UAD Kosova

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin
123
ULUSLARARASI ADALET DVANININ KOSOVANIN BAIMSIZLIK LANINA LKN DANIMA GR

Ar. Gr. Uur SAMANCI
GR Yugoslavya Federal Cumhuriyeti1 ynetiminin bandaki Slobodan Milosevi tarafndan, Kosovada ounluu oluturan Arnavutlara kar giriilen etnik temizlik hareketi, NATOnun 24 Mart-10 Haziran 1999 tarihleri arasnda gerekletirdii, uluslararas hukuk asndan meruiyeti oka tartlan bir asker mdahale ile son bulmutur. NATO mdahalesinin sona erdii 10 Haziran 1999da BM Gvenlik Konseyi tarafndan kabul edilen 1244 (1999) sayl Kararla Kosovada geici bir uluslararas ynetim kurulmu ve blge Birlemi Milletler Geici Ynetim Misyonunun (the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo/UNMIK) idaresine braklmtr. 1244 sayl Kararla UNMIKe verilen grevlerden biri de, Kosovann gelecekteki stats iin arzu edilen mzakere edilmi bir zm kolaylatrmakt. Ancak bu erevede srdrlen uluslararas toplum destekli Kosovann niha statsn belirlemeye ynelik sre,
Dokuz Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi Milletleraras Hukuk Anabilim Dal Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyetinin dalmasndan sonra, Srbistan ve Karadadan oluan devlet, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti adn alm; 2003 ylnda da Yugoslavya Federal Cumhuriyeti yerini konfederasyona yakn bir modelde yeniden rgtlenen Srbistan ve Karadaa brakmtr. Nihayetinde 2006 ylnda Karadan bamszln kazanmasyla, Karada Cumhuriyeti ve Srbistan Cumhuriyeti olarak iki ayr devlet ortaya kmtr.
Dokuz Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi Cilt: 11, Say 2, 2009, s. 123-194 (Basm Yl: 2011)
124
Ar. Gr. Uur SAMANCI
mzakerelerde uzla salanamamas nedeniyle sonusuz kalm ve nihayetinde Kosova 17 ubat 2008 tarihinde yaymlanan bir bildiriyle bamszln ilan etmitir. Kosovann bamszlk ilan uluslararas toplumda farkl tepkilerle karlanm olmakla birlikte, fiilen olmasa da hukuken blgede egemenliini srdren Srbistan bu durumu kabul etmeyeceini aklam ve Kosovann bamszlk ilannn sonu dourmamas iin baz giriimlerde bulunmutur. Bu giriimler neticesinde nce BM Gvenlik Konseyi olaanst toplanm, ancak zellikle daim yeler arasndaki gr farkllklar nedeniyle Konseyde bamszlk ilanna kar herhangi bir karar alnamamtr. Daha sonra Srbistann giriimi zerine konu BM Genel Kurulunun gndemine alnm ve burada kabul edilen kararla, Kosovann 17 ubat 2008 tarihli bamszlk ilannn uluslararas hukuka uygun olup olmad sorusu bir danma gr talebiyle Uluslararas Adalet Divan (UAD) nne gtrlmtr. UAD, Genel Kurul tarafndan talep edilen danma grn 22 Temmuz 2010 tarihinde aklamtr. Aklanan danma grnn hemen ardndan, zellikle karardan memnuniyet duyanlar, Divann sanki Kosova Devletinin mevcudiyetini ve meruiyetini tespit ettii gibi bir alg ortaya koymulardr2. Aslnda UAD kendisine yneltilen soruyu yalnzca yasaklayc kurallara odaklanarak ve bamszlk bildirisini sonularndan ar, izole bir ilem olarak ele alarak dar bir erevede yorumlam; 4e kar 10 oyla sz konusu bamszlk ilannn uluslararas hukuku ihlal etmedii sonucuna varmtr. zledii yntem ve vard sonular genel itibaryla kendi iinde tutarl olmakla birlikte Divann, zellikle ayrlma ve self determination
Bu hususta uluslararas basnda kan eitli haber ve deerlendirmeler iin, dierleri yannda bkz. Kosovo Independence move not illegal, Says UN Court, BBC, 22 July 2010, eriim:<http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-10730573> (07.12.2010); World Court Rules Kosovo Declaration was Legal, The New York Times, 22 July 2010, eriim: <http://www.nytimes.com/ 2010/07/23/world/europe/ 23kosovo.html?_r=1&ref=kosovo> (07.12.2010); ICJ rules Kosovo statehood 'legal', Al Jazeera, 23 July 2010, eriim: <http://english.aljazeera.net/news/europe/ 2010/07/201072213840362357. html> (07.12.2010).
125
konularnda hukuk anlamda rehberlik yapma frsatn kard eletirisi de sklkla dile getirilmektedir. Bu almada, Divann danma grnde nasl bir karar verdii yannda, girmekten mmkn mertebe imtina ettii baz konularn aklanmas da hedeflenmektedir. Ayrca, Kosovaya dair hangi konu incelenirse incelensin, sorunun karmak tarihsel arka planna k tutmadan meselenin anlalmasnda bir ayan eksik kalaca dnldnden, ncelikle kronolojik olarak sorun ana hatlaryla ele alnacak; bu erevede Divan tarafndan danma grnde yer verilen olaylara daha ayrntl bir ekilde deinilecektir. Hemen ardndan Divann danma gr verme ve takdir yetkileri zerinde durulacak, sonrasnda da bamszlk bildirisinin uluslararas hukuka uygunluu incelenecektir. I. KOSOVA SORUNUNUN TARHSEL GEM ve GENEL KURULUN DANIMA GR TALEBNE YOL AAN OLAYLAR A. KOSOVA SORUNUNA GENEL BAKI Kosova sorunu ve bu sorunun taraflar arasnda uzlama yoluyla zlememesinin nedeni, hem Arnavutlarn hem de Srplarn blgeye olan 3 kuvvetli tarihsel ve duygusal balar dikkate alnarak anlalabilir . Arnavutlar bakmndan, kendi atalar olduklarn dndkleri liryallarn Slavlardan nce yerletiine ve dolaysyla anavatanlar olduuna inandklar Kosova, ulusal ve kltrel bir merkezdir. Ayrca Arnavut ulusal hareketinin 1878 ylnda Prizrende yani Kosova topraklarnda balamas4 ve Kosovann, tarihleri boyunca Arnavut halknn hakszlklara urad bir blge olarak dnlmesi5 Arnavutlar iin bu blgenin nemini daha da
3
4 5
Friedrich Jrgen, UNMIK in Kosovo: Struggling with Uncertainty, Max Planck Yearbook of United Nations Law, Vol. 9 (2005), s. 229. Malcolm Noel, Kosovo: a Short History, Macmillan, Great Britain 1998, s. 217 vd. Calic Marie-Janine, Kosovo in the Twentieth Century: A Historical Account, in Schnabel Albrecht/Thakur Ramesh (Eds.), Kosovo and the Challenge of Humanitarian Intervention: Selective Indignation, Collective Action, and International Citizenship, United Nations Univesity Press, USA 2000, s. 24.
126
Ar. Gr. Uur SAMANCI
arttrmtr. Srplar ise Kosovay Ortaa Srp devletinin tarih ve kltrel merkezi olarak alglamaktadr6. Bu nedenle Srplar, Kosovann Ortaadan itibaren Srp ulusunun beii olduunu ve Srp halknn kolektif kimliini yansttn dnmektedir7. Srplarn blgeye olan duygusal ballnn nemli bir dier nedeni ve 19. yzylda ortaya kan modern Srp milliyetiliinin altnda yatan nemli bir faktr, 1389 tarihli Kosova Savanda Srp Prens Lazar komutasndaki ordunun Sultan I. Murad komutasndaki Osmanllara yenilmesi ve neticede blgenin be yz yldan uzun sre Osmanl hkimiyetinde kalmasdr8. Osmanl-Rus Sava sonunda 1878de bamszlklarn kazanan Srplar, I. Balkan Sava (1912) sonunda Kosovann ynetimini ele geirmilerdir9. Osmanl dneminden itibaren ounluunu Mslman Arnavutlarn oluturduu Kosova, 1912 ylnda bamszln ilan eden Arnavutluk devletinin snrlar dnda kalmtr. I. Dnya Sava sonunda Kosovann egemenlii, 1929da Yugoslavya adn alan, Srp Hrvat Sloven Krallndayd10. II. Dnya Sava sonrasnda Yugoslavya Tito liderliinde sosyalist bir federasyon eklinde rgtlenmi ve 1974 Yugoslav Anayasasyla Voyvodina ile birlikte Kosova, Yugoslavya Sosyalist Cumhuriyetini oluturan alt cumhuriyetten biri olan Srbistana bal zerk blge (autonomous province) statsn kazanmtr11. Bu dnemde zerk blge olarak Kosovann kendi anayasas, yasama, yrtme ve yarg organlar bulunmakta ve Kosova, hem Srbistan kurumlarnda hem de federal kurumlarda temsil edilmekteydi12. Kosovaya tannan kapsaml zerkliin, bir
6 7 8 9
10 11 12
Calic, s. 22. Calic, s. 23. Malcolm, s. 58 vd.; Calic, s. 23, 24; Friedrich, s. 230. The Independent International Commission on Kosovo, The Kosovo Report, Oxford Unversity Press, New York 2000, s. 33; Friedrich, s. 230. Calic, s. 20. The Kosovo Report, s. 35. Kosovaya likin Bamsz Uluslararas Komisyon tarafndan hazrlanan raporda, Yugoslavyadaki cumhuriyetlerle zerk blgeler arasndaki temel farkn, zerk blgelerin federasyondan ayrlma hakk bulunmamas olduu vurgulanmtr. Ayrntl bilgi iin bkz. The Kosovo Report, s. 36.
127
yandan blgeyi de facto federe birim statsne kavuturduu, bir yandan da bu geni yetkilerin, ynetimi elinde bulunduran Arnavutlar tarafndan izlenen blgenin Arnavutlatrlmas politikasna zemin hazrlad ifade edilmektedir13. 1974 Anayasasyla Kosovaya tannan geni zerklik yetkileri, ilerleyen yllarda Arnavutlar tarafndan yeterli grlmemitir. zellikle Yugoslavyann kuzeyi ile gneyi arasnda refah dzeyi bakmndan byyen uurum, Arnavutlar arasnda Yugoslav sistemine getirilen eletirileri younlatrmtr14. 1980 ylnda Titonun lmnn ardndan, Kosovaya da cumhuriyet stats tannmas ynndeki talepleri ieren geni apl kitlesel eylemler balamtr15. Bu gsteriler bastrlmsa da 80ler hem Arnavutlar hem de Srplar arasnda ar milliyetiliin yayld ve bu iki toplum arasndaki kutuplamann daha da artt bir dnem olmutur16. Kosovadaki Srp nfusun bask, iddet ve ayrmclk sonucunda ge zorlandna olan inan ve yksek doum oran sebebiyle Kosovann demografik yapsnn Arnavutlar lehine deimesi, bu dnemde ykselen Srp milliyetiliinin nedenleri arasnda yer almaktadr17. Miloseviin 1987de iktidara gelmesinden18 sonra, 1989 ylnda Anayasada yaplan deiiklikler neticesinde Kosovann zerkliine byk lde son verilmi; 5 Temmuz 1990da da Kosova Meclisi feshedilmitir19. Meclisin feshedilmesinin hemen ncesinde toplanan 114 ye, Kosovann Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti iinde bir cumhuriyet (federe
13 14 15
16 17
18
19
Calic, s. 21. Calic, s. 21. Kosoval Arnavutlar tarafndan yaplan bu eylemlerin nedenleri hakknda ayrntl bilgi iin bkz. Malcolm, s. 334 vd. The Kosovo Report, s. 37. 80li yllarda ykselen Srp milliyetiliinin nedenleri hakknda ayrntl bilgi iin bkz. The Kosovo Report, s. 38-40. Milosevii iktidara tayan srete, Kosova sorunu balamnda trmanan ar milliyetiliin nemli etkisi olduu ynnde bkz. Malcolm, s. 341-342. The Kosovo Report, s. 41.
128
Ar. Gr. Uur SAMANCI
birim) olduunu ilan etmi20; meclis feshedildikten sonra 7 Eyll 1990da da Kaanik kentinde anayasa kabul edilmitir21. Slovenya ve Hrvatistann Haziran 1991deki bamszlk ilanlaryla Sosyalist Yugoslavyann dalma srecine girmesi, Kosoval Arnavutlarn federasyon iinde bir cumhuriyet olma taleplerini bamsz bir devlet kurma isteine dntrm ve bu erevede 1991 Eyllnde bamszla ilikin, neticesi olumlu olan bir referandum dzenlenmitir22. Nihayetinde 19 Ekim 1991de srgndeki Kosova Meclisi, referandum sonularn da zikrederek Kosovay egemen ve bamsz bir devlet olarak ilan etmitir23. Bu srete glge devlet ad altnda, zellikle eitim ve salk konularnda mevcut devlet yaplanmasna paralel bir devlet yaplanmas oluturan Kosoval Arnavutlarn 1992de dzenledii seimleri Kosova Demokratik Birlii (League for a Democratic Kosovo) kazanm ve bu hareketin lideri brahim Rugova Kosova Cumhuriyetinin bakan ilan edilmitir24. zellikle Bosna Hersek ve Hrvatistana ilikin 1995 Dayton bar srecine Arnavutlarn abalarna ramen Kosova sorununun dhil edilmemesi neticesinde, Rugovann lml siyasetinin sonu vermeyecei kanaati uyanm; hemen ardndan 1996 ylndan itibaren Kosova Kurtulu Ordusu (UK) silahl eylemlerine balamtr25. Kosova Kurtulu Ordusunun bamszlk iin giritii silahl direni ve iddet eylemleri, Srp gvenlik glerinin daha da baskc nlemler almasna
20 21 22
23
24
25
Friedrich, s. 230. The Kosovo, Report, s. 43, 44. Dzenlenen bu referandumda katlmn % 87 dzeyinde olduu ve katlanlarn % 99unun oyunun lehe olduu ynnde bkz. The Kosova Report, s. 44; Friedrich, s. 230. Eastern Europe and Commonwealth of Independent States 1999, Europa Publications Limited, London 1998, s. 910. Bu dnemde ilan edilen Kosova Cumhuriyetini Arnavutluk dnda herhangi bir devletin tanmad ynnde bkz. Crawford James, The Creation of States in International Law, Oxford University Press, New York 2006, s. 408. Friedrich, s. 230; Murphy Ray, UN Peacekeeping in Lebanon, Somalia, and Kosovo, Cambridge University Press, New York 2007, s. 70, 71. Calic, s. 28, Murphy, s. 71.
129
yol am ve iddeti arttrmtr26. 1998in ilk yarsnda Srp gvenlik gleri, Kosova Kurtulu Ordusunun faaliyetlerine tamamen son vermesini salamak zere geni apl bir operasyona balam ve bu operasyon bir etnik temizlik hareketine dnmtr27. B. ULUSLARARASI TOPLUMUN SORUNA MDAHALES Yukarda bahsedilen vahim gelimeler sonrasnda dikkatler Kosovaya ynelmi ve uluslararas toplum soruna mdahil olmaya balamtr. lki Eyll 1997de olmak zere28 Temas Grubu29 tarafndan yaplan toplantlarda, Kosovadaki durumdan kayg duyulduu aklanm ve Belgrad hkmetinden, Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT) tarafndan ynetilen bir gzlem misyonuna izin vermesi, uluslararas arabuluculuu ve Kosovaya zel stat vermeyi kabul etmesi ile sorunun zmne ilikin olarak Pritine ile barl bir diyaloga balamas talep edilmitir30. Temas Grubunun taleplerine Milosevi ynetiminin olumlu yant vermemesi ve durumun daha da ktlemesi zerine31, BM Gvenlik Konseyi tarafndan, tamam BM Andlamasnn VII. Blm erevesinde
26 27
28 29
30
31
Friedrich, s. 231. Bu dnemde, saylar yz binlerle ifade edilen Arnavutun evlerini terk etmek zorunda kald ve ayn zamanda ar insan haklar ihlalleri yaand ynnde bkz. Murphy, s. 71, 72; Calic, s. 28. Calic, s. 28. Temas Grubunun (Contact Group), Fransa, Almanya, Rusya Federasyonu, ngiltere ve Amerika Birleik Devletlerinden oluan, Balkanlarn durumuyla ilgilenmek zere 1994 ylnda kurulan ve 1998 ylnda Kosovada iddetin artmasyla talyann da katlmyla yeniden devreye giren informel bir oluum tekil ettii ynnde bkz. Qerimi Qerim, An Informal World: The Role and Status of Contact Group under International Law, The Chicago-Kent Journal of International and Comparative Law, Vol. 7 (2007), s. 118. Temas Grubunun Kosovaya ilikin taleplerine dair ayrntl bilgi iin bkz. 9 Mart 1998 tarihli (Londra) aklama, S/1998/223; 25 Mart 1998 tarihli (Bonn) aklama, S/1998/272; 12 Haziran 1998 tarihli (Londra) aklama, S/1998/567; 8 Temmuz 1998 tarihli (Bonn) aklama, S/1998/657. Calic, s. 28, 29.
130
Ar. Gr. Uur SAMANCI
bir dizi karar alnmtr. BM Gvenlik Konseyi tarafndan alnan 1160 (1998) sayl Kararla, sorunun diyalog yoluyla siyas zm iin arda bulunulmu ve Kosova dhil olmak zere Yugoslavya Federal Cumhuriyetine silah ambargosu uygulanmasna karar verilmitir32. Srbistann Gvenlik Konseyi kararna uymayarak saldrlar younlatrmas neticesinde, yalnzca drt ay iersinde iki yz binden fazla kiinin evlerini terk etmek zorunda kald ifade edilmektedir33. Bu durum zerine Gvenlik Konseyi tarafndan alnan 1199 (1998) sayl Kararla, Kosovada durumun ktlemesinin blgede uluslararas bar ve gvenlie tehdit oluturduu ifade edilmi ve acilen atekes ars yaplmtr34. Ayn Kararda taraflara, krizin sona erdirilmesi iin derhal, nkoulsuz ve uluslararas katlm ile anlaml bir diyalog arsnda bulunulmu, sivillere bask iin kullanlan gvenlik glerinin geri ekilmesi ve insan yardm kurulularnn engellenmeksizin blgeye giriine izin verilmesi talep edilmitir (prg. 3, 4). Yugoslavyann 1199 sayl Gvenlik Konseyi Kararnn da gereklerini yerine getirmemesi neticesinde, 13 Ekim 1998 tarihinde Kuzey Atlantik Andlamas rgt (NATO) Konseyi hava harektnn icras emrini vermi ve NATO Genel Sekreteri saldrnn doksan alt saat sonra balayacan duyurmutur35. NATO tarafndan izlenen bu strateji siyaseten baarl olmutur. Zira ayn gnlerde Belgradda grmelerde bulunan ABD zel Elisi Holbrooke ile Milosevi arasnda, 1199 (1998) sayl Gvenlik Konseyi Karar temelinde, Srp asker gcnn ksm olarak geri ekilmesi ve AGTin Kosova Denetim Misyonu personelinin blgede konuland-
32
33 34
35
Bu kararda ayrca, Kosovadaki durumun barl zmne ynelik yapc bir ilerleme salanamamasnn, ek nlemlerin dnlmesine yol aaca vurgulanmtr. BM Gvenlik Konseyinin 31 Mart 1998 tarihli, 1160 (1998) sayl Karar iin bkz. S/RES/1160 (1998), zellikle bkz. prg. 1, 4, 8, 19, eriim: <http://www.un.org/peace/kosovo/98sc1160.htm> (10.01.2011). Friedrich, s. 231. BM Gvenlik Konseyinin 23 Eyll 1998 tarihli, 1199 (1998) sayl Karar iin bkz. S/RES/1199 (1998), <http://www.un.org/peace/kosovo/98sc1199.htm> (10.01.2011). <http://www.nato.int/docu/speech/1998/s981013a.htm> (13.01.2011).
131
rlmasna izin verilmesi konularnda anlamaya varlmtr36. Bunun zerine NATO hava harektnn icrasndan vazgemitir37. Gvenlik Konseyi 24 Ekim 1998 tarihinde ald 1203 (1998) sayl Kararla, bahsedilen anlamay desteklediini, AGT ve NATO ile Yugoslavya Federal Cumhuriyeti arasnda yaplan denetim misyonlarna ilikin anlamalar onayladn ve bu misyonlarn, Yugoslavyann ve Kosovadaki tm ilgililerin 1199 (1998) sayl Kararn gereklerine uymalarn denetleyeceklerini belirtmitir38. Srbistan balangta anlamaya uygun davranarak asker birliklerini geri ekmeye balam; ancak Kosova Kurtulu Ordusu asker eylemlerine devam etmi ve Srp birliklerinin boaltt alanlara yerlemeye almtr39. Sonrasnda, AGTin denetim misyonu tarafndan izlenen atekes fazla uzun srmemi, Srp ordusu asker birliklerini yeniden blgeye ynlendirmi ve sivil nfusa ynelik saldrlar engellenememitir40. Bu gelimeler zerine diplomatik abalar arttrlm ve Temas Grubu 29 Ocak
36
37 38
39 40
The Kosovo Report, s. 76; Calic, s. 29. 14 Ekim 1998de Srbistan hkmeti tarafndan onayland bildirilen, Milosevi ile Holbrooke arasndaki anlamayla ilgili olarak ayrca bkz. S/1998/953, eriim: <http://daccess-dds-ny.un.org/doc/ UNDOC/GEN/N98/305/56/PDF/N9830556.pdf?OpenElement> (13.01.2011). AGT ile Yugoslavya Federal Cumhuriyeti arasnda 16 Ekim 1998de Kosova Denetim Misyonuna ilikin bir anlama imzalanmtr. Anlamann tam metni iin bkz. S/1998/978, eriim: <http://www.un.org/peace/kosovo/s98978.pdf> (13.01.2011). Ayrca 15 Ekim 1998 tarihinde NATO ile Yugoslavya Federal Cumhuriyeti arasnda, AGT denetim misyonunun tamamlaycs olarak Kosova zerinde grev yapacak bir hava denetim misyonuna dair anlama imzalanmtr. Bu anlamann tam metni iin bkz. S/1998/991, eriim: <http://www.un.org/peace/ kosovo/s98991.pdf> (13.01.2011). <http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49602.htm> (14.01.2011). BM Gvenlik Konseyinin 24 Ekim 1998 tarihli, 1203 (1998) sayl Karar iin bkz. S/RES/1203 (1998), zellikle bkz. prg. 1, 3, 4, eriim: <http://www.un.org/peace/ kosovo/98sc1160.htm> (10.01.2011). The Kosovo Report, s. 78, 79. Friedrich, s. 232. Sivillere ynelik saldrlar arasnda en ok zikredileni, 15 Ocak 1999 tarihinde Racak kynde 45 Arnavutun katledilmesidir. Bkz. The Kosovo Report, s. 80, 81; Murphy, s. 72.
132
Ar. Gr. Uur SAMANCI
1999 tarihli toplantsnda ald kararla, taraflar meseleye siyas bir zm bulunabilmesi iin dzenlenecek konferansa katlmaya armtr41. 6 ubat 1999da Paris yaknlarndaki Rambouilletde balayan konferansta, Temas Grubu araclyla srdrlen grmeler neticesinde Kosovada Bar ve z-Ynetim iin Geici Anlama (Interim Agreement for Peace and Self-Government in Kosovo) balkl bir metin ortaya konulmu ve Konferans 23 ubat 1999da sona ermitir42. Sz konusu metinde, Kosova iin demokratik zynetim kurumlar ve yl sonunda niha siyas zme ulalabilmesi iin bir mekanizma ngrlerek Yugoslavya Federal Cumhuriyetinin egemenlii ve lkesel btnl teyit edilmi; ayrca Anlama hkmlerinin uygulanmas iin, bir AGT misyonunun ve bir NATO gcnn konulandrlmas gerektiine yer verilmitir43. Ancak 15 Mart 1999da Pariste balayan ikinci tur grmeler baarszlkla sonulanm; Kosova delegasyonu tarafndan 18 Martta imzalanan Anlama, Yugoslavya ve Srbistan delegasyonlar tarafndan kabul edilmemitir44. Diplomatik abalarn ardndan Srp asker gleri blgede giritikleri operasyonun iddetini arttrm; AGT Denetim Misyonu yeleri Srp kuvvetlerinin engellemeleri nedeniyle grevlerini yapamadklarndan blgeden ekilmitir45. Bunun zerine, 24 Mart 1999da NATO hava harekt46
41
42
43
44 45 46
Temas Grubunun 29 Ocak 1999 tarihinde Londrada yapt toplantda alnan kararlar iin bkz. S/1999/96, eriim: <http://www.un.org/peace/kosovo/s9996.pdf> (14.01.2011). Rambouillet sreci ile ilgili ayrntl bilgi iin bkz. Weller Marc, The Rambouillet Conference on Kosovo, International Affairs, Vol. 75/2 (1999), s. 211-251. Rambouillet Andlamas olarak da anlan bu metinin tamam iin eriim: <http://www.state.gov/www/regions/eur/ksvo_rambouillet_text.html>(15.01.2011). Weller, s. 235, 236. NATO Handbook, NATO Office of Information and Press, Brussels 2001, s. 126. BM Gvenlik Konseyinin herhangi bir ak yetkilendirmesi bulunmadndan hukuk tartmalar beraberinde getiren NATOnun kuvvet kullanma eyleminin meruiyeti, zellikle insan mdahale (humanitarian intervention) kavram esas alnarak temellendirilmeye allmtr. Bu konudaki hukuk tartmalar iin dierleri yannda bkz. Simma Bruno, NATO, the UN and the Use of Force: Legal
133
balamtr47. NATOnun mdahalesi srerken, 6 Mays 1999 tarihinde G 8 dileri bakanlar tarafndan Yugoslavya Federal Cumhuriyetine sunulmak zere bir bar plan belirlenmi48; sz konusu plan Yugoslavya Federal Cumhuriyeti Hkmeti ve Srbistan Meclisi tarafndan 3 Haziran 1999 tarihinde kabul edilmitir49. Bu gelimeler sonrasnda, 9 Haziran 1999da
Aspects, European Journal of International Law, Vol. 10 (1999), s. 1-22; Cassese Antonio, Ex iniuria ius oritur: Are We Moving towards International Legitimation of Forcible Humaniatrian Countermeasures in the World Community?, European Journal of International Law, Vol. 10 (1999), s. 23-30; Wheeler Nicholas J., Reflections on the Legality and Legitimacy of NATOs Intervention in Kosovo, The International Journal of Human Rights, Vol. 4 (2000), s. 145-163; Denk Erdem, NATOnun Kosova Mdahalesi ve Uluslararas Hukuk, Kocaeli niversitesi Hukuk Fakltesi Vecdi Arala Armaan, Kocaeli 2001, s. 97-116. <http://www.nato.int/docu/pr/1999/p99-041e.htm> (17.01.2011); ayrca bkz. NATO Action against Serbian Military Targets Prompts Divergent Views as Security Council Holds Urgent Meeting on Situation in Kosovo, SC/6657, eriim: <http://www.un.org/News/Press/docs/1999/19990324.sc6657.html> (28.10.2010). Sz konusu bar plan iin bkz. S/1999/516, eriim: <http://www.un.org/peace/ kosovo/s99516.pdf> (17.01.2011). G8 tarafndan belirlenen bar plan, Avrupa Birliini (AB) temsilen Finlandiya Bakan Martti Ahtisaari ve Rusya Federasyonu devlet bakannn zel elisi Viktor Chernomyrdin tarafndan Yugoslavya Federal Cumhuriyetine sunulmu ve Kosova krizinin zmne ynelik ilkeler zerinde anlamaya varlmtr. Yugoslavya Federal Cumhuriyeti ile Srbistan Meclisi tarafndan 3 Haziran 1999da kabul edilen ilkelerin yer ald bu metinde, Kosovadaki tm asker, polis ve paramiliter glerin geri ekilmesine; BMnin desteiyle Kosovada etkili uluslararas sivil ve gvenlik birimlerinin konulandrlmasna; NATOnun esasl katlm ile oluturulacak uluslararas gvenlik biriminin birleik komuta ve kontrol altnda bulunmasna ve Kosovann tm halk iin gvenli bir ortam oluturmak zere yetkilendirilmesine yer verilmitir. Ayn metinde ayrca, BM Gvenlik Konseyi tarafndan kararlatrlacak uluslararas sivil birim erevesinde, Kosova halknn Yugoslavya Federal Cumhuriyeti iinde kapsaml zerklikten yararlanaca geici bir ynetim kurulmas; BM Mlteciler Yksek Komiserliinin denetiminde tm mltecilerin ve yerlerinden edilmi kiilerin gvenli bir ekilde ve serbeste dnnn salanmas; Yugoslavya Federal Cumhuriyeti ile blgedeki dier devletlerin egemenlik ve toprak btnl ilkeleri ile Rambouillet Andlamas dikkate alnarak, Kosova iin kapsaml zynetim salayan geici bir siyas ereve anlama tekiline ynelik bir
47
48
49
134
Ar. Gr. Uur SAMANCI
imzalanan Asker Teknik Anlama50 (Military Technical Agreement) ile NATOnun operasyonu son bulmutur51. C. 1244 (1999) SAYILI GVENLK KONSEY KARARI ve KOSOVANIN GEC YNETM 1. Genel Olarak 1244 (1999) Sayl Karar Gvenlik Konseyinin Kosovaya ilikin 1244 (1999) sayl Karar, 10 Haziran 1999 tarihinde BM Andlamasnn VII. Blm erevesinde alnan balayc bir karardr52. Bu Kararda Yugoslavya Federal Cumhuriyetinin egemenlii ve lkesel btnl teyit edilmekle (giri blm, prg. 10) birlikte, egemenlikten kaynaklanan yetkilerin kullanm konusunda Yugoslavyann blgedeki otoritesi neredeyse tamamen kurulacak geici
50
51
52
siyas sre; ve bir asker teknik anlama batlanmas ngrlmtr. Bkz. S/1999/ 649, eriim: <http://www.un.org/peace/kosovo/s1999649.pdf> (17.01.2011). 9 Haziran 1999 tarihinde Makedonyann Kumanova ehrinde Uluslararas Gvenlik Gc (KFOR) ile Yugoslavya Federal Cumhuriyeti ve Srbistan Cumhuriyeti hkmetleri arasnda batlanan Asker Teknik Anlama ile Yugoslav taraf KFORun kurulmasna aka rza gstermitir (m. 1 ve 2). Bu Anlamada KFORa, Kosovada engellenmeksizin faaliyette bulunma, btn Kosova vatandalar iin gvenli bir ortam kurulmas ve srdrlmesi amacyla gerekli tm nlemleri alma ve sair surette grevlerini yerine getirme yetkisi veren hkmlere yer verilmitir (zellikle bkz. m. 2). Asker Teknik Anlama ayrca, kararlatrlan sayda Yugoslav ve Srp asker ve polis personeli istisna olmak zere, Yugoslavyann kara ve hava kuvvetlerinin Kosovadan ekilmesini de ngrmekteydi. Asker ve Teknik Anlamann tam metni iin eriim: <http://www.nato.int/kosovo/docu/a990609a.htm> (17.01.2011). Vidmar Jure, International Legal Responses to Kosovos Declaration of Independence, Vanderbilt Journal of Transnational Law, Vol. 42 (2009), s. 794, 795. Matheson Michael J., United Nations Governance of Postconflict Societies, American Journal of International Law, Vol. 95 (2001), s. 79. BM Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararnn tam metni iin bkz. S/RES/1244 (1999), 10 June 1999, eriim: <http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N99/172/ 89/ PDF/N9917289.pdf?OpenElement> (18.01.2011).
135
ynetime devredilmitir. 1244 (1999) sayl Kararda Yugoslavya Federal Cumhuriyetinden Kosovadaki bask ve iddete derhal son verilmesi ve ksa srede tm asker, polis ve paramiliter glerin Kosovadan kademeli olarak ekilmesi istenmitir (prg. 3, Ek 2 prg.2). Gvenlik Konseyi ayrca, BMnin himayesinde uluslararas sivil ve gvenlik birimlerinin Kosovada konulandrlmasna karar vermitir (prg. 5). 1244 (1999) sayl Kararla Konsey, Kosovada uluslararas gvenlik biriminin (KFOR) kurulmas iin ye devletleri ve ilgili uluslararas rgtleri yetkilendirmitir (prg. 7). Kosovada kurulacak uluslararas gvenlik biriminin ne ekilde oluturulaca ile bu birimin yetki ve sorumluluklarna 7. ve 9. paragraflarda ve Ek 2de aklk getirilmitir. Konsey BM Genel Sekreterini de, ilgili uluslararas rgtlerin yardmyla, demokratik zynetim geici kurumlarn kurarken ve bunlarn gelitirilmesine nezaret ederken, Kosova iin gei ynetimi salayacak ve Kosova halknn Yugoslavya Federal Cumhuriyeti iinde kapsaml zerklikten (substantial autonomy) yararlanabilecei bir geici ynetim salamak amacyla Kosovada uluslararas sivil bir ynetim birimi kurmak zere yetkilendirmitir (prg. 10). Bu erevede, BM Genel Sekreterinden uluslararas sivil birimin uygulamalarn ynetmek zere bir zel Temsilci atamas talep edilmitir (prg. 6). Kosovada kurulmas kararlatrlan uluslararas sivil ynetim biriminin (UNMIK) temel yetki ve sorumluluklar, 1244 (1999) sayl Kararn 11. paragrafnda u ekilde tanmlamt: (a) Ek 2 ve Rambouillet uzlalar (S/1999/648) tam olarak dikkate alnarak, niha zme varlncaya dek, Kosovada kapsaml zerklik (substantial autonomy) ve z-ynetimin kurulmasn tevik etmek; (b) Gerekli olduu durumlarda ve srece, temel sivil ynetim ilevlerinin yerine getirilmesi;
(c) Siyas bir zme varlncaya dek, seimlerin yaplmas dhil, demokratik ve zerk (autonomous) z-ynetim iin geici kurumlarn rgtlenmesi ve geliiminin denetimi;
136
Ar. Gr. Uur SAMANCI
(d) Kosovann yerel geici kurumlarnn ve dier barn inas faaliyetlerinin birletirilmesini desteklerken ve denetlerken, bu kurumlar kurulduunda ynetim sorumluluklarnn devri; (e) Rambouillet uzlalarn (S/1999/648) dikkate alarak, Kosovann gelecekteki statsn belirlemek iin tasarlanm bir siyas srecin kolaylatrlmas; (f) Son aamada, bir siyas zm erevesinde kurulacak kurumlara Kosovann geici kurumlarndan yetki devrinin denetimi;
(g) Kilit nemi haiz altyapnn yeniden yaplandrlmasnn ve dier ekonomik yeniden yaplandrmalarn desteklenmesi; (h) Uluslararas insan yardm kurulular ile ibirlii iinde, insan yardmn ve afet yardmnn desteklenmesi; (i) Yerel polis gc kurulmasn ierecek ekilde ve ayn anda Kosovada hizmet vermek zere uluslararas polis personelinin konulandrlmas araclyla sivil hukuk ve dzenin korunmas; nsan haklarnn korunmas ve gelitirilmesi;
(j)
(k) Tm mltecilerin ve yerlerinden edilmi kiilerin Kosovadaki evlerine gvenli ve engelsiz bir ekilde dnnn gvence altna alnmas. Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararnda belirlenen nlemlerin, sorunun zmnden ziyade dondurulmasna ve artan gvensizlik ortamnn dzeltilmesine ynelik olduu sylenebilir53. Karar neticesinde kurulan uluslararas gvenlik birimince icra edilecek, kamu dzeninin salanmas, atekesin srdrlmesi, askerden ve silahtan arndrma gibi grevler, daha nceden kurulan gl yetkilerle donatlm misyonlarn grevlerine benzemekteyken, uluslararas sivil birimin misyonu, stlenilen
53
Knoll Bernhard, Fuzzy Statehood: An International Legal Perspective on Kosovos Declaration of Independence, Review of Central and Eastern European Law, Vol. 34 (2009), s. 362.
137
yetkilerin kapsam ve karmakl bakmndan eine daha nceden pek rastlanmam trdendi54. 2. BM Geici Ynetim Misyonu: UNMIK 1244 (1999) sayl Kararda yaplan yetkilendirme erevesinde BM Genel Sekreteri, Gvenlik Konseyine, Kosovada Birlemi Milletler Geici Ynetim Misyonu (UNMIK) olarak bilinen sivil birimin rgtlenmesine dair ayrntl bir rapor sunmutur55. Buna gre UNMIKe, BM Genel Sekreterinin zel Temsilcisi bakanlk edecekti (prg. 3). Raporda ayrca, her biri UNMIK rejiminin drt byk bileeninin birinden sorumlu olacak drt zel Temsilci yardmcs ngrlmekteydi (prg.5): a) geici sivil ynetim (interim civil administration) (esasen BMye verilmi grev); b) insan meseleler (humanitarian affairs) (esasen BM Mlteciler Yksek Komiserliine verilmi grev); c) kurumlarn inas (institution building) (esasen AGTe verilmi grev); ve d) yeniden yaplandrma (reconstruction) (esasen ABye verilmi grev). Genel Sekreter tarafndan Gvenlik Konseyine sunulan raporun kabul sonrasnda 15 Temmuz 1999 tarihinde greve balayan BM Genel Sekreterinin ilk zel Temsilcisi56, UNMIKe Kosovada geni yetkiler baheden bir Tzk yaynlamtr57. 1999/1 sayl bu Tze gre, Kosovada, yargnn idaresi de dhil, tm yasama ve yrtme yetkisi UNMIKe verilmitir ve bu
54 55
56
57
Matheson, s. 79; Friedrich, s. 237. BM Genel Sekreteri tarafndan Gvenlik Konseyine sunulan 12 Haziran 1999 tarihli UNMIKin rgtlenmesine ilikin raporun tam metni iin bkz. S/1999/672, eriim: <http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N99/175/05/IMG/N9917 505.pdf?OpenElement> (30.10.2010). Genel Sekreter zel Temsilcisinin atanmasna ilikin bilgi iin bkz. S/1999/748 ve S/1999/749. Ayrca bkz. <http://www.unmikonline.org/srsg/former.htm> (31.10.2010). Geici Ynetimin Yetkisine likin 25 Temmuz 1999 tarihli, 1999/1 sayl UNMIK Tznn tam metni iin bkz. UNMIK/REG/1999/1, eriim: <http://www.unmikonline.org/regulations/unmikgazette/02english/E1999regs/ RE1999_01.htm> (28.10.2010).
138
Ar. Gr. Uur SAMANCI
yetkiler Genel Sekreterin zel Temsilcisi tarafndan kullanlacaktr (m.1.1). rnein zel Temsilci, UNMIKin grevleri ya da amalaryla veya 1244 (1999) sayl Kararla badamayan mevcut hukuk kurallarn iptal edebilecek ya da deitirebilecekti58. Yine zel Temsilci, tzk (regulation) ad altnda yeni yasama tasarruflarn kabul yetkisini (1999/1 sayl Tzk, m.4) ve yarg dhil Kosovann sivil ynetiminde grev alacak kiileri atama ve atad kiileri grevden alma yetkisini (m. 1.2) haizdi. Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararnda, siyas bir zme varlncaya dek, demokratik ve zerk zynetim iin geici kurumlarn rgtlenmesi ve bu kurumlar kurulduunda ynetim sorumluluklarnn devri ngrlmt (prg. 11/c, d). Dolaysyla Karar, zel Temsilcinin balangta stlendii kapsaml yetkilerin, zynetim geici kurumlarnn kurulmas sonrasnda tedricen azaltlmasn ngryordu. Bu erevede, BM Genel Sekreterinin zel Temsilcisi tarafndan 15 Mays 2001 tarihli, 2001/9 sayl Geici zynetim in Bir Anayasal ereveye Dair UNMIK Tzyle59 zynetim Geici Kurumlarnn kurulmas ngrlmtr. Bununla birilikte sz konusu kurumlara geici ynetimin tm yetki ve sorumluluklar devredilmemi ve Anayasal erevenin 8. blmnde zel Temsilciye hasredilmi yetki ve sorumluluklar saylmtr. Dolaysyla 1244 sayl Kararda Kosovann ynetimine ilikin ngrlen yetki ve sorumluluklarn, Genel Sekreter zel Temsilcisi ile Kosova zynetim Geici Kurumlar arasndaki paylam Anayasal ereveyle ayrntl bir ekilde belirlenmitir. Anayasal ereve, zynetim Geici Kurumlarnn ve bunlarn memurlarnn yetkilerini BM Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararna ve Anayasal erevedeki dzenlemelere uygun olarak kullanacan ngrmekteydi (Blm 2/a). zel Temsilcinin, grevlerini yerine getirirken zynetim Geici Kurumlarn denetleyecei ve sz konusu
58
59
Bkz. BM Genel Sekreterinin UNMIKe ilikin 12 Temmuz 1999 tarihli Raporu, s. 9, S/1999/779, eriim: <http://www.unmikonline.org/UNMIKONLINE2009/misc/ docs/sc-reports/S-1999-779.pdf> (15.01.2011). Bundan sonra Anayasal ereve olarak anlacaktr. Sz konusu Tzn tam metni iin bkz. UNMIK/REG/2001/9, eriim: <http://www.unmikonline.org/ regulations/2001/reg09-01.htm> (28.10.2010).
139
kurumlarn tasarruflarnn 1244(1999) sayl Karara veya Anayasal ereveye aykr olmas durumunda uygun nlemleri alabilecei belirtilmitir (Blm 12). Nitekim BM Genel Sekreteri de, Anayasal erevenin, zynetim Geici Kurumlarnn Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararna aykr herhangi bir tasarrufuna kar, zel Temsilci iin, gerekli olan durumlarda Meclisin yasama ilemlerine kar veto yetkisi de dhil, mdahale ve dzeltme gibi geni yetkiler ierdiini ifade etmitir60. D. BAIMSIZLIK LANI NCESNDE NHA STAT SRECNE LKN GELMELER 1. Mzakere Sreci BM Genel Sekreteri Haziran 2005te, Norvein NATO daim temsilcisi Kai Eideyi, Kosova konusunda kapsaml bir inceleme yapmak zere kendisinin zel Elisi (Special Envoy) olarak atamtr61. Kai Eide tarafndan sunulan kapsaml inceleme raporu62 sonucunda, Gvenlik Konseyinde Kosova iin niha stat srecinin balatlmas ynnde konsenss olumutur63.
60
61 62
63
Report of the Secretary-General on the United Nations Interim Mission in Kosovo, S/2001/565, 7 June 2001, prg. 23, s. 7. Eriim, <http://www.securitycouncilreport. org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/kos%20S2001 %20565.pdf> (28.10.2010). <http://www.un.org/News/Press/docs/2005/sga927.doc.htm> (27.10.2010). Raporun tam metni iin bkz. S/2005/635, 7 October 2005, eriim: <http://daccessdds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N05/540/69/PDF/N0554069.pdf?OpenElement> (27.10.2010). Bu husus, 24 Ekim 2005 tarihli Gvenlik Konseyi Bakanlk Aklamasnda u ekilde ifade edilmitir: Gvenlik Konseyi, Bykeli Eidenin, Kosovann ve geni anlamda blgenin halen kar karya bulunduu zorluklara ramen, siyas sreci bir sonraki aamaya tama zamannn geldii ynndeki genel deerlendirmesiyle ayn fikirdedir. Bu nedenle Gvenlik Konseyi, Genel Sekreterin, 1244 (1999) sayl Kararda da ngrld zere, Kosovann gelecekteki statsn belirlemek iin bir siyas srecin balatlmas niyetini desteklemektedir (prg. 3). Ayrntl bilgi iin bkz. Statement by the President of the Security Council, 24
140
Ar. Gr. Uur SAMANCI
Gvenlik Konseyinin niha stat srecine geii kabulnden sonra, Kasm 2005te BM Genel Sekreteri, Finlandiya eski devlet bakan Martti Ahtisaariyi Kosovann gelecekteki stats sreci iin zel elisi olarak atamtr64. Gvenlik Konseyi yeleri bu atamay onaylarken, Genel Sekreter ve dolaysyla zel elisi iin almalar srasnda referans tekil edebilecek olan Temas Grubunun Rehber lkelerini (the Guiding Principles of the Contact Group) atama onayna eklemilerdir65. Bu ilkeler arasnda u hususlar zel nemi haizdir: Grmeler sonucu varlm bir zm, uluslararas ncelik olmaldr. Sre bir kez baladktan sonra, bloke edilmemeli ve bir neticeye vardrlmaldr. Temas Grubu, taraflar, iyi niyetli ve yapc davranmaya, tek tarafl admlardan kanmaya ve iddetin her trlsn reddetmeye armaktadr (prg.3). Gvenlik Konseyi, meseleyi aktif olarak gndeminde bulundurmaya devam edecektir. Kosovann stats hakknda niha karar, Gvenlik Konseyi tarafndan onaylanmaldr (prg.8). Tek tarafl veya kuvvet kullanmndan kaynaklanan herhangi bir zm kabul edilemez (m. 6). 20 ubat - 8 Eyll 2006 tarihleri arasnda, Srbistan ve Kosova heyetleri arasnda, zellikle Kosovann devlet grevleri ve ynetsel ilevlerinin yerinden ynetimi, kltrel miras ve din meknlar, ekonomik meseleler ve
October 2005, S/PRST/2005/51, eriim: <http://daccess-dds-ny.un.org/doc/ UNDOC/GEN/N05/566/34/PDF/N0556634.pdf?OpenElement> (27.10.2010). BM Genel Sekreteri tarafndan Martti Ahtisaariye gnderilen atama mektubunun ekinde yer alan Grev Tanm (Terms of Reference) erevesinde, gelecekteki stat srecinin ilerleyi hznn ve sresinin, taraflarn ibirlii ve ortaya konulan mesele dikkate alnarak, Genel Sekreterle yaplacak istiareler temelinde zel Eli tarafndan belirlenecei ifade edilmitir. Bkz. Letter of the Secretary General to Mr. Martti Ahtisaari of 14 November 2005, United Nations dossier No. 198, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15040.pdf> (28.10.2010). Niha stat srecine ve bu srete Temas Grubu lkeleri ile taraflarn tutumlarna ilikin ayrntl bilgi iin bkz. Knoll, s 363-373. Bkz. Letter dated 10 November 2005 from the President of the Security Council addressed to the Secretary General, Annex Guiding principles of the Contact Group for a settlement of the status of Kosovo, S/2005/709, eriim: <http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N05/597/68/PDF/N0559768.pdf?OpenElement> (27.10.2010).
64
65
141
toplumlarn haklar konularnn grld mzakere turlar yaplm, taraflarn grleri birok konuda birbirlerinden uzak kalmtr66. Durum byle olunca, 2 ubat 2007 tarihinde, BM Genel Sekreterinin zel Elisi taraflara, Kosovann statsnn belirlenmesine ynelik kapsaml bir neri tasla sunmu ve taraflar bu neri erevesinde yaplacak grmelere katlmaya davet etmitir67. Bu neri 10 Mart 2007de Viyanada yaplan son turda grlm fakat bu grmelerde de taraflar herhangi bir ilerleme kaydedememitir68. 2. Kosovann Statsnn zm iin Kapsaml neri ve Troykann almalar Mzakere sreci sonunda Gvenlik Konseyine sunulan raporda zel Eli, niha statye ilikin grmelerin bir yldan fazla srmesine ramen taraflarn Kosovann gelecekteki statsne ilikin bir anlamaya varmalarnn mmkn olmadnn kendisi bakmndan netletiini ifade etmitir69.
66
67
68
69
Bkz. S/2006/361, 5 June 2006; S/2006/707, 1 September 2006; S/2006/906, 20 November 2006, eriim: <http://www.un.org/Docs/sc/sgrep06.htm> (28.10.2010). Report of the Secretary-General on the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo, 9 March 2007, S/2007/134, s. 1, eriim: <http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N07/252/54/PDF/N0725254.pdf?OpenElement> (28.10.2010). Report of the Secretary-General on the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo, 29 June 2007, S/2007/395, s. 1, eriim: <http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N07/390/52/PDF/N0739052.pdf?OpenElement> (29.10.2010). Sz konusu raporun sonunda zel Eli vard sonucu u ifadelerle aklamaktayd: Kesin grm udur ki, mzakerelerin, Kosovann statsne ilikin karlkl olarak kabul edilebilir herhangi bir sonu retme potansiyeli tkenmitir. ekli ne olursa olsun, ek mzakereler de bu kmazn stesinden gelemeyecektir (prg. 3). Kosovann statsne karar verme zaman gelmitir. Kosovann yakn tarihi ve bugnk gerekleri iyice gzden geirildikten sonra ve taraflarla yaplan mzakereler dikkate alndnda, ben, Kosova iin tek uygun seenein, bir balang dnemi iin uluslararas toplum tarafndan denetlenerek, bamszlk olduu sonucuna vardm (prg. 5). Bkz. Genel Sekreterin zel Elisinin Kosovann Gelecekteki Statsne Dair Raporunun ekli olduu, BM Genel Sekreteri tarafndan
142
Ar. Gr. Uur SAMANCI
Sz konusu raporun ekinde Ahtisaari plan olarak da bilinen Kosovann Statsnn zm iin Kapsaml neri70 yer almtr. Taraflar arasnda uzla salanamayacann netlemesi zerine Gvenlik Konseyi de, kendi adna, Kosovaya ilikin bir misyon oluturmaya karar vermi, bu misyonun raporunda da Kosovann niha stats hakknda taraflarn gr ayrlna vurgu yaplmtr71. Kapsaml nerinin kabul ynnde Haziran ve Temmuz 2007de Gvenlik Konseyi nne getirilen karar taslaklarn Rusyann veto edecei anlalnca bu tasarlar geri ekilmi ve Gvenlik Konseyi bu konuya dair herhangi bir karar almamtr72.
Gvenlik Konseyi Bakanna hitaben gnderilen 26 Mart 2007 tarihli mektup, S/2007/168, 26 Mart 2007, eriim: <http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/ GEN/N07/279/01/IMG/N0727901.pdf?OpenElement> (29.10.2010). BM Genel Sekreteri tarafndan da desteklenen bu neride, Kosova iin Anayasa tasla hazrlamak zere bir Anayasa Komisyonunun acilen toplanmas arsnda bulunulmakta (m.10/1), hazrlanacak Anayasada yer alacak ilke ve hkmlere ilikin birtakm artlar belirlenmekte (m. 1/3 ve Ek I) ve Kosova Meclisinin 120 gn iinde 2/3 ounlukla Anayasay onaylamas ngrlmekteydi (m.10/4). Ayrca, 120 gnlk bir gei dnemi sonunda UNMIKin grevinin sona erdirilmesi talep ediliyor ve srenin bitiminde bu zmde aksine bir hkm bulunmad takdirde, UNMIKe verilmi tm yasama ve yrtme yetkisinin blok halinde Kosovann ynetim makamlarna devredilecei belirtiliyordu (m.15/1(g)). Kosovada zmn yorumlanmas konusunda niha otoriteyi haiz bir Uluslararas Sivil Temsilci (International Civilian Representative/ICR) atanmas da (m.12) neride yer alan hususlardan bir dieriydi. Uluslararas Ynlendirme Grubu (International Steering Group: Fransa, Almanya, talya, Rusya Federasyonu, ngiltere, Amerika Birleik Devletleri, Avrupa Birlii, Avrupa Komisyonu ve NATOdan oluan bir organ) tarafndan Kosovann zmn artlarn gerekletirdiine karar verildiinde Uluslararas Sivil Temsilcinin grevine son verilecekti (EK IX, m. 5/2). Tam metin iin bkz. Comprehensive Proposal for the Kosovo Status Settlement, S/2007/168/Add.1, 26 Mart 2007, eriim: <http://www.unosek. org/docref/Comprehensive_proposal-english.pdf> (29.10.2010). Report of the Security Council Mission on the Kosovo Issue, S/2007/256, 4 May 2007, zellikle bkz. prg. 59, eriim: <http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/ GEN/N07/328/76/PDF/N0732876.pdf?OpenElement> (28.10.2010). International Crisis Group, Breaking the Kosovo Stalemate: Europes Responsibility, Europe Report No: 18 (21 August 2007), s. 2,3; Knoll, s. 373.
70
71
72
143
Gvenlik Konseyinde de herhangi bir somut sonu elde edilemeyecei anlaldndan, 9 Austos - 3 Aralk 2007 tarihleri arasnda, AB, Rusya Federasyonu ve ABD temsilcilerinden oluan bir Troykann nezaretinde, Kosovann gelecekteki statsne dair yeni mzakereler yaplmtr73. Troyka, youn grmelere ramen taraflarn Kosovann stats konusunda bir anlamaya varamadklar ve taraflardan hibirinin egemenlik temel meselesinde taviz vermeye istekli olmad sonucuna vard raporunu 4 Aralk 2007de BM Genel Sekreterine sunmutur74. E. KOSOVANIN BAIMSIZLIK LANI ve DANIMA GR TALEB Kosovann niha statsne dair grmelerden ve ardndan gelen diplomatik giriimlerden de bir sonu elde edilemeyince, Kosova Meclisi, 17 ubat 2008 tarihli olaanst toplantda bamszlk bildirisini75 kabul etmitir. Meclisin Kosovann statsn tek tarafl olarak belirleme giriimi zerine, meseleyle en bandan beri ilgili olan uluslararas toplum bu yeni oluumu devlet olarak tanma konusunda farkl yaklamlar benimsemitir. Kosovann bamszln 5 ubat 2011 tarihine kadar, aralarnda ABD, Trkiye, Arnavutluk ve birok AB yesinin de bulunduu 75 devlet tanmtr76.
73 74
75
76
Troykann almalar hakknda ayrntl bilgi iin bkz. Knoll, s. 373 vd. Report of the Euopean Union/United States/Russian Federation Troika on Kosovo, 4 December 2007, S/2007/723, zellikle bkz. prg. 11 vd., eriim: <http://daccessdds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N07/634/56/PDF/N0763456.pdf?Open Element> (28.10.2010). 17 ubat 2008 tarihli Kosova Bamszlk Bildirisinin ngilizce tam metni iin eriim: <http://www.assembly-kosova.org/common/docs/Dek_Pav_e.pdf> (06.12.2010). 17 ubat 2008 tarihli bamszlk bildirisinin ardndan Uluslararas Adalet Divannn 22 Temmuz 2010 tarihli Kosova Danma Grne kadar geen srede 69 devlet, Danma Grnden sonra ise 6 devlet Kosovay tanmtr. Kosovay tanyan devletlerin listesi ve tanma bildirimi tarihleri iin eriim: <http://www.president-ksgov.net/?page=2,54> (05.02.2011). Kosovay ilk gn tanyan devletlerden biri Trkiyedir. Dnemin dileri bakan tarafndan,
144
Ar. Gr. Uur SAMANCI
Buna karlk Kosovada fiilen olmasa da hukuken egemenlii devam ettii kabul edilen Srbistan, bamszlk bildirisini reddetmitir77. Bamszlk bildirisinin kabul sonrasnda Srbistan Cumhuriyeti, BM Genel Sekreterine, bu bildirinin Srbistan topraklarnn bir parasnn zorla ve tek tarafl olarak ayrlmasn ifade ettiini ve kendisinin, sz konusu bildirinin Srbistanda veya uluslararas hukuk dzeninde hukuk etkiler dourmayacan beyan eden bir karar aldn bildirmitir78. Srbistann talebi zerine 18 ubat 2008 tarihinde BM Gvenlik Konseyi olaanst toplanm; bu toplantda Srbistan devlet bakan Boris Tadi, bamszlk ilannn, Srbistan Ulusal Meclisi tarafndan geersiz ve hkmsz ilan edilen hukuka aykr bir tasarruf olduunu aklamtr79. Ancak bilindii zere Gvenlik Konseyinin daim yelerinin Kosova sorununa dair siyas yaklam farkllklar nedeniyle, Konseyde Kosovann tek tarafl bamszlk bildirisiyle ilgili herhangi bir karar alnamamtr. Nihayetinde Srbistann giriimleriyle harekete geen BM Genel Kurulu, Uluslararas Adalet Divanndan (UAD) konuya ilikin bir danma gr istenmesi ynndeki karar kabul etmitir. Divandan danma gr istenen soru, BM Genel Kurulu tarafndan alnan 8 Ekim 2008 tarihli 63/3 sayl Kararla80 ortaya konulmutur. Bahsedilen karar u ekildedir:
77
78
79
80
Trkiyenin Kosovay tandna dair yaplan aklama iin bkz. <http://www.mfa. gov.tr/sayin-bakanimizin-turkiye_nin-kosova_yi-tanidigina-dair-aciklamasi_-18subat-2008.tr. mfa> (05.02.2011). Vashakmadze Mindia/Lippold Matthias, Nothing but a Road towards Secession? The International Court of Justices Advisory Opinion on Accordance with International Law of the Unilateral Declaration of Independence in Respect of Kosovo, Goettingen Journal of Internatinal Law, Vol. 2/2 (2010), s. 621. Report of the Secretary-General on the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo, S/2008/211, prg. 6, eriim: <http://daccess-dds-ny.un.org/ doc/UNDOC/GEN/N08/276/74/PDF/N0827674.pdf?OpenElement> (28.10.2010). Bkz. S/PV.5839, s. 4 vd., eriim: <http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/PRO/ N08/242/56/PDF/N0824256.pdf?OpenElement> (30.10.2010). BM Genel Kurulunun 63/3 sayl Karar, 6ya kar 77 oyla kabul edilmi, aralarnda Trkiyenin de bulunduu 74 ye ise ekimser kalmtr. Ayrntl bilgi iin bkz. A/63/PV.22, s.10, 11, eriim: <http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/
145
Genel Kurul, BM ama ve ilkelerini dikkate alarak, Kendisinin BM art erevesindeki yetki ve ilevlerini gz nnde bulundurarak, 17 ubat 2008 tarihinde Kosova zynetim Geici Kurumlarnn Srbistandan bamszlklarn ilan ettiklerini hatrlatarak, Bu ilemin, mevcut uluslararas hukuk dzeni ile uyumluluu asndan BMye ye devletlerce farkl tepkilerle karlandnn farknda olarak, BM artnn 96. maddesine uygun olarak Uluslararas Adalet Divanndan, Divan Statsnn 65. maddesine gre aadaki soruya ilikin bir danma gr istemeye karar vermitir: Kosova zynetim Geici Kurumlar tarafndan tek tarafl bamszlk ilan uluslararas hukuka uygun mudur? BM Genel Kurulu tarafndan kendisine yneltilen soruyu ele alan Divan, 22 Temmuz 2010 tarihide danma grn81 aklamtr. Hemen belirtmek gerekir ki Divan, danma grn ekillendirirken, Genel Kurul tarafndan kendisine yneltilen soruyu dar yorumlam ve zellikle Kosovann devlet nitelii kazanp kazanmadnn, Kosovann tannmasnn geerliliinin veya hukuk etkisinin sorunun kapsam dnda olduu grn benimsemitir82. Divana gre, kendisine yneltilen
81
82
GEN/N08/541/01/PDF/N0854101.pdf?OpenElement> (31.10.2010). Genel Kurul tarafndan alnan kararn tam metni iin bkz. A/RES/63/3, 8 October 2008, eriim: <http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N08/470/97/PDF/N0847097.pdf? OpenElement> (31.10.2010). Uluslararas Adalet Divannn 22 Temmuz 2010 Tarihli Kosova Hakknda Tek Tarafl Bamszlk Bildirisinin Uluslararas Hukuka Uygunluu Danma Gr (bundan sonra Kosova Danma Gr olarak anlacaktr) [Accordance with International Law of the Unilateral Declaration of Independence in respect of Kosovo (Advisory Opinion)]. Kararn tam metni iin eriim: <http://www.icjcij.org/docket/files/141/15987.pdf> (06.10.2010). Aslnda danma gr srecinde katk sunan devletler, yneltilen sorunun yalnzca bamszlk bildirisine odaklanarak dar kapsamda m, yoksa Kosovann
146
Ar. Gr. Uur SAMANCI
Kosova zynetim Geici Kurumlar tarafndan tek tarafl bamszlk ilan uluslararas hukuka uygun mudur? sorusu, ak ve net bir ekilde formle edilmi, snrl ve spesifik bir soru olup, yalnzca, bamszlk bildirisinin uluslararas hukuka uygun olup olmadna dair gr istemektedir83. Nitekim danma grndeki bu tespiti sayesinde Divan, self-determination, ayrlma hakk, devlet nitelii kazanma gibi somut olay bakmndan tartmal olan birok hukuk meseleye girmekten imtina edebilmitir. II. DVANIN DANIMA GR VERME ve TAKDR YETKS A. DANIMA GR VERME YETKS 1. Genel Olarak BMnn asl organlarndan biri olan UAD ile ilgili temel dzenlemeler BM Andlamasnn XIV. Blmnde (m. 92-96) ve UAD Statsnde
devlet niteliine ilikin meseleleri de ierir ekilde geni olarak m yorumlanmas gerektii konusunda farkl yaklamlar sergilemilerdir. Danma gr talebiyle yneltilen sorunun dar yorumlanmas gerektiini ileri sren devletler arasnda ABD, Avusturya ve Almanya da yer almaktadr. ABDnin gr iin bkz. CR 2009/30, s. 36-38, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15726.pdf> (28.12.2010); Avusturyann gr iin bkz. CR 2009/27, s. 6, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15716.pdf> (28.12.2010); Almanyann gr iin bkz. Written Statement of Germany, s. 5, 6, eriim: <http://www.icjcij.org/docket/files/141/15624.pdf> (28.12.2010). Divan nndeki sorunun geni yorumlanmas gerektii konusunda spanyann gr iin bkz. CR 2009/30 (translation), s. 4, 5, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15761.pdf> (28.12.2010). Divan, bir eylem veya ilemin hukuk sonularna dair gr istendiinde, sorunun Genel Kurul veya Gvenlik Konseyi tarafndan bu husus aka belirtilerek ekillendirildiini belirtmi ve Gney Afrikann Namibyadaki Srekli Varlnn Devletler iin Hukuk Sonular ve gal Altndaki Filistin Topraklarnda Duvar nasnn Hukuk Sonular danma grlerinde kendisine yneltilen sorular bu duruma rnek gstermitir. Oysa Kosova danma gr iin yneltilen soruda bamszlk bildirisinin hukuk sonular hakknda bir ey sorulmamtr. Bkz. Kosova Danma Gr, prg. 51.
83
147
yer almaktadr. BM Andlamasna gre Divann iki tr yetkisi bulunmaktadr84. Bunlardan ilki devletler aras hukuk uyumazlklarn zmlenip karara balanmas, ikincisi de danma gr verilmesidir. Danma grleri, Divann devletler aras hukuk uyumazlklarn zm konusunda verdii kararlarn aksine, balayc deildir. Bununla birlikte Divann grlerinin uygulamada byk nemi olduu vurgulanmaktadr85. Danma gr verilmesi, temel olarak BM Andlamasnn86 96. maddesi ile UAD Statsnn87 65. maddesinde dzenlenmitir88. BM Andlamas m. 96ya gre;
84
85 86
87 88
UADnin yetkileriyle ilgili olarak dierleri yannda bkz. Aljaghoub Mahasen M., The Advisory Function of the International Court of Justice 1946-2005, Springer, Germany 2006, zellikle bkz. s. 35-68; Brownlie Ian, Principles of Public International Law, Oxford University Press, New York 2008, s. 710-723; Sur Melda, Uluslararas Hukukun Esaslar, Beta, stanbul 2010, s. 185-187; Thirlway Hugh, The Internationl Court of Justice in Evans Malcolm D., International Law, Oxford University Press, New York 2010, s. 586-614. Sur, s. 182. BM Andlamasnn Trke metni iin bkz. Gndz Aslan, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, Beta, stanbul 2003, s. 86-105. UAD Statsnn Trke metni iin bkz. Gndz, s. 137-147. Danma gr taleplerinde uygulanacak usul ise UAD Stats m. 66-68 ile Divan Tznde dzenlenmitir. Bu erevede, UAD yazman, Kosova danma gr talebi kendisine iletildikten sonra, Divan Stats m. 66/1e gre sz konusu talebi, Divan nnde dava ama hakkna sahip bulunan devletlere bildirmitir. Ayrca Divan, BM ve ye devletlerin Stat m. 66/2 erevesinde sorunla ilgili bilgi verebileceini belirlemitir. UAD, danma gr iin kendisine sunulan sorunun esasn 17 ubat 2008 tarihli tek tarafl bamszlk bildirisinin oluturduunu dikkate alarak, sz konusu bildirinin yazarlarnn da sorunla ilgili bilgi verebileceine karar vermitir. 36 devlet ve bildirinin yazarlar yazl katklarn sunmu, 28 devlet ve bildirinin yazarlar 1-11 Aralk 2009 tarihleri arasnda yaplan grmelere katlmlardr. Kosova danma gr erevesinde Divan tarafndan uygulanan usule ilikin ayrntl bilgi iin bkz. Kosova Danma Gr, prg. 2-16. Danma grlerinde izlenen usulle ilgili genel ayrntl bilgi iin bkz. Ltem lhan, Milletleraras Adalet Divannn stiar Mtalalar, ASBFD, C. XLV (1990), s. 85-89.
148
Ar. Gr. Uur SAMANCI
1. Genel Kurul veya Gvenlik Konseyi, UADden hukuk herhangi bir mesele hakknda danma gr vermesini isteyebilir. 2. Genel Kurul tarafndan bu hususta herhangi bir zamanda yetkilendirilebilecek olan BMnin dier organlar ve uzmanlk kurumlar, kendi faaliyet alanlar kapsamnda ortaya kan hukuk meselelere ilikin Divandan danma gr isteyebilirler. UAD Stats m. 65/1e gre ise; Divan, BM Andlamas gereince veya bunun hkmlerine uygun olarak danma gr isteme hususunda yetkili klnan her organn talebi zerine, her trl hukuk mesele hakknda danma gr verebilir. Divan, Stat m. 65/1 hkm erevesinde danma gr verebilmesi iin u artn bir arada gereklemesi gerektiini ifade etmitir89: BM Andlamas erevesinde usulne uygun olarak yetkilendirilmi bir organ tarafndan talep edilmesi; bir hukuk meseleye ilikin olmas; Genel Kurul ve Gvenlik Konseyi istisna olmak zere, danma gr istenen sorunun talep eden organn faaliyetleri kapsamnda ortaya kan bir mesele olmas. 2. Genel Kurulun Danma Gr Talep Etme Yetkisi Divan tarafndan belirlenen nkoullar erevesinde bir inceleme yapldnda, danma gr talebi, gr isteme yetkisini haiz bir BM organndan gelmitir. Zira BM Genel Kurulu, BM Andlamasnn 96. maddesiyle danma gr isteme konusunda aka yetkilendirilmitir. BM Andlamas m. 96/1 Genel Kurula herhangi bir hukuk mesele hakknda danma gr isteme yetkisi vermektedir. Bununla birlikte Divan gemite, danma gr talebinin konusunu oluturan mesele ile Genel
89
Application for Review of Judgement No. 273 of the United Nations Administrative Tribunal, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 1982, prg. 21, s. 333334; Kosova Danma Gr, prg. 19. Ayrca bkz. Mutu Ceren/Vatansever Muzaffer, Kosovann Bamszl Yeniden Mzakereye Alabilir mi? UADnin Kosovann Tek Tarafl Bamszlk lannn Uluslararas Hukuka Uygun Olup Olmad Konusundaki Danma Grnn Analizi, USAK Bilgi Notu, Ankara, Temmuz 2010, s.6. Eriim:<http://www.usak.org.tr/rapor.asp?id=85> (26.10.2010).
149
Kurulun faaliyetleri arasndaki ilikiye de deinmitir90. Bu erevede Divan tarafndan yaplan en nemli atf, Genel Kurulun BM Andlamas kapsamndaki her trl mesele veya soruna ilikin olarak yetkilendirilmi, yani genel yetkiye sahip organ91 olduunu gsteren BM Andlamasnn 10. maddesinedir92. Ayrca, BM Andlamasnn 11/2. maddesinde, Andlamann 12. maddesindeki tavsiyede bulunma snrlamas93 sakl kalmak zere, Genel Kurulun, BM yesi bir devlet tarafndan kendisine sunulan ve uluslararas bar ve gvenliin muhafazasn ilgilendiren her trl meseleyi grme yetkisini haiz olduu spesifik olarak ngrlmtr. Gvenlik Konseyi Kosovann durumunu gndeminde tuttuundan, BM Andlamas m. 12/1in etkisi sonucunda Genel Kurulun danma gr istemesinin Andlamadaki yetkilerinin kapsam dnda kald ileri srlmtr94. Ancak Divan, Filistinde Duvar nas Danma Grnde, bir danma gr talebinin kendisinin, bir uyumazlk veya durum hakknda Genel Kurul tarafndan bulunulmu bir tavsiye olmadn aklamtr95. Zira Divana gre, BM Andlamas m. 12, Genel Kurulun
90
91 92
93
94 95
Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 1996, prg. 11-12, s. 232, 233; Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 2004, prg. 16-17, s. 145; Kosova Danma Gr, prg. 21-24. Sur, s. 175. BM Andlamas m. 10: Genel Kurul, ibu art kapsamna giren veya ibu artta ngrlen herhangi bir organn yetki ve ilevlerine ilikin her trl mesele veya ileri grebilir; ve 12. madde hkm istisna olmak zere, ibu mesele ve iler hakknda BM yesi devletlere veya Gvenlik Konseyine ya da ye devletlerle beraber Gvenlik Konseyine tavsiyelerde bulunabilir. BM Andlamas m. 12/1: BM Gvenlik Konseyi herhangi bir uyumazlk veya duruma ilikin olarak ibu andlama ile kendisine verilen ilevleri yerine getirdii srece, Gvenlik Konseyi kendisinden bunu istemedike Genel Kurul sz konusu uyumazlk veya durum hakknda tavsiyede bulunamaz. Kosova Danma Gr, prg. 24. Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 2004, prg. 25, s. 148. Bu hususa ilikin bilgi iin ayrca bkz. Ser Sanar Sefer, Uluslararas Adalet Divannn gal
150
Ar. Gr. Uur SAMANCI
Divann grn elde ettikten sonra alabilecei kararlarn kapsamn snrlandrabilecekken, BM Andlamas m. 96/1 ile Genel Kurula verilen danma gr talep etme yetkisini snrlandrmaz96. 3. Genel Kurul Tarafndan Yneltilen Sorunun Hukuk Mesele Olup Olmad Divandan danma gr istenen sorunun, BM Andlamas m. 96 ve Divan Stats m. 65 anlamnda bir hukuk mesele olmas gerekmektedir97. Kosova danma gr srecinde ise, yneltilen sorunun gerek bir hukuk soru olmad ve siyas bir tasarruf olarak deerlendirilmesi gereken bamszlk bildirisinin kabul ileminin, uluslararas hukukun deil i hukukun dzenleme alanna girdii ileri srlmtr98. Ancak Divan, danma gr talebinde bamszlk bildirisinin yalnzca uluslararas hukuka uygun olup olmadnn sorulduunu ifade ederek, bu sorunun herhangi bir i hukuk sistemini aratrmaya ihtiya olmakszn uluslararas hukuk referans alnarak yantlanabileceini belirtmitir99. Divan, yerleik itihadnda, siyas unsurlar barndrsa dahi uluslararas hukuk meselelerinden kaynaklanan ve hukuk olarak ekillendirilmi
Altndaki Filistin Topraklarnda Duvar nasnn Hukuk Sonular Konusundaki Danma Gr, Yasama Dergisi, S. 14 (2010), s. 36. Kosova Danma Gr, prg. 24. Aljaghoub, s. 56. rnein Fransann, ayrlma konusunun veya bamszlk bildirilerinin gerek bir hukuk mesele tekil etmedii ynndeki iddias iin bkz. Written Comments of the French Republic (translation), prg. 9, s. 3, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/ files/141/15680.pdf> (09.12.2010). Yine Arnavutluka gre, bamszlk ilan bir i mesele olup, uluslararas hukuk tarafndan dzenlenmemitir. Divana yneltilen soruya yalnzca uluslararas hukuka uygunluk ifadesinin eklenmesi, bu konuyu uluslararas hukuk meselesi haline getirmez. bu nedenle bamszlk bildirisinin hukuka uygunluu aslnda, Divann yetkisinin bulunmad bir i hukuk meselesidir. Bkz. Written Comments of Albania, prg. 35, 36, s. 22, 23, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15694.pdf> (09.12.2010). Aksi ynde bir rnek iin bkz. Written Comments of the Argentine Republic, prg. 12 vd., s. 8 vd., eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/ 15688.pdf> (09.12.2010). Kosova Danma gr, prg. 26.
96 97 98
99
151
sorularn hukuk nitelik tad ilkesini kabul etmektedir100. Divan ayrca, hukuk bir soru ile kar karya olup olmadn belirlerken, danma gr talebinin temelinde bulunan siyas saiklerle veya verecei grten kaynaklanabilecek siyas sonularla ilgilenmediini de aklamaktadr101. Kosova danma grnde Genel Kurul tarafndan yneltilen soru, bamszlk bildirisinin uluslararas hukuka uygun olup olmaddr. Divana gre, belirli bir ilemin uluslararas hukukla badap badamadn aka soran bu soru hukuk bir meseledir102. B. TAKDR YETKS Uluslararas Adalet Divann danma gr verme yetkisini dzenleyen UAD Stats m. 65/1de Divan,... danma gr verebilir103 ifadesi yer almaktadr. Dolaysyla, bir danma gr verilebilmesi iin gerekli artlar mevcut olsa dahi, Divan danma gr vermeyi reddetme ynnde takdir yetkisini haizdir104. Ancak BMnn balca yarg organ olan UAD, verdii danma grleriyle rgtn faaliyetine katk saladndan prensip olarak danma gr taleplerinin yantlanmas gerekmektedir. Bununla birlikte Divan, yalnzca pek ciddi nedenlerin (compelling reasons) varl halinde takdir yetkisi erevesinde bir danma gr vermekten imtina edilebilecei grndedir105.
100
101
102 103 104
105
Aljaghoub, s. 56. Hukuk olarak erevelendirilen ve uluslararas hukuk meselelerinden kaynaklanan sorularn, kendi doas gerei hukuka dayal bir cevap gerektirdii ve bu nedenle hukuk nitelikte birer soru olduu ynnde bkz. Western Sahara, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 1975, prg. 15, s. 18. Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 1996, prg. 13, s. 234; Kosova Danma Gr, prg. 27. Kosova Danma Gr, prg. 25. The Court may give an advisory opinion Aljaghoub, s. 64 vd. Ayrca bkz. Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 2004, prg. 44, s. 156; Kosova Danma Gr, prg. 29. Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 2004, prg. 44, s. 156; Kosova Danma Gr, prg. 30.
152
Ar. Gr. Uur SAMANCI
Kosova danma grnde de, bu pek ciddi nedenlerin mevcut olup olmad incelenmitir. Divana sunulan ve takdir yetkisinin danma gr verilmemesi ynnde kullanlmas gerektiini belirten gerekelerden ilki, danma gr isteminin altnda yatan saiklere ilikin olup, grn Genel Kurula yardmc olmaktan ziyade Srbistann karlarna hizmet etmek zere istendii ileri srlmtr106. Bu argman karsnda UAD, BM Andlamas m. 96 erevesinde devletlere bu tr bir yetki tannmadn vurgulam ve danma grnn devletler iin deil talep eden organ iin verildiini ifade etmitir107. Takdir yetkisi konusunda Divann ayrntl olarak inceledii en nemli husus, talebin, zellikle uluslararas bar ve gvenliin korunmas grevi erevesinde Kosovadaki durumu on yldan uzun sredir ele alan Gvenlik Konseyinden108 deil de Genel Kuruldan109 gelmi olmasdr110. Bilindii zere BM Andlamasnn Gvenlik Konseyinin grev ve yetkilerine ilikin 24. maddesinde, uluslararas bar ve gvenliin korunma106 107
108
109
110
Kosova Danma Gr, prg. 32, 33. Kosova Danma Gr, prg. 33. Divan daha nce de Nkleer Silahlarn Tehdidi veya Kullanmnn Hukuka Uygunluuna likin Danma Grnde, Genel Kurul karar alarak hukuk bir meseleye ilikin danma gr istedikten sonra, Divann bu tr bir gr vermeyi reddetmek iin ciddi nedenlerin bulunup bulunmadn belirlerken, talebin kkenini veya siyas gemiini ya da kabul edilen karar bakmndan oylarn dalmn gz nnde bulundurmayacan ifade ettikten sonra, ilevlerini dzgn bir ekilde yerine getirebilmek iin gre ihtiya duyulup duyulmadnn bizzat gr talep eden organ tarafndan belirleneceini belirtmitir. Bkz. Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 1996, prg. 16, s. 237. BM Genel Sekreteri tarafndan Divana sunulan dosyadaki kaytlara gre, BM Gvenlik Konseyinin 2000 ila 2008 yllar arasnda Kosovadaki durumu grmek zere 29 kez topland ynnde bkz. Kosova Danma Gr, prg. 37. Divan, Genel Kurulun, 1244 (1999) sayl Gvenlik Konseyi kararnn kabulnden nce be ve kabulnden sonra bir olmak zere, zellikle Kosovada insan haklarnn durumuyla ilgili baz kararlar ve 1244 (1999) sayl Kararla kurulmas ngrlen UNMIKin finansmanna ilikin olarak da ok sayda karar aldn vurgulamtr. Bkz. Kosova Danma Gr, prg. 38. Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. Kosova Danma Gr, prg. 36-48.
153
snda balca sorumluluun Gvenlik Konseyine brakld aklanmtr111. Bununla birlikte, Andlamann Genel Kurulun grev ve yetkileriyle ilgili zellikle 10. ve 11. maddeleriyle, uluslararas bar ve gvenlie ilikin hususlar da dhil rgtn faaliyet kapsamndaki konular grmek zere Genel Kurula olduka geni bir yetki bahedilmitir. BM Andlamas balamnda her iki organn grev ve yetkileri birlikte dnldnde, Kosovadaki durumun Gvenlik Konseyi nnde bulunmas ve Konseyin bu durum hakknda VII. Blm erevesindeki yetkilerini kullanmas, Genel Kurulun Kosova meselesini ve dolaysyla bamszlk bildirisini grmesine engel tekil etmemektedir112. Nitekim Gvenlik Konseyinin uluslararas bar ve gvenliin korunmasndaki ncelikli yetkisi nedeniyle BM Andlamasnn Genel Kurul bakmndan ngrd snr m. 12de derp edilmi olup; Genel Kurulun grme yapma yetkisi deil yalnzca tavsiye karar alma yetkisi snrlandrlmtr. Bu nedenlerle Divan, bamszlk bildirisinin yalnzca Gvenlik Konseyinde grlmesinin ve Konseyin Kosova konusunda eylemi gerekletiren organ olmasnn, Genel Kuruldan gelen talebi yantlamay reddetmesi iin pek ciddi bir neden tekil etmeyecei sonucuna varmtr113.
111
112
113
Divann gal Altndaki Filistin Topraklarnda Duvar nasnn Hukuk Sonular hakknda danma grnde belirttii zere, BM Andlamasnn 24. maddesi ncelikli (primary) bir yetkiyi ifade etmekte fakat mutlak bir mnhasr yetki anlamna gelmemektedir. Bkz. Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 2004, prg. 26, s. 148, 149. Nitekim Divana gre, hem Genel Kurul hem de Gvenlik Konseyi bakmndan uluslararas bar ve gvenliin korunmasna ilikin ayn konularla birbirine paralel olarak ilgilenmek ynnde zamanla artan bir eilim olumutur. Ancak genellikle, Gvenlik Konseyi bu tr meselelerin uluslararas bar ve gvenlikle ilgili ynlerine odaklanma eilimindeyken, Genel Kurul bu tr meselelerin insan, sosyal ve ekonomik ynlerini gz nne alarak daha geni bir bak asyla hareket etmektedir. Bkz. Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 2004, prg. 26, 27, s. 148, 149. Kosova Danma Gr, prg. 44. UADnin takdir yetkisini kullanarak danma gr vermeyi reddetmemesi, yarglardan bazlar tarafndan ayr ya da kar
154
Ar. Gr. Uur SAMANCI
BM Andlamas erevesinde uluslararas bar ve gvenliin korunmas bakmndan, Gvenlik Konseyi ncelikli yetkiye sahip organ olmakla birlikte, bu yetkisi mnhasr deildir114. Aslnda BM Andlamas m. 24 erevesinde uluslararas bar ve gvenliin korunmasnda sorumluluun ncelikli olarak Gvenlik Konseyine verilmesinin nedeni, Konseyin uluslararas bar ve gvenlie tehdit oluturabilecek acil durumlar karsnda derhal ve etkili biimde yant verecek ekilde tasarlanm organ olmasdr115. Ancak BM Andlamasnda ngrlen kolektif gvenlik sisteminin tam olarak ilememesi ve giderek tr ve nitelik deitiren atmalara cevap verme ihtiyac, Gvenlik Konseyinin tm bir lkenin ynetimi gibi geni kapsaml ve uzun soluklu faaliyetleri stlenmesini beraberinde getirmitir. BM Andlamas hazrlanrken aka ngrlmeyen ve temelde uygulamadan kaynaklanan bu tr faaliyetlere ilikin olarak, rgtn dier organlarnn da dlanmamas ve kendi grev ve yetkileri balamnda bu srete yer almalar gerektii gz nnde bulundurulmaldr116. Bu adan Divann danma gr verme konusunda ald kararn yerinde olduu sylenebilir.
114
115
116
grlerinde eletirilmitir. rnein yarglardan Bennouna, Gvenlik Konseyinin BM Andlamasnn VII. Blm erevesinde ald 1244 (1999) sayl Kararla Kosovada geici bir ynetim kurduunu ve on yl sonra bu geici ynetimi sona erdirmek ve ayn zamanda blgenin niha statsn belirlemek iin bir sre balattn ifade ederek, tek tarafl bamszlk bildirisinin deerlendirilmesinin yalnzca Gvenlik Konseyinin yetkisine girdii sonucuna varmtr. Bkz. Dissenting opinion of Judge Bennouna, prg. 12-14, s. 3. Benzer ekilde yarg Keith de, Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Karar ve bu erevede kurulan UNMIK tarafndan yaplan dzenlemeler gz nne alndnda, Gvenlik Konseyinin meselede neredeyse mnhasran yetkili, merkez rol stlenen aktr olarak kabul edilmesi gerektiini ve dolaysyla, Divana yneltilen soru bakmndan Genel Kurulun hukuk yarar bulunmadn vurgulamtr. Bkz. Separate opinion of Judge Keith, prg. 17, s. 6. Bkz. Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 2004, prg. 26, s. 148, 149. Goodrich Leland M./Hambro Edvard/Simons Anne P., Charter of the United Nations Commentary and Documents, Columbia University Press, New York 1969, s. 203. Vashakmadze/Lippold, s. 626.
155
III. BAIMSIZLIK BLDRSNN ULUSLARARASI HUKUKA UYGUN OLUP OLMADII MESELES Kosovann bamszlk bildirisinin uluslararas hukuka uygunluu deerlendirilirken, ncelikle genel olarak uluslararas hukukta bamszlk ilann yasaklayan ya da bamszlk ilanna izin veren kurallar bulunup bulunmad aratrlmtr. Bu erevede, Divan tarafndan kararda zikredilen fakat ayrntl olarak incelenmeyen lkesel btnlk ve self determination ilkeleri zel nemi haizdir. Daha sonra ise konuya ilikin lex specialis nitelikteki uluslararas hukuk kurallar olarak, Gvenlik Konseyinin 1244 sayl Karar ve bu karara dayanlarak kurulan UNMIK tarafndan yaplan dzenlemeler karsnda bamszlk bildirisinin durumu deerlendirilmitir. A. GENEL ULUSLARARASI HUKUK 1. Genel Olarak Divan ncelikle, 18., 19. ve 20. yzyllarda ok sayda bamszlk ilan rnei bulunduunu, bu rneklerin birounda da bamszlk ilan eden birimin nceden yer ald devletin, bu ilana kar ktn vurgulamtr. Bamszlk deklarasyonlar zaman zaman yeni bir devletin kurulmas ile sonulanm, bazen de bu tr bir sonu dourmamtr. Divan, hibir rnekte bir btn olarak devletlerin uygulamalarnn, bildirinin yaymlanmas eyleminin uluslararas hukuka aykr telakki edildiini ortaya koymadn; aksine, bu dnemdeki devlet uygulamalarnn, uluslararas hukukun bamszlk bildirileri bakmndan bir yasak iermedii sonucunu aka gsterdiini tespit etmektedir117. Ayrca 20. yzyln ikinci yarsnda, kendi kendini ynetemeyen lkelerin halklar ile yabanc tahakkmne, egemenliine veya smrsne tbi halklar bakmndan, self determination hakknn kullanlmas sonucunda yeni devletler ortaya kmtr. Divana gre, self determination kapsam dndaki bamszlk bildirisi rnekleri bakmndan da devletlerin uygula117
Kosova Danma Gr, prg. 79.
156
Ar. Gr. Uur SAMANCI
malar, bamszlk ilann yasaklayan yeni bir uluslararas hukuk kuralnn ortaya ktn gstermemektedir118. Divan nnde gr bildiren devletlerin bir ksm, Gvenlik Konseyinin Gney Rodezya, Republika Srpska ve Kuzey Kbrs gibi rneklerde bamszlk bildirilerini knayan kararlarna atfta bulunmulardr119. Ancak Divan, sz konusu bamszlk bildirilerinin hukuka aykr olarak nitelendirilmesinin, bu bildirilerin tek tarafl niteliinden deil, bunlarn hukuka aykr kuvvet kullanmyla veya genel uluslararas hukuk normlarnn, zellikle emredici niteliktekilerin (jus cogens) ar ihlalleriyle balantl olmasndan ileri geldiini kaydetmitir120. Gvenlik Konseyinin bamszlk bildirilerini knayan kararlar istisna nitelikte olduundan, Divana gre Gvenlik Konseyinin uygulamalarndan tek tarafl bamszlk bildirilerine kar genel bir yasaklama bulunmad sonucuna varlabilecektir121. Ayrca, Divan nnde baz devletler tarafndan Kosova halknn, ya self determination hakknn manifestosu olarak ya da Kosovann durumu balamnda bir son are olarak ayrlma (remedial secession) olarak tanmladklar hakka gre, bamsz bir devlet kurma hakk bulunduu ileri srlmtr122. Aada daha ayrntl olarak aklanaca zere, Divan bu erevede baz ksa aklamalarda bulunmusa da temelde bu konuya dair sorunlarn ayrlma hakkyla ilgili olduunu ve bu hususun Genel Kurul tarafndan yneltilen sorunun kapsam dnda kaldn ifade etmitir123.
118 119
120 121 122 123
Kosova Danma Gr, prg. 79. Bkz. Gvenlik Konseyinin Gney Rodezyaya ilikin 216 (1965) ve 217 (1965) sayl Kararlar, Kuzey Kbrsa ilikin 541 (1983) sayl Karar ve Republika Srpskaya ilikin 787 (1992) sayl Karar. Danma gr srecine katlan baz devletlerin zellikle Kbrs konusunda ortaya koyduklar grler ile KKTCnin durumunu Republika Srpska ve Gney Rodezya ile karlatran Divann bu tutumuna eletirel bir yaklam iin bkz. Uluevik Tugay, Uluslararas Adalet Divannn Kosova Hakkndaki Karar ve KKTC Gerei, eriim: <http://www.turksam.org/tr/a2185.html> (30.12.2010). Kosova Danma Gr, prg. 81. Kosova Danma Gr, prg. 81. Kosova Danma Gr, prg. 82. Kosova Danma Gr, prg. 82, 83. Nitekim sorunun kapsamn belirlerken Divan, danma gr srecine katlanlarn birounun, Kanada Yksek Mahke-
157
Zira Divana gre, kendisine sorulan soruya verilecek yant, uygulanan uluslararas hukukun bamszlk ilann yasaklayp yasaklamadna ilikin olup, uluslararas hukukun bir devlet iinde yer alan birimlere tek tarafl olarak o devletten ayrlma hakk bahedip etmedii hususunda kendisinin bir tutum benimsemesini gerektirmemektedir124. Divan ayrca, bamszlk bildirisi gibi belirli bir ilemin uluslararas hukuka aykr olmamasnn, mutlaka uluslararas hukuk tarafndan verilmi bir hakkn kullanlmasn tekil etmeksizin de mmkn olabileceini belirtmitir125.
mesinin Quebecin Kanadadan Ayrlmasna likin grne atfta bulunduunu, ancak kendisine yneltilen soruyla Kanada Yksek Mahkemesine yneltilen soru arasnda belirgin ekilde fark bulunduunu aklamtr. Divana gre, Kanada Yksek Mahkemesine yneltilen soru, bir son are olarak ayrlma (remedial secession) hakknn bulunup bulunmadnn ve uluslararas hukukta ayrlma ynnde pozitif yetki veren kurallarn mevcut olup olmadnn cevabn aramaktayken, Genel Kurul yalnzca bamszlk bildirisinin uluslararas hukuka uygun olup olmadn sormaktadr. Bkz. Kosova Danma Gr, prg. 56. Quebecin Kanadadan Ayrlmasna likin Baz Sorular Hakknda Genel Vali Tarafndan Yaplan Bavuru davasnda Kanada Yksek Mahkemesinin grnn istendii soru u ekildeydi: Uluslararas hukuk Quebec Ulusal Meclisine, yasamasna veya hkmetine tek tarafl olarak Quebecin Kanadadan ayrlmasn gerekletirme hakk verir mi? Bu bakmdan, uluslararas hukuk erevesinde, Quebec Ulusal Meclisine, yasamasna veya hkmetine tek tarafl olarak Quebecin Kanadadan ayrlmas hakkn veren bir self determination hakk bulunmakta mdr? Bkz. Reference re Secession of Quebec, [1998] 2 S.C.R. 217, eriim: <http://csc.lexum.org/en/1998/1998scr2-217/1998scr2-217.pdf> (10.10.2010). Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. Kalayc Hseyin, Referandumla Ayrlma Konusunda Yksek Mahkemenin Tutumu: Kanada-Quebec rnei, Ankara niversitesi SBF Dergisi, S. 63-1, s. 151-174. Kosova Danma Gr, prg. 56. Divann, Kosovann devlet nitelii, selfdetermination hakk ve zellikle son are olarak ayrlma hakk gibi tartmal hukuk meselelere girmeksizin soruyu yantlama yolunu benimsemesi, yarglardan Simma tarafndan eletirilmitir. Simmaya gre, danma gr talebinde bamszlk ilann yasaklayan ya da buna izin veren bir uluslararas hukuk kuralnn mevcudiyeti sorulmamaktadr; sorudaki uluslararas hukuka uygunluk terimi daha geni bir kapsam ifade etmektedir. Bkz. Declaration of Judge Simma, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15993.pdf> (30.12.2010). Kosova Danma Gr, prg. 56.
124
125
158
Ar. Gr. Uur SAMANCI
Nihayetinde Divan, genel uluslararas hukukun bamszlk bildirilerine uygulanabilir herhangi bir yasak iermedii sonucuna varmtr. Bu nedenle de Divana gre, 17 ubat 2008 tarihli bamszlk bildirisi genel uluslararas hukuku ihlal etmemektedir126. 2. lke Btnl lkesi a. lkenin Devletler Arasnda Uygulanabilir Olduu Divana grlerini bildiren devletlerden bazlar, lke btnl ilkesinin127 rtl olarak, tek tarafl bamszlk bildirilerine dair bir yasak ierdiini ileri srmlerdir128. Bilindii zere uluslararas hukukun en temel prensiplerinden biri olan lke btnl ilkesi hem BM Andlamasnda hem de eitli BM Genel Kurulu kararlarnda yer almakta ve uluslararas alanda nem arz eden eitli hukuk veya siyas metinlerde bu ilkeye sklkla atfta bulunulmaktadr. Bu vesileyle Divan da, lke btnl ilkesinin uluslararas hukuk dzeninin nemli bir paras olduunu ve bu ilkeye BM Andlamasnda, zellikle m. 2/4te129 yer verildiini belirtmitir130. BM Genel Kurulunun, BM Andlamasna Uygun Olarak Devletler Arasnda Dosta likiler ve birliine Dair Uluslararas Hukuk lkeleri
126 127
128
129
Kosova Danma Gr, prg. 84. lke btnl ilkesiyle ilgili ayrntl bilgi iin bkz. Rozakis Christos L., Territorial Integrity and Political Independence, in Bernhardt Rudolf, Encyclopedia of Public International Law, Vol. IV, Elsevier, Amsterdam 2000, s. 812-818. rnein Romanyaya gre, Tek tarafl ayrlma yasa, lkesel btnln iki unsurundan biridir. Bkz. CR 2009/32, s. 20. Ayn ynde bkz. in, CR 2009/29, s. 33; spanya, CR 2009/30 (translation), s. 15. BM Andlamas m. 2/4: Tm yeler, uluslararas ilikilerinde gerek herhangi bir baka devletin lke btnlne ya da siyasal bamszla kar, gerek Birlemi Milletlerin amalaryla badamayacak herhangi bir biimde kuvvet kullanma tehdidine ya da kuvvet kullanlmasna bavurmaktan kanrlar. Kosova Danma Gr, prg. 80.
130
159
Hakknda Bildiri131 balkl, 2625 (XXV) sayl ve 24 Ekim 1970 tarihli Kararyla, devletlerin herhangi bir devletin lke btnlne veya siyas bamszlna kar kuvvet tehdidinden veya kullanmaktan kanmas ilkesi tekrarlanmtr. Benzer ekilde, 1 Austos 1975 tarihli Avrupada Gvenlik ve birliine dair Helsinki Konferansnn Niha Senedinde132 Katlan devletler, dier katlan devletlerin her birinin lke btnlne sayg gstereceklerdir. (m. IV) hkm ngrlmtr. Divana gre, bahsedilen belgelerden de anlald zere lke btnl ilkesinin kapsam devletler arasndaki ilikiler alanyla snrlanmtr133. b. Devletler Dndaki Aktrlerin lkeyle Bal Olup Olmad Meselesi Divan, lke btnl ilkesini devletler aras ilikilere hasreden bir yaklam sergilemitir. Ancak bilindii zere ada uluslararas hukuk giderek artan bir ekilde devlet d aktrlerin ve hatta bireylerin faaliyetlerini dzenleyen kurallar da ierebilmektedir. Bu bakmdan Divann, belli bir rgtlenme dzeyine ulam devlet d aktrlerin de lkesel btnlk ilkesiyle bal olup olmadna dair herhangi bir aklama getirmemesi eletirilebilir grnmektedir134. Hemen belirtmek gerekir ki Kosova danma
131
132 133
134
BM Andlamasna Uygun Olarak Devletler Arasnda Dosta likiler ve birliine Dair Uluslararas Hukuk lkeleri Hakknda Bildirinin (bundan sonra Dosta likiler Bildirisi olarak anlacaktr) Trke tam metni iin bkz. Gndz, s. 109-115. Helsinki Niha Senedi tam metni iin bkz. Gndz, s. 679-685. Kosova Danma Gr, prg. 80. Doktrindeki grlerin genellikle, Divann vard sonuca yakn olduu ifade edilebilir. rnein, Randelzhofere gre, yalnzca devletler ve kendi otoritelerini mstakar ekilde kullanan de facto rejimler BM Andlamas m. 2/4n kapsamndadr. Bkz. Randelzhofer Albrecht, Article 2(4), in Simma Bruno (Ed.), The Charter of the United Nations A Commentary, Oxford University Press, New York 1995, s. 115. Divanla ayn grte olan Abi-Saabda bu hususu u ekilde aklamaktadr: lke btnl ilkesi yalnzca uluslararas ilikilerde uygulandndan, ayrlmann devletin lke btnl ilkesini ihlal ettiini sylemek hatal olacaktr. ...bu ilke devlet iinde uygulanmaz. Bkz. AbiSaab Georges, Conclusion, in Kohen Marcelo G. (Ed.), Secession International Law Perspectives, Cambridge University Press, New York 2006, s. 474. Vashakmadze/Lippold, s. 632.
160
Ar. Gr. Uur SAMANCI
gr srecinde, lke btnl ilkesinin devlet d aktrler (non-State actors) bakmndan balayc olup olmadna dair devletler arasnda uzla salanamamtr135. zellikle Srbistana gre, uluslararas hukukun gsterdii geliim ve uluslararas uygulamalar erevesinde, yalnzca devletler deil devlet d aktrler de dorudan muhatap alndndan, bu birimler lkesel btnlk
135
lke btnl ilkesinin devlet d aktrleri balayaca ynnde gr bildiren devletler arasnda yer alan Arjantine gre ada uluslararas hukukta lke btnl ilkesine sayg, yalnzca devletlere ve uluslararas rgtlere deil, zellikle uluslararas bar ve gvenlii tehdit eden i atmalarda yer alan dier uluslararas aktrlere de uygulanan bir ykmllktr. Bkz. Written Statement of the Argentina Republic, prg. 75, s. 30, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/ 15666.pdf> (30.12.2010); Brezilyaya gre, Kosovann tek tarafl bamszlk bildirisi uluslararas dzenin en nemli iki zorunluluunu bozmutur: Birlemi Milletler artna gre BM Gvenlik Konseyinin otoritesi ve lkesel btnlk ilkesi. bkz. CR 2009/28, s. 17, 18; ayn ynde bkz. Romanya, CR 2009/32, s. 20; Venezuela, CR 2009/33 (translation), s. 6. Buna karlk lke btnl prensibinin yalnzca devletleri baladn ileri srenler arasnda yer alan ABDye gre, Kosovann bildirisi, lkesel btnlk ilkesini ihlal etmez. Bu temel prensip devletleri, dier devletlerin lke btnlne sayg gstermeye davet eder. Fakat devletler iindeki gruplarn i hareketlerini (internal conduct) dzenlemez veya bu tr i gruplarn ayrlmasn ya da bamszlk ilan etmesini engellemez. bkz. CR 2009/30, s. 30; Avusturyaya gre, Uluslararas hukukun giderek artan bir ekilde, devlet d aktrlerin ve hatta bireylerin faaliyetlerini dzenleyen kurallar ierdii kukusuzdur. Bununla birlikte sz konusu kurallar insan haklar, insancl hukuk veya bireysel ceza sorumluluk gibi dier konulara ilikindir. bkz. CR 2009/27, s. 9; Finlandiyaya gre lkesel btnlk ilkesi hibir surette, devlet ile self determination arayan bir birim arasndaki ilikiyle ilgili deildir. Ayrca Finlandiya, gnmzde uluslararas hukukun bireylere ve devlet d aktrlere ilikin kurallar ierdiini, bu kurallarn insan haklar, ekonomik ilikiler ve evre alanlarnda grldn, fakat egemenlik ve lkesel btnln bu kurallar arasnda olmadn belirtmitir. Finlandiyaya gre, yine de genel bir ilke olarak lke btnlnn uluslararas hukukun korumay amalad genel bir deer ortaya koyduu sylenilebilir; fakat bu durumda telafi edici deerler arasnda, yani baskya urayan halkn bamszlk dhil self determination arama hakk ile lke btnl arasnda bir seim yaplmas gerekir. Bkz. CR 2009/30, s. 59, 60.
161
ilkesiyle baldrlar136. Bu balamda snrlarn deimesi yalnzca barl bir yntem izlendii zaman ve ilgili devletin rzas dhilinde mmkndr137. Doktrinde Milano da, lkesel btnlk ilkesinin genel olarak tannmas nedeniyle, aslnda mevcut devletler iin bir hak olduunu belirtmitir. Milanoya gre bu hak, darda dier devletlerin, devletin lkesel btnln deitirmeyi amalayan eylemlerine kar ileri srlebilmesi yannda, ieride, etkin denetim veya uluslararas tanma yoluyla uluslararas hukuk kiilii kazanabilecek ve devletin lkesel btnln bozmay amalayan halklara, direniilere ve de facto bamsz birimlere kar da ileri srlebilir138. Devlet d aktrler aslnda ok geni bir kavramdr ve bu kavram dhilindekilerin tamam deilse de birounun, uluslararas hukuk ereve-
136
137 138
Srbistann, lkesel btnlk ilkesi ve bu ilke karsnda devlet d aktrlerin konumu ile ilgili grleri iin bkz. CR 2009/24, s. 65-68; ayrca bkz. Written Statement of Serbia, s. 158 vd., eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/ 15642.pdf> (31.12.2010). Grcistan snrlar iinde bulunan Gney Osetyann ve Abhazyann 2008 ylnda meydana gelen atmalar sonrasnda bamszlk ilan etmesi ve Rusyann bu birimleri devlet olarak tanmas zerine, Avrupa Birliinin kurumu olan Konsey tarafndan 2 Aralk 2008de alnan 2008/901/CFSP sayl Kararla Grcistandaki atmaya likin Bamsz Uluslararas Soruturma Misyonu (Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia) grevlendirilmitir. Bkz. Official Journal of the European Union, L 323, 03.12.2008, s. 66. Sz konusu misyon tarafndan hazrlanan raporda da Srbistann grne paralel olarak, lkesel btnlk ilkesinin devlet iinde uygulanmayaca ve bu nedenle devlet iindeki gruplara ynelmedii argmannn inandrc olmad; zira zellikle uluslararas hukukun artarak, devletlerin lkesi iindeki durumlar konu edindii ve uluslararas hukukun bu adan sessiz olmad ynnde bkz. Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia, Report, Vol. II (2009), s. 136, 137, eriim: <http://www.ceiig.ch/pdf/IIFFMCG_ Volume_ II.pdf> (03.01.2011). CR 2009/24, s. 71. Milano Enrico, The Indepedence of Kosovo under Internaional Law, in Wittich Stephan/Reinisch August/Gattini Andrea (Eds.), Kosovo - Staatschulden Notstand - EU-Reformvertrag - Humanittsrecht, Peter Lang, Frankfurt am Main 2009, s. 24.
162
Ar. Gr. Uur SAMANCI
sinde snrl da olsa hukuk ehliyetinden bahsedilmektedir139. Dolaysyla, devlet d aktrler arasnda ayrm yaplmas ve somut olaya gre ilgili devlet d aktrn lke btnl ilkesi ile bal olup olmayacann deerlendirilmesi daha isabetli olabilir140. Ancak Uluslararas Adalet Divan, genel olarak bu danma grndeki yaklam da dnldnde, Kosova meselesinde zm byk lde siyas srece brakmay tercih etmi ve devlet d aktrlerin uluslararas hukuktaki konumuna dair herhangi bir aklama yapmaya gerek grmemitir. 3. Self determination Hakk a. Genel Olarak Genel aklamalarda belirtildii zere aslnda Divan, self determination hakk ve bu erevede son are olarak ayrlma (remedial secession) argmanlarn, tamamen Genel Kurul tarafndan yneltilen sorunun kapsam dnda grm ve bu konular deerlendirmemitir. Ancak doktrinde, zellikle Kosovann bamszlyla ilgili incelemelerde son are olarak ayrlma (remedial secession) kavramnn dile getirilmesi, bu konuya bizim de ana hatlaryla deinmemizi gerektirmitir. Halklarn kendi geleceini belirlemesi anlamna gelen self determination ilkesinin gemii 1776 Amerikan Bamszlk Bildirisine ve
139
140
Wagner Markus, Non-State Actors, s. 1, in Max Planck Encyclopedia of Public International Law, eriim: <http://www.mpepil.com> (25.11.2010). UAD de BM Hizmetinde Uranlan Zararlarn Tazmini Danma Grnde, Herhangi bir hukuk sisteminde hukuk sjelerinin, zellikleri veya haklarnn kapsam bakmndan ayn olmas zorunlu deildir ve bu sjelerin zellikleri toplumun ihtiyalarna baldr. Tarihi boyunca uluslararas hukukun geliimi, uluslararas yaamn gereksinimlerinden etkilenmi ve devletlerin kolektif faaliyetlerindeki tedrici art zaten, uluslararas dzlemde devlet olmayan belirli birimlerin faaliyetlerine yol amtr. Bkz. Reparation for Injuries Suffered in the Service of the United Nations, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 1949, s. 178. Vashakmadze ve Lippold, Filistin Kurtulu rgt ve ulusal kurtulu hareketleri gibi ksm uluslararas hukuk sjeleri ile uluslararas alanda tannm de facto rejimlerin, lkesel btnlk ilkesinin muhataplar olarak deerlendirilebilecei dncesindedir. Bkz. Vashakmadze/Lippold, s. 632, 633.
163
zellikle 1789 Fransz devrimine dayanmaktadr141. Self determinationun kkenini tekil eden ve millet nitelii kazanan her topluluun kendi devletini kurmasn ifade eden milliyetler ilkesi 142, XIX. yy.da talya ve Almanyann birliinin fikr temellerini oluturmas yannda, Osmanl mparatorluunun ve Avusturya Macaristan mparatorluunun paralanmasna da yol amtr143. ABD Bakan Wilsonun 1918 ylnda aklad on drt ilkeden biri olan ancak Milletler Cemiyeti Misaknda yer almayan self determination, bu dnemde tamamen siyas bir ilke olarak ele alnmtr144. Self determinationun evrensel dzeydeki bir hukuk metinde yer almas ilk kez BM Andlamasyla olmutur145. BM Andlamas m. 1/2de, rgtn amalar arasnda milletler arasnda, halklarn hak eitlii prensibine ve kendi mukadderatlarn kendilerinin tayin hakkna sayg zerine kurulmu dostne ilikilerin gelitirilmesi saylm; 55. maddede de benzer ifadelere yer
141
142 143
144
145
Franck Thomas M., Postmodern Tribalism and the Right to Secession, in Brlman Cathrine/Lefeber Ren/Zieck Marjoleine, Peoples and Minorities in International Law, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands 1993, s. 6; Cassese Antonio, Self-determination of Peoples, Cambridge University Press, Great Britain 1995, s. 7; Doehring Karl, Self-determination, in Simma Bruno (Ed.), The Charter of the United Nations A Commentary, Oxford University Press, New York 1995, s. 58. Sur, s. 102. Karaosmanolu Ali L., Kendi Kaderini Tayin, lke Btnl, Uluslararas stikrar ve Demokrasi, Dou Bat, S. 24 (2003), s. 148; Threr Daniel/Burri Thomas, Self-Determination, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, s.1, eriim: <http://www.mpepil.com> (28.11.2010). rnein, Finlandiya ile sve arasnda uyumazlk konusu olan Aaland adalar nedeniyle, MC Konseyi tarafndan grevlendirilen Hukukular Uluslararas Komisyonunun (International Committee of Jurists) mtalaasnda ve ayn konuya dair grevlendirilen Raportrler Komisyonunun raporunda, bu dnemde self determinationun bir uluslararas hukuk ilkesi olmadnn ifade edildii ynnde dierleri yannda bkz. Franck, s. 7; Cassese, Self-determination of Peoples, s. 2731; Karaosmanolu, s. 148, 149; Threr/Burri, s. 1, 2. Pazarc Hseyin, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, Turhan Kitabevi, Ankara 1996, s. 7.
164
Ar. Gr. Uur SAMANCI
verilmitir146. Daha sonra Genel Kurulun zellikle 14 Aralk 1960 tarihli, 1514 (XV) sayl Kararyla kabul edilen Smrge Ynetimi Altndaki lkelere ve Halklara Bamszlk Verilmesine likin Bildiri147 ve 24 Ekim 1970 tarihli, 2625 (XXV) sayl Kararyla benimsenen Dosta likiler Bildirisi de dhil birok Genel Kurul kararnda self determination ilkesine yer verilmitir148. Self determination hakknn yer ald nemli dier hukuk metinler arasnda, BM Genel Kurulu tarafndan alnan karar erevesinde kabul edilen Meden ve Siyas Haklara likin Uluslararas Szleme149 ile Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklara likin Uluslararas Szlemenin150 ortak 1. maddeleri ve o dnemki adyla Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans erevesinde kabul edilen 1975 tarihli Helsinki Niha Senedi de zikredilmelidir. BM Andlamas hazrlanrken siyas bir program erevesinde ngrlen self determination151, BM organlarnn ve ye devletlerin uygulamalar neticesinde hukuk nitelie brnmtr. Ancak self determination kavram, ne BM Andlamasnda ne de yukarda zikredilen dier belgelerde tanmlanm olup, bu kavramn ierii konusunda da tam bir uzladan bahsetmek gtr152. Bununla birlikte self determination kavramnn imdiye kadar
146
147 148 149
150
151 152
BM Andlamas m. 73te ve vesayet rejimiyle ilgili m. 76 (b)de de, smrgeler ve dier baml lkelerle ilgili olarak rtl bir biimde self determination ilkesine atf yapld ynnde bkz. Threr/Burri, s. 2. Bildirinin Trke tam metni iin bkz. Gndz, s. 277-279. Doehring, s. 60. BM Genel Kurulunun 16 Aralk 1966 tarihli 2200A (XXI) sayl Kararyla kabul edilen bu szleme, 23 Mart 1976 tarihinde yrrle girmitir. Trkiye tarafndan 2003/5851 sayl Kararnameyle onaylanan szlemenin Trke tam metni iin bkz. R.G., 21. 07.2003, S. 25175. BM Genel Kurulunun 16 Aralk 1966 tarihli 2200A (XXI) sayl Kararyla kabul edilen bu szleme, 3 Ocak 1976 tarihinde yrrle girmitir. Trkiye tarafndan 2003/5923 sayl Kararnameyle onaylanan szlemenin Trke tam metni iin bkz. R.G., 11. 08.2003, S. 25196. Cassese, Self-determination of Peoples, s. 43; Doehring, s. 60. Uz Abdullah, Teori ve Uygulamada Self-Determinasyon Hakk, Uluslararas Hukuk ve Politika, C. 3, No. 9 (2007), s. 66.
165
zerinde uzlalan iki yn bulunduundan sz edilebilir. Bunlardan birincisi mevcut ve egemen bir devletin halknn, o devletin i rgtlenmesi balamnda kendi ynetim biimini serbeste belirleme ve ekonomik, sosyal ve siyasal geliimini serbeste srdrme hakkdr ki bu genellikle i self determination (internal self-determination) kavramyla ifade edilmektedir153. Self determination kavram bakmndan zerinde uzlaya varlan ikinci yn ise, uluslararas hukukun, kendi kendini ynetemeyen lkelerin halklar ile yabanc tahakkmne, egemenliine ve smrsne tbi halklar iin bir bamszlk hakk yaratacak ekilde gelitiidir154. Bu erevede 1970 tarihli Dosta likiler Bildirisinde ngrld zere sz konusu halklar, bamsz bir devlet kurabilecek veya serbest bir ekilde bamsz bir devletle birleebilecek ya da btnleebilecek veya ilgili halkn serbeste belirledii dier herhangi bir siyas statye kavuabilecektir ki bu da d self determination (external self determination) kavramyla ifade edilmektedir155. Nitekim BM Genel Kurulu tarafndan 14 Aralk 1960 tarihinde 1514 (XV) sayl Kararla kabul edilen Smrge Ynetimi Altndaki lkelere ve Halklara Bamszlk Verilmesine likin Bildiri neticesinde, bu hakkn kullanlmas ok sayda devletin ortaya kmasna yol amtr156. b. Ayrlma Hakk erip ermedii Yukardaki genel aklamalardan anlalaca zere self determination ilkesinin bir ayrlma hakk ierip iermedii hususu, d self determination erevesinde dnlmesi gereken bir meseledir. zellikle smrge ynetimi altndaki halklarn bamszla kavumas sonrasnda, ayrlma iin anayasal bir hakkn mevcut olduu ya da ilgili devletin rzasnn elde edildii
153
154 155 156
Reference re Secession of Quebec, [1998] 2 S.C.R. 217, prg. 126, s. 71, eriim: <http://csc.lexum.org/en/1998 /1998scr2-217/1998scr2-217.pdf> (10.10.2010); Cassese Antonio, International Law, Oxford University Press, New York 2005, s. 61, 62. Kosova Danma Gr, prg. 79. Cassese, International Law, s. 61. Legal Consequences for States of the Contitiued Presence of South Africa in Namibia (South West Africa) notwithstanding Security Council Resolution 276 (1970), Adrisory Opinion, I.C.J. Reports 1971, prg. 52, s. 31.
166
Ar. Gr. Uur SAMANCI
durumlar dnda self determination kavramnn halen bir pozitif ayrlma hakk verip vermedii tartmal olup157, genellikle kavramn bu tr bir hakk iermedii kabul edilmektedir158. Divan da Kosova Danma Grnde, self determinationa ilikin uluslararas hukukun mevcut bir devletin halknn bir ksmna o devletten ayrlma hakk verip vermediinin, danma gr srecine katlanlar tarafndan radikal ekilde farkl grlerin ve tutumlarn akland bir konu olduunu vurgulamtr159. 1970 tarihli Dosta likiler Bildirisinde, eit haklar ve halklarn self determinationu ilkesi bal altndaki hibir hkmn, eit haklara ve self determination ilkesine uygun hareket eden ve bylece lkeye ait btn halk, rk, inan ve renk ayrm yapmadan temsil eden bir hkmete sahip olan egemen ve bamsz devletleri, paralayacak veya lkesel btnlne ya da siyas birliine tamamen veya ksmen zarar verecek olan herhangi bir harekete izin verecek veya bu tr bir hareketi tevik edecek ekilde yorumlanamayaca (prg.7) ifade edilmitir160. Bu ifadenin mefhum-u muhalifinden yola klarak gelitirilen son are olarak ayrlma (remedial secession) kavram erevesinde, ultima ratio olarak, ancak ok sk artlarn varl halinde bir ayrlma hakkna izin verilebileceinin sz konusu paragrafta rtl olarak ngrld ileri srlmektedir161. Bununla birlikte ayrlma hakknn ultima ratio olarak nitelendirilmesi, kavrama tam anla157
158
159 160
161
Raic David, Statehood and the Law of Self-Determination, Kluwer Law International, Netherlands 2002, s. 293. Malanczuk Peter, Akehursts Modern Introduction to International Law, Routledge, New York 1997, s. 336. Kosova Danma Gr, prg. 82. Benzer ifadelerin BM nsan Haklar Dnya Konferansnn Haziran 1993te aklanan Viyana Bildirisi ve Eylem Programnda (m. 2) ve BMnin 50. Kurulu Yldnm vesilesiyle BM Genel Kurulu tarafndan 24 Ekim 1995 tarihinde 50/6 sayl Kararla kabul edilen Bildiride (m.1) de yer ald ynnde bkz., Tomuschat Christian, Secession and Self-Determination, in Kohen Marcelo G. (Ed.), Secession International Law Perspectives, Cambridge University Press, New York 2006, s. 35; Threr Daniel/Burri Thomas, Secession, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, s. 4, eriim: <http://www.mpepil.com> (28.11.2010). Ayrntl bilgi iin bkz. Cassese, Self-determination of Peoples, s. 118 vd.; Raic, s. 318, Tomuschat, s. 35; Doehring, s. 65, 66.
167
myla aklk kazandran bir yntem deildir; zira bavurulacak nlemin niha are olup olmad her zaman tartmaya aktr162. Cassese, mevcut, egemen bir devletin merkez hkmetinin bir halka katlm haklarn vermeyi srekli olarak reddetmesi, sz konusu halkn temel haklarnn ar ve sistematik ihlali ve mevcut devlet yaps erevesinde barl bir zme ulama olaslnn bulunmamas koullarnn bir arada bulunmas halinde, bu tr bir ayrlma durumunun sz konusu olabileceini ifade etmektedir. Yazara gre, tek bana temsil hakknn reddi bir ayrlma hakkna yol amayp, buna ek olarak temel insan haklarnn ar ihlali ve ayrca mevcut devlet yaps iinde olas bir barl zm iin her trl olanan (yarg makamlarna bavuru gibi) dlanmas da gereklidir163. Benzer ekilde Tomuschat da, ayrmclk ierecek ekilde, spesifik bir grubun insan haklarnn ar ve ciddi biimde ihlali olarak zetlenebilecek ok istisna ve u koullarn varl durumunda, Dosta likiler Bildirisindeki ifadenin bir ayrlma iddiasn desteklemeye elverili olduunu ifade etmektedir164. Son are olarak ayrlma hakkna bavurulabilecei grnde olanlardan Doehring de, ayrmcln her trnn ayrlmay merulatrmayacan, zira tm yurttalarn kural olarak kendi devletlerine kar sadakat ykmll altnda bulunduunu ifade etmektedir. Doehringe gre, zellikle mevcut devlet makamlarnn ayrmcla son veremeye hazr olduu beklentisi hlen mevcutsa veya hukuk areler ve mahkemeler tarafndan korunma imkn bulunmaktaysa ayrlma hakknn kabul ar olabilir. Nitekim yazar, egemen devlet gc tarafndan maruz braklan ayrmcln ve yaplan basknn, zalimane yntemlerle (brutal methods) giriilmi ar insan haklar ihlalleri lsne varmas durumunda bu tr bir ayrlma hakknn sz konusu olabileceini ifade etmektedir165. Yukarda ifade edildii zere teorik olarak ok sk koullar erevesinde bu tr bir ayrlma hakkndan bahsedilmekle beraber, uygulamadaki
162 163 164 165
Threr/Burri, Secession, s. 4. Cassese, Self-determination of Peoples, s. 119, 120; ayrca bkz. Raic, s. 332. Tomuschat, s. 35. Doehring, s. 66.
168
Ar. Gr. Uur SAMANCI
rnekler uluslararas toplumun, smrge durumundan bamszla kavuma dnda, mevcut egemen devletlerin bir ksmnn ayrlmasn kabul konusunda son derece isteksiz oluunu aka ortaya koymaktadr166. rnein 1990 ylnda zerkliine Srbistan tarafndan son verilen Kosovada, nemli lde bask gren Kosoval Arnavutlarn Ekim 1991deki bamszlk ilan, Arnavutluk hari, uluslararas toplum tarafndan kabul grmemitir167. Benzer ekilde 2 Kasm 1991de eenistan bamszlk ilanyla Rusya Federasyonundan ayrldn aklam, ardndan Rusyann asker mdahalesi ile kar karya kalm ve nihayetinde 1996 ylndaki atekesle, 1994 ylnda Rusyann balatt bu ilk byk asker operasyon son bulmutur. Sz konusu operasyonda asker adan baarsz olan Rusya insan haklar ve insancl hukuk ihlalleri konusunda eletirilmi; ancak lkesel btnlk ilkesi stn tutularak eenistann bamszl uluslararas toplum tarafndan tannmamtr168. Gney Osetya ve Abhazyann 2008 ylnda meydana gelen atmalar sonrasnda bamszlk ilan etmeleri zerine kurulan Grcistandaki atmaya likin Bamsz Uluslararas Soruturma Misyonu tarafndan hazrlanan raporda da, Hem Gney Osetyallar hem de Abhazlar, ilgili lkeler iin egemenlik ve bamszlk araynda hukuk dayanak olarak kendi self determination haklarn grmektedirler. Bununla birlikte uluslararas hukuk, smrge balam ve rk ayrmcl (apartheid) dnda self determination ilkesine dayanarak tek tarafl olarak yeni bir devlet kurulmas hakkn tanmamaktadr. Soykrm gibi u koullarda ayrlma iin bir olaanst kabul, imdiye kadar genel kabul grmemitir. tespitine yer verilmitir169. Ayrca Quebecin Kanadadan Ayrlmasna likin Baz Sorular Hakknda Genel Vali Tarafndan Yaplan Bavuru davasnda, Kanada
166 167 168 169
Crawford, s. 390. Crawford, s. 408. Ayrntl bilgi iin bkz. Crawford, s. 408-410. Independent International Fact-Finding on the Conflict in Georgia Report, Vol. I (2009), s. 17, eriim: <http://www.ceiig.ch/pdf/IIFFMCG_Volume_I.pdf> (05.01.2011).
169
Yksek Mahkemesi de son are olarak ayrlma hakkna deinmi; ancak bunun bir uluslararas hukuk kuralna dnp dnmediinin hlen belirsizliini koruduunu vurgulamtr170. Yukardaki rneklerde de grld zere, lkesel btnlk ilkesi ve devlet merkezli uluslararas toplumun istikrar hlen korunan stn deer konumundadr. Bu nedenle 1970 tarihli Dosta likiler Bildirisinde yer alan sz konusu paragrafn yorumlanmas yoluyla ileri srlen son are olarak ayrlma hakknn, devletlerin uygulamalar dikkate alndnda bir uluslararas rf ve det kuralna dntnden bahsetmek gtr171. Nitekim Kosova Danma Gr srecinde de, uluslararas hukukun son are olarak ayrlma (remedial secession) hakk verip vermedii ve ayet veriyorsa hangi artlarda bu hakk verdii konusunda devletler arasnda keskin gr ayrlklar bulunduu Divan tarafndan dile getirilmitir172. Son are olarak ayrlma (remedial secession) hakknn varl kabul edilse dahi, bu tr bir hakkn kullanlmas iin ngrlen artlar ortadan kalktktan sonra da ayrlmann mmkn olup olmayaca, mmknse ne kadar srede bu hakkn kullanlabilecei gibi hususlar net deildir. rnein bamszlk ilan dneminde, Kosovadaki ar insan haklar ihlalleri ve bask dneminin sona ermesinin zerinden neredeyse on yl gemesine ve uluslararas toplum destekli mzakerelerde Belgrad Hkmeti kapsaml bir zynetim yetkisi vermeyi kabul etmesine ramen, ileri srlen son are olarak ayrlma hakknn kullanlabilirlii sorgulanmas gereken bir husustur173. Dolaysyla, lkesel btnlk ilkesine tehdit olarak alglanabilecek ve uluslararas dzende istikrar olumsuz etkileyebilecek son are olarak ayrlma kavramna kar son derece ihtiyatl yaklalmas gerektii kansndayz.
170
171
172 173
Reference re Secession of Quebec, [1998] 2 S.C.R. 217, prg. 134, 135, eriim: <http://scc.lexum.umontreal.ca/en/1998/1998scr2-217/1998scr2-217.html> (20.10.2010) Quane Helen, The United Nations and the Evolving Right to Self-Determination, International and Comparative Law Quarterly, Vol. 47 (1998), s. 563, 564. Kosova Danma Gr, prg. 82. Ayrntl bilgi iin bkz. Vashakmadze/Lippold, s. 636-638.
170
Ar. Gr. Uur SAMANCI
Bu noktada ayrca, son are olarak ayrlma (remedial secession) dnda, genel olarak ayrlma konusuna da deinmek gerekir. Uluslararas hukuk ayrlmay aka yasaklamamakla birlikte, uluslararas hukuk dzeninde ayrlma hakkna temel tekil edecek herhangi bir norm da bulunmamaktadr174. Dolaysyla uluslararas hukukun ayrlma konusunda ntr olduu sylenebilir. Aslnda ayrlma giriimleri bir devletin ulusal yetki alannda gerekleen eylem ya da talepler olduundan, bu durum ilgili devletin i ileri kapsamnda dnlmelidir. Nitekim Crawforda gre, ayrlma uluslararas hukuk tarafndan verilmi herhangi bir hakkn kullanlmasn tekil etmediinden, ilgili devlet hukuka uygun yntemlerle kendi lkesinin bir ksmnn tek tarafl olarak ayrlmas giriimine kar kmaya yetkilidir; nc devletlerden de i ilere mdahale yasa balamnda bu tr durumlarda tarafsz kalmas beklenir175. Uygulamada ayrlma konusunda her somut duruma ilikin pragmatik bir yaklam benimsenmi ve fiil bir durum olarak deerlendirilen ayrlma hususunda etkin/fiil otorite ltne nem verilmitir176. Nitekim somut durumlar esas alan bu yaklam, temelinde devletlerin yer ald uluslararas toplumda istikrarn salanabilmesi iin genellikle toprak btnl ilkesinin stn tutulmasn salamtr177. B. LEX SPECIALIS: GVENLK KONSEYNN 1244 (1999) SAYILI KARARI ve ANAYASAL EREVE 1. Kosovann Bamszlk Bildirisi Konusunda Uygulanacak zel Uluslararas Hukuk Kurallarnn Belirlenmesi Gvenlik Konseyi BM Andlamas erevesinde, zellikle 24. ve 25. maddeler ile VII. Blm temelinde, uluslararas hukuka gre ykmllkler
174
175 176 177
Crawford, s. 390; Malanczuk, s. 336; Haverland Christine, Secession, in Bernhardt Rudolf, Encyclopedia of Public International Law, Vol. IV, Elsevier, Amsterdam 2000, s. 355; Abi-Saab, s. 474; Threr/Burri, Secession, s. 3. Bkz. Crawford, s. 388; ayn ynde bkz. Malanczuk, s. 78. Bkz. Malanczuk, s. 336; Haverland, s. 356; Sur, s. 104. Threr/Burri, Secession, s. 9.
171
getiren, balayc kararlar alabilmektedir178. Spesifik olarak Kosovadaki durumu ele alan 1244 (1999) sayl Karar da, Gvenlik Konseyi tarafndan aka BM Andlamasnn VII. blm erevesinde kabul edilmi olup, danma grnde uygulanacak hukukun bir ksmn tekil etmektedir. Zira sz konusu Kararla, Kosovada bozulan kamu dzeninin yeniden tesisi yoluyla istikrar salamaya ynelik geici ve istisna nitelikte bir hukuk rejim ngrlerek, bu geici dnemde Kosova uluslararas lkesel ynetim altna yerletirilmitir179. Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararnn, Genel Kurulun danma gr talebi kapsamnda uygulanacak uluslararas hukuk kurallar arasnda bulunduuna bir itiraz gelmemekle birlikte, bu Karar erevesinde kurulan UNMIK tarafndan yaplan dzenlemelerin, zellikle de Anayasal erevenin uygulanacak uluslararas hukuk normlarndan biri olup olmad tartlmtr180. Divan, UNMIK tzklerinin, BM Genel Sekreterinin zel Temsilcisi tarafndan, 1244 (1999) sayl Gvenlik Konseyi Kararndan (zellikle prg. 6, 10 ve 11) ve niha olarak BM Andlamasndan kaynaklanan yetkiye dayanarak kabul edildiini ifade etmitir. Dolaysyla Divana gre, Anayasal ereve balayc gcn, 1244 (1999) sayl Kararn balayc niteliinden ve bylece uluslararas hukuktan almakta olduundan uygulanacak uluslararas hukuk normlar arasndadr181. Yukarda da bahsedildii zere Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararyla, Kosovann ynetiminin uluslararaslatrld bir geici
178 179 180
181
Kosova Danma Gr, prg. 85. Bkz. Kosova Danma Gr, prg. 94 -100. rnein ABD, bamszlk bildirisinin zellikle Anayasal ereve ve dier UNMIK dzenlemelerine uygun olup olmadnn nem tamadn, zira bu dzenlemelerin uluslararas hukuk deil i hukuk alannda kaldn ileri srmtr. Bkz. Written Comments of the United States of America, s. 39-42, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15704.pdf> (09.12.2010). Ayn ynde bkz. Written Comments of the United Kingdom, prg. 32, s. 15, eriim: <http://www.icjcij.org/docket/files/141/15702.pdf> (09.12.2010); Written Comments of the Kingdom of the Netherlands, prg. 2.3, s. 3, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/ files/141/15692.pdf> (09.12.2010). Kosova Danma Gr, prg. 88.
172
Ar. Gr. Uur SAMANCI
dnem ngrlmtr182. te Anayasal ereve de bu geici dnem sresince, uluslararas hukuktan ziyade normalde i hukuk konusu olacak meseleleri dzenleme amacnda olup, 1244 (1999) sayl Karara gre oluturulan spesifik hukuk dzeninin, yani Kosovann ynetimi iin kabul edilen hukuk kurallar btnnn bir parasdr183. Anayasal erevenin oluturduu z-Ynetim Geici Kurumlar da, bahsedilen hukuk kurallar btn iinde etki douran kararlar almak konusunda yine bu Anayasal ereveyle yetkilendirilmitir (m. 2). zellikle Kosova Meclisi, her zaman BM Genel Sekreterinin zel Temsilcisinin st otoritesine tbi olarak, o hukuk dzeni iinde kanun gcnde yasama tasarruflar kabul etme hususunda yetkilendirilmitir (m.9.1, m.12). Divan, Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararnn ve Anayasal erevenin, bamszlk bildirisinin kabul edildii 17 ubat 2008 tarihinde halen yrrlkte ve uygulanabilir olduunu belirtmektedir184. Zira BM Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararnn 19. paragraf, uluslararas sivil ve gvenlik birimlerinin 12 aylk geici bir sre iin kurulduunu ve Gvenlik Konseyi aksine karar vermedike bundan sonra da devam edeceini aka ngrmektedir. Gvenlik Konseyi Kosovann bamszlk bildirisinin kabul ncesinde veya sonrasnda 1244 (1999) sayl Kararn deitiren herhangi bir karar almamtr185.
182
183
184 185
Bu konuda ayrntl bir inceleme iin dierleri yannda bkz. Ruffert Matthias, The Administration of Kosovo and East-Timor by the International Community, International and Comparative Law Quarterly, Vol. 50 (2001), s. 613-631; Yannis Alexandros, Kosovo under International Administration, Survival, Vol. 43/2 (2001), s. 31-48. Nitekim 2001/9 sayl UNMIK Tznn balangcnda Anayasal erevenin yaymlanma amac u ekilde ifade edilmitir: Niha bir zme varlncaya dek Kosovada anlaml bir z-ynetimin gelimesi ve serbest ve adil seimlerde Kosova halknn katlm yoluyla yasama, yrtme ve yarg alanlarnda z-ynetim geici kurumlarnn kurulmas. Eriim: <http://www.unmikonline.org/regulations/2001/ reg09-01.htm> (29.10.2010). Kosova Danma Gr, prg. 91. stelik BM Genel Sekreterinin zel Temsilcisi Kosovadaki mevcudiyetini srdrmektedir. Ayrca, Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararnn 20. paragraf
173
2. Bamszlk Bildirisinin Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) Sayl Kararna ve Bu Karara Dayanlarak Kabul Edilen nlemlere Uygun Olup Olmad a. 1244 (1999) Sayl Gvenlik Konseyi Kararnn zellikleri Divan, 17 ubat 2008 tarihli bamszlk bildirisinin 1244 (1999) sayl Karara uygunluunu denetlemeden nce, sz konusu kararn yorumlanmasn ele almtr186. Divan, 1244 sayl Kararn farkl zelliinin, Kararn hedef ve amacnn anlalabilmesi iin nem tekil ettiini vurgulam ve srasyla bunlar incelemitir187. Divana gre 1244 (1999) sayl Kararla, tm sivil ve siyas yetkiyi haiz ve Kosovann ynetiminin tek sorumlusu olarak uluslararas bir sivil ve gvenlik birimi kurulmutur. BM Genel Sekreterinin zel Temsilcisi tarafndan kabul edilen 1999/1 sayl Tze gre, Kosovada, yargnn idaresi de dhil, tm yasama ve yrtme yetkisi UNMIKe verilmitir. 1244 (1999) sayl Karar ve bahsedilen UNMIK tz birlikte deerlendirildiinde, o tarihte Kosovada yrrlkte bulunan hukuk dzeninin deitirildii ve bir uluslararas lkesel ynetim kurulduu ifade edilebilir. Bu nedenle Divan, 1244 (1999) sayl Kararla Kosovada uluslararas sivil ve gvenlik birimlerinin kurulmasnn, 1999 ylnda blgede mevcut olan krize hitap etmeyi amalayan ve sivil, siyas ve gvenlik ynleri olan istisna bir nlem olarak anlalmas gerektiini belirtmitir188. Divan ikinci olarak, 1244 (1999) sayl Kararla getirilen zmn, yani geici uluslararas lkesel ynetim uygulamasnn, Kosovann istikrarna ve
gereince BM Genel Sekreteri, Gvenlik Konseyine periyodik raporlarn sunmaya devam etmektedir. Bkz. BM Genel Sekreterinin Kosovadaki BM Geici Ynetim Misyonuna ilikin en son aylk Raporu, S/2010/562, 29 Ekim 2010. Ayrca bkz. nceki Raporlar, S/2008/692, 24 Kasm 2008; S/2009/149, 17 Mart 2009; S/2009/300, 10 Haziran 2009; S/2009/497, 30 Eyll 2009 ve S/2010/5, 5 Haziran 2010, S/2010/169, 6 Nisan 2010. Bkz. Kosova Danma Gr, prg. 94-100. Bkz. Kosova Danma Gr, prg. 96-100. Kosova Danma Gr, prg. 97.
186 187 188
174
Ar. Gr. Uur SAMANCI
krizle kuatlm bir blgede temel kamu dzeninin yeniden kurulmasna olanak salamak zere insancl amalar iin tasarlandn ifade etmitir. Kosovadaki geici ynetim, Srbistann Kosovada devam eden egemenliinden kaynaklanan otoritesini kullanmasnn geici olarak askya alnmas iin tasarlanmtr. 1244 (1999) sayl Kararla kurulan hukuk rejimin amac, uluslararas geici birimin himayesinde Kosovada zynetim yerel kurumlarnn kurulmas, rgtlenmesi ve bu kurumlarn geliiminin izlenmesidir189. Divan son olarak, 1244 (1999) sayl Kararn aka geici bir rejim kurduunu belirterek, bunun Kosovada srekli bir kurumsal ereve oluturulduu eklinde anlalamayacan vurgulamtr. Nitekim Gvenlik Konseyinin bu kararyla UNMIK sadece, Kosovann gelecekteki stats iin arzu edilen mzakere edilmi bir zm kolaylatrmak amacyla grevlendirmitir190. Dolaysyla Divan, 1244 (1999) sayl Kararn amacnn ve hedefinin, kural olarak Srp hukuk dzeninin yerine geen ve Kosovann istikrarn amalayan geici, istisna bir hukuk rejim kurmak olduunu tespit etmitir. Aada da grlecei zere, kararn gerekelendirirken Divann en nemli dayanak noktasn 1244 (1999) sayl Gvenlik Konseyi Kararnn zelliklerine dair bu tespit oluturmaktadr. b. Bamszlk Bildirisi Yazarlarnn Kimlii Meselesi Kosova Meclisinin 17 ubat 2008 tarihli toplantsnda kabul edilen bamszlk bildirisi, Kosova babakan dhil Kosova Meclisinin 120 yesinden 109u ve Meclis yesi olmayan Kosova devlet bakan tarafndan imzalanmtr. Kosova Srp toplumunu temsil eden 10 Meclis yesi ile Gorani toplumunu temsil eden bir Meclis yesi ise bu toplantya katlmamtr191. BM Genel Kurulunun ynelttii soruda, Kosova zynetim Geici Kurumlarnn tek tarafl bamszlk bildirisine atfta bulunulmakta, Kararn giri blmnde de Kosova zynetim Geici Kurumlarnn Srbistandan bamszlk ilan ettii hatrlatlmaktadr.
189 190 191
Kosova Danma Gr, prg. 98. Kosova Danma Gr, prg. 99. Kosova Danma Gr, prg. 76.
175
Divana gre, bamszlk bildirisinin yazarlarnn kimlii, bildirinin uluslararas hukuka uygun olup olmad sorusunun yantn etkileyebilecek bir konudur. Dolaysyla, bamszlk bildirisinin zynetim Geici Kurumlar tarafndan m yoksa dier aktrler tarafndan m yaymlandn belirleme hususunda Divan, Genel Kurulun nitelendirmesiyle bal deildir192. te bu nedenle Divan, 1244 (1999) sayl Gvenlik Konseyi Kararnn ve Anayasal erevenin, bamszlk bildirisini kabul edenlere uygulanabilecek spesifik bir yasaklama getirip getirmedii sorusunu yantlayabilmek iin, ncelikle bamszlk bildirisini kimin yaymladnn tespit edilmesi gerektii grndedir193. Dolaysyla bu noktada sorgulanan husus, bamszlk bildirisinin, Anayasal erevenin 9. Blm erevesinde kurulmu zynetim Geici Kurumlarndan biri olan Kosova Meclisinin tasarrufu olup olmaddr. UAD, bamszlk bildirisinin kabul edildii 17 ubat 2008 tarihli toplantnn alnda Meclis Bakannn ve Kosova Babakannn, Kosova Meclisine ve Anayasal ereveye atfta bulunduunu belirtmektedir. Ayrca Kosova Meclisinin yesi olmayan Kosova Bakan dhil olmak zere, bildirinin kabul edildii anda orada mevcut bulunanlarn tm tarafndan imzalandn ifade etmektedir194. Aslnda bildiriyi imzalayanlarn tamam Anayasal ereveyle kurulmu zynetim Geici Kurumlar olmasna ramen Divan, bamszlk bildirisinin yazarlarnn, Anayasal ereve kapsamnda tasarrufta bulunan bir zynetim Geici Kurumu olarak deil,
192
193 194
Bkz. Kosova Danma Gr, prg. 53. Ayrca, Divan, kendisine bir danma gr iin yneltilen soruya ilikin grn ekillendirirken ilgili tm mevcut verileri dikkate almak konusunda tam bir zgrlk iinde olmaldr. Bkz. Certain Expenses of the United Nations (Article 17, paragraph 2, of the Charter), Advisory Opinion, I.C.J. Reports 1962, s. 157. Divann bamszlk bildirisinin yazarlarnn kimlii konusunda Genel Kurulun nitelendirmesiyle bal olmadn vurgulamas, Yarg Koroma tarafndan kart grnde eletirilmitir. Yarg Koromann, Divann kendisine yneltilen soruyu kendi sorusuyla deitirip bu soruyu yantlad ynndeki eletirisi iin bkz. Dissenting Opinion of Judge Koroma, prg. 3, s. 1, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15991.pdf> (30.12.2010). Kosova Danma Gr, prg. 101. Kosova Danma Gr, prg. 104, 107.
176
Ar. Gr. Uur SAMANCI
daha ziyade geici ynetim erevesi dnda Kosova halknn temsilcileri sfatyla birlikte hareket eden kiiler olduu sonucuna varmtr195. Divana gre, bildirinin kabul srasndaki koullar, bildiride kullanlan ifade tarz (Biz, halkmzn demokratik olarak seilmi liderleri) ve bildiriyle ilgili olarak uygulanan usuln Kosova Meclisi tarafndan yasama tasarruflarnn kabul edilmesi iin kullanlandan farkl olmas, bildiriyi kabul edenler tarafndan bamszlk bildirisinin, geici ynetim sreci iin yaratlan hukuk dzeni iinde yrrle girmesinin amalanmadn gstermektedir196. Bu nedenle Divan, bildirinin yazarlarnn, nemi ve etkileri 1244 (1999) sayl Kararla ve Anayasa ereveyle yaratlan geici hukuk dzeninin dnda kalacak bir tasarrufu kabul etme amacyla yola kt grndedir197.
195
196
197
Kosova Danma Gr, prg 109. Divann vard sonu kart grlerde eletirilmitir. Bkz. Dissenting Opinion of Judge Koroma, prg. 4, 5, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15991. pdf> (20.01.2011); Dissenting Opinion of Judge Bennouna, prg. 46, 47, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/ files/141/15999.pdf> (20.01.2011); Dissenting Opinion of Judge Skotnikov, prg. 15, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/ 16001.pdf> (20.01.2011). zelikle, bamszlk bildirisinin yazarlarnn zynetim Geici Kurumlar olarak deil de Kosova halknn temsilcileri olarak nitelendirilmesi ynndeki ounluk grnn, bildirinin kabul anndaki olgularla tam olarak desteklenmedii ynnde bkz. Declaration of Vice-President Tomka, prg. 18-20, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141 /15989.pdf> (20.01.2011). Bkz. Kosova Danma Gr, prg. 105, 107. Ayn paragraflarda Divan, bamszlk bildirisinin, dier yasama tasarruflarndan farkl olarak resm gazetede yaymlanmak zere BM Genel Sekreterinin zel Temsilcisine gnderilmediine de dikkat ekmitir. Bkz. Kosova Danma Gr, prg. 107. Kosova Danma Gr, prg. 105. Pippana gre, olaan koullarda zynetim Geici Kurumlarn oluturan bildiri yazarlarnn, tasarrufta bulunduklar mevcut hukuk dzeni dnda etki dourmak zere bir nlem kabul etme niyetleri nedeniyle farkl sfatla hareket ettiklerinin kabul de zerinde dnmeye deer bir dier husustur. Bu erevede yazar u soruyu yneltmitir: Bir kurumun niyetinin kendi varlnn temelini tekil eden hukuk dzeni dnda tasarrufta bulunmak olmas, o kurumun veya kabul ettii tasarruflarn hukuk niteliinin deimesi iin yeterli midir? Bkz. Pippan Christian, The International Cort of Justices Advisory
177
Divan, bildirinin yazarlarnn aslnda zynetim Geici Kurumu olarak tasarrufta bulunmad tezini desteklemek zere, zel Temsilcinin bamszlk bildirisi karsndaki tutumuna dikkat ekmitir198. 1244 sayl Kararla ve Anayasal ereveyle kurulan geici hukuk dzeninin denetiminden BM Genel Sekreterinin zel Temsilcisi sorumlu olup, Anayasal ereve zel Temsilciye, zynetim Geici Kurumlarnn tasarruflarn denetleme ve belirli durumlarda iptal etme yetkisi vermitir (Blm 12). Nitekim Kosova Meclisinin bamszl salamaya ynelik nceki bir giriiminde, zel Temsilci sz konusu tasarrufu Meclisin yetkilerinin kapsam dnda (ultra vires) olduu gerekesiyle Anayasal ereveye aykr olarak nitelendirmitir199. Oysa 17 ubat 2008 tarihinde ilan edilen bamszlk bildirisi karsnda zel Temsilci sessiz kalmtr. Divana gre bu iki husus bir arada dnldnde, zel Temsilci bildiriyi, 1244 sayl Karar erevesinde kurulan hukuk dzeni iinde yrrle girmesi tasarlanm bir zynetim Geici Kurumu tasarrufu olarak deerlendirmemitir. Aksi takdirde nceki uygulamada da grld zere, zel Temsilci Kosova Meclisinin ultra vires olduunu dnd tasarruflar hakknda nlem alma ykmll altnda olurdu200. Divann, bamszlk bildirisi yazarlarnn zynetim geici kurumu olarak hareket etmediini belirlemesi, bildirinin UNMIK tarafndan yrrle konulan Anayasal ereveyi de ihlal etmedii sonucunu beraberinde getirmitir. Zira Divan, bamszlk bildirisinin, Anayasal ereveyle kurulan zynetim Geici Kurumlar tarafndan yaymlanmad ve bu belgeyle oluturulan geici hukuk dzeni iinde yrrle girmesi tasarlanm bir
198 199
200
Opinion on Kosovos Declaration of Independece: An Exercise in the Art of Silence, Europisches Journal fr Minderheitenfragen, Vol. 3 (2010), s. 157. Kosova Danma Gr, prg. 108. United Nations dossier No. 189, 7 ubat 2003, eriim: <http://www.icj-cij.org/ docket/files/141/15038.pdf> (31.10.2010); Ayrca bkz. Declaration of VicePresident Tomka, prg. 32, eriim: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15989. pdf> (20.01.2011). Kosova Danma Gr, prg. 108. Aksi ynde bkz. spanya, CR 2009/30 (translation), s. 15; Pippan, s. 158.
178
Ar. Gr. Uur SAMANCI
ilem olmad kanaatindedir201. Dolaysyla bamszlk bildirisinin yazarlar, zynetim Geici Kurumlarnn ileyiini dzenlemek iin konulan yetki ve sorumluluklar erevesiyle, yani Anayasal ereveyle bal deildir. c. Bamszlk Bildirisi Yazarlarnn Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) Sayl Kararn hlal Edecek ekilde Davranp Davranmadklar Hususu aa. 1244 (1999) Sayl Karar Bamszlk lann Yasaklamakta mdr? Bamszlk bildirisinin yazarlarnn kimliini belirledikten sonra Divan, bildiriyi yaymlama faaliyetinin Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararnda yer alan herhangi bir yasaa aykr olup olmad sorusuna cevap aramtr. Bu noktada danma gr srecine katk sunan devletlerin iki ayr gr etrafnda birletiinden bahsedilebilir202. Divana gr bildiren devletlerden bazlar, 17 ubat 2008 tarihli bamszlk bildirisinin Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Karar ile kurulan rejime son vermek iin tek tarafl bir giriim olduunu ifade etmilerdir203. Gvenlik Konseyi tarafndan uluslararas bar ve gvenliin korunmas sorumluluu erevesinde alnan 1244 (1999) sayl Kararla kurulan geici rejime son verilmesinin ve Kararda ngrlen siyas srecin sona erip ermediinin belirlenmesinin, ancak Gvenlik Konseyi tarafndan alnacak bir kararla mmkn olabilecei zerinde durulmutur. Bahsedilen gr erevesinde Kosova iin kalc zmn, Temas Grubunun Rehber
201 202 203
Kosova Danma Gr, prg. 121. Kosova Danma Gr, prg. 111, 112. Bu paragrafta zetle ifade edilen grler iin bkz. Srbistan, CR 2009/24, s. 50-63; Srbistan, CR 2009/24 (translation), s. 5, 6; Arjantin, CR 2009/26 (translation), s. 33-38; Bolivya, CR 2009/28, s. 9, 10; Brezilya, CR 2009/28, s. 15-18; in, CR 2009/29, s. 28-32; Gney Kbrs Rum Kesimi, CR 2009/29, s. 43-44; spanya CR 2009/30 (translation), s. 8-10; Rusya, CR 2009/30, s. 44-51; Romanya, CR 2009/32, s. 21-25; Venezuela, CR 2009/33 (translation), s. 5, 6; Vietnam, CR 2009/33, s. 21-23.
179
lkelerinde ngrld zere, Srbistan Cumhuriyetinin rzas dhil olmak zere ancak ilgili tm taraflarn anlamasyla204 veya Kosova iin zel bir niha stat kabul eden spesifik bir Gvenlik Konseyi kararyla salanabilecei ileri srlmtr205. Ayrca 1244 (1999) sayl Gvenlik Konseyi Karar ile konuya ilikin nceki Gvenlik Konseyi Kararlarnn, Yugoslavya Federal Cumhuriyetinin lkesel btnln vurgulayarak Kosova iin ayrlma olasln dlad belirtilmitir. Zira aksi takdirde Gvenlik Konseyi tpk Dou Timora ilikin 1246 (1999) sayl Kararnda olduu gibi ayrlma olasln aka ifade ederdi206. Bu gre gre, bamszlk
204
205
206
Temas Grubu tarafndan belirlenen Rehber lkelerde, Mzakere edilmi bir zm uluslararas nceliktir. Temas Grubu, taraflar tek tarafl admlardan kanmaya davet eder. (Giri Ksm, prg. 3); Kosovann statsne dair niha karar Gvenlik Konseyi tarafndan onaylanmaldr. (Giri Ksm, prg. 8); Tek tarafl veya kuvvet kullanm neticesindeki herhangi bir zm kabul edilebilir deildir. (m. 6) ifadelerine yer verilmitir. Bkz. S/2005/709, s. 2, 3. Ayrca 1244 (1999) sayl Kararda siyas zmden (political settlement, prg. 11/c, f; political solution, prg. 1, EK 1) bahsedilmektedir. Aslnda Kararda belirtilen bu siyas zmn, niha statnn tek tarafl olarak belirlenmesi yerine, uyumazlk taraflarnn her ikisinin de zerinde uzlaabilecei ortak bir zm bulunmas iin birlikte hareket etmesinin beklendiinin ifadesi olduu ynnde bkz. Vashakmadze/ Lippold, s. 644. Temelde bu paragrafta ileri srlen grleri paylaan Gney Kbrs Rum Kesimi, Gvenlik Konseyinin Kosovann niha statsn belirlemeye ynelik spesifik bir karar almasnn mmkn olmadn, zira Gvenlik Konseyinin VII. Blm erevesindeki yetkilerinin dahi snrl olduunu vurgulamtr. Gney Kbrs Rum Ynetimine gre, hibir BM Karar, bir devleti rzas hilafna lkesinin bir ksmndan mahrum brakacak ya da bu tr bir sonuca yol aacak ekilde yetki verecek etkiyi haiz deildir. Bkz. Gney Kbrs Rum Kesimi, CR 2009/29, s. 44-46; ayn ynde bkz. Romanya, CR 2009/32, s. 24. Gvenlik Konseyinin uluslararas bar ve gvenliin korunmas konusundaki yetkileri erevesinde, siyas snrlarda deiiklik yapma yetkisi kullanp kullanamayaca konusundaki tartmalar iin bkz. Knoll, s. 384-387. BM Gvenlik Konseyi tarafndan 11 Haziran 1999 tarihinde alnan 1246 (1999) sayl Kararla, Dou Timor halkna Endonezya Cumhuriyetinin btnl iinde Dou Timor iin zel bir otonomi salayan anayasal ereveyi mi kabul ettii, yoksa Dou Timorun Endonezyadan ayrlmasna yol aacak ekilde, Timor iin
180
Ar. Gr. Uur SAMANCI
bildirisinin yazarlar tarafndan giriilen tek tarafl eylem 1244 (1999) sayl Gvenlik Konseyi kararyla badamaz ve dolaysyla bu kararn ihlalini tekil eder. Divana grlerini sunan devletlerden dier bir grup ile bamszlk bildirisinin yazarlar ise, 1244 (1999) sayl Gvenlik Konseyi Kararnn Kosovann bamszln nlemediini veya bu ihtimali dlamadn belirtmilerdir207. Bu grtekiler, Kararla yalnzca Kosovann geici ynetiminin dzenlendiini, fakat Kosovann niha veya daim stats bakmndan Kararn tarafsz kaldn ileri srmlerdir. Bu erevede 1244 (1999) sayl Kararda Yugoslavya Federal Cumhuriyetinin egemenliine ve lkesel btnlne yaplan atfn da gei dnemiyle ilgili olduu ifade edilmitir. zellikle, 1244 (1999) sayl Gvenlik Konseyi Kararnn, uluslararas hukuk erevesinde bamszlk ilann yasaklayan veya bu tr bir bamszlk bildirisini geersiz klan ykmllkler yaratmad ve 1244 (1999) sayl Kararn bamszlk bildirisinin yazarlarn muhatap almad argmanna dayanlmtr. Bu tutuma gre, Gvenlik Konseyi bir bamszlk ilann engellemek isteseydi, tpk Republika Srpska hakkndaki 787 (1992) sayl Kararnda208 (prg. 3) yapt gibi, bunu kararn metnindeki ak ve net ifadelerle belirtirdi. Ayrca Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararnda ve eklerinde Rambouillet uzlalarna ve bylece dolayl olarak Kosova halknn isteine209 yaplan atfn, Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararnn hem bamszlk ilanna kar kmadn hem de Srbistann rzasn da gerektirmediini ortaya koyduu iddia edilmitir. Bu
nerilen zel otonomiyi ret mi ettiinin sorulmas ynnde bir halk oylamas yaplmas ngrlmtr (m. 1). Bkz. S/RES/1246 (1999), prg. 1, s. 2. Bu paragrafta zetle ifade edilen grler iin bkz. Bamszlk bildirisinin yazarlar, CR 2009/25, s. 46-59; Arnavutluk, CR 2009/26, s. 16-18; Almanya, CR 2009/26, s. 28, 29; Avusturya, CR 2009/27, s. 13, 14; Bulgaristan, CR 2009/28, s. 25, 26; Hrvatistan, CR 2009/29, s. 62, 63; Danimarka, CR 2009/29, s. 70-72; Amerika Birleik Devletleri, CR 2009/30, s. 31-35; Fransa, CR 2009/31 (translation), s. 14-19; rdn, CR 2009/31, s. 39-41; Norve, CR 2009/31, s. 51, 52; ngiltere, CR 2009/32, s. 43-45. S/RES/787 (1992), s. 3. Bkz. Rambouillet uzlalarnn 8. Blm, m. 1/3, S/1999/648, s. 85.
207
208 209
181
gr balamnda en azndan bir kere mzakere srecinin tkendii ve artk Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararnn bir bamszlk bildirisine engel tekil etmeyecei ifade edilmitir. Yukarda zetle aklanan iki gr ve Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararn inceleyen Divana gre, Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Karar, Kosovann niha statsnn belirlenmesini uzun vadeli bir siyas srece ynlendirmek iin, Kosovada geici bir hukuk rejim oluturmak amacyla tasarlanmtr210. Dolaysyla sz konusu Karar temelde, Kosova iin geici bir zynetim erevesi kurulmasyla ilgilidir ve niha statye ilikin spesifik bir zm ngrmemektedir211. 1244 (1999) sayl Kararda, Kosovann niha statsn veya bu statnn belirlenmesi iin gerekli artlar ele alan herhangi bir hkm bulunmamaktadr212. Gvenlik Konseyinin sz konusu Kararnda niha stat meselesi yalnzca, UNMIKin Rambouillet uzlalar dikkate alnarak Kosovann gelecekteki statsnn belirlenmesi iin tasarlanan siyas sreci kolaylatrma ve son aamada, yetkilerin Kosovann geici kurumlarndan siyas zm erevesinde oluturulan kurumlara devrini denetleme sorumluluklar balamnda ele alnmtr ( prg. 11, zellikle (d), (e) ve (f) fkralar). Ayrca Divan, Gvenlik Konseyinin ada uygulamasnda, bir lkenin daim stats iin snrlayc koullar belirlenmesi kararlatrldnda, sz konusu koullarn ilgili kararda aka gsterildiini belirtmektedir213. Oysa
210 211 212 213
Kosova Danma Gr, prg. 114. Kosova Danma Gr, prg. 100, 114. Kosova Danma Gr, prg. 114. Divan bu noktada, fiil koullarn Kosovadaki durumdan farkl olduunu belirttii Kbrs rneine deinmektedir. Divana gre, 1244 (1999) sayl Kararn kabul edilmesinden sadece 19 gn sonra Gvenlik Konseyi, 29 Haziran 1999 tarihli 1251 (1999) sayl Kararnda, Kbrstaki zmn, tek bir egemenlie ve uluslararas kiilie ve tek vatandala dayal, bamszl ve lke btnl korunan ve ilgili Gvenlik Konseyi Kararlarnda tanmland zere siyas olarak eit iki toplumdan oluan, iki toplumlu ve iki blgeli bir federasyon eklindeki Kbrs Devletine dayanmas gerektiini ve bu tr bir zmn ksmen veya tamamen bir dier lkeyle birlemeyi veya blnmenin herhangi bir biimini ya da ayrlmay dlamas gerektiini (prg. 11) belirterek kendi tutumunu tekrar teyit etmi ve bylece
182
Ar. Gr. Uur SAMANCI
1244 (1999) sayl Karar inceledikten sonra Divan, Gvenlik Konseyinin, Yugoslavya Federal Cumhuriyetinin lkesel btnln vurgulamasna ramen dier rneklerdeki kadar net ifadeler kullanmad, Kosovadaki durumun niha olarak belirlenmesi iini kendisine saklamad ve Kosovann niha statsne ilikin artlar konusunda sessiz kald grndedir214. Bu nedenle Divana gre, 1244 (1999) sayl Karar 17 ubat 2008 tarihli bamszlk bildirisinin yaymlanmasn engellemez; zira bu iki belge farkl dzeylerde etkilidir (because the two instruments operate on a different level): 1244 (1999) sayl Karardan farkl olarak bamszlk bildirisi, Kosovann statsn niha olarak belirlemek iin gerekletirilen bir giriimdir215. bb. 1244 (1999) Sayl Kararn Muhataplar Arasnda Bamszlk Bildirisinin Yazarlar Bulunmakta mdr? Divan, Kosova danma grnde, Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Kararnn muhataplarnn kim/kimler olduu sorusunu da ele almtr. Bu meseleye ilikin olarak Srbistan, uluslararas bar ve gvenliin korunmas ya da yeniden salanmasnn gerektirdii durumlarda, BM Gvenlik Konseyinin nceki uygulamalarnda da grld zere devlet dndaki aktrlere ve bireylere ilikin nlemler de kararlatrlabileceini ve dolaysyla Gvenlik Konseyinin devlet d aktrleri de balayan kararlar alabileceini belirtmitir216. Srbistann bu deerlendirmesi isabetlidir; zira Frowein ve Krisch tarafndan da belirtildii zere, Gvenlik Konseyi BM tarafndan kurulan geici ynetimlerin sz konusu olduu durumlarda bireyler zerinde dorudan etkili nlemler belirleyebilmektedir217. Srbistan
Kbrsn daim statsne ilikin spesifik koullar belirlemitir. Bkz. Kosova Danma Gr, prg. 114. Ayrca bkz. S/RES/1251 (1999), 29 June 1999, prg.11, s. 2, 3, eriim:<http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N99/191/62/PDF/ N9919162.pdf?OpenElement> (01.11.2010). Kosova Danma Gr, prg. 114. Kosova Danma Gr, prg. 114. Bkz. CR 2009/24, s. 43-48. Frowein ve Krischin, Birlemi Milletlerin ynetim grevleri stlenmesinin devletler tarafndan geni lde kabul edildii ve BM Andlamasnn 41. madde-
214 215 216 217
183
ayrca, Kosova iin geici bir rejim yaratan 1244 (1999) sayl Kararn, Kosovadaki tm ilgili aktrler iin uluslararas ykmllkler getirdiini iddia etmitir218. Srbistan bu grn, ayet bir lke BM tarafndan ynetiliyorsa, bu lkedeki herkesin aka belirtilmese dahi Gvenlik Konseyi kararnn muhatab olduu argmanna dayandrmtr. Ancak, aada aklanaca zere bu argman UAD tarafndan kabul grmemitir. Divana gre Gvenlik Konseyi kararlar yorumlanrken, ilgili tm artlar dikkate alnarak, Gvenlik Konseyinin ilgili kararda kimin iin balayc hukuk ykmllkler oluturmay amalad belirlenmelidir219. Bu erevede kararda kullanlan ifade tarz nemli bir gstergedir220. Yukarda da belirtildii zere Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Karar esasen, uluslararas sivil ve gvenlik birimlerinin Birlemi Milletlerin himayesinde Kosovada konulandrlmas (prg. 5) iin genel bir ereve ortaya koymaktadr. Divana gre, sz konusu Karar221 byk lde,
sinin Birlemi Milletlere bir uluslarst rgtn baz zelliklerini verecek ekilde, yani ulusal yetki alannda dorudan hukuk etkinin yaratlmas iin bir temel tekil edecek ekilde gelitii ynndeki gr iin bkz. Frowein Jochen A./Krisch Nico, Introduction to Chapter VII, in Simma Bruno (Ed.), The Charter of the United Nations A Commentary, Oxford Unversity Press, New York 2002, s. 716. Bkz. CR 2009/24, s. 44. Kosova Danma Gr, prg. 117. Divann, Gvenlik Konseyi kararlarnn balayc etkisi hususunda benimsedii yaklam Namibya danma grnde u ekilde ifade edilmitir: Gvenlik Konseyi kararnn dili, bu kararn balayc etkisi hakknda bir sonuca varmadan nce dikkatle incelenmelidir. BM Andlamas m. 25 erevesindeki yetkilerin nitelii karsnda bu yetkilerin gerekten kullanlp kullanlmad hususu, yorumlanacak kararn hkmleri, bu kararn alnmasna yol aan mzakereler, atfta bulunulan BM Andlamas hkmleri ve genel olarak Gvenlik Konseyi kararnn hukuk sonularn belirlemede yardmc olabilecek tm koullar gz nnde tutularak, her durum iin ayr ayr belirlenmelidir. Bkz. Legal Consequences for States of the Continued Presence of South Africa in Namibia (South West Africa) notwithstanding Security Council Resolution 276 (1970), Advisory Opinion, I.C.J. Reports 1971, s. 53, prg. 114. zellikle bkz. Gvenlik Konseyinin 1244 (1999) sayl Karar, prg. 3, 5, 6, 7, 9, 10 ve 11.
218 219 220
221
184
Ar. Gr. Uur SAMANCI
Birlemi Milletlere ye devletler ile Genel Sekreter ve onun zel Temsilcisi gibi Birlemi Milletler rgtnn organlar iin yetki ve ykmllkler yaratmaktadr222. 1244 (1999) sayl Kararn dier aktrlerden aka bahsettii iki nokta bulunmaktadr. Bunlar, Kosova Kurtulu Ordusunun ve Kosovadaki dier silahl Arnavut gruplarn tm saldrgan eylemlerine derhal son vermesi ve askerden ve silahtan arndrma gereklerine uymalar (prg. 15) ve Eski Yugoslavya iin Uluslararas Mahkemeyle, uluslararas gvenlik birimi de dhil olmak zere tm ilgililer tarafndan tam bir ibirlii yaplmas(prg. 14) ynndeki Gvenlik Konseyi taleplerine ilikindir. Bu erevede Divana gre 1244 (1999) sayl Kararda, Gvenlik Konseyinin bahsedilenler dndaki aktrlere hareket etme veya hareket etmekten kanma ynnde spesifik bir ykmllk getirmeyi amaladna dair herhangi bir emare bulunmamaktadr223.
222 223
Kosova Danma Gr, prg. 115. Bu grn desteklemek zere Divan, Gvenlik Konseyinin, BM yesi devletler ya da hkmetler aras rgtler dndaki aktrlerden de taleplerde bulunmasnn nadir bir durum olmadn ifade ederek, dorudan Kosova Arnavut liderliine ynelen talepleri ieren nceki baz Gvenlik Konseyi kararlarna da deinmitir. Bkz. Kosova Danma Gr, prg. 115. 1244 (1999) sayl Karardan nce Kosova konusunda kabul edilen ve Kosova Arnavut liderliine ynelik talepler ierdii belirtilen Gvenlik Konseyi kararlar arasnda 1160 (1998), 1199 (1998), 1203 (1998) sayl Kararlar yer almaktadr. Bu erevede rnein, 31 Mart 1998 tarihli, 1160 (1998) sayl Karar, Belgrad makamlarna ve Kosoval Arnavut toplumunun liderliine acilen, siyas stat meselesine ilikin nkoulsuz olarak anlaml bir diyaloga girmeleri arsnda bulunur. Bkz. S/RES/1160 (1998), prg. 4, s. 2. 23 Eyll 1998 tarihli, 1199 (1998) sayl Karar da Kosova Arnavut liderliinden tm terrist eylemleri knamas ve Eski Yugoslavya in Uluslararas Ceza Mahkemesi Savcsyla tam bir ibirlii iinde almas, Kosova Arnavut toplumunun tm unsurlarndan sadece barl yntemlerle amalarn gerekletirmeye almas gibi baz taleplerde bulunmaktadr. Bkz. S/RES/1199 (1998), prg. 6, 13, s. 4. 24 Ekim 1998 tarihli, 1203 (1998) sayl Kararda da Kosova Arnavut liderliinden ve Kosova Arnavut toplumunun tm dier unsurlarndan, 1160 (1998) ve 1199 (1998) sayl Kararlara tamamen ve sratle uyulmas ve Kosovadaki AGT Denetim Misyonu (OSCE Verification Mission in Kosovo) ile tam bir ibirlii iinde olunmas talep edilmi; Kosova Arnavut liderliine derhal, nkoulsuz olarak, uluslararas katlmla ve ak bir takvime gre, krizin sona ermesine ve Kosova
185
Divan, konuya ilikin daha nceki Gvenlik Konseyi kararlarnda Kosova Arnavut liderliine yaplan atflara benzer atflarn, 1244 (1999) sayl Kararn metninde bulunmadna dikkat ekerek, sz konusu Kararn bamszlk ilanna kar, bamszlk bildirisinin yazarlar zerinde balayc bir yasaklama ierdii argmann kabul etmemitir224. Divana gre, 1244 (1999) sayl Kararn ifade tarz, bu konuda en hafif ifadeyle mulktr225. Divan, Kararda yer alan ve danma gr srecinde atfta bulunulan siyas zm ifadesinin bu sonucu deitirmeyeceini, zira bu atfn dier aktrlerin deil uluslararas sivil birimin sorumluluklarnn saylmas kapsamnda yapldn ve siyas zm ifadesinin eitli yorumlara tbi olduunu belirtmitir. Bu gerekelerle Divan, 1244 (1999) sayl Gvenlik Konseyi Kararnn bamszlk bildirisinin yazarlarna hitaben, bamszlk ilanna kar bir yasak ierdii eklinde yorumlanamayaca sonucuna varmtr226. SONU Kosova blgesi, zellikle 1980li yllardan itibaren eski Yugoslavyada bir sorun merkezine dnmtr. Arnavutlarn blgede etnik ounluu oluturmalar, Kosovann Yugoslavya iinde zellikle ekonomik bakmdan en geri kalm blgelerden biri olmas gibi olgular bu sorunlarn altnda yatan nedenlerden bazlaryd. Eski Yugoslavyann dalma srecine girmesinden nce Kosovadaki sorunlara bal olarak artan Srp milliyetiliinin iktidara tad Miloevi, Srplar bakmndan tarih nemi haiz bu blgenin ne pahasna olursa olsun Srbistan snrlarnda kalmas gerektiini dnmekteydi. Buna karlk Arnavutlar da Kosovann bamsz bir devlet olmasn istediklerinden ve artan basklardan dolay, mevcut devlet yaplanmasna paralel bir yaplanma oluturarak kendi kurumlarn oluturmulard.
meselesi iin mzakereyle ulalacak bir siyas zme yol aacak anlaml bir diyaloga girmeleri arsnda bulunulmutur. Bkz. S/RES/1203 (1998), prg. 4, 5, s. 3. Kosova Danma Gr, prg. 117, 118. Kosova Danma Gr, prg. 118. Kosova Danma Gr, prg. 118.
224 225 226
186
Ar. Gr. Uur SAMANCI
1995 Dayton Bar Andlamasnda Kosova meselesinin yer almamas zerine Arnavutlar, Kosovann bamszl iin blgedeki Srp asker ve polis birimleri ile sivilleri hedef alan silahl bir direni sreci balattlar. Bu sre, Miloseviin ar tepkisini ve Arnavutlara kar etnik temizlik hareketini beraberinde getirdi. Nihayetinde NATOnun asker mdahalesiyle bu kym son buldu. NATOnun mdahalesinin hemen ardndan Gvenlik Konseyi tarafndan alnan 1244 (1999) sayl Kararla Kosova, banda BM Genel Sekreterinin zel Temsilcisinin bulunduu geici bir uluslararas birim olan UNMIKin ynetimine braklmtr. UNMIKin ynetimi stlenmesinin ardndan blgede, yargnn idaresi de dhil yrtme ve yasama yetkileri zel Temsilcide toplanmtr. 1244 (1999) sayl Kararda ngrlen, Kosova iin demokratik ve zerk bir zynetimin salanmas amacyla zel Temsilci tarafndan 2001 ylnda Anayasal ereve kabul edilmitir. Anayasal ereveyle, Kosova iin zynetim Geici Kurumlar kurulmu ve bu kurumlarla zel Temsilcinin yetki paylam dzenlenmitir. zynetim Geici Kurumlar, 1244 (1999) sayl Kararn hkmleri ve Anayasal ereveyle bal olduundan, sz konusu kurumlarn ilemleri her zaman zel Temsilci tarafndan denetlenmitir. 2005 ylndan itibaren 1244 (1999) sayl Kararla ngrlen niha stat grmeleri baladysa da bu sreten herhangi biri sonu alnamamtr. Nihayetinde sreci yneten Ahtisaari tarafndan hazrlanan ve Kosova iin uluslararas toplumun denetiminde bir bamszlk ngren kapsaml zm nerisi Srbistan tarafndan kabul grmemitir. BM Gvenlik Konseyinden de bu neriye ya da geni anlamda meseleye ilikin baka bir karar kmaynca, 17 ubat 2008de Kosova Meclisi bamszlk bildirisini yaynlamtr. Bamszlk ilannn ardndan, aralarnda AB yelerinin ounluu ile ABD ve Trkiyenin de yer ald ok sayda devlet Kosovay egemen bir devlet olarak tanma yoluna gitmitir. Bununla birlikte aralarnda Rusya, spanya gibi devletlerin de yer ald, lkelerinde ayrlk hareketlerle mcadele eden baz devletler Kosovann bamszlna kar kmtr. Kosovada uluslararas ynetimin kurulduu 1999 ylndan itibaren fiilen olmasa da hukuken egemenlii sregelen Srbistann giriimleri zerine BM
187
Genel Kurulu tarafndan alnan kararla, bamszlk bildirisinin uluslararas hukuka uygunluu meselesi bir danma gr talebiyle UAD nne gtrlmtr. Divan ncelikle, Genel Kurul tarafndan talep edilen danma grn verme konusunda yetkili olduunu tespit etmitir. Meselenin Gvenlik Konseyinin gndeminde bulunduu, bu nedenle Genel Kuruldan gelen talebin takdir yetkisi erevesinde reddedilmesi gerektii itirazlar Divan tarafndan hakl grlmemitir. Divann bu konudaki tespiti yerindedir. Zira BM Genel Kurulu tarafndan kabul edilen danma gr talebi kararn, konuya ilikin alnm bir tavsiye karar olarak nitelendirmek zor grnmektedir. Ayrca BM Andlamas hazrlanrken, bir lkenin tamamnn ya da bir ksmnn Gvenlik Konseyi kararyla mnhasran BM ynetimine konulmasnn ngrldn sylemek pek mmkn olmayabilir. Bu adan Gvenlik Konseyi dndaki BM organlarnn da, Andlamada aka ngrlmeyen ve istisna olarak nitelenen bu srelerden dlanmamas nem tekil etmektedir. Divan kendisine yneltilen sorunun anlamn ve kapsamn belirlerken soruyu dar yorumlamay tercih etmitir. Bu erevede, Kosovann devlet nitelii kazanp kazanmad, self determination hakk olan bir birim olup olmad, dier devletlerin Kosovay tanmasnn etkileri gibi hususlarn, kendisine yneltilen sorunun kapsam dnda kaldn ifade etmitir. Dolaysyla Divan, bamszlk bildirisini nedenlerinden ve sonularndan ayr, bamsz bir ilem olarak kabul etmi ve yalnzca, uluslararas hukukta bamszlk bildirisi yaymlamay yasaklayan herhangi bir kural bulunup bulunmadn incelemitir. Kosova Meclisi tarafndan kabul edilen bamszlk bildirisinin nce genel uluslararas hukuka uygunluu incelenmitir. Divana gre ne devletlerin ne de BM Gvenlik Konseyinin uygulamalarndan bamszlk bildirilerini yasaklayan bir uluslararas hukuk kural bulunduu sonucuna varlabilir. Bu noktada, lkesel btnlk ilkesinin rtl olarak bir bamszlk ilan yasan ierdii ifade edilmise de, Divan bu iddiay kabul etmemitir. Zira Divana gre, lkesel btnlk ilkesi yalnzca devletler arasndaki ilikiler alanyla snrldr. Ancak bilindii zere devlet d
188
Ar. Gr. Uur SAMANCI
aktrlerin de ada uluslararas hukuk kurallarnn muhatab olduu baz durumlar sz konusu olabilmektedir. Fakat Divan, devlet d aktrlerin ada uluslararas hukuk karsndaki durumuna hi deinmemi ve bu aktrlerin neden lkesel btnlk ilkesiyle bal olmad meselesini aklamamtr. Divan karar bu ynyle eletirilebilir grnmektedir. nceleme konusu bamszlk bildirisine uygulanabilecek zel uluslararas hukuk kurallar ise, 1244 (1999) sayl Gvenlik Konseyi Karar ve bu karara dayanlarak kurulan UNMIK tarafndan kabul edilen tzkler, zellikle Anayasal ereve olarak belirlenmitir. Anayasal erevenin uluslararas hukuk deil i hukuk kural olduu iddia edilmise de Divan bu iddiay isabetli olarak yerinde grmemitir. Zira hukuken UNMIK, kendisini kuran BM organnn yani Gvenlik Konseyinin yardmc organ statsndedir ve UNMIKin kard tzklerin balayclnn kayna 1244 (1999) sayl Karardr. UNMIKin kard tzkler, temelde kendisine verilen grevler erevesinde i hukuk meselelerine ilikin olsa da BM Gvenlik Konseyi Kararyla kurulmu yardmc organn kararlar olduundan uluslararas hukuk kural niteliini haizdir. UAD, 1244 (1999) sayl Kararda bamszlk bildirisi yaymlanmasna ilikin zel bir yasak bulunup bulunmadn incelemeden nce, bamszlk bildirisi yazarlarnn kimlii konusunu ele almtr. Divan, bamszlk bildirisinin lafzndan ve Kosova Meclisinin yasama tasarruflarnda uygulad usul vb. kriterlerden hareket ederek, bamszlk bildirisi yazarlarnn aslnda Kosova Meclisi yeleri olarak deil, 1244 (1999) sayl Kararla kurulan geici hukuk rejim erevesinde hareket etmeyi amalamayan Kosova halknn temsilcilerinden olutuu sonucuna varmtr. Divann bu deerlendirmesi, kar grlerde en ok eletirilen hususlardan biri olmutur. Zira Divan, bildiriyi yaymlayann zynetim geici kurumu olan Kosova Meclisi olduuna karar verseydi, bu durumda bamszlk bildirisinin, 1244 (1999) sayl Karara ve bu karara dayanlarak kabul edilen Anayasal ereveye aykr olmas ya da en azndan Kosova Meclisi bakmndan ultra vires olmas gndeme gelebilecekti. Bildirinin yazarlarnn zynetim geici kurumu olarak deil de Kosova halknn temsilcileri sfatyla hareket ettiini ve 1244 (1999) sayl
189
Kararn muhatab olmadklarn belirten Divan, 1244 (1999) sayl Kararn istisna bir nlem olarak Kosovada geici bir uluslararas lkesel ynetim kurduunu tespit etmitir. Dolaysyla UAD, bu karardaki hkmlerin sz konusu geici dnem iin ngrldn ve kararn Kosovann niha statsn belirlemeyi amalamadn ifade etmitir. Buradan yola kan Divan, 1244 (1999) sayl Kararda bamszlk bildirisini yasaklayan herhangi bir hkm bulunmad sonucuna ulamtr. Nihayetinde Divana gre, 17 ubat 2008 tarihli bamszlk bildirisinin kabul, genel uluslararas hukuku, 1244 (1999) sayl Gvenlik Konseyi Kararn veya Anayasal ereveyi ihll etmemitir. Divann bu neticeye, Kosovann bamszlk bildirisinin hukuk dayana (zellikle self determination ve son are olarak ayrlma hakk) ve sonular hakkndaki tartmalara girmekten zenle kanarak ve yalnzca yasaklayc kurallara odaklanarak vard ifade edilmelidir. Dolaysyla Divann vard sonu, tek bana bamszlk ilannn uluslararas hukuku ihll etmediinden ibarettir. Her ne kadar balayc olmasa da danma grleri, genellikle uluslararas toplumun belirli bir durum karsnda tutum belirlemesinde hukuk adan rehberlik eden kararlardr. Ancak yukarda aklananlardan da anlalaca zere, Divann Kosovaya ilikin danma gr, Kosovann niha statsne dair gndemde olan sorunlara zm getirmekten uzak kalmtr. Bu erevede Divann, meselenin zmn siyas alana brakt ifade edilebilir. Kosovann bamszlnn, Ahtisaari plan erevesinde uluslararas toplum denetiminde bir bamszlk olduu dnldnde, devletin zellikle egemenlik unsurunun Kosovada tam olarak yerletiinden bahsetmek gtr. Bununla birlikte Srbistan ve Rusyann kar duruuna ramen ABD ve birok AB yesinin gl destei dnldnde, Kosovann bamsz bir devlet olarak varln srdrebileceini sylemek mmkn grnmektedir. Ayrca, tanma beyannda bulunan neredeyse tm devletlerin, Kosovann bamszlnn kendine zg bir durum olduu ve dier ayrlk hareketler bakmndan rnek tekil etmeyeceini aklamalar, dnyann dier kesimlerindeki ayrlk taleplerin lkesel btnlk ilkesi karsnda koruma grmeyeceinin ilan olarak deerlendirilebilir.
190
Ar. Gr. Uur SAMANCI
Kaynaka
Kitaplar ve Makaleler Abi-Saab Georges, Conclusion, in Kohen Marcelo G. (Ed.), Secession International Law Perspectives, Cambridge University Press, New York 2006, s. 470-476. Aljaghoub Mahasen M., The Advisory Function of the International Court of Justice 1946-2005, Springer, Germany 2006. Brownlie Ian, Principles of Public International Law, Oxford University Press, New York 2008. Calic Marie-Janine, Kosovo in the Twentieth Century: A Historical Account, in Schnabel Albrecht/Thakur Ramesh (Eds.), Kosovo and the Challenge of Humanitarian Intervention: Selective Indignation, Collective Action, and International Ctizenship, United Nations Univesity Press, USA 2000, s. 19-31. Cassese Antonio, Ex iniuria ius oritur: Are We Moving towards International Legitimation of Forcible Humaniatrian Countermeasures in the World Community?, European Journal of International Law, Vol. 10 (1999), s. 23-30. Cassese Antonio, International Law, Oxford University Press, New York 2005. Cassese Antonio, Self-determination of Peoples, Cambridge University Press, Great Britain 1995. Crawford James, The Creation of States in International Law, Oxford University Press, New York 2006. Denk Erdem, NATOnun Kosova Mdahalesi ve Uluslararas Hukuk, Kocaeli niversitesi Hukuk Fakltesi Vecdi Arala Armaan, Kocaeli 2001, s. 97-116. Doehring Karl, Self-determination, in Simma Bruno (Ed.), The Charter of the United Nations A Commentary, Oxford University Press, New York 1995, s. 56-72.
191
Eastern Europe and Commonwealth of Independent States 1999, Europa Publications Limited, London 1999. Franck Thomas M., Postmodern Tribalism and the Right to Secession, in Brlman Cathrine/Lefeber Ren/Zieck Marjoleine, Peoples and Minorities in International Law, Martinus Nijhoff Publishers, Netherlands 1993, s. 327. Friedrich Jrgen, UNMIK in Kosovo: Struggling with Uncertainty, Max Planck Yearbook of United Nations Law, Vol. 9 (2005), s.225-293. Frowein Jochen A./Krisch Nico, Introduction to Chapter VII, in Simma Bruno (Ed.), The Charter of the United Nations A Commentary, Oxford Unversity Press, New York 2002, s. 701-716. Goodrich Leland M./Hambro Edvard/Simons Anne P., Charter f the United Nations Commentary and Documents, Columbia University Press, New York 1969. Gndz Aslan, Milletleraras Hukuk Temel Belgeler rnek Kararlar, Beta, stanbul 2003. Haverland Christine, Secession, in Bernhardt Rudolf, Encyclopedia of Public International Law, Vol. IV, Elsevier, Amsterdam 2000, s. 354-359. Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia, Report, Vol. II (2009), eriim: <http://www.ceiig.ch/pdf/IIFFMCGVolume_ II.pdf> (03.01.2011). International Crisis Group, Breaking the Kosovo Stalemate: Europes Responsibility, Europe Report No: 18 (21 August 2007). Kalayc Hseyin, Referandumla Ayrlma Konusunda Yksek Mahkemenin Tutumu: Kanada-Quebec rnei, Ankara niversitesi SBF Dergisi, S. 63/1, s. 151-174. Karaosmanolu Ali L., Kendi Kaderini Tayin, lke Btnl, Uluslararas stikrar ve Demokrasi, Dou Bat, S. 24 (2003), s. 147-157. Knoll Bernhard, Fuzzy Statehood: An International Legal Perspective on Kosovos Declaration of Independence, Review of Central and Eastern European Law, Vol. 34 (2009), s. 361-402.
192
Ar. Gr. Uur SAMANCI
Ltem lhan, Milletleraras Adalet Divannn stiar Mtalalar, ASBFD, C. XLV(1990), s. 81- 117. Malanczuk Peter, Akehursts Modern Introduction to International Law, Routledge, New York 1997. Malcolm Noel, Kosovo: a Short History, Macmillan, Great Britain 1998. Matheson Michael J., United Nations Governance of Postconflict Societies, American Journal of International Law, Vol. 95 (2001), s. 76-85. Milano Enrico, The Indepedence of Kosovo under Internaional Law, in Wittich Stephan/Reinsch August/Gattini Andrea (Eds.), Kosovo Staatschulden - Notstand - EU-Reformvertrag - Humanittsrecht, Peter Lang, Frankfurt am Main 2009, s. 21-40. Murphy Ray, UN Peacekeeping in Lebanon, Somalia, and Kosovo, Cambridge University Press, New York 2007. Mutu Ceren, Vatansever Muzaffer, Kosovann Bamszl Yeniden Mzakereye Alabilir mi? UADnin Kosovann Tek Tarafl Bamszlk lannn Uluslararas Hukuka Uygun Olup Olmad Konusundaki Danma Grnn Analizi, USAK Bilgi Notu, Ankara, Temmuz 2010, s. 6. Eriim: <http://www.usak.org.tr/rapor.asp?id=85> (26.10.2010). NATO Handbook, NATO Office of Information and Press, Brussels 2001. Pazarc Hseyin, Uluslararas Hukuk Dersleri II. Kitap, Turhan Kitabevi, Ankara 1996. Pippan Christian, The International Cort of Justices Advisory Opinion on Kosovos Declaration of Independece: An Exercise in the Art of Silence, Europisches Journal fr Minderheitenfragen, Vol. 3 (2010), s.145-166. Quane Helen, The United Nations and the Evolving Right to SelfDetermination, International and Comparative Law Quarterly, Vol. 47 (1998), s. 537-572. Qerimi Qerim, An Informal World: The Role and Status of Contact Group under International Law, The Chicago-Kent Journal of International and Comparative Law, Vol. 7 (2007), s. 117-143. Raic David, Statehood and the Law of Self-Determination, Kluwer Law International, Netherlands 2002.
193
Randelzhofer Albrecht, Article 2(4), in Simma Bruno (Ed.), The Charter of the United Nations A Commentary, Oxford University Press, New York 1995, s. 106-128. Rozakis Christos L., Territorial Integrity and Political Independence, in Bernhardt Rudolf, Encyclopedia of Public International Law, Vol. IV, Elsevier, Amsterdam 2000, s. 812-818. Ruffert Matthias, The Administration of Kosovo and East-Timor by the International Community, International and Comparative Law Quarterly, Vol. 50 (2001), s. 613-631. Simma Bruno, NATO, the UN and the Use of Force: Legal Aspects, European Journal of International Law, Vol. 10 (1999), s. 1-22. Sur Melda, Uluslararas Hukukun Esaslar, Beta, stanbul 2010. Ser Sanar Sefer, Uluslararas Adalet Divannn gal Altndaki Filistin Topraklarnda Duvar nasnn Hukuk Sonular Konusundaki Danma Gr, Yasama Dergisi, S. 14 (2010), s. 25-58. The Independent International Commission on Kosovo, The Kosovo Report, Oxford Unversity Press, New York 2000. Thirlway Hugh, The Internationl Court of Justice in Evans Malcolm D., International Law, Oxford University Press, New York 2010. Threr Daniel/Burri Thomas, Secession, Max Planck Encyclopedia of Public International Law, s. 4, eriim: <http://www.mpepil.com> (28.11.2010). Threr Daniel/Burri Thomas, Self-Determination, Max Encyclopedia of Public International Law, s.1, <http://www.mpepil.com> (28.11.2010). Planck eriim:
Tomuschat Christian, Secession and Self-Determination, in Kohen Marcelo G. (Ed.), Secession International Law Perspectives, Cambridge University Press, New York 2006, s. 23-45. Uluevik Tugay, Uluslararas Adalet Divannn Kosova Hakkndaki Karar ve KKTC Gerei, eriim: <http://www.turksam.org/tr/a2185.html> (30.12.2010).
194
Ar. Gr. Uur SAMANCI
Uz Abdullah, Teori ve Uygulamada Self-Determinasyon Hakk, Uluslararas Hukuk ve Politika, C. 3, No. 9 (2007), s. 60-81. Vashakmadze Mindia/Lippold Matthias, Nothing but a Road towards Secession? The International Court of Justices Advisory Opinion on Accordance with International Law of the Unilateral Declaration of Independence in Respect of Kosovo, Goettingen Journal of Internatinal Law, Vol. 2/2 (2010), s.619-647. Vidmar Jure, International Legal Responses to Kosovos Declaration of Independence, Vanderbilt Journal of Transnational Law, Vol. 42 (2009), s. 779-851. Wagner Markus, Non-State Actors, s. 1, in Max Planck Encyclopedia of Public International Law, eriim: <http://www.mpepil.com> (25.11.2010). Weller Marc, The Rambouillet Conference on Kosovo, International Affairs, Vol. 75/2 (1999), s. 211-251. Wheeler Nicholas J., Reflections on the Legality and Legitimacy of NATOs Intervention in Kosovo, The International Journal of Human Rights, Vol. 4 (2000), s. 145-163. Yannis Alexandros, Kosovo under Survival, Vol. 43/2 (2001), s. 31-48. International Administration,
Yararlanlan internet siteleri
http://csc.lexum.org http://www.assembly-kosova.org http://www.bbc.co.uk http://www.icj-cij.org/ http://www.nato.int http://www.nytimes.com http://www.president-ksgov.net http://www.securitycouncilreport.org http://www.un.org http://www.unmikonline.org http://www.unosek.org

UAD Kosova

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

UAD Kosova

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

ULUSLARARASI ADALET DVANININ KOSOVANIN BAIMSIZLIK LANINA LKN DANIMA GR

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

102 103 104

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Kosova Danma Gr, prg. 79.

Ar. Gr. Uur SAMANCI

120 121 122 123

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

147 148 149

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

154 155 156

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

175 176 177

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

186 187 188

Ar. Gr. Uur SAMANCI

189 190 191

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin

Ar. Gr. Uur SAMANCI

Uluslararas Adalet Divannn Kosovann Bamszlk lanna likin