JF 402

Gvenli Tama Gc ve Oturma

Yer Gvenli Tama Gc

Zemin Emniyet Gerilmesi (ZEG ) = Yer Gvenli Tama Gc (YGTG)

Yer Gvenli Tama Gc

Yer aratrmalarnda en ok sorulan, deitirgendir. Bu deer, yerin gmeden ve ayr ayr oturma yapmadan tayabilecei en byk dey yk (yap yk) miktar iin bilgi verir.

Yer Gvenli Tama Gc

Piyasa koullarnda iki kavram sz konusudur; 1- bir mhendislik yapsnn arlndan dolay yerde oluacak gerilmelere yerin dayanp dayanamayacann belirlenmesi 2- herhangi bir yerin normal koullarda dayanabilecei en byk gerilme miktarnn aratrlmas

Yer Gvenli Tama Gc

bir mhendislik yapsnn arlndan dolay oluacak gerilmelere yerin dayanp dayanamayacann belirlenmesi iin yer koullarnn yan sra st yapnn temel zellikleri, trnn ve arlnn bilinmesi gerekir. Bu ilem statiker inaat mhendisleri tarafndan yap ve yer esneklik zellikleri kullanlarak belirlenir

Yer Gvenli Tama Gc

herhangi bir yerin normal koullarda dayanabilecei en byk gerilme miktarnn aratrlmas ise yer esneklik zelliklerinin belirlenmesi ile elde edilir. Birim yk altnda birim alandaki gerilmelerin aratrlmas ilemi olarak kabul edilebilir.

YGTG
Mhendislik yapsnn yknn kaplad temel alan A (m2) ve yk, Qy (ton veya kg) ise Yapnn yere uygulayaca gerilme (gerekli tama gc), qy (ton/m2 veya kg/m2) qy =Qy / A.

le bulunur

YGTG
Gerekli gvenli tama gc yapnn yaratt gerilmenin Gs gvenlik says ile arplmas ile bulunur. qs = qy * Gs Gs yapnn nemine gre en az 1.5, en ok 5 olabilir.

YGTG
yerin tama gc (qd) (ZEG) ise qs < q d olmas istenir

YGTG
Aadaki tanmlar kullanlarak; K1 ve K2 temel taban biimine bal katsaylardr (izelgeden) C = Tutganlk (Kohezyon) (kg / cm2) (Kayma Dayanm) Df = Temel Derinlii metre 1 = Temel taban stndeki topran birim hacim arl- kg / cm3 2 = Temel taban altndaki topran birim hacim arl - kg / cm3 B = Temel genilii (daire temel durumunda ap) metre Nc, N, Nq = Temel taban altndaki topran kayma dayanm asna bal tama gc katsaylar (izelgeden)

YGTG
Temel Taban Biim K1 K2 erit L= Dikdrtgen B< L Kare B=L Daire L=B=D

1 0.5

1+ 0.2 B /L 0.5 0.1 B/L

1.2 0.4

1.2 0.3

Temel Trne Gre K1 ve K2 Temel Taban Biim Katsaylarnn Seilmesi

YGTG Terzaghi katsaylar

Tama gc bants, tanm ve katsays, cetvelleri (Kumbasar ve Kip, 1987) 0 5 10 15 20 25 30 34 35 40 45 48 50 Nc 5.7 7.3 9.6 12.9 17.7 25.1 37.2 52.6 57.8 95.7 172.3 258.3 347.5 Nq 1.0 1,6 2,7 4,4 7,4 12,7 22,5 36,5 41,4 81,3 173,3 287,9 415,1 N 0.0 0.5 1.2 2.5 5.0 9.7 19.7 35.0 42.4 100.4 297.5 780.1 1.153.2 N c 5.7 6.7 8.0 9.7 11.8 14.8 19.0 23.7 25.2 34.9 51.2 66.8 81.3 N q 1.0 1.4 1.9 2.7 3.9 5.6 8.3 11.7 12.6 20.5 35.1 50.5 65.6 N 0.0 0.2 0.5 0.9 1.7 3.2 5.7 9.0 10.1 18.8 37.7 60.4 87.1

Terzaghi YGTG I
qd tama gc Terzaghi bantsndan bulunur. qd = K1 c Nc + 1 Df Nq + K2 N B 2

Terzaghi YGTG II
Ayrca; qd = 5.14 c sc (geirimsiz birimler,kil vb iin Nc=5.14 sabit)

qd = Df (Nq-1)sq + 0.5 B N s (geirimli birimler kum akl vb. c=0 ve Nc=0) Burada, Nq =e tan tan2(45+/2) N = 2(Nq+1) tan sc =1+0.2(B/L) sq=1+(B/L)tan s =1-0.4(B/L)

Meyerhof Bants I
Meyerhof Bantsndan Topran Gvenli Tama Gcnn Bulunmas 2,5 cm izin verilir dey oturma iin, topran tama gc (YGTG); qd ; qd = 8 N30 ( 1+ 0.305 / B )2 P ( Krinitzsk ve di, 1993)

Burada SPT ve Vs aras ampirik bantlardan birini kullanarak rn; qd = 14.4 Vs2.93 . 10-6 ( 1 + 0.305 / B )2 P yazlabilir P = 1 + 0.33 D / B Vs : Kesme Dalgas Hz (m / sn) D : nerilen Temel Derinlii (m) B : Temel Ayann Genilii (m) N30 : Temel tabanna denk gelen derinlikte SPT deeri

Meyerhof Bants II
Dey yk iin qd=5.14 c sc dc qd = Df(Nq-1)sqdq+0.5 BN s d (geirimsiz ortam) (geirimli ortam)

Nq =e tan tan2(45+/2)
N = (Nq-1)tan(1.4) sc =1+0.2(B/L) dc =1+0.2(Df /B) Kp = tan2(45+/2) sq= s = 1+0.1Kp (B/L) dq= d = 1+0.1(Kp)0.5 (Df /B)

Skempton Bants
qd =5c (1+0.2Df/B)(1+0.2B/L) Df/B<=2.5

Bu bant kil zerinde dikdrtgen ve kare temeller iin geirimsiz ortamlar iin geerlidir.

Sismik Verilere Bal Tama Gc I

Trker (1988), Keeli (1990); (tama gc) qd = Vp/100 qs = Vs /100 (gvenli tama gc) Trker (2004), T=0.33s (sabit), qd = (VsT /40)+(Df ( q s = q d/ G s G=Kayma modl Df= Temel derinlii, Gs=Gvenlik katsays

Sismik Verilere Bal Tama Gc II

Keeli (2001); qd = VsT /40 Gs=Vp/Vs qs = G/Vp T=0.4s (sabit)

Gvenlik katsays iin yaklam

Sismik Verilere Bal Tama Gc II Tezcan ve di. (2005); qs = 0.024 Vs Sv / 30.6 Sv = 1-3.10-6 (Vs- 500)1.6

Deprem Blgelerinde Topran Tama Gc

Deprem blgelerinde svlaabilir kumlu topraklarda, yerin deprem ncesi belirlenen tama gc ve toprak gvenlik gerilmesi % 50 - % 60 orannda der.

Deprem Blgelerinde Topran Tama Gc

Krinitzsk, Gould, Edinger (1993) azlmlar aadaki gibi tanmlamlardr. (Arolu ve di. , 2000). 1 = Deprem Sonrasnda sel Srtnme As. = Deprem ncesinde Svlar Topran sel Srtnme As. Vs = Temel derinlii ve hemen altnda S dalga hz. N30 = SPT (Temel derinlii ve hemen altnda). Kd = Sarsm Katsays ( Boyutsuz). g = Yerekimi vmesi ( = 980 cm / sn2 ) aenb = nceleme alann etkileyecek depremin, bu alanda yarataca en byk ivme

Deprem Blgelerinde Topran Tama Gc

Kd = (2/3) . (aenb / g) N30 SPT deerini kullanarak, 1 = (1.33 0.067. N30 ) atan(Kd) Gene Vs SPT aras amprik bantlar kullanlarak, rn.; 1 = (1.33 0.116 Vs3 . 10-6 ) atan(Kd) Bu durumda Terzaghi bantsnda Nq ve N gibi toprak tama katsaylar 1 sarsnt grm isel srtnme asna bal olarak bulunmaldr.

OTURMA
Oturma, st yap ykleri etkisi ile doal topran ya da yapay dolgunun skarak hacim deitirmesi ve baslmas olaydr

OTURMA
st yap ykn tayamayan yerin, taneler aras boluklar kapatarak snmesi ya da st yap yk altnda ezilerek yorulmasdr. Bu durumda, yap yan yatar, dner, burkulur, bir ynde eilir.

OTURMA
Bu durumu nceden belirlemek zere, yap yaplacak alanda sk aralkl jeofizik lm (sismik ve elektrik) yaparak mv skrlk ve zdiren deerleri haritalanr. mv nin byk olduu killi (iletken) yerler oturma sorunun olabilecei yerleri gsterir. Buralarda yaplacak temel kazlarndan bozulmam rnek alnr. Skma (konsolidasyon) deneyi yaplarak oturma hesab yaplr.

Oturma Snrlar
Tekil Temeller in Killi birim zerinde Kum birim zerinde 7.5 5.0 4.5 cm 3.2 cm

Yaygn (Radyejeneral) Temeller in Killi birim zerinde Kum birim zerinde 12.5 7.5 4.5 cm 3.2 cm

Oturma Snrlar
Ayr oturmalarn lld iki nokta arasndaki uzaklk L ise bu durumda izin verilebilen deerler, (Kumbasar ve Kip, 1985) S / L= 1 / 750 Oturmalara duyarl makinalarda 1 / 600 apraz balantl erevelerde 1 / 500 atlak istenmiyorsa 1 / 300 Blme duvarlarnda atlak, kreynlerde bozulma grlebilir. 1 / 250 Katn yksek yaplarda dnme grlebilir. 1 / 150 Blme duvarlar, tayc tula duvarlarda byk atlak, yaplarda hasar grlr.

Oturmay denetleyen etmenler

st yap yk ile oluan gerilme kg/cm2 ve titreimi Skabilir gerecin ierii, snf, tr ve kalnl Gzeneklik (n), boluk oran (e) ve geirgenlik (k) Kuru birim hacim arl (k ) ve su ierii (Wn) Skabilir topran esneklii (E, k, mv, ) ve skabilirlii Yer biriminin tane boyutu, derecelenmesi, kalnl, serilite sktrma zellii Skabilir katmann altndaki katmanlarn benzer zellikleridir.

Yzeydeki Ykn z Derinliindeki Deeri:

nceleme alannda yap ile dey yklenen yerin hangi derinliinde ykn ne olduu izleyen bantdan bulunur (Terzaghi ve Peck 1972), Pv = q {1 1 / [1 + ( R / Z )2 ]}1.5 Bu bant; birim alan q yk ieren R yarapl dairesel alann bir z derinliindeki izdm altnda Pv dey basncn verir. Bu deer derine indike der.

Oturmann Bileenleri
Toplam oturma toprak yzeyi ve altnda Pv dey basn etkisinde kalan her katmandaki oturmalarn toplamdr. S= S1 + S2 + S3 + .........+ Sn

Oturmann Bileenleri
Her katmandaki oturmann ise bileeni vardr. Bunlar, Si birdenbire (ani) oturma, Sc skma (konsolidasyon) oturmas, Sp - yoruk (plastik) oturma, Sn = Si + Sc + S p

Ani oturma
Toprakta hacm deimesi olmadan oluan oturmadr. Suya doygun topraklarda birdenbire oturma ile su ieriinin deimedii varsaylr.

Ani oturma
Ykl alann (ya da temel ayaklarnn) yan uzunluu ya da ap (B), Poisson oran , Youngs esneklik (elastisite) direnci E, oturmann belirlenecei yerin konumuna ve biimine skabilir dolgu tabann kalnlna bal bir katsay olan Ip, temelin uyguland kesin taban basnc qye bal olarak , dolguda oylum deimesi olmadan (su ierii deimeden ) oluan oturmadr. Si = q B { (1 2 ) / E } Ip ile bulunur.

Skma (Konsolidasyon) oturmas

Dolguya ya da topraa st yap yk bindiinde toprak iindeki suyun dar atlmas ile sre iinde oluan dey dorultudaki baslmadr.

Skma (Konsolidasyon) oturmas

Bu tr bir oturma killi siltli topraklarda oluur. Birdenbire ve skma (konsolidasyon) oturmas kumlu akll toprak ve dolgularda ayrt edilemez. Bunlar birbirine eittir. nk, suya doygun kumlarda da, yk altnda, kum iindeki su, kum geirimsiz katmanlar arasnda olmayp suyun zgrce dar verebiliyorsa oturma ok abuk oluur. Killi ve siltli topraklarda su belli bir sre iinde kacandan skma, kumlu yerlerde su hzla dar kacandan birdenbire oturma egemendir.

Skma (Konsolidasyon) oturmas

Sc = . mv . p.H : kilin skmaya (konsolidasyonuna) bal katsays olup, ok duyarl killerde 1.0 - 1.2 olaan skm kilde 0.7 - 1.0 ar skm (konsolide) kilde 0.5 - 0.7 ok ar skm (konsolide) kilde 0.2 - 0.5

arasndadr.

H : skan katman kalnl, p : kalnl H olan katman boyunca basn art, mv : hacmsal skma katsays (k sismikten ya da dometre deneyinden),

Oturmann ncelenmesi:
Jeoteknik ya da yer dayanm (mekanii) almalar ile. SPT ve Burkma (Vane) deneyi ile - boluk oranndaki deimeler hesap edilir, - Si Skma oturmas, - mv hacimsel skma katsays, - av skma katsays, - cv skma katsays ve - K geirgenlii belirlenir.

Oturmann ncelenmesi:
Elek zmlemesi ve Attarberg eikleri belirlenerek dolgu tr bulunur. (% LL, %PL, %Ip, %Wn) Tek eksenli zgr basn deneyi yaplarak; qu : zgr basn deeri ve : krlma gerilmesi bulunur. Mod Proctor Sktrma deneyi yaparak k en byk kuru birim hacm arl ve en uygun su ierii Wopt belirlenir. CBR deneyi yaparak Kaliforniya tama oran k yatak katsays belirlenir.

Etki Derinlii
st yap yknn arl yzeyden derine azalarak etki eder. etki bir h derinliinde sfrlanr . Yap temel basks, p nin yerin jeolojik gerilmesinin (basncnn, Po) %20 sine dt derinlie, geerli derinlik (effective depth) denir. p = 0.2 Po

Etki Derinlii
rnek olarak, tabana en ok P yk bindiren yapnn tek dze (homogeneous) bir ortamda he etki derinlii he = P / (0.2 ni) Kaba hesaplarda etki derinlii olarak; he = 1.5 B alnabilir. Burada B = Temel geniliidir (m)

Balang yer gerilmesi

jeolojik yk olarakda alnr, o yer kesiti iinde skabilir hi kalnlkta ve ni doal birim hacim arlndaki katmanlarn gerilmelerinin toplamdr

Balang yer gerilmesi

Yerde su yoksa balang yer gerilmesi (jeolojik yk): N Po = hi . ni i =1

Balang yer gerilmesi

Yerde su varsa ve katmanlarn bir ksm yeraltsu dzeyinin altnda yer alyor ise, N N-n Po = hi ni + hi ( ni wi ) i=1 i=1

i = 1, 2, ... N su stndeki katmanlar i = N - M su altndaki katmanlar wi = su altndaki iinci katmann gzeneklerini dolduran suyun birim hacim arl (yaklak 1 gr / cm3). hi = iinci katmann zerindeki su kalnl, ni = iinci katmandaki doal birim hacim arl

Toplam Oturma
toplam oturma izleyen bantdan belirlenebilir. N S= {hi . Cci / ( i + eoi )} . log10 { ( Poi + Poi ) / ( Poi)} i=1

hi= Oturmas hesaplanacak katman kalnl eoi = iinci katman zerine ek basn uygulamadan nceki boluk oran eoi = n / ( 1 - n ) Cci = iinci katmann skma katsays = 0.009 (WLL 10) Poi = iinci katmann balang yer gerilmesi ya da yap ncesi katman ortasnda jeolojik yk. (eo boluk oranna denk gelen basn). Po - yapdan (st yklemeden) dolay d derinliindeki hi kalnlktaki katmann ortasnda ortalama basn art ya da dorudan doruya

Toplam Oturma
mv iinci katmanda hacimsel skma says ve pi kalnl hi olan katmann ortasnda basn art, trnden toplam oturma, N S = mvi . Pi . hi i=1 bulunabilir.

Oturma Hz
Killi ve siltli topraklarn taneler aras boluundaki suyun, duraan basn altnda dar kmas ile oluan oturmann zamanla art boluk suyu akm hzna baldr. Ortalama p basn artnn hskabilir katman derinliince etkilenmesinden t- sresi sonunda doan oturma, St = Si + U.Sc

Oturma Hz
U= St / S U Oturma yzdesi St t sresinde gelien oturma S Toplam oturmadr (hesaplanan deer) Sc = . Mv . P. Hd Hd su ka uzaklna, cv oturma katsaysna ve U - Oturma yzdesine baldr Hd = h / 2 h- kalnlnda oturabilir katmann her iki taraf geirimli ise alnr. Eer katmann alt geirimsiz ise Hd = h alnr.

Oturma Hz
Gerekli sre ise t= Hd2 . Tv / cv Tv deerleri U deerlerinden bulunur.

U-Tv
U 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1 0.008 0.031 0.071 0.126 0.197 0.287 0.408 0.567 0.848 Tv

Kaynaklar
Arolu, E., Arolu N., Ylmaz, A.O., 2000, Zemin Svlamas I. ve II. Hazrbeton Yl:7, Say:38, Mart-Nisan Ay Ercan A 2001. Yerarastirma Yntemleri; Bilgiler Kurallar TMMOB Jeofizik Mh. Odasi Yayini, 339 sayfa Krinitzsky, E.L., Gould, J.P., Edinger, P.H., 1993. Fundamentals of Earthquake Kumbasar, V., Kip, F., 1985, Zemin Mekanii Problemleri, alayan Kitabevi, 520 s. Meyerhof, G. G. 1953. Some Recent Foundation Research and its Application to Design; Structural Engineer, Vol. 31, pp. 151-167. Meyerhof, G. G. 1956. Discussion of Settlement Analysis of Six Structures in Chicago and London, by Skempton, A. W., Peck, R. B., and MacDonald, D. H., Proceedings of the Institution of Civil Engineers, London, England, Vol. 5, No. 1, p. 170. Meyerhof, G. G. 1982. Limit States Design in Geotechnical Engineering; Structural Safety, No. 1, pp. 67-71. Skempton, A. W., and MacDonald, D. H. 1956; The Allowable Settlements of Buildings; Proceedings of the Institution of Civil Engineers, London, England, Part 3, Vol. 6: pp. 727-768. Terzaghi, K. 1943, Theoretical Soil Mechanics, John Wiley and Sons, Inc., New York, NY. Terzaghi, K. and Peck, R. (1967), Soil Mechanics in Engineering Practice, 2nd ed., John Wiley and Sons, Inc., New York, NY, pp. 729.

Kaynaklar
Skempton,A.W.,1951, The bearing capacity of clays, Building Resarch congress, Division I, 180. Meyerhof,G.G.,1950, The ultimate bearing capacity of foundations, Geotechnique, 2, 301. Trker, E., 1988, Sismik Hzlardan Tama Kapasitesinin Belirlenmesi, Akdeniz . Fen Bilimleri Enstits, Antalya (Doktora tezi). Trker. E., 2004, Computation of ground bearing capacity from shear wave velocity, Continuum models and Discrete Systems, 173180. 2004 Kluwer Academic Publisher, Netherland. Tezcan, S., Keeli, A. Ve zdemir Z., 2005,allowable bearing capacity of shallow foundations based on shear wave velocity. Keeli, A., 1990, Sismik yntemlerle msaade edilebilir dinamik zemin tama kapasitesi ve oturmann saptanmas; Jeofizik, Cilt IV. Say 2, 83-92 Keeli, A., 2001, Sismik yntemle kabul edilebilir veya gvenli taima kapasitesi saptanmas; Jeofizik, Cilt XIV. Sayi 1-2, 61-72.