ISSN 1452-2179

BALKAN TRKOLOJi A R A T I R M A L A R I MERKEZi

BAL-TAM

TURKLUK BILGISI
3
Prizren
Eyll- 2005
20
TAR H
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3
TRKLERVE BALKANLAR
Halil
Kuzey'den Gelen Trkler
Balkanlar tarihi, Trk tarihinin bir .. Balkan kelimesi
dahi, veya Trke bir szcktr. Gvenilir tarih
gre, Balkan VI. Trk kavimle-
rinin gelip bir yurt Asya iinden, Kuzey Karade-
niz step blgesi yolile birbiri gelen gebe Trk kavimleri, ya bu-
rada Dac, Trak ve Slav yerli halkla ortadan (XI.
Peenekler ve Uzlar gibi), yahut askeri egemen
olarak Balkanlar'da gl devletler Bu sonuncular
bir Trk boyu olan VII.
Bulgar zellikle Dobruca'da
kitabelerde, hkmdar. Han ile ve Oniki Trk Takvimi
Bulgar IX.-XI. ( IO! 8'e kadar) Balkanlar'da
Bizans yerini XIII. ve XIV. yine
Bulgaristan'da. Terteri ve Hane-
hakim oldu.
Trkleri Balkanlara girmeden nce, XII.-XIV.
blgede stn tarihi rol yeterince zel-
likle, Dobruca'dan Akkerman'a kadar step blgesinde ve Hristiyan
dinine olan hanedanlar Bun-
lardan bir grup, XIV. ikinci Dobruca- Varna blgesinde bir
beylik (Merkezi Kalliakra); Dobroti ve bir Kuman kar-
Prof. Dr., Bilkent niversitesi Tarih Blm Ankara
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3
21
1388'de L metb 1393'de L.
Bayezid bu lkesine
zetle, Deli-Orman ve Yama'dan Tona'ya kadar giden blge daha Osman-
hlardan nce gerek bir Trk
Anadolu Trkleri Balkanlar'da
Gneyden, Anadolu'dan Trklerin Balkanlara gelip 1260'lara ka-
dar iner. Kuzey Karadeniz blgesinden gelen Trk zamanla
kabul edip yerli Slavlarla halde, Anadolu'dan gelen
Mslman Trkler, kendi din ve kltrlerini
1261'de Bizans'a Seluk
Keykavus'la
idaresinden kaan Trkmen kutsal
Saltuk Baba ile Keykavus'un ve Bizans imparatoru ta-
Kuzey Dobruca'ya (1263). Mslman
Ordu emiri gl himayesi giren bu Anadolu Trkmen
grubu, burada Baba-Saltuk ile kasabalar 1332'de
buradan geen Bat-tuta, Baba "Trklerin bir
olarak anar. Nogay lnce (1300) yerine geen putperest zama-
bir Anadolu'ya geri dnmek iin g
(1301); kalanlar ise yerli Kumanlar kabul
Bunlar. Keykvus'un Gagvu: adile gnmze kadar
dir ve bugn kendi Dil
Anadolu lehesini ortaya Anado-
lu'dan Balkaniara gelip ilk Mslman velisi olarak, Baba Saltuk'un
ve sonra bu rivayetler. Cem Sultan
emrile, Rumeli Trklerinin byk Saltukname adile Ebu' l-Hayr Rumi
Bu byk destanda San Saltuk, ve
Trklere aan byk bir veli-gazi olarak 1484'de Sul-
II. Bayezid Bogdan seferinde Dobruca'ya onun kabri zerinde
bir trbe bylece Rumeli gazilerinin gnln al-
mak kuzeye gazi, yrk ve
hareket ss Bugn trbesi. ken
hazin bir simgesi gibi
P. Wittek, on Christian Turks", ofthe School of' Orierual
and African Studies, Londra; Saltuknme, metni iin Fahir Iz (Ed.), Saltukname
I-VII. Harvard Un Printed Office. 1976. ABD.
22 BAL-TAM Trklk Bilgisi 3
Bu Trklerinin Balkan anlatmak, en
bir biimde de olsa, miimkn Ancak, bu sebep ve
objektifbir incelemek tarihinin devidir; biz burada
belgeleri bu inceleyen yeni zetleye-

Saltuk Trkmenlerinden sonra, Balkanlara Anadolu'dan
Trk Karesi kurulduktan sonra Bu sonucu yer-
anakkale bir engeldi;
geen kk kuvvetler, yerli gler ve yokedilme tehlikesile
Bu nderlerinden Ece Halil ve burada
Onlar, Bizans isyan eden Katalan-Almugavar cretli asker
kumpanyasile yaparak, Atina kadar (1311),
Atina'da Katalan meydan nemli rol oyna-
1352'de Cinbi bir kuruncaya
kadar, teyakaya byle bir ok Trk bunlardan bir
devletlerin hizmetine cretli asker olarak bir da
sonra Anadolu'ya O zaman Rumeli'de gvenilir bir mttefik bulma-
dan yapmak tehlikeli bir macera idi. Bu yeni en bir biimde
kullanan Umur Bey O, Bizans iin Trakya'da
Yani Cantacuzenus'un s 1340'larda 300 gemiyi bulan
donanmasile her rgtlemeyi Bu
Dobruca ve Arnavutluk'a kadar gitti. Bizans, onu durdurmak iin
Hristiyan alemini harekete geirmekten are Nihayet
I344'de kalesini onun denize nlediler. O
zaman Anadolu'dan gaziler, Balkanlar'a gemek iin anakkale
yneldiler. O tarihte Karesi'de
lkesi bylece, Anadolu gazilerini Balkanlara sevkeden hareket ss
halini bu Mc'ta Sleyman (lm 1357),
Cantacuzenus'un mttefiki olarak defalarca Trakya'ya geti ve sonunda 1352'de
Cantacuzenus'un iin ona teslim Cinbi kalesinde
Gelibolu en nemli stratejik zaptetti ve Ana-
dolu'dan sratle Trkmenleri, Gney ve yapmak
zere orada rgtledi. sonra 1354 bir yer
nemli Gelibolu kalesini ele geirdi. Bylece Balkan
oldu
3
.
2
3
Umur Gazi'nin iin bak. P. Lemerle, L'emirat Byzunce et
recherchessur le geste d'Umur Pacha, Paris 1957; "The Rise of the
Turcaman Maritime Princiralities Byzance and Crusades", Byz. Forschungen,
iX, s. 179-217.
"Gelibolu'', H. Encylopaedia of islam, 2. edisyon, II, 983-987.
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3 23
Balkanlar'da ilk harekat sleri ve Gelibolu'dur. Gelibo-
lu'yu ve Bizans, 1366-1376 geri
Bununla beraber bu dnemde de, Balkanlar'da Bulgaristan ve Make-
donya ierilerine egemenliklerini Bu faaliyet-
lerde, zellikle askeri merkezleri, ularda Evrenuz Gazi.
gibi beylerinin rol byk
3. Balkan ve
. Geopolitik durumunun sonucu olarak uzun bir tarih ve kltr bir-
gsteren Balkan bir tarihi blge olarak gneyde Akdeniz'le
Burada Ege, yzlerce adeta Balkanlar iindedir, oradan Gi-
rit'le Akdeniz'e (Girit XIJI.-XVII. Venedik
Adriyatik Denizi, yahut uzun
gibi. Venedik Krfezi yer yani Balkanlar fakat ki,
Dubrovnik, Avlona ve Hercegnovi (Nova)
rek, Adriyatik'i Balkan nfuz alanma sokmaya Iyoniyen
ve Korfu, Venedik ile arasmda uzun bir konusu
Nihayet, Pulia (Otranto ) ve Aneona. siyasi ve
ekonomik nfuzu Bir Balkan olarak
devleti, I. Bayezid (1389-1402) dneminden beri Mora'dan kadar btn
kendi egemenlik olarak ve Dalrnaya, Arna-
vutluk, Mora, Agriboz ve Ege adalanndaki Venedik kolonilerini kendi hkm
sokmak iin boyu uzun bir uzun
Venedik'in denize, karaya hakim
1718'e kadar, uzun bir dnemde kara devletinin ile sonu-
ve tm Balkanlar, Ege ve de siyasi
iine ki, Bizans da iinde bir Balkan
daha Anadolu-Balkan halinde idi (Fatih
bu geopolitik ve Hakan'l-Bahreyn, yani
Anadolu ve Sultam ve Ege ve Karadeniz'in unvanile ifade
Bu geopolitik tarihi blgenin kilit daha
anakkale ve ile birlikte
kuzey gelince, Roma dneminden beri Tuna
kuzey olarak Tuna gneyde
gibi g bir su engeli Bununla beraber Tuna,
Karadeniz'e inen ticaret yolu ve iki tica-
ret ile asla bir engel Tuna berisi
24 BAL-TAM 3
Balkanlara egemen olan imparatorluklar. daima Tuna tesi kendi
tutmaya Bu. bir egemenlik
gibi, kltr ve sosyal da Tuna'nm kuzeyi ve gneyi
olduka nemli farklar Tuna. zellikle askeri
kuzey olarak Vidin ve
zellikle Belgrad bir kilit roln ve Belgrad'dan sonra Sava
Syrmia ve Macaristan'dan bir Sl111r
ile gl Macar Sava ve Drava
Syrmia bir harub
ki, Tuna ve Sava tesini kontrol tutmak istiyor/arsa.
stratejik ve faktrler etkisiyle Macar da berisinde
Bosna, Mava, ve Kuzey Bulgaristan zerinde nfuz ve egemenlik
kurmaya Bu Eflak. Buuat. Erde! ve Maca-
ristan zerinde stn ile l683-1699'da
Habsburglarla sonra da, Tuna ve Sava iki imparatorluk
oldu. dedikleri Belgrad kalesi daima ku-
zey SI111n111n kilit olarak
kurarken iki byk gc, gneyde Venedik, kuzeyde
bir ve Balkan bir
sonucudur. Yenedik ve Macaristan daima beraber hareket ve
Papu yolu ile bu ideolojisiyle almaya

Balkan iinde bir stratejik massif blgeler,
ve geitler Bu geopolitik fak-
tr, Balkanlarda anlamak iin temel nemdedir.
anakkale Avrupa sonra,
Edirne'den kadar Meri ilk fetih ve oldu.
Trakya ve Edirne sonra Evremiz Gazi. lpsala merkez
olarak u merkezini Trakya'ya kurarken ve teki Karesi
gazi beyleri Dimetoka u'unda Uzuncaovu-Filibe gazileri r-
gtlediler. kuzeye Bulgaristan'a Balkan
sunda uc gazileri idi. Evrenuz Gazi.
Serez-Selanik Balkanlan Yunanistan ve Adriatik'e an-
tik Via Egnatia ilerledi. Fakat Rodoplardan inen kit-
lesi nnde Gmlcine'de yeni bir u'ta bir zaman beklemek zorunda
Serez ve Selanik indikten sonra bu iki kuvvetli kale onun daha ileri
gitmesini engelledi. g kaleler nnde kule/eri yaparak
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3 25
srekli abluka ile teslime zorlama Selanik, ilk kez
1387'de teslim oldu. Evrenuz'un uc/u, ondan sonra biri Tesalya, br
Vodena-Ohrida iki uc halinde rgtlendi. Bayezid dne-
minde verimli Teselya ele geiren Evrenuz'un gazileri Sperchios vadisi
ve tesinde, Orta-Yunanistan rnassif kitlesi nnde durakla-
Thermopyle ve Doris-Fokis koridoruna egemen olmadan zengin Thebe
ve Atina'ya inmek Bu dnemde Evrenuzlu'lar, sonra
Turahan Bey ve Teselya ucundan Korent kadar uzanan bl-
geye Berzahta var. gazilerin Mora'ya girme-
lerini bir kertede engelliyordu. Atina ve ancak Fatih
Mehmed l458-l46'da kesin olarak feth edip
zerinden Meri Vadisi boyunca Sotya'ya yol, Bal-
kan aprazlama ana yoldur. dneminde impa-
ratorluk Ordu Yolu olarak bu yolu, beri beylerbeyi
veya Macaristan ve
Orta-Avrupa seferlerinde Sofya'dan ayru zamanda
skp'e, Arnavutluk ve Bosna'ya giden yollar Bu merkezi yol
durumile Sofya, Rumeli beylerbeyilik merkezi Sofya'dan
Morava vadisine inmek ve varmak iin uzun
bir gemek gerekiyordu. Geilmesi tehlikeli olan bu
kuvvetlerini uzun zaman burada (1386),
lara, ilk kez almak verecektir. Fakat bu
stratejik durum 1459'a kadar neden veya otonomisini
ve zaman zaman Macar nfuzu
geidinden Morava vadisine inmek, ihya
eden /engin madenierine gtryordu. O zaman Macaristan ve
(Dubrovnik'ten) ihra olunan bu lkesine
evirmek, biri Zira, imparatorlu-
merkezi byk bir ordunun beslenmesi, ancak
stokuna sahip bir merkezi hazine ile Kayda
ki, Balkan'da kuvvet bir
dnemde, 1436 II. Murad gn-
dermesini Fatih'in ilk seferlerini bu maden blgesine y-
neltmesi de bu gerek daha iyi
Makedonya, Arnavutluk ve Bosna'ya giden skp Os-
u beylerinden Bey bir merkez olup bu
26
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3
memleketlerin fethinde hareket ss Kosova'da zaferler
(1389,1448,1688) Balkan
skp'ten bir yol Dibra kuzey Arnavutluk'a iniyor, yine s-
kp'ten gneye, Makedonya'ya ve kuzeyde Bosna'ya yollar Bos-
skp u beyleri (1429 l. Gney Bos-
na'da Hodidjed (sonra Saraybosna) kuvvetleri, Fatih d-
neminde btn fethini (1463) ve kasaba
merkezi olarak XVI. Saraybosna. Adriya-
tik Dubrovnik ve Split'e gelen ticaret merkezi olarak
ykselecektir.
Balkanlar'da
Bizans iin Cantacuzenus ile Andronik i
yararlanarak Trakya'da ve 136l'de Edirne'yi ele ge-
irdiler. Bu bir dnm ilerlemeleri. biri Selanik'e
Dobruca ve ortada Beylerbeyi Edirne'den Me-
ri vadisi boyunca Sofya rgtlendi.
ilerlemesini faktrler bu tarihte
Balkanlar'da durduracak byk bir devletin
gerekir. Gelibolu'yu an Stefan
(354), Makedonya'dan Tuna'ya. kadar imparatorluk
kk devletler ve senyrlk1er Keza bu dnemde,
Bulgar paraya bulunuyordu. Nihayet Bizans
bir isimden ibaretti. Bu kk devletler etin bir rekabet
bir ka kasaba iin her biri ve mttefik
Bundan, Macaristan ve Balkanlar'da egemenliklerini kur-
mak iin yararlanmaya gelince, yerli hanedanlar. bu
yeni kuvvetten yararlanmak iin girdiler. zaman
sonra himaye, metbluk haline ve sonunda yerli ortadan
lke geiyordu. Karadeniz
iki liman, Archialos ve Mesembria zerinde Bulgar ile Bizans
uzun srp gidiyordu. gelince. Bulgar
Bizans'a ittifak yapmaktan ekinmedi (1366 l. Bizans
da, Macaristan'la Bulgaristan'a ittifak daha bu tarihte,
Bulgar mttefiki olarak Tuna sahillerinde grndler. Bu
sonra Bulgar girdi. Bylece,
Balkan denge rol sayesinde egemen-
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3 27
liklerini kadar diplomasi de nemli rol i 371'de
irmen'de Makedonya prensIerine ve Bizans'a
zafer, Balkanlar/da kesinlikle bir
dnm
u kuvvetleri, 137 i 'de ordusunu irrnen'de bir
yok ve sonusuz irrnen zaferi zerine
Bizans, Bulgaristan ve Makedonya'daki hanedanlar, tabili-
zorunda Sultan'a hara vermeyi ve ordusuna
kuvvetIerle kabul ettiler. Bylece 1371 'de Balkanlar'da yeni bir impa-
ratorluk, oluyordu. Fakat bu imparatorluk. Os-
yksek tabi devletlerden bugnk
deyimiyle bir devletler idi. Sul-
yenieri ordusu ve kuvvetleriyle en byk askeri g olarak, blge
ii koruyor, Macaristan ve Venedik'in blgede ve egemenlik
kurma Balkanlar'da tabi hanedanlar. bu devletlerle
Sultan'a hara demeyerek tabilikten
zaman, kuvvetleri harekete geiyordu. Gerekte, Balkan
merkeziyeti bir imparatorluk haline getirmeye
Bu siyaset safha satha dnemini ilhak izledi.
ynetimi topraklarda Osman-
yerli senyr ailelerinin eski feodal sahibi ola-
rak bunun iin 1500 tari-
iline kadar Rumeli'de pek ok bulunmakta idi. Yani, halk
gibi yerli aristokrasi de sadece yeni bir hanedam.
tan ve onun hizmetine girmekten bir Henz ilhak
olunmayan blgelerde, tabi despotluk veya senyrlkler, kendi
iin Sultan'a taht iin hanedan ii a-
Bizans
Balkan milli devletlerinde tarih bu gerekleri genellikle sz
konusu ve tarihiler. ilk
dnemdeki daima milli direnme, milli erevesinde grmeye ve
yorumlamaya Trk tarihileri de, zaman gaza ve lite-
ratr Devleti'nin karakterini, diplomatik faaliyet-
lerini, Balkan realitelerini grmekten uzak
4
Bu noktalar zerinde bak. H. "The Ottoman Turks and the Crusades,
1329-1522", K. Setton (Ed.), A History of the Crusades, VI: H. Hazard and P.
Zacour (Ed.), Madison, 1989.
28 BAL-TAM Trklk Bilgisi 3
ve Koruma Merkeziyetci-
Brokratik
Ortodoks kilisesine gttkleri politika, imparatorlu-
karakterini kuvvetle belirtir. gayri
iin hukukunu en uyguluyorlar. yani
cizye Mslman tebaudan tutmuyor:
bir emri ve devletin devi
devletin Mslirn ve gayr-i Mslim btn koru-
dev bilmesi, faktrle-
rin gelir. Bu siyaset, Kur'an'da ve kaynaklarmda
ifade
rejimi. din ve gzetmeyen. btn teba-
devleti bir dzendi ve XIX.
Bulgarlar. milli bilinle milli devletler kurmak iin
kadar, halk kitleleri byle kabul
arigrad'da oturan (Sultan), onlar en son adalet ve himaye
mercii olarak Bir kelime ile, Balkanlar'da
Roma merkeziyeti imparatorluk rejimini yeniden
Zaten. Fatih'ten bu yana Kayser
da kullanmaya bu Rejimin en
nemli bir yn, Roma gibi. devletin kk
kyl aile ve kyl bilinli ve srekli biimde bir
devlet grevi olarak benimsernesidir. kk kyl aile ge
Roma'da Bizans'ta Zeugarion, ifi-hane 'sinden
bir 60-150 dnm bu raiyyet bir ift kze
sahip bir "kyl ailesi" toprak Imparatorluk siyasi rejiminin ve te-
mel vergi bu tip kyl nitelerinin
idi. ki, Bizans'ta Makedonya eyaletlerde
(gl!ere) "yoksul" kylnn savunucusu ve olarakortaya
brokrasisi de daima "reayft
"zi-kudret ekabire" Balkan fetihlerinde "top-
rak ve reaya prensibini ilan ederek. ve kyl devlet
kontrol feodal beyleri. voyvoda ve kefalyalan ya bertaraf et-
veya rejimi Bylece Bizans ve Bal-
kan devletlerinde ve kyl kontrolleri alan yerel feodaller
yerine eski merkezi imparatorluk rejimini ihya Bir bu ge-
idaresini yeniden
kyl kitleleri bir sosyal devrim geliyordu.
BAL-TAM Tiirkliik Bilgisi 3 29
Balkanlar'da yerli ve
dnler vererek Papa yoluyla yardumm
Fakat, 1463'de Bosna Papa'ya gibi,
kyller, bu hanedanlan ve feodal beyleri genellikle Osman-
Balkanlar'da,
1600'lere kadar kyl nadir bir kyl kitlelerini bir
din srkleme de Bunun sebebi
Ortodoks kilisesine koruyucu bir politika Ortodoks
kilisesinin btn kilise devlet iinde yer ver-
ve ncesi devletlerde
o biimde 1432 Arnavutluk defterinde
s
metrepo-
lidlere grmek, tarihi iin bir srpriz Fatih'in
Ortodoks Kilisesi ve Patrik'in tayin
Bizans dnemindeki ile resmi bir makam olarak bir
yenilik beri Ortodoks kilisesine bu
Bu tutum imparatorluk rejimi iin byk yararlar
Evvela, kyl kitleleri, Mslman devletinin kendi dinlerini ortadan
iin aksine Ortodoks kilisesini gr-
Halbuki, Macaristan ve Venedik ile Balkanlar'da Katolik-
egemen kilise ve el
1396, 1443, 1444 ve i 448 da istila eden um-
gibi Hristiyan kyllerin toptan kendilerine bo-
beklediler. zetle, byk toprak sahibi feodaller ve hanedanlar gzlerini
evirirken. kyl kitleleri bu topraklan sistem ile devlet kontrol
alan ve dzeye indiren yeni rejime bu feodalleriri
yer almak iin bir sebep Marksist tarihile-
rin bu nokta zerinde beklenirken, onlar da milliyeti tarihileriri
izinden giderek, "geri bir feodalizmi" temsil eden
Trk askeri feodallerin smr rejimi olarak yorumlamaya devam
Balkanlar'da ve bir iinde
Tuna'dan kadar merkeziyeti-brokratik bir
anlamak iin tarihinin bir yoktur. impa-
kurarken, kitleleri eken bu koruyucu, siyaseti
bilinle kroniklerinde bir ok fetihlerin bu yolla, yani
"istimaletle"
gereken nemli nokta, Balkanlar'da
kyl kitleleri iin kilise ve yerli askeri ve byk arazi sahibi feo-
H. "Hicri 835 Defter-i Sancak-i Arvanid", Ankara 1954,
Index: Metropolitan
30 BAL-TAM Tiirklk Bilgisi 3
daller iin de bir istimalet Hem
kyl hem feodaller
Gerekte, koyan ve tehlikeli olan hanedan ve senyrleri tered-
dtsz ortadan ancak kendilerine itaat eden ve gelip
merkeziyeti timar sistemi iine alarak Os-
hanedarun imparatorluk rejiminin ko-
uyumluluk, demekti.
br taraftan rejimi, byk kyl kitlelerini ilgilen-
diren ncesi rf ve adetleri, vergileri. kanun-na-
meleri iine alarak bu en
Bylece. zel hukuku kapsayan hukuku kanunlar,
bir imparatorluk hukuk sistemi olarak merkeziyeti brokratik y-
netimin temelini Kyl, kendisini en ilgilendiren ver-
gilemede de, feodal keyfi vergilerin ve fakat
temel imparatorluk vergi sisteminin geri gryordu, b-
tn bunlar. Balkanlar'da ve bu
siyasi neden bize memnuni-
yetle eklemek gerekir ki, son iinde gelerek
yeni nesil Balkan tarihileri arasmda pragmatik-doktriner
karak, imparatorluk rejiminin, objektif temellerini incelemeye yne-
lenler Bunlar H. H. Hadjibegic, A. Suceska, D.
Bojanic, N. Todorov, M. Maxim, M. Guboglu, E. Zachariadou ve A.
gerektir.

istilasuun, Balkan tarihinin ani bir kesintiye
sebep ancak bir dzeyde Balkan milletlerinin. kendi milli
ve ynetici devletlerin
ortadan ile, sekinlerin "yksek kltr" de dur-
Buna dneminde halk kltr ve kiliseye edebi-
yat ve sanatlar, ve br yandan
kltrnn. dilde. sanatlarda. gnlk kuvvetli etkisi Yerli
halk kltrnn bylece, kltr ile temasa gelerek zengin-
ileri srlebilir, Bu kltr etkisinin en belgesi Balkan dilleridir.
6
Genelolarak bak. H. "L'empire Actes du Prernier Congres
International des Etudes du Sud-Est III, Soba 1969, 75-104;
ikinci H. Studies in Social and Economic History,
London: Var iorum Reprints, 1985, No. IL. .
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3 31
Trke'den kltr szcklerinin bugnk Balkan dillerinde
bile, blgesine gre 2000-5000 kelime
halk yeme-imede ve bugn bile gze
arpar bir kertededir.
Yeni rejimin Hristiyan kitleler iin bir getiren bir kurumu
olarak cizye vergisi ileri srlr. 1528'e Rumeli'sinde gayri
Mslimlerin vergileri cizye ve ispence 42 milyon aka
veya 764 bin ykseliyor, buna Anadolu'da bu vergiler ancak 3.76
milyon akaya Bu vergiler genel btenin yzde 8'ini
Cizye, yerde hane bir veya onun aka
169l'den sonra oldu. Cizye, enflasyonunu izleyerek
1592'de 160, 1603'de 360 akeye, nihayet XVII. boyunca 2
kadar ykseldi. Buna, cizye ve hizmet
ilaveleri Cizye nakden denmesi, gereken bir vergi
zellikle Balkan kyls iin denmesi g bir vergi haline
geldi'. Balkanlar'da, zellikle verimsiz fakir blgelerde,
bu vergiden kurtulmak iin toptan kabul ettikleri ileri
Bununla beraber, hkmeti korumak iin, bir kasaba veya
blge vergisinin toplu bir miktar zerinden cemaat reisi kendi
hazineye teslimi metodunu gittike lde
uygulamaya Balkan kylsnun teki vergiler.
vergilerdir. zellikle
st vergiler, avariz. her iki grup halk iin beklenmedik vergilerdir ve
1590'dan sonra her Hristiyan rejimine
olmaya bu
sonucudur.
mer Ltfi Barkan 1520-1535 tarihleri nfus ve
vergi defterlerine gre o bu dnernde Balkanlar'da nfus hane/aile ola-
rak ve bir haritada Mslman ve Hristiyan nfusu bir arada gster-
Bu haritaya Mslmanlar kesinlikle
Buna Balkanlar'da. yani Makedonya, Arna-
Bak. "Djizya" (H. Encyclopaedia of islam, 2. edisyon, II, 563-566.
"Essai sur les donnees statistiques des registres de recensement dans l'Empire
Ottoman au XVe et XVI e siecles", Journal of Economic and Social History
ofthe Orient, i (1957); O. L. Barkan. .
bir ve kolenizasyon metodu olarak Srgnler",
Istanbul Oniv. Iktisat Fakltesi C. XI/I-4, 1949-50, s. 524-569; C.
XIII, 1951-52, s. 56-58 ve C. XV, 1953-54, s. 209-237.
32
BAL- TAM Trklk Bilgisi 3
vutluk ve Bosna'da Mslmanlar o zaman kk halindedir. Bu
durum, XVIII. ok ve XVII.-XVIII.
yani Devleti'nin dneminde meydana ke-
sinlikle ortaya XVI. Balkanlar'daki
Mslman Anadolu'dan ve XV. kitle halinde
gelen srekli bir gn sonucudur. Devleti'nin zellikle gebe
zorla Anadolu'dan Rumeli'ye geirip stratejik yollar boyunca belli bl-
gelere sylyor. Bu grme ve bir
nedeni, feth edilen blgeleri ve ana gvenlik almak ve ularda
kuvvetleri bir nedeni, Anadolu'da
ve kyly zarara sokan hayvan gebeleri. Rumeli hudut
gnderme siyasetidir. Sebep ne olursa olsun, devletin Rumeli'yi
mede nc bir rol yoktur. Fakat bunun zellikle
Rumeli'nin zengin Anadolu'dan ken-
byk bir g hareketi grnmektedir. Bu ge
Anadolu'ya ve Orta Anadolu'dan
gelip Trkmen yle grnyor ki, bizzat Anadolu'da
Bizans ve Trkmen beyliklerinin ortaya bu Trk-
men g hareketinin sonucudur. XVI. gre, 1520'lerde
bile Anadolu'da Yrkler, tm nfusun dokuzda birini idi.
Biteviye Anadolu'ya g eden gebeleri bir nfus
sebep olmakta idi. Yeni otlaklar aramak zorunda olan gebeler iin Bal-
kanlar ekici bir
Ky nfusunu veren tahrir defterlerinde,
kanlar'da, Varna'dan Tuna'ya kadar uzayan blgede Yrk kylerini, yerli
Hristiyan Bulgar kylerinden etmek g Her nce,
Anadolulu Trk kylerinde, Mslman-Trk
ve bu kyler yerli Hristiyan-Bulgar kylerine gre, genellikle, ufak,
fakir kylerdir. Bulgar kylerinde de tek tuk mslmana
yeni kabul eden yerli Bulgarlar baba Abdullah
Genel olarak. Mslman olan Bulgar, yine kendi
kynde
Istranca Balkan silsilesi, Deli-Orman ve
XLV. zellikle Timur'un Anadolu seferlerinden sonra,
Yrk gelip Vize'den, Tuna'ya,
Trakya'dan Selanik blgesine kadar bu Yrk Tayyib
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3 33
Gkbilgin gre. devleti bu
Yrklerin nemli bir askeri hizmetler iin 1530'a
Rumeli'de btn Yrkler 50 bin aile olarak Bunun 35 bini askeri
ocaklar halinde devlete bulunuyordu.
bu tarihe kadar bu ok stnde Yrk'n kylerde
Anadolu'daki gibi
ilk iki ok cizye defteri de
ortaya bir gerektir. 1489'da bir mslman 94 hane ve onu
izleyen iinde 255 hane Os-
ordusunda hizmet grenler. zellikle Hristiyan tirnar sipahileridir. Os-
devletinin zel hizmetler gruplar. genellikle mslmanlar
arasmda veya onlarla olanlar daha
Bu dnemde kesinlikle sosyal bir sosyal faktrler
etkisiyle '
Hristiyan aileler Yenieri veya Saray'da hizmet iin topla-
nan gelince. bunlar XVII. kadar
ortalama 3000 idi. XVII. sonra Balkanlar'da
kitle halinde cizye yormak-
Bu nokta henz yeterince ihtidada zoru kabul
etmez. ocuk, ma'smdur, yani dinini tayinde bilin sahibi
dnyevi bir amala Mslman ahriyan gerek
mslmanlardan
ve kylerde, Trklerle uzun beraber Os-
devletinin kanun ve etkisi. ve nihayet yk-
sek kltrnn bir prestij-kltr olarak taklidi, Balkan yerli arasmda kl-
W. Hasluck. Hristiyan ve halk
ve adetlerinin her iki toplum yelerince ne kadar lde payla-
Bunda, gibi halk dini eklektizmi
nemli rol br yandan, Rumeli Trkleri, Balkan yerli
gnlk hayat ve sanatlarda birok kltr bylece za-
manla Rume1ili ile Anadolulu bir kerte kltr ortaya
Fakat Balkanlar'da ve Avrupa'da bilmezlikten gelinen bir gerek,
XIX. ve XX. Rus ve yeni milli Balkan devletlerinin ve
hatta etnik hareketleriyle Mslrnanlunn ortadan
9
10
Rumefi'de Yrkler, Tatarlar \i(' Evltid-i 1957. '
Bak. . L. Barkan, "894 (1488/1489) Cizye ait Muhasebe
Belgeler (1964, TTK), 1, 1-117.
34 BAL-TAM Bilgisi 3
Bunun sonucu yzbinlerce Mslman ya kurban
yahut Trkiye'ye muhacir olarak kamak zorunda
iki yz sregelen ve son korkun Bulgaristan ve Bosna'da
belgelerini Bilal
Balkanlar'da yurd Trklerin. ve
Hristiyan tasvib derecesine varan
tarihi iin bir lekedir. ile geldiler.
gidiyorlar" XIX. bir devlet
yerli halk konusu. bugn maalesef gncel
nemi olan bir sorun olarak ortaya Anadili Slavca, Arnavuta,
Yunanca olan ve Trke yerli Hristiyan
halktan genellikle ileri srlr. Fakat bugn bu Mslman
diye bir
187'de Bosna- Hersek'te olan byle bir
ya
dneminde kitle halinde kabul eden yerli halk, en ok
Arnavutluk, Kosova ve Bosna'da bulunur. Rodop
blgesinde Pomaklar da bu grup iindedir. Buna
blmndeki anadili Trke' dir. Anadolulu Trklerdir.
Ticaret, Yollar ve
Balkanlarda bugnk yol ve ana ile dneminde
ortaya Bugn Balkan ve devlet merkezleri Filibe,
Sofya, Belgrad, Sarayova. skp (Skopjc),
(Larissa), Kstence, Rusuk (Ruse) birer kk kasaba
veya ky iken, dneminde byk halinde
Edirne, Selanik. Silistre byk ge-
Yeniden birbirini
izleyen ur blgelerinde, u merkezleri olarak gerekir.
II
12
13
"Rumeli'den Trk Gleri, Belgeler, 1-3 Cilt, Ankara, 1989 (TTK.)
Eneye. Britannica'nin 1911 tarihli lL. aynen
"The rive centuries of Trkisch rule 0396-1878) form a dark epoch Bulgarian
history. The invaders carried fire and sword through the hands, towns, villages and
monasteries were sacked and destroved and whole districts were converted into
desolate wastes" (bak. "Bulgaria", s. 78)
Bak. N. Todorov, "The Balkan City, 1400-1 f)O()". Seattle 19X3: Mslman
nfus iin bak Tablo i.
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3
35
Balkanlar'da dneminde byyen ve
idari-askeri merkezler halinde iken, zamanla el-sa-
ve dericilik) ti-
cari-sanal merkezler haline XV. ba-
neminin bir Balkanlar'da. hatta ti-
girdikleri (Erdel) gibi
egemen bir para durumuna gelmesidir. Bu ticaret merkezlerindeki
gmrk defterleri ve o blgelerde aku defineleri bu ortaya
.
XV. ve XVI. tahrir defterleri. btn Balkan
el ve rgtlenme
biimim belgeler. etkisiyle XIX. te-
melli kendini gsterineeye kadar. Balkan kuvvetli bir
gsteriyordu.
te yandan, dneminde. XV. itibaren, Balkan-ii
ve ticaret, bir ncesi
dnemde Balkanlardan deri, yn, peynir, bal, i-
gibi ham maddeler ve yiyecek maddeleri ve esir
Yukarda gibi. ve Bosna XIII.
beri bir zenginlik idi. geldiklerinde. Bizans yerine
yani Venedik ve Floransa ve
btn Balkanlur'da. egemen paralar gr-
Balkan tarihilerine gre, gelince, Balkanlarda daha
nce ticaret ve ekonomisi Avrupa'-
dakine ayak uyduran bir ileri feodalizm yerine parazir bir geri-
feodalizm rejimi XIIL. Pax Mongolica sayesinde,
ticaretin sonucu, Karadeniz. Balkanlar ve
bir ve zenginlik dnemine
dur. Fakat, XIV. gelmeden in ve Orta-Asya
ticaret ve byk veba sonucunda, Levant'ta.
Balkanlar ve uzun bir iktisadi da Bu
sorumlu Aksine. dne-
minde Balkanlar'da gze arpar bir ve dnemini
14
M. Benndei, et la 'route Moldavc' avant la uc
Chilia et de Catatea Alba (l4R4), Journal o/Turkish Studies, X, 19R6. Harvard.
36 BAL-TAM Trklk Bilgisi 3
Tablo i.
152-153'da Balkanlar
l
da (. L Barkan'a gre)
(Hane olarak)
Mslim Hristiyan Yahudi Yektln
Edirne .122 201 4001
Atina II 2286 - 2297
Saravbosna (Saraievo 1024 1024
(Monastir) 640 i 7 i 34 845
skn (Skonie ) 010 200 12 R42
Sofva (Sofva: 471 238 709
Selanik 1229 9R9 2045 4R01
Serez (Siroz) 671 357 65 1093
(Triccala) 301 343 181 825
Yenisehir (Larissa) 691 7.1 76R
(Nicopolis) 468 775 - 1243
(Vergiden nfus
Balkan byk ncs C. Jireek ve onu izle-
yen byk Rumen tarihisi N. Jorga (Iorga), Balkanlar'da imparator-
luk dzeninin, Balkanlar-ii ticaret ve yol
belgeleriyle ortaya JireCek aynen der ki: "Trk fetihleri zerine
Dubrovnik ticareti bir dnemine girdi... O zamana kadar
mevcut kk devletlerin ve gmrkler Onun yerine
Balkanlar'da. gmrk tarifesi uygulayan gl bir imparatorluk
dzeni geldi".
Balkanlar'm ve Avrupa ile ticaretinde en haline gelen
Dubrovnik (Raguza) cumhuriyeti, Macar ve Venedik nfuzundan daha
1433'de bir tabii oldu. Balkan blgesi ve Bulgaristan
rindeki Dubrovnik ticaret kolonileri en (bu arada yzde 2 gibi
bir gmrk deyerek), Venedik'le rekabet eder bir duruma ykseldiler.
Dubrovnikliler. hkmetine dedikleri 12.500 hara
muazzam kazanlar elde ettiler. Dubrovnik gmrk geliri 1535'de
17.000 altmdan 1569'da 26.000'e ve 1570'de
106.000 Saraybosna. XVI. ikinci
merkezi durumuna Dubrovnik yerine
Venedik'in Split (Spalato) Dubrovnik ve
btn Balkan iin bir gsterge
16
J. Tadic, "Le commerce de Dalmatie aRaguse et la decadence economique de
au XVIII siecle", Aspetti et Causa della Decadenza Economica
Veneziana nel XVII. s: 1961. 238-274.
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3 37
Dubrovnik'in 1460-1520 dneminde Balkan
kesen byk bir kervan yolunun ile Bu yol. Bur-
sa'ya gelen Floransa'ya ve devlet
kontrol idi. zamanda Balkanlar'dan yn, deri bu yolla
sevk ediliyordu. Deniz/de Venedik tekeline bu yolu
dnemi iin dek herhangi olumlu bir hkm ver-
mekten kaman milli tarihiler. son zamanlarda dikkatlerini ticari-ikti-
sadi Marksist teorisine gre sosyalist dnem
ncesinde bir burjuva-kapitalist bulma bunda bir etki yap-
grnmektedir. Yugoslavya'da J. Tadic, L. Bojic, V. Vinaver: Bulgaris-
tan'da L. Berov, S. Panova; Arnavutluk'ta St. Naci, Z. Shkodra: Yunanis-
tan'da N. Svoronos dneminde ekonomik ile ilgili nemli
yapan tarihilerdir.
dneminde, Balkan ticaretinin roloynayan ana
biri, Edirne-Dubrovnik ve Edirne-Aviona yolu
idi. teki iki ana yol, Erdel'e giden yolu, ncs
deniz zerinden (Lehistan'da ticaret merkezi)
yolu idi. Edirne, ve Bursa ile odak
byk askeri-idari ve ticari merkezdi. yani Bursa
ipeklileri, Hindistan baharat ve Anadolu'dan Hamid-
eli'nin pamuklu bogasileri, Safranbolu'nun safran, ve Kre'nin ba-
ve Edirne'den ve Balkanlar'a ve Kuzey'e
oradan gereken bir nokta
zerinden Avrupa/ya
iin bir ticaret yolu meydana Lehistun'dan Mosko-
va'ya kadar bu yoldan almakta idi. Bu yol. Bey-
rut veya Venedik horizetual Akdeniz ticaret yolu ile reka-
bet ediyordu. XVI. zaman zaman bu yolla gelen baharat, Lizbon'a ge-
len baharat buluyordu. Balkan-
dnya ticaretinin nemli bir blm iin bir koridor blgenin
XVI. zenginlik ve ve nemle belirtilmesi gereken bir

XVII. siyasi ve ekonomik bunun
Balkan kyls zerinde etkileri zerinde iin okuyucuyu iki
marna gndermekle yetinirim". XVIII. Avrupa ile ticaretin grlme-
17
"The Ottornan and its Effects upon the Reaya", Aspects Balkans,
Continuity and change, H. Birnbaum ve S. Vryonis (yaya), Lahey 1972, 338-
354; ve "Military and Fiscal Transformatian in the Ottoman Empire, 1600-
1700", Archivum VI (1980), 283-338.
38
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3
bir biimde bymesi ve imparatorluk idaresinde merkeziyeti sistemin
Balkan son derece nemli
XVIII. Avrupa
maddelerine yksek tiyatlar ve sonucu,
Balkanlar'da. pazar iin rnleri zellikle pamuk,
byk kyl
Bununla beraber, devlet kontrol geiren ayan ve bu
arslan almakta idiler. Yeni ykselen bu egemen
iin reaya smrme yolunu
tuttu. Sahile ve limanlara blgelerde, zellikle Bosna, kuzey ve
Bulgaristan, Teselya, Makedonya ve Balkan kyls ve ky
knezlerile toprak sahibi Mslman bir ve
Eyaletlerde eski etkin kontroln kaybeden merkezi hkmet
ise, bozulan dengeyi dzeltmekte gsz bir durumda idi. br taraftan, XVIII.
Rusya ve Habsburglarla felaketli hazineye para ve
asker ancak bu ayan ve mmknd. Bu
merkezi hkmet, onlara toprak ve kyl
zerinde kontrollerini onaylamaktan bir XVIII.
sonu kalan cretli askerler. Arnavutlar,
haydut blkleri halinde tahribe bu
genel Balkan kyls, milliyeti komitecilerle
girmekten ekinmedi. XIX. Balkanlarda bu en
kt biimde kendini blgelerde, Bulgaristan ve Bosna-
Hersek'te kyl, temelde, bu
sosyal Son Marksist tarihiler
retim bu esas Fakat Balkanlarda,
ayaklanmalarda ve Balkan milletlerinin ve milli
devlet teki faktrleri de unutmamak gerektir.
XVIII. ikinci Balkanlar'da ve bir
yerli tccar paralelolarak,
etkisi ve bir Yunan, ve Rumen
ortaya Avrupa'da Viyana, Venedik, Paris,
18
19
Bak. B. McGowan. Economic Life in Empire, Cambridge University
Press, USA 1982.
F. "Tradition and Rural Change in Southeastern Europe Durina
Ottoman Rule", University of Press, 1989, s. 131-176;
(Ed.), "Origins of Bachvardness in Europe ": H. Tanzimat ve
Bulgar Meselesi, 1992 Istanbul, Eren Nikolav Todorov. The Balkan:
bak. not 12.
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3 39
Cenevre, Leipzig, Odesa gibi byk XVIII. beri Rum,
Bulgar, hatta Trk tccar koloniler meydana
zellikle Fenerli aileler Avrupa'da
gndermeye Bylece, Avrupa zellikle
Byk Devrimi'ni fikir etkisi milletleri
iin hrriyet isteyen, bir devrimci Balkan vcut Ro-
manya, Kuzey Bulgaristan, Arnavutluk, zellikle deniz ile
ekonomik. rrerkezine
Avrupa'ya duruma geldiklerini
kaybetmeyeceklerini devleti, Avrupa ile
olan kendi gayr-i Mslim Avrupa adile bir
zel imtiyazlar devlete bu-
lundu ise de, Onlar, konsoloslardan belgelerle, bir ba-
Avrupa devletleri himayesine giriyorlar ve kapitlasyon
tercih devleti kendi tccar tebaasnu kaybedi-
yordu. Bunun iki byk devlet, Avusturya ve
Rusya, Balkanlar'da kendilerine uydu devletler yaratmak iin diplomasile-
rini, o harekete geirmekte halinde idiler. Xl'X.
Balkan milletlerinin birbiri imparatorlukian kendi
devletlerini bu ekonomik, sosyal ve
sonucudur. Bu. nlenmesi tarilli bir idi. Balkan milletlerinin
Trkleri hareketine iki biimde etki
bu milletleri idaresi tutmak iin reform ha-
reketini br yandan birok gayr-i Muslim
idare ve kltr n safta yer devleti sylenebi-
lecek varsa, o da bu milletleri yok etmeye kendi
milli ticaret ve kltrlerini bir
l839'da. imparatorluk birlik ve korumak
iin ilan edilen liberal Tanzimat rejimi bu aksine
milletler her en ileride grnen Yu-
devletine btn ve ile
l83'da devletlerine Fakat ondan sonra
fiilen hale gelen Bulgaristan, Tanzimat dnemi idaresi
ve ekonomi haliyle, o tarihte Yunanistan'dan daha ileri bir
rremleket gsteriyordu. milletler
tekrar srecine birbirleri ile
kendi iinde bir tarilun dini',
hunharca yok etmeye Byk Devletlerin ve planlarma
40 BAL-TAM Trkliik Bilgisi 3
alet olmakla, i. Dnya gibi, dnya tehdit etmekte-
dirler.
lehine belirlenmesi gereken bir nokta. hkmetin, impa-
birlik ve korumak 1839-1877 dneminde re-
formlara inanarak ve nihayet ve
ilk anayasa ve parlamento rejimini ilan ( 1876 l. Bugn Trkiye
demokrasi rejiminin nde gelen lkelerden
biri durumunda ise, bunu nce bor-
ludur. Bu dnemde, Balkan milletlerini
iin ortaya ideoloji. bu hareket imparatorluk
fikrine bir ierik vermeye ortak bir
iinde, btn Balkan Hristiyan milletlerine Mslmanlarla haklar
yor, hatta cizye'yi bile milli
ideolojisine imparatorluk, veya bugnk bir terimi kullanmak caiz ise,
bir ideolojisi getiriyordu. Devlet idaresinde ve kanunlar nnde
Hristiyan-Mslman herkes olacak ve bir din veya
yerine, burada milletlerin ortak ola-

Bu Leh devlet da. daha XIX. yz-
byk devletlerin kontroln gideren bir rejim olarak bir biimde
ifade Balkan fikri. bugn her zamandan ok nemini duyur-
Tarihi ve dini tabii
byle bir ideolojiyi Trkler kendileri, 1923'de milli
ve laik bir cumhuriyet kurarak bu fikrin iin en zemini


Balkan tarihinin Balkan milletlerinin rgt-
lenme, ilkin 1963 Nicola yurdunda, dele-
gelerin bir araya bir Unesco'nun v-
cuda gelen rgt, Associaiian des Etudes du Sud-Esi
(AlESEE) Dnya'da Balkan yapan her devletin
statye gre yelik iin memleketlerde nce bir milli komi-
tenin gerekiyordu. milletlerin merkezi' komitede
iki oyla temsili, genel sekreterlik ve hususlarda Balkan memle-
ketlerinin rgtn karakterini
bulunuyordu. Trkiye, bir Balkan devleti tabii beri bu r-
gtte aktif bir Bkres'teki ilk rahmetli Faik nal
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3 41
Trkiye'yi temsil etti. Ondan sonra. memleketimizde Balkan milli
komitesini rgtleyen Trk Tarih bu yazan delege
gnderildi. ilk kongresini 1968'da Sofya'da Balkan
arkeoloji, tarih, etnografya, edebiyat, folklor, sanat tarihi gibi btn
insan bilimleri konuyu en biimde ele Ondan sonraki
kongreler, her Balkan memleketinde bir ile Her Balkan
memleketi bir Balkan Dergisi Trkiye'de
rahmetli Cengiz Orhonlu'nun niversitesi Edebiyat Fakl-
tesi. Avrupa Dergisi ise de, onun
lm ile durdu. Bu dergi, Trkiye'de Balkan zerinde ilk
ve son bilimsel periyodik 1971-
1974 Trkiye'ye geldi. lm ve benim Chicago
niversitesi'ne gitmemden sonra, bu nemli ile ilgilenen o
kadar ki, Belgrad'da toplanan kongrede bir tek Trk delege yoktu.
memnuniyetle belirtmek isterim ki, Trkiye'de bu bugn
-1985'den beri Trk-Arap yapan ve i 992
Balkan da stlenen- ve Balkan incelemeleri Vakti"
Balkanlar konusunda 26 eyll 1992'de ilk sernpozyu-
de "Balkanlar" referans
Daha sonra dergiler
Bugn tarilll gnler Balkanlarda, kader yap-
kendi talilerine sonunda anlarrus bulunuyo-
ruz. Burada btn ve Trk hkmetleri bugn bu ortak bilin iin-
dedirler. XX. milletlerin, Trkiye Cumhuriyeti'ni
gibi grmemeleri zorunludur.
devleti, belli bir gereklerine bir tarihtir, geip
Trkiye Cumhuriyeti, imparatorluktan sonra bir milli devlettir, bir
Balkan milli devletidir. beri Trkiye Cumhuriyeti hkmetleri
teki Balkan devletleriyle yapmak ve ahenk iinde iin aba
Trk biimine
melidir. Tarilll bir husumet ve yarat-
maktan herkesin ve ruhunu, yz
ortak tarihimizin objektif bilimsel ve ortaya gerekler
getirecektir.
Ortak tarihimiz. milyonlarca belgeyi ieren
ri'nde defa bu on binlerce belgeyi mikrofilm olarak
alan ve tarihiler. kadar ok incelemeler
Bugn belgeler edilip
42
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3
sunulmakta, formaliteleri her trl
fotokopi Bunlara ek olarak gereken,
veya belgelerini okumak ve
iin bir uzman grubunun belli saatlerde bir
semineri rgtlernektir. iin
ve birlikte bir misafirhane genlerin
daha ok gelip edecektir. Bir
kelime ile, her gelecek
kendilerini kendi evlerinde hissetmelidir.
EKLER
1
1860-1878 Rumeli'de Mslman nfusu
(Kaynak: E. "Ottoman Population in Europe in the 19. century", Tez,
Wisconsin niversitesi, 1970)
Vilayetler Nfus
342.200
Edirne 597.100
Tuna 945.600
Sofya 154.200
Selanik 264.800
Yanya 430.500
880.600
141.000
Bosna-Hersek 520.000
Girit 48.400
Ege Adalan 80.000
Yekiin 4.404.600
zetle, bu blgede 4.5 milyona bir Mslman nfusu olup bunun
2 milyonu etnik Trk, L.300.000'i Arnavut, 600.000'i 400.000'i erkez
idi.
1831 tahririne gre Rumeli'de nfusun yzde % 37.5'i
K. Karpat'a gre (s. 70) ikinci 1877'ye
Mslmanlar btn nfusun % 30'u ile % 43'
BAL-TAM Trklk Bilgisi 3
2
1894 gre Nfus
(K. Karpat. s. 155/
43 .
Vilavet Ermeni Bulzar Yahudi
Edirne 434.366 267.220 16.642 102.245 13.721
630.000 228.121 29
.
5.072
235.948 286.294
.
-
3.677
330.728 5.913
.
2.797 (Katolik)
Girit 74.150 175.000 500 - 200
Adalar 30.809 226.590 83 2 2.956
atalca 18.701 35.848 585 5.586 966
Selanik 463.000 277.000 1.257 223.000
37.206 (2.31l
katolik)
Kosova 419.390 29.393 274.826 1.706(5.588 Latin)
Bu Mslman nfus Edirne, Selanik ve
Kosova blgelerinde Etnik Trk Mslman nfus gste-

3
1889'da Rumeli'de nfusu
(Kaynak: Sami, Kamus'ul-a'lm, II, 1213)
Selanik 80.000
PA;,,,,,,
f..? 000
P";7";n
000
id,nnr" 000
"i non
"i non
non
000
"r""hn<:ll"
non
?f.. non
TTd,Hn
? "i non
Y"'n;<:",hir ') 1 non
Sofya 20.000
Kemal H. Karpat. Population, and Social Characteriscs.Lgs-
1914'; Madison, UniversityofWisconsin Press, 1985.
44 BAL-TAM 3
.:(
Bosna Eyaleri'nin 1870 Nfusu
Vilayet

Ortodoks Katolik Yahudi To pl am
\
Saray 98.921 51.566 24.590 2.6% 179.675

178.964 i 3 i .471 32.787 :154 5.521 .WJ.098
Travnik 122.251 70.547 65.1 LO 441 1.850 260 199
Bihkc 127.027 104.343 5.898 O 1.124
Yenipazar 147.942 85.952 O 112 2:16.093
Banaluka 84.06 i 26.288 40.554 65 1.656 252.623
Hersek 110.964 66.04 i 51.414 O i .900 230.:119
TOPLAM 870. 128 636.208 220.353 3.669 16.041 .746399
Kaynak: H. 1287 Bosna Vilaycti Salnamesi
Profesustin McCarthy, Bosna nfusu zerinde Harvard niversitesi'nde 8
i 993 tarihinde olan scrnpozyumda 4 ve .'i
tablolar.
Mslman olmayan ingene