ABDLHAMDN MEZARINI ATEE VERECEZ Eer Filistin'de Mslman Arap unsurunun faikyetini [stnln] muhafaza etmesini istiyorsak, Yahudilerin

yerletirilmesi fikrinden vazgemeliyiz. Aksi takdirde yerletirildikleri yerde ok ksa zamanda btn kudreti elde edeceklerinden, dindalarmzn lm kararn imzalam oluruz. 10 ubatta vefatnn 89. ylnda rahmetle andmz Sultan II. Abdlhamide ait olan yukardaki szler 1895de yazlm hatra defterine. O gnden ne kadar net grm bugnleri, deil mi? Evet, tam da dedii gibi, Filistinli dindalarmzn lm karar oldu srail devletinin kurulmas... Yalnz zerinde gne batmayan ngiliz emperyalizmine kar mcadele vermekle kalmad II. Abdlhamid; ayn zamanda Ermeni eteleri ve lobilerine, Siyonist rgtlere, i ve d Masonlara, velhasl Memalik-i Osmaniyeyi blp paralamak isteyenlere kar cansiperane ve destans bir direniti onunkisi. Filistinin en zayf halka olduuna yrekten inanyordu; nitekim dedii gibi de kt. Filistinin Akdeniz-Hint Okyanusu-Kzldeniz dmnn merkezi olduu, 1919da ngiliz emperyalizminin teorisyenliine soyunan Halford Mackinderin tarih itirafnda deifre edildi. Mackindere gre Filistin topraklar, Asya-Afrika-Ortadou arasnda vazgeilmez bir adayd ve ngiliz emperyalizminin petrol zerindeki hkimiyeti srd mddete desteklenmesi gerekiyordu. imdi anlyoruz emperyalizmin Filistini neden bu kadar ok istediini ve yine imdi anlyoruz Sultan Abdlhamidin Filistini emperyalizme kaptrdmz zaman bamza nelerin geleceini ngren szlerini. Gn geldi, kresel ngiliz hkimiyeti iflas etti ve satla kt: Zaten Harb-i Umumide Amerikal irketlerden kovalar dolusu bor alm, tamtakr hazinesiyle dev bir kresel iskelet halini almt. ABDli alacakllar, mflis emperyalizmi de devraldlar mecburen ve petrol sava yeniden kzt. kinci Dnya Savann hesab drlrken, Orta Doudan ngilizler sureta ekiliyor ve ardndan srail devleti douyordu. Amerika, ngilizlerin roln olduu kadar srailin hamiliini de devralacakt. Zira onun daha byk hesaplar vard petrolle ve bu blgenin denetimi ve birlemesinin engellenmesi, bir mecburiyetti. srail bombalar snr izgilerini yeniden yakyor, kavuruyor. Filistin ve Lbnan tarihlerinin yeni bir kanl sayfasnda yayor. Kuzey Irak snrmzda srailli komutanlar pemergelere eitim yaptryor. Ve herkes gibi biz de tarihte yaam o tek adam hatrlyoruz. Skk durumdaki hazinesini milyonlarca sterlinle rahatlatmaya hazr olduklarn syleyerek yanna kadar sokulan ve kendilerine balarn sokacak bir arazi vermesini isteyen Theodore Herzle Abdlhamidin syledii aadaki szler bir asr sonra bile diken diken etmeye yetiyor tylerimizi: Ben bir kar dahi olsa toprak satmam. Zira bu vatan bana deil, milletime emanettir. Milletim bu vatan kanlaryla mahsuldar klmlardr. O, bizden ayrlp uzaklamadan tekrar kanlarmzla rteriz. [Byle bir toprak paras bizden kopartlmak istense bile o topra kanlarmzla kaplarz ve yine bizim topramz olur.] Benim Suriye ve Filistin alaylarmn efrad birer birer Plevnede ehid dmlerdi. Bir tanesi dahi geri dnmemek zere hepsi muharebe meydannda kalmlardr. Trk imparatorluu bana aid deildir, Trk milletinindir. Ben onun hibir parasn veremem. Brakalm Museviler milyonlarn saklasnlar. Benim imparatorluum paraland zaman onlar Filistini karlksz bile ele geirebilirler. Fakat yalnz bizim cesetlerimiz taksim edilebilir. Ben canl bir beden zerinde ameliyat yaplmasna msaade edemem. Siyonistler kendilerine Filistinden toprak satmas iin bir deil, tam be kez ikna giriiminde bulundular. Hepsinde yz geri edilince anladlar ki, o bata kaldka Orta Douya huzur gelmeyecek! Siyon Yurduna giden altn yol, Abdlhamidsiz alacaktr.

Yahudi diasporasnn Abdlhamide gtt kin o kadar derin ve kkldr ki, Guantanamoda aylarca esir kalan brahim en, Vakitin kendisiyle yapt syleide ilgin itiraflarda bulunmutu. Meer Guantanamodaki sorgulara srailli hahamlar da katlyormu. Hatta bu Guantanamo mahkmu, sorgulardan birisinde Yasef isimli bir Yahudi komutann vcuduna elektrik verirken kendisine, Trk terrist, merak etme az kald. Irak, ran ve Suriyeden sonra sra Trkiyeye de gelecek. Kadnlarnz hizmetilerimiz, erkekleriniz de klelerimiz olacak. stanbula geldiimizde ilk olarak dedeniz Abdlhamidin mezarn atee vereceiz dediini aktaryordu. II. Abdlhamid 24 Nisan 1909da tahttan indirildi, vefat ettii 10 ubat 1918de ise Jn Trklere devrettii, yzlm neredeyse 5 milyon kilometrekareye ulaan koca imparatorluk kayplara karm saylrd. Hrriyet kahraman Enver Paann 1 Kasm 1918 Cumartesi gecesi saat 23.00de bir Alman istimbotu ile kurtarmaya kalkt lkeden kamadan evvel, yaveri Mersinli Cemal Paaya yapt u ac itiraf, ttihatlarn nasl byk bir oyuna geldiklerini ge de olsa fark ettiklerini gstermektedir: Turan yapacaktk, viran olduk. Bizim en byk gnahmz, Sultan Hamidi anlayamamaktr. Yazk Paam, ok yazk! Siyonistlere alet olduk ve onlarn hyanetine uradk! Yllar getike hakll daha iyi anlalan Son Sultan II. Abdlhamidin btn mcadelesini, bir yandan kurtlarla dans edip lkeye zaman kazandrmaya, br yandan lkenin yetersiz altyapsn gelmesi kanlmaz emperyalist kyamete hazrlamaya ve insan gcn yetitirmeye teksif etmiti. lk denizalt gemilerimizi donanmaya kazandrmas da, imparatorluk sathnda binlerce okulu amas da bu gayenin yansmalaryd. obanlara bile okul atrmasn, mezuniyet trenlerine hediyeler gndererek memleket evlatlarn okumaya tevikini ancak bu gaye erevesinde anlamak mmkndr. Ona kzanlarn fkesini anlyoruz. Osmanlnn postunu pahalya deldirmiti emperyalizme. Acsz bir ameliyatla gvdeyi paylaacaklarn dnenlerin, bu paylamn onun gayretleriyle ertelenmesi ve Birinci Dnya Savanda milyonlarca Avrupalnn lmyle sonulanmas karsnda fkelenmelerinden daha doal bir ey olamazd. Dinmeyen fkelerinin sebebi budur. Tabii Kzl Sultan iftirasnn da... yi gzel, anlyoruz ngilizin, Franszn, Yahudinin, Ermeninin, Masonun unun bunun hncn. Peki bizim ieridekilere ne oluyor? Onlar da m lkeyi erkenden blp paralatmadna kzyorlar yoksa? Orta Douda haritalar yeniden izme tartmalarnn yapld u gnlerde dikkatle okumamz gereken bir kitap gibidir Sultan II. Abdlhamidin 33 yllk iktidar. Ben bu direnie, sessiz anakkale diyorum. ehitsiz, gazisiz, topsuz, tfeksiz anakkale... Yok, yok, bir ehidi var bu sessiz anakkalenin. Hem de hakk yenmi, garip bir ehidi: O ehid, Abdlhamidin ta kendisidir. Rahmet onun zerine yasn...

SULTAN ABDLHAMDN PETROL SAVAI nsan bir kitaba her eyi sdramyor tabiatyla. Hacim, nemli bir sorun. Tabii btn konular yazmann kitabn nizamn bozabilir endiesi de bunda rol oynuyor. Dolaysyla muhakkak darda kalan bir eyler oluyor. te beklediim frsat nihayet kt ve Devlet Arivleri Genel Mdrlnn at serginin haberleri basna yansynca, notlarn kardm halde Abdlhamidin Kurtlarla Dansna koyamadm Abdlhamidin petrol sava blmn yazmak boynumun borcu oldu. Malum, Sultan II. Abdlhamid dneminin eitli sebeplerle karanlkta kalm pek ok noktas var. Bunlardan birisi de, Osmanl lkesini demir bir a iine alma, sonradan Onuncu Yl Marnda dile geldii zere, lkeyi demir alarla rme projesidir. Bunu ham ve aceleci hkmlerle Alman emperyalizmine peke ekmek olarak sunan tarihimizin ismini vermeyeyim; nk ok yaygn ve orta mal bir kanaattir. Hicaz Demiryolu hakknda ok ey sylenebilir; ama herhalde tamamen yerli sermaye ile ve yerli mhendis ve iilerle ve dahi, bata padiah olmak zere Osmanl halkndan ve slam leminden bir seferberlik halinde toplanan yardmlarla (bu yardmlarn ierisine kurban derileri de dhildir) gerekletirilmi olmas, ncelikle sylenmesi gerekenler arasndadr. Projelendirilmesinden uygulanmasna kadar yerlidir ve Cumhuriyet dnemindeki Trk imendiferciliinin temeli bu projenin tatbiki yllarnda atlmtr. Bir uzmann (Yakup Kalgay) deyiiyle, Hicaz Demiryolu, bugnk Trk imendiferciliine geni lde bir tatbikat alan, tecrbe ve meleke okulu olmutur. Ve gerekten bugn (1945 Kasmnda yazyor) ibanda bulunan mhendislerimizden bir ksm, bu tatbikat alannda stajlarn tamamlam, salhiyet, ehliyet imtihanlarn baar ile vermitir. Demek ki, Hicaz Demiryoluna bakarken sadece 1.465 kilometre uzunluunda dev bir tesis olmaktan te, yerlilik ve Trk demiryolculuunun okulu olma keyfiyetlerini de vurgulamak nemlidir. Ancak nemli olan baka bir nokta daha var ki genellikle ihmal edilir: Bu projenin Abdlhamidin enerji politikasyla yakn ilgisi. ncelikle tarihimizin ne kadar s ve sebep-sonu balants olmadan anlatldna bir rnek olmak zere Birinci Dnya Savann ana gerekesini petroln oluturduuna dikkat ekmemiz art. Yani temel sorun, ran, Irak, Suriye, Kuveyt, Azerbaycan vs. gibi yerlerdeki petrole hangi emperyalist lkenin daha nce ulaaca sorunuydu. nk dnyann gelecekteki en nemli enerji kaynaklarnn Ortadouda younlat anlalmt. Daha 1882de ngiliz Amirali Fisher, dnya zerindeki kontrollerinin, gemilerinde kmr yerine petrol kullanmaya bal olduuna inandrmaya alyordu Savunma Bakanln. Petroln kayna ise Ortadoudayd. yleyse? Ancak bunun karsnda Abdlhamid iktidarnn sonlarnda Almanlara verilen Badat Demiryolu ihalesi kaln bir duvar oluturacaa benziyor, Hindistandaki ngiliz hkimiyetini bile tehdit edeceinden korkuluyordu. Proje gerekleirse Bak ve randa gemileri iin petrol karmaya uraan ngiliz emperyalizmi, Almanyadan balayan ve Avusturya-Macaristan mparatorluu, Bulgaristan, Srbistan ve Osmanl Devletiyle Basra Krfezine balanan binlerce kilometrelik duvara toslayacak ve mttefiki olan Rusyayla balants kopacakt. Yani Badat Demiryolu, byle bir demir perde gerecekti ngiliz emperyalizminin karsna. Ne var ki, demir perde projesinin en zayf halkas, Srbistand. Btn mesele, Srbistann hangi cephede kalaca noktasnda dmleniyordu. Srplar Almanlar tercih ederse ngilizler, ngilizleri tercih ederse Almanlar apa oturacakt. te Birinci Dnya Savann bir Srp anaristi tarafndan Saraybosnada Avusturya-Macaristan Aridkne kar gerekletirilen suikast sonucu kmasnn gerek sebebi, Ortadou petrollerine uzanacak hattn zayf halkasnn kimde kalaca meselesiydi. Zaten daha 1896da Badat Demiryolu, Konyay Berline balamt bile. , Konyadan Badata uzanmaya kalmt. Bylece Osmanl lkesinin i pazar, Avrupa kanalndan dnya pazarlarna balanm, br taraftan 1900 ylnda Sultann iradesiyle balanan Hicaz

Demiryolu, Osmanlnn bu defa yabanc devletlerin yardm olmadan Ortadouya karadan bir kanal ama harekt olacakt. Aslnda Hicaz Demiryolu, Sultan Abdlhamidin imparatorluu kurtarma projesinin bir parasyd. Yalnzca ierideki ekonomik canlanmay temin etmeyecekti bu projenin gereklemesi, ayn zamanda yakn bir gelecekte kopmas muhtemel kyamet ncesinde Osmanl kuvvetlerinin seri hareket edebilmesini de salayacak, petrol blgelerine ynelik bir emperyalist hcumunu da nleyebilecekti. Yani Hicaz Demiryolunun gerek yaplma sebebi, Yavuz Sultan Selimin, Osmanl fetihlerinin ynn douya evirmesindeki srla alakalyd. Nasl Yavuz, ran, Suriye ve Msr fetihleriyle Portekizin Hind Okyanusundaki etkinliine karadan giderek bir cevap vermise, torunu olan II. Abdlhamid de Hindistan ve Msr kontrol altna alan ngiliz emperyalizmine yine karadan bir yol bularak karlk veriyor, kurtlarn itahlarn kabartan enerji havzalarna sahip kyordu. Bunu, Badat ve Hicaz demiryollarnn getii noktalar ile petrol kan blgeleri gsteren haritaya baktnzda daha net olarak grebilirsiniz. Ne tuhaf, deil mi! Tren hatlar, petrol kan blgelerden geirilmitir. Ve bu Abdlhamid de ok olmaktadr artk... Nitekim 1908 ylnn Maysnda Concession Sydicate Limited irketinin operasyon efi George B. Reynolds, ran snrlar iindeki Mescid-i Sleyman blgesinde dnyann o zamana kadar grd en zengin petrol yataklarn patlattnda Abdlhamid iktidarnn sonu da gzkmeye balamt. Ne gariptir ki, Mays 1908de petrol bulunmu, bundan sadece ve sadece 2 ay sonra Jn Trk isyan balam ve temmuz aynda Abdlhamid, Merutiyeti ilan ederek iktidar brakmak zorunda kalmt. Velhasl, petrol, bir devlet bakannn daha ban yemiti. Ama bu, ne ilk, ne de son olacak, sadece 10 yl sonra bu defa, onu devirenler de kullanlarak Osmanl Devleti yklacak ve Abdlhamidin petrol haritasnda iaretledii hemen btn noktalarn kontrolnn artc bir hzla ngilizlerin eline getii grlecekti. 1918 ylnn 1 Kasmn 2 Kasma balayan gece vatan terk eden Enver Paa, gitmeden nce yaveri Mersinli Cemal Paaya, Siyonizmin oyununa geldiklerini ve en byk hatalarnn Sultan Hamidi anlayamamak olduunu syleyecekti. Haklyd belki; ama ne are ki, at alan skdar oktan gemiti.

ABDLHAMDN AYETULLAHLARI Ulema-Osmanl Devleti ilikileri asndan en nemlisi Irakl Ayetullahlarn Abdlhamidin slam Birlii siyasetini desteklemeye balamalardr. Ayetullahlar ayn zamanda Abdlhamidin bu defa randaki lml Ayetullahlarla girdii diyalogu ve yaknlamay da desteklemeye balamlardr. Ne derseniz deyin, u Midhat Paa ho adam. Baksanza, stanbulun surlarn yktrp kazanlan alana evre yolu atrmay dnen o (stanbul hayran ngilizler de olmasa, belki de emeline nail olacakt), Rusuk valisiyken planl bir ehir yapmak iin kast olarak yangn karp ahap ehrin yerine yepisyeni bir kgir ehir kurmaya kalkan o. Bir de mehur Badat valilii vardr Midhat Paann. ran ah Nasirddin 1870te Necef ve Kerbelay ziyarete geldiinde dhice bir fikir ortaya atm: Necef ve Kerbela trbelerinde yzyllardr biriken pahada ar hediyeleri sata karp elde edilecek parayla ran Necefe balayacak bir demiryolu yaptrmay teklif etmi. Bylece Kerbela turizmini patlatmay hedeflemiti Paamz. ii limleri derhal reddetmiler bu fikri tabii. Ancak ii ulema, Osmanllarn baka makul tekliflerine de direnmiti. Mesela trbelerde biriken hazine deerindeki eyay ek hizmetlerde kullanmak ve kutsal ehirleri gelitirmek teklif edilmiti; ama alnan cevap yine hayr oldu. Anlayacanz, Midhat Paa eliyle Tanzimat zihniyeti Iraka girmeyi deniyordu. Kutsalln akl karsnda geri adm atmas isteniyor, ulema direniyordu. Tanzimat kanunlar Osmanl bnyesindeki bu en byk ii kitlenin kalbine doru ilerlemek istiyor; ancak tarihten gelen ii-Snni gerginlii bu reformlar engelliyordu. Mesela laik eitim kurumlar, yani rdiye ve idadiler kurulmaya balanmt; ama iilerin kutsal ehirlerine nfuz edememi, daha ok Badatn Snnilerin yaad blgeleriyle snrl kalmt. Bir de askere alma karar olmasa, daha iyiydi; ama Osmanl kararn vermiti: iilerin kutsal ehirlerinden de askerlik hizmeti istiyordu. Midhat Paann valilie tayininden bir yl nce, 1858de bir askere alma giriimi olmu, bu da ulemay fena halde korkutmutu. Medrese rencileri askerlikten muaf tutulacakt ya, iiler medreselerini resmi kayt kuyuda geirmeye direndikleri iin talebelerin herhangi bir ayrcalkl vasf olduu belgelenemiyordu. Bu durumda Snni medrese rencileri askere alnmazken, herhangi bir resmi belge ibraz edemedikleri iin ii renciler alnyor, bu da kskanlk ve hn duygularnn yaylmasna hizmet ediyordu iiler arasnda. Sonunda bir zm yolu bulundu ve Osmanl Devleti iilerin bana bir Ayetullah atad. Seyyid Muhammed Taki Bahrul-Ulum Necef reisl-mderrisni olarak kabul edildi. Bundan sonra askere gitmek istemeyen ii medrese rencileri Seyyid Muhammedden imzal bir belge getirdikleri takdirde askerlikten muaf tutulacaklard. Ancak Osmanllarn aklna karpuz kabuu dren gelimeler de yok deildi. Ya iiler bu yetkiyi ktye kullanmaya kalkarlarsa? Ya askere gitmesini istemedikleri adamlar medrese talebesi diye yutturmaya kalkarlarsa? Devlet buna da bir zm yolu arad ve buldu. Btn medrese talebeleri Badatta snavdan geirilecek, bylece ak koyun ile kara koyun belli olacakt. Lazn dedii gibi i inada binmiti. iiler Osmanl merkezinin sktrmalarndan kamaya alyorlard, Osmanl ynetimi de kaaklar tespit etmeye. Mctehidler emindi rencilerinin snav alnlarnn akyla vereceklerinden. Bu vesileyle devletle ilikiye girdiler: Arac rol oynayarak konumlarn salamlatrm oluyorlard. Snav geemeyenlerin askere alnmasna sra gelince isyanlar ba gsterdi Kerbela ve Necefte. Seyyid Alinin araya girmesiyle isyanclarn kabahatlerinden dolay zr dileyip aflarn istediklerini biliyoruz. Nitekim ngiliz gazeteci Geary, bundan sonra mctehid ve dier kymetli ricalin dzeni salamakta Trklerin eylemlerini tamamen onayladklarn syler. te Sultan II. Abdlhamidin iktidar byle bir miras devralr Irakta. Onun dneminde Osmanllar ile ii ulema arasndaki ilikiler nemli deiimler geirecektir. slamiyeti

imparatorluun ideolojik imentosu olarak gren Abdlhamid, ii-Snni ayrlnn, hatta atmasnn hayrmza olmadna ve dmanlarmzn ekmeine ya srmekten baka bir ie yaramayacana inanmaktadr. Bu yzden iileri Osmanlnn bu birletirici misyonuna dahil etmeyi amalar. Onlara iyiliksever ve inanlarna sayg duyan bir Sultan olduunu hatrlatmak ihtiyacn duyar. Bunun nianesi olarak da Abdlazizin yapmn balatt Hz. Alinin trbesine eklenecek altn yaldz kapl iki minarenin inasn tamamlattrr. Ulema-Osmanl Devleti ilikileri asndan en nemlisi de, Irakl Ayetullahlarn Abdlhamidin slam Birlii siyasetini desteklemeye balamalardr. Ayetullahlar ayn zamanda Abdlhamidin bu defa randaki lml Ayetullahlarla girdii diyalogu ve yaknlamay da desteklemeye balamlardr. Abdlhamidin Irak ve ran politikas, hele Snni-ii bar zerindeki hassasiyeti ve yaknlatrma abalar yeterince anlatlm, dolaysyla anlalm deildir. Gkhan etinsayann The Caliph and The Mujtahids adl makalesinde verilen bilgilere gre, Abdlhamidi destekleyen baz ii Ayetullahlar vardr ve ran ahna dinine, inancna saygl bir hkmdar modeli olarak onu gstermekte, ksacas Abdlhamid gibi olmasn istemektedirler ondan. O yllarda stanbulda bulunan muhalif ii mctehid Mirza eyh Hasan Reis ile ie balanr. Onun da dostlar olan Yusuf Rza Paa ile tarihi-lim Ahmed Cevdet Paa ii-Snni yaknlamasnn nasl olacana dair risaleler ve raporlar kaleme alp Sultana sundular. Cevdet Paaya gre, dvel-i nasarann tagallb ve tahakkmlerine kar iiler ile Snniler arasnda ittifak ve ittihad, yani g birlii yapmak ve birlemek gerekiyordu. Yusuf Rza Paaya gre ise Abdlhamid hem hkmdar, hem de halife olduu iin sadece dnyevi bir iktidara sahip bulunan ran ahnn zerinde bir etki ve yetkiyi haizdi, bu yzden de iiSnni yaknlamasn ve birlemesini salayacak tek kiiydi. Bu birlemenin altyapsn oluturmak iin randa byk hrete sahip olan Cemaleddin Afganden yararlanan Abdlhamid, onun stanbulda bulunan ii mctehidlerden oluan bir cemiyet kurup randaki Ayetullahlara birleme mesaj tayan mektuplar gndermesini ve gayet olumlu ve scak mesajlar almasn sevinle karlar. slam dnyasnn bu byk atla almakta mdr ne? Ne var ki, Osmanl Sultannn i ilerine karmakta bulunmas ve Ayetullahlar aleyhine kkrtmas haberleri zerine ran ah kar ataa geer ve Ermeni kozunu oynar. Abdlhamide bask yaparak i ilerine karmaya devam ederse Ermeni etelerini barndracan ve destekleyeceini bildirir. Nicedir Avrupann zerine geldii bu meselede bir de randan darbe yememek iin byk bir frsat olan ii-Snni ittifaknda frene baslr ve stanbuldaki muhalif ranl mctehidler Trabzona srlr. Denildiine gre Afganinin Abdlhamidin gznden dmesinin bir sebebi de bu baskdr.

BAV KURDAN: ABDLHAMD URUNA AYAKLANAN KRTLER Tarih biraz zalim midir ne? Dikiz aynasnda srekli; ayrlmyor peimizden. Hayalet gibi takipte Son kitabm Geri Gel Ey Osmanlda da filozof Derridaya atfla belirttim: Usulne uygun olarak defnedilmeyen llerin ruhlar nasl straptan kavrulur ve yaknlarna musallat olursa, Osmanlnn mezar zerinden yol geirmekle de onun hakkndan gelemeyeceimizi grelim ve Osmanly gerekten ait olduu yere, iimize gmelim. Onun ruhuyla baralm. Atatrkn okul arkada Ali Fuat Cebesoy, Frederick P. Latimerin kendisiyle yapt konumada, Atatrk zamannda yazlan tarih kitaplarnda Osmanlnn ok az ve kronolojik olarak yer almasn yle aklam: Atatrk kasten unutturmak istedi eski cehalet ve taassubu... Osmanl ananesini takip etseydik biz imkn yok inklp yapamazdk. O saken mekteplerde okunan Osmanl tarihi mmkn olduu kadar ksa, kronolojik bir tarihti. Etileri, Smerleri Osmanlnn yerine doldurdu inklplar yerletirsin diye. Ne yapt yapt Osmanly durdurdu ve yeniyi kurdu. (Askeri ve Siyasi Belgeler, Temel Yay., 2005, s. 254) Bu arpc ifadeler, tarihi Toynbeenin Osmanl medeniyetinin km deil, durdurulmu bir medeniyet olduu tezini kuvvetlendiriyor. Evet, durdurulmu ya da henz ruhunu teslim etmeden topraa verilmi bir medeniyet. Bugn hemen her admda karmza kmas, hortlamas bundan deil mi? te Kuzey Irak te adna ister Gneydou Sorunu, ister Terr Sorunu isterse Krt Sorunu diyelim, kekeme dilimizin almaya balad, kllerinden syrlan bir baka gerekle daha yzleiyoruz. Tarih, kendisini unutanlar asla affetmiyor nk. Bugn bir pencere daha aalm o unutulmu yzmze ve ilgin bir Krt isyanyla yzleelim. Yalnz bu isyan biraz farkl ve ibretlerle dolu. Sultan II. Abdlhamidin sfatlarn biliyorsunuz. Ermeniler Kzl Sultan dediler ona, Nihal Atsz Gk Hakan dedi, Necip Fazl ise Ulu Hakan. Gaddar diyenler de oldu, Sivas yresinden derlenen bir trkde olduu gibi asker ldren deil, asker yaatan sultan diyenler de. Ancak az bilinen bir gerek, Krtler tarafndan da sahiplenilmesi bir yana, Krtlerin Babas olarak ba tac edilmesi. O, Bav Kurdan olarak anlrd Krt airetleri arasnda. Wadie Jwaidehin Krt Milliyetiliinin Tarihi balkl doktora tezinden rendiimize gre, daha Merutiyet ilan edilir edilmez Sleymaniyeli eyh Said Berzenci (bildiimiz eyh Said ile alakas yok elbette) Abdlhamidi destekleyen ve Jn Trklere aka meydan okuyan bir isyann bayran ekmiti. Meclise kar Padiah destekleyen bu isyan bir sre sonra bastrld, eyh Said Musulda gzaltna alnd ve bir yl sonra kan Krt kart bir ayaklanma srasnda evinin nnde ldrld. Ancak bundan sonra blge, uzun sre dinmeyecek bir anarinin iine srklendi (olu eyh Mahmud ise Mondrostan sonra ngilizlere isyan edecekti). Ancak asl zerinde durulmas gereken bir isyan vardr ki, tahtndan indirilen Abdlhamidin intikamn almak iin balatlmtr. 24 Temmuz 1908 tarihli Jn Trk ihtilalinin ardndan yeri rejimi, Merutiyeti tanmadn ilan Mill Konfederasyonu reisi ve Abdlhamidin en gvendii Hamidiye alaylarnn komutanlarndan brahim Paa ayakland ve bamszln ilan etti. Nisan 1909da tahtndan indirilen Abdlhamidi desteklemek amacyla 1.500 silahl adamyla ama yrd. O srada Selanikte Alatini Kknde dnyadan tecrit edilmi bulunan Sultan Abdlhamidin olanlardan haberi yoktur elbette ama amda bir Krt subay, onun adna ehri igal ediyor ve Suriyelileri Jn Trklere kar Abdlhamid bayra etrafnda yeniden birlemeye aryordu. Ne var ki, Jn Trklerin gnderdii kuvvetler karsnda yenilgiye urayan brahim Paa kuvvetleri, Urfa ve Rakka arasndaki Abdlaziz Da civarna ekilecek ve oradan airetin merkezi olan Viranehire dnerken, kendisini yakalamak iin grevlendirilen amar airetiyle girdii bir arpmada ldrlecekti.

Martin van Bruinessenin Aa, eyh, Devlet adl almasnda da ksa bir bilgi bulabileceiniz bu ilgin isyan zerinde tarihilerimiz nedense yeterince durmu deildir. Ancak baarsz da olsa bu iki isyan giriimi, Sultan Abdlhamidin Krtlerin dnyalarnda igal ettii yerin ve uyandrd bilincin derinliini gstermesi bakmndan dikkate deer gstergelerdir. Burada baz tarihilerin Abdlhamidin Hamidiye Alaylar ile Krt milliyetilii tarihinde bir fetret dnemi, bir geri adm, bir boluk meydana getirdii yolundaki tezlerine kar Robert Olsonun tespitini aktarmak istiyorum. Olsona gre, tam tersine, Hamidiye dnemi Snni Krtler arasnda dayanma duygularna katkda bulunmu ve pek ok Krt gencine nderlik frsatlar sunmutur. Dahas, Hamidiye Alaylar, pek ok Krte askeri teknoloji ile donanm bilgisi ve bunlar kullanabilmek kabiliyeti salamtr. Bu satrlar ona neden Krtlerin Babas denildiini yeterince gsteriyor olmaldr. Ancak en ziyade konuma hakk kendisinin deil midir? yleyse Abdlhamid konusun, biz dinleyelim: Rusya ile harp vukuunda, disiplinli bir ekilde yetitirilen bu Krt alaylar, bize ok byk hizmetlerde bulunabilirler. Ayrca orduda renecekleri itaat fikri, kendileri iin de faydal olacaktr... Krt aalarnn bazlarnn ocuklarn, stanbula getirip memuriyete yerletirdiim iin tenkit edildiimi biliyorum. Senelerdir Hristiyan Ermeniler nazr [bakan] mevkilerini igal etmilerdir. Bundan sonra da kendi dinimizden olan Krtleri kendimize yaklatrmakta ne gibi bir zarar olabilir? (Siyasi Hatratm, s. 52.)

YURDU DEMR ALARLA RME PROJES ABDLHAMDNDR Hep diyordum da inanmyorlard: Abdlhamid bilmecesi adm adm zlyor. Franois Georgeonun Abdlhamidi anlamak bugnk Trkiyeyi anlamak olacaktr. szndeki isabeti, demiryollarmzn tarihinden de rahatlkla grmek mmkn. Mesela II. Abdlhamid neden denizcilie deil de demiryolculua nem vermiti? diye sormuyoruz da, Abdlhamid denizcilie neden dmand? sorusunun zerine sinekler gibi yoruz. Gzlerimizdeki by ylesine kaln bir perde oluturmu ki, bunun stratejik bir ncelik sorunu olduunu, Abdlhamidin, amcas Abdlaziz gibi 15-20 yl sonra tonla para aktmaynca skartaya kacak dev gemiler yaptrmak yerine, lkenin bekas sorununu demiryollarnda grdn, yani meseleyi daha uzun vadeli deerlendirdiini nedense gremiyoruz.

1912 ylnda yaymlanan Erkn- Harbiye kaymakamlarndan, yani Genelkurmaydaki yarbaylardan M. Sreyya Bey bunu doru soruyu sormu oysa. Donanma m? imendifer mi? adl kitabnda, savunma iin elimizdeki mali kaynak snrl, diyor. Bu snrl kayna her yere birden yetitiremeyeceimiz iin en ncelikli olarak nereye aktaracamz iyi dnp tanmamz gerekir. Yarbay M. Sreyya Beyin kitabnn, Enver Paann iktidara el koyduu 1912 ylnda yaynlandn da unutmayn. Yani ttihatlarn Abdlhamid aleyhine beyin ykama kampanyalarnn dorukta olduu bir zamanda Genelkurmaydan bir subay kp Abdlhamidin demiryolu zerine kurulu savunma projesinin hakll zerine rahata kalem oynatabiliyor. Tezi u: Biz Abdlhamidin denizcilii ihmal ettiine inandmz iin saf saf yeni bir donanma oluturmaya giritik. yi de, onca gayrete ramen 800 bin lira yardm toplanabildi. Oysa bu parayla yarm dretnot bile almak kabil deildir. Hadi bir iki dretnot aldk diyelim, imdiki Bahriye btesiyle onlar ylda bir defa bile boyatamayz! Manevra ve talim masraflarn ise aklnzdan dahi geirmeyin. Oysa ayn parayla hi deilse birka yz kilometrelik bir hat ina edebilirdik ve bu hat ufak tefek masraflarla ilanihaye elimizde kalrd.

yleyse, diyor Sreyya Bey, bize en gerekli olan ulam arac tren mi, gemi mi? Kendisi lkenin geleceini demiryollarnda gryor ve Abdlhamidin adn anmadan anabilmesi de pek mmkn deildi zaten onun tercihinde hakl olduunu savunuyor. Nitekim Sreyya Bey, yine adn vermeden Abdlhamidin denizcilie deil de, demiryoluna arlk vermesindeki srr da aklyor: Anadoluda Suriye, Irak ve Krdistanda ina edilecek imendifer hatlarnn evvela X darb [arp] iareti tekil etmeleri taraftarym. Bu darb iaretinin bir ucuna stanbul, mukabil ucuna Badat, dier ucuna Erzincan, mukabiline de am diye vaziyet-i coraflerine [corafi konumlarna] gre yaznz. u vecihle bir ana hatt ina edilse Krdistan, Irak, Suriye, Anadolu hep birbirine balanm olmaz m? Birisine olacak sevkiyatta dier ktadan asker sevki pek kolaylamayacak mdr? Medineden Sanaya [Yemen], Suriyeden Msra acaba imendifer hatlar ina edilemez mi? Hicaz imendifer hattna vaktiyle herkes glyordu. imdi varidat [gelir] bile temin etmeye balad. Hicaz Suriyeye balad... Acaba [elde edilen] hslatla hat Sanaya kadar temdid olunamaz [uzatlamaz] m? Bir ttihat subayn bu arpc tespit ve teklifleri, Osmanlnn da, Trkiyenin de ortak sorununu isabetle ortaya koyuyor. Velhasl, Abdlhamidin Osmanl yurdunu demir alarla rme projesi Atatrk dneminde ana yurdu, Anadoluyu drt yandan demir ember iine alma teebbsyle sahiplenilmitir. Yani Osmanl ve Cumhuriyet ynetimleri arasnda demiryolculuk bakmndan herhangi bir kesinti mevcut deildir. Hicaz Demiryolu gibi muhteem bir proje, yalnz raylarnn uzunluklar ve viyadkleriyle deil, organizasyonundaki baaryla da ele alnmal deil midir? Sadece Mslman parasyla, Mslman emeiyle ve Mslman beyniyle gerekletirilen bu proje, akland 1 Mays 1900 gn, Hartmannn ifadesiyle emperyalist dnyay, aknla drmt. Bu kutsal hat, modern dnyada Mslmanlarn lmediklerini, dimdik ayakta olduklarn haykracakt dosta dmana. Kald ki, imtiyaz Almanlara verilen Badat Demiryoluyla birlikte dnldnde Abdlhamidin projesinin kapsam berraklar. Badat Demiryolu projesinin ilk halinde hattn Ankara-Kayseri-Diyarbakr-Musul gzerghn izlemesi ngrlmt. Hatta Erzuruma kadar uzatlacak bir ara hattn Arpaay-Sarkam arasnda daha nce yaplm hatta balanmas ve bylece Kafkaslara da almas, te yandan rana balanacak olan bir baka hatla bu sefer de Hazar Denizinin tesine, yani Afganistana ve Hindistana eriilmesi planlanmt. Ancak hattn Erzurum ve Diyarbakra uzatlmasna Ruslar, ran ve Afganistana ulamasna ise ngilizler tehditle kar koydular. Bylece Badat Demiryolu Konya-AdanaHalep-Musul gzerghn izlemek zorunda kald. Ancak Ruslara kar da syleyecekleri vard Abdlhamidin. Hamleye kar hamle yapm ve gelin, Kuzey ve Dou Anadoluya yaplacak demiryolunun imtiyazlarn size vereyim, demiti. 1900 ylnda imzalanan Karadeniz Anlamasnn amac da buydu; ancak Ruslar yanamadlar buna. Yani kim yaparsa yapsn, yeter ki bu lkeye bir ivi aklsnd Abdlhamidin derdi. Prof. Jastrowun dedii gibi, Badat Demiryolu 20. yzyln hayaleti olmutu. lahi Profesr: Abdlhamidin kendisi hl Ortadounun zerinde gezinen bir hayalet deil mi?

ABDLHAMDN KURBAN VE KMR ORGANZASYONLARI Bu yln Kurban Bayramnda yaananlar, zannediyorum bir uyann afa olarak hatrlanacaktr. nce Gneydouda kesilen 60 bin kurbann tarif edilmez gzelliini yaadk. Binlerce insan, ancak bir seferberlik halinde grlebilecek bir intizamla kardelerinin yannda bayramlarn idrak ettiler. Sevindiler, sevindirdiler. Bu olumlu havaya devlet de uzak durmad. Babakan Erdoan 2007de ihtiya sahiplerine 5 milyon ton kmr datldn, valiler ve kaymakamlarn halka uzak durmamas gerektiinin zerine basarak kamuoyuna duyurdu. Yaplanlarn gelenekler icat etmek olduuna ve modern toplumlarn ancak bu tr gelenekleri yeniden ve yeniden reterek hayatiyetlerini koruduklarna inanyorum. Ancak gelenek icat etmek denilince sanyorum yakn tarihimizde Sultan II. Abdlhamidin eline su dklemez. Bugnk toplu snnet dnlerinden tutun da, Stteki Osmanl Devletinin kurulu enliklerine, stanbulun fethi kutlamalarndan sadaka-i seniyye uygulamalarna kadar uzanr onun mfik eli. Btn bunlarda gzetilen esas gaye, Osmanllar arasnda ortak bir kimliin olumasna yardmc olmak, devlet-toplum ilikilerini uyumlu ve birbirini btnleyen bir ilikiler btn olarak yaplandrmakt. Bu ve benzeri abalarn, Osmanlnn yeniden fethini veya bir i fethi amalad, giderek daha iyi anlalacaktr. Nitekim Boazii niversitesi retim yesi Nadir zbekin almalar, zellikle Osmanl mparatorluunda Sosyal Devlet adl kitab (letiim Yay. 2004), bize Abdlhamidin bu i fetih harekt hakknda doyurucu bilgiler vermekte, zellikle sosyal refah artrc yardmlar nasl yeni bir gelenek icat ederek rgtledii ve ayn zamanda halk da bu organizasyona nasl dhil ettiine ilikin yararl ipular sunmaktadr. Mesela u sadaka-i seniyye meselesini ele alalm. Elbette eskiden de padiahlar sadaka datrlard. Ancak Abdlhamidde karlatmz farkllk, bunun trensel bir havaya brndrlm olmas ve grnr klnmasdr. Onun dneminde kitle iletiim aralarnn da imknlarn kullanarak devletin, devletin ba olarak da padiahn her zaman halkn yannda olduu imaj zihinlere kaznmtr. Kitapta, her Cuma gn stanbulun bir baka semtinde Padiah adna yoksul ahaliye sadaka dattrlmas ve kurban kesilmesi uygulamas dikkat ekiyor. Yalnz bu semtlerin zellikle kenar ve fakir fukaras bol semtler olmasna zen gsterilirdi. Saraydan bir bendegn o semte gider, padiah adna kurban keser ve etlerini derviler ve medrese talebeleri de iinde olmak zere yoksul ahaliye datrd. Mesela 13 ubat 1899 tarihli Sabah gazetesin haberine gre sarayl bir komisyon Kthanenin yolunu tutmu, burada Abdlhamidin sadakas olan 300 liray halka datm, ardndan 18 adet kurban kesilmi ve etler kyn fakir ahalisine paylatrlm, sonra Alibeykye geilerek orada da padiahn gnderdii 100 lira sadaka olarak verilmitir. Ancak imdiki mantkla dnrsek, yalnzca Mslman ahaliye yardm datldn zannedebiliriz. Ancak yanlrz ki fena halde. Abdlhamidin Ermeni, Rum ve Musevi cemaatlerine ba ve yardmlar saymakla bitmez ama dilerseniz bir iki tanesini zikredelim. Mesela Abdlhamid pek ok vesileyle Ermeni cemaatinin nde gelenlerine atiyyeler (balar) vermekte ve bu hediyelerin sosyal yardm eklinde cemaatin yoksul kesimlerine ulatrlmasn salamaktayd. smi sonradan ili Etfal Hastanesi yaplm olan Hamidiye Etfal Hastanesinden Rum hastanesine her gn 75 okka has ekmek, 50 okka et; Yedikule Ermeni Hastanesine ise 600 okka ekmek, 150 okka et gittiini, ayrca her ay 12 bin kuru atiyye-i seniyye tahsis edildiini bilen ka kiidir acaba? Nadir zbek, Abdlhamid zerindeki kimi aibeleri teker teker kaldrd kitabnda tarafl tarihilerin onu btn gnll ve sivil faaliyetleri yasaklayan acmasz bir despot klnda sunmalarna da itiraz ederek, bunun tam tersinin geerli olduunu vurguluyor; zellikle sosyal yardm alannda sivil giriimlerin onun zamannda arttna ve kamusal alann geniletildiine dikkat ekiyor. Belki siyas amal derneklere snrlamalar getirilmitir ama sosyal

yardmlamay amalayan derneklere, ister Mslmanlarca, ister gayrimslimlerce kurulsun, pekl izin verilmitir. Bu sosyal yardm faaliyetlerinden birisi de yoksul halka yakacak yardm yaplmasdr. Ancak Abdlhamidin fark ve orijinallii, bu yardmlar sadece devlet hazinesinden veya belli fonlardan karlamasnda deil, ilk katky kendi cebinden koymak suretiyle halkla beraber organize etmesinde yatmaktadr. Mesela 1888 ylnda ine-i itiyye, yani klk yardm komisyonu oluturmu ve bastrlan 3 bin liralk yardm biletinden bin liralk ksmn kendi cebinden satn alarak kampanyay balatmtr. Bundan 6 yl nceki kta ise padiahn emrindeki fonlar yneten Hazine-i Hassa Nezaretinin 500 ton kmr satn alp padiah adna stanbul halkna dattn reniyoruz. zetle, k aylar yaklat m, Abdlhamid gerekli emirleri gndererek muhtarlardan her mahallenin yoksullarn, kimsesizlerini ve yetimlerini tespit ettirir ve onlara para ve yakacak yardm yaptrrd. Bu arada baz tek tek isteklere de imknlar nispetinde cevap verildii gzden kamyor. Bir dilekeden, 7-8 yalarndaki bir kz ocuunun yakaland mafsal hastalndan dolay takma bacaa ihtiyac olduu renilmi ve padiah iradesiyle takma bir bacak yaptrlp kendisine teslim edilmitir. Yine 12 yldr yataa mahkm bulunan Bahauddin ve annesine sadaka-i fukara tertibinden deme yapldn biliyoruz. Lakin asl ac olan nokta nedir, bilir misiniz? Sosyal yardmlamay ve btnlemeyi salayan bu gelenee Merutiyetten sonra son verilmi, bununla da yetinilmeyip Abdlhamidin kurmu olduu hayr kurumlarnn neredeyse tamam tasfiye edilmitir. Madur duruma den Kosova gmeni Fehimin fakr- u zarurete dtn bildiren ackl dilekesi binlerce rnekten sadece biridir. Austos 1908den Aralk 2007ye tam 99 yllk karanlk bir koridordan geerek geldik dostlar. Kolay olmad bu bayram.

ABDLHAMD, MUSTAFA KEMAL HAPSE ATTIRMITI Abdlhamid devrinin her 24 saati bin muammayla doludur. 1930larda sk bir Abdlhamid dman iken 1960larda tam tersine koyu bir Abdlhamid hayran olarak karmza kan yazar Nizamettin Nazif Tepedelenliolunun bu cmlesi beni ok dndrmtr. Her 24 saatine bin bir muammay doldurmu bu karmak iktidar dneminin kvrmlar arasnda saklanm nice olay ve ehrenin gerek yz, ar ar aydnlanmakta. Anlatacam olay da, bizzat Mustafa Kemal tarafndan en az iki defa dillendirildii halde, Atatrkn resmi biyografilerinde ya geitirilmi yahut da yazld halde dikiz aynamza bir trl girememitir. Bugn vefatnn 90. ylnda Sultan II. Abdlhamidi rahmetle anarken, onun muammalarndan birini daha byte altna alyoruz. 21 Ekim 1904te, 24 yanda Harp Akademisinden kurmay yzba olarak mezun olan Mustafa Kemal, birka ay kadar tayinini bekleyecekti. Bir sre snf arkada Ali Cebesoylarn Kuzguncuktaki yalsnda misafir kalm, daha sonra yine tayin bekleyen birka arkadayla birlikte Beyazt-Gedikpaa civarnda bir Ermeninin apartman dairesini kiralamlard. Burada toplanp memleket sorunlarn grrken, kurtulu iin Merutiyet ynetiminin geri getirilmesinin art olduu, bunun iin de ordunun Saray sktrmas gerektii zerinde gr birliine varmlard. Bu amala her biri atanacaklar yerlerde birer rgt kuracak, sonra da ubeleri birletirip hkmet zerinde bask kuracaklard. Ne var ki, Abdlhamidin mehur hafiye rgtnn ilerine szacan hesaplayamayacak kadar toydular o srada. Toplantlar olanca hzyla srerken gnn birinde subayken ordudan atlm Fethi Bey adl birisini aralarna almak gafletinde bulunurlar. Balangta rgt adna epeyce yararllklar grlen Fethi Bey, gnn birinde kendilerine yeni bir arkadan daha katlmak istediini bildirir. nce sz edilen arkada grmeleri gerektiini sylerler ve Galata Kprs civarnda bir kahvede bulumaya karar verirler. Ancak gelmesi beklenen yeni arkada, Abdlhamidin has adamlarndan Zlfl smail Paann yaverinden bakas deildir ve yannda bir sr jandarma da getirmitir! Meer acyarak yanlarna aldklar Fethi Bey, bir hafiye ve konutuklar her eyi gn gnne Abdlhamide bildirmekte deil miymi? te bu basknla Mustafa Kemal, Ali Fuat ve Fethi Okyar da aralarnda olmak zere gizli rgtn btn elemanlar jandarmalar tarafndan yakalanarak hapse atlr. Bundan sonras daha da ilgintir. nk Yzba Mustafa Kemal, Abdlhamidin yaad Yldz Saraynn mabeyn dairesine gtrlp gizli rgt kurmak, bu amala para toplamak, gazete karmak ve toplantlar yapmaktan sorguya ekilmitir. Kendisi hatralarnda aylarca hapiste kaldn sylese de, tutukluluunun en fazla iki ay srdn biliyoruz. (Mezuniyeti 21 Ekimde, ama tayini ise 11 Ocaktadr.) Asl pheyi davet eden nokta, bir Ermeninin evinde kalmalar ve Jn Trklerin yasak yaynlarn takip etmeleriydi. O gnlerde Ermenilerin Sultana bir suikast dzenleyeceklerine dair haberler alnyordu; Saraya, Ramazann 15inde Hrka-i erifi ziyaret edecek olan Abdlhamide bombal bir saldr dzenlenecei ihbar yaplmt. Padiah, Beyazt civarndan arabayla geecekti ve onlarn bu gzerghta bir ev tutmu olmalar pheyi daha da artrmaktayd. Nitekim bu ihbar, 6 ay kadar sonra, Mustafa Kemal ve arkadalar aklanp ama gnderildikten sonra Ermeni terristlerin elinde gerek adresini bulacakt (21 Temmuz 1905, Bomba Olay). Yldz Saray Mabeyn Dairesindeki sorgulama srasnda bizzat Abdlhamidin sorgu odasna kadar geldii ve grnmeyen bir yerde Mustafa Kemalin cevaplarn dinledii rivayeti, ta 1931 ylnda liseler iin hazrlanan Tarih kitabndan beri dillerdedir ama Atatrkn kendisi bize bundan hi bahsetmemitir. Annesi Zbeyde Hanmn mezar banda Ocak 1923te yapt konumada, unlar sylediini biliyoruz:

Hayata ilk hatveyi [adm] atyordum. Fakat bu hatve hayata deil, zindana tesadf etti. Hakikaten bir gn beni aldlar ve idare-i mstebidenin [istibdat ynetiminin] zindanna koydular. Orada aylarca kaldm. Validem bundan ancak mahpesten ktktan sonra haberdar olabildi. Ve derhal beni grmeye itap etti [kotu]. stanbula geldi. Fakat orada kendisiyle ancak be gn grmek nasip oldu. nk tekrar idare-i mstebidenin hafiyeleri, casuslar, celltlar ikametghmz sarm ve beni alp gtrmlerdi. Validem alayarak arkadan beni takip ediyordu. Beni menfama gtrecek olan vapura bindirilirken benimle grmekten men edilen validem gzyalaryla Sirkeci rhtmnda elemler ve kederler iinde terk edilmi bulunuyordu. Annesinin alamaktan gzlerinin zayfladn syleyen gen Mustafa Kemal, yine de ucuz kurtulmu saylrd. Eer Serasker Rza Paa araya girip de Sultan, onlarn genliklerine uyup bir hata ilediklerine ikna etmemi olsayd, rejimi deitirmek iin gizli rgt kurmaktan tutuklanmalar ve askerlikten atlmalar iten bile deildi. Velhasl, yldzn parlad anlardan birindeydi. Gnn birinde bugnk stanbul niversitesi merkez binasnda smail Hakk Paa, Padiahn kararn kendisine yle bildirecekti: imdiye kadar byk yeteneklere sahip olduunu gsterdin Ama te yandan, kendinin ve niformann erefini lekelemi durumdasn Siyasete ve Padiahnza kar vatan hainlerinin ykc propagandasna kartn. Arkadalarn da ayn eyi yapmalar iin tevik ettin. Buna ramen Efendimiz merhamet gstermeye karar verdi ve seni affetti. Yalnz tayin beklediin Edirne ve Makedonyaya deil, ama gnderileceksin. Mustafa Kemalin ok yllar sonra, Abdlhamidin Kurtlarla Dans adl kitabma da aldm Abdlhamid ynetiminin her eye ramen hogrl olduu yolundaki szlerinin kayna bu af olay olsa gerek. Atatrk bu sz syledii srada, zmir suikast teebbsnden sonra en yakn silah arkadalarnn idamla yarglandn m hatrlamt dersiniz?

YAASIN, ABDLHAMD ARAFI YASAKLATMI! Okurlarm sk sk neden bir Osmanl tarihi yazmadm sorarlar. imden eytan kovalamaktan salavat getirmeye vakit kalmyor ki! demek geiyordu ya, bir trl diyemiyordum. Lakin bugn diyeceim, nk gerek gazetelerde, gerekse internette tarih yazar olarak ortaya kanlar ya sade suya tirit bilgilerle idare ediyorlar veya olaylar dpedz kendilerine yontuyorlar. Bunun son rnei, trban tartmasnn yeniden alevlenmesiyle baz kelerden ban uzatan Sultan II. Abdlhamidin araf yasaklama emrinin dile dmesi oldu. Kimler yazd. Bakalm. 1) Murat Bardak, haberturk.comda kan yazsnda (8 ubat 2008) dindarlyla mehur Abdlhamidin terr korkusundan stanbul kadnlarnn araf giymelerini yasakladn, dahas arafn slam kurallara uymadn sylediini ileri srm ve yle devam etmi: Sultan Abdlhamid, 1892nin 2 Nisan gn, le namazndan sonra Tevikiyedeki Silhhane binasn ziyaret etmi ve Yldz Sarayna dnerken yolda bir grup arafl ve peeli kadnla karlamt. Kadnlarn yzlerinin tamamen rtl olmas hkmdarn dillere destan vesvesesini artrm, Ya canma kastetmek niyetinde olan erkekler de byle arafa brnerek bana saldrmaya kalkarlarsa halim nice olur? diye dnm ve hemen o gn, kadnlarn araf giymelerini yasak etmiti. Poplerletireyim derken clkn karmak diye buna denir. Kadnlarn yzleri kapal olunca padiah korkmu ve araf yasaklatm! yi de araf yasaklannca ne giymi stanbullu kadnlar? Tayyr olmasn sakn? 2) Avni zgrel, Radikalde (10 ubat) Abdlhamide Tevikiye Camiinde cuma namaz bile kldryor ki asla sz konusu deil (Allahtan Bardak gibi le namazn kldrmyor). zgrel olay u klkta sunmu: Saraya dn yolunda irkin biimde belleri bal siyah araflara brnm, yzlerini peeyle rtm kadnlar gren padiahn mabeyn grevlisine, Bunlarn hali nedir? Yal Hristiyan kadnlara benzemiler... Sanki bcek srs dedii sylenir... 1892 yaznda yaymlanan ferman Burada keselim. Bcek srs ha, pes vallahi! stelik mevsim yaz deil, bahard, Nisann 1iydi (Bardaknn zannettii gibi 2si de deildi). Hele yaznn son cmlesini, eminim Bardak bile yazmaya kadir olamazd. Herhangi bir kaynak belirtilmeden araf yasaklannca, polislerin ellerine makas Kalpaklarba, ehzadeba, Kpr gibi stanbulun kritik noktalarnda bekleyip arafl gezen kadnlarn eteklerini kestikleri biliniyor szlerini okuduumda el-insaf dedim iimden, tarihimiz kimlere emanet? 3) Osman zsoy ise 27 ubat gn haber7.com sitesinde ayn belgeye atfta bulunarak bunun eyhlislamln bir fetvas olduunu sylyor ki, birazdan greceiniz gibi hibir alakas yoktur. imdi geldik meselenin bam teline. Sizi bir miktar zorlayacam ama belgenin, yorumcularn ellerinde nasl klktan kla girdiini grebilmeniz iin diinizi skn, derim. stelik sizin iin metni biraz sadeletirdim. Belge ilk defa burada zet deil, tam metin olarak yaynlanyor. Baktip Sreyya Beyin sultann azndan kaleme ald belge konuuyor: Padiah hazretlerinin, bugn yce cuma selaml trenini mteakip Tevikiyede bulunan devlet silahhanesini yksek terifleri gerekletikten sonra saraya dnerken getii yol zerinde acayip bir tarzda bellerinden bal siyah araflara brnm ve yzlerini dahi siyah renkte ve gayet ince peelerle rtm baz kadnlar gzne ilimi, bunlarn neredeyse plak denilecek derecede ak sak bulunmalarna ve adeta matem elbisesi giyinmi Hristiyan kadnlarna benzemi olmalarna bakarak birdenbire Mslman olup olmadklarnda tereddde dmtr. Delil ve aklama gerektirmez bir husustur ki, Yce slam Devletinin (Allah onu kyamete kadar yaatsn) kvam ve bekasnn ve evket ve ykseliinin art, devlet kurumunun fertlerini oluturan btn erkek ve kadn Mslmanlarn hal, durum ve hareketlerinde eriatn faydal ve kurtarc hkmlerine eksiksiz bir ihtimamla uymalarna

baldr. Aksi hal, Allah korusun, gerek mmetin fertleri, gerekse devletin esas iin madd ve manev adan sonsuz zararlar verecektir. Bu yzden Mslman kadnlarn Allahn emirleri arasnda bulunan tesettr ve hicaba girmenin gzel adabna dikkat ve zen gstermeleri gerektiine dair beyan ve delil getirmek gereksizdir. bu araflar ise Mslman kadnlarca tesettr emrine asla uygun ve msait olmad gibi, [kt] bir maksatla uraya buraya girmek iin baz mnasebetsiz erkekler tarafndan dahi bir yerde fesat ve melanet [aleti] olarak kullanlmaktadr. Hatta geenlerde bir erkek bu ekilde arafa brnerek kadn kyafetinde silahl olarak bir eve girmi ve evdeki kadnn zerine hcum edip ald eyay pencereden arkadana atarak savumutur. Din adan ve toplumun iyilii iin ak olan ok saydaki zarar ve sakncaya dayanarak bu konuda gereken kiilere yumuaka ve mnasip bir slupla anlatlmak ve gerekli nasihatler verilmek suretiyle kadnlarca araf giyilmesinin yasaklanmas [veya engellenmesi] iin sebeplerin temini padiahn emir ve ferman gereidir. O konuda emir ve ferman, emir sahibinindir. Metnin nefaseti ve slubunun yumuakl bir yana, bir eliki gzleri yakmakta deil midir? Abdlhamid, hem arafn yasaklanmasn emrediyor (gya), hem de onun Mslman kadnlarn tesettrne uygun olmadn sylyor, yani araf ak sak ve neredeyse plak buluyor! Hem eriata uymann nem ve gereinden bahseden, hem de arafn din adan sakncal olduunu syleyen bir metin sizce gerekte ne demek istemi olabilir? te popler tarihinin anlamak istemedii, daha dorusu anlamaya g yetiremedii iin zellikle dzletirip arptt yaln gerek, bu sorunun ucundadr ve ancak tarihin katmanlar arasnda klacak zahmetli bir yolculukta aacaktr peesini.

ABDLHAMDN YATAK ODASI Millet seni azletmitir! Yldz Saray Kk Mabeyn Dairesinin beyaz yalboya kaps nnde Esad Toptan Paann Arnavut lehesiyle nlatt bu kelimeler, 8-10 saniye sren bir sessizlik darbesiyle kesilmiti. Artk gzler konuuyordu. Abdlhamid, yalnz konuan ahsa deil, Bahriye Feriki Arif Hikmet Paaya, Ermeni Aram Efendiye, Yahudi Emanuel Karassoya da bakm ve gayet metin bir eda ile Hal etti demek istediniz herhalde. Pekala gsterilen sebep ne? diye eklemiti. Bunun zerine Arif Hikmet Paann tahttan indirme fetvasn ap okuduu grld. Ne samalklar saylmyordu ki? Din kitaplar yasaklatp yaktrdndan tutun da genleri ldrttne kadar ynla zrva. Peki, iddialar bu kadar kesin delillere dayanyor idiyse hkm neden mulk brakmlar ve azlarnda gevelemilerdi? nk eyhlislam Ziyaeddin Efendi bu iddialarn hukuken ispatlanamayacan biliyor ve fetva vermeye yanamyordu. Ancak bu ekilde her anlama ekilecek bir fetvay verebilir ve ttihatlarn ellerinden yakay kurtarabilirdi. Abdlhamid, fetvada hal iin kesin bir karar olmadn, bu karar hangi makamn verdiini renmek istedi. Meclis-i Mill denildi. Gya milletin meclisinde alnmt karar ama kimsenin aleyhte konuulmasna frsat braklmad gibi, kabul oyu iin elini kaldrmayan birka kii olduu grlnce Talat Paa o mehur sert bakyla onlar ikna edivermiti. Yalnz bir tek itiraz sesi duyulmutu. Uzun beyaz sakal titreye titreye ve nemli gzlerini etrafta gezdirerek Yazktr, gnahtr diye sylenen bu kii, ayan azasndan Yorgiadis Efendidir. Tabii etraftan Alak, hain, mrteci! naralar ykselmekte gecikmeyecektir. Abdlhamidin azndan 33 sene millet ve devletim iin, memleketimin selameti iin altm. Hkimim Allah ve beni muhakeme edecek de Resulullahtr. Bu memleketi nasl buldumsa ylece teslim ediyorum. Hi kimseye bir kar toprak vermedim. Ne are ki, dmanlarm btn hizmetime kara bir araf ekmek istediler ve muvaffak da oldular. szleri dkld Kk Mabeyne. Abdlhamidin en zoruna giden ey de, halifeye din fetvay tebli edecek heyete bir Ermeni ile bir Yahudinin dhil edilmi olmasyd. Esad Paa, sonradan Balkan Savanda ttihatlara ihanet edecek, anl anl Mason stad Emanuel Karasso ise ty bitmemi yetimlerin hakkn yiyerek, girdii ihalelerden kazand deve yk parayla sava sonunda talyaya svacaktr. Tekilat- Mahsusann kurucularndan Albay Hsamettin Ertrkn ki Devrin Perde Arkas (1964) adl hatralarnda Abdlhamidin 1909 ylnda Selanik srgnnde Debreli Znnn adl bir dostuna yle dediini aktarmaktadr: Greceksiniz yzbam! ttihatlar Turanclk gayretiyle hem Rusya, hem de ngiltere ile bir savaa girerlerse Allah gstermesin Osmanlnn paralandna ahit olacaz. naallah byle bir g gsterisine girmezler. Ertrk, sonraki olaylara baknca 1909da bu konumay yapan Abdlhamide, uzaklar gren bir hkmdar demeyip ne diyeceiz? diye soruyor hakl olarak. Cevabmz yok. Var aslnda ama nerede? Yldz Yamasna uzanalm ve oradan bir ibret kvlcm aktrmaya alalm. Tam bir Han- Yamadr yaanan. (Tabirin nereden geldiini biliyorsunuz deil mi? Eskiden zengin aalar ylda bir gn aileleriyle birlikte evlerini terk eder ve hanelerini yamaya aarlarm. O gn halk eve hcum eder, ineden iplie ne bulursa alrm. Fikret de nl Han- Yama iirini bu olay zerine yazmtr.) O gn saraydan kim ne bulursa alm, hatta Abdlhamidin kt gnler iin havuzun altna yaptrd gizli hazinenin kaps krlarak iine girilmi ve o muazzam servet, Meclise dahi haber verilmeden birilerince i edilmiti. Yeni bir a atklarn syleyen ttihatlarn bu adi yamadan ne kadar para gtrdkleri hibir zaman belirlenemedi. Tekilat- Mahsusac Hsamettin Ertrk, fakat der, bu servet onlara da yar olmad. Parlayan ocak snd, hepsi il

yavrusu gibi daldlar. Kimisi uzak diyarlarda Ermeni kurunlaryla, kimisi yurdun iinde kartklar zmir suikast mahkemesi sonunda daraacnda can verdiler. Szde binlerce insann katili Kzl Sultann sarayndaki hazineleri yamaya dalanlarn aklna neden sonra bir saym yaptrmak geldi ve bu greve romanc Halit Ziya Uaklgilin de iinde bulunduu bir heyeti memur ettiler. te o kan dkmekten zevk alan ve keyf iinde yaad sylenen sultann saraynda grlen ibretlik manzara. Halit Ziya, anlatyor. t karmadan dinliyoruz: lk armak ilk admda balad diyorum. Daire-i hususiye bu mu idi? Btn Abdlhamid siyasetinin mihveri u bask tavanl lo keciklerden ve onun ii tklm tklm kt desteleriyle dolu dolaplarndan ibaret miydi? Methalden sonra hemen ilk karanlk odada bir divan gsterdiler. Bu, Abdlhamidin istirahat yeriydi. Belki de yata Zaten daire-i hususiyede en basit eklinde bile bir yatak odas grmedik. Bir kenarda iinde yumurta yenmi sahan ile bir tepsi, gene onun hususi elence yerini tekil eden marangozhaneyi grdkten sonra kk mabeyn namiyle anlan daireye getik. Sarayn en yaknnda bulunmu tanklardan Salih Mnir [orlu] Paann kardei Mnir Sirer, 1955te Resimli Tarih Mecmuasna yazd bir yazda Halit Ziyann grd yata bizim iin tabir caizse biraz daha zumluyor. imizi cz ettiren o ses: Fakat tuhaf u ki, Abdlhamidin yatt odadaki karyola, en adi hastanelerde kullanlan cinsindendi. Sarayda binlerce kadnla beraber zevk, sefahat ve atafat iinde yaad zannedilen Abdlhamidin yatak odasn bir trl bulamayan acar heyet arm ve en sonunda bulduklar yatan da en adi hastanelerde kullanlan karyolalardan biri olduunu grnce tam anlamyla oke olmulard. te hadise budur sevgili dostlar. Abdlhamidin bykl nerede yatyor? diye soranlara, baka bir eyi deil, saraydaki o yumurta sahan ile o adi hastane karyolasn gsteriyorum.

DEVRLMESEYD BALKAN TTFAKINI ABDLHAMD KURACAKTI Getiimiz haftaya damgasn vuran gelime, Kafkaslardan geldi. Grcistann Gney Osetyaya hcumu ve Ruslarn karlk vermesi, New Yorktan Parise, oradan Moskova ve Ankaraya kadar bakentleri yaz uykusundan uyandrd. Tam bu srada Erdal afakn Trkiye ne yapabilir? (Sabah, 10 Austos 2008) balkl ke yazsna rastladk. Yazda, zamann Cumhurbakan Sleyman Demirelin, 1999da stanbulda dzenlenen AGT zirvesinde syledikleri gndeme tanyor ve Demirelin uluslararas rgtlerin temsilcilerine bir arda bulunduu dillendiriliyordu: Gelin, Kafkaslar iin stikrar Pakt kuralm. afak, yazsnn sonunda bu ary bugnk siyasetilerimize hatrlatyor ve Trkiye nclnde uluslararas bir Kafkas konferans dzenlenmesi teklifinde bulunuyordu. afakn arsnn yanks abuk geldi. Babakan Erdoan, Balkan ttifak benzeri bir Kafkas ttifak kurulmasndan yana olduklarn syledi ve bu neriyi Moskova ve Tifliste yineledi. Bylece Trkiye, evresindeki olaylara yapc katklarda bulunaca yolunda aktif bir sinyal vermi oldu. Balkan ttifak denilince akla 1993 yl geliyor ama elbette bunun ncesi vard. imdi herkes Atatrkn 1930larn balarndaki giriiminden sz edeceimi sanacak ama ben biraz daha eskiye gidip bilinmeyen bir ittifak giriiminden sz edeceim. Yllardan 1908dir, temmuz bir samyeli gibi esmeye hazrlanyordur Devlet-i Osmaniyyenin sathnda. Sultan II. Abdlhamid, bir yandan Revalde Osmanlnn paylald safsatasyla kandrlan Jn Trklerin bir bardak suda kopardklar frtnay dindirmek, br yandan da ngiltere-Fransa-Rusya ittifaknn emberinden kurtulmak iin Balkanlar gvenceye alacak bir kar ataa kalkar. Ama, fitili atelenmi bir saatli bomba halindeki Balkanlar yattrmak ve blgeyi, baz tavizler karlnda da olsa d glerin nfuzuna kapatmaktr. Bu i iin sng gibi bir diplomat lazmdr. Balkan lkeleri yneticilerini yakndan tanyan, ayn zamanda Padiahn da pek gvendii Paris Bykelisi Salih Mnir Paa ilgili lkelere giderek bir Balkan ttifakna imza atacaktr. Bu, Avusturyaya Sancak Demiryolu imtiyazn vererek ngilizler, Franszlar ve Ruslarn planlarn suya dren Abdlhamidin oynayaca son diplomatik oyun olacaktr. Aada bu oyunun aktr Salih Mnir Paann (sonradan Trkiyeye dnerek orlu soyadn alacaktr) hatralarndan yapacam alntlarla sebebini yaznn sonunda anlayacanz baarsz ittifak giriimine eileceiz. Abdlhamid, Mnir Paay stanbula arp yeni grevinin stanbula hcum etmeye niyetlenen Bulgarlar durdurmak olduunu syler. lk i olarak Bulgaristan Prensi Ferdinandla gren Paa, ardndan dier devletlerin yetkili zevatyla grr ve u karara varr ki, Bulgarlar Balkanlarda yalnzdr ve eer bir Balkan ttifak kurulursa Bulgar tehlikesi nlenebilir, hatta sonunda Merutiyetin ilanna varacak olan Makedonyadaki karklklar bile durdurulabilir. zlenimlerini Padiaha aktaran Salih Mnir Paa, bu defa ittifak kurmakla grevlendirilecektir. Mnir Paa nce Romanya ve Srbistana gider ve onlarla anlama salar. Bundan sonrasn kendisinden dinleyelim: 1908 senesi ortalarnda bir gn Paristeki Yunan sefiri Deli Yani geldi, Atinadan ald mahremane bir telgrafnameyi bana tebli etti. Hsl olan netice hakknda memnuniyet beyan ediliyor ve Atinaya ziyaretimin beklendii bildiriliyordu. Atinaya gittim. Teotoki Babakan, Baltac Dileri Bakan idi. Onlar ve Kral Corc beni neeyle ve iltifatlarla kabul ettiler. Resmi ziyaretlerden sonra Kral beni Atina civarndaki kkne davet etti. Romanya ve Srbistanla ne gibi artlarla anlatm kendisine arz ettim. Tasvip etti. Ertesi gn de Yunan Babakan ve Dileri Bakanyla bulutuk. Bunlar da Kral gibi ittifakn pek istekli taraftarlaryd. Romanya ve Srbistan ile bir ktle tekil edersek nfuzlarmz artar. Douda bar muhafaza ederiz. diyorlard. Nihayet iyi niyetle

mzakereye giritik. Yunanistann icabnda bize nasl ve ne surette asker yardmda bulunaca ve bizim de karlk olarak neler yapacamz kararlatrdk. Yalnz Girit meselesi hakknda bir hal aresi bulmak gerekiyordu. Tekrar Kral ile grtmde bana yle bir teklifte bulundu: Olum Prens Corcu size vereyim. Osmanl uyruuna girsin. Siz de onu Girite Hdiv tayin edin. Paa yapn. Bylece Giriti de Corci Paa marifetiyle idare ediniz. Bylece biz de Yunanistan Bulgarlarn kucana dmekten koruyacaktk. Kral ve dierleri ile aramzda geen szleri raporuma koyarak Babliye bildirdim. Lakin az zaman sonra Merutiyet inklb vuku buldu. Tevfik Paadan haber aldma gre ne o zamanki bakanlar, ne de ttihatlar beyhude gsterilerle megul olduklarndan raporumu okumaya vakit bulamamlar! Heyhat! Heyhat! Bu deerli frsat kamtr. ok deil, 4 yl sonra patlayacak Balkan Savalaryla Osmanl narnn yarsnn gvdeden nasl atr atr koptuunu grenler, Abdlhamidin akim kalm Balkan ttifak giriiminin deerini kavrayacaklard ama nafile! Yapt her eyin tersini yaparsak doruya ularz gibi bir mantkla hareket eden ttihatlar, stelik Balkan Savalarnda askerin iine siyaset fitnesini sokarak k hzlandrdlar. Dardaki ittifaktan vazgetik, subaylarn ttihat-tilaf diye iki kampa ayrlmalar gereini yaadk. te Balkanlar kaybediimizin asl sebebi bu aymazlkta yatar. Salih Mnir Paaya ne mi oldu? Merutiyet ilan olunduunda Bkrete diplomatik grmelerini srdryordu ki, 24 Temmuz nklb patlad. O gnlerde Abdlhamidin adamlar, deerli deersiz demeden tasfiye, hatta idam ediliyordu. Mnir Paa, Bkreten Parise dnd ve grevinden ayrldktan sonra ekildii kesinde diplomasi tarihi hakknda 2 ciltlik bir kitap kaleme ald. ld 1939 ylna kadar da yukardaki gibi st rtlen gerekleri kamuoyuna duyurmay vazife edindi. Aktan olmasa da Abdlhamidi savundu. lgin olan husus, Haziran 1934te Cumhuriyet gazetesindeki yaz serisini, Atatrkn Balkan ttifak giriimlerine tarih bir arka plan izmek iin kaleme alm olmasdr. Bir bakma Atatrke, Abdlhamidin yolundan gidersen doruyu bulursun demek istiyordu.

ABDLHAMD HAKKINDA YANLI BLDMZ 10 EY Getiimiz 10 ubat gn Sultan II. Abdlhamid'in 91. lm yldnmyd. Hakknda olumlu bir ey sylemenin bile cesaret istedii yllar yaadk ama artk mzraklar uvallara smaz oldu. uvallar delip kan gerein mzraklar hepimizi artyor. Neler mi onlar? Saylar ok fazla ama ilerinden 10 tanesini setim. Beraber karmaya alalm m? 1. Kzl Sultand: Bu iddia, Albert Vandal adl bir Fransz yazar tarafndan ortaya atlmt. Atl sebebi de, Abdlhamid'in Ermeni isyanlarn bastrtm olmasdr. Bata ngiltere ve Fransa olmak zere Avrupa kamuoyunda Abdlhamid'in kan dkc bir padiah olduu propagandas balatld. te Kzl, yani kan dken Sultan lakab bu srada asld boynuna. Hadi Ermenilerin byle demesini anladk; iyi ama bir tekini bile idam ettirmemi olan Abdlhamid'e Jn Trkler neden Kzl Sultan dediler? 1915'te yz binlerce Ermeni'yi tehcir ettirecek olanlar, 25 yl nce Ermeni propaganda ordusunun neferleri olmakta saknca grmemilerdi. 2. Merutiyet dmanyd: 93 Harbi'nde Osmanl topraklarnn te biri kaybedilmiti. Bu apta bir toprak kayb karsnda meclisteki farkl milliyetlere mensup yeler panie kaplm, her biri kendi milletinin topraklarn kurtarma telana dmt. Birletirici olaca midiyle kurulan meclis, tam tersine blc bir meclis olmutu. ki seenek vard: Ya paralanmaya seyirci kalmak ama merutiyetten taviz vermemek ya da merutiyeti askya almak ama lkeyi paralanmaktan kurtarmak. Abdlhamid ikincisini seti ki, ayn durumda devlet refleksi zaten bakasn yapmasna msaade etmezdi. 3. Milleti cahil brakt: Bilinenin aksine, Osmanl tarihinin en canl eitim hamlesi, Abdlhamid dnemine rastlar. Sevan Nianyan'n hesaplamalarna gre Trkiye, Abdlhamid dnemiyle kyaslanabilecek bir okullama dzeyine yeniden ancak 1950'li yllarda ulaabilmitir. Mesela 1895'te T.C. snrlarna tekabl eden blgede bine yakn (835) ortaokul ve lise bulunuyorken 1923'te bu say 95'e dmtr. 1895'teki yz bine yakn renci says (97.837), 1950-51 sezonunda aa yukar ayn seviyede seyretmektedir (90.356). ncesiyle kyasladmzda Abdlhamid dnemindeki eitim patlamas daha grnr hale gelir. Tahta getii yl 250 olan rdiye says 1909'da 900'e, 6 olan idadi says 109'a kmtr. 1877'de stanbul'da sadece 200 tane modern ilkokul varken 1905'te 9 bine kmt. Her yl ortalama 400 ilkokul almtr ki, bu, Cumhuriyet dneminde bile krlamam bir rekordur. 4. Denizcilie dmand: Abdlaziz dneminde dnyann 3. byk deniz gc olmutuk ama bu donanmann sadece yllk boya paras bile Denizcilik Bakanl'nn btesini ayordu! Abdlhamid karac idi, kabul. Ama Atatrk de, nn de karac idi. Demek ki, Trkiye'nin etraf denizlerle evrili bile olsa bylesine byk bir deniz gcn besleyebilecek ekonomik altyaps mevcut deildi. Sava gemisi alp yeniden darya baml kalmaktansa Abdlhamid tercihini kara ve demiryollarndan yana kulland. ttihatlar da, Atatrk de, nn de demiryoluna ncelik vermediler mi? 5. Keyf sansr uygulad: Sansrn elbette savunulacak taraf yok. Ancak PKK ile mcadele dneminde basnn nasl ar bir sansr altnda altn unutmadk. Sansr vard, evet. Fakat siyasi konulara girilmemesi ayn zamanda edebiyatmzn grkemli eserlerinin ortaya kmas gibi hayrl bir sonu da vermemi midir? Hem Takrir-i Skn dneminde uygulanan cellt sansryle hi mi hi kyaslanamaz Abdlhamid'inki. 6. Hafiye tekilat zararlyd: Hafiye tekilatnn topluma nefes aldrmadn iddia edenler, aksi halde ne yaplmas gerektiini de sylemelidirler. Meydan ngiliz, Rus, Fransz ajanlarna m brakmalyd? Hafiyesiz, ajansz, casussuz bir devlet olur mu? Unutmayalm ki, Fransa'nn stanbul bykelisi, Abdlhamid'in tahta getii yl sokaklarda Fransz Kral'nn posterlerinin Ermeni hamallar tarafndan satldn yazyordu. Devlet Londra, Paris ve Petersburg'dan ynetiliyor, Hasta Adamn kimin kucanda lecei tartlyordu. Abdlhamid, iktidarn dizginlerine aslabilmek iin hafiye tekilatn kurmak zorundayd.

Elbette suistimaller olmutur ama yaknlarndan biliyoruz ki, Sultan her jurnali okuyor ama mutlaka yazann adam olma niteliine gre deerlendirmeye tabi tutuyordu. 7. Despottu: stibdad kelimesini despotizm diye evirmek yanltr. Hele totalitarizm hi deil. Kald ki, slam siyaset dncesinde istibdd meru ynetim ekillerindendi. Mesela bn Haldun istibdd tek adam ynetimi, yani otokrasi anlamnda kullanr ve meru ynetim ekillerinden biri kabul eder. Kald ki, nne gelen idam cezalarn srekli affeden birinin istibddn yetkilerini hangi ynde kullandn da pekl grm oluyoruz. 8. 31 Mart' tertiplemiti: 31 Mart isyannda en ufak bir katksnn olmad kesin olarak ortaya kt halde asrlk ttihat propagandann etkisi hl sryor. syan aratrma komisyonu bakan Yusuf Kemal [Tengirenk], 31 Mart'n Abdlhamid'in eseri olmayp ttihatlara kar yabanc casus ebekeleri ile mrtecilerin teebbsleri olduunu yazmtr. Rza Tevfik ise mahkemede unlar sylemitir: 31 Mart uydurma ihtilali hazrland zaman ben Talat Bey'e beyhude yere kardekan dklmesinin byk bir cinayet olduunu anlattm. Aldm cevap u oldu: "Ne yapalm, Cemiyetin paraya ihtiyac var, bunu da ancak Yldz Saray'nn hazinesi karlayabilir." 9. Hamidiye Alaylar gereksizdi: Hamidiye Alaylar unlara yaramt: 1. Askerlik yapmayan Krtlerle kolluk kuvveti eksiklii giderildi. 2. Rus istilasna kar caydrc oldu. 3. Krtler ve konargerlerin d glerce kullanlmasna engel oldu. 4. Airetlerin yerleik hayata gemelerini hzlandrd. 5. ocuklar stanbul'daki Airet Mektebi'nde eitilerek Osmanllk bilinci edindiler. 6. Airet kavgalarnn nne geildi. 7. Sknet salannca Dou ve Gneydou Anadolu'nun imarna alld... 10. Korkakt: Namk Kemal'in olu Ali Ekrem Bey'in dedii gibi "Abdlhamid'in korkak olduunu sananlar yanlrlar. Korkak olmak yle dursun, tam tersine cesurdu." Dolmabahe Saray'ndaki bir bayramlama srasnda deprem olmu ve tavana asl 1,5 tonluk bir avize yere dmt. O kargaalkta salonda kl kprdamayan tek kii, Abdlhamid'di. Keza yan banda bomba patlarken bile metanetini yitirmemi, leden sonra elilerle mutad grmelerini dahi aksatmamt. Kz Aye Sultan'a syledikleri karakterini iyi zetler: "Kalbimde yalnz Allah korkusu vardr. Bir hadise olmadan evvel onu nlemek iin tela ederim. Ama tehlikenin iinde bunduumu hissedersem icabnda atee atlmaktan bile ekinmem."

ABDLHAMD'N SYONZM'LE DANSI 7 Austos 1949 gn Tel Aviv-Kuds yolundan bir cenaze arabas ar ar gemektedir. Viyana'dan bir kahramann kemikleri getirilmitir. Bir piyes yazar ve gazeteci olmasna ramen kendisini Siyonizm'e adam, bir hayal kurmutu. Ama kr krne hareket etmemi, ok katl ve ok boyutlu stratejiler izlemiti. Bu uurda krallar, bakanlar, aydnlar, din adamlarn, ksaca aklnza kim gelirse onlar kullanmaktan ekinmemiti. nanc uydu: Bir fikir iyi ve hakl ise muhakkak galip gelir. 1897'de ilk Siyonist Kongresi'ni svire'nin Basel ehrinde toplad. Gnlklerine u khince notu decekti: "Ben Yahudi Devleti'ni Basel'de kurdum. Eer bunu bugn yksek sesle sylersem, cmle lem bana glecektir. [Fakat] belki be yl iinde ama kesinlikle elli yl iinde onu herkes tanyacaktr." Dnyada bunun kadar kesin tutturulmu bir kehanet az bulunur. te lmnn zerinden tam 45 yl, 1 ay getikten sonra Viyana'dan getirilen kemikler, Budapete doumlu bir Yahudi'ye aitti. Kuds'te kendi adyla anlan tepedeki siyah antmezarnn zerinde branice yalnzca Herzl yazyordu. Yani Dr. Theodor Herzl. te bu Theodor Herzl, Avrupa'da zulm grmekte olan Yahudi halk iin Filistin'den bir toprak paras koparmak amacyla eiini andrmt Yldz Saray'nn. 19 Temmuz 1896'da kendisi grememiti ama danman Kont Nevlinski araclyla teklifini iletmeyi baarmt Sultan'a. Avrupal zengin Yahudiler 20 milyon sterlin olarak tahmin ettikleri Osmanl'nn d borcunu deyecekler, buna karlk Filistin topraklarndan kendilerine bir yurtluk yer verilecekti. Ne var ki, en giden Nevlinski saraydan yasl dnm, her eyin bittiini, padiahn tekliflerini bir daha iitmek istemediini sylemiti. Abdlhamid yle demiti: "Bir kar bile toprak satamam. nk o bana deil, halkma aittir. (...) Yahudiler milyonlarn saklasnlar. mparatorluum paralannca belki de Filistin'i tek kuru demeden elde edeceklerdir. Fakat ancak kadavramz paralara ayrlabilir. Vcudumuzun canl canl kesilip biilmesine raz olamam." ("The Diaries of Theodor Herzl", Almancadan ngilizceye eviren: Marvin Lowenthal, New York, 1962, The Universal Library, s. 152.) Bir devlet bakanndan toprak satmasn istemesindeki kabaln farkna varan Herzl, yanl yaptn anlar; lakin iin peini brakmayacaktr. Planlarn suya dren bu szler, Herzl'i etkilemi ve gnlklerine u ilgin notu dmeyi ihmal etmemitir: "Her ne kadar o srada hayallerime nokta koymu olsa da, Sultan'n bu hakikaten yce szlerinden etkilenmitim." Sizin anlayacanz, Abdlhamid'in mcadele ettii adam da hamhalatn teki deil, davasna adanm parlak zeklardan biridir. Herzl'in, orijinali Almanca olan gnlklerini (zira kendisi srail'in kurucusu saylsa da, pek ok Siyonist gibi branice bilmezdi) ngilizceye ksaltarak eviren Marvin Lowenthal, Abdlhamid'in Siyonist taleplerini reddini superb, yani muhteem diye nitelendirirken, Herzl'in de bu ret cevab karsnda Sultan'a duyduu hayranlka dikkat ekmektedir. in esas uydu ki, iddia ettii gibi zengin Yahudiler Herzl'in arkasna uvallarla para ym deildi; Abdlhamid de hafiyeleri vastasyla bu durumu renmiti. Blf yapyordu Herzl; Sultan da bunu biliyor ama Siyonistlerin Avrupa iinde palazlanmalarndan ve kendisine yeni bir pazarlk kaps amalarndan memnuniyet duyuyordu. Bunun iin toprak satn alma tekliflerini reddetmiti ama Herzl'in sonraki projelerini dikkate alr grnmt. Bu defa Herzl teklifini Osmanl'y kalkndrmak gibi bugnk yabanc sermayenin getirilmesine benzer bir kla brndrmt. Avrupal Yahudi sanayiciler Osmanl lkesine yatrm yapacak, lkeyi, bu arada Filistin'i kalkndracaklard. Buna karlk Yahudilerin Filistin topraklarna yerlemesine izin verilmesini istiyorlard. Abdlhamid ise Siyonizm'i kullanmann, onu reddetmekten daha fazla iine geleceini biliyordu. Tekliflerine, kabul etmeyeceklerini bildii bir kar teklif getirdi: Yahudiler Osmanl'nn 30 milyon sterlin tutarndaki d borcunu demek zere bir irketler birlii

(konsorsiyum) kuracaklard. Buna karlk olarak Osmanl topraklarna yerlemelerine izin verilecek fakat geldikleri lkenin vatandalndan karak Osmanl tebaas olacaklard. Asl vurucu artsa sona saklanmt: Yahudiler toplu olarak Filistin'e yerleemeyecek, kitlesel yerlemelerine izin verilmeyecek, deiik blgelere datlacaklard; be aile uraya, be aile oraya. Herzl'in bana him ta dm gibi oldu. Onun btn davas rkdalarn Filistin'e yerletirme plan zerine kurulu deil miydi? Bunu asla kabul edemezdi. Teklif yeterince cazip gelmedi diye dnd. Daha fazla para toplamak iin dnd. Ne ki paral Yahudiler Sultan'dan Yahudilerin gne izin veren resm bir berat almadka kesenin azn amaya yanamyorlard. Abdlhamid ise ne Filistin'e ge izin veriyordu, ne de paray grmeden resm bir kabule yanayordu. Mesele kilitlenmiti. Cohn (Herzl'in gnlklerinde Abdlhamid Cohn ifresiyle geer) sk pazarlk kmt; ok ey istiyordu ama pek az ey veriyordu. Herzl 1902 Temmuz'unda son kez geldi stanbul'a. O da ne? Sarayn eiini andran birileri daha vard. Fransz Msy Rouvier Osmanl maliyesini rahatlatacak tekliflerde bulunmak zere bir toplantdan kp brne giriyordu. Bunun zerine Herzl, Filistin artndan vazgeti, Mezopotamya'ya (Hayfa dhil) bir Yahudi gne resmen izin verildii takdirde dostlarnn Franszlarnkinden daha iyi bir teklifte bulunabileceklerini bildirdi saraya. Eskiden kendisine mit veren saray bendegn nedense artk yz vermez olmulard. Szleriyle destekler grnyor ama eylemleriyle baka yne baktklarn gsteriyorlard. Sonunda Herzl, piyon olarak kullanldna ac bir ekilde tank oldu. Franszlara kar pazarl kztrmakta kullanlm, anlama yapld iin de artk yzne bakan kalmamt. Abdlhamid yine oyununu oynam, Franszlar tercih etmiti. Artk Herzl'in defterinde Osmanl sayfas kapanyor, ngiltere sayfas alyordu. antasn toplarken not defterine unlar yazacakt: Trkler gn gelecek, dilenci durumuna decek ve dizlerime kapanp yalvaracaklardr. Yine de Abdlhamid'in Siyonistlere bu denli msait davranm olmasn ilerine sindiremeyenler hakl olmakla birlikte diplomatik sylem ile gerek niyet arasndaki fark fark etmek nemlidir. Nitekim Yahudi aratrmac Avram Galante'nin Abdlhamid ve Siyonizm balkl makalesinde belirttii gibi, Herzl'in grmesine araclk eden stanbul Hahambas Moe Levi'nin 3 gn sarayda bekletildikten sonra Sultan'dan yedii ar zlgt her eyi aklyor aslnda. Bende toprak satacak gz var m? diyordu Hahambana. O ise, torununun Galante'ye anlattna gre, alayarak Sultan'n ayaklarna kapanyor, yemin billh Herzl'in toprak talep edeceini bilmediini sylyor, af diliyordu.

31 MART'IN 'DERN' YZ "Hkim Bey, Allah bizi affetsin, gnahmz ok byktr. 31 Mart uydurma ihtilali hazrland zaman ben Talat Bey'e bundan kanlmas lzm geldiini syledim. Beyhude yere kardekan dklmesinin ne byk cinayet olduunu anlattm. Aldm cevap u oldu: Ne yapalm Rza Bey, ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin paraya ihtiyac var. Bu ihtiyac ancak Yldz Saray'nn zenginlii ve oradaki hazine karlayabilir." Merutiyet'in ilannda olsun, 31 Mart ayaklanmasnda olsun n saflarda mcadele veren Filozof Rza Tevfik, yalnz yazd o tehlikeli iirle II. Abdlhamid'in manev ahsiyetinden zr dilemekle yetinmeyecek, ayn zamanda baz kiilere nedametini byle dile getirecekti. Miladi takvimle 13 Nisan'a tekabl eden 31 Mart 1325 (1909) kanl ayaklanmas, bir dizi zincirleme reaksiyonla II. Abdlhamid'in tahttan indirilip srgne gnderilmesine varan olaylar tetiklemi, yakn tarihimizde neredeyse 20 yl sren art sarsntlara sebep olmutu. Bu sarsntlar bittiinde yaklak 4 milyon kilometrekare byklndeki bir imparatorluun ktne ve Anadolu'ya bzlerek cann kurtarabildiine ahit olunacakt. Dolaysyla sonular itibaryla aradan yz yl gemesine ramen zerimizdeki etkisi hl devam eden derin bir olay karsndayz. 31 Mart'n 100. yldnmnde Mustafa Turan adl muzikac subayn anlattklarndan takip edelim ibretlik olaylar. Okuyunca yz yldan beri ne kadar az eyin deitiini greceksiniz. 12 Mart 1909 gn cuma selamlndan dnen askerler Takla'daki koularnda sarkl, sakall birtakm hocalarn erata vaaz vermekte olduklarn grrler. Bunlarn ne aradklarn sorduklarnda Hassa Ordusu Kumandanl'nn emriyle geldikleri sylenir. Oysa sorumlu komutanlarn bu emirden haberleri yoktur. Derken 31 Mart gn gelir. Bir paa kar askerin karsna, kendilerine padiahn ferman gerei bundan sonra siperlikli apka giyileceini syler. Aslnda paa da, yanndaki subaylar da sahte niformalar giydirilmi ttihat ve Terakki yneticileridir. Bahaaddin akir, Mithat kr (Bleda) ve mer Naci beylerdir bunlar. Bir yandan din telkinle iirilen askere, gvur ii apka giydirmek; senaryo askeri sokaa dkmek zerine kuruludur. Artk asker kabna smaz haldedir. Nitekim Mustafa Turan'n da iinde yer ald 7. Alay bandosu Ey gaziler, yol grnd yine garip serime marn alarak Dolmabahe yolundan Meclis'in bulunduu Ayasofya'ya doru yrye geer. Araya karan tahrikiler tabancalarn karp havaya ate etmeye balarlar. Askerlere "Ne duruyorsunuz, sizler de ate etsenize!" diye barrlar. Mavzerler havaya dikilir, ate balar, isyann fitili tutumutur. nsan seli Galata Kprs'n kaplar nce, sonra Ayasofya'ya kadar uzanr. Beyaz sarkl softalar askerin yolunu keserek "Mslmanlk elden gidiyor, apka giydireceklermi. eriat isteriz." eklinde barrlar. Bu arada Meclis civarnda silahlar patlar. Hseyin Cahit (Yaln) zannettikleri ekip Arslan adl Lazkiye milletvekili yanllkla ldrlr. syanclar yattrmak isteyen Adalet Bakan Nazm Paa pencereden nasihat vermek isterken vurulur. Yine yanllkla: Vuranlar onu Meclis Bakan Ahmet Rza zannetmilerdir! Frsatlar ise ra-y mmet ve Tanin gazetelerinin matbaalarn tahrip ederler. Deniz kuvvetleri de karmtr. Ali Kabuli Bey adl Asar- Tevfik zrhls svarisi saray bombalayaca gerekesiyle yaka paa Yldz Saray'na getirilip Abdlhamid'in karsna karlr. O da Mabeyn penceresinden Bahriye Nezareti'ne gtrlp sorgulanmasn ister ve ieri girer. Bu srada Ali Kabuli lin edilir. 31 Mart senaryosu baaryla yrrle konulmu, bakent stanbul tam anlamyla kaosun iine yuvarlanmtr. 23 Nisan gn Abdlhamid son cuma selamlna kmadan nce subaylar huzuruna davet eder. Onlara son bir konuma yapar. Hareket ordusunun stanbul'a girmek zere olduunu, kesinlikle atmaya girilmemesini tembihler ve yle devam eder:

"31 Mart gn okunan ferman benim deildir, bu hadise baz dmanlar tarafndan tertiplenmitir. Sizleri aldatmlar, kt emelleri iin tevik ve tahrik etmiler. Asker evlatlarm bunlara kesinlikle inanmasnlar. Klalarnda sakin olsunlar, silah kullanmasnlar..." O gn Abdlhamid 33 yl sonra en sessiz cuma selamlna kar. Askere resmigeit yaptrmaz. Sessiz sedasz namazn klar ve saraya dner. Klaya dndklerinde bir srpriz karlar askerleri. Avc taburu subaylar srra kadem basmlardr. Bir tek Albay smail Hakk kalmtr balarnda; o da askere sk skya tembihler tahrike kaplmamalarn. Ancak 23 Nisan gecesi avclar gizlice cephaneliin kilitlerini krarak silahlar koularna tarlar. Ertesi gn Hareket Ordusu ehre girmi ve elinde cephane bulunan Avc Taburlar ile kyasya bir arpma balamtr. Takla topa tutulmu, kimi katlar yklmtr. Binba Enver Paa grnr kapda. Yannda Bulgar ekyas Sandinski vardr. Albay smail Hakk, ast olan Enver Bey tarafndan Bulgar ekyalar huzurunda tokatlanr. Albay da yzne tkrr Enver'in. Dmanlarn yannda bir Trk askerine yapt bu hakareti "Seni utanmaz alak." diye iade eder. Tabii sonu kuruna dizilerek katledilmek olur bu erefli askerin. Ardndan Sandinski'ye dner Enver ve 'Hak etmedi mi?' diye sorar. Ardndan sulu olduuna kanaat getirdii askerleri teker teker sngleterek ldrtr. (Enver Paa'y kahraman ilan edenler bu sahneleri iyi okusunlar!) Ardndan Yldz Saray yamas balar. Yine de cemiyeti rahata erdirecek hazineyi bulamamlardr. Haremaas Cevher Aa yerini bir trl sylemez gizli hazinenin. kencelere ramen konumaz. Sonunda daraacn boylar. kinci Musahip Nadir Aa hazinenin yerini sylemek zorunda kalr. Sonrasn biliyorsunuz zaten. Abdlhamid'siz yz yl... Ancak biri iki ksk sesli hatra taklr hafzamza. Abdlhamid'in gizli hazinesi diye bulduklarnn bir ksm, belki 30 yldr dokunulmam, dokunulmad demir raflara deen ksmlarnn pas tutmasndan anlalan atlas altn keseleridir. Sultan 93 Harbi'nde paraszln devletin elini ayan nasl bukaladn bizzat yaad iin ilk frsatta yer altnda gizli bir kasa yaptrp ileride bir savata lazm olur diye altnlar depolatm ve en skk zamanlarda dahi kullanlmasna msaade etmemiti. Bir de mraniye'de bir cami vardr, geerken bakn, stnde Abdlhamid'in turasn greceksinizdir. Halen 5 vakit ezan okunan bu cami kimin midir? ttihatlarn astklar Habeistanl Cevher Aa'nn. Oysa Enver'inden Talat'na kadar ttihatlarn Panteonu olarak tasarlanan ili'deki Hrriyet-i Ebediye tepesinin, hava iyiyse pazar gnleri mangalclar dnda urayan yok gibidir. Hem bu tepenin yan bana dev bir Adalet Saray ina edilmekte oluunda bir ima arayalm m? Yarglama yeniden mi balayacaktr yoksa?

ABDLHAMD, DYUN-U UMUMYE LE DI BORCU KAPATMITI Siz deerli okurlarmdan ilgin sorular geliyor. Mesela Haluk Durdak unu merak etmi: "Osmanl'da d borlarn denmesi iin kurulan Dyun-u Umumiye var. Acaba Topkap Saray Hazine Dairesi'ndeki deerli mcevheratla o borlar bitirilemez veya byk bir ksm kapatlamaz myd?" Bu soru, oktandr ertelediim Dyun-u Umumiye gevezeliklerine cevap verme niyetimi dalm olduu uykudan uyandrm oldu. Bir kere unu belirteyim: Saray, hanedann tapulu mal olmayp bir tr lojmandr. lerindeki deerli veya deersiz eya da hanedann kullanmna tahsis edilmi makam eyalardr. Padiahlarn hazineye el srmeye, almaya, satmaya, ticaretini yapmaya, rehin gstermeye vs. hakk ve yetkisi yoktur. Sadece skk olduu zamanlarda altn kap kacak, seferleri finanse etmek zere hazineye bor veriliyordu, o kadar. Bugn saray veya mze depolarnda bekleyip duran bu paha biilmez hazineleri satp da borlarmz bir an nce tasfiye edelim diyen var mdr? Peki, bizim syleyemediimizi, sorumluluk sahibi bir Osmanl hkmdar syleyebilir miydi? imdi gelelim Dyun-u Umumiye'nin iyi taraflarna. nsanlar genellikle kendi alarnn kr noktalarnn farkna varmaz. Tarihte hep kendimizi akll, atalarmz ilkel aktrler gibi gryoruz. Onlarn bizim kadar akl yok zannedenlerimiz ounlukta. Bu yzden gemi hakknda bol keseden hkmler verenler, sryle. Oysa onlar da en az bizim kadar, hatta bizden de daha akllyd. 1881 Aralk'nda Muharrem Kararnamesi ile kurulan ve ertesi yl almalarna balayan Dyun-u Umumiye daresi, muhakkak ki, baz egemenlik haklarmz snrlandryordu ve evet, bir tr devlet iinde devlet idi. Buras doru. Ancak bilinmelidir ki, kimse Dyun-u Umumiye'yi i olsun diye kurmu deildir. Eer Dyun-u Umumiye kurulmam olsayd, Fransz ve ngiliz sava gemileri, paralarn zorla almak zere topraklarmz igal edeceklerdi. Nitekim Midilli adasn Franszlar iki bankere borcumuzu demediimiz iin igal etmediler mi? Sultan II. Abdlhamid bu igal tehdidi yznden, ierisinde Osmanl Devleti'nin temsilcilerinin de yer alaca, denmesinde glk ekilen borlarn tasfiyesini yine kendi kanunlarmz dairesinde zmek zere Dyun-u Umumiye'nin kurulmasna raz olmutu. O gnk artlar erevesinde bakarsak, bu formln son derece aklc bir zm olduunu sylememiz gerekir. Bir baka deyile, Dyun-u Umumiye daresi'nin her trl icraat, mutlak olarak aleyhimize ilemitir diye bir ey yok. Mesela btemizin tanzimini ve disipline edilmesini salad, maliyemizin aklclamasna olumlu katkda bulunduu nedense gzlerden karlr. Hatta resmi kaytlara bakldnda modern bacln, ipekiliin ve balkln gelimesini de Dyun-u Umumiye daresi'ne borlu olduumuz anlalmaktadr. (Mesela Bursa'daki pekilik Enstits bir Dyun-u Umumiye eseridir.) Ayrca Osmanl maliye brokratlar modern mal disiplini, Dyun-u Umumiye idaresi sayesinde renmilerdir. (Bir tr maliye staj.) Aadaki satrlar Trkiye Diyanet Vakf'nn Dyun-u Umumiye maddesinden aktaryorum (madde, Prof. Cevdet Kk ve Tevfik Ertzn imzasyla kmtr): "Alacakllar bu kararname ile alacaklarnn denmesini garanti altna alm oluyorlard. Osmanl hkmeti de borlardan % 54'e varan bir indirim elde etmiti. Ayrca faiz hadleri % 9'lardan % 1'e kadar drlmt. En nemlisi, Bbli bu kararname ile Avrupa devletlerinin muhtemel mdahalesini nleyebilmiti." Yani alacakllara deme garantisi karlnda borcumuzu yarya indiriyorduk, bir; dahas, faizleri 9'dan 1'e dryorduk iki. Bylece bor ykmzn hafiflemesi yannda bundan sonraki deyeceimiz miktar da daha dk faizle deyebilecektik. Anlayacanz, 1881 artlarnda Dyun-u Umumiye tam bir cankurtaran simidi olmutur.

Dyun-u Umumiye daresi'nin baka faydalar da vard kukusuz. ktisat tarihisi evket Pamuk'un dikkatimizi ektii husus gerekten artcdr. Prof. Pamuk'a gre, Dyun-u Umumiye daresi, kurulduktan sonra Osmanllarn dardan aldklar bor miktar artmam, tersine azalmtr. Bu idare sayesinde birikmi olan d borlar byk lde kapatlm, buna ramen yeni bor alma oran, denen miktarn daima altnda kalmtr. Yani bir yandan bor demiiz ama bu para elimizden kt halde dediimiz miktarn ok altnda borlanmay baarmz. Bu da Abdlhamid'in d borlar sfrlayp zerimizdeki basky hafifletme stratejisinin nemli lde amacna ulatn gstermektedir. Hatta birileri srarla saklasa da, d ticaretimiz, Abdlhamid'in iktidar jntrklere teslim ettii 1908 ylnda % 4,3 orannda fazla bile vermitir. (D borcun bizi emperyalizme baml hale getirdiini savunanlar onu sfrlamak iin gece gndz alm olan Abdlhamid'e neden dmandrlar, anlamyorum.) Son olarak iktisat tarihisi alar Keyder, nemli bir noktaya parmak basarak, Osmanl'nn son 50 ylyla ilgili birok kafa karklnn, ekonomi ile maliyeyi ayrt edememekten kaynaklandn tespit eder. Dolaysyla Cumhuriyet dneminde Osmanl iktisat tarihi, halk dlayan yaklamn sonucu olarak Osmanl devlet maliyesinin tarihi olarak alglanmtr. Hlbuki ekonomi, maliyeden ibaret deildir, halkn hikyesi de onun iinde yer almaldr. Bazen devlet maliyesi iflas ederken, ekonomi pekl iyiye gidebilir ki, Dyun-u Umumiye'den sonraki Osmanl ekonomisi bunun bir ispatdr. II. Abdlhamid dneminde hi de ekonomi iflas etmi deildi, hatta onun dneminde milli gelir art ortalama % 1,5'larda seyretmitir ki, bu, o devir iin ok yksek bir rakamdr.

DAMA KARI PADAH Saddam Hseyinin idam edilmesi bu ceza yntemiyle ilgili tartmalar alevlendirirken idama kar olan bir padiah hatrlamakta fayda var. SADDAM Hseyinin Kurban Bayramnn ilk gnnn afak vakti idam, ardndan da lm anlarnn saniye saniye evlerimize vzr vzr servis edilmesi, ister istemez idam olgusunu yeniden dnmemize yol at. Deniz Gezmi ve arkadalarnn aslmasndan tutun da idam cezasnn art olup olmadyla ilgili bir tartma canglna dalm olduk, 2006nn son gnnden itibaren. 600 ksur yllk Osmanl tarihinde ok sayda idam infaz edilmitir ama bir padiah vard ki, idama karyd. dam dosyalarn birka istisnasyla ya tekrar grlmesi iin geri gnderiyor ya da mebbet hapse eviriyordu. Kimdi bu padiah? Aslnda ou dmanlar tarafndan yazlm kitaplara baklrsa, ad Kzl Sultana km, tarihilerin gznde aforoz edilmitir. Mesela tescilli bir Mason olan ve bunu kitaplarnda aka beyan eden Paul de Regla, hzn alamayp, onun iin, 'ylesi bir cinayet labirentine ve keyfi eylemlere dald ki' demitir, 'btn bunlar padiahn saltanat dnemine silinmeyen bir damga bast.' Ad yalnz Kzl Sultan deil, Lanetli Sultan, Kanl Sultan, Byk Katil gibi vahet arml sfatlara da alyordu. Tarihin vicdan diye bir ey var mdr bilmiyorum ama varsa eer, bu sfatlar karsnda mutlaka kanamaldr. Saltanat boyunca siyas hibir idam hkmn onaylamayan bir padiah hakknda Harbiye rencilerini toplatp denize attrdndan sekso-manyaklna kadar ynla efsane retilmitir. 1909da tahttan indirildikten sonra, tpk Bushun Irakta bana geldii gibi, ttihatlar, ne kadar urasalar da aleyhte tek bir kant bulamamann skntsn yaadlar yllarca. Ancak tarih, onu aklamakta hi acele etmedi. 20. yzyln ikinci yars, derinden akan sular gibi aklandna dair belgelerle doldurup taracakt ktphaneleri. Gelin o tanklklara evirelim kulaklarmz ve bu Canavar Sultan eski babakan ve cumhurbakanlarmzdan Celal Bayarn nasl anlattn dinleyelim: 'Kendisine muhalefet eden hkimlere, davaya ve mahkemenin kararlarna kar hibir hareket ve teebbste bulunmamtr. Esasen adl ve kaz hakkna bal ilerin sorumluluunu, Adliye Nzr Abdurrahman Paaya brakmt. Adliye ilerine karmazd. Abdurrahman Paa da bu konuda ziyadesiyle dikkatli ve ciddi idi. Mdahale, kimden ve nereden gelirse gelsin asla kabul etmez, reddederdi. O da Paann bu hareketini takdirle karlard. Bu yzden Abdurrahman Paa zamannn adliyesi ve kaza organlarnn banda bulunan hkimleri, vasflar ve feragatleri bakmndan, bugn iin dahi aranacak deerli ahsiyetlerdi. O idamlardan holanmazd.' (Celal Bayar, Ben de Yazdm, cilt 5, stanbul 1986, s. 205.) Artk meraknz giderme vakti geldi. Yukarya O diye aldm ahsn ad, Sultan II. Abdlhamiddir ve tahttan indirilmesinin zerinden yaklak yz yl gemesine ramen, dostlar ile dmanlar sava halindedir. Tam da bu yzden gnmz zerindeki etkilerini, ortalktaki toz dumandan grmeyi baaramyoruz ya zaten. Mesela farknda deiliz ama Adalet Bakannn hkmet protokolndeki sras dahi onun eseridir. nk Adalete ve Abdurrahman Paaya ok nem vermiti. te srf bu yzden imparatorluk protokolnde Milli Savunma Bakannn (Harbiye Nazrnn) nne alnmtr Adalet Bakan (Adliye Nazr). Ve bu deiiklik, yz yl getii halde gnmzde de devam etmektedir. (Ylmaz ztuna, Tarih Sohbetleri I, stanbul 1998, tken, s. 206-207.) Tek adam ynetimiyle ilgili eletirebilirsiniz Abdlhamidi. Her ie maydanoz olduu iin hiciv oklarnz yollayabilirsiniz kendisine. Btn atamalara kartndan dolay illet olarak da grebilirsiniz onu. Ancak adalet konusunda ok hassas olduu inkr edilemez. Hkimlerin

tayinine karmad gibi, nl hafiyeleri, mahkemeler ve hkimler hakknda jurnal veremezlerdi. Namk Kemalin deyiiyle istikll-i mehkim, yani yarg bamszl, kurduu rejimin esaslarndan biridir. Devrinde pek ok i ve d kkenli olay patlak verdii halde siyas sululara kar msamahal davran ok dikkat ekicidir. 'Yargnn bamszln bir Tanzimat ilkesi olarak sonuna kadar savunmasyla mahkemelerden kan idam hkmlerini onaylamakta gsterdii mklpesentlik eliki oluturmuyor mu?' diye bir soru gelebilir aklnza. Haklsnz, bir eliki var gibi grnyor. Hatta bu durumun, zamann Adalet Bakann da rahatsz ettiini biliyoruz. Saraya onanmas iin gnderilen idam kararlarnn srekli mebbede evrilmesi karsnda adaletlerine gvenilmediini dnerek istifa etmek isteyen bakan Abdurrahman Paaya yle dediini biliyoruz Abdlhamidin: 'Hkimler de insan olduklar iin hata yapabilirler. Dier konularda deil ama idam gibi geri dnlmesi mmkn olmayan ve insan hayatn ilgilendiren bir konuda hata yaplm olmas ihtimali beni korkutuyor. Sonradan piman olabileceimiz bir hatadan dolay vicdan azab ekmektense idam cezalarn affetmeyi tercih ediyorum.' Padiahn bu makul gerekesi karsnda Adalet Bakan istifasn geri almak zorunda kalmtr. Abdlhamid dneminde hi kimse idam edilmedi mi? Adi sululardan idam edilenler olmutur. Ne var ki, bunlar da bir elin parmaklar saysncadr. 30 ksur yl boyunca 11 idam cezas; dnn srf Menemen olaynda 36 idam cezas verilmiti. Bu 11 idamn da ou anne baba katillerine verilmitir. Bir de durduk yerde sarayda bir arkadan ldren Harem Aasnn idamn, kt rnek olmamas iin imzalamtr. Bunlarn haricinde kendisine bomba atarak ldrmek isteyeni dahi affettiini biliyoruz. 1905 ylnda cuma namaz klmak iin Yldz Camiine gelen Abdlhamidi cami knda eyhlislam durdurmu ve Mekkeden gelmi bir misafiri takdim etmitir. Bu ksa fasla, Belikadan gelen profesyonel suikastnn planlarn bozmu ve saatli bomba erken patlam, 28 kii lm, 56 kii de yaralanmtr. Modern tarihimizin gereklemi en byk suikast giriiminde elebalar yakalanm ve mahkemede yarglanmtr. Karar, idamdr. Ancak Sultan Abdlhamid, karar, yeniden grlmesi isteiyle geri gndermitir. Mahkeme yeniden toplanm ne var ki, karar deimemitir. Masasna tekrar giden idam karar, bu defa hi kimsenin tahmin edemeyecei ekilde mebbet hapse evrilmemi; dorudan doruya affedilmitir! Nasl yani? Kendisine bomba atan da m affetmiti? dediinizi duyar gibi oluyorum. Evet, Sultan suikast Jorrisi affetmi, bununla da yetinmeyerek i teklifinde bulunmutur. Mabeyn Baktibi Tahsin Paann da hayretle aktardna gre, Jorris Avrupadaki Ermeni komitaclarn aleyhine almak ve bunlarn hal ve hareketleri hakknda padiaha bilgi szdrmak zere para karl, cebine 500 altn harcrah konularak Abdlhamidin hizmetine girmitir. Kendisini ldrmeye kastetmi adam idamdan kurtard yetmiyormu gibi, bir de kendi hizmetinde kullanmay akl eden bir devlet adamna biz de kalkm Kzl Sultan veya Byk Katil diyoruz. Peki, kim kazanl kyor bu sulamadan? air Tevfik Fikret bu zehirlenen neslin temsilcilerinden birisi sfatyla yazd iirde (Bir Lahza-i Teahhur) suikastnn hedefini vuramamas karsnda kahrolmu ve zntsn, 'Ey anl avc, dmn beyhude kurmadn, Attn fakat yazk ki yazklar ki vurmadn' dizeleriyle dile getirmiti. Tabii ayn Tevfik Fikretin, genliinde ayn Sultana vgler dzdn hatrlamak bize hzn veriyor ve aydnlarmzn bu deplasman daha ne kadar srecek diye dnyoruz. Gerekten de bitecek mi bu deplasmanmz? Kendi sahamza dn umudumuz hangi FIFA kararna ertelenmitir dersiniz? Kendi canna kasteden bir idaml dahi affeden Kzl Sultan portresini hafzamzda asacak mnasip bir yer bulacamz gnlere kadar bu bocalamalarmz devam edecektir korkarm.