CEVHER HAZIRLAMA

Do.Dr.Nevzat ASLAN
CEVHER HAZIRLAMA

1.1. Cevher Hazrlamann Tanm
1.2. Cevher Hazrlamann Tarihi Geliimi
1.3. Cevher Hazrlamay Gerektiren Nedenler
a) Teknolojik Nedenler
b) Ekonomik Nedenler

1.4. Cevher Hazrlamann alma Alan
a) Cevher Hazrlama Tesisini Besleyecek Cevherin Salanmas
b) Cevherdeki Deerli Minerallerin Boyut Kltme ile Serbest Hale
Getirilmesi

c) Boyut Kltme ile Yeterli Mineral Serbestlemesi Salanan Cevherin
Zenginletirilmesi

d) Zenginletirme Sonunda Elde Edilen rnler zerindeki lemler
Bir cevher iindeki eitli minerallerin
kimyasal yaplarn bozmadan endstrinin
ihtiyacna en uygun hammadde haline
getirmeye ve ekonomik deer tayanlarla,
ekonomik deeri olmayanlar ayrma
ilemlerinin tmne CEVHER HAZIRLAMA
denilmektedir.

CEVHER HAZIRLAMADA BAZI TERMLER

Mineral:Genel olarak doada eitli elementlerin
birleerek meydana getirdii belirli kimyasal ve
fiziksel yapya sahip bileiklere denir.

Cevher hazrlama ynnden ise mineraller
genel olarak kymetli mineraller ve kymetsiz
mineraller diye iki snfa ayrlrlar.

a-)Kymetli mineraller:Endstride hammadde
olarak kullanlan ve ekonomik deer tayan
minerallerdir.

b-)Kymetsiz mineraller: Ekonomik deer
tamazlar ve ksaca gang mineralleri diye
tanmlanrlar.


Cevher: Doal olarak ya da baz ilemler sonucu endstride
tketim yeri bulabilen ve ekonomik deeri olan bir veya bir
ok mineralden olumu kayalara cevher denir.

Konsantre: Cevher hazrlama ilemlerinden sonra elde
edilen rnlerden bir kymetli mineralin ounluunun
bulunduu rne o mineralin konsantresi denir.

Artk: Kullanlan iletme iin ekonomik deeri olmayan
ounluunun topland rne artk-gang mineralleri
denir.

Tenr: Cevherde veya cevherden elde edilen rnlerdeki
kymetli elementin tespit edilen orannn % olarak ifadesine
denir.rnein;
Cevherdeki Cu tenr %1.5
Konsantrede Cu tenr %18
Artk Cu tenr %0.15 gibi.

Cevher hazrlama, minerallerin fiziksel ve kimyasal
zelliklerini bozmakszn, tabiatta bulunduu halden
pazarlanabilir hale getirilmesi ilemlerini kapsar.
Cevher hazrlamann alma alan cevherin maden
ocandan retiminden itibaren balayp, konsantrenin
izabe tesisi veya dier bir tketiciye ulatrmasna
kadar devam etmektedir.
Genel olarak cevher hazrlamann iletme
admlarn u ekilde ifade etmek mmkndr:

Cevher Hazrlama Tesisini Besleyecek Cevherin Temini.
Cevherdeki Deerli Minerallerin Boyut Kltme le
Serbest Hale Getirilmesi.
Ayrma.
Zenginletirme Sonucunda Elde Edilen rnler
zerindeki lemler.

BOYUT KLTME (UFALAMA)
Kat maddelerin az veya ok sayda paralara ayrlmas
ilemidir.Ufalamann mmkn olabilmesi iin, dtan tatbik
edilecek bir kuvvetle kat cisimlerin paralarn birbirine bal
tutan i kuvvetlerin yenilmesi gerekir.Tatbik edilecek kuvvet
darbe, bask veya kesme kuvveti eklinde olabilir.Ufalamann
karakteristik taraf, her bir tanenin ayr ayr deil de tanelerin
mtereken (kolektif olarak), ufalanmasdr.
Genel olarak madencilikte, cevherin ocakta patlatlmasndan
deirmen iinde toz haline gelinceye kadar geirdii ilemlere
ufalama denilmektedir.Cevher hazrlamada ufalama iin
uygulanan ilemlere krma veya tme deimleri
kullanlmaktadr.Bunar arasndaki fark, krmada elde edilen
rnn tmeye nazaran daha iri olmasdr.
Ufalamada esas elde edilen rnn ebaddr ve
buna gre u ekilde bir snflama yaplabilir:

A-) ri krma(primer krma) 1m-10cm

B-) nce krma(seconder krma) 10cm-1cm

C-) tme 1cm-

Ebad tespit edilecek mal bir elek serisinden
geirilsin.yle bir elek vardr ki, elein stnde
para kalmaz fakat bir alt elekte para
kalmaktadr.Maln tamamnn geebildii en
kk elek ebadna o maln ebad denir.
Cevher hazrlamada ufalann balang ve bitim
seviyeleri arasndaki fark nemlidir.Buna ufalama
oran denilmektedir.Ufalama oran u ekillerde
tarif edilebilir:
1-) Tane iriliine gre ufalama oran:
a-) Basit ufalama oran;



1
0
0
d
d
n =
-Besleme malnn en byk tane irilii
-Ufalanm maln en byk tane irilii
b-) Aritmetik ortalama tane gre ufalama oran;
1
0
0
d
d
n =
-Besleme mal tane irilii aritmetik ortalamas

-Ufalanm maln tane irilii aritmetik
ortalamas

a
a
1
0
0
d
d
n =
-Besleme malnn en byk tane irilii
-Ufalanm maln en byk tane
irilii
c-) Geometrik ortalama tane iriliine gre
ufalama oran;

g
g
2-) Ufalama makinesinin ufalama oran:
a-) Ufalama makinesinin tesirli ufalama
oran;

ds
nt =
-Besleme malnn en iri tane irilii
-Ufalama makinesi k akl
b-) Ufalama makinesinin grnr ufalama
oran;

a
ng =
-Ufalama makinesi k akl
-Ufalama makinesi az akl
UFALAMANIN GAYELER
Tamada kolaylk.
Belirli byklkte ve ekilde taneler
retimi.
Mineralleri serbest hale getirmek.
Yzey bytme.

Boyut kltmede enerji:
W

; Sonsuz irilikteki tanelerin d
80
tane iriliine
krlmas iin lzumlu toplam i,
d
1
; Besleme malnn %80ninin getii elek
aral.(mikrometre)
d
2
; Ufalanm maln %80ninin getii elek aral
(mikrometre).
W

; indisi (bir ton malzemenin sonsuz irilikten

%80i-100 mikrometreye krlmas iin kWh/t
cinsinden lzumlu toplam i miktar) olmak zere:

|
|
|
|
.
|

\
|
=
1
1
2
1

d d
10.W W
kWh/t
ifadesi yazlabilmektedir.
UFALAMA MAKNELER
Ufalama ilemlerinde ok eitli ekil, yap
ve boyutlarda mekanik aralar
kullanlmaktadr.Mekanik olarak retilen
g, aletin yapsna bal olarak bir basn,
darbe veya kesme kuvvetine dnmekte ve
bu kuvvetlere maruz braklan paralar
ufalanmaktadr.
UFALAMA MAKNELERNN GENEL
SINIFLANDIRILMASI
A.Primer Krclar



Jiroskopik dner krclar
eneli krclar
Konik krclar 15 cm 1 cm ye
ekili krclar
Merdaneler
eneli krclar 2 cm 10 cm ye
Jiroskopik dner krclar
B.Sekonder Krclar

Merdaneler
ekili krclar
Bilyeli deirmenler 2.5 cm den aa
ufalama
ubuklu deirmenler
Otojen deirmenler

C.tcler

A.Primer Krclar
Bunlar ocaktan retilen cevheri tama
iin uygun bir boyuta getirmek veya
ikinci derece krma iin uygun bir boyuta
getirmek zere dizayn edilmi ar i
aletleridir.Daima ak devre alrlar,
krma ncesi bir zgara bazen kullanlr.

Gnmzde eneli krclarn ou Blake tipi
krcdr.Bunlarn iki tipi mevcuttur:
a-) ift stinat Kollu eneli Krc
Gergi yay
Ayar
Mekanizmas
Eksantrik mil
Eksantrik kol
Volanlar
Oynar ene mili
Yan plakalar
ene plakalar
Gvde
Oynar ene
n ve arka istinat kollar
Gergi ubuu
Resim1:ift istinat kollu eneli krc.
b-) Tek stinat Kollu eneli Krc
Eksantrik mil
stinat kolu
Ayar tertibat
Gergi yay
Gergi ubuu
Volanlar
ene plakalar
Sabit ene
Oynar ene
A.2.Jiroskopik Dner Krc:
Bu tip krclar daha fazla kapasite temin
etmek iin eneli krclardan sonra icad
edilmilerdir. Bir ka zel durum dnda
genellikle yer stnde altrrlar.Basit
olarak ana unsurdan meydana
gelirler;
Ana mil
Gbek veya krc kafa
Gvde veya kabuk
Kpr
st gvde
Eksantrik kovan
Krc kafa
Ana mil
Boalma
Besleme
Gvde veya kabuk
Kpr
Resim3:Jiroskopik dner
krc.
B.Seconder Krclar
Bunlar primer krclardan daha kk ve hafif
aletlerdir.Genel olarak birinci derece krma
makinelerinde krlan rn tme iin uygun bir
boyuta indirgemek iin dizayn edilmilerdir ve
ounlukla primer krclarla seri halde alrlar.Bu
krclara beslenen malzeme genellikle 15 cm
apndan daha kktr.Krma ilemi kurudur.

B.1.Konik Krc:
Aslnda oynar milli bir jiroskopik dner krcdr ve
dierlerinde olduu gibi ana paradan meydana
gelmektedir.Ana mil, krc kafa veya gbek, kesik
koni eklinde gvde.
B.3.Darbeli Krc
Hem primer hem de seconder krma kademesinde
kullanlan bu aletlerde krma ilemi basnyan
ziyade darbe zorlamas ile gerekleir.Serbeste
den cevher paralarna dner ekiler vastas ile
uygulanan darbe kuvveti, cevher iinde gerilmelere
ve ksa srede paralanmaya neden olmakta ve bu
kuvvetler paralarn krc plakalara arptrlmasyla
daha da arttrlmaktadr.

Darbe veya basnla krma arasnda nemli bir
farkllk udur:
Basnla krlan paralardaki i gerilmeler daha
sonra atlamalara neden olurlar, darbe ise ani
krlmaya neden olur ve para iinde gerilme
brakmaz.
Besleme
oluu
Krma plakas
eki
Izgara
Gbek
ekili deirmenin yap unsurlar.
B.4.Merdaneli Krc
Yatay ve paralel eksenler etrafnda zt ynlerle
dnen iki silindirden ibarettir.Krlacak para
bu iki tambur arasna girerek bask zorlamas
ile krlr.eitli tiplerde imal edilmekle birlikte
gnmzde en ok tamburlardan biri sabit
dieri ise kayabilen yataklar zerinde dnen
yayl tip tercih edilmektedir.Modern
merdaneli krclar iki merdane millinden ayr
ayr tahrikle alr.Silindirler birbirine aksi
ynde ayr motorlar vastas ile dndrlr.
kili veya l setler halinde silindirlerden
oluan ok tamburlu merdaneler de
yaplmakla birlikte modern tesislerde
genellikle ift tamburlular kullanlmaktadr.
Merdaneli krclarn yap unsurlar.
Merdane
mantosu
Besleme mal
Volan
Gergi
ubuu
Gergi
yay
Gvde
Merdane
Merdane milleri
Besleme
Besleme
ok tamburlu merdaneler.
Merdaneli krclarn ematik grn.
(a) nce krc, (b) Kaba krc, (c) Tek merdaneli
krc.
(1) Sabit merdane, (2) telenebilir merdane, (3)
telenebilir ene.
(a) (b) (c)
TVENAN CEVHER
YKLEME DEPOSU
CEVHER BESLEYC
BANT KONVEYR VE MIKNATIS AYIRICI
IZGARA
PRMER KIRICI
ELEK
BANT KONVEYR
SECONDER KIRICILAR
BANT KONVEYR
NCE CEVHER SLOSU
(+) (-)
6, 15 cm
~
(+) (-)
(EL LE AYIRMA MMKN)
PRMER DEVRE AIK DEVRE ALIIR
SEKONDER KIRICI KAPALI DEVRE
PRMER VE SEKONDER KIRMA
GENEL AKIM EMASI
SERBEST DEMR PARALARI,
KALAS, ARTIK, VS.
3/4 , 2 cm
~
KIRMA DEVRELER
Ak ve kapal krma devreleri olmak zere iki tertibat vardr.
1.Ak krma devreleri:
1.a.Krma ncesi elek kullanlmayan ak devreler:
T
T
T=Krcya beslenen
malzeme miktar(t)
1.b.Krma ncesi elek kullanlan ak devreler:
T
T
T(1-CxE)
T=Elee beslenen miktar(t)
C=Besleme malndaki elek alt
oran(%)
E=Eleme randman(%)
Krcya gelen miktar ise:
T(1-CxE)(ton)dur.
T
2.Kapal krma devresi:
E
b
- 1
a
T
T=Elee beslenen miktar(t)
K=Eleme randman(%)
a=Besleme malndaki elek
st oran(%)
b=Krlan maldaki elek
st oran(%)
ki kademeli krma tesisi akm emas
kademeli krma tesisi akm emas
TME VE TCLER
tme, boyut kltme ileminin son
aamasdr.Partikller, darbe, andrma ve kopmann
birlikte etkisiyle ya veya kuru ortamda ufalanrlar.

Bu ufalama ilemi aktarlan ortaml deirmenlerde
dnen silindirik elik gvdeli haznelerde
gerekleir.
(darbe) (koparma) (andrma)
tc ortam;

bilya,
ubuk,
akl,
tlecek cevherin iri paralar veya baka
bir cevher olabilir.

tme ilemlerinde partikller genel olarak 2.5
cmden 10 ma kadar ufalanrlar.

Aktarlan ortamda alan deirmenler sadece
aktarlan ortama veya yap zelliklerinden olan
gvde ve tama ekline gre adlandrlrlar.
Ortama gre:
Ortam bilya ise; bilyal deirmen,
Ortam ubuk ise; ubuklu deirmen,
Ortam akl ise; akll deirmen,
Ortam cevher ise; otojen deirmen olarak adlandrlr.

Gvde ekline gre:
Silindir gvdeli deirmen,
Silindiro-konik gvdeli deirmen,
Konik gvdeli deirmen olarak adlandrlr.

Tama ekline gre:
Dz tama,
Izgaral tama,
Spiralli tama,
k odal tama vs. gibi adlandrlmaktadrlar.
AKTARILAN ORTAM DERMENLER
esas tipi vardr.ubuklu, bilyal ve
otejen deirmenler.lave olarak akll
(tp-boru) deirmenler de aktarlan
ortam deirmenidir.Hepsinde ortak olan
yn yatay eksen etrafnda silindirik bir
gvde, gvde iinde deitirilebilen
anma astarlar ve tc
ortamdr.Besleme mal deirmene yan
kapak silindirik uzantsndan srekli
olarak verilir ve dier utaki uzantdan
deirmeni tlm olarak terk eder.
DERMENLERN YAPI UNSURLARI
1.Gvde: tc ve tlen malzemeyi
muhafaza eder.
Kvrlarak hazrlanm elik veya zel alaml elik
plakalarn kaynakla birletirilmesi ile yaplr.
Resim 7: Deirmen gvdesi
3.Yataklar: Yataklar ou rijit yksek vasfl dkme
demirden yaplrlar.Dairesel yatan 120-180
o
lik
ksm beyaz metal ile kaplanmtr.Yatak yumuak
dvme elik bir muhafaza iindedir.Bu muhafaza
ksm paradr ve alt paras civatalarla beton
ayaklara baldr.
Manuel
yalayc
Ya filmi
Deirmen yata
4.Astarlar: Deirmenin tc ortam ve
malzeme ile temas eden ksmlarnn anmaya
kar korunmas, darbelere dayanmas ve
deirmen arjnn en uygun ekilde hareket
ettirilmesi amacyla astarlar kullanlr.Astarlar;
gvde, yan kapak ve boaz astarlar diye kullan
yerine gre adlandrlr.
Gvde astar ekilleri
Dz
Dalgal
Gemi
gvdesi
Osborn
tipi
Dz
Kaburga
tipi
Lorain
tipi
Basamak
l
5.Deirmen girii ve besleme: Yan kapak silindirik
uzantsnn orta boluundan deirmene mal girii
yaplr.Kullanlan besleme tehizat tmenin kuru
veya oluuna ve ak veya kapal devre almasna
baldr.Ayrca tane bykl ve besleme hz da
nemlidir.
Kuru deirmenler genellikle bir titreimli besleyici ile
beslenir.Ya tmede ise esas olarak 3 tip besleyici
vardr:

a-) Boru ile besleme.
b-) Tamburlu besleme.
c-) Tambur-kepe besleyici.


Boru ile besleme Tambur-kepe besleyici
Tamburlu
besleme
Resim 10
6.Deirmen k: kta farkl yaplar
kullanlmaktadr.En ok kullanlan deirmen k
ekilleri aada belirtilmitir.
a-) Dz tama:
Boalma
Besleme
b-) evresel boalma:
Boalma
Besleme
Besleme
Besleme
Boalma
evre ortasndan boalma
evre ucundan boalma
c-) Izgaral tama:
Besleme
Boalma
7.Aktarlan ortam-tc ortam: Bilyalar
,dkm,veya zel alaml eliklerden, ubuklar ise
yksek kaliteli yksek karbonlu eliklerden yaplr.
akl kullanlyorsa bunlarn kresel olmalar tercih
edilir. Yass akl yuvarlanmadan kayar ve
tmeye elverili olmaz.Otojen tmede,
cevherin iri paralar ortam olarak kullanlr.
Bunlarn da mmkn mertebede yass olmalar
tercih edilir.
Deirmenin Kritik Dn Hz ve Hza Bal Olarak
Ortam Hareketi:
N devir/dak ile dnen ve yarap r olan bir
deirmenin eperinde belirli bir ykseklie km
bir bilya veya ubuk dnelim. Bilya arlnn
santrifj kuvvet tarafndan dengelendii P
noktasnda, bu bilya dairesel yrngesini terk
ederek parabolik bir yrngeye geer.
r
m.g.cos
Dairesel yrnge
Parabolik yrnge
o m.g.cos
r
m.V
2
=
m=Bilya ktlesi(kg)
V=evresel hz (m/sn)
G=Yerekimi ivmesi(m/sn
2
)
Katedilen yol dairenin evresidir,
Dakikada alnan yol hz verir:
60
.r.N 2.
V
t
=
g . 60
.r.N 4.
Cos
2
2 2
t
o = ,
2
d) - D (
. 0.0011.N Cos
2
= o
.r 0.0011.N Cos
2
= o
Dairesel ap D (m) ve bilya ap d (m) gz nne
alnrsa;
olur.
Deirmende yle bir hz vardr ki, bu hz zerinde
kresel cisim (bilya veya ubuk) onla birlikte
dnecek, bu hzn altnda ise yzeyden ayrlacaktr.
Bu hza kritik hz denir.
Deirmenin kritik hz, en st noktada olduu
zamanki hzdr.
0 = o
dev/dak
d - D
42.3
N
1 Cos0
K =
=
N
K
=Kritik hz
Deirmen kritik hzn altnda bir hzda altrlmak
gerekir. Uygulamada deirmenler kritik hzn
%50-90 aras bir hzda altrlrlar.
Aktarlan ortam hareketi
Hza bal olarak deirmen iindeki ortam aadaki ekilde
belirtilmitir.
. .
. .
DERMEN TPLER
1.ubuklu deirmen
2.Bilyal deirmen
3.akll deirmen
4.Otojen deirmen
1.ubuklu deirmen: nce krc veya tme
cihaz olarak dnlebilirler. 50mm iriliine
kadar besleme maln 300 mikron incelie
kadar tebilirler.
Cevher, ince krma aletini tkayacak killi ve
rutubetli karakterde ise ubuklu deirmen
ince krma aletine tercih edilir. Deirmen
uzunluu aptan 1.5-2.5 defa byktr. Bu
oran daha fazla tutulursa, uzun ubuklarn
mukavemetleri azalmaktadr. 6m den daha
uzun ubuklar kolayca eildikleri iin, ubuklu
deirmenler 6m den uzun yaplmamaktadr.
ubuklar deirmene deiik aplarda
seilerek konulur. Genelde25mm-150mm
aplar kullanlr. ubuk arj oran deirmen
hacminin %35 olduu deerde optimum
tme elde edilir.
2.Bilyal deirmen: Ufalama ilemlerinin son
aamas bilyal deirmenlerde yaplr.Birim
arlk iin bilya yzey alan ubuklardan daha
fazla olduklar iin bilyal deirmen ince
tme iin daha uygundur. Bunlarn
uzunluk/ap oran, L/D 1-1.5 ile snrldr. Bu
oran 3-5 arasnda olduunda deirmen tp
deirmen adn alr.
nce tmede ise 5 cm -2 cm lik bilya aplar
ile bir karm, arj edilir.
arj miktar deirmen i hacminin % 40-50 si
kadardr. % 50 arj miktarnda enerji
maksimum olur. Optimum deirmen hz da
arj hacmi ile artar.
3.akll deirmen: tc ortam olarak
metal ubuk veya bilya yerine akl
kullanlr. zellikle metal kirlenmeci
istenmeyen durumlarda kullanlr. akllar
doal olabildikleri gibi amaca uygun olarak
retilebilirler. akl deirmen astarlar,
sileks veya seramik asatarlardr.
akl bilyadan daha hafif olduundan akl
deirmen daha az g ekmektedir. Bu
nedenle daha dk kapasitede
olmaktadr. akl deirmen boyutlar daha
byk olabilir. 7x10 m boyutundan 11x24
m boyutuna kadar imal edilirler.Kritik hzn
%17-23 orannda hza sahiptirler.
4. Otojen deirmen:
Otojen tme: Tvenan veya iri olarak krlm
cevherin herhangi bir tc ortam
kullanlmakszn, bir deirmende tlmesi
ilemini ifade eder.
Yar-otojen tme: Tvenan veya irice krlm
cevherin, bir deirmende, metal bilyalarn da
kullanlmasyla tlmesidir.
Para tlmesi: ri cevher paralarnn ayn
cevherin ince tanelerini, bir deirmende tme
ilemini belirlemek iin kullanlr. Bu ilemin
olabilmesi iin tlecek cevherin ince krma
ileminden geirilmesi gerekir.
Otojen deirmenlerin en belirgin zellii, apn
uzunlua orannn ok byk olmasdr.
ap/Uzunluk oran > 5 olabilir.
Kuru ve Ya tmenin Karlatrmas

G sarf: tlen ton cevher bana g sarf ya
tmede da azdr.
Kapasite: Birim deirmen hacmi bana ya
tmede daha fazladr.
Astar ve Ortam Sarfiyat: Kuru tmede daha
azdr.
Deirmen hz: Srtnmeler nedeniyle kuru
tmede ortam deirmen kenarnda daha
ykseklere kar , bu nedenle kuru tmede
deirmen hz daha dk olabilir.
tc Ortam Hacmi: Ya tmede deirmen
hacminin %40-50si, kuru tmede % 35-45i
kadar arj konur.
rn Kontrol: Ya tmede, ya klasifikasyon ve
eleme yaplabildii iin tme rnnn daha
yakn kontrol mmkndr.
Toz Problemi: Ya tmede ortadan kalkmaktadr.
TME DEVRELER
1. Ak Devre: tlecek mal deirmenden bir
defa geer.
Deirmen
Deirmen
Besleme
rn
2. Kapal Devre: Deirmen k bir snflandrmaya
tabi tutularak yeteri kadar tlmemi mal tekrar
deirmene verilir. Kapal devrede iki farkl yol
izlenmektedir.
a-) tlecek mal, dorudan deirmen giriine
verilir.
Deirmen
Besleme
rn
Klasifikatr
b-) Yeni tlecek, deirmen kndaki elek veya
klasifikatre beslenir. Bylece tme boyutundan
ince malzeme deirmene girmeden ayrlm olur.
Deirmen
Besle
me
rn
Klasifikatr
SINIFLANDIRMA
Cevher hazrlamada snflandrma iki
ekilde yaplr. Eleme-Tane boyuna
gre snflandrma Klasifikasyon veya
Akmda snflandrma-Tanelerin
akkan bir ortam iindeki kelme
hzlarna gre yaplan
snflandrmadr.
ELEME
Belirli boydan kk ve byk olan taneleri
ayn rnler halinde elde etmektedir.
Endstrinin hemen her dalnda kuru ve ya
olarak uygulanan eleme ilemi tarif ynnden
basitlii yannda uygulamada karlalan
problemleri asndan olduka hassas ve
nemli bir ilemdir. Genelde olduka iri
malzeme iin yaplr, eleme boyutu kldke
randman hzla der, byk tonajda
malzemenin elenmesi gleir. Endstriyel
apta eleme ya olarak genelde 250 mikrona
kadar yaplr. Bu boyuttan daha kk
tanelerin snflandrlmasnda ou kez
klasifikatasyon uygulanr. Kuru eleme ise nadir
hallerde 800 mikron altndaki malzeme iin
yaplr.
ELEMENN AMALARI
Ufalanacak malzemenin iindeki ince ksm
ayrarak, gereksiz yere ufalamay ve enerji
sarfiyatn nlemek, ufalama makinelerinin
kapasite ve verimliliini arattrmak.
Kapal devre ince krma ve tme
ilemlerinde iri malzemenin bir sonraki
kademeye gemesini nlemek.
Belirli gravite zenginletirme proseslerine
yakn tane boyutunda snflandrlm besleme
mal hazrlamak.
Malzeme tketim yerinin teknolojik gerei
olan ebat gruplarna ayrarak tketimi
kolaylatrmak veya mmkn klmak.
ELEMENN GEREKLEMES N
TEMEL PRENSPLER
Tanelerin birbirinden serbest halde
olmas.
Sarsnt veya dnme sonucu birleip
topaklanmamalar.
Her bir tanenin mmkn olduunca
deliklerle temas etmesi.
Alta geenlerin ve stte kalanlarn
ayn rnler ayn rnler halinde
alnabilmesi.
Besleme mal
Elek alt
Elek st
Elek yzeyi
Besleme kutusu
ELEME PERFORMANSI
Elek performansn tam olarak
tanmlayan kesin bir metot yoktur.
Ancak ou zaman kullanlan eitli
metotlar iinde en ok uygulanan
elek performans kriteri,belirli bir
elek aklnda elenebilen malzeme
miktarna dayanan veya elde edilen
rnlerdeki yanl tasnif edilmi
malzeme miktarna dayanan
verimdir.
C=Elek st rn
(ton/saat)
c=Elek aklndan
ri malzeme(%)
F=Besleme mal (ton/saat)
f=Elek aklndan daha iri malzeme (%)
U=Elek alt rn (ton/saat)
u=Elek aklndan iri malzeme (%)
Elek
f, c, u deerleri kullanlan endstriyel elekle ayn
elek aklna sahip bir laboratuvar elei
kullanlarak F, U, C rnlerinin temsili
numunelerinden saptanabilir (Verim %100
varsaylarak).
Bylece elein ktle balans ; F=C+U (1)
Elek st malzemenin ktle balans ; F.f=C.c+U.u
(2)
Elek alt malzemenin ktle balans ;
F(1-f)=C(1-c)+U(1-u)
(3)
(1) ve (2) nolu denklemler uygun terimlerle
arplp birbirinden karlarak;

u - c
f - c
F
U
ve
u - c
u - f
F
C
= =
elde edilir.
Elek st rndeki elek aklndan iri malzeme
kazanma randman;
u) - f(c
u) - c(f
F.f
C.c
=
(4)
Elek alt rndeki elek aklandndan ince
malzemenin kazanma randman;
u) - f)(c 1 (
f) - u)(c 1 (
f) - F(1
u) - U(1

=
(5)
(4) ve (5) bantlar elei, elek alt rnndeki iri
malzemeyi ve elek st rnndeki ince malzemeyi
ayrma verimliliini lmek iin kullanlabilirler.
Elein toplam verimi ise (4) ve (5) eitliklerinin
arplmas ile elde edilebilir;
f) - 1 ( u) - f(c
f) - u)(c - u)(1 - c(f
E
2
=
(6)
Eer elek yzeyinde krk veya deforme olmu bir
elek akl yok ise elek alt rnde elek
aklndan iri malzeme miktar ok az veya hi
yoktur. u=0 varsaylarak (6) nolu eitlik ;
f) - c(1
f - c
E =
(7) eklinde basitletirilebilir.
Bu forml elek alt rnndeki ince malzemenin
kazanma randmann ve toplam elek verimini
vermektedir. Burada elek st rndeki elek
aklndan iri malzemenin % 100 olduu ifade
edilmektedir.
Tromp erisi
Eleme ileminin verimi Tromp erisi (veya partisyon
erisi) nin eimi ile de temsil edilebilir. Bu erinin
iziminde absiste besleme malnn elek analizindeki
ortalama tane irilikleri, ordinatta ise Tromp dalm
faktrleri yer alr. Bu faktr bir besleme malnn
ierdii tane irilii fraksiyonlarnn hangi yzde
arlk orannda elek altna ve hangi yzde arlk
orannda elek stne gittiini ifade etmektedir.
ELEK TPLER
1. Sabit elekler
Sabit zgaralar
Kavisli elekler
2. Hareketli elekler
Dnen elekler-Tromeller
Sarsntl elekler
Titreimli-vibrr elekler
(Kavisli elek )
Elek st Elek alt
Eikler
Besleme mal
Resim 11: Dnen elek
Tromel eleklerde kapasite
3 / , :
/ , :
, :
d
W
18 D
cm gr laarl cevherzg d
saat ton kapasite W
cm elekap D
=
Resim 12: Sarsntl elek
Resim 13: Titreimli elek
Genel Olarak Endstride Kullanlan
Elek Yzeyleri
Paralel ubuk ve teller
Delikli salar
rgl teller
Paralel ubuk ve telli elek yzeyleri
ubuk ekilleri
Rima (Wedge-wire) elek yzeyi
Delikli sa elek yzeyleri
Kare ve dikdrtgen rgler rme ekilleri
rgl elek yzeyleri
Farkl ekil, tane bykl ve zgl arlktaki
paralarn durgun veya har hangi bir ynde hareket
eden akkan bir ortam iinde ktrlerek karmn
iki veya daha ok sayda gruplara ayrlmas ilemidir.
Akkan ortam genellikle su veya kuru malzeme
istendii hallerde havadadr.
Eleme ile snflandrmada tanelerin elek aklklar
zerinde herhangi bir kesit boyunca bir veya iki
boyutundan yararlanlr. Klasifikasyonda ise iri kum
boyutundan olduka ince boyutlara kadar (1 mm-50
m) malzemenin akkan ortam iindeki kelme
hzlar sz konusudur.
KLASFKASYON
KLASFKASYONDA TEMEL PRENSPLER
Hava ve su gibi btn akkanlar, ierisinde
hareket eden cisme bir cisme bir diren
gsterirler. Bu diren hzn bir fonksiyonudur.
Hz artka diren artar. Diren kuvveti ile
gravite kuvvetleri arasnda dengeye
eriildiinde cismin ivmesi sfr ve hz sabit
olur. Hareketin balangcndan itibaren ok
ksa bir srede eriilen bu hza terminal hz
(U
t
) ad verilir.
Serbest kme:
Partikllerin geni bir hacim
ierisinde birbirlerini
etkilemeksizin kelmesi
haline (Sspansiyon kat
konsantrasyonu dk, arlk
olarak % 15 in altnda)
serbest kelme artlar
denilmektedir.
ken ksm
(Terminal hzlar V den
byk olan taneler)
(Terminal hzlar V den
kk olan taneler)
Ak
Hz
V
Serbest kmede, vizkoz diren blgesinde Stokes
kelme denklemi;

. 18
) g.( . d
U
- k
2

T =

d: Partikl ap
g: Yerekimi ivmesi
: Cismin younluu
: Akkan ortam younluu
: Akkann vizkozitesi
k
Kresel olduu varsaylan bir partikln laminar
ak blgesinde terminal kelme hznn
hesaplanmasnda kullanlmaktadr.
Trblans ak blgesinde ise Newton
kelme denklemi;

) - 3.d.g.(
U
k
T =
kullanlmaktadr.
Stokes kanununun 50 mikrondan kk
partikller, Newton kanununun ise 0.5 cm
den daha byk apl partikller iin geerli
olduu deneysel olarak kantlanmtr.
Engelli kme: Plp iinde katlarn
konsantrasyonu arttka pek ok partikl bir
arada kelmekte, artlar deimekte ve
zellikle kelen taneler ile yer deitiren
svnn yukar doru hareketi kelme
koullarn etkilemektedir. Kat-sv karm
halinde olan sspansiyonun kelme hz, tek
bir partikle nazaran azalmaktadr.
Sspansiyon iindeki iri partikller daha
kklerin iinde hareket ettiklerinden, sistem
bir ar sv gibi davranmakta, akkann etkin
vizkositesi ve younluu artmaktadr. Engelli
kme denilen bu duruma endstriyel
klasifikatrlerde genel olarak rastlanmaktadr.
Engelli kmenin kark tabiat nedeniyle,
kelme hzn tam olarak ifade eden bir
forml yoktur.
Klasifikasyonda serbest ve engelli kme
artlarnn yaratlmas halinde partikllerin
younluk ve tane boyutuna gre dizilileri
aadaki ekilde gsterilmektedir.
Serbest kme
Engelli kme
KLASFKATR TPLER
1-) Dey akml klasifikatrler (Hidrolik
klasifikatrler).
2-) Yatay akml klasifikatrler.
a-) Hareketli ksmlar olamayan yatay akml
klasifikatrler.
-Kum havuzlar
-kelme konileri
-Spitz Kasten
b-) Hareketli ksmlar olan yatay akml
klasifikatrler-
Mekanik klasifikatrler.
-Tarakl klasifikatrler
-Spiral klasifikatrler
3-)Hidrosiklon
DEY AKIMLI KLASFKATRLER
Bu tip klasifikatrler, kelen partikllere ters
ynde ve plp oluturan suya ilave olarak verilen
su akm ile karakterize edilir. Genelde, arasndan
dey su akm verilen bir seri ayrma kolanndan
ibarettir.
Su Su
Su
nce
rn
Orta
rn
ri
rn
(Hidrolik klasifikatr)
YATAY AKIMLI KLASFKATRLER
Bu tip klasifikatrde plp oluturan sudan baka
ilave suya gerek yoktur. Ayrma ileminde
mmkn olduu kadar tane boyut farkllndan
yararlanmak iin serbest kme artlarnda
alrlar. Hareketli paralarn bulunup
bulunmayna gre iki alt gruba ayrlabilirler.
a-) Hareketli ksmlar olamayan yatay akml
klasifikatrler.
-Kum Havuzlar: Belirli bir derinlikte ve dikdrtgen
eklinde bir havuzun kenarndan su ile kark
olarak beslenen malzeme iinde bulunan
tanelerden bir ksm kerek havuz dibinde
toplanrken, kmeyenler kar kenardan havuzu
terk eder.
-kelme Konileri: Tepesi alta ve taban yatay konumda bir
koninin taban ortasndan beslenen su ile kark malzeme taban
evresine doru yatay bir akmla tamaya srklenirken, belirli
boyuttaki taneler kmektedir. Koninin k ucu balangta
kapal tutulur. Tank dolunca ince partikllerin ve suyun tamas
balar, ken malzeme ise koni iinde bir tabaka oluturur
ve ekilde grlen seviyeye kadar
ykselir. Bu andan itibaren k
delii alr ve kan miktara eit
miktarda besleme yaplabilirse
yatay akm hareketiyle srekli
bir klasifikasyon salanabilir.
Besleme
k
Taan
ksm
-Spits Kasten: lam tank
olarak bilinen bu cihaz, ince kum
boyutlarnda ayrma yapabilen
tepesi aada, taban yukarda ve
yatay konumda pramit eklinde bir
ktrme havuzu gibi
dnlebilir. Bir st kenar
boyunca malzeme beslenerek kar
kenardan tama temin olunur.
Dipteki bir borudan da ken
malzeme boalr. Baz tesislerde
birka Spitz Kasten yan yana sral
olarak altrlr.
Spits Kasten
Besleme
Malzeme
k
b-) Hareketli ksmlar olan yatay akml
klasifikatrler-
Mekanik klasifikatrler.
-Tarakl Klasifikatrler: Dibi dz ve belirli bir
eimle (% 12 kadar) konulmu kenarlar dik bir
ktrme tank iinde alan bir veya birka tarak
mekanizmasndan ibarettir.
Tarakl
Klasifikatrler
Resim 14: Tarakl Klasifikatr
-Spiral Klasifikatrler: Dibi spiral evresine uyacak
biimde ekillendirilmi ve belirli bir eimde,
kenarlar genellikle dik bir ktrme tanknn
iinde alan tek veya ift hatveli, bir veya iki
spiralden oluur. Tek eksenli olanlara simplex, ift
eksenli olanlara duplex ad verilmektedir.
Tank
Besleme girii
Boalma
Tama
Spiral Klasifikatrler
MESH TO MICRON CONVERSION CHART

U.S. MESH INCHES MICRONS MILLIMETERS
3 0.2650 6730 6.730
4 0.1870 4760 4.760
5 0.1570 4000 4.000
6 0.1320 3360 3.360
7 0.1110 2830 2.830
8 0.0937 2380 2.380
10 0.0787 2000 2.000
12 0.0661 1680 1.680
14 0.0555 1410 1.410
16 0.0469 1190 1.190
18 0.0394 1000 1.000
20 0.0331 841 0.841
25 0.0280 707 0.707
30 0.0232 595 0.595
35 0.0197 500 0.500
40 0.0165 400 0.400
45 0.0138 354 0.354
50 0.0117 297 0.297
60 0.0098 250 0.250
70 0.0083 210 0.210
80 0.0070 177 0.177
100 0.0059 149 0.149
120 0.0049 125 0.125
140 0.0041 105 0.105
170 0.0035 88 0.088
200 0.0029 74 0.074
230 0.0024 63 0.063
270 0.0021 53 0.053
325 0.0017 44 0.044
400 0.0015 37 0.037
HDROSKLON
Bir klasifikatr olarak bir ok tesiste tme
devrelerinde mekanik klasifikatrlerin yerini
alan hidrosiklon prensip ynnden dier
klasifikatrlerden farkldr. zellikle ince tane
boyutlarndaki ayrma ilemlerinde ok etkili
olan hidrosiklon genel olarak snflandrma,
kvamlatrma ve zenginletirme amalaryla
kullanlmaktadr.
Bir hidrosiklon ve alma mekanizmas
Maden Ocandan
retilen Cevher
NAKLYE
DEPOLAMA
ZENGNLETRME NCES
LEMLER
(Krma, tme, Boyutlandrma)
CEVHER HAZIRLAMA TESS
ZENGNLETRME LEMLER
Artk Konsantre
DEERL RN DEERSZ RN
KOYULATIRMA SUSUZLANDIRMA
DEPOLAMA
NAKLYE
DER LEMLER
izabe vs.
TESSTEN
UZAKLATIRMA
Artk Baraj
CEVHER HAZIRLAMA LEMLERNN
GENEL AKIM EMASI
1.5. Cevher Hazrlamada Yararlanlan Mineral zellikleri
A. Fiziksel zellikler
Younluk
Sertlik
Gevreklik
Yap ve Krl ekli
Renk ve Parlaklk
Manyetik Duyarlk
Elektrik letkenlii
Fluoresans ve Fosforesans
B. Fiziko-Kimyasal zellikler
Yzey ve Ara Yzey zellikleri
C. Kimyasal zellikler
Isl zellikleri
Farkl znrlk
1.6. Zenginletirme Ynteminin Seimi
a) Cevherin erdii Minerallerin Tanm
b) Tanmlanan Minerallerin zelliklerinin Saptanmas
c) Zenginletirmede Yararlanlacak zellik Farklarnn Belirlenmesi
d) Tane Serbestleme Boyutunun Saptanmas
e) Uygun Yntem veya Yntemlerin Belirlenmesi
YARARLANILAN MNERAL
ZELLKLER
ZENGNLETRME YNTEMLER
UYGULAMA
BOYUTU, mm
KURU LEMLER YA LEMLER

Dayankllk Gevreklik
Yap ve Krl ekli
Is ile Dalama
BOYUTA GRE SINIFLANDIRMA LE
ZENGNLETRME
Eleme -200 +0.5
Siklon -1.0 +0.02
Eleme -100 +0.1
Klasifikasyon -2.0 +0.05
Hidrosiklon -1 +0.001
Renk, parlaklk,
fluoresans, radyoaktivite,
manyetizma, iletkenlik,
zgl Arlk, X-In
AYIKLAMA (TRYAJ) LE ZENGNLETRME
Elle Ayklama -300 +30
Otomatik Ayklama -200 +5


zgl Arlk, Yap ve
Krl ekli, Srtnme,
Is ve Gzenekliliin
Deiimi
ZGL AIRLIK FARKI (GRAVTE) LE
ZENGNLETRME
Jig -5.0 +0.2
Sarsntl Masa -0.5 +0.1
Ar Ortam Koni ve Tanbur -100 +1.0
Ar Ortam Siklon -30 +0.5
Jig -25 +0.1
Sarsntl Masa -2.0 +0.05
Humprey Spirali -2.0 +0.1
MGS -0.1 +0.01
Reichert Konisi ve Spirali -2.0 +0.02
Zenginletirme Yntemleri, Yararlanlan Mineral zellikleri ve Uygulama Boyutlar

Manyetik Duyarllk,
Is ile Manyetikliin
Deiimi
MANYETK AYIRMA LE ZENGNLETRME
Dk Alan iddetli -100 +0.1
Yksek Alan iddetli -10 +0.1
Nadir Toprakl Man. Ay. -100 +1.0
Dk Alan iddetli -3.0 +0.001
Yksek Alan iddetli -3.0 +0.001
Elektrik letkenlik
ELEKTROSTATK AYIRMA LE ZENGNLETRME -3.0 +0.1

Yzey ve Ara Yzey
zellikleri
SALKIMLATIRMA ve DAITMA
(Floklasyon ve Dispersiyon)
Seimli Salkmlatrma -0.02
FLOTASYON (Yzdrme) -0.3 +0.01
Kpk Flotasyonu -0.3
Tabla Flotasyonu -1.0
Kolon Flotasyonu -0.1
AMALGAMLATIRMA -2.0

Farkl znrlk,
Kimyasal Reaksiyon
KMYASAL ZENGNLETRME
Kalsinasyon -200
Kavurma -200
Siyanrasyon -0,075
Kartrma Lii -0.5
Yn Lii -100
Szlme Lii -50
Zenginletirme Yntemleri, Yararlanlan Mineral zellikleri ve Uygulama Boyutlar





-0.3 mm Sahil Kumlarnda Bulunan Minerallerin zellikleri
MNERAL ZELLKLER
ADI
KMYASAL
FORML
RENK
ZGL
AIRLIK
MANYETK
DUYARLIK
ELEKTRK
LETKENLK
RADYO-
AKTVTE
SERTLK
KUVARS SiO
2
Beyaz 2,65
-0.2
Dia Manyetik
Yaltkan Deil 7.0
RUTL TiO
2
Kahverengi 4,20
2.0
Para Manyetik
letken
Deil

6.25
LMENT FeTiO
3
Siyah 4,75
162
Para Manyetik
letken
Deil

5.5
ZRKON ZrSiO
4
Beyaz 4,70
-0.3
Dia Manyetik
Yaltkan
Bazen
Radyoaktif
7.5
MONAZT (La,Ce,Th)PO
4
Krmz
Kahverengi
5,10
15
Para Manyetik
Yaltkan Radyoaktif 5.25

Sahil Kumu
Ar Mineraller Hafif Mineraller
Rutil Kuvars
l meni t
Monazi t
Zirkon
letkenler Yaltkanlar
Rutil Monazi t
l menit Zi rkon
Manyetik Manyetik Olmayan Manyetik Manyetik Olmayan
lmeni t Monazi t Ruti l Zirkon
Serbest Taneler halinde kuvars, rutil,
zirkon, ilmenit, monazit iermekte
ZGL AIRLIK FARKI LE
ZENGNLETRME
ELEKTOSTATK AYIRMA LE
ZENGNLETRME
MANYETK AYIRMA LE
ZENGNLETRME
MANYETK AYIRMA LE
ZENGNLETRME
CEVHER HAZIRLAMA II

Zenginletirmede Kullanlan
Temel Devre Tertipleri

(Akm emalar)
K RNL BAST ZENGNLETRME DEVRES
Boyut kltme
Ocaktan Gelen Cevher
Zenginletirme
Artk
Konsantre
ARA RNN GER DNDRLMESN EREN
ZENGNLETRME DEVRES
Boyut kltme
Ocaktan Gelen Cevher
Zenginletirme
Artk
Konsantre
Ara rn
ARA RNN TEKRAR TLMESN EREN
ZENGNLETRME DEVRES
KABA ZENGNLETRME, TEMZLEME ve SPRMEY EREN
ZENGNLETRME DEVRES
Boyut kltme
Ocaktan Gelen Cevher
Kaba
Zenginletirme
Kaba Artk Kaba Konsantre
Boyut kltme Boyut kltme
Sprme Temizleme
Nihai Artk Nihai Konsantre
TEK KADEMEDE
ARTIK ATILAN KADEMEL
ZENGNLETRME DEVRES
ri
Boyut Kltme
Ocaktan Gelen Cevher
Zenginletirme
Artk
Konsantre
Ara rn
Orta Dereceli
Boyut Kltme
Zenginletirme
nce
Boyut Kltme
Zenginletirme
Ara rn
Kaba Konsantre
Kaba Konsantre
K KADEMEDE KONSANTRE
ALINAN KADEMEL
ZENGNLETRME DEVRES
ri
Boyut Kltme
Ocaktan Gelen Cevher
Zenginletirme
Artk
Kk Boyutlu
Konsantre
nce
Boyut Kltme
Zenginletirme
ri Boyutlu
Konsantre
Kaba Artk
K KADEMEDE ARTIK
ATILAN KADEMEL
ZENGNLETRME DEVRES
Boyut Kltme
Ocaktan Gelen Cevher
Zenginletirme
ri Artk
Kaba Konsantre
nce
Boyut Kltme
Zenginletirme nce Artk
Konsantre
ZENGNLETRME SONULARININ
DEERLENDRLMES
Gerek cevher hazrlama tesislerindeki zenginletirme ilemlerinin denetimi
gerekse, laboratuvarda yaplan zenginletirme deneyleri sonularnn
deerlendirilmesi, yaplan ilemlerin etkinliinin belirlenmesi ve ekonomisi
asndan nem tamaktadr.
Sz konusu deerlendirme, ya zenginletirme formlleri denilen
formller kullanlarak veya metalurjik denge izelgesi oluturularak
yaplmaktadr.
Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:

Bu formller, zenginletirme ilemine giren cevher ve kan rnlerin
(konsantre, artk) arlk ve deerli metal dengelerine dayanlarak
karlmaktadr.
Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:
ki rnl bir zenginletirme ileminde kullanlan formller:
B: Zenginletirme lemine Beslenen Cevherin Arl
b: Zenginletirme lemine Beslenen Cevherin deerli element
(veya bileik) yzdesi (Tenr)
K: Konsantrenin Arl
k: Konsantrenin Tenr
A: Artn Arl
a: Artn Tenr
Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:
B (b-a) = K (k-a) (4)

bulunur. Ayn ekilde (1) denkleminin iki taraf k ve b ile arplp
(2) denklemi ile taraf tarafa karldnda:
B (k-b) = A (k-a) (5)
K (k-b) = A (b-a) (6)

denklemleri elde edilir. (4), (5) ve (6) denklemlerinden yararlanlarak:
Arlk ve deerli metal dengelerini yazarsak:
B = K + A (1)
B.b = K.k + A.a (2)
denklemleri, (1) denkleminin her iki taraf a ile arpldnda,
B.a = K.a + A.a (3)
denklemi elde edilmektedir. (2) ve (3) denklemleri taraf tarafa karlarak,
Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:
a b
a k
K B

=
b k
a k
A B

=
a k
a b
B K

=
b k
a b
A K

=
a k
b k
B A

=
a b
b k
K A

=
(7)
(9)
(8)
(10)
(11)
(12)
Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:
Zenginletirme oran, (4) No.lu denklemden yararlanlarak, deerli metal % leri ile
de hesaplanabilir:


(14)

Zenginletirme (Konsantrasyon) Oran:
Zenginletirme ilemine beslenen cevher arlnn, elde edilen konsantrenin
arlna oranna zenginletirme oran (Z) denir.


(13)

K
B
Z =
a b
a k
K
B
Z

= =
Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:
Metal Kazanma Verimi:
Zenginletirme ilemine beslenen cevherde bulunan deerli metal miktarna gre,
konsantrede toplanan deerli metal yzdesine verim (V) denir.

Cevherdeki deerli metal miktar B.b, konsantredeki ise K.k, olduuna gre, Metal
Kazanma Verimi:

(15)

100 .
.
.
%
b B
k K
V =
ekilde belirtilebilir. K/B=1/Z=b-a/k-a yazldnda, Metal verimi, eitli
rnlerdeki metal yzdelerine gre:


(16)

100 .
) (
) (
%
a k b
a b k
V

=
100 %


=
Agirligi Metal Degerli Cevherdeki Beslenen
Agirligi Metal Degerli eki Konsantred
V
Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:
Metal Kayb:
Zenginletirme ilemine beslenen cevherde bulunan deerli metal miktarna gre,
artkla atlan deerli metal yzdesine metal kayb (j) denir.

(17)

100 .
.
.
%
b B
a A
j =
veya
% j = 100 V (18)
olarak hesaplanr.

kiden fazla rn elde edilen zenginletirme ilemlerinin sonular da, ayn esaslara
dayanlarak kartlan formller ile deerlendirilmektedir.
Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:
ki ayr konsantre retilen bir ilem gznne alnrsa;

K
1

x mineralinin topland konsantrenin arl
k
1x
x minerali konsantresinde x ile ilgili metal %si
k
1y
x minerali konsantresinde y ile ilgili metal %si
K
2
y mineralinin topland konsantrenin arl
K
2x
y minerali konsantresinde x ile ilgili metal %si
K
2y
y minerali konsantresinde y ile ilgili metal %si
B Beslenen cevher arl
b
x
Beslenen cevherde x minerali ile ilgili metal %si
b
y
Beslenen cevherde y minerali ile ilgili metal %si
A Atlan artn arl
a
x
Artkda x minerali ile ilgili metal %si
a
y
Artkda y minerali ile ilgili metal %si

olduuna gre, arlk dengesi aadaki gibidir:
B = K
1
+ K
2
+A (19)
Zenginletirme (Konsantrasyon) Formlleri:
B b
x
= K
1
k
1x
+ K
2
k
2x
+ A a
x
(20)
B b
y
= K
1
k
1y
+ K
2
k
2y
+ A a
y
(21)
x ve y mineralleri ile ilgili metal dengesi yazldnda:
denklemleri elde edilir. x minerali iin zenginletirme oran (Z
x
):

(22)
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
a k k b a k k b
a k k k a k k k
K
Z
x x y y y y x x
x x y y y y x x
x
B


= =
2 2 2 2
2 2 1 2 2 1
1
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
100 100
2 2 1 2 2 1
2 2 2 2 1
1 1
%



= =
a k k k a k k k b
a k k b a k k b k
b B
k K
V
x x y y y y x x x
x x y y y y x x x
x
x
x
x minerali iin metal kazanma verimi (V
x
) ise :

(23)
Y minerali iin de ayn ekilde Z
y
ve V
y
formlleri yazlabilir.
ZENGNLETRME SONULARININ
DEERLENDRLMES


CEVHER HAZIRLAMA II

Metalurjik Denge izelgesi
RNLER
AIRLIK
%
Zn
(3)
DAILIM
Ton
(1)
%
(2)
Ton
(4)
%
(5)
KONSANTRE 65.0 10.8 58.8 38.22 92.25
ARTIK 535.0
89.2
0.6 3.21 7.75
BESLENEN
CEVHER
600.0 100.0 6.9 41.43 100.00
Metalurjik Denge izelgesi
(4) no.lu kolonun hesaplanmas:
(5) no.lu kolonun hesaplanmas:
65,0 x 0,588 = 38,22 535,0 x 0,006 = 3,21
(38,22 / 41,43) x 100 = 92,25 (3,21 / 41,43) x 100 = 7,75
Deneye Beslenen Cevherin Zn eriinin Hesaben Bulunmas:
37,53 / 600,0 x 100 = 6,25
Zenginletirme oran da,

forml kullanlarak,


olarak bulunur.
K
B
Z =
9 2 .
65
600
= =
Z
RNEK
% 21.3 Fe ieren ve deerli minerali manyetit olan demir cevherinin
1000 grlk temsili numunesi zerinde, aadaki akm emasna gre
yaplan deneyin sonular, akm emas zerinde gsterilmektedir.
CEVHER
BOYUT KLTME
Konsantre
Kaba Artk
2. ZENGNLETRME
(Sprme)
Ara rn Nihai Artk
1. ZENGNLETRME
220 gr
% 68.6 Fe
700 gr
% 5.5 Fe
40 gr
% 44.0 Fe
1000 gr % 21.3 Fe
RNLER
AIRLIK
%
Fe
DAILIM
gr % gr %
KONSANTRE 220 22.9 68.6 150.9 72.9
ARARN 40 4.2 44.0 17.6 8.5
ARTIK 700 72.9 5.5 38.5 18.6
BESLENEN CEVHER
(Hesaplanan)
960 100.0 21.56 207.0 100.0
Deney Sonularn Gsteren Metalurjik Denge izelgesi
RNLER
AIRLIK
%
Fe
DAILIM
gr % gr %
KONSANTRE 244.4 25.4 68.6 167.7 81.0
ARTIK 715.6 74.6 5.5 39.3 19.0
BESLENEN CEVHER
(Hesaplanan)
960.0 100.0 21.56 207.0 100.0
Tesise Uyarlanan Metalurjik Denge izelgesi
3.93
4 . 244
960
= = =
K
B
Z
olarak hesaplanmaktadr.

3.93
06 . 16
1 . 63
5 . 5 56 . 21
5 . 5 6 . 68
= =

=

=
a b
a k
Z
% 81 100 .
) 5 . 5 6 . 68 ( 56 . 21
) 5 . 5 56 . 21 ( 6 . 68
100 .
) (
) (
=


=


=
a k b
a b k
V
Zenginletirme Oran
Metal Kazanma Verimi
PROBLEM:

Bir mangan cevheri zerinde yaplan zenginletirme ilemleri sonucu
aadaki sonular elde edilmitir. Tesiste gnde 500 ton cevher ilenmekte
olduuna gre;

rnler Miktar (kg) Mn (%)

ri Konsantre 2,8 50,0
nce Konsantre 1,0 51,0
nce ara rn 2,0 25,0
nce artk 4,0 14,0
Toplam 9,8

a-)Ara rnn konsantreye katlmas durumunda tesiste elde edilecek toplam
konsantre miktarn ve tesis verimini bulunuz.

b-) Ara rnn datlmas (konsantre ve arta) durumunda tesiste elde
edilecek toplam konsantre miktarn ve tesis verimini bulunuz.





ZM:
a-) Ara rnn konsantreye katlmas durumu;

rnler Miktar (kg) Miktar(%) Mn (%)

ri Konsantre 2,8 28,57 50,0
nce Konsantre 1,0 10,20 51,0
nce ara rn 2,0 20,41 25,0
nce artk 4,0 40,82 14,0
TOPLAM 9,8 100,0 30,31

nce ara rn + ince konsantre = yeni ince konsantre dir.

rnler Miktar (kg) Miktar(%) Mn (%)

ri Konsantre 2,8 28,57 50,00
nce Konsantre(yeni) 3,0 30,61 33,67
nce artk 4,0 40,82 14,00
Toplam 9,8 100,00 30,31


Toplam Konsantre= iri kons + ince kons. dir. (%28,57+30,61=59,18)

rnler Miktar (kg) Miktar(%) Mn (%)

Konsantre 5,8 59,18 41,56
nce artk 4,0 40,82 14,00
Toplam 9,8 100,00 30,31

Toplam Kons = 500* 0,5918 = 295,90 ton
Verim = (295,90*0,4156 x 100)/(500 x 0,3031)
= %81,15
b-) Ara rnn datlmas durumu;
rnler Miktar (kg) Miktar(%) Mn (%)

ri Konsantre 2,8 28,57 50,0
nce Konsantre 1,0 10,20 51,0
nce ara rn 2,0 20,41 25,0
nce artk 4,0 40,82 14,0
TOPLAM 9,8 100,0 30,31


2 * 0,25 = x *0,51 +(2-x)* 0,14
x = 0,6 kg (konsantreye katlacak miktar)
2 - 0,6 = 1,4 kg (arta katlacak miktar)


rnler Miktar (kg) Miktar(%) Mn (%)

ri Konsantre 2,8 28,57 50,00
nce Konsantre 1,6 16,33 51,00
nce artk 5,4 55,10 14,00
Toplam 9,8 100,00 30,31

Toplam Kons= iri kons + ince kons. dir. (%16,33+28,57 = 44,90)





rnler Miktar (kg) Miktar(%) Mn (%)

Top. Konsantre 4,4 44,90 50,33
nce artk 5,4 55,10 14,00
Toplam 9,8 100,00 30,31

Toplam Konsantre = 500 * 0,4490 = 224,5 ton

Verim = (224,5* 0,5033 *100)/ (500 * 0,3031)
= % 74,56
ubuklu Deirmen
iinden bir grnm