bir dersin snavna girmi 15 rencinin ald puanlar aadaki gibidir.

zm
Ranj (aklk) = En byk deer En kk deer

sx =

(xi x) 2 n1

Standart sapma bulunduktan sonra aadaki yorumlar yaplabilir. Standart Sapma: Byk kan gruplarda. Grup homejen deildir. renciler aras farkllama fazladr. Yaplan test bilen ve bilmeyen renciyi ayrt etmitir. Standart Sapma: Kk kan gruplarda. Grup homejendir.

alt eyrek

ortanca

st eyrek

en byk deer

eyrekler akl = 75 30 = 45 tir.

rnein
Bir irketin son 13 ylna ait hesap edilen cirolar aada milyon TL olarak verilmitir. 24,30,36,40,45,48,50,56,72,100,120,124,140 Buna gre, bu dalmn akln, alt eyreini, st eyreini, eyrekler akln bulunuz.

renciler aras farkllama azdr. Yaplan test bilen ve bilmeyen renciyi ayrt etmemitir.

rnein
Fizik dersine giren 5 rencinin aldklar puanlar: 56,60,72,84 ve 88 dir. Buna gre, bu dalmn standart sapmas katr?

18 ~ MATEMATK

statistik

zm
56+60+72+84+88 360 Aritmetik ort. = = = 72 5 5
Sx = (56 72) 2 +(60 72) 2 +(72 72)2 +(84 72) 2 +(88 72) 2 4

zm
Standart sapmann yksek olduu yerde renciler arasndaki farkllk en oktur. Ortalamann yksek olduu snfta baar yksek, dk olduu snfta baar dktr. O halde E kk yanltr. nk, I. testin standart sapmas dktr. Dolaysyla grup homejendir ve renciler aras farkllklar en azdr. Cevap E

= 200 = 10 2 17

Burada standart sapmann byk kmas grubun homejen olmadn renciler arasnda farkllklarn olduu uygulanan testin de bu renciler iin ayrt edici olduunu gstermitir.

rnein
6 rencinin matematik dersinden aldklar notlar: 40,50,56,64,68,70 tir. Buna gre, bu dalmn standart sapmas katr?

rnein
Dersler Matematik Trke Tarih Fizik Kimya Biyoloji Soru says Aritmetik ortalama Standart sapma Mod Medyan

zm
40+50+56+64+68+70 348 Aritmetik ort. = = = 58 6 6
Sx = 18 2 +8 2+2 2+6 2+10 2+12 2 = 5 324+64+4+36+100+144 11,.. 5

50 60 40 50 60 30

40 30 24 30 45 21

6 4 2 4 6 2

45 35 30 36 50 40

45 40 30 32 50 30

Burada standart sapmann byk kmas grubun homejen olmadn renciler arasnda farkllklarn olduu, uygulanan testin de bu renciler iin ayrt edici olduunu gstermitir. Tabloda bir snftaki rencilerin 6 dersten aldklar puanlara ait istatistiki bilgiler verilmitir. Buna gre, rencilerin snfta en baarl ve baarsz olduklar dersler hangileridir?

rnek Soru 4 zm
Uygulanan Test Aritmetik ortalama Standart sapma I. Test II. Test III. Test IV. Test V. Test 70 65 55 62 68 3 5 7 10 6 Dolaysyla, 40 Matematik dersi baar oran; = 0,8 50 30 Trke dersi baar oran; = 0,5 60 24 Tarih dersi baar oran; = 0,6 40 30 Fizik dersi baar oran; = 0,6 50 45 Kimya dersi baar oran; = 0,75 60 21 Biyoloji dersi baar oran; = 0,7 30 Bu oranlardan grld gibi snftaki rencilerin en baarl olduklar ders Matematik, en baarsz olduklar ders Trkedir. Soru saylar farkl olduunda baar oran aritmetik ortalamann soru saysna blnmesiyle elde edilir. Baary gsteren aritmetik ortalamadr. Ancak bu soru saylarnn eit olduu durumda geerlidir.

Tabloda bir okuldaki 5 farkl snfta uygulanan matematik testlerinin aritmetik ortalamalar ve standart sapmalar verilmitir. Buna gre, aadakilerden hangisi yanltr? A) IV. testin uyguland snfta renciler arasndaki farkllk en oktur. B) Bu snflara giren retmenlerden I. testin uyguland bir snfa giren retmen en az zorlanr. C) En yksek baar I. testten elde edilmitir. D) renciler arasndaki en az farkllama I. testin uyguland snfta vardr. E) I. testin uyguland snfta renciler arasndaki farkllk en oktur.

MATEMATK ~ 19

statistik

rnein
P .tesi A Marketi B Marketi C Marketi Sal ar. Per. Cuma C.tesi Pazar

rnein
12 kiilik bir grubun bir gnde ka saat uyuduklar yandaki daire grafiinde verilmitir. Buna gre, verilerin, a) Medyan katr? b) Tepe deeri katr? c) Aritmetik ortalamas katr? d) Standart sapmas katr?

12 14 9

15 16 16

24 16 13

13 18 15

10 18 17

20 21 19

18 23 23

Yukardaki tabloda marketin 1 haftada yapt toplam sat adedi gn gn verilmitir. Buna gre, A, B, C marketlerinin satt rn adetlerinin standart sapmas katr?

zm
a) 360 12 kii ise 150 ye 5 kii karlk geliyorsa

zm
A marketi 112 12+15+24+13+10+20+18 Arit.ort. = x = = =16 7 7 B marketi 126 14+16+16+18+18+21+23 Arit.ort. = x = = =18 7 7 C marketi 9+16+13+15+17+19+23 112 Arit.ort. = x = = = 16 7 7 A marketi iin,
sx = (1612)2 +(1615) 2 +(1624) 2 +(1613) 2+(1610) 2+ (1620)2 +(1618)2 6 16+1+64+9+36+16+4 146 73 = = 4,9 6 6 3

150 ? A her 30 ye 1 kii karlk gelir. Dolaysyla, 150.12 = 5 kii 8 saat uyuyan 5 kiidir. 360 7 saat uyuyan 4 kiidir. 6 saat uyuyan 2 kiidir. 4 saat uyuyan 1 kiidir. Deerler sralanrsa: 4,6,6,7,7,7,7,8,8,8,8,8

Medyan, terim says ift olduundan ortadaki iki terimin ortalamasdr. 7+7 Yani, = 7 dir. 2 b)

Tepe deeri, en ok tekrar eden 8 olduundan 8 dir. Yani, mod = 8 dir.

B marketi iin,
sx = (1814)2 +(1816)2 +(1816) 2 +(1818) 2 +(1818) 2+ (1821)2 +(1823)2 6 16+4+4+0+0+9+25 = 6 58 = 6 29 3,1 3

c) 4 12 28 40

84 4+6+6+7+7+7+7+8+8+8+8+8 x = = = 7 12 12 d)
sx = 9+1+1+1+1+1+1+1 16 2 1,1 = = 12 12 3

C marketi iin,
sx = (169)2 +0+(1613)2 +(1615) 2 +(1617) 2+(1619) 6 49+9+1+1+9+49 = 6 118 = 6 59 4,.. 3
2

+(1623)2

20 ~ MATEMATK

statistik

Standart Puanlar
Bir rencinin grup iindeki baars hakknda yorum yaplmak istendiinde kullanlr. En ok kullanlan Z ve T puanlardr. Z puan x: rencinin lme sonucu (puan) x : Aritmetik ortalamas s: Standart sapmas xx Z = eklinde hesaplanr. s Z puannn yorumlanmas;

rnein
Ders Matematik Geometri Fizik Kimya Biyoloji rencinin puan 85 70 75 75 90 Snf ortalamas 80 60 70 70 75 Standart sapma 10 5 10 5 10

Bir rencinin matematik, fizik, kimya, biyoloji ve geometri derslerinden ald notlar bu derslere ait snf ortalamalar ve standart sapmalar verilmitir. Buna gre, bu rencinin hangi dersten en baarl ve hangisinden en baarsz olduu Z puan yardmyla bulunuz.

zm
Matematik Z puan 85 80 Z = = 0,5 10

70 60 Geometri Z puan= = 2 5 1. Z puan 0 olan bir renci snf % 50 sinden daha baarl dier % 50 sinden daha dk baarya sahiptir. 2. Z puan 1 olan bir renci grubun yaklak olarak % 16 sndan baarl, % 84 nden daha az baarldr. Z puan +1 olan bir renci ise grubun yaklak % 84 nden baarl, % 16 sndan daha az baarldr. 3. Z puan 2 olan renci grubun % 2 sinden baarl, % 98 inden daha az baarldr. Z puan +2 olan renci ise grubun % 98 inden daha baarl, % 2 sinden daah az baarldr. Sonu olarak Z puan byk olan daha baarldr. 75 70 Fizik Z puan Z = = 0,5 10 75 70 Kimya Z puan Z = = 1 5 90 75 Biyoloji Z puan = = 1,5 10 Z puan en byk olan ders en baarl derstir. En baarl ders geometridir. Z puan en kk olan ders en baarsz derstir. Matematik ve Fizik en baarsz derslerdir. T puan: T puan Z puannn zel halidir. T = 10.Z+50 eklinde hesaplanr. T puannn yorumlanmas: T puannn yorumu ayn Z puanndaki gibidir. T puan daha byk olan daha baarldr. Z puan T puan 3 20
10(3)+50

rnein
20 rencinin 30 soruluk testte aldklar puanlarn aritmetik ortalamas 60, standart sapmas 12 dir. Bu durumda 72 alan bir rencinin Z puanyla snf ierisindeki baarsn yorumlaynz.

2 30
10(2)+50

1 40
10(1)+50

0 50

1 60

2 70

3 80

10.0+50

10.1+50 10.2+50 10.3+50

zm
rencinin ald not (x) = 72 Snfn not ortalamas (x ) = 60 Standart sapma (s) = 12 xx 7260 O halde z = = = 1 dir. s 12 Z puannn +1 kmas rencinin snfn yaklak % 84 nden daha baarl, % 16 sndan daha az baarl olduunu syler.

MATEMATK ~ 21

statistik

Korelasyon
Deikenler arasndaki ilikinin saysal deeridir. 1.00 ile +1.00 arasnda deiken deer alr. Korelasyon +1 e yaklatnda ykselir. Yani deikenlerin ikisi de artar ya da ikisi de azalr. Buna pozitif korelasyon denir. A) 0,90 B) 0,40 C) 0,20 D) 0,60 E) 0,70 Aada korelasyon katsays verilenlerden hangisinde iliki en fazladr?

rnek Soru 5

rnein
Sigara ve alkol kullandka salk problemlerinin artmas Korelasyon 1 e yaklatnda korelasyon ykselir. Deikenlerden biri artarken dieri azalr.

zm

rnein
Salkl beslendike hastala yakalanma riskinin azalmas. ki deiken arasnda bir iliki yoksa korelasyon katsays sfrdr denir. Gl pozitif iliki (korelasyon): ki deikenin deerleri ayn anda artar ve noktalar izginin yaknnda kmeleir. Zayf pozitif iliki (korelasyon): ki deikenin deerleri de ayn anda artar fakat noktalar dank haldedir. Gl negatif iliki (korelasyon): Bir deikenin deerleri artarken dieri azalr ve noktalar izginin yaknnda kmelenmitir. Zayf negatif iliki (korelasyon): Bir deikenin deeri artarken dieri azalr fakat noktalar dank haldedir. Karmak iliki (korelasyon): Deikenler aras bir iliki grlmekte ama ilikinin yn tam olarak tespit edilememektedir. liki yok: ki deikenin birbiriyle ilikisi yoktur.

1 iliki artar

0 iliki artar

+1

Sfrdan uzaklatka korelasyon (liki) artar. Dolaysyla doru cevap A dr. Cevap A

rnek Soru 6
Aada verilen ikililer arasnda hangisinin korelasyon kat saysnn en dk olmas beklenir? A) Zeka - kaltm B) Yetenek - baar C) Yksek - ya D) Para - g E) Kilo - zek

zm

A) Zeka ile kaltmn birbirini etkiledii ve aralarnda bir iliki olduu kantlanmtr. B) Yetenekli insanlarn daha baarl olduu kantlanmtr. C) Deniz seviyesinden ykseldike yan da artt grlmektedir. D) Parann insana bir ok eyi elde etme gc verdii bilinmektedir. E) Kilosu artan ya da azalan insanlarn daha zeki olduklar ya da zekalarnda bir deime olduu hakknda birey sylenmez. Dolaysyla korelasyon kat says 0 dr. Cevap E

22 ~ MATEMATK

statistik

BOLUK DOLDURMA

1. Bir veri grubunda en ok tekrarlanan deere ..................................... denir.

2. Bir veri grubunun tam ortasndaki deere ..................................... denir.

3. Bir veri grubunda en byk ve en kk deer arasndaki farka .................................... denir.

4. Bir veri grubunda alt eyrek ile st eyrek arasndaki farka ..................................... denir.

5. Bir veri grubunda en kk deer ile ortancann tam ortasndaki deere ..................................... denir.

6. Standart sapma ile bir snfn ..................................... ya da ..................................... belirtilebilir.

7. ki deiken arasndaki ilikinin saysal deerine ..................................... denir.

8. 1 den +1 e kadar deer alabilen ifadeye ..................................... denir.

9. 50 aritmetik ortalama ve 10 standart sapmayla 50+10.z eklinde hesaplanan deere ..................................... denir.

10.Snavlarn younluu ve stres arasndaki ilikiyi ifade eden korelasyon katsays ..................................... dir.

MATEMATK ~ 23

statistik

ALITIRMALAR

Standart sapma kk ise

Standart sapma byk ise

renci Grubu

Homejen

Heterojen

rencilerin renme dzeyleri

Benzer

Farkl

renciler arasndaki farkllama

Az

ok

Puanlarn aritmetik ortalamaya yaknl

Yakn

Uzak

Uygulanan testin ayrtedicilii

Dk

Yksek

Bilen renci ile bilmeyen rencinin birbirinden ayrlmas

Ayrmam

Ayrm

O kadar altm ama yine de 75 aldm.

Hi almadan bu dersten 75 aldm.

Ulen bu dersten akacaz galiba kopyada ekemedim.

altm dersten istediim notu aldm.

24 ~ MATEMATK

statistik

Aritmetik Ortalama

Standart Sapma

MATEMATK ~ 25

statistik

ALITIRMALAR

Standart sapmann kk olmas snfn homojen olduunu syler.

Btn rencilerin ayn notu ald bir grupta mod yoktur. Mod bir veri grubunda en ok tekrar eden deerdir. Bir veri grubunda birden fazla mod olabilir.

Veri dalmnda en ok tekrarlanan deer ardk iki deer ise mod bu iki deerin aritmetik ortalamasdr.

statistik

Medyan bir veri grubunun tam ortasndaki deerdir.

st eyrek ile alt eyrek arasndaki farka eyrekler akl denir.

Aritmetik ortalama bir veri grubundaki btn verilerin toplamnn veri saysna blnmesidir.

Ranjn sfr olduu bir veri grubunda btn deerler ayndr.

Standart sapmada btn veriler dikkate alnr.

Btn rencilerin ayn notu ald bir testin standart sapmas 0 dr.

Standart sapmann byk olmas testin gvenilirliinin iyi olduunu gsterir.

26 ~ MATEMATK

statistik
5. Veriler bir histogramda gsterilirse hangisi doru

ALITIRMALAR
20 rencinin 50 soruluk bir deneme snavnda yapt netler aadaki gibidir. 32,24,30,32,36,40,28,30,34,45,42,48,36,27,26,24,30,36,45,36 Bu verilere gre ilk be soruyu cevaplaynz. 1. Bu renci grubunun yapt netlerin tepe deeri (Modu) katr? A) 30 B) 32 C) 36 D) 40 E) 45

olur?

2. Verilen grubun ortancas (Medyan) katr? A) 30 B) 32 C) 33 D) 34 E) 35

6.

Not aral 45 55 56 66 67 77 78 88 89 99

renci says 2 5 4 3 1

3. Verilen grubun veri akl katr? A) 20 B) 24 C) 26 D) 27 E) 30 7.

ekilde verilen not dalmnn modu katr? A) 94 B) 83 C) 72 D) 61 E) 51

ekildeki grafikte bir gruptaki kii says ve yalar ve4. Bu veriler 5 gruba ayrlrsa grup genilii aadakilerden hangisi olur? A) 3 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8 rilmitir. Buna gre, bu grubun ya ortalamas katr? A) 26,15 B) 25,40 C) 26,55 D) 27,35 E) 27,65

MATEMATK ~ 27

statistik
8.
Fizik Kimya Biyoloji rencinin neti Dersane ortalamas Standart sapma

10. Aada grafii verilen ikililerden hangileri arasndaki ilikinin negatif ynl ve en ok olduu sylenebilir?

25 27 20

15 22 6

5 5 7

ekildeki LYS deneme snavna giren bir rencinin fizik, kimya ve biyoloji derslerinden yapt netler, bu derslere ait dersane ortalamas ve standart sapmalar verilmitir. Buna gre, aadaki yorumlardan hangisi yanltr? A) renci fizik dersinde dersanenin %98 inden daha fazla baarldr. B) renci kimya dersinde dersanenin %16 sndan daha az baarldr. C) renci biyoloji dersinde dersanenin %2 sinden daha az baarldr. D) renci fizik dersinde dersanenin %2 sinden daha az baarldr. E) renci biyoloji dersinde dersanenin %2 sinden daha baarldr.

11. 9. renci A B C D E T puan 50 60 65 45 70 ekilde dairesel bir grafikte bir snftaki rencilerin A, B, C ve D derslerinden geenlerin yzdeleri verilmitir. A dersinden geenlerin says, C dersinden geenlerden 12 fazla ise snf mevcudu ka kiidir? B) D C) C D) B E) A A) 21 B) 24 C) 36 D) 40 E) 45

ekilde 5 rencinin bir derse ait T puanlar verilmitir. Buna gre, en baarsz renci aadakilerden hangisidir? A) E

28 ~ MATEMATK

You might also like