T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

ANALOG VE SAYISAL HABERLEME

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR............................................................................................................................. ii GR............................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1.............................................................................................................. 3 1. ANALOG HABERLEME........................................................................................................... 3 1.1. Temel Kavramlar................................................................................................................... 3 1.1.1. Haberleme.................................................................................................................... 3 1.1.2. Haberleme Sisteminin Balca Elemanlar ..................................................................... 3 1.1.3. Frekans, Periyot ve Dalga Boyu ..................................................................................... 6 1.1.4. Modlasyon ................................................................................................................... 7 1.1.5. Modlasyonun Gereklilii.............................................................................................. 7 1.1.6. Modlasyon eitleri ..................................................................................................... 7 1.2. Genlik Modlasyonu ............................................................................................................. 8 1.2.1. ift Yan Bant Genlik Modlasyonu Tanm.................................................................... 8 1.2.2. Tek Yan Bant (SSB-Single Side Band) Modlasyon ..................................................... 21 1.3. Frekans Modlasyonu.......................................................................................................... 22 1.3.1. Frekans Modlasyon htiyac........................................................................................ 22 1.3.2. Frekans Modlasyonunun stnlkleri ve Sakncalar .................................................. 23 1.3.3. Frekans Modlasyonunda Bant Genilii...................................................................... 23 1.3.4. PLL Faz Kilitli Dng Faz Dedektr .......................................................................... 27 UYGULAMA FAALYET ....................................................................................................... 29 LME ve DEERLENDRME ............................................................................................... 31 RENME FAALYET-2............................................................................................................ 32 2. SAYISAL HABERLEME......................................................................................................... 32 2.1. Temel Kavramlar................................................................................................................. 32 2.1.1. Bit ............................................................................................................................... 32 2.1.2. BPS (Bit Per Second) ................................................................................................... 32 2.1.3. Baud............................................................................................................................ 33 2.1.4. Baud Rate (Oran) ......................................................................................................... 33 2.1.5. BER :Bit Error Rate (Bit Hata Oran) ........................................................................... 33 2.1.6. Kanal........................................................................................................................... 34 2.1.7. Kanal Kapasitesi .......................................................................................................... 34 2.1.8. Grlt ........................................................................................................................ 35 2.2. rnekleme Teoremi............................................................................................................. 36 2.3. Kodlama ............................................................................................................................. 37 2.3.1. letim Kodlar .............................................................................................................. 39 2.4. Seri Data Gnderilmesi........................................................................................................ 42 2.4.1. Asenkron Seri Data Gnderim...................................................................................... 43 2.4.2. Senkron Seri Data Gnderim........................................................................................ 45 2.5. Darbe Kod Modlasyonu Ve Kodlama Teknikleri ................................................................ 46 2.5.1. Kuantalama ilemi ....................................................................................................... 48 2.5.2. Kuantalama leminde Dikkat Edilecek Hususlar.......................................................... 49 UYGULAMA FAALYET ....................................................................................................... 53 LME VE DEERLENDRME.............................................................................................. 58 MODL DEERLENDRME........................................................................................................ 59 CEVAP ANAHTARLARI.............................................................................................................. 60 NERLEN KAYNAKLAR........................................................................................................... 61 KAYNAKLAR............................................................................................................................... 62

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK Analog ve saysal haberleme sistemlerinde modlasyon ilemini yapabilmek Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda, analog ve saysal haberleme tekniklerini kullanarak haberleme sistemlerinin mantn kavrayacaksnz. Amalar 1. Haberleme sistemlerinde modlasyonun gerekliliini reneceksiniz. Analog haberlemede genlik ve frekans modlasyonunu kullanacaksnz. 2. Saysal haberlemede kullanlan darbe kod modlasyonunu ve kodlama tekniklerini kavrayacaksnz. Osiloskop, analog haberleme deney seti, saysal haberleme deney seti, spektrum analizr Modln iinde yer alan herhangi bir renme faaliyetinden sonra, verilen lme aralar ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. Modl sonunda retmeniniz tarafndan teorik ve pratik performansnz tespit etmek amacyla size lme teknikleri uygulanacak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri llerek deerlendirilecektir. 523EO0143 Elektrik Elektronik Teknolojisi Haberleme Sistemleri Analog ve Saysal Haberleme Analog ve saysal haberleme sistemlerinde modlasyon ileminin anlatld renme materyalidir 40/32

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci,

Bu modl sonunda, analog ve saysal haberlemenin temel prensiplerini, haberleme sistemlerinde kullanlan modlasyon eitlerinden genlik modlasyonu, frekans modlasyonu ve darbe kod modlasyonunu renmi olacaksnz. Teknolojinin hzla ilerledii gnmzde elektronik haberleme insanlar aras iletiimin byk bir yzdesini salar duruma gelmitir. Bunun nedenleri bilgisayar ve internet kullanmnn yaygnlamas, tv ve radyo yaynlarnn artmas ile elektronik iletiimin dier haberleme yntemlerine gre ok daha yaygn ve hzl hale gelmesidir. Elektronik haberleme cihazlarnn bu derece yaygn ve etkin kullanld gnmzde bu tr cihazlarn kurulumu bakm ve onarmn yapabilmek iin temel olarak bu cihazlarn birbirleriyle haberleme mantn bilmemiz gerekir. Cihazlarn tr markas ve modeli farkllk gsterse de temel iletiim prensipleri hep ayndr. Bu kitapkta elektronik haberleme cihazlarnda en yaygn olarak kullanlan modlasyon eitlerinden frekans modlasyonu, genlik modlasyonu ve darbe kod modlasyonu prensipleri anlatlmaktadr.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Haberleme sistemlerinde modlasyonun gerekliliini reneceksiniz. Analog haberlemede genlik ve frekans modlasyonunu kullanacaksnz.

ARATIRMA
Gnlk hayatta hepimizin kulland radyo, televizyon bilgisayar gibi cihazlarn ses grnt veya veri aktarmada nasl bir sistem kullandklarn aratrnz.

1. ANALOG HABERLEME
1.1. Temel Kavramlar
1.1.1. Haberleme
Anlaml bir bilginin karlkl al veriine haberleme denir. Teknolojinin hzla ilerlemesi, elektronik medya, internet ve kablosuz iletiimin de yaygnlamasyla elektronik cihazlarla haberleme, gnmzde iletiim kavramna kresel bir anlam katm ve iletiimin byk bir ksm artk elektronik ortamda yaplr hale gelmitir.

1.1.2. Haberleme Sisteminin Balca Elemanlar

Tm haberleme sistemleri aada belirtilen elemanlara sahiptir. 1.1.2.1. Verici Gnderilecek bilgiyi ortamda iletilecek hale getiren, gerekli kodlamalar ve kuvvetlendirmeyi yapan elektronik devrelerdir. Vericilerin gcne gre iletim yapabildikleri mesafeler deimektedir. rnein; telsiz vericileri 2W-600 W, radyo vericileri 1000 W-10 KW, baz istasyonlar 25 W, cep telefonu 3 W (beklemede 500 mw) k gcne sahiptir. 1.1.2.2. letim Ortam Verici tarafndan iletime hazr hale getirilen sinyalin gnderildii ortamdr. letim ortamlar klavuzlu (kablolu) veya klavuzsuz (kablosuz olmak) olmak zere ikiye ayrlr. 3

 Klavuzlu iletim ortam: Bakr kablo, bkml kablo, koaksiyel kablo, fiber optik kablo, mikrodalga klavuzu gibi kablolu ortamlar ifade eder. Veri iletiimi sadece bu kablolarn bal olduu cihazlar arasnda olur. Klavuzsuz iletim ortam: Hava, su, boluk gibi doal ortamlardr. Bu ortamlarda iletilen veri uygun alc cihaz kullanlarak radyo ve televizyon yaynlarnda olduu gibi herkes tarafndan alnabilir. 1.1.2.3. letim Ortamndan Kaynaklanan Bozulmalar ve Grlt aret Zayflamas (Attenuation): letiim mesafesi arttka sinyal zayflar ve alcya yeterli enerji ulamayabilir. aret distorsiyonu: Ortam zerinde ilerleyen sinyalin ierdii farkl frekanslarn farkl zayflamalarla hedefe ulamasdr. Bu durumda bilgi alcya tam ve doru olarak ulamayabilir. Veride bozulmalar olabilir. Gecikme distorsiyonu (dispersiyon) bozulmas: Sinyali oluturan farkl frekanslarn veya fiber optik kablo iindeki k nlarnn farkl yollar takip etmesi sebebiyle hedefe farkl zamanlarda varmasnn sonucu olarak iaret eklinin deimesidir. Grlt: Gnderilen asl sinyali bozan ve sisteme istem d dahil olan herhangi bir enerjidir. Gne , floresan lamba, motor ateleme sistemleri birer grlt kaynadr. Grlt (bozucu etkiler) eitleri u ekilde sralanabilir: Interference (giriim-parazit): stenmeyen sinyaller sistemimize girerek sinyalimizde bozucu etki meydana getirebilirler. stenmeyen sinyallerin sisteme girerek sinyali bozmasna interference denir. Interference etkisinden kurtulmak iin istenmeyen sinyal kaynaklar sistem den uzaklatrlr. Termal (sl) Grlt: Devreyi oluturan; diren, transistr vb. elemanlarda bulunan serbest elektronlar ortam scakl nedeniyle grlt oluturabilir. Bu eit grlt; termal grlt, beyaz grlt ya da Johnson grlts olarak isimlendirilir. Grlt tarafndan oluturulan g Johnson g forml ile ifade edilir. Pn = 4kTB Bu formlde; Pn: Grlt tarafndan retilen g k: Boltzman sabiti 1.38*10-23 J/K T:Scaklk (Kelvin) B:Bant genilii (Hertz) 4

Diren tarafndan oluturulan termal grltnn efektif voltaj deeri aadaki forml ile ifade edilir.

en = 4kTBR
Intermodulations (arakipleme): Sinyaller harmonik frekanslarn toplamndan oluur. 1 KHzlik bir kare dalga, 1KHz, 3KHz, 5KHz, 7KHz.gibi sonsuz sayda sinsoidal tek harmonik frekanslarn toplamndan oluur. ki tane farkl kare dalga sinyal birlikte ykseltildiklerinde bu frekanslarn harmonikleri de beraber ykseltilirler. Ykseltilen bu harmonikler iinde yer alan 2 harmonik frekansn birbirine karmas, intermodlasyon grlts meydana getirir. Crosstalk (apraz konuma): Ayn klf ierisinde yan yana bulunan kablolardaki sinyallerin birbirine etki etmeleridir. Crosstalk etkisinden kurtulmak iin kablolar bkml yaplr. Shot grlts: Shot grltsne transistr grlts de denir. Bir diyot iindeki darbe grlts aadaki forml ile gsterilir.

in = 2qe I dc BW

bu formlde;

qe: Elektron arj (1,6*10-19 C) Idc: Dc akm (Amper) BW: Bant Genilii (Hertz) dir. Darbe Grlts: alma artlarna bal olarak ortaya kan etkilerdir. Elektrik motorlarnn, ateleme sistemlerinin, elektromekanik rlelerin rettikleri grltler, iletilen veri zerinde bozucu etki yapabilir. Grlt ile ilgili formller

SNR =

sinyal grlt sinyal gc(W) grlt gc (W) sinyal voltaj(V) grlt voltaj (V)

SNRdb = 10 log SNRdb = 20log

1.1.2.4. Alc

Verici tarafndan kodlanm olarak gnderilen sinyalin kodunu zerek bilgi sinyalini orijinal haline dntren elektronik devrelerdir. 5

1.1.3. Frekans, Periyot ve Dalga Boyu

1.1.3.1. Frekans aretin 1 saniyedeki tekrarlama (cycle-saykl) saysdr. Birimi Hertzdir.

f =
Frekans f = Frekans T= Peryot tur.

1 T

formlyle hesaplanabilir. Burada:

f=1 KHz=1000Hz=103 Hz f=1 MHz=1 000 000= 106 Hz f=1GHz=1 000 000 000=109 Hz rnek: Peryodu 1mS olan sinsoidal sinyalin frekansn hesaplaynz. zm: f = 1.1.3.2. Periyot aretin bir saykln tamamlama sresidir. Birimi saniyedir. Frekansn tersidir. Aadaki forml ile hesaplanr.

1 1 103 = = = 1000 Hz = 1KHz T 1*103 sn 1

T=

1 f

rnek: Frekans 1Mhz olan sinyalin peryodunu bulunuz. zm: T =

1 1 106 = = = 106 sn = 1sn f 1*106 1

1.1.3.3. Dalga Boyu Bir iaretin 1 sayklnn ald yola dalga boyu denir. Simgesi ile gsterilir. Birimi metredir.

= =

khz c = frekans f c 300000000m / sn = f Hertz

6

rnek: Frekans 100KHz olan bir sinyalin dalga boyu ne kadardr? zm: =

c 300*106 = = 3*103 m = 3000m = 3Km 3 f 100*10

1.1.4. Modlasyon
Bilgi iaretinin genellikle daha uzak mesafelere gnderilebilmesi iin kendinden ok daha yksek frekansl bir taycnn sinyal zerine bindirilmesine modlasyon denir. Modlasyon ilemi srasnda tayc sinyalin genlik, frekans, faz vb. gibi zellikleri, bilgi sinyaline ve yaplan modlasyonun trne gre deiime urar.

1.1.5. Modlasyonun Gereklilii

Bilgi iaretini gndermek iin gerekli anten boyu, dalga boyunun katlar olmak zorundadr. Anten boylar genellikle /2 ve /4 uzunluktadr. Bilgi iaretinin frekans dk olduundan dalga boylar ok byktr. Dolaysyla bilgi iaretini modlesiz olarak iletebilmek iin kullanlacak anten boylar da ok byk olmak zorundadr. ou zaman bu byklkte anten kullanmak imknszdr. Halbuki bilgi sinyali kendinden ok yksek frekansl bir tayc sinyal ile modle edildiinde bilgi ok daha kk boyutlu antenler vastasyla gnderilebilir. Bunu yle bir rnekle aklayalm: 20 KHz lik yani

300*106 = = 15*103 m = 15 Km dalga boyuna sahip bir bilgi sinyalini modlesiz olarak 3 20*10 15 Km gndermek istersek kullanacamz antenin boyu = = 3, 75Km. olmaldr. Oysaki 4 4
bu bilgi sinyalini 20 MHzlik yani

300*106 = 15m dalga boyuna sahip bir tayc sinyalle modle edersek 20*106 15m kullanacamz anten boyutunun = = 3, 75m. olmas yeterli olacaktr. 4 4 = 1.1.6. Modlasyon eitleri
Modlasyon temel olarak analog modlasyon ve saysal modlasyon olarak ikiye ayrlr. Analog ve saysal modlasyonun da kendi iinde eitli trleri vardr. Farkl modlasyon trleri aadaki tabloda belirtilmitir.

Tablo 1.1: Modlasyon eitleri

Bu tabloda; VSB: (Vestigal-Side Band) Artk yan bant modlasyonu SSB: (Single Side Band)Tek yan bant modlasyonu DSB: (Duble Side Band )ift yan bant modlasyonu PM: (Phase Modulation) Faz modlasyonu FM: (Frequency Modulation) Frekans modlasyonu PCM: (Pulse Code Modulation)Darbe kod modlasyonu PPM: (Pulse Position Modulation )Darbe pozisyon modlasyonu PWM: (Pulse Width Modulation )Darbe genilik modlasyonu PAM: (Pulse Amplitude Modulation )Darbe genlik modlasyonu ifade etmektedir.

1.2. Genlik Modlasyonu

1.2.1. ift Yan Bant Genlik Modlasyonu Tanm
Tayc iaretin genliinin bilgi iaretine gre deitirildii modlasyon trne genlik modlasyonu denir. Modlasyon ilemi srasnda bilgi sinyalinde yer alan btn frekanslar st ve alt yan bantlar olarak elde edilir. ekil 1.1de 30Hz ile 30KHz arasndaki bilgi sinyalinin 1 MHz lik bir tayc sinyali ile modlasyonu sonucu oluan alt ve st yan bantlar grlmektedir. Verinin iletilmesi srasnda alt ve st yan bantlarn her ikisinin de kullanld genlik modlasyonuna ift yan bant genlik modlasyonu denir.

ekil 1.1: Genlik modleli sinyal frekans tayf

1.2.1.1. ift Yan Bant Genlik Modlasyonu Elde Edilmesi Genlik modlasyonu retmekte kullanlan devreye modlatr denir. Modlatr tayc sinyal ile bilgi sinyalini uygun ekilde birletirerek modleli sinyali oluturur.

ekil 1.2: ift yan bant genlik modlasyonlu verici blok emas

Bilgi areti

Bilgi iareti asl gnderilmek istenen dk frekansl iarettir. (Ses band iin fm=3KHz lik bir iarettir)

ekil 1.3: Bilgi iareti

Tayc iaret

Tayc iaret yksek frekansl sins ya da kosins iaretidir.

ekil 1.4: Tayc sinyali

Modleli iaret: Bilgi iaretiyle tayc iaretin birletirilmi halidir.

10

ekil 1.5: Genlik modlasyonlu sinyal

Modleli iaretin analizi

ekil 1.6: Modleli iaret de bilgi iaretine ait byklkler

Tc: Tayc iaretin periyodu

fc =

1 Tc 1 Tm

Tm: Bilgi iaretinin periyodu

fm =

Vm t-t:Bilgi iaretinin tepeden tepeye genlik deeri 11

Vm =

Vm(t t ) 2

Modleli iaret zarf: Modleli sinyalin pozitif ve negatif tepe deerleri zerinden izilecek hat modle edici sinyale yani bilgi sinyaline zdetir. te bu tepe noktalarndan geen hatta zarf denir. Aadaki ekilde modleli sinyalin pozitif ve negatif zarflar grlmektedir. Pozitif ve negatif zarflar zaman eksenine gre birbirinin simetriidir.

ekil 1.7: Modlasyonlu iaretin zarf

Genlik modlasyonunun matematiksel ifadesi (Bilgi iareti) (Tayc iaret) (Tayc genliine binen bilgi

vm=VmSin2fmt vc=VcSin2fct v = (Vc + VmSin2fmt)* Sin2fct iareti=Modleli iaret) v= VcSin2fct taycnn kendisi VmSina*VcSinb= sina*sinb= + +

VmSin2fmt*Sin2fct iki tane sins arpm

1 Vm *Vc[cos(a + b) cos(a b)] 2

1 [cos(a + b) cos(a b)] 2 Cos (a b) Cos (a + b) sin a *sin b = 2 2

12

VmSin2fmt*Sin2fct =

Vm Vm Cos2t(fc-fm) Cos2t(fc+fm) 2 2

m=

Vm Vc

Vm = mVc

Vm mVc = 2 2

Modlasyon indisi ve yzdesi

Bilgi sinyal genliinin tayc sinyal genliine oranna modlasyon indisi denir. Modlasyon indisinin 100 ile arplmasyla modlasyon yzdesi elde edilir. Yaplan modlasyonun iyilik derecesini gsterir.

m=

Vm Vc

(Bu forml daha ncede verildi) lk verildii yerde terimlerini

aklayalm) Formlde: m : Modlasyon indisi Vm: Bilgi genlii Vc: Tayc genlii Eer m >1 ise bozuk bir genlik modlasyonu m = 1 % 100 genlik mod. (deal modlasyon) 0,5 < m < 1 iyi bir modlasyon vardr. rnek: Modle edici sinyal genlii 3V, tayc genlii 4V olan modleli bir sinyalin modlasyon indisi ve modlasyon yzdesini hesaplaynz.

13

zm: Vm = 3 V Vc = 4 V m = 3 / 4 = 0,75 % m = 0,75*100 =%75 1.2.1.2. Modlasyon ndeksinin Osiloskop le Bulunmas Osiloskop ile modlasyon indisini bulmak iin; DSB (D.. S.. B) vericinin anten k osiloskoba balanarak modleli iaretin dalga ekli osiloskop ekrannda elde edilir. Aadaki ekil elde edildikten sonra Vmax ve Vmin llr. Birinci yol

m=

V max V min formlyle modlasyon indeksi bulunur. V max + V min

14

kinci yol

Bant genilii

aretin frekans spektrumunda igal ettii yere bant genilii denir. Baka bir deyile bir elektronik devrenin alt veya geirdii frekans blgesinin genilii bant genilii olarak ifade edilir. ift yan bant genlik modlasyonunda bant genilii

ift yan bant genlik modlasyonunda bant genilii bilgi iaretinin frekansnn 2 katdr. Bunun nedeni konunun banda bahsettiimiz alt yan bant ve st yan banttr. BW=2fm eklinde ifade edilir.

15

ekil 1.8: ift yan bant GM iin frekans spektrumu

rnek: fc = 10 MHz, fm = 5 kHz ise Bant genilii nedir? zm: BW=2fm

BW=10 kHz

rnek: Bir ift Yan Band (YB) GM sisteminde aada verilen deerler kullanlmaktadr. Frekans spektrumunda oluacak olan frekanslarn deerlerini ve genliklerini bulunuz, spektrumu iziniz. ve bant geniliini bulunuz. Vm = 10 V Vc = 10 V fc = 100 kHz fm = 1 kHz zm:

m=

Vm =1 Vc

fc+fm = 101 kHz

fc-fm = 99 kHz

mVc = 5V 2

ekil 1.9: rnek iin frekans spektrumu

16

ift Yan Bant (DSB -Duble Side Band ) genlik modlasyonunda g hesab

ekil 1.10: AC iaretin efektif deeri

17

ekil 1.11: ift yan bant genlik modlasyonunda g spektrumu

rnek: R = 25 Vmax = 10V ise P=?

P=
zm: rnek:

V max 2 2R

P=

100 50

P=2W

Bir ses sinyalinin matematiksel ifadesi Vm=10sin23200t dir. Bu bilgi iareti matematiksel ifadesi Vc=20Sin2300000t olan bir taycy modle etmekte kullanlmaktadr. a) Ses sinyalini iziniz. b) Tayc sinyalini iziniz. c) Modleli dalgay lekli iziniz. d) Modlasyon indisini ve modlasyon yzdesini bulunuz. e) Frekans spektrumunda oluacak frekans ve genlikleri iziniz f) V=? (Modleli iaretin matematiksel denklemini yaznz.) g) Bu iaretin frekans spektrumunda igal ettii bant genilii nedir? BW=? h) Bu iaret empedans 50 olan bir anten ile yayn yaptrlrsa; Pc=? Payb=? Pyb=? Ptoplam=?

18

zm a)

b)

c)

19

d) Modlasyon indisi (m)

m=
e)

Vm 10 = = 0,5 Vc 20

Modlasyon yzdesi (M) M=m*%100 M=%50

Frekans spektrumu f) vm=VmSin2fmt (Bilgi iareti) vc=VcSin2fct (Tayc iaret) v = (Vc + VmSin2fmt) Sin2fct (Modleli iaret)

Vm Vm Cos 2t ( fc ft ) Cos 2t ( fc + fm) 2 2 V = 20 Sin2300000t + 5Cos 2296800t 5Cos 2303200t V = VcSin2fct +

g) h) BW=2fm=2*3200=6400 Hz BW=6400 Hz

Ptoplam=Ptayc+Pstyanbant+Paltyanbant

Pc =

Veff 2 Vc 2 400 = = = 4W R 2 R 100 m 2 Pc 0,52 * 4 = = 0, 25W 4 2

Ptoplam=4,5 W

Pstyanbant = Paltyanbant =

Ptoplam=4 W+0,25 W+0,25 W=4,5 W

20

1.2.2. Tek Yan Bant (SSB-Single Side Band) Modlasyon

1.2.2.1. SSB Modlasyonunun Elde Edilmesi Genlik modlasyonunda gerekli band geniliini yar yarya drmek iin, iaretin alt yan bant ya da st yan bandndan sadece birisinin filtre yoluyla seilerek gnderilmesiyle elde edilir. Uzak mesafelere bilgi gndermek iin tercih edilir. 1.2.2.2. SSB Elde Etme Metodlar SSB sinyali elde etmek iin temelde dengeli modlatr devreleri kullanlr. Dengeli Halka Modlatr, FET (Field Effect Transistor)li Push-Pull Dengeli Modlatr, Dengeli Kpr Modlatr, Entegre Devreli Dengeli Modlatr devreleri SSB sinyali elde etmek iin kullanlan modlatrlerdir. Aada bunlardan SSB elde etmede kullanlan yntemlerden biri olan iki filtre kullanlan bir SSB verici ksaca aklanmaktadr. 1.2.2.3. ki Filtre Kullanan SSB Verici Dengeli modlatr vastasyla genlik modleli sinyal elde edildikten sonra anahtarlama devresi ve band geiren filtreler yardmyla alt yan bant ya da st yan banttan bir tanesi seilir.

ekil 1.12: ki filtre kullanan SSB verici

21

ekil 1.13: st yan bandn seilmesi

1.2.2.4. SSB de Bant Genilii BW=fm dir. ( ift yan bantl genlik modlasyonunun bant geniliinin yarsdr.)

1.3. Frekans Modlasyonu

1.3.1. Frekans Modlasyon htiyac
Yksek gl vericilerde sinyal/grlt orannn ok kk olmas istenir. Yksek gl genlik modlasyonlu vericilerde sinyal/grlt oran problem yaratacak kadar byk olur. Bu problemden kurtulmak iin frekans modlasyonu gelitirilmitir. GM devrelerine gre FM devrelerinde farkl olarak limiter devreleri, PLL (Phase Locked Loops) sentezr devreleri ve vurgu (emphasis) devreleri kullanlr. Frekans modlasyonunda bilgi iaretinin genliine gre tayc iaretin frekans deiir.

ekil 1.14: Tayc sinyal

ekil 1.15: Modle edici sinyal (bilgi sinyali)

22

ekil 1.16: Modle edilmi FM sinyal

1.3.2. Frekans Modlasyonunun stnlkleri ve Sakncalar stnlkleri

Sinyal zerine binen grlt seviyesi kesilebildii iin ses kalitesi yksektir Frekans modlasyonunun grlt bakl genlik modlasyonundan daha iyidir. FM in yakalama etkisi vardr. Bu etkiden dolay istenmeyen sinyalleri kolaylkla yok edebilir. Ayn frekanstaki iki sinyalden hangisinin k gc fazla ise o sinyalin alc tarafndan alnmasna yakalama etkisi (Capture) denir. PLL sentezr devreleri kullanr

Sakncalar FM ok byk bant genilii kullanr FM devreleri daha pahaldr.

1.3.3. Frekans Modlasyonunda Bant Genilii

Frekans modlasyonunda modle edici her sinyal iin bir ift yan bant oluur. Bu da teorik olarak frekans modlasyonunda sonsuz sayda yan bant olumas anlamna gelir. rnein 10MHz.lik tayc sinyal 100 KHz lik bir sinyalle frekans modlasyonuna tabi tutulursa, 10100-9900 KHz, 10200-9800 KHz, 10300-9700 KHz gibi frekanslarda yan bant sinyalleri oluur. Fakat frekans deiimi arttka yan bant sinyallerinin gc azalr. Genlii, tayc sinyalin genliinin %1inden daha dk olan yan bantlar ihmal edilir. Frekans modlasyonunda ortalama 75 KHz. lik bant genilii kullanlr. Bu bant geniliinin altnda yaplan FM yaynlara dar bant FM, stnde yaplan yaynlara geni bantl FM denir. ekil 1.17de bir FM sinyalinnin frekans spektrumu gsterilmitir.

23

Frekans Ekseni

ekil 1.17: FM sinyali frekans spektrumu

Frekans modlasyonunda bant geniliini bulmak iin 2 forml kullanlr. 1. BW = 2 *fm* nemli bant says (Tablo kural) 2. BW = 2* (f + fm) (CARSON Kural) nemli yan bant says belirlenirken harmonik genliine baklr. Tayc genliinin %1 oranna kadar olan harmonik genlikler alnr. Geri kalan ksm alnmaz. nemli yan bant says belirlenirken aada verilen tablo kullanlr. Tablo tayc genlii 1Volt alnarak normalize hale getirilmitir.

Tablo 1.2: Modlasyon indisine bal yan bantlar

24

 Frekans modlasyonu temel formlleri Tayc frekansnn genlie bal olarak deimesine tayc salnm Cs denir. Vm = Bilgi iaretinin genlii K = 1 kHz / 1V (Frekans sapma sabiti) mf = Modlasyon ndisi f = Frekans Sapmas fm = Bilgi iaretinin frekans f c= Tayc sinyal frekans olmak zere; f = KVmmax Tayc Salnmas Cs = 2f Bilgi genlii max. ise f = fc + f Bilgi genlii min. ise f = fc f

mf =

f fm

Yzde modlasyon M = (fgerek / fmmax) x100 formlleriyle hesaplanr. rnek: Tayc frekans fc = 104 MHz frekans sapmas f = 100 KHz ve bilgi sinyali 10 KHz ise taycnn alaca maksimum ve minimum frekans deerini, tayc salnmasn ve modlasyon indisini bulunuz. zm: f = fc + f = 104,1 MHz (Bilgi iaretinin genlii max. ise) f = fc f = 103,9 MHz (Bilgi iaretinin genlii min. ise) Cs= 2f = 2*100=200KHz

mf =

f 100 KHz = =5 20 KHz fm

rnek: Tayc genlii Vc=1Volt iken m=1 iin nemli yan bant genliklerini frekans ekseninde gsteriniz.

25

zm:

rnek: Bir FM sinyal iin; tayc frekans fc=100 MHz, mf = 2, fm = 3kHz verildiine gre bant geniliini bulunuz, frekans spektrumunu iziniz. zm: 1. Tablo kuralna gre; BW = 2 * fm * nemli yanbant says BW= 2 x 3 x 4 = 24 kHz 2. Carson kuralna gre; BW = 2* (f + fm)

mf =

f fm

f = m f * f m

f = 6

BW=2*(6+3)=18 kHz Frekans Spektrumu fm=3kHz=0.003MHz fc+fm=100+0.003=100.003 MHz fc-fm=100-0.003=99.997 MHz

26

rnek: Cep telefonlar iin frekans sapmas 12 kHz ve bilgi frekans(ses) 3 kHz olduuna gre bant geniliini bulunuz. zm: F = 12 kHz fm = 3 kHz BW = 2* (f + fm) CARSON Kural BW = 30 kHz

1.3.4. PLL Faz Kilitli Dng Faz Dedektr

Faz dedektrleri, fm sentezrl vericilerde, fm alclarda demodlasyon ileminde, uydu takip devrelerinde, dar bant keskin filtre devrelerinde kullanlr. Temel olarak PLL frekans geri beslemeli bir kapal dng kontrol sistemidir. Bir faz karlatrc (frekans katlayc), gerilim kontroll bir osilatr, alak geiren bir filtre ve dk kazanl bir ykselteten oluur. 1932 den beri kullanlan PLL devreleri karmak yapda ve yksek maliyetliyken entegre teknolojisinin gelimesiyle daha kullanl hale gelmilerdir.

ekil 1.18: PLL faz detektr blok diyagram

Faz karlatrc: arpc devredir. Harici sinyal ve VCOnun rettii sinyalin frekanslarn arpar. Giriindeki iki iaret arasndaki frekans fark ya da faz farkna orantl olarak knda DC gerilim retir. 27

VCO: (Voltage controlled Oscillator) Gerilim beslemeli olarak kararl frekans reten bir osilatrdr. Filtre kndaki DC voltaja gre VCOnun rettii sinyalin frekans deeri deiir. Alak geiren filtre: arpc devre kndaki toplam ve fark frekanslarndan fark frekans ieren bileeni geirir.

Vdc =
Filtre k

Vm *Vc Cos 2t ( fc fm) 2 forml ile hesaplanabilir.

Faz dedektr giriinde fc=fm ise PLL kitlenir ve Cos0=1 olacandan filtre k

Vdc =

Vm *Vc 2 olur.

Uygulamada Kullanlan Baz PLL Entegreler LM565 from National (VCO serbest salnm frekans: 300 KHz den 500 KHze kadar) LM565C from National (VCO serbest salnm frekans: 250 KHz den 500 KHze kadar) NE 560B from Signetic (VCO serbest salnm frekans: 15 MHz den 30 MHze kadar) NE 564 from Signetic (VCO serbest salnm frekans: 45 MHz den 50 MHze kadar) 74HC/HCT4046A /7046A (Philips High speed CMOS based 17 MHz e kadar)

28

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA 1 lem Basamaklar
Genlik modlasyonu devresini kurunuz. Modlasyon giriini ak brakarak osilaskopta iaret sinyalini gzlemleyiniz. Modlasyon giriini balayarak osilaskopta modleli iaret sinyalini gzlemleyiniz llen deerleri kat zerine aktararak sinyal grafiini karnz. Osilaskobun ilk ayarlarn ve kalibrasyonunu yapnz. Okuduunuz deerleri dikkatli kaydediniz.

neriler

Modlesiz Sinyal

Grafik karrken birimlere ve oranlara dikkat ediniz

Modleli Sinyal

29

UYGULAMA-2 lem Basamaklar

Frekans modlasyonu devresini kurunuz. Modlasyon giriini ak brakarak osilaskopta iaret sinyalini gzlemleyiniz. Modlasyon giriini balayarak osilaskopta modleli iaret sinyalini gzlemleyiniz. Spektrum analizr cihazn balayarak FM sinyalini gzlemleyiniz. llen deerleri kat zerine aktararak sinyal grafiini karnz. Osilaskobun ilk ayarlarn ve kalibrasyonunu yapnz. Okuduunuz deerleri dikkatli kaydediniz. Spekturum analizrn ilk ayarlarn ve kalibrasyonunu yapnz.

neriler

Modlesiz Sinyal

Grafik karrken birimlere ve oranlara dikkat ediniz

Modleli Sinyal

30

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz.

1. Harmonikler iinde yer alan 2 harmonik frekansnn birbirine karmas intermodlasyon grlts meydana getirir. 2. Sinyalin 1 saniyedeki tekrarlama saysna periyot denir. 3. A modlasyonu bir saysal haberleme modlasyonu eididir. 4. aretin frekans spektrumunda igal ettii yere bant genilii denir. 5. Osilaskopta gzlenen genlik modleli sinyalin Vmax. deeri 4 V., Vmin deeri 2V. olarak llmtr. Dolaysyla bu sinyalin modlasyon yzdesi %33 tr. 6. ift yan bant modleli sinyalin bilgi iareti fm=3 KHz. ise bu sinyalin bant genilii 5 KHz. dir. 7. Frekans modlasyonunda tayc sinyalin genlii ve frekans deiir. 8. Frekans modlasyonunda ortalama 75 KHz.lik bant genilii kullanlr. Bu band geniliinin altnda yaplan FM yaynlara dar bant FM, stnde yaplan yaynlara geni bantl FM denir. 9. PLL bir faz karlatrc(frekans katlayc), gerilim kontroll bir osilatr, alak geiren bir filtre ve dk kazanl bir ykselteten oluur. 10. Tayc frekans fc = 100 MHz., frekans sapmas f = 50 KHz olan FM sinyalin bant genilii 200 KHz dir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

31

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Saysal haberleme ile ilgili temel kavramlar renerek saysal haberlemede kullanlan darbe kod modlasyonunu ve kodlama tekniklerini kavrayacaksnz. .

ARATIRMA
. Modlasyon kavramn iyice anladnzdan emin olunuz ve zellikle saysal haberleme yapan cihazlarn kullandklar iletiim sistemlerini aratrnz.

2. SAYISAL HABERLEME
2.1. Temel Kavramlar
Temel kavramlar saysal haberleme ile ilgili teorik ve uygulama konularnn anlalmasn salamak iin ncelikle ele alnmtr.

2.1.1. Bit
Dijital elektronikte ve binary say sisteminde sadece 0 ve 1 deerleri vardr. Tm ilemler bu iki deer zerinden yaplr. 0 ya da 1 bilgisinin her birine bit denir.

2.1.2. BPS (Bit Per Second)

Saysal veri iletiimi srasnda saniyede iletilen bit says BPS ile ifade edilir. rnek: Aadaki ekilde bir veri katar iinde yer alan 1 bitlik bir veri iin osiloskopta elde edilen ekil verildiine gre saniyede iletilen bit saysn (hzn) bulunuz.

32

zm: Bir bitin iletilmesi 52 saniye srdne gre bu sinyalin periyodu 52 saniyedir. Frekans periyodun tersi olduu ve 1 saniyedeki saykl (burada bit says) says olduundan frekans bularak saniyedeki bit saysn (bps) da bulmu oluruz. T=52 sn rnek: Aadaki ekilde 8 bitlik bir verinin osiloskopta elde edilen ekli verildiine gre saniyede iletilen bit hzn bulunuz.

f =

1 1 = = 19230 Hz = 19230bps T 52*106

zm:

Bir bit iin geen sre=

833 = 104.125 s 8 1 1000000 Frekans (Bit hz) = = = 9640bps 6 104,125*10 104,125

2.1.3. Baud
Genelde modem benzeri cihazlarn sinyalleme hzlarn ifade etmekte kullanlr. Bir baka deyile modemin bir sinyalleme srasnda gnderdii bilginin lsdr. rnein bir cihaz her bir sinyalleme esnasnda 2 bitle kodlanm bir bilgi gnderiyorsa 1 baud deeri 2 bitdir.

2.1.4. Baud Rate (Oran)

Data iletiminde modlatr knda bir saniyede meydana gelen sembol (baud) deiikliine baud hz denir. Baud hz baud/sn ile gsterilir. Baud hz sinyalin anahtarlama hzn gsterir. rnek: Bir veri iletim hattnn iletim hz 4800 baud/sn olsun.Bu iletim her baud 4 bitle kodlanm bilgi ieriyorsa bps olarak hzmz 4800*4=19200 bps olur.

2.1.5. BER: Bit Error Rate (Bit Hata Oran)

Saysal bilgi iletiminde gnderilen veri iindeki bozulan ya da yanl alglanan bit orann ifade eder. 33

BER =

Gnderilen Hatal Bit Say. Gnderilin Toplam Bit Say.

rnek: BER=10-6 olduuna gre 1 milyon bit gnderildiinde ka bit hatal gitmi olur?

BER = 10 7 =
bit hatal gitmitir.

1 1 Gnderilen Hatal Bit Say. 1milyon bitte 1 = = 7 10000000 Gnderilin Toplam Bit Say. 10

rnek: 512 000 000 bit gnderildiinde 16 bit hata meydana geliyorsa bit-error oran nedir?

BER = 2.1.6. Kanal

Gnderilen Hatal Bit Say. 16 = = 0, 03125*106 = 3,125*108 6 Gnderilin Toplam Bit Say. 512*10

Elektrik sinyallerinin getii, frekanslardan oluan bant ya da yola kanal denir.

2.1.7. Kanal Kapasitesi

Bir kanalda 1 saniyede iletilebilecek maksimum bit miktarna kanal kapasitesi denir. Bir kanaln kapasitesi aada verilen Shannon eitlii ile ifade edilir

C = B * Log 2 (1 +
Burada;

Sinyal ) Grlt

C = bps (Kanal Kapasitesi) B = Bant Genilii (Hertz) Glerin Oran

S Sinyal = olarak ifade edilir. N Grlt

rnek: Bir iletim hattnda (B = 5,6 KHz) S/N oran 1023 ise kanal kapasitesini hesaplaynz.

34

zm:

Sinyal ) Grlt C = 5600* Log 2 (1 + 1023) C = 5600* Log 2 (1024) C = 5600*10 C = 56000bps C = B * Log 2 (1 +
rnek: Standart bir telefon hattnda (B=3 KHz) S/N oran 30 dB ise kanal kapasitesini hesaplaynz. zm:

dB = 10 Log

P2 P 1 P2 P 1

30dB = 10 Log 3dB = Log 103 = P2 P 1 P2 P 1

Sinyal ) Grlt C = B * Log 2 (1 + 1000) C = B * Log 2 (1 + C = B * Log 2 (1001) Log 2 (1001) = Log101001 3 = = 10 0, 3 Log10 2

C=B x 10=3000 x 10=30000 bps

2.1.8. Grlt
Sisteme rasgele ve istem d dahil olan ve asl sinyaller zerinde olumsuz etki yapan enerjidir. Grltnn eitleri ve grlt formlleri analog haberleme konularnda anlatlmtr. Saysal haberlemede de etkili olan grlt eitleri sistem ii ve sistem d olmak zere iki grupta toplanr: 2.1.8.1. Sistem i Grlt Kaynaklar Isl grlt: Bir iletkenin scakl arttka serbest elektronlarn enerji seviyeleri artacandan iletken iindeki rasgele hareketi artar elektronlarn bu hareketi sl grlt olarak tanmlanr. At grlts: Transistr ve diyot gibi yar elerin p-n eklemlerinde elektronlarn rasgele yaynmlar (emission), eklemden nfuz etmeleri (diffusion), ya da tekrar birlemeleri (recombination) sonucunda oluan rasgele elektriksel deiimlerdir.

35

2.1.8.2. Sistem D Grlt Kaynaklar Gne patlamalar Yldrm dmeleri ve imek akmalar Floresan lambalar Elektrik motorlarnn almas

Burada ksaca temel formlleri de hatrlayacak olursak, SNR: sinyal-grlt oran olmak zere;

SNR =

sinyal sinyal gc(W) sinyal voltaj(V) SNRdb = 10log SNRdb = 20log grlt grlt gc (W) grlt voltaj (V)

formlleriyle hesaplanmaktadr.

2.2. rnekleme Teoremi

Tm haberleme sistemlerinde ama en hzl ve salkl veri iletimini salamaktr. Analog haberlemenin bilinen sakncalar nedeniyle saysal haberleme tekniklerine ihtiya duyulmaktadr. Bu amala analog iaretlerin saysal biime dntrlmesi gerekmektedir. Bir analog iaretin saysal iarete dntrlmesinde en nemli nokta, analog iaretin uygun bir rnekleme frekans ile rneklenmesidir. Bunun iin bilgi iareti, teoride ideal bir darbe dizisi ile pratikte ise darbe katar ile arplr. rnekleme iin B Bant geniliine sahip orijinal bir iaret en az 2B hzyla rneklenip iletim hattna verilirse alcda orijinal sinyal elde edilebilir.

ekil 2.1:rnekleme

Anahtarlama hz ne kadar yksek olursa rneklenen iaret, orijinal iarete o kadar daha ok benzer.

36

f band genilikli bilgi iaretinin bir temel bant bilgi iareti olmas durumunda,
m

rnekleme frekans (fs = 1/Ts) Nyquist tarafndan verilen aadaki koulu salamaldr. fs 2fm f = 2f frekansna Nyquist frekans denir. Yukardaki koul salandnda, f(t) iareti
s m

rnek deerlerinin bant genilii f olan ideal bir alak geiren szgeten geirilmesi ile
m

herhangi bir bilgi kayb olmakszn yeniden elde edilebilir. Bu ilem, interpolasyon olarak da adlandrlr. Teorik olarak alcda iaretin bozulma olmakszn yeniden elde edilebilmesi iin f = 2f lik bir rnekleme frekans yeterli olduu
s m

halde, pratikte rnekleme frekans, alc tarafta bulunan alak geiren szgecin ve dier cihazlarn ideal olmamas nedeniyle Nyquist frekansndan biraz daha byk seilir. Pratikte rnekleme ilemi, impuls dizileri kullanlarak yaplamayaca iin, analog bilgi iaretinin sonlu genlik ve sonlu sreli darbeler yardmyla rneklenmesiyle gerekletirilir. Analog bilgi iaretinin, sonlu genlik ve sonlu sreli darbelerle arpmyla gerekletirilen rneklemeye doal rnekleme ad verilir. Bu ilemde darbe katarnn genlii analog iaretin biimini korumaktadr. Gereklenmesi kolay olan dier bir rnekleme eidi dz tepeli rneklemedir. Bu rnekleme ileminde analog iaret rneklenmekte ve bu rnek deeri darbe sresince sabit tutulmaktadr.

ekil 2.2: (a) Doal rnekleme, (b) Dz tepeli rnekleme

2.3. Kodlama
Batan belirlenmi bir takm kurallara gre sinyalin deitirilmesi ilemine kodlama denir. K sayda karakter, bit olarak kodlanmak istendiinde gerekli bit says aadaki formlden bulunur. n = log2 K Burada: n = Kodlamak iin gerekli 2 li bit says K= Karakter says 37

rnek: 64 adet karakteri kodlamak iin gerekli bit saysn bulunuz. zm: Kod Etkinlii: Kodlama sonunda gerekli bit ve kullanlan bit arasndaki orandr. Oran ne kadar yksek olursa kodlama o kadar etkin yaplm demektir. n = log2 K 2n = 64 2n = 26 n =6

ke =

GerekliBitSays KullanlanBitSays

rnek: 29 harfi kodlamak iin gerekli bit saysn ve kod etkinliini bulunuz

log10 29 1, 462 = = 4,87 log10 2 0,3 GerekliBitSays 4,87 ke = = = %97 KullanlanBitSays 5 n = log 2 29 =
rnek: Kullanlan bit says 5 iken %95 kod etkinlii elde edilmektedir. Kodlanmas istenen karakter says iin gerekli bit says nedir ? zm:

ke =

GerekliBitSays KullanlanBitSays

Gerekli bit says =ke * Kullanlan bit says=0,95*5=4,75 Parite: Gnderilen veride hata olup olmad ou sistemde parite (deer eitlii) biti tarafndan kontrol edilir. Parite biti kullanan sistemlerde gnderilen her bir karakterin sonunda ilave bir bit bulunur. Bu bite parite biti denir. Parite biti parite jeneratr tarafndan retilir. Parite jeneratr zel veya (XOR) kaplar ile retilir. Parite bitinde hatann olmas durumunda gndericiye hata bayra (NAK) (N A. K.) kaldrlr. Gnderici ayn veri blounu parite hatas olmayana kadar tekrar gnderir. Tek parite: Veriler gnderilmeden nce bilginin ierdii bitlerdeki 1' ler toplanr. Eer toplam tek ise parite biti 0 olur.. rnek: 1000101 0 (Bitlerin says tek olduu iin tek parite)

38

 ift parite: Gnderilen bilginin ierdii bitlerdeki 1' ler toplam tek ise parite biti 1 olur ift ise 0 olur. rnek: 1000110 1 (Bitlerin says ift olduu iin ift parite)

2.3.1. letim Kodlar

Verilerin kodlanmasnda ok eitli kodlama teknikleri kullanlmaktadr. Bu kodlama yntemlerinden bazlar unlardr: Morse kodu (nokta ve izgilerden oluur) BCD kodu Excess-3 kodu Gray kodu Baudot kodu (5 bitlik bir kodlama yapsna sahiptir.) ASCII kodu ( 7 bitlik bir kodlama yapsna sahiptir.) EBCDIC kodu ( 8 bitlik bir kodlama yapsna sahiptir. ) Bar kod Bu kodlamalardan ASCII koduna biraz yakndan bakalm. ASCII kod tablosunun yaps ASCII kod tablosu 7 bitlik bir kod yapsna sahiptir. 7 bitlik kod yapsn hex dzende 7 bit= 3bit + 4 bit olarak gsterebiliriz. 3 bit ondalk olarak en fazla (111)2 = 7 olduu iin en ok nemsenebilir basamak says 7 yi gemez. 4 bit ondalk olarak en fazla (1111)2 =15 deerini alabilecei iin en az nemsenebilir basamak says F yi gemez. rnek: A harfinin ASCII karln binary olarak gsteriniz. zm: Aadaki tablodan A nn hex karl bulunur. A nn hex karl 41 dir. Hex karlk binary olarak 100 0001 eklinde gsterilir. rnek: U harfinin ASCII karln binary olarak gsteriniz. zm: Aadaki tablodan U nn hex karl bulunur.U nun hex karl 55 tir. Hex karlk binary olarak 101 0101 dir

39

Tablo 2.1: ASCII HEX tablosu

40

Tablo 2.2: ASCII kod tablosu

ASCII Kontrol karakterlerinin gruplandrlmas letim kontrol Format etkileyiciler Cihaz kontrol Bilgi ayrclar

Cihaz kontrol karakterleri 1) DC1 Device control 1 2) DC2 Device control 2 41

3) DC3 Device control 3 4) DC4 Device control 4 Bunlar genellikle bilgisayardan evre birimlerine bilgi akn kontrol eden tulardr. Yazcya yaz yazma komutunu verdiimiz zaman yazcnn buffer (geici tampon hafza) hafzas dolmamsa yazc tarafndan bilgisayara DC1 Device control 1 (Xon transmit on) kodu gnderilir. Yazcnn tamponu dolu olduu zaman bilgisayarn veri akn durdurmas iin yazc tarafndan bilgisayara DC3 Device control 3 (Xoff transmit off) komutu gnderilir. Yaz metni format etkileyiciler Yaz metni format etkileyicilerin yapt ii grmek iin bilgisayarda DOS penceresinde numlock tuu ak iken aadaki ilemleri yapabiliriz. 08 BS (Backspace) 0=000 8=1000 Bilgisayarmzda gerekletirecektir. ALT+08 tuuna bastmzda bilgisayarmz silme ilemi

09 HT (Horizontal Tabulation) 0=000 9=1001 Bilgisayarmzda ALT+09 tuuna bastmzda TAB tuunun ilevini yerine getirecektir. 0A LF (Line Feed) 0=000 A=1010=10 Bilgisayarmzda ALT+10 tuladmzda (_) iaretini retecektir. 0B VT (Vertical Tabulation) 0=000 B=1011=11 Bilgisayarmzda ALT+11 tuunu tuladmzda dikey satr atlatma ilevini yapacaktr. 0C FF (Form Feed) 0=000 F=1100=12 Bilgisayarmzda ALT+ 12 tuunu tuladmzda bilgisayar satr atlamas yapacaktr. 0D CR (Carriage Return) 0=000 D=1101=13 Bilgisayarmzda ALT+13 tuunu tuladmzda bilgisayarmz ENTER ilevini yapacaktr.

2.4. Seri Data Gnderilmesi

Saysal haberleme genel olarak seri ve paralel olmak zere iki ekilde yaplr. 42

Dijital Sinyallerin letimi

Seri

Paralel

Asenkron

Seri

Seri Veya Paralel DCE

Yalnzca Seri

DTE Bilgisayar

DCE

DTE

Paralelden Seriye

Seriyeden Paralele

Bilgisayar

ekil 2.3: Saysal haberleme

Seri haberleme paralel haberlemeye gre hem daha yava hem de yazlmsal olarak daha klfetlidir. Seri porta balanan baz cihazlarla haberleebilmek iin iletiimin paralele evrilmesi gerekebilir. Bunun iin de UART (Universal Asynchronous Receive Transmit) tm devreleri kullanlr. Bu sakncalarna ramen seri haberleme neden kullanlyor. Bu nedenleri yle sralayabiliriz: Seri kablolar paralel kablolara gre daha uzun olur. Bunun nedeni seri iletiimde lojik 1 seviyesinin 3-25V aralnda olmasdr. Paralel haberlemede ise bu 5 V ile iletilir. Dolaysyla seri haberleme kablo kayplarndan ok fazla etkilenmez. Seri iletiimde daha az telli kablolar kullanlr. Gnmzde yaygn olarak kullanlan infrared (kzl tesi) iletiim seri haberlemeyi kullanmaktadr. Gnmzde yaygn olarak kullanlan mikrodenetleyici entegreler d ortamla haberlemede seri iletiimi kullanmaktadr. Seri iletiim sayesinde entegrede kullanlan u says az olur. Seri veri iletiimi yapsal olarak asenkron ve senkron olmak zere ikiye ayrlr.

2.4.1. Asenkron Seri Data Gnderim

letimin e zamansz (asynchronous) olmas nedeniyle gnderici ve alcnn koordine olmas gerekmez. Gnderen birim belli bir formatta hazrlanan veriyi hatta aktarr. Alc ise devaml olarak hatt dinlemektedir, verinin geliini bildiren iareti aldktan sonra gelen veriyi toplar ve karakterleri oluturur. Her karakterin yedi bitten olumas gelen verinin ilenmesinde kolaylk salar. 43

Asenkron veri iletiiminde her bir karaktere start ve stop biti elik eder. Stop bitinden nce parite biti gnderilir. Balang ve biti bitleri de gz nne alndnda, yedi bitlik karakter verisini tamak iin dokuz bit gndermek gerekir. Eer parite biti de varsa toplam 10 bit iletilir.

ekil 2.4: Asenkron haberleme

Asenkron seri data gnderiminde 5 Volt (Yksek), 0 Volt (Dk) seviyeyi gsterir. Seri veri, asenkron RS-232 standardnda gnderildii zaman voltaj polariteleri ters evrilir 12 Volt (Yksek), +12 Volt (Dk) seviyeyi gsterir. rnek: g (67H) harfini ASCII koduyla binary asenkron , (1 start, 1 stop tek parite ) ilettiimizde elektriksel iaret dalga eklini iziniz. zm: g ( 1100111 ) ( g nin tek paritesi 0 dr)

rnek: g (67H) harfini ASCII koduyla RS-232 asenkron , (1 start, 1 stop, tek parite ) ilettiimizde elektriksel iaret dalga eklini iziniz. zm: g ( 1100111 ) ( g nin tek paritesi 0 dr)

44

Bunun yan sra kullanlan iletiim kanallarna gre simplex, half duplex ve full duplex olmak zere e ayrlr. Seri veri iletiimi tek ynl oluyorsa, PCden yazcya olduu gibi, bu veri iletimi simplex olarak adlandrlr. Burada verici ve alc arasnda tek bir hat kullanlr. Veri karlkl olarak hem gnderiliyor hem alnabiliyorsa bu ynteme duplex denir. Bir tarafn gnderecei veri bitmeden dier tarafn gnderme yapamad, tek iletiim hattn kullanld duplex iletiime half duplex haberleme, her iki tarafnda ayn anda veri gnderip alabildii iki ayr iletiim hattn kullanld duplex haberlemeye de full duplex haberleme denir.

2.4.2. Senkron Seri Data Gnderim

Verinin Bala Dur biti kullanmadan byte bloklar olarak gnderilmesine senkron seri veri iletimi denir. Gnderici ve alc arasnda senkronizasyonu salamak iin senkronizasyon (SYN) bitleri balangta gnderilir. Senkron karakterlerinden sonra balk gnderilecek ise bunun balk olduunu belirtmek zere SOH karakteri gnderilir. SOH karakterinden sonra yaz bal gnderilir.

ekil 2.5: Senkron haberleme

45

Data bloklarnn (Bu bloklar;128 bytekarakter olabilir) gnderilmesinden sonra ETB (End of transmission block) blok sonu karakteri gnderilir. Gnderilen blok iin BCC (Block Check Character) parite kontrol yaplr. Eer gnderilen bu blok son blok ise ETX (End Of Text) -Yaz sonu karakteri gnderilir. letilecek bilginin bitmesi durumunda EOT(End of Transmission-letimsonu )karakteri gnderilir. Blok parite kontrol iin BCC kullanlr. BCC gnderilen data blounda yer alan karakterler iin yatay ve dikey parite kontrol yapar. Yaplan parite kontrolnde problem yok ise dier data blounun gnderilmesi iin Acknowledge-izin-ACK (06) karakteri gnderilir. Yaplan parite kontrolnde hata grlrse nceki data blounun yeniden gnderilmesi iin Not Acknowledge (15)-NAK karakteri gnderilir. Verici biraz nce gnderdii data blounu yeniden gnderir. Aada ekil 4.2.2de senkron iletimde kullanlan Binary Synchronous Communication iletim karakterleri ve bunlarn hex numaralar gsterilmitir.

ekil 2.6: Senkron iletim elemanlar

2.5. Darbe Kod Modlasyonu Ve Kodlama Teknikleri

Bilgi sinyalinin frekansndan en az iki kat frekansta belirli aralklarla rnekler alnarak yine belirli basamaklar arasna yerletirildikten sonra ikili say sistemi ile kodlama ilemine darbe kod modlasyonu (PCM Pulse Code Modulation) ismi verilir ve safhada meydana gelir. rnekleme safhas Kuantalama safhas Kodlama safhas

Darbe kod modlasyonu (PCM), darbe modlasyonu teknikleri arasnda tek saysal (dijital) iletim tekniidir. PCM 'de, darbeler sabit uzunlukta ve sabit genliktedir Darbe kod modlasyonunda (PCM), analog sinyal rneklenir ve iletim iin sabit uzunlukta, seri binary (ikili) sayya dntrlr. Binary say, analog sinyalin genliine uygun olarak deiir. rnekleme (sampling), gnderilecek olan bilgi sinyalinden periyodik olarak rnek alnp, ilenmesi ve rneklerin gnderilmesi ilemidir. 46

Daha sonra, rnek deerler kuantalanr, yani her rnek deere nceden belirlenmi seviyelerden bu deere en yakn olanyla bir yaklatrma yaplr. Daha sonra, her rnek deer ya da buna karlk gelen kuantalama seviyesi bir binary kod szc ile kodlanr. Buna gre rnek deerler dizisi, bir binary kod szc dizisi ile gsterilir. Sonuta elde edilen 0-1 dizisi bir darbe dizisine dntrlr. "1" darbeyi, "0" ise darbe yokluunu gsterir. Kodlama da yntem safhada yaplmaktadr: Birincisi: Vericiden alnan sinyal belli aralklarla rneklendikten ve kuantalama yntemi ile kuantalama aralklarna yerletirildikten sonra sinyalin pozitif alternasta m, yoksa negatif alternasta m, olduuna baklr. Eer pozitif alternasta ise ikili say sistemi ile 1, negatif alternasta ise ikili say sistemi ile 0 olarak rnein iareti kodlanr. kincisi: rneklenmi sinyal eit olmayan ve 8 segment aralndan (0 ile 7) hangisine tekabl etmektedir. Hangi segment aralna tekabl ediyorsa ikili say ile ve bit olarak aadaki gibi kodlanr. kili Kod -0. segment -1. segment -2. segment -3. segment -4. segment -5. segment -6. segment -7. segment

000 001 010 011 100 101 110 111

ncs: rneklenip kuantalanm sinyalin segment aralndaki oda deerine (oda gerilimne) baklr. Eer segment aralklarnda bulunan 16 adet (0 ile 15 aras) odadan hangisinin ierisinde yer alyorsa aada verilen ikili kod ile 4 bit olarak kodlanr. kili Kod 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 Oda Nu 0 0 0 1 0 1 0 1 0 1 2 3 4 5 6 7 kili Kod 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 1 0 1 0 1 1 1 Oda Numaras 8 9 10 11 12 13 14 15

47

Kodlama ilemi tamamlandktan sonra ise kanallardan alnan rnek kodlar PCM sisteminin erevesi yaps ierisinde TDM yntemiyle zaman aralklarna yerletirilir.

2.5.1. Kuantalama lemi

Bir analog sinyali alarak bu sinyali dijital sinyale dntrme ilemine kuantalama denir. Bir iaretin kuantalanmas demek iaretin alabilecei en kk genlik ile en byk genlik arasn basamaklara ayrmak ve bu iaretin bu basamaklarla yaklan elde etmektir. Kuantalama lineer kuantalama ve lineer olmayan kuantalama olmak zere iki ekilde yaplr. Lineer (Dorusal) Kuantalama Lineer kuantalamada sinyal kodlama hata oran kk genliklerde fazla olduundan orijinal iaretten sapma ve grlt fazla olur. ekil 2.7deki 7 basamakl 4 bit kodlamada en soldaki 0 negatif, 1 ise pozitif sinyali ifade eder.

ekil 2.7: Lineer (dorusal) kuantalama

Lineer kuantalamann mahzurunu gidermek iin ses sinyali 7 blme ayrlarak her blm kendi ierisinde kodlanr. En byk sinyal genlii 1 kabul edilirse kodlama basamaklar 1, 1/2, 1/4, 1/8, 1/16, 1/32, 1/64 eklinde olur. Standart 32 zaman blnmeli PCM sisteminde 8 bit ile 128 pozitif ve 128 negatif deer kodlanm olur

48

 Lineer (dorusal) olmayan kuantalama lkemizde kullanlan bu yntemde kanaldan iletilebilecek en yksek gerilimin pozitif ve negatif alternasndaki deer nce eit olmayan sekiz paraya blnr bu paralara segment ad verilir. Daha sonra her segment 16 eit paracklara blnr, bunlara da oda aral isimi verilir. Bylelikle pozitif ve negatif alternasta 128'er adet olmak zere toplam 256 adet kuantalama aral (oda aral) elde edilmi olur. Bu ekilde snrsz olan genlik saysn 256 ile snrlandrm oluruz.

ekil 2.8: Lineer olmayan kuantalama

2.5.2. Kuantalama leminde Dikkat Edilecek Hususlar

PCM sistemlerde en nemli konu rnekleme frekansnn seilmesi ilemidir. rnekleme frekans Nyquist oran olarak ifade edilmitir. Nyquist ltlerine gre rnekleme frekans, maksimum giri frekansnn 2 katndan byk olmaldr. fs rnekleme frekansn gstermek zere; fs>=2f olmaldr (Nyquist lt)

49

 Alias frekans: Eer rnekleme lt karlanmaz ise analog sinyal frekans kaybolur ve alias (takma isim) frekans retilir. Alias frekans orijinal sinyale benzemeyen farkl bir sinyaldir. falias=f-fs forml ile hesaplanr.

rnek: 1 kHz lik bir sinyal fs=750 Hz ile rneklenirse falias=1000-750=250 Hzlik bir alias frekans ortaya kar Alias frekansn nlemek iin antialias filtreler kullanlr. rnek: 20KHz lik ses bandn iletmek iin 44 kHzlik rnekleme frekans kullanld ise sistemin 20 KHzin gemesine izin veren ancak 22 Khzlik sinyalin (rnekleme frekansnn yars) gemesine izin vermeyen antialias fitresi kullanmas gereklidir. Dinamik blge: PCM sistemlerde maksimum giri gerilim kuantalama aralna oranna dinamik blge denir.

DR =
Burada; DR n = =

V max = 2n KuantalamaAralkVoltaj

Dinamik blge Bit says

Dinamik blge logaritmik olarak da ifade edilebilir.

DR = 20 log10

V max = 20log 2n KuantalamaAralkVoltaj

1 bit iin dinamik blge 6 dB dir. oklu bitli sistemlerde dinamik blge aadaki forml ile bulunur. DR=Bit Says*6 rnek: 5 Voltluk bir sinyal 1mV aralklarla rneklenecek ise dinamik blgeyi ve bu i iin kullanlacak olan bit saysn bulunuz.

DR = 20 log10

V max 5 = 20log10 = 73,97 dB = 74dB V min 0, 001

n =74/6 = 12.3 bit = 13 bit kullanlmak zorundadr (Ksurlu bit olamayaca iin) 50

Aralksays = 213 = 8192 212 = 4096

5 = 5000 0, 001

5000 aralk iin 12 bit yetmedii iin 13 bit kullanmak gereklidir. rnek: 10 Voltluk bir analog sinyal 8 bit kullanan bir PCM dntrc ile gnderilmek istendiinde kuantalama aralk saysn, kuantalama aralk voltajn ve desibel olarak dinamik blgeyi bulunuz

DR =

V max = 2n = 28 = 256 V min

V max = V min 256 10 V min = = 0, 039Volt = 39mV 256

DR=6*8=48dB PCM Sistemlerde S/N (Sinyal/Grlt) oran=(1.76+6.02*n) Burada; n=Kuantalama ileminde kullanlan bit says S/N = dB olarak sinyal/grlt orandr. rnek:8 bit kullanan bir PCM sistemde sinyal/grlt orann bulunuz. S/N=(1.76+6.02*n) S/N=(1.76+6.02*8)=49.92 dB dir. rnek: Bir PAM sinyali 60 dB dinamik blgeye sahip olacak ekilde 5mV kuantalama aralklarla PCM sinyaline dntrlmektedir. Bu sinyalin maximum gerilim deeri nedir? zm: Birinci yol:

DinamikB lg e = 20log 60 = 20log V max 0, 005

V max BirKuantalamaAralkVoltaj

51

103 =

V max 0, 005

Vmax= 5 Volt

KuantalamaAralkSays =

V max BirKuantalamaAralkVoltaj 5 KuantalamaAralkSays = = 1000 0, 005

Kuantalama aralk blgesinin, 2 nin kat olmas yani 1024 olmas gerekmektedir. Vmax= 1024*5=5120 mV kinci Yol: Toplam dinamik Blge (dB)= 6*bit says

BitSays =

60dB = 10bit 6 KuantalamaAralkSays = 2 A / D _ dntrcbitsays KuantalamaAralkSays = 210 = 1024

Vmax= 1024*5=5120 mV Vmax=5,12 Volt bulunur.

52

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Darbe kod modlasyonu cihaznn beslemesini veriniz. Kuantalama seviyelerinin tespit ediniz.

neriler

Cihaz zerindeki DC VOLTS ucu ile PULSE CODE MODULATOR girii SIGNAL INPUT ucunu bir kablo yardmyla birletiriniz. WORD LENGTH 3-bit e ve BIT RATEi yaklak orta noktaya ayarlaynz. Osiloskobun Kanal-1ini PULSE CODE MODULATOR k MODULATOR OUTPUTa, Kanal-2sini WORD PULSE ucuna balaynz. DC volt ayar dmesini saat ynnn tersinde en sona getiriniz ve cihaznz anz. DC volt ayarn saat ynnde yava yava deitiriniz. Oluan durumu osiloskop ekranndan gzleyiniz. DC volt seviyeniz arttka bir kuantalama seviyesinden baka bir kuantalama seviyesine geeceksiniz. Kuantalama seviyesindeki bu geilerden dolay osiloskoptan grdnz bir WORD uzunluu iindeki kodunuz da deiecektir. Bu geilerin meydana geldii DC seviyelerini tespit ederek her kuanta seviyesine karlk gelen kodu osiloskop ekranndan belirleyiniz. Gei anndaki DC deerini bir voltmetre yardmyla lerek ve bu andaki kodu osiloskoptan tespit ederek aaya kaydediniz. DC Gerilim Seviyesini Kod (Binary Rakam) (V)

53

PUSE CODE MODULATOR k ile PULSE CODE DEMODULATOR giriini bir kablo yardmyla birletiriniz. DC VOLT ayarn saat ynnn tersinde en sona getiriniz. Osiloskop yardmyla PULSE CODE MODULATOR giriini ve PULSE CODE DEMODULATOR kn gzlemleyiniz. DC VOLT ayarn saat ynnde yava yava artrnz. Osiloskoptan grdnz giri ve k iaretlerini karlatrnz. DC VOLT seviyesi arttka bu iki iarette meydana gelen deiimleri ve aralarndaki farkllklar yorumlaynz.

Bir sinsoidal iaretin darbe kod modlasyonu gzleyiniz.

PULSE CODE MODULATOR girii SIGNAL INPUT ucuna frekans 1kHz ve genlii 4V olan bir sinsoidal iaret uygulaynz. WORD LENGTHi 3-bite ve BIT RATE i orta noktaya ayarlaynz. PULSE CODE MODULATOR girii ile PULSE CODE DEMODULATOR kn osiloskoptan gzlemleyiniz. Elde ettiiniz ekilleri aaya iziniz.

GR SNYAL

54

IKI SNYAL WORD LENGTHi 4-bite ayarlaynz ve giri ve k osiloskoptan gzleyerek aaya iziniz.

GR SNYAL

55

IKI SNYAL Daha sonra WORD LENGTHi 8-bite ayarlaynz ve giri ve k osiloskoptan gzleyerek aaya iziniz.

IKI SNYAL farkl WORD LENGTH iin elde ettiiniz sonular karlatrarak yorumlaynz.

4. Kuantalama gzleyiniz.

grltsn

PULSE CODE MODULATOR giriine genlii 4V (+4 / -4) ve frekans 1kHz olan bir sinsoidal iaret uygulaynz. WORD LENGTHi 4-bite ve BIT RATEi orta noktaya ayarlaynz. PULSE CODE MODULATOR k ile PULSE CODE DEMODULATOR giriini bir kablo yardmyla birletiriniz. SIGNAL INPUT ile fark alcn A giriini ve DEMODULATOR OUTPUT ile fark alcnn B giriini birletiriniz. Osiloskop yardmyla SIGNAL INPUT ucu ile fark alc kn gzlemleyiniz. Bu iaretleri aaya iziniz. Fark alcnn kndan gzlediiniz iaret kuantalama grltsn verir.

56

WORD LENGTHi 3 ve 8 bite ayarlayarak (1) deki ilemleri tekrarlaynz. WORD LENGTHin deimesi kuantalama grlts zerinde nasl bir etki yaratt sebepleri ile yorumlaynz.

WORD LENGTHi 4-bite ayarlaynz. Bu durumda BIT RATEi deitirerek kuantalama grltsnn deiimini inceleyiniz. Sonucu yorumlaynz.

WORD LENGTHi 4-bite ve BIT RATEi orta noktaya ayarlaynz. Giri iaretinizin genliini deitirerek kuantalama grltsnde meydana gelen deiimi inceleyiniz. Sonucu yorumlaynz.

57

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Salkl bir rnekleme yapabilmek iin B bant geniliine sahip orijinal bir iaret en az B hzyla rneklenmelidir. Parite biti gnderilen veride hata olup olmadn denetlemek iin kullanlr. Datann start-stop biti kullanmadan byte bloklar olarak gnderilmesine asenkron seri data iletimi denir. Darbe kod modlasyonu (PCM), darbe modlasyonu teknikleri arasnda tek saysal (dijital) iletim tekniidir. Bir saysal sinyalin bir bitinin iletilmesinin 20 saniye srd bir haberleme hattnn hz 50Kbps dir. Saysal sinyalin frekansna Nyquist frekans denir. Seri haberlemede 3-7 V aral lojik 1 seviyesi kabul edilir. PCM srasyla u safhada gerekletirilir: Kuantalama, rnekleme, kodlama Lineer olmayan kuantalamada sinyal kodlama hata oran kk genliklerde fazla olduundan orijinal iaretten sapma ve grlt fazla olur. 5V genlikli bir sinyal 4 bit kullanan bir PCM dntrc ile gnderilmek istendiinde kuantalama aralk says 16, kuantalama aralk voltaj da 312,5 mV olur.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

58

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

DEERLENDRME LTLER
Haberleme sistemlerinde modlasyonun niin kullanldn biliyor musunuz? Analog haberlemede genlik modlasyonunu kullanabiliyor, osiloskopla sinyali gzlemleyip analiz edebiliyor musunuz? Analog haberlemede frekans modlasyonunu kullanabiliyor, osilaskopla sinyali gzlemleyip analiz edebiliyor musunuz? Darbe kod modlasyonunu ve kodlama tekniklerini uygulayabiliyor, sinyal eklini analiz edebiliyor musunuz?

Evet Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeniniz ile iletiim kurunuz.

59

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D Y Y D D Y Y D D Y

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Y D Y D D Y Y Y Y D

60

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

Elektronik letiim Teknikleri- Wayne TOMASI (M.E.B Yaynlar)

61

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
http://myo.mersin.edu.tr http://w20.uludag.edu.tr http://personel.telekom.gov.tr Elektronik letiim Teknikleri - Wayne TOMASI (M.E.B Yaynlar) Ders Notlar (Serkan Torunlar Elektronik Haberleme retmeni) Saysal Haberleme, Kayran-Panayrc-Aygl, Birsen Yaynevi

62