Paslanmaz Celikler

PASLANMAZ ELKLER
2. Bask Temel zellikleri Kullanm Alanlar Kaynak Yntemleri
Can ODABA
Paslanmaz elikler
Temel zellikleri, Kullanm Alanlar Kaynak Yntemleri , 2. Bask
Can ODABA
Makine Yksek Mhendisi
ubat, 2004
Copyright 2004
Kitabn tm yayn haklar Kaynak Teknii Sanayi ve Ticaret A..'ye aittir. Yazl izin alnmadan ve kaynak gsterilmeden ksmen veya tamamen alnt yaplamaz, hibir ekilde kopya edilemez, oaltlamaz ve yaynlanamaz. 1500 adet baslmtr. Hazrlayan Birinci Bask kinci Bask Grafik Tasarm Film - Montaj Bask - Cilt : : : : : : Can Odaba Mart 2002 ubat 2004 Diacan Grafik Diacan Grafik Tavasl Matbaas
Kaynak Teknii Sanayi ve Ticaret A..

Yakackalt, Ankara Asfalt zeri, Yanyol, Mermer Sokak, No:16 34876 Kartal / STANBUL Tel : (0216) 377 30 90 - pbx Faks : (0216) 377 00 00
www.askaynak.com.tr
stanbul Blge Sat Brosu

Rauf Orbay Caddesi Evliya elebi Mahallesi, No:3/C meler, Tuzla / STANBUL Tel : (0216) 395 84 50 - 395 56 77 Faks : (0216) 395 84 02
zmir Blge Sat Brosu

Mersinli Mahallesi,1. Sanayii Sitesi 2822. Sokak, No:25 35120 ZMR Tel : (0232) 449 90 35 - 449 01 64 Faks : (0232) 449 01 65
Ankara Blge Sat Brosu

Ostim Sanayii Sitesi Ahi Evran Caddesi, No:83 06370 Ostim / ANKARA Tel : (0312) 385 13 73 - pbx Faks : (0312) 354 02 84
Adana Blge Sat Brosu

Kzlay Caddesi, Karasoku Mahallesi 6. Sokak, Baykan han, No:9/E 01010 ADANA Tel : (0322) 359 59 67 - 359 60 45 Faks : (0322) 359 60 01
nsz
Bu kitap, paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlan eitli ark kayna yntemlerinin incelenmesi ve bu yntemler srasnda kullanlan dolgu malzemelerinin doru olarak seilmesi iin gerekli olan bilgilerin verilmesi amacyla hazrlanmtr. Her bakmdan uygun ve salkl bir kaynak balantsnn sadece uygun bir dolgu malzemesinin seimi ile gerekletirilemeyecei unutulmamaldr. Paslanmaz eliin tr, ortamdan kaynaklanan alma artlar, para kalnl, kaynak parametreleri ve tasarmdan kaynaklanan balantnn ekline bal olarak kaynak ileminden nce ya da sonra herhangi bir sl ilem uygulanp uygulanmayaca konularnda gerekli olan almalar mutlaka yaplmaldr. Kitapta bu konulara da ksaca deinilmitir. Bu kitap, kaynak ile ilgilenen ve kaynak konusunda belirli bir bilgi dzeyine sahip teknik elemanlar iin hazrlanm olup, konuya yeni balayanlarn da yararlanabilecei yardmc bir kaynak nitelii tamaktadr. Ancak okuyucularn bu durumda temel malzeme bilgilerine sahip olmalar gerekmektedir. Kitap dokuz blmden olumakta ve son ksmda yeralan ekler blmnde okuyuculara yardmc olacana inandm eitli tablolar ve rnek uygulamalar yeralmaktadr. Kaynak Teknii Sanayi ve Ticaret A.. Genel Mdr Sayn B. lkay Bayram'n isabetli karar ve destei ile hazrlanan bu kitabn, paslanmaz eliklerin kayna konusuna ilgi duyanlara yararl olmasn diler, kendisine teekkr ederim.
Can ODABA
Kozyata, 23 Mart 2002
NDEKLER
BLM 1.0 PASLANMAZ ELK TRLER 1.1. Ferrit Oluturan Elementler 1.2. stenit Oluturan Elementler 1.3. Ntr Elementler BLM 2.0 PASLANMAZ ELKLERN KAYNAK KABLYET 2.1. Ferritik Paslanmaz elikler 2.2. Martenzitik Paslanmaz elikler 2.3. stenitik Paslanmaz elikler 2.3.1. Krom Karbr Oluumu 2.3.2. Scak atlak Oluumu 2.3.3. Sigma Faz Oluumu 2.4. kelme Yoluyla Sertleebilen Paslanmaz elikler 2.5. ift Fazl (Dupleks) Paslanmaz elikler BLM 3.0 BLM 4.0 BLM 5.0 BLM 6.0 FZKSEL ZELLKLER MEKANK ZELLKLER PASLANMAZ ELK TRNN SEM PASLANMAZ ELKLER N KAYNAK AIZI TASARIMLARI DOLGU METALNN SEM KAYNAK YNTEMNN SEM 8.1. rtl Elektrod Ark Kayna 8.2. Gazalt (MIG) Kayna 8.3. zl Tel Ark Kayna 8.4. TIG Kayna 8.5. Tozalt Kayna 1 2 2 2 3
3 3 5 7 8 10 13 14 15 17 21 25
BLM 7.0 BLM 8.0
27 33 33 34 35 35 35
BLM 9.0
PASLANMAZ ELKLER N KAYNAK YNTEMLER
37
9.1. rtl Elektrod ile Ark Kayna Yntemi 9.2. Gazalt (MIG) Kayna Yntemi 9.3. TIG Kayna Yntemi 9.4. Tozalt Kayna Yntemi
37 43 47 50
EKLER EK-1. evrim Tablolar EK-2. Yksek Scakla Dayankl Paslanmaz eliklerin Ark Kaynanda Kullanlan rtl Kaynak Elektrodlarnn EN 1600 Normuna Gre Snflandrlmas EK-3. stenitik Paslanmaz elikler (AISI) EK-4. Ferritik Paslanmaz elikler (AISI) EK-5. Martenzitik Paslanmaz elikler (AISI) EK-6. Schaeffler ve Delong Diyagramlar EK-7. Ferritik Dokunun Hesaplama Yoluyla Belirlenmesi EK-8. Farkl Metallerin Kaynanda Schaeffler Diyagram Kullanm
55 57 58
59 60 61 62-63 64 68
KAYNAKTA SALIK ve GVENLK AYRINTILI BLG ALINABLECEK YARDIMCI KAYNAKLAR YARARLANILAN KAYNAKLAR
74 75
77
Blm 1.0 - Paslanmaz elik Trleri
BLM 1.0
PASLANMAZ ELK TRLER
Paslanmaz elikler; ierisinde en az % 10,5 orannda (arlka) krom (Cr) ieren demir esasl alamlar olarak tanmlanrlar (ekil-1). Paslanmaz eliin yzeyinde oluan ince fakat youn kromoksit tabakas korozyona kar yksek dayanm salar ve oksidasyonun daha derine doru ilerlemesini engeller. erdikleri dier katk elementlerine gre deien ve tamamen stenitik ile tamamen ferritik zellikler aralnda sralanan be farkl eit paslanmaz elik tr vardr.
Bunlar sras ile ; 1 - stenitik Paslanmaz elikler 2 - Ferritik Paslanmaz elikler 3 - Martenzitik Paslanmaz elikler 4 - ift Fazl (Dupleks) Paslanmaz elikler 5 - kelme Yoluyla Sertleebilen Paslanmaz elikler'dir. stenitik paslanmaz elikler 200 ve 300 serilerini ierirler ve 304 bunlarn iinde en youn olarak kullanlandr. Temel alam elementi krom ve nikeldir. Ferritik paslanmaz elikler sertletirilemeyen Fe-Cr alamlardr. 405, 409, 430, 422 ve 446 bu grupta yeralan en tipik rnlerdir. Martenzitik paslanmaz elikler ferritik gruptaki paslanmaz eliklerle benzer kimyasal analize sahiptirler ancak daha yksek oranda karbon ve daha dk oranda krom ierirler. Bu nedenle sl ilemle sertletirilebilirler. 403, 410, 416 ve 420 bu grupta yeralan en tipik rnlerdir. ift fazl paslanmaz elikler hemen hemen eit miktarda stenit ve ferrit ieren bir mikroyapnn oluturulmas ile elde edilirler. Bu elikler tam olarak % 24 krom ve % 5 nikel ierirler. Numaralama sistemi 200, 300 veya 400 ile tanmlanan gruplarn hi birisine girmez. kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz elikler alminyum gibi kat zeltiye girme ve yalandrma (keltme) sl ilemi ile elie sertleebilme olana salayan alam elementleri ierirler. Bu elikler ayrca; martenzitik, yar stenitik ve stenitik tip kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz elikler olmak zere alt gruplara ayrlrlar.
% 10.5 KROM
KOROZYON
DAYANIMI
ekil-1
Blm 1.0 - Paslanmaz elik Trleri
Fosfor, Kkrt, Selenyum - lenebilme kabiliyetini ykseltir. Ancak kaynak srasnda scak atlak olumasna neden olur. Korozyon direncini bir miktar azaltr. TIG kayna ynteminde nfuziyeti arttrr. 1.2 STENT OLUTURAN ELEMENTLER Karbon - stenit oluumuna kuvvetli etkide bulunur. Krom ile birlikte taneleraras korozyonda barol oynayan karbrlerin oluumuna neden olur. Nikel - stenit oluumuna etkide bulunur. Yksek scaklktaki direnci, korozyona kar dayanm ve sneklii arttrr. Azot - stenit oluumuna ok kuvvetli etkide bulunur. Bu konuda ou zaman nikel kadar etkilidir. zellikle krayojenik scaklklardaki mukavemet deerlerini ykseltir. Bakr - Paslanmaz eliklere, baz ortamlardaki korozyon dayanmlarn arttrmak amacyla katlr. Gerilmeli korozyon atlamasna kar hassasiyeti azaltr ve yalanma yoluyla sertlemeyi tevik eder. Paslanmaz eliklerdeki alam elementleri ferrit oluturucu ve stenit oluturucu olmak zere iki gruba ayrlmakta olup aada detayl olarak ele alnmtr. 1.1 FERRT OLUTURAN ELEMENTLER Krom - Ferrit oluumunda etkili olur. Oksidasyon ve korozyon dayanmn ykseltir. Molibden - Ferrit oluumunda etkili olur. Yksek scaklklardaki dayanm arttrr ve redkleyici ortamlarda korozyona kar dayanm salar. Niobyum, Titanyum - Taneleraras korozyon hassasiyetini azaltmak amacyla, karbonla birleerek karbr oluturmas amacyla yapya eklenir. Tane kltc etkisi vardr. Ferrit oluumuna katkda bulunur. Srnme dayanm salar, ancak srnme snekliini azaltr. 1.3 NTR ELEMENTLER Mangan - Oda scaklnda ve oda scaklna yakn scaklklarda stenitin stabil (kararl) olmasn salar. Ancak yksek scaklklarda ferrit oluturur. Manganez slfat oluturur. Silisyum - Tufallenmeye kar dayanm ykseltir. Yapda % 1'den daha fazla olmas durumunda ferrit ve sigma oluumuna etki eder. Her tr paslanmaz elie oksit giderme amacyla dk oranda eklenir. Akkanl arttrr ve kaynak metalinin ana metali daha iyi slatmasn salar.
Blm 2.0 - Paslanmaz eliklerin Kaynak Kabiliyeti
BLM 2.0
PASLANMAZ ELKLERN KAYNAK KABLYET
Paslanmaz eliklerin byk bir blmnn kaynak kabiliyeti yksektir ve ark kayna, diren kayna, elektron ve lazer bombardman kaynaklar, srtnme kayna ve sert lehimleme gibi eitli kaynak yntemleri ile kaynak edilebilirler. Bu yntemlerin hemen hemen hepsinde birletirilecek yzeylerin ve dolgu metalinin temiz olmas gerekmektedir. stenitik tip paslanmaz eliklerin sl genleme katsays karbon eliklerinkinden % 50 daha yksektir ve arplmalar en aza indirmek iin bu zellie dikkat edilmelidir. stenitik paslanmaz eliklerin sahip olduu dk s ve elektrik iletkenlii kaynak asndan genellikle yararldr. Kaynak srasnda dk s girdisi ile allmas nerilir. nk oluan s, balant blgesinden, karbon eliklerinde olduu kadar hzl bir ekilde uzaklaamaz. Malzemenin direnci yksek olduu iin diren kaynanda, dk akm deerleri ile allabilir. zel kaynak yntemleri gerektiren paslanmaz elikler ilerideki blmlerde ele alnacaktr. 2.1 FERRTK PASLANMAZ ELKLER Ferritik paslanmaz elikler % 11.5-30.5 Cr, % 0.20'ye kadar C ve dk miktarda Al, Nb, Ti ve Mo gibi ferrit dengeleyici elementler ierir. Bunlar her scaklkta ferritik yapdadrlar ve bu nedenle stenit oluturmazlar ve sl ilemle sertletirilemezler. Bu grupta
yeralan rnlerin banda 405, 409, 430, 442 ve 446 gelmektedir. Tablo I'de, btn standart ve baz standart d ferritik paslanmaz eliklerin nominal kimyasal analiz deerleri listelenmitir. Bu eliklerin en karakteristik zellii; kaynakta ve s etkisi altndaki blgede oluan ve kaynak dikiinin tokluunda de neden olan tane bymesidir. Ferritik paslanmaz eliklerin kaynanda seilen dolgu metalindeki Cr ieriinin ana metaldeki ile ayn ya da ona yakn olmasnda yarar vardr. 409 tr kaynak malzemeleri dolu tel olarak, 430 tr kaynak malzemeleri ise her formda retilirler. stenitik tip 309 ve 312 tr kaynak malzemeleri zellikle benzemez metallerin kaynakl balantlarnda kullanlr. Tane bymesini en aza indirmek iin kaynak dikiindeki s girdisi dk olmal ve n stma 300-450C arasnda snrl tutulmal, hatta sadece yararl ise uygulanmaldr. Yksek alaml ferritik paslanmaz eliklerin byk ounluu sadece levha ve boru eklinde retilir ve genellikle dolgu metali kullanlmadan TIG (GTA) yntemi ile kaynak edilirler. 2.2 MARTENZTK PASLANMAZ ELKLER Martensitik paslanmaz elikler % 11-18 Cr, % 1.2'ye kadar C ve dk miktarlarda Mn ve Ni ierir. Bu elikler tavlanarak stenit olutururlar ve oluan stenitin soutma srasnda martensite dntrl-
TABLO I - Ferritik Paslanmaz eliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deerleri
Tr 405 409 429 430 430F** 430FSe** 430Ti 434 436
UNS Numaras S40500 S40900 S42900 S43000 S43020 S43023 S43036 S43400 S43600
C 0.08 0.08 0.12 0.12 0.12 0.12 0.10 0.12 0.12
Mn 1.00 1.00 1.00 1.00 1.25 1.25 1.00 1.00 1.00
Kimyasal Analiz Deerleri (%) * Si Cr Ni 1.00 11.5-14.5 1.00 10.5-11.75 14.0-16.0 1.00 16.0-18.0 1.00 16.0-18.0 1.00 16.0-18.0 1.00 16.0-19.5 1.00 0.75 16.0-18.0 1.00 16.0-18.0 1.00
P 0.04 0.045 0.04 0.04 0.06 0.06 0.04 0.04 0.04
S 0.03 0.045 0.03 0.03 0.15 min. 0.06 0.03 0.03 0.03
Dier 0.10-0.30 Al min 6 x % C - Ti
0.06 Mo min 0.15 Se min 5 x % C - Ti 0.75-1.25 Mo 0.75-1.25 Mo min 5 x % C - Nb+Ta
442 444
S44200 S44400
0.20 0.025
1.00 1.00
1.00 1.00
18.0-23.0 17.5-19.5
1.00
0.04 0.04
0.03 0.03
446 18-2FM** 18SR 26-1 (E-Brite) 26-1Ti 29-4 29-4-2 Monit Sea-cure/ Sc-1
S44600 S18200 S44625 S44626 S44700 S44800 S44635 S44660
0.20 0.08 0.04 0.01 0.06 0.01 0.01 0.25 0.025
1.50 2.50 0.30 0.40 0.75 0.30 0.30 1.00 1.00
1.00 1.00 1.00 0.40 0.75 0.20 0.20 0.75 0.75
23.0-27.0 17.5-19.5 18.0 25.0-27.5 25.0-27.0 28.0-30.0 28.0-30.0 24.5-26.0 25.0-27.0
0.04 0.04 0.50 0.50 0.15 2.0-2.5 3.5-4.5 1.5-3.5 0.02 0.04 0.025 0.025 0.04 0.04
0.03 0.15 min. 0.02 0.02 0.02 0.02 0.03 0.03
1.75-2.5 Mo ; 0.035 N 0.2 + 4 (% C+% N) - Ti+Nb 0.25 N 2.0 Al ; 0.4 Ti 0.75-1.5 Mo ; 0.015 N 0.2 Cu ; 0.5 - Ni+Cu 0.75-1.5 Mo ; 0.04 N 0.2 Cu ; 0.2-1.0 Ti 3.5-4.2 Mo 3.5-4.2 Mo 3.5-4.5 Mo 0.3-0.6 Ti+Nb 2.5-3.5 Mo 0.2 + 4 (% C + % N) - Ti+Cb
*) Tek deerler maksimum deerlerdir
* *) Genel olarak kaynak edilemeyen rnler olarak kabul edilirler
(ASM Metals Handbook, 9. Bask, Cilt 3)
mesiyle sertletirilebilirler. Bu grupta 403, 410, 414, 416, 420, 422, 431 ve 440 tr malzemeler vardr. Standart ve baz standart d martenzitik paslanmaz elikler Tablo II'de yeralmaktadr. Souma srasnda sert ve krlgan martenzitik yap olutuunda kaynak dikiinde atlama eilimi grlr. Seilen dolgu metalinin krom ve karbon ieriinin ana malzemeninkine yakn olmasnda yarar vardr. 410 tr dolgu malzemeleri rtl elektrod, dolu tel ve zl tel olarak retilirler ve 402, 410, 414 ve 420 tr eliklerin kaynanda kullanlabilirler. 420 tr eliklerin ierdii karbon orann yakalamak eer teknik adan
yararl grlyorsa, dolu tel veya zl tel olarak 420 kalite dolgu malzemelerinin kullanlmasnda yarar vardr. 308, 309 ve 310 tr stenitik dolgu malzemeleri martenzitik paslanmaz eliklerin birbirleriyle veya dier eliklerle olan kaynakl birletirmelerinde, dikiin kaynak edildikten sonraki artlarda yksek toklua sahip olmas gereken durumlarda kullanlr. Martenzitik paslanmaz eliklerin ounda n tav scaklnn ve pasolararas scakln 205-315C arasnda tutulmas nerilir. % 0.2'nin zerinde karbon ieren martenzitik tip paslanmaz eliklere, kaynak
TABLO II - Martenzitik Paslanmaz eliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deerleri
Tr 403 410 410Nb 410S 414 414L 416 416Se** 416 Plus X** 420 420F** 422
UNS Numaras S40300 S41000 S41040 S41008 S41400 S41600 S41623 S41610 S42000 S42020 S42200
C 0.15 0.15 0.18 0.08 0.15 0.06 0.15 0.15 0.15 min. 0.15 min. 0.15 0.20-0.25
Mn 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.50 1.25 1.25 1.5-2.5 1.00 1.25 1.00
Kimyasal Analiz Deerleri (%) * Si Cr Ni 0.50 11.5-13.0 1.00 11.5-13.0 1.00 11.5-13.5 1.00 11.5-13.5 0.6 1.00 11.5-13.5 1.25-2.50 0.15 12.5-13.0 2.5-3.0 1.00 12.0-14.0 1.00 12.0-14.0 1.00 12.0-14.0 1.00 12.0-14.0 1.00 12.0-14.0 0.75 0.5-1.0 11.0-13.0
P 0.04 0.04 0.04 0.04 0.04 0.04 0.04 0.06 0.06 0.04 0.06 0.025
S 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.06 min 0.15 0.03 min 0.15 0.025
Dier
0.05-0.30 Nb
0.5 Mo ; 0.03 Al 0.6 Mo min 0.15 Se 0.6 Mo 0.6 Mo 0.75-1.25 Mo 0.75-1.25 W 0.15-0.30 V 0.75 Mo 0.75 Mo 0.75 Mo
431 440A 440B 440C
S43100 S44002 S44003 S44004
0.20 0.60-0.75 0.75-0.95 0.95-1.20
1.00 1.00 1.00 1.00
1.00 1.00 1.00 1.00
15.0-17.0 16.0-18.0 16.0-18.0 16.0-18.0
1.25-2.50
0.04 0.04 0.04 0.04
0.03 0.03 0.03 0.03
dikiinin snekliini ve tokluunu arttrmak amacyla kaynak sonrasnda genellikle sl ilem uygulanmaldr. 2.3 STENTK PASLANMAZ ELKLER stenitik paslanmaz elikler % 16-26 Cr, % 10-24 Ni+Mn, % 0.40'a kadar C ve dk miktarda Mo, Ti, Nb ve Ta gibi dier alam elementlerini ierir. Cr ve Ni+Mn oranlar arasndaki denge, % 90-100 stenitten oluan bir mikro yapnn elde edilebilecei ekilde oluturulmutur. Bu alamlar, geni bir scaklk aralnda sahip olduklar yksek tokluk ve yksek dayanm deerleri ile n plana karlar ve 540C'a kadarki scaklklarda oksidasyona kar dayanm gsterirler. Bu grupta yeralan malzemelerin banda 302, 304, 310, 316, 321 ve 347 gelmektedir. Tablo III'de, yukarda belirtilen ve bunlarn dnda kalan dier stenitik paslanmaz eliklerin nominal kimyasal analiz deerleri yeralmaktadr. Bu elikler iin gelitirilen dolgu malzemeleri genellikle ana metal ile benzer yapdadr. Ancak birok alam iin, scak
atlak oluumunu engellemek amacyla, dk miktarda ferrit ieren bir mikro yapnn olumasna olanak salayan dolgu malzemeleri kullanlr (Bu konu daha detayl olarak ilerideki blmlerde ele alnacaktr). Bu art gerekletirebilmek iin 308 tr dolgu malzemeleri 302 tr eliklerin, 304 ve 347 tr dolgu malzemeleri ise 321 tr eliklerin kaynanda kullanlr. Dier elik trleri ise kendilerine benzer yapdaki dolgu malzemeleri ile kaynak edilebilirler. 347 tr elikler 308H tr dolgu malzemeleri ile de kaynak edilebilir. Bu trdeki dolgu malzemeleri rtl elektrod, dolu tel ve zl tel olarak retilir. 321 tr dolgu malzemeleri ise snrl olarak, sadece dolu tel ve zl tel olarak retilmektedir. stenitik paslanmaz eliklerin kaynanda balca kaynak problemi ile karlalr. Bunlar sras ile; (1) snn etkisi altnda kalan blgede "Krom Karbr" olumas sonucu meydana gelen hassas yap, (2) kaynak dikiinde grlen "Scak atlak" oluumu ve (3) yksek alma scaklklarnda karlalan "Sigma Faz" oluumu riskleridir.
TABLO III - stenitik Paslanmaz eliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deerleri
Tr 201 202 205 216 301 302 302B 303** 303Se** 304 304H 304L 304LN 304N 304HN 305 308 308L 309 309S 309S Nb 309 Nb+Ta 310 310S 312 314 316 316F** 316H 316L 316LN 316N 317 317L 317M 321 321H 329 330 330HC 332 347 347H 348 348H
UNS Numaras S20100 S20200 S20500 S21600 S30100 S30200 S30215 S30300 S30323 S30400 S30409 S30403 S30430 S30451 S30452 S30500 S30800 S30900 S30908 S30940 S31000 S31008 S31400 S31600 S31620 S31609 S31603 S31651 S31700 S31703 S32100 S32109 S32900 N08330
S34700 S34709 S34800 S34809
C 0.15 0.15 0.12-0.25 0.08 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 0.08 0.04-0.10 0.03 0.03 0.08 0.08 0.04-0.10 0.12 0.08 0.03 0.20 0.08 0.08 0.08 0.25 0.08 0.15 0.25 0.08 0.08 0.04-0.10 0.03 0.03 0.08 0.08 0.03 0.03 0.08 0.04-0.10 0.10 0.08 0.40 0.04 0.08 0.04-0.10 0.08 0.04-0.10
Mn 5.5-7.5 7.5-10.0 14.0-15.5 7.5-9.0 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 2.00 1.50 1.00 2.00 2.00 2.00 2.00
Kimyasal Analiz Deerleri (%) * Si Cr Ni 1.00 16.0-18.0 3.5-5.5 1.00 17.0-19.0 4.0-6.0 1.00 16.5-18.0 1.0-1.75 1.00 17.5-22.0 5.0-7.0 1.00 16.0-18.0 6.0-8.0 1.00 17.0-19.0 8.0-10.0 2.0-3.0 17.0-19.0 8.0-10.0 17.0-19.0 1.00 8.0-10.0 17.0-19.0 1.00 8.0-10.0 18.0-20.0 1.00 8.0-10.5 18.0-20.0 1.00 8.0-10.5 18.0-20.0 1.00 8.0-12.0 18.0-20.0 1.00 8.0-10.5 17.0-19.0 1.00 8.0-10.0 18.0-20.0 1.00 8.0-10.5 18.0-20.0 1.00 8.0-10.5 17.0-19.0 1.00 10.5-13.0 19.0-21.0 1.00 10.0-12.0 19.0-21.0 1.00 10.0-12.0 22.0-24.0 1.00 12.0-15.0 22.0-24.0 1.00 12.0-15.0 22.0-24.0 1.00 12.0-15.0 22.0-24.0 1.00 12.0-15.0 24.0-26.0 1.50 19.0-22.0 24.0-26.0 1.50 19.0-22.0 30.0 nom. 1.00 9.0 nom. 23.0-18.0 1.5-3.0 19.0-22.0 16.0-18.0 1.00 10.0-14.0 16.0-18.0 1.00 10.0-14.0 16.0-18.0 1.00 10.0-14.0 16.0-18.0 1.00 10.0-14.0 16.0-18.0 1.00 10.0-14.0 16.0-18.0 10.0-14.0 1.00 18.0-20.0 11.0-15.0 1.00 18.0-20.0 11.0-15.0 1.00 18.0-20.0 12.0-16.0 1.00 17.0-19.0 9.0-12.0 1.00 17.0-19.0 9.0-12.0 1.00 25.0-30.0 3.0-6.0 1.00 17.0-20.0 34.0-37.0 0.75-1.50 19.0 nom. 35.0 nom. 1.25 21.5 nom. 32.0 nom. 0.50 17.0-19.0 9.0-13.0 1.00 17.0-19.0 9.0-13.0 1.00 17.0-19.0 9.0-13.0 1.00 17.0-19.0 9.0-13.0 1.00
P 0.06 0.06 0.06 0.045 0.045 0.045 0.045 0.20 0.20 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.20 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045 0.040 0.045 0.045 0.045 0.045 0.045
S 0.03 0.25 N 0.03 0.25 N 0.03 0.32-0.40 N 0.03 2.0-3.0 Mo ; 0.25-0.5 N 0.03 0.03 0.03 min. 0.15 0.06 Mo 0.06 min 0.15 Se 0.03 0.03 0.03 0.03 0.10-0.15 N 0.03 3.0-4.0 Cu 0.03 0.10-0.16 N 0.03 0.10-0.16 N 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 8 x % C - Nb 0.03 8 x % C - Nb+Ta 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 2.0-3.0 Mo min. 0.10 1.75-2.5 Mo 0.03 2.0-3.0 Mo 0.03 2.0-3.0 Mo 0.03 2.0-3.0 Mo ; 0.10-0.30 N 0.03 2.0-3.0 Mo ; 0.10-0.16 N 0.03 3.0-4.0 Mo 0.03 3.0-4.0 Mo 0.03 4.0-5.0 Mo 0.03 min 5 x % C - Ti 0.03 min 5 x % C - Ti 0.03 1.0-2.0 Mo 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03
Dier
min 10 x % C - Nb+Ta min 10 x % C - Nb+Ta

0.2 Cu ; min 10 % C - Nb+Ta 0.2 Cu ; min 10 % C - Nb+Ta
TABLO III - stenitik Paslanmaz eliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deerleri - devam
Tr 384 Nitronic 32 Nitronic 33 Nitronic 40 Nitronic 50 Nitronic 60
UNS Numaras S38400 S24100 S24000 S21900 S20910 S21800
C 0.08 0.10 0.06 0.08 0.06 0.10
Mn 2.00 12.0 13.0 8.0-10.0 4.0-6.0 7.0-9.0
Kimyasal Analiz Deerleri (%) * Si Cr Ni 1.00 15.0-17.0 17.0-19.0 0.50 18.0 1.6 0.50 18.0 3.0 1.00 18.0-20.0 5.0-7.0 1.00 20.5-23.5 11.5-13.5 3.50-4.50 16.0-18.0 8.0-9.0
P 0.045
S 0.03
Dier
0.06 0.04 0.04
0.03 0.03 0.03
0.35 N 0.30 N 0.15-0.40 N 1.5-3.0 Mo ; 0.2-0.4 N 0.1-0.3 Nb ; 0.1-0.3 V
2.3.1 KROM KARBR OLUUMU Isnn etkisi altnda kalan blgenin 427-871C scakla kadar snan blmnde yeralan tane snrlarnda kelen ve taneler aras korozyonu hzlandran krom karbrler burada "Hassas Yap" olumasna neden olurlar (ekil-2 ve 3). Bu oluum srasnda bir miktar krom zeltiden tane snrlarna doru yer deitirir ve bunun sonucunda bu blgesel alanlarda krom miktarnda azalma olaca iin korozyon dayanm der (ekil-4).
ekil-2 Kromun Yer Deitirerek Krom Karbr Oluturmas
ekil-3 18 Cr / 8 Ni (0.10 C)'lu Paslanmaz eliin Tane Snrlarnda Oluan Karbr kelmesi (x 1200)
427C'n Altndaki Blge
427-871C Arasndaki Hassas Blge
871C'n stndeki Blge
Kaynak Dikii Korozyona Urayan Blge
ekil-4 Krom Karbr kelmesi Sonucu Hassas Blgede Oluan Korozyon
Bu sorun, kromla birleerek krom karbr olumasna neden olan karbonun yapda dk seviyelerde tutulduu dk karbonlu (L tipi) ana metallerin ve dolgu metallerinin kullanlmasyla nlenebilir. Bunun yannda kaynak ileminin ntav uygulanmadan yaplmas, s girdisinin dk seviyede tutulmasna zen gsterilmesi ve bakr altlk kullanlarak hzl souma salanmas hassas scaklk aralnda kalma sresinin ksa tutulmas asndan olduka yararldr. Dier bir yntem, stabilize edilmi olan paslanmaz elik ana malzemelerin ve dolgu metallerinin kullanlmasdr. Bu sayede stabilizatr grevi gren alam elementleri karbon ile reaksiyona girecek ve krom miktarnn azalmadan yapda kalmas salanacandan korozyon dayanmnda herhangi bir d ile karlalmayacaktr (ekil-5). 321 kalite paslanmaz elikler stabilizatr olarak titanyum (Ti) ierirken 347 tr paslanmaz elikler niobyum (Nb+Ta) ile stabilize edilmilerdir. Her iki element de kromdan daha gl karbr oluturma zelliine sahiptir. Bunlarn dnda kalan baz sl ilem yntemleri pahal olmalar, pratik olmamalar ve paralarda arplmalara yol amalar nedeniyle pek tercih edilmezler.
ekil-5 Niobyum Stabilizasyonu
2.3.2 SICAK ATLAK OLUUMU Scak atlamann temel nedeni; kkrt (S) ve fosfor (P) gibi elementlerin oluturduu ve tane snrlarnda toplanma eilimi yksek olan dk erime scaklna sahip metalik bileimlerdir. Bu bileimler, eer kaynak dikiinde veya snn etkisi altnda kalan blgede bulunuyorsa, tane snrlarna doru yaylrlar ve kaynak dikii sourken ve ekme gerilmeleri olutuunda atlamaya neden olurlar.
Scak atlak oluumu, dolgu metalinin ve ana metalin kimyasal analizinin stenitik matriksde dk miktarda ferrit ieren bir mikro yap elde edilecek ekilde ayarlanmasyla nlenebilir. Ferrit, kkrt ve fosfor bileimlerini kontrol altnda tutabilen ve ferritikstenitik yapya sahip olan tane snrlar oluturarak scak atlak oluumunu engeller. Bu sorun "S" ve "P" miktarlarnn ok dk seviyelerde tutulmas ile de giderilebilir, ancak bu durumda, eliklerin retim maliyetleri belirgin bir ekilde artacaktr. Scak atlama riskine kar dayanm elde edebilmek iin yapdaki ferrit miktarnn en az % 4 olmas nerilmektedir. Ferritin varl AWS A4.2'ye gre kalibre edilen manyetik lm aletleriyle salkl bir ekilde belirlenebilir. Bunun dnda; dolgu malzemesinin ve ana metalin kimyasal analizi biliniyorsa, eitli diyagramlar kullanlarak da bir tahminde bulunmak mmkndr. Bu diyagramlardan en bilineni ve en eski olan 1948 ylnda SCHAEFFLER tarafndan geli-
tirilen "Schaeffler Diyagram"dr. Bu diyagramda Cr edeeri yatay eksende, Ni edeeri ise dikey eksende yeralmaktadr. (Cr) e = % Cr + % Mo + 1.5 % Si + 0.5 % Nb (Ni) e = % Ni + 30 % C + 0.5 % Mn Schaeffler Diyagram ok uzun yllar kullanlmasna karn, azotun (N) etkisini hesaba katmamas ve diyagramdan elde edilen verilerin, konusunda bilgili birka lm uzman tarafndan belirlenen ferrit yzdeleri ile farkllklar gstermesi nedeniyle gnmzde etkinliini kaybetmitir. 1973 WCR-DeLong Diyagram'n Schaeffler Diyagram'ndan ayran en nemli zellik nikel edeeri hesaplanrken yapdaki azot (N) miktarnn da gznne alnmas ve sonucun ferrit yzdesine ek olarak "FN - Ferrit Numaras" ile belirtilmesidir.
(Ni)e = % Ni + 35 % C + 20 % N + 0.25 % Cu
18
18
20
22
24
26
28
30
18
16
16
8 12 16
6 10 14 18
14
20 24 28 22 26 35 45 30 40 50 60 70 55 65 75 85 80 90 0 10 95
14
12
F F
12
10
10
18
20
22
24
26
28
30
(Cr)e = % Cr + % Mo + 0.7 % Nb
ekil-6 Katlama Faz Snrlarn da eren WRC-1992 Diyagram
(Ni) e = % Ni + 30 % C + 30 % N + 0.5 % Mn Ferrit numaralar, zellikle dk seviyelerde, ferrit yzdeleri ile yakn deerlere sahiptir. Gnmzde en sk kullanlan ve en salkl sonucu veren diyagram ekil-6'da belirtilen WCR-1992 Diyagram'dr. ASME artnamelerinin 1994-1995 k dneminde yaynlanan eklerinde WCR-1992 Diyagram WCR-DeLong Diyagram'nn yerini almtr. Kabul edilen bu en son diyagramda krom ve nikel edeerleri aadaki formllerle hesaplanmaktadr. (Cr) e = % Cr + % Mo + 0.7 % Nb (Ni) e = % Ni + 35 % C + 20 % N + 0.25 % Cu Grld gibi nikel ve krom edeerleri Schaeffler ve WCR-DeLong Diyagram'larndakinden daha farkl olarak hesaplanmaktadr. Ferrit numaras diyagramn nikel edeerini gsteren ekseninden saa doru yatay, krom edegerini gsteren ekseninden yukarya doru dikey izgiler izerek bulunur. Yatay ve dikey dorularn kesitii noktadan geen apraz izgiler ferrit numarasn vermektedir. WCR-1992 ve WCR-DeLong Diyagramlar 308 gibi sk kullanlan paslanmaz elikler iin benzer deerler verir. Ancak WCR-1992 Diyagram, zellikle yksek alaml malzemelerde, yksek manganl stenitik tipteki ya da stenitik-ferritik yapdaki ift fazl paslanmaz elikler gibi daha seyrek kullanlan alamlarda daha kesin ve doru sonular vermektedir.
Ferrit miktarnn scak atlak oluumundan korunmak iin gereken orandan daha yksek olmamasnda ve belirli gvenlik snrlar ierisinde tutulmasnda yarar vardr. nk ferrit, baz korozif ortamlarda, malzemelerin korozyon dayanmn drr ve yapdaki ar ferrit miktar sneklik ve tokluu azaltr. 2.3.3 SGMA FAZI OLUUMU ( s ) "Sigma Faz", ok sert (700-800 Vickers), manyetik olmayan ve gevrek yapya sahip metalleraras bir bileiktir. Rntgen n ile yaplan analizde bileiminin yaklak olarak % 52 krom ve % 48 demirden olutuu ancak bunun yannda molibden gibi dier alam elementlerini de ierebildii grlmtr. Sigma faz, kromlu veya krom-nikel esasl paslanmaz ve sya dayankl eliklerin kaynak blgesinde oluur. Saf stenitik bir yapdaki sigma faz oluum hz, stenitik ktle ierisinde ferrit ieren yapdakine oranla daha dktr. Sigma faz ile krom karbr kelmesi birbirinden tamamen farkl iki oluumdur. Sigma faz krlganl 650-850C scaklklar arasnda grlr ve bu scaklk aralnda kalma sresi ile oluan yapnn younluu arasnda yakn bir iliki vardr. Faz dnm hznn en youn olduu scaklk 720C civarndadr. Yapda bulunan ferrit miktarnn % 3-4 ile snrl tutulmas durumunda, stenit tanelerinin etraf ferrit ile evrilemeyecek ve krlganlk riski nlenecektir . Buna karn ferrit miktarnn % 12'yi gemesi ile birlikte esneklik kabiliyeti hzla azalacaktr (ekil-7). Ferritin sigma fazna dnmesi sonucu kaynak dikiinde oluan atlama eilimini lmeye ynelik olarak gerekletirilen deneye ait veriler ekil-8'deki grafikte belirtilmitir. Ferrit ierikleri % 3 ile % 12 arasnda deien ve 20 Cr / 10 Ni / 1 Nb'lu bir elektrodun kullanld be farkl deney paras hazrlanmtr.
Ferrit numaras, ferritin manyetik olma zelliinden yararlanlarak kaynak metali zerinden llebilir. Bunun iin ticari olarak sata sunulan ve AWS A4.2'ye gre kalibre edilmi olan ve ferrit numarasnn direkt olarak okunabildii manyetik lm cihazlarndan, ferritscoplardan ve benzeri cihazlardan yararlanlabilir.
10
Esneklik (Darbe Dayanm)
2 3 4
1100C
1070C
1040C
5
1010C
ekil-7 20 Cr / 10 Ni'li ve % 3 Ferrit eren Paslanmaz elik (x 1700)
980C
Daha sonra bu deney paralar 980-1100C arasndaki farkl scaklklarda stenitletirilmi, 730C'da 300 saat boyunca tutulmu ve sigma faz oluturularak krlgan hale getirilmitir.
0 2 4 6
Buradan da grlmektedir ki; ferrit miktarndaki arta bal olarak esneklik (darbe dayanm) azalmakta ve ferrit yzdesi ne olursa olsun stenitletirme scaklndaki art diki zerinde olumlu bir etki yaratmaktadr. ekil-9 ve ekil-10'da; 25 Cr / 20 Ni'li, sya dayankl bir elektrodla gerekletirilen ve farkl zaman dilimleri sresince dnm scaklnda tutulan balantlara ait iyap fotograflar yeralmaktadr. Grld gibi, parann 780C'da 100 saat sre ile tulmas durumunda sigma faz izgileri olumaya balamtr (ekil-9) ve yine ayn scaklkta gerekletirilen 500 saatlk bir tutma ilemi sonucunda ise kelen sigma faz izlerinin ok daha youn olduu grlmektedir (ekil-10). Buradan da anlald gibi, kaynak ilemi srasnda banyonun ok hzl soumas ve katlamas nedeni ile sigma faz kolay oluamaz. Bu sorun esas olarak ferrit ierii ok yksek olan bir kaynakl balantnn kaynak ileminden sonra uzun sre yksek scaklk deerlerinde kalacak bir alma ortamlarda kullanlmas durumunda karmza kar.
8 10 12 Ferrit Yzdesi (%)
ekil-8 Farkl Scaklklarda Isl lem Uygulanan ve 780C'da 300 Saat Sresince Tutulan, 20 Cr/10 Ni ve 1 Nb'lu Ostenitik Bir Yapda Bulunan Ferrit Miktarnn Gsterdii Etki
ekil-9 25 Cr / 20 Ni (0.10 C)'lu Elektrod Kullanlmtr. 780C'da 100 Saat Isl lem Uygulanm ve Sigma Faz izgileri Olumaya Balamtr (x 1600).
11
f- Sigma faznn giderilmesi iin uygulanan sl ilemden sonra oluan yapdaki ferrit miktar, sl ilem uygulanmam yapdakine oranla daha azdr. g- Ferrit miktar, paraya 1150C'da homojenletirme tavlamas uygulanarak daha da drlebilir. Bu durumda ferrit mikro toplanmalar eklinde oluur. h- Isl ilem uygulanmam 19 Cr / 9 Ni /1.5 Mo tipi elie ait kaynak blgesinin yapsnda bulunan % 15 ferrit sigma fazna dnnce, kaynak dikiinin mukavemet zelliklerinde aada belirtilen deimeler meydana gelir : - ekme dayanm ykselir, akma snr der. - Uzama, bzlme ve entik dayanmlar nemli derecede azalr. - 24 saat 750C'da tavlanm olan kaynak blgesinin 0C'daki entik dayanm, 650C'da bir hafta tavlanan kaynak yerinin entik dayanm ile hemen hemen ayndr. Buna karn, yapsnda % 12 ferrit bulunan kaynak blgesinin entik dayanmnn 1/10'u kadardr. Aradaki bu fark, yksek scaklklarda daha da azalmaktadr. i- 300-400C'n zerinde olduka iyi entik deerleri elde edildii iin, yksek iletme scaklnda alan konstrksiyonlarda, sigma faznn neden olduu gevreklemeden korkulmamaldr. k- Sigma faznn neden olduu krlganlk, kaynak blgesinin tavlama yaplmadan nceki durumunda ierdii ferrit miktarna baldr. Eer kaynak blgesi balangta % 6.5 ferrit ierirse, sigma dnmesi entik darbe dayanmnn azalmasna neden olmaz. Burada ferrit miktar az olduu iin, ferrit stenitik yap ierisinde a eklinde deil, izole edilmi odacklar halinde meydana gelir. Bu yolla elde edilen sigma, yapya bir sneklik kazandrmaktadr.
ekil-10 25 Cr / 20 Ni (0.10 C)'lu Elektrod Kullanlmtr. 780C'da 500 Saat Isl lem Uygulanm ve Sigma Faz izgileri Artarak yice Belirgin Hale Gelmitir (x 1600).
Sigma faz konusunda yaplan aratrmalardan elde edilen sonular aada belirtilmitir. a- Sigma faznn oluumu 750C'da, 650C'dakinden daha abuk meydana gelir. 750C'da 30 saat gibi bir zamana gereksinim varken bu sre 650C'da 1 haftaya kar. b- Sigma faz oluumu souk ekil deitirme ile hzlanr. c- Sigma faz oluumuna kuvvetli olarak etki eden elementler ; molibden (Mo), krom (Cr), niobyum (Nb) ve silisyum (Si)'dur. d- Sigma oluumunu kuvvetlendiren elementlerin miktar yksek ise, belirli artlar altnda, kaynaa bal olmadan ve sl ilem uygulamadan da sigma faz meydana gelebilir. e- Sigma faz, 950-1100C scaklklar arasnda belirli bir sre tavlandktan sonra, suda hzl olarak soutularak giderilebilir.
12
2.4 KELME YOLUYLA SERTLEEBLEN PASLANMAZ ELKLER kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz elikler, martenzitik, yar-stenitik ve stenitik olmak zere gruba ayrlr. Martenzitik paslanmaz elikler, yaklak 1038C olan stenitletirme scaklndan itibaren hzla soutularak ve daha sonra 482-621C scaklklar arasnda bir yalandrma sl ilemi uygulanarak sertletirilebilir. Bu tr elikler % 0,07'nin altnda karbon ierdii iin, oluan martenzit ok sert deildir ve asl sertlik yalandrma (kelme) reaksiyonu ile elde edilir. Bu gruba rnek olarak 17-4PH, 15-5PH ve PH13-8Mo tipi elikler gsterilebilir. kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz eliklere ait nominal kimyasal analiz deerleri Tablo-IV'de verilmitir. Yar-stenitik paslanmaz elikler stenitletirme scaklndan oda scaklna soutulduklarnda martenzit oluturmazlar. Bunun temel nedeni martenzit dnm scaklnn oda scaklnn altnda olmasdr. Karbonun ve/veya dier alam elementlerinin karbrler ya da metalleraras bileikler eklinde kelebilmesini salayabilmek iin bu tr eliklere 732-954C scaklklar arasnda kondisyonlama sl ilemi uygulanmaldr. Bu sayede alam elementleri zeltiden ayrlarak steniti destabilize edecek ve martenzit dnm scaklnnn ykselmesine neden olacaktr. Bylece eliin oda scaklna doru soutulmas ilemi srasnda martenzitik bir yapnn olumas mmkn olur. 454-593C arasnda gerekletirilen bir yalandrma sl ilemi sonucunda gerilmeler ortadan kalkacak ve martenzit temperlenerek tokluk, sneklik, sertlik ve korozyon dayanm artacaktr. 17-7 PH, PH 15-7 Mo ve AM350 bu grupta yeralan paslanmaz eliklerin en tipik rnekleridir. kelme yoluyla sertleebilen stenitik tip paslanmaz elikler zeltiye alma scaklndan itibaren hzla
soutulduktan ve hatta yksek oranda souk deformasyona uradktan sonra bile stenitik yaplarn korurlar. Bu elikler sadece yalandrma sl ileminden sonra sertletirilebilirler. Bu ilem, 982-1121C scaklklar arasndaki zeltiye alma sl ileminden sonra 704-732C'a doru yada veya suda hzl soutmay ve daha sonra yine bu scaklk aralnda 24 saat sren bir yalandrma ilemini ierir. Bu tr eliklere rnek olarak A286 ve 17-10 P gsterilebilir. kelme yoluyla sertleebilen martenzitik ve yarstenitik trdeki paslanmaz eliklerin kaynanda yksek dayanm art aranyorsa, kaynak ileminde ana malzemeninkine benzer yapda dolgu metalleri kullanlmal ve paralara kaynaktan nce sl ilem ya da zeltiye alma sl ilemi uygulanm olmaldr. Martenzitik ve yar-stenitik paslanmaz eliklerin kaynanda 17-4 PH tr ana metallere benzer yapdaki 630 tr dolgu malzemeleri sk kullanlmaktadr. Kaynaktan sonra zme ve yalandrma sl ilemi uygulanmaldr. Eer kaynaktan sonra zme sl ileminin uygulanmas pratikte baz zorluklar beraberinde getiriyorsa, paralara kaynaktan nce zme tav uygulanmal, kaynaktan sonra ise bir yalandrma sl ilemi yaplmaldr. Yksek zorlamalarn etkisi altnda bulunan kaln paralar, baz durumlarda ar yalandrma scaklklarnda kaynak edilirler. Bu durum, yksek dayanm elde etmek iin kaynak ileminden sonra eksiksiz bir sl ilem uygulanmasn gerektirir. kelme yoluyla sertleebilen stenitik tipteki paslanmaz elikler, scak atlak oluumu nedeniyle zor kaynak edilen paslanmaz elikler grubuna girerler. Kaynak ilemi tercihen zme tav uygulanm olan paralar zerinde yaplmal ve uygulama dk gerilmeler altnda ve mmkn olan en dk s girdisi salanacak ekilde gerekletirilmelidir. Nikel esasl NiCrFe tipindeki ya da konvansiyonel tipteki stenitik paslanmaz elik dolgu malzemeleri bu eliklerin kaynanda sk olarak kullanlmaktadr.
13
TABLO IV - kelme Yoluyla Sertleebilen ve ift Fazl Paslanmaz eliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deerleri
Tr
UNS Numaras
C 0.05 0.07 0.07 0.09 0.09 0.07 0.08 0.07-0.11 0.10-0.15 0.04 0.05 0.05 0.08 0.03 0.03 0.04 0.067 0.03
Mn 0.10 1.00 1.00 1.00 1.00 0.75 2.00 0.5-1.25 0.5-1.25 0.15 1.00 0.50 1.00 2.0 2.5 1.5 1.7 1.2
Kimyasal Analiz Deerleri (%) * Si Cr Ni 0.10 1.00 1.00 1.00 1.00 0.50 1.00 0.50 0.50 0.05 1.00 0.50 1.00 1.0 1.0 1.0 0.44 0.8 12.25-13.25 14.0-15.5 15.5-17.5 16.0-18.0 14.0-16.0 17.0 13.5-16.0 16.0-17.0 15.0-16.0 11.0 14.0-16.0 11.0-12.5 16.0-17.5 22.0 23.0 25.5 21.6 25.0 7.5-8.5 3.5-5.5 3.0-5.0 6.5-7.75 6.5-7.75 10.5 24.0-27.0 4.0-5.0 4.0-5.0 4.0 5.0-7.0 7.5-9.5 6.0-7.5 5.5 4.0 5.5 4.9 5.5
P 0.01 0.04 0.04 0.04 0.04 0.28 0.04 0.04 0.04 0.03 0.04 0.04 0.03
S 0.008 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.02
Dier
kelme Yoluyla Sertleebilen Paslanmaz elikler PH 13-8 Mo 15-5 PH 17-4 PH 17-7 PH PH 15-7 Mo 17-10 P A286 AM350 AM355 AM363 Custom 450 Custom 455 Stainless W 2205 2304 255 NU744LN 2507 S13800 S15500 S17400 S17700 S15700 S66286 S35000 S35500 S45000 S45500 S17600 S31803 S32304 2.0-2.5 Mo ; 0.90-1.35 Al ; 0.01 N 2.5-4.5 Cu ; 0.15-0.45 Nb + Ta 3.0-5.0 Cu ; 0.15-0.45 Nb + Ta 0.75-1.15 Al 2.0-3.0 Mo ; 0.75-1.5 Al 1.0-1.5 Mo ; 2.0 Ti ; 0.3 V 2.5-3.25 Mo ; 0.07-0.13 N 2.5-3.25 Mo 0.25 Ti 1.25-1.75 Cu ; 0.5-1.0 Mo 8 x % C - Nb 0.5 Mo ; 1.5-2.5 Cu ; 0.8-1.4 Ti ; 0.1-0.5 Nb 0.4 Al ; 0.4-1.2 Ti 3.0 Mo ; 0.14 N 0.1 N 3.0 Mo ; 0.17 N ; 2.0 Cu 2.4 Mo ; 0.10 N ; 0.2 Cu 4 Mo ; 0.28 N
ift Fazl Paslanmaz elikler
S32750
0.035
0.02
(ASM Metals Handbook, 9. Bask, Cilt 3) ve ASTM A638
2.5 FT FAZLI PASLANMAZ ELKLER ift fazl paslanmaz elikler son gnlerdeki en hzl gelien paslanmaz elik grubudur ve yaklak olarak eit oranda ferrit ve stenit ieren bir mikro yapya sahiptir. Bu eliklere ait nominal analiz deerleri Tablo-IV'in alt blmnde listelenmitir. ift fazl paslanmaz elikler, daha yksek akma dayanmna sahip olmalar ve gerilmeli korozyon atlamasna kar daha fazla diren salamalar nedeniyle, konvansiyonel tipteki stenitik ve ferritik paslanmaz eliklerinkine gre daha stn avantajlar sunarlar.
ift fazl mikro yap, % 21-25 Cr ve % 5-7 Ni ieren eliin 1000-1050C scaklkta tavlanmas ve ardndan hzl bir ekilde soutulmas ile elde edilir. Bu bileimlere ait kaynak metalinin genellikle ferritik yapda olma eilimi vardr. nk dolgu metali ferrit olarak katlaacak ve sadece belirli bir miktarda stenit dnm oluacaktr. Birok kaynak dolgusuna tavlama ilemi uygulanmas mmkn olmadndan, dolgu metalinin Ni oran % 8-10'a ykseltilerek kimyasal analiz modifiye edilir ve bu sayede kaynak metalinin kaynak edildii haldeki mikro yapsnda daha fazla stenit bulundurmas salanr.
14
Blm 3.0 - Fiziksel zellikler
BLM 3.0
FZKSEL ZELLKLER
Her bir paslanmaz elik grubuna ait ortalama fiziksel zellikler Tablo-V'de verilmitir. Bu tabloda elastisite modl, younluk, sl genleme katsays, sl iletkenlik, zgl scaklk, elektriksel diren, manyetik geirgenlik ve ergime aral gibi veriler yeralmaktadr. Bu deerler birok mhendislik gereksinimi iin snrl olabilir. Bu nedenle, eer belirli bir paslanmaz elie ait daha detayl ve hassas veriye ihtiya duyuluyorsa ASM Handbook, 9. Bask, Cilt 3'den yararlanlabilinir. Paslanmaz eliklerin s iletimi zellii karbon eliklerinkinden farkldr. rnein yksek kromlu eliklerin sy iletme kabiliyetleri karbon eliklerinkinin yaklak yars kadardr. stenitik tip paslanmaz eliklerde bu durum daha da belirgin olup, s iletim kabiliyeti karbon eliklerinkinin te birine kadar dmektedir (ekil-11). Bu durum kaynak srasnda oluan scakln kaynak blgesinde daha uzun sre kalaca ve dolays ile baz zorluklarla karlalabilecei anlamna gelmektedir.
kcal/mh C
40
Karbon elii
30
13Cr
20
17Cr 26Cr/5Ni 18Cr/9Ni 25Cr/20Ni
10
0
ekil-11 20-100C'da eitli Paslanmaz eliklerle Karbonlu Yap eliinin Is letim Kabiliyetleri
TABLO V - Paslanmaz elik Gruplarna Ait Fiziksel zellikler
Fiziksel zellikler Elastisite Modl (GPa) Younluk (g/cm) Isl Genleme Katsays (mm/mC) Isl letkenlik (W/mk) zgl Is (J/k K) Elektriksel Diren (mWcm) Manyetik Geirgenlik Ergime Aral (C)
stenitik Paslanmaz elikler 195 8.0 16.6 15.7 500 74 1.02 1375 - 1450
Ferritik Paslanmaz elikler 200 7.8 10.4 25.1 460 61 600 - 1100 1425 - 1530
Martenzitik Paslanmaz elikler 200 7.8 10.3 24.2 460 61 700 - 1000 1425 - 1530
kelme le Sertleebilen Paslanmaz elikler 200 7.8 10.8 22.3 460 80 95 1400 - 1440
15
Blm 3.0 - Fiziksel zellikler
Yksek kromlu paslanmaz elikler genellikle karbon elikleri ile ayn genleme katsaysna sayiptir. stenitik tip paslanmaz eliklerde ise bu deer karbon eliklerinkinden % 50 daha fazladr (ekil-12). Bu konu sadece kaynaky deil ayn zamanda konstrksiyonu yapan mhendisi de yakndan ilgilendirmektedir.
E =10
-6
18Cr/9Ni
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
Karbon elii 13Cr 26Cr/5Ni 17Cr
25Cr/20Ni
ekil-12 20-800C'da eitli Paslanmaz eliklerle Karbonlu Yap eliinin Uzama Kabiliyeti
Alamsz karbon eliklerinin elektrik iletme direnci dktr. Paslanmaz eliklerde ise bu deer karbon eliklerinkinden 4-7 kat daha yksektir (ekil-13). Bu nedenle paslanmaz elik rtl elektrodlar konvansiyonel elektrodlardan daha abuk kzarrlar. Paslanmaz elik elektrodlarn alamsz ve dk alaml demir elektrodlardan boy olarak daha ksa imal edilmelerinin ve % 25 kadar daha dk akm iddeti ile yklenmelerinin temel nedeni de budur.
Ohm.mm/m
1.0 0.9 0.8 0.7

13Cr 17Cr 26Cr/5Ni
25Cr/20Ni
18Cr/9Ni
0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0

ekil-13 20C'da eitli Paslanmaz eliklerle Karbonlu Yap eliinin zgl Elektrik letme Direnci
Karbon elii
16
Blm 4.0 - Mekanik zellikler
BLM 4.0
MEKANK ZELLKLER
Ferritik ve stenitik tip paslanmaz eliklerin tavlanm durumdaki nominal mekanik zellikleri Tablo-VI ve Tablo-VII'de her rn iin detayl olarak verilmitir. stenitik tip paslanmaz elikler, ferritik tip paslanmaz eliklere oranla genellikle daha yksek ekme dayanmna ve uzamaya, ancak buna karn daha dk akma dayanmna sahiptirler. Kesit daralmas deeri her iki tip paslanmaz elik tr iin de hemen hemen ayndr. Martenzitik tip paslanmaz eliklerin hem tavlanm hem de temperlenmi durumdaki nominal
mekanik zellikleri Tablo-VIII'de verilmitir. Temperleme ilemi; stenit oluum scaklna kadar stmay takiben martenzit oluum scaklna doru soutmay ve tokluu ykseltmek amacyla uygun bir scakla kadar tekrar stmay ierir. Tablo-IX, belirli bir scaklkta yalandrma sl ilemi uygulandktan sonra tavlanan, kelme yoluyla sertleebilen trdeki paslanmaz eliklere ait mekanik zellikleri ierir. Bu tabloda ayrca, drt adet ift fazl paslanmaz elie ait mekanik zellikler de yeralmaktadr.
TABLO VI - Ferritik Paslanmaz eliklerin Nominal Mekanik zellikleri
elik Tr 405 409 429 430 430F 430Ti 434 436 442 444 446 26-1 (E-Brite) 26-1Ti 29-4 29-4-2 18SR Monit Sea-cure/SC-1
Isl lem Durumu Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl
ekme Dayanm (N/mm) 480 450 490 515 550 515 530 530 550 415 550 450 470 550 550 620 650 550
Akma Dayanm % 0.2 (N/mm) 275 240 310 310 380 310 365 365 310 275 345 275 310 415 415 450 550 380
Uzama (%) 30 25 30 30 25 30 23 23 25 20 23 22 20 20 20 25 20 20
Kesit Daralmas (%) 60 65 60 60 65
Sertlik (Rockwell) B 80 B 75 M B 88 M B 82 B 86 B 83 M B 83 M B 85 B 95 M B 86 B 90 M B 95 M B 98 M B 98 M B 90 B 100 M B 100 M
50 50
(M = Maksimum) (ASM Metals Handbook, 8. Bask, Cilt 1 ; ve 9. Bask, Cilt 3)
17
TABLO VII - stenitik Paslanmaz eliklerin Nominal Mekanik zellikleri
elik Tr 201 201 202 301 301 302 302B 303 304 304L 304N 304LN 305 308 308L 309 310 312 314 316 316L 316F 317 317L 321 347 / 348 329 330 330HC 332 384
Isl lem art Tavl Tam Sertletirilmi Tavl Tavl Tam Sertletirilmi Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl Tavl
ekme Dayanm (N/mm) 793 1275 724 758 1275 620 655 620 586 552 586 552 586 586 551 620 655 655 689 586 538 586 620 586 599 634 724 550 586 552 550
Akma Dayanm % 0.2 (N/mm) 379 965 379 276 965 255 276 241 241 207 241 207 255 241 207 276 276 345 241 207 241 276 241 241 241 552 241 290 241
Uzama (%) 55 4 55 60 8 55 50 50 55 55 30 55 55 55 45 45 20 45 55 55 55 50 50 55 50 25 30 45 45
Kesit Daralmas (%)
Sertlik (Rockwell) B 90 C 41 B 90 B 85 C 41 B 82 B 85 B 84 B 80 B 76
65 65 55 65 65
70 65 65 65 65 60 70 65 70 55 55 65 65 50 65 70
B 82 B 80 B 76 B 85 B 87 B 87 B 80 B 76 B 80 B 85 B 80 B 80 B 84 B 98 B 80
(ASM Metals Handbook, 8. Bask, Cilt 1 ; ve 9. Bask, Cilt 3 ve ASTM Standartlar)
18
TABLO VIII - Martenzitik Paslanmaz eliklerin Nominal Mekanik zellikleri
elik Tr 403 403 410 410 410S 410Nb 410Nb 414 414 414L 416 Plus X 420 420 422 431 431 440A 440A 440B 440B 440C 440C
Isl lem art Tavl Temperlenmi (427C) * Tavl Temperlenmi (427C) * Tavl Tavl Temperlenmi (Ara Tav) ** Tavl Temperlenmi (427C) * Tavl Tavl Tavl Temperlenmi (315C) * Temperlenmi (Ara Tav) ** Tavl Temperlenmi (427C) * Tavl Temperlenmi (315C) * Tavl Temperlenmi (315C) * Tavl Temperlenmi (315C) *
ekme Dayanm (N/mm) 517 1344 517 1344 414 483 862 827 1379 793 517 655 1586 965 862 1413 724 1793 738 1931 758 1965
Akma Dayanm % 0.2 (N/mm) 276 1034 276 1034 207 276 689 655 1034 552 276 345 1344 758 655 1069 414 1655 427 1862 448 1896
Uzama (%) 30 17 30 17 22 13 13 17 16 20 30 25 8 13 20 15 20 5 18 3 13 2
Kesit Daralmas (%) 65 55 65 55 45 45 55 58 60 60 55 25 30 60 60 45 20 35 15 25 10
Sertlik (Rockwell) B 82 C 41 B 82 C 41 B 95 M
C 22 C 43
B 92 C 50 C 24 C 43 B 95 C 51 B 96 C 55 B 97 C 57
*) Ostenitletirme sl ileminden sonra temperlenmi (slah edilmi) ve oda scaklna soutulmutur. **) Ara tavl scak bitirilmitir. M = Maksimum
19
TABLO IX - kelme Yoluyla Sertleebilen ve ift Fazl Paslanmaz eliklerin Nominal Mekanik zellikleri
elik Tr
Isl lem art
ekme Dayanm (N/mm)
Akma Dayanm % 0.2 (N/mm)
Uzama (%)
Kesit Daralmas (%)
Sertlik (Rockwell)
kelme Yoluyla Sertleebilen Paslanmaz elikler PH13-8 Mo 15-5 PH 15-5 PH 17-4 PH 17-4 PH 17-7 PH 17-7 PH PH 15-7 Mo PH 15-7 Mo 17-10 P 17-10 P A286 AM350 AM350 AM355 AM355 Custom 450 Custom 450 Custom 455 Stainless W Stainless W 2205 2304 255 2507 H950 H900 H1150 zelti Tavlamas H900 zelti Tavlamas RH950 zelti Tavlamas RH950 zelti Tavlamas H1300 H1350 zelti Tavlamas DA zelti Tavlamas DA Tavl H900 H900 zelti Tavlamas H950 1517 1310 931 1034 1379 896 1620 896 1655 613 986 896 1103 1344 1207 1344 862 1241 1620 827 1344 827 758 758 800 1413 1172 724 758 1227 276 1517 379 1551 255 676 586 379 1069 448 1069 655 1172 1517 517 1241 448 414 552 550 8 10 16 10 12 35 6 35 6 70 20 15 40 11 30 10 10 10 8 7 7 25 25 15 15 45 35 50 45 48 C 45 C 44 C 32 C 33 C 44 B 85 C 48 B 88 C 48 B 82 C 32 B 95 C 41 B 95 C 41 C 30 C 40 C 47 C 30 C 46
25 76 32
40 40 30 25
ift Fazl Paslanmaz elikler
20
Blm 5.0 - Paslanmaz elik Trnn Seimi
BLM 5.0
PASLANMAZ ELK TRNN SEM
Belirli bir paslanmaz elik tipinin seimi, szkonusu uygulamann gerektirdii artlara baldr. Birok durumda en nemli belirleyici etkenler korozyon dayanm, kararma (matlama) direnci ve yksek scaklklardaki oksidasyon dayanmdr. Bunlara ek olarak, seilen paslanmaz elik tr mukavemet, tokluk, sneklik ve yorulma dayanm gibi kanularda minimum mekanik zelliklere de sahip olmaldr. Farkl tip ve cinsteki eitli paslanmaz elikler uygulama iin gereken korozyon dayanmn ve mekanik zellikleri salayabilir. Bu durumda son seim, servis artlarnn gereklerini en iyi ekilde yerine getiren seenekler ierisinden en dk maliyete sahip olan rne gre yaplmaldr. Paslanmaz elik tipinin seimi genellikle sistemi planlayan tasarmc tarafndan yaplr. Bu durumda tasarmc, konu hakkndaki bilgisine, deneyimlerine ve eitli malzemelerin szkonusu ortamdaki korozyon dayanmlar ile ilgili verileri ieren teknik dokmanlara bavurur. Kaynak mhendisi, genellikle ana metal seimi konusunda karar vermekten sorumlu deildir, sadece kaynak srasnda kullanlacak dolgu metalinin, kaynak ynteminin ve kaynak prosedrnn seiminden sorumludur. Eer kaynak mhendisinin ana malzeme konusunda da bir seim yapmas gerekiyorsa; alma ortam, paradan beklenen servis mr ve kabul edilebilir korozyon derecesi ile ilgili konularda detayl bilgi toplamaldr. Bu seime yardmc olmas amacyla, Tablo-X(a) ve Tablo-X(b)'de eitli trdeki paslanmaz eliklerin baz korozif ortamlardaki korozyon dayanmlar listelenmitir. Bu tablolarda da grlmek-
tedir ki, stenitik ve daha yksek kromlu paslanmaz elikler genellikle martenzitik ve daha dk kromlu ferritik paslanmaz eliklere oranla daha yksek korozyon dayanmna sahiptirler. Test verilerinin byk bir ounluu eitli metal ve metal alamlarnn farkl korozif ortamlarda gsterdii korozyon davranlarna gre hazrlanmtr. Paslanmaz eliklerle ilgili bu bilgiler referans olarak gsterilen eitli kaynaklardan kolaylkla elde edilebilir. Paslanmaz elik seiminde dikkat edilmesi geren dier nemli etkenler; karncalanma (pitting), atlak korozyonu ve taneleraras korozyondur. Taneleraras korozyonun balca nedeni s etkisi altndaki blgede oluan karbr kelmesidir ve bu sorunun giderilmesi iin uygulanan yntemler nceki blmlerde ayrntl olarak ele alnmtr. Eer uygulama yksek scaklklarda almay gerektiriyorsa, srnme dayanm, kopma dayanm ve oksidasyon dayanm da gznnde tutulmaldr. eitli kitaplardan ve birok referans yayndan elde edilen korozyon ve oksidasyon testi sonularna bakarak belirli bir uygulama iin gereken uygun paslanmaz elikler veya dier alamlar seilebilir. Paslanmaz elik seildikten sonra, kaynak aznn tasarmndan, kaynak srasnda kullanlacak olan dolgu metalinin, kaynak ynteminin ve kaynak prosedrnn seiminden kaynak mhendisi sorumludur.
21
TABLO X (a) - Paslanmaz eliklerin eitli Ortamlardaki Korozyon Dayanmlar
Paslanmaz elik Trleri
Atmosferik Ortamlar Endstriyel Alanlar Denizcilikle lgili Alanlar ehir Ortam Krsal Alanlar
Tatl Su
Tuzlu Su
Toprak
Kimyasal zeltiler
stenitik Paslanmaz elikler 201 202 205 301 302 302B 303 303Se 304 304H 304L 304N 305 308 309 309S 310 310S 314 316 316F 316H 316L 316N 317 317L 321 321H 329 330 347 347H 348 348H 384 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 3 3 3 3 3 3 3 5 5 3 3 5 5 5 5 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 1 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 1 1 1 1 3 3 3 3 3 3 3 3 3 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7
3 3 3 3
3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 3 3 3 3
Kod : 1 - Paslanma, lekelenme veya karncalanma yok, 2 - Hafif paslanma veya lekelenme var, karncalanma yok, 3 - Hafif paslanma veya lekelenme var, hafif karncalanma var, 4 - Yzey pasla rtl veya lekeli, 5 - Yzey pasla rtl ve karncalanma var,
6 - Paslanma ve youn karncalanma var, 7 - Kimyasal ortamlardaki korozyon ve karncalanma davranlar andrc svnn cinsine, younluuna, ortam scaklna ve svnn hareketine gre byk farkllklar gsterir. Bu gibi durumlarda; uygulama baznda zel olarak hazrlanan yaynlara bavurulmaldr.
22
TABLO X (a) - Paslanmaz eliklerin eitli Ortamlardaki Korozyon Dayanmlar (devam)
Paslanmaz elik Trleri
Atmosferik Ortamlar Endstriyel Denizcilikle Alanlar lgili Alanlar ehir Ortam Krsal Alanlar
Tatl Su
Tuzlu Su
Toprak
Kimyasal zeltiler
Ferritik Paslanmaz elikler 405 409 429 430 430F 430FSe 434 436 442 446 6 6 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 3 1 1 1 1 1 1 1 1 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7
Martenzitik Paslanmaz elikler 403 410 414 416 416Se 420 6 6 6 6 6 6 4 4 4 4 4 4 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 3 3 3 3 3 3 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 7 7 7 7 7 7
Kod : 1 - Paslanma, lekelenme veya karncalanma yok, 2 - Hafif paslanma veya lekelenme var, karncalanma yok, 3 - Hafif paslanma veya lekelenme var, hafif karncalanma var, 4 - Yzey pasla rtl veya lekeli, 5 - Yzey pasla rtl ve karncalanma var,
6 - Paslanma ve youn karncalanma var, 7 - Kimyasal ortamlardaki korozyon ve karncalanma davranlar andrc svnn cinsine, younluuna, ortam scaklna ve svnn hareketine gre byk farkllklar gsterir. Bu gibi durumlarda; uygulama baznda zel olarak hazrlanan yaynlara bavurulmaldr.
TABLO X (b) - Paslanmaz eliklerin eitli Kimyasallar Karsndaki Korozyon Dayanmlar
Kimyasal zeltinin Tr Hidroklorik Asit Nitrik Asit
Ortam artlar Konsantrasyon (%) < 0.2 > 0.2 1 ~ 20 (d=1.12) 40 ~ 60 (d=1.40) < 0.5 30 ~ 60 95 ~ 100 Scaklk (C) Oda Scakl Oda Scakl Oda Scakl Kaynama Noktas Oda Scakl Kaynama Noktas Oda Scakl Kaynama Noktas Oda Scakl Kaynama Noktas Oda Scakl 100 AISI 410
Paslanmaz elik Tr AISI 430 AISI 304

AISI 316

Slfrik Asit
23
TABLO X (b) - Paslanmaz eliklerin eitli Kimyasallar Karsndaki Korozyon Dayanmlar (devam)
Kimyasal zeltinin Tr Fosforik Asit
Ortam artlar Konsantrasyon (%) 10 80 Scaklk (C) Oda Scakl Kaynama Noktas Oda Scakl Kaynama Noktas Oda Scakl Kaynama Noktas Oda Scakl Kaynama Noktas Oda Scakl Oda Scakl Oda Scakl Oda Scakl Kaynama Noktas Oda Scakl Oda Scakl Scak Scak 60 Kaynama Noktas Oda Scakl Kaynama Noktas Kaynama Noktas Kaynama Noktas Oda Scakl Oda Scakl Oda Scakl Oda Scakl Oda Scakl Oda Scakl Oda Scakl Oda Scakl Oda Scakl Oda Scakl Oda Scakl 100 Oda Scakl AISI 410
Paslanmaz elik Tr AISI 430 AISI 304 AISI 316
Florik Asit Borik Asit Kromik Asit Karbonik Asit Gaz Slfr Asidi Gaz Asetik Asit Oksalik Asit Sitrik Asit Tantarik Asit Laktik Asit Meyva ve Sebze Suyu Ya ve St St Sodyum Karbonat Hidrojen Peroksit Potasyum Bikromat Potasyum Permanganat Sodyum Klorit Amonyum Slfat Sodyum Slfat Bakr Nitrat Metil Alkol Etil Alkol Aseton Eter Benzol Benzin Bitkisel Ya Mineral Ya eker urubu Karbon Tetraklorit
Doymu zelti 10
0 ~ 100 10 15 50 5
50 30 25 10 10 5 5 5
Konsantre zelti Saf
: 0.1 mm/yl anma - yksek dayanm : 0.1 - 1.0 mm/yl anma - orta dayanm : 1.0 mm/yl stnde anmann - dk dayanm
:P
1 : Yksek basn altnda 2 : Ortamda H2SO4 ile birlikte bulunuyorsa nlem alnmaldr. 3 : H2SO4 ile kartrlmsa 4 : Yksek scaklklarda
: Karncalanma (Pitting) korozyonu grlebilir
24
B l m 6 . 0 - P a s l a n m a z e l i k l e r i n K a y n a k A z Ta s a r m l a r
BLM 6.0
PASLANMAZ ELKLER N KAYNAK AIZI TASARIMLARI
stenitik paslanmaz eliklerin sl genleme katsays yksek olduu iin arplma olaslnn kontrol altnda tutulmasnn gerektii kaynak az eklinin tasarm aamasnda mutlaka gznne alnmaldr. Balanty oluturacak kaynak metalinin hacmi gerekli mekanik zellikleri salayan en dk boyutta olmaldr. Kaln kesitli paralarn kaynanda "V" kaynak azna oranla daha dk hacime sahip olan "U" kaynak aznn kullanlmasnda yarar vardr (ekil-14c). Eer balant blgesinin her iki tarafndan da kaynak yapma olana varsa "ift Tarafl U" veya "ift Tarafl V" eklinde hazrlanan kaynak azlar kullanlabilir. Bu durum sadece kaynak hacmini azaltmaz, ayn zamanda kaynaktan sonra oluan ekme gerilmelerinin de dengelenmesine yardmc olur. Dzgn bir ekilde aln alna getirilen ve zenli bir ekilde hazrlanan kaynak azlar yksek kaliteye sahip kaynak dikilerinin elde edilebilmesi ve ayn zamanda arplmalarn da en aza indirilmesi asndan ok nemlidir. Balantnn yeri ve kaynak sras, arplma en az olacak ekilde tasarlanmaldr. Birletirilecek olan paralarn uygun konumda sabit durmasn salamak ve kaynak srasnda, paralarn oynama eilimini nlemek amacyla kuvvetli tutturma aparatlar kullanlabilir. Eer dardan gaz korumal kaynak yntemlerinden herhangi biri kullanlyorsa, bu aparatlar sayesinde koruyucu soy gazn kaynan dibinde oluturduu etki artar ve kk paso atlrken karlalan oksitlenme riski nlenir.
Bu durum zellikle, kaynak metalinin sulandktan sonra koruyucu gazla birlikte balantnn kk blgesinde kolaylkla akmasna olanak salayan halka ekline getirilmi ilave ara dolgu malzemelerin kullanld ve TIG kayna yntemiyle gerekletirilen kaynakl boru balantlarnda ok nemlidir. Boru kaynaklarnn zellikle kk paso uygulamalarnda TIG kaynak yntemi ile birlikte kullanlan ve bilinen dolgu metalleri ile ayn kimyasal analize sahip olan halka eklindeki ilave ara dolgu malzemeleri ekil-15'de belirtilmitir. Kaynak blgesinin yaknnda bakr soutucular kullanlacak ise yzeylerinin nikel kapl olmasna zen gsterilmelidir. Bakr eer snn etkisi altnda kalan blgenin yksek scakla sahip blm ile temas ederse eriyebilir ve stenitik paslanmaz eliin tane snrlarna doru nfuz ederek burada gevrek bir yapnn olumasna neden olabilir.
25
B l m 6 . 0 - P a s l a n m a z e l i k l e r i n K a y n a k A z Ta s a r m l a r
ekil-14 stenitik Paslanmaz elik Borulardaki Tipik Kaynak Az Tasarmlar
B A A
R C (a) C (b) A A C (c)
(d)
A = 37.5 2.5 B = 10 1 C = 1.6 mm 0.8 mm D = 2C E = maks. 30 R = 6.4 mm
D (e)
AWS D10.4
ekil-15 Para Aralarna Konulan Standart rnler (nsrtler)
"K" Formu "A" Formu (EB) "J" Formu
(c)
(a)
(b)
"G" Formu
(d)
izimler leksizdir
"Y" Formu
(e)
AWS D10.4
26
Blm 7.0 - Dolgu Metalinin Seimi
BLM 7.0
DOLGU METALNN SEM
Paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlan dolgu malzemeleri; rtl elektrodlar (AWS A5.4), dolu teller ve metal zl teller (AWS A5.9) ve flaks zl teller (AWS A5.22) eklinde retilirler. AWS'nin "Dolgu Metalleri Karlatrma Tablolar" konulu yaynndan eitli elektrodlar, dolu teller ve zl tellerle (metal/flaks) ilgili detayl bilgiler elde edilebilir. Bu tablolar incelendiinde, hemen hemen her bir stenitik paslanmaz elik tipi iin uygun bir dolgu malzemesinin kolaylkla elde edilebilecei grlmektedir. Ancak buna karn birok dolgu alam, sadece belirli reticiler tarafndan dk miktarlarda retilmekte ve bu nedenle kolayca temin edilememektedir. rnein, E219-16 ve E240-16 elektrodlar sadece iki Amerikan firmas tarafndan retilmektedir. Buna karn daha sk kullanlan, E308-16, E308L-16, E309-16, E310-16, E316-16, E316L-16 ve E347-16 elektrodlar Amerika'da yaklak olarak 40 firma, dier lkelerde ise 25-30 firma tarafndan retilmektedir. Elektrodlarn byk bir blm; bazik karakterli (sadece DC ile kullanlan, -15 grubu, kalsiyum karbonat esasl rt), rutil karakterli (AC ve DC ile kullanlan, -16 grubu, titanyum dioksit esasl rt) ya da asit karakterli (zellikle oluk ve yatay pozisyonda AC ve DC ile kullanlan, -17 grubu) bir rtye sahiptir ve standart ya da dk karbonlu olarak retilmektedir.
rtl elektrod olarak retilen birok alam; dolu tel, metal zl tel ya da flaks zl tel olarak da retilebilmekte, birka tanesinin ise sadece rtl elektrodlar bulunmaktadr. Bunlar E310H, E310Nb, E310Mo ve E330H'dr. Daha nce de belirtildii gibi, stenitik paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlan dolgu metallerinin zellikleri ana metalinki ile ayn ya da ondan daha stn olmaldr. Eer ana metal ile bire bir ayn zellie sahip dolgu metali bulunamyorsa, daha yksek alaml bir dolgu metali kullanlabilir. Ana metal ile tamamen ayn zellie sahip olmayan kaynakl balantlarda kullanlan farkl tipte stenitik paslanmaz elik elektrodlar vardr. 201, 202, 205, 216, 301, 302, 304 ve 305 bu ana malzemelerin en tipik rnekleridir. Bu malzemelerin kayna iin nerilen dolgu malzemelerinin ierdikleri Cr ve Ni miktarlar ana metalin Cr ve Ni ieriinden daha yksek seviyede olmaldr. rnein, 308 tr dolgu malzemeleri 301, 302, 304 ve 305 tr metallerin kaynanda kullanlabilir. Bunun yannda; eer 209, 219 ve 240 tr dolgu malzemelerinin temin edilmesinde sorun yaanyorsa, 201, 202, 205 ve 216 tr metallerin kaynanda da yine 308 tr dolgu malzemeleri kullanlabilir. stenitik, ferritik ve martenzitik tipteki paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlan rtl elektrodlar, dolu teller, metal zl teller ve flaks zl teller Tablo-XI, XII ve XIII'de srayla listelenmitir. 316L gibi modifiye edilmi ana metaller, E316L, ER316L veya E316LT-X gibi ayn modifikasyona sahip dolgu malzemeleri ile kaynak edilmelidir.
27
kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlan ve 17-4PH yapsnda olan E630 tr rtl elektrodlar ve ER630 tr plak teller dnda kalan dier dolgu malzemeleri, AWS tarafndan hazrlanan dolgu metalleri ile ilgili karlatrma tablolarnda ya da herhangi bir artnamede yeralmamaktadr. kelme yoluyla sertleebilen baz paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlan rtl elektrodlar ve dolu teller Tablo-XIV'de listelenmitir. Bu tabloda ayrca, ana metal ile birebir ayn zellikte olmayan standart yapdaki ve nikel esasl dolgu malzemeleri de bulunmaktadr. Eer uygulamada yksek dayanm ve korozyon direnci isteniyorsa, ana metal ile ayn ya da ok benzer kimyasal analize sahip bir dolgu metallerinin kullanlmas gerekmektedir. Mmknse, martenzitik ve yar stenitik esasl alamlarda, kaynak dikiine zeltiye alma ve yalandrma sl ilemi uygulanmaldr. Eer bu mmkn olmuyorsa, kaynaktan nce paralara zeltiye alma tav uygulanmal, kaynaktan sonra ise yalandrma sl ilemi yaplmaldr. kelme yoluyla sertleebilen stenitik tipteki paslanmaz eliklere, atlama problemine neden olaca iin kaynak ileminden sonra sl ilem uygulanmamaldr. Dolaysyla, bu alamlar zor kaynak edilebilir, hatta bazlar kaynak edilemeyen alamlar olarak da kabul edilir. Bu alamlarn kaynanda, zellikle yksek dayanma sahip kaynak metali gerektirmeyen durumlarda, nikel esasl ve konvansiyonel tipteki stenitik dolgu metalleri kullanlabilir. nk, dk dayanma sahip dolgular souma srasnda kolay genleir ve ana metalin sdan etkilenen ve atlamaya kar hassasiyeti yksek olan blgesinde oluan gerilmelerin olumsuz etkisini en aza indirir. Nikel esasl ve konvansiyonel tipteki stenitik dolgu malzemeleri, kelme yoluyla sertleebilen dier paslanmaz elikler zerinde gerekletirilen ve yksek dayanm art aranmayan kaynakl balantlarda da kullanlabilir.
17-4PH, AM350 ve AM355 gibi martenzitik ve yarstenitik paslanmaz eliklerin kaynanda rtl elektrodlar kullanlabilir. nk bu tr dolgu metalleri, koruma altndaki metal arknda yanarak yok olabilen titanyum ve alminyum gibi alam elementleri iermez. Bu yntemle her trl pozisyonda kaynak yaplabilir. Elektrodlar kuru olmal ve daha nce de belirtildii gibi, dier paslanmaz elik ve dk hidrojenli elektrodlarnkine benzer artlarda depolanmal ve tanmaldr. Konvansiyonel paslanmaz eliklerin kayna iin salanan kaynak artlar, kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz eliklerin birletirilmesi uygulamalar iin de genellikle uygundur. Oksidasyonu, krom kaybn ve azot giriini en aza indirmek iin ark mesafesinin ksa tutulmasnda yarar vardr. AMS 5827B (17-4PH) tr kaynak elektrodlar 17-7PH tr paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlabilir ve eer ylan kaynak metali ana metal ile yksek oranda karabilirlik zellii gsterebiliyorsa, uygulanacak olan sl ilemden iyi bir sonu elde edilebilir.
28
TABLO XI - stenitik Paslanmaz elik Dolgu Metalleri
Paslanmaz elik Ana Metal Hadde 201 202 205 216 301 302 304 304H 304L 304LN 304N 304HN 305 308 308L 309 309S 309SNb 309NbTa 310 310S 312 314 316 316H 316L 316LN 316N 317 317L 321 321H 329 330 330HC 332 347 347H 348 348H Nitronic 33 Nitronic 40 Nitronic 50 Nitronic 60 Dkm rtl Elektrodlar E209, E219, E308 E209, E219, E308 E240 E209 E308 E308 E308, E309 E308H E308L, E347 E308L, E347 E308, E309 E308H E308, E309 E308, E309 E308L, E347 E309, E310 E309L, E309Nb E309Nb E309Nb E310 E310Nb, E310 E312 E310 E316, E308Mo E316H, E16-8-2 E316L, E308MoL E316L E316 E317, E317L E317L, E316L E308L, E347 E347 E312 E330 E330H E330 E347, E308L E347 E347 E347 E240 E219 E209
nerilen Dolgu Metali Dolu Teller Metal zl Teller ER209, ER219, ER308 ER209, ER219, ER308 ER240 ER209 ER308 ER308 ER308, ER309 ER308H ER308L, ER347 ER308L, ER347 ER308, ER309 ER308H ER308, ER309 ER308, ER309 ER308L, ER347 ER309, ER310 ER309L Flaks zl Teller E308T-X E308T-X E316T-X E308T-X E308T-X E308T-X, E309T-X E308LT-X, E347T-X E308LT-X, E347T-X E308T-X, E309T-X E308T-X, E309T-X E308T-X, E309T-X E308LT-X, E347T-X E309T-X, ER310T-X E309LT-X, E309NbLT-X E309NbLT-X E309NbLT-X E310T-X E310T-X E312T-3 E310T-X E316T-X, E308MoT-X E316T-X, E308MoT-X E316LT-X, E308MoLT-X E316LT-X E316T-X E317LT-X E317LT-X E308LT-X, E347T-X E347T-X E312T-3
CF-20 CF-8 CF-3
CH-20 CH-10
CK-20 CE-30 CF-8M CF-12M CF-3M
CG-8M
HT
CF-8C
ER310 ER310 ER312 ER310 ER316, ER308Mo ER316H, ER16-8-2 ER316L, ER308MoL ER316L ER316 ER317 ER317L ER321 ER321 ER312 ER330 ER330 ER330 ER347 ER347 ER347 ER347 ER240 ER219 ER209 ER218
E347T-X, E308LT-X E347T-X E347T-X E347T-X
(AWS - Dolgu Metallerine Ait Karakteristikler : A5.4, A5.9, A5.22)
29
TABLO XII - Ferritik Paslanmaz elik Dolgu Metalleri
Paslanmaz elik Ana Metal Hadde 405 409 429 430 430F 430FSe 434 442 444 446 26-1 Dkm rtl Elektrodlar E410NiMo, E430
nerilen Dolgu Metali Dolu Teller Metal zl Teller ER410NiMo, ER430 ER409, AM363, EC409 ER409Nb ER430 ER430 ER430 ER434 ER442 ER316L ER446 ER26-1 Flaks zl Teller E410NiMoTX-X E409TX-X E430TX-X E430TX-X E430TX-X
CB-30
E430 E430 E430 E442, E446 E316L E446
CC-50
(AWS - Dolgu Metallerine Ait Karakteristikler : A5.4, A5.9, A5.22)
TABLO XIII - Martenzitik ve ift Fazl Paslanmaz elik Dolgu Metalleri
Paslanmaz elik Ana Metal Hadde 403 410 410S 414 416 416Se 416PlusX 420 420F 431 440A 440B 440C Dkm CA-15 rtl Elektrodlar E410 E410, E410NiMo E410NiMo E410 E410
nerilen Dolgu Metali Dolu Teller Metal zl Teller ER410 ER410, ER410NiMo ER410NiMo ER410 ER312, ER410 ER312 ER312 ER420, ER410 ER312 ER410 Flaks zl Teller E410TX-X E410TX-X, E410NiMoTX-X E410NiMoTX-X E410TX-X
CA-90 CB-30
E410, E430 E410, E430 * * * E410NiMo E430 E2209 E2209 E2553
E410TX-X E410TX-X
CA-6NM CA-15 2205 2304 255

*) Kaynak Edilmesi nerilmez (AWS - Dolgu Metallerine Ait Karakteristikler : A5.4, A5.9, A5.22)
ER410NiMo ER430 ER2209 ER2209 ER2553
E410NiMoTX-X E430TX-X
30
TABLO XIV - kelme Yoluyla Sertleebilen Paslanmaz elik Dolgu Metalleri
Paslanmaz elik Ana Metal Gsterimi UNS Numaras rtl Elektrodlar
nerilen Dolgu Metali ubuk Kaynak Telleri Farkl Yapdaki kelme Yoluyla Sertleebilen Paslanmaz elikler
Martenzitik Paslanmaz elikler 17-4PH ve 15-5PH Stainless W S17400 S15500 S17600 AMS 5827B, E630 (17-4PH) veya E308 E308 veya ENiMo-3 a AMS 5826 (17-4PH) veya ER308 AMS 5805C (A-286) veya ERNiMo-3b AMS 5824A (17-7 PH) AMS 5812C (PH 15-7Mo) AMS 5774B (AM350) AMS 5780A (AM355) ERNiCrFe-6 veya ERNiMo-3 E veya ER309 E veya ER309Nb E veya ERNiMo-3, E veya ER309
Yar-stenitik Paslanmaz elikler 17-7PH S17700 AMS 5827B (17-4 PH), E308 veya E309 E308 veya E309 AMS 5774A (AM350) AMS 5781A (AM355) E309 veya E310 E veya ER310 ENiCrFe-2 veya ERNiCr-3 E veya ER309, E veya ER310 E veya ER308, E veya ER309 E veya ER308, E veya ER309 E veya ER309 E veya ER310
PH 15-7Mo AM350 AM355 A-286
S15700 S35000 S35500 K66286
stenitik Paslanmaz elikler
(a = AWS A5.11-90, Nikel ve Nikel Alaml rtl Elektrodlara Ait Karakteristikler) (b = AWS A5.14-89, Nikel ve Nikel Alaml Kaynak Tellerine Ait Karakteristikler)
Lincoln Electric Tarafndan retilen ve Paslanmaz eliklerin Tozalt Kaynanda Kullanlan Tozlar (Flakslar)
Lincoln Electric'in rettii LincolnWeld ST-100 tozalt tozu, paslanmaz elik kaynak telleri ile kullanlan alaml bir tozdur. Bu toz ierdii krom sayesinde, ark ierisinde oksidasyona urayarak kaynak metaline geemeyen teldeki krom miktarn dengelemeye yardmc olur. LincolnWeld 801, 802, 880, 880M, 882 ve BlueMax 2000 tozlar ise paslanmaz elik dolu tellerle kullanlabilen ntr tozlardr. ER347 gibi Nb ieren paslanmaz elik dolgu malzemelerinin oluturduu cruf tabakas BlueMax 2000 ya da 802 tozlarnn kullanlmas durumunda daha kolay temizlenir. Lincolnweld 860 tozu da ntr bir toz olup zellikle ferrit numarasnn dk olmas istenilen ve ER308L tr tellerle gerekletirilen kaynak ilemlerinde kullanlr. Ancak bu iki rnn birlikte kullanlmas durumunda youn ve yzeye yaparak tutunan bir cruf tabakasnn oluabilece gzard edilmemelidir. Lincoln Electric'in rettii tozalt kayna tozlar aglomere edilmi tozlardan oluur.
31
Kobatek Markal MIG/TIG Kaynak Telleri ve Askaynak Markal rtl Kaynak Elektrodlar
MIG ve TIG Kaynak Telleri

Kaynak Telleri MIG Telleri MIG 307Si MIG 308LSi * MIG 309LSi MIG 310 MIG 316LSi * MIG 347Si MIG 410NiMo MIG 430LNb TIG Telleri TIG 308L * TIG 309L TIG 310 TIG 316L * TIG 347 C
0.080 0.025 0.025 0.120 0.025 0.050 0.060 0.030
Tipik Kimyasal Analiz Deerleri (%) Si

0.80 0.80 0.80 0.40 0.80 0.80 0.50 0.40
Mn
7.00 1.80 1.80 1.80 1.70 1.20 0.60 0.40
Ni
8.0 10.0 13.5 20.7 12.2 9.7 5.0 0.5
Cr
18.5 20.0 23.2 26.0 18.5 19.5 12.5 18.0
Mo
0.50 0.30 0.30 0.50 2.60 0.40 0.70 0.50
Nb
S
0.015 0.015 0.015 0.015 0.015 0.015 0.030 0.015
P
0.020 0.020 0.020 0.020 0.020 0.020 0.030 0.020
AWS
(ER307Si) ER308LSi ER309LSi ER310 ER316LSi ER347Si (ER410) (ER430)
0.80 0.50
C
0.030 0.030 0.135 0.030 0.080
Si
0.40 0.45 0.50 0.45 0.45
Mn
1.80 1.80 1.80 1.80 1.80
Ni
10.5 13.5 21.0 12.5 10.0
Cr
20.0 24.0 26.0 18.5 21.0
Mo
0.30 0.30 0.50 3.00
Nb
S
0.025 0.025 0.025 0.025 0.025
P
0.030 0.030 0.030 0.030 0.030
AWS
ER308L ER309L ER310 ER316L ER347
0.80
* ) Bu rnler "KOBATEK ve STARWELD" markalarmz ile pazara sunulmaktadr.
rtl Kaynak Elektrodlar

rtl Kaynak Elektrodlar AS P-307 AS P-308 L ** AS P-308 Mn AS P-308 Mo AS P-309 L ** AS P-310 B AS P-310 R AS P-312 AS P-316 L ** AS P-316 S AS P-318 Sper AS P-347 Tipik Kimyasal Analiz Deerleri (%) C
0.10 0.03 0.10 0.05 0.03 0.10 0.10 0.10 0.03 0.06 0.04 0.03
Standart Nb AWS A5.4

E 307-15 E 308L-16 ( E 307-15 ) E 308Mo-15 E 309L-16 E 310-15 E 310-16 E 312-16 E 316L-16 ( E 316-16 ) ( E 318-16 ) ( E 347-16 )
Si
0.40 0.80 0.50 0.35 0.80 0.60 0.60 0.90 0.70 0.70 0.90 0.90
Mn
4.50 0.70 6.00 2.50 0.70 1.70 1.70 0.80 0.80 0.60 0.80 0.70
Cr
20.0 19.0 18.0 19.0 23.0 26.0 26.0 29.0 17.0 17.0 18.0 19.0
Ni
10.0 10.0 9.0 10.0 13.0 21.0 21.0 9.0 11.0 11.0 12.0 9.5
Mo
1.00
EN 1600
( E 18 8 Mn B 22 ) E 19 9 LR 12 E 18 8 Mn B 22 E 20 10 3 B 22 E 23 12 LR 12 E 25 20 B 22 E 25 20 R 12 E 29 9 R 12 E 19 12 3 LR 12 E 19 12 3 R 73 E 19 12 3 Nb R 12 E 19 9 Nb R 12
DIN 8556
( E 18 8 Mn B 20+ ) E 19 9 LR 23 E 18 8 Mn B 22 E 20 10 3 B 20+ E 23 12 LR 23 E 25 20 B 20+ E 25 20 R 26 E 29 9 R 23 E 19 12 3 LR 23 E 19 12 3 MPR 33 E 19 12 3 Nb R 26 E 19 9 Nb R 23
2.50
2.90 2.90 2.50
0.50 0.50
** ) AS P-308L, AS P-309L ve AS P-316L rtl kaynak elektrodlar "ABS" ve "DnV" Lloyd sertifikalarna sahiptir. AS P-309L dnda kalan btn rnler "TSE" belgelidir.
32
Blm 8.0 - Kaynak Ynteminin Seimi
BLM 8.0
KAYNAK YNTEMNN SEM
Kullanlacak dolgu metalinin trne karar verirken baz faktrlerin gznne alnmasnda yarar vardr. Bunlarn banda; ihtiya duyulan dolgu metalinin ekli, varolan kaynak donanm, kaynak ileminin boyutu ve kaynak edilen paralarn says gelmektedir. 8.1 RTL ELEKTROD ARK KAYNAI rtl elektrodlar, paslanmaz elik yapsnda olup, geni bir rn yelpazesine sahiptir. Bu rnler 1.25 mm'den balayp eitli kalnlklara kadar ykselen paralarn kaynanda kullanlabilir. Gzenek olumamas ve kaynak dikiinde cruf kalma riskinin nlenmesi iin her pasodan sonra bir sonraki pasoya gemeden nce yzeydeki cruf tabakas iyice temizlenmelidir. rtl elektrod kaynanda kullanlan kaynak donanmlar dk maliyetlidir, ancak bunun yannda metal yma hzlarnn da dier yntemlerle karlatrldnda ok dk olduu unutulmamaldr. Kaynak ileminin eer rtl elektrod ile gerekletirilmesine karar verilmise, bir dier nemli karar da elektrod rtsnn tr konusunda alnmaldr. Belirli bir elektrod tipi iin bazik (-15), rutil (-16) ve asit (-17) karakterli rtler bulunurken, bunlar arasndaki seim temel olarak uygulanacak olan kaynak pozisyonuna gre yaplr. Bazik rtl elektrodlar sadece DC kaynak akmnda kullanlr. Bu grupta yeralan elektrodlar zellikle aada belirtilen durumlarda nerilmektedir.
1. Dikey kaynak, tavan kayna ve boru kayna gibi btn pozisyonlardaki uygulamalar. Oluan ince cruf tabakas iyi bir slanma salamak ve kenar yan oluumu riskini nlemek iin yeterli hza sahip bir yaylma gsterir. 2. Kaln plakalardaki kk paso uygulamalar. Btn oluk kesiti boyunca uzanan hafif dbkey kaynak dikii atlak oluumunun nlenmesine yardm eder. Rutil rtl elektrodlar AC ya da DC kaynak akmnda kullanlabilir. Ancak mmknse DC kaynak akmnn tercih edilmesinde yarar vardr. Bu grupta yeralan elektrodlar zellikle aada belirtilen durumlarda nerilmektedir: 1. Byk bir blm yatay pozisyonda gerekletirilecek olan btn uygulamalar. 2. Bazik rtl elektrodlarn bulunmad durumlarda, aadan yukarya ve tavan pozisyonundaki kaynak uygulamalar. Asit rtl elektrodlar AC ya da DC kaynak akmnda kullanlabilir. Ancak daha ok DC kaynak akm tercih edilir. Bu grupta yeralan elektrodlar zellikle aada belirtilen durumlarda nerilmektedir: 1. Minimum temizlik yaplmas istenen durumlarda gerekletirilen dz ve yatay pozisyondaki kaynak uygulamalar. rtl elektrodlar dk hidrojenli elektrodlarnkine benzer ekilde ilem grmeli ve saklanmaldr. Bu
33
elektrodlar nemli ortamlarda braklmamal ve szdrmaz ambalajlar aldktan sonra ya tamamen kullanlmal ya da eer depolanacaksa 90-150C scaklktaki tayc frnlarda saklanmaldr. Eer elektrodlar nemli bir ortamda braklmsa, retici firmann nerileri dorultusunda kurutulmaldr. Kurutma scakl genellikle 260-320C arasndadr ancak bu ilem 430C gibi yksek scaklklarda da gerekletirilebilir. zel durumlarda ise retici firmann nerilerinin dikkate alnmasnda yarar vardr. Paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlan rtl elektrodlara ve plak ve zl kaynak tellerine ait ller ve rn tipleri Tablo XV'de verilmitir. 8.2 GAZALTI (MIG) KAYNAI (GMAW - Gaz Metal Ark Kayna) Eer kaynakl retim, kaln malzemelerden veya ok sayda paradan oluan uzun balantlar ieriyorsa, dolu ya da metal zl tellerle gerekletirilen MIG kayna yntemi en uygun seim olacaktr. Dolu veya metal zl teller MIG kaynak ynteminde yksek metal yma hzlar salamalarna karn tel
srme donanmlar, g kaynaklar ve bir soygaz korumas ihtiyacn da beraberinde getirdii iin ek maliyet artlarna neden olacaktr. Ancak bunun yannda, pasolar arasnda cruf temizleme zorunluluu bulunmamaktadr. Dolu ve metal zl teller; geni bir aralkta metal yma hz ve s girdisi salayan ksa devre, kresel ve sprey ark trleri ile birlikte kullanlabilir. Bu sayede dolu ve metal zl kaynak telleri ok eitli kalnlklara sahip paralarn kaynanda kullanlabilmektedir. Sprey ark metal transferi ile gerekletirilen MIG kayna yntemi, 6.5 mm'den kaln paralarn birletirilmesinde kullanlr. nk elde edilen metal yma hz dier metal transferlerine oranla daha yksektir. Kaynak yntemleri, konvansiyonel ve kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz eliklerinkine benzer zelliktedir. Koruyucu gaz olarak, ark stabilizasyonu salamak amacyla % 1-2 orannda oksijen ieren argon kullanlmaktadr. Daha yksek ark ss istenilen durumlarda ise argon ve helyum karm gaz kullanlabilir. Dk oranda oksijen ilavesi ark stabilizasyonunu ykseltir, ancak oluabilecek oksidasyon nedeniyle kaynak ark ierisinden gerekleen metal transferi srasnda, baz
TABLO XV - Paslanmaz elik Elektrodlara Ait Standart ller
rnn Ticari ekli Tel Kollu ya da Kolsuz Byk Kangala Sarl Teller K300 Tipi Standart Makaraya Sarl Teller D40, D65, D100 Tipi Makaraya Sarl Dk Arlktaki Teller rtl Elektrod Boy : 230 mm Boy : 305 mm Boy : 350 mm
ap (mm) 1.2 ; 1.6 ; 2.0 ; 2.4 ; 2.8 3.2 ; 4.0 ; 4.8 ; 6.4 0.8 ; 0.9 ; 1.2 ; 1.6 2.0 ; 2.4 ; 2.8 0.5 ; 0.6 ; 0.8 0.9 ; 1.2 1.6 ; 2.0 ; 2.4 2.4 3.2 ; 4.0 ; 4.8 ; 6.4
ap (in) 0.045 ; 1/16 ; 5/64 ; 3/32 ; 7/64 1/8 ; 5/32 ; 3/16 ; 1/4 0.030 ; 0.035 ; 0.045 ; 1/16 5/64 ; 3/32 ; 7/64 0.020 ; 0.025 ; 0.030 0.035 ; 0.045 1/16 ; 5/64 ; 3/32 3/32 1/8 ; 5/32 ; 3/16 ; 1/4
34
kelme yoluyla sertleebilen trdeki dolgu malzemelerinde bulunan alminyum ve titanyum alam elementleri kayba urayabilir. Bu olay sonucunda ise, kaynak metalinin sl ileme kar gsterdii davranlarda azalma olabilir. Dz pozisyonda gerekletirilen kaynak uygulamalarnda, genellikle sprey ark ile metal transferi tercih edilmektedir. Dier kaynak pozisyonlarnda ise youn olarak; helyum ile zenginletirilmi % 90 Helyum + % 7.5 Argon + % 2.5 Karbondioksit karm gaz korumas ile ksa devreli metal transferi ya da dk miktarda oksijen ya da karbondioksit ilave edilen Argon veya Argon + Helyum karm gaz korumas ile palsl sprey ark metal transferi kullanlmaktadr. 8.3 ZL TEL ARK KAYNAI Flaks zl teller temel olarak, dolu tellerle ve metal zl tellerle ayn tel srme donanmlarn ve g nitelerini kullanrlar. Bu gruptaki teller; gaz korumas gerektilen (AWS Snf EXXXTX-1 veya EXXXTX-4) ya da gaz korumas gerektirmeyen (AWS Snf EXXXTO-3) teller olarak iki trde retilmektedirler. "-1" ifadesi CO2 gaz korumasn, "-4" ifadesi ise % 75 Ar + % 25 CO2 karm gaz korumasn ifade eder. MIG kayna ynteminde karbondioksit gaz korumas nerilmemesine karn, flaks zl tellerle gerekletirilen kaynak uygulamalarnda diki yzeyinde oluan crufun kaynak metalini karbon birikmesine kar korumas nedeniyle bu gaz sk olarak kullanlmaktadr. EXXXTO-3'n gaz korumas ile birlikte kullanlmas yapda yksek oranda ferrit olumasna, EXXXTX-1 veya EXXXTX-4'n koruyucu gazla birlikte kullanlmamas ise yapda ok dk oranda ferrit olumasna, hatta hi ferrit olumamasna ve gzenek oluumu riski ile karlalmasna neden olur. Dolu teller, metal zl teller ve flaks zl teller sahip olduklar srekli yaplar sayesinde, rtl elektrod kaynandakinin aksine, elektrod deitirmek iin sk sk ara vermeden kaynak yapmaya olanak salarlar.
8.4 TIG KAYNAI (GTAW-Gaz Tungsten Ark Kayna) Elle ve otomatik olarak gerekletirilen TIG kayna yntemleri, kalnl 6.5 mm'ye kadar olan konvansiyonel ve kelme yoluyla sertleebilen trdeki paslanmaz eliklerin birletirme kayna uygulamalarnda youn olarak kullanlr. Genel olarak, den gerilim/akm (volt-amper) karakteristiine sahip g nitelerinin kullanlmas, doru akm (DC) ve elektrodun negatif (-) kutuba balanmas tercih edilir. Bunun yannda, alminyum ieren ve kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz eliklerin kaynanda, ark temizleme etkisinden dolay bazen alternatif kaynak akm da (AC) kullanlmaktadr. 8.5 TOZALTI KAYNAI Tozalt kayna yntemi genellikle 12 mm'den daha kaln olan ve ounluunu stenitik tipteki paslanmaz eliklerin oluturduu malzemelerin kaynanda tercih edilir. Bu yntem, kaynak metali ierisinde ferrit bulunma ihtimalinin olmad 310 ya da 330 kalite gibi stenitik tip paslanmaz eliklerin kaynanda grlen scak atlama probleminden kanmann en iyi yoludur. Kaynak ilemi genellikle doru akmda ve elektrod pozitif (+) kutuba balanarak gerekletirilir. Orta derecede nfuziyet ve iyi bir ark kararll salamak iin alternatif akm da kullanlabilir. Dolgu metalinin kimyasal analizi, kullanlan kaynak telinin analizine bal olduu iin, toza katlan her bir alam elementi, krom oksidasyonu ve oluan oksidin crufa karmas, toz seimi ve kaynak artlar ok zenli bir ekilde kontrol edilmelidir. Kaynak gerilimi, kaynak akm ve kaynak hzndaki dalgalanmalar ise; eriyen toz miktar, kaynak dolgusunun analizi ve ferrit ierii zerinde etkili olmaktadr.
35
Ferrit numarasnn 4'den az olmas gereken durumlar hari, stenitik paslanmaz eliklerin ounun kaynanda ER308, ER309 ve ER316 gibi konvansiyonel tipteki stenitik paslanmaz elik kaynak telleri konvansiyonel paslanmaz elik kaynak tozlar ile birlikte kullanlabilir. Martenzitik ve kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz eliklerin kaynanda ana metal ile ayn dayanma sahip kaynak dikilerinin elde edilmesi gerekiyorsa, zel kaynak yntemlerinin ve zel kaynak tozlarnn, kaynak sonras sl ilemlere cevap verecek bir kaynak dolgusunun elde edilmesine olanak salayan doru dolgu metalleri ile birlikte kullanlmas gerekmektedir. Eer zel kaynak tozlar kullanlmyorsa, kaynak metali byk olaslkla sl ileme cevap vermeyecektir. Bu durum zellikle; metal ve cruf arasnda oluan reaksiyonlar nedeniyle alminyum kayplarnn meydana geldii alminyum ierikli tel elektrodlarla gerekletirilen uygulamalarda byk nem tamaktadr. Tozalt tozlar ve kaynak prosedrleri ile ilgili neriler iin paslanmaz elik toz reticilerine danlmasnda yarar vardr.
36
Blm 9.0 - Paslanmaz elikler in Kaynak Yntemleri
BLM 9.0
PASLANMAZ ELKLER N KAYNAK YNTEMLER
Kaynak az ile ilgili balant tasarmna karar verdikten ve kaynak yntemini ve uygun dolgu malzemezini setikten sonra sra kaynak prosedrnn belirlenmesine gelir. Btn yntemlerde balantnn gerekletirilecei yzeylerin ve kullanlacak olan dolgu malzemesinin temiz olmas, oksit veya herhangibir kir tabakasndan iyice arndrlm olmas gerekmektedir. zellikle alevle kesme yntemlerinden biri kullanlarak hazrlanan kaynak yzeyleri, oluan oksit tabakasnn giderilmesi iin mutlaka temizlenmelidir. Kaynak aznn hazrlanmas srasnda przl kesilmi kenarlarn kir barndrmamasna zen gsterilmelidir. Paslanmaz eliklerin ark kaynanda arplma riskinin en aza indirilmesi ve sdan etkilenen blgedeki hassasiyetinin azaltlmas iin s girdisinin en dk seviyede tutulmas zorunludur. Bu durum zellikle standart ya da stabilize edilmemi stenitik tip paslanmaz elikler iin ok nemlidir. 9.1 RTL ELEKTROD LE ARK KAYNAI YNTEM Btn paslanmaz elik elektrod rtlerinin nem almas nlenmelidir. Bu elektrodlar genellikle szdrmazl salanm kapal kutularda birka ay boyunca bozulmadan depolanabilir. Buna karn, kutu al-
dktan sonra elektrod rts nem almaya balar ve ortamdaki hava artlarna bal olarak, drt saat akta kaldktan sonra yeniden kurutma ilemi uygulanmasna gerek duyulabilir. Aksi durumda zellikle ark balangcnda gzenek oluumu ile karlalr. Genellikle 260-316C'da 1 saat sre ile gerekletirilen yeniden kurutma ilemi elektrodlarn orijinal zelliklerini kazanmasna yardmc olur. Bunun yannda elektrodlarn kullanlana kadarki sre ierisinde 150C scakla sahip frnlarda saklanmasnda byk yarar vardr. Malzemeler ve yntemler arasndaki farkllklar nedeniyle zellikle youn miktarda elektrod kullanmnn szkonusu olduu durumlarda retici firmalara danlmaldr. DC elektrodlar (EXXX-15) sadece DC akmda kullanlr, nfuziyetleri olduka iyidir ve diki profili hafif dbkeydir. Bu elektrodlar zellikle aada belirtilen durumlarda tercih edilir : Dik kaynak ve tavan kayna, boru kayna gibi btn uygulama pozisyonlar. Cruf hzl katlama zelliine sahiptir. Kaln kesitli paralardaki kk paso uygulamalar. Btn oluk kesiti boyunca uzanan hafif dbkey kaynak dikii atlama riskinin nlenmesine olanak salar. Hi ferrit iermeyen tamamen stenitik tip paslanmaz eliklerin kayna.
37
AC-DC elektrodlar (EXXX-16 ve EXXX-17) DC g nitelerinin bulunduu durumlarda srekli DC akm ile kullanlr. Elde edilen ke kaynann profili dzden (EXXX-16) hafif dbkeye (EXXX-17) doru deiir. Bunun yannda kaynak yzeyi sadece DC akmda kullanlan EXXX-15 tr elektrodlarnkine gre daha dzgndr ve nfuziyet daha azdr. Youn cruf oluumu durumunda kaynak metalinin iine cruf karmamasna ok dikkat edilmelidir. Bu elektrodlar zellikle yatay ke kaynanda ve dier btn dz kaynak pozisyonlarnda kullanlrlar. EXXX-16 tr elektrodlar kalifiye kaynaklar tarafndan btn kaynak pozisyonlarnda kullanlabilir. EXXX-17 tr elektrodlar da btn pozisyonlarda kullanlabilir. Ancak aadan yukarya doru gerekletirilen kaynak uygulamalarnda EXXX-16 tr elektrodlara gre daha geni salnmlar gerektirirler. Temizlik : Yksek kalitede kaynak balantlarnn elde edilebilmesi iin balant blgelerinin temiz ve kuru olmas gerekir. Elektrikli aletlerle fralama, yadan arndrma, pas giderme, talama ve yzeysel silme gibi temizleme ilemlerinden hangisinin uygulanaca kirliliin miktarna ve trne baldr. Bunlardan bazlar aada belirtilmitir : Nem, stma yoluyla ya da kuru hava flenerek alnmaldr (hava akmnda nem bulunmamasna dikkat edilmelidir). Yksek nem ieren ortamlarda balant blgesinde bir gecede bile nem toplanabilmektedir. Boya, apak yapmasn nleyen madde artklar, yal kalem izleri, kesme svlar, koruyucu katlardan kalan yapkanlar ve sznt testinde kullanlan sabun artklar gibi organik artklar ortamdan uzaklatrlmaldr. Alev ya da tala kaldrma yoluyla gerekletirilen kesme uygulamalarnda kenarlarda biriken kir ve oksit artklar temizlenmelidir. Daha nce galvanizli elikler zerinde kullanlm olan fralar ve takmlardan kaynaklanan inko kirlilii giderilmelidir. inko kirlenmesi atlamaya neden olaca iin sadece paslanmaz elikler iin retilen paslanmaz elik tel fralar kullanlmaldr.
Paslanmaz elik malzemeyi sabitlemek ve konumlandrmak iin kullanlan bakr aparatlarn srtnmesi sonucu yzeyde oluan bakr kirlenmesi atlamalara neden olaca iin mutlaka nlem alnmaldr. Kaynak Teknikleri : Paslanmaz elik elektrodlarla gerekletirilen kaynak uygulamalar dk hidrojenli yumuak elik yapsndaki elektrodlardakine benzer tekniklerin kullanlmasn gerektirir. Ksa ark mesafesi ile allmal ancak rtnn kaynak banyosuna demesi nlenmelidir. Baz demirtozlu elektrodlar ise oluk ve yatay pozisyonda gerekletirilen uygulamalarda ana metale srtnerek kullanlacak ekilde tasarlanmtr. Islatma kabiliyeti yksek damlalarn oluturduu dz kaynak dikileri sayesinde zellikle derin kaynak azlarnda crufun kolay kalkmas salanr. Krater atlaklarn nlemek iin ark kesilmeden nce btn kraterler duldurulmaldr. Bir sonraki elektroda gemeden nce diki sonunda bulunan cruf iyice temizlenmeli, ikinci paso uygulamalarna ise alttaki dikiin yzeyi tamamen temizlendikten sonra balanmaldr. Derin oluklu aln kayna uygulamalarnda, kk paso atlrken her iki plakay da yeterli miktarda eritecek ve aradaki akl kapatmaya yetecek bir nfuziyet gerekletirilmelidir. Ar nfuziyetin ise atlak oluumuna neden olaca unutulmamaldr. Dik ve tavan pozisyonlarnda 4 mm'den kaln apl elektrodlar kesinlikle kullanlmamaldr. DC elektrodlar (EXXX-15) tercih edilse de AC-DC elektrodlar (EXXX-16) aadan yukarya pozisyondaki uygulamalarda DC akm ile kullanlabilir. Kaln plakalarn aadan yukarya kaynanda, gen ve ters-V salnm teknikleri uygulanabilir. nce plakalarn yukardan aaya kaynanda ise dar dikiler ile allmasnda yarar vardr. Aadan yukarya pozisyonlarda, EXXX-17 tr AC-DC kaynak elektrodlarnn kullanm EXXX-16 tr elektrodlarnkine gre daha zordur. Bu durumda daha geni salnmlarla allmas gerekmektedir.
38
Uygun kaynak tekniklerinin kullanlmas, arplmalarn nlenmesi asndan ok nemlidir. Yeterli nfuziyeti salayan en dk kaynak akm ile allmas i parasna olan s giriini azaltacaktr (Tablo-XVI). Dk kaynak hzlarnda ince kaynak dikileri ile allrken yksek hzlarda kaln dikiler kullanlabilir. Eer elektroda salnm verilmesi gerekiyorsa salnm geniliinin elektrod apnn 2.5 kat ile snrl tutulmas uygun olacaktr. arplmalarn nlenmesi iin alnan dier nlemler aada yeralmaktadr : Paralar uygun konumda tutabilmek iin salam ve hareket etmeyen sabitleme elemanlar kullanlmaldr. Kaynan alt ksmnda altlklar, yanlarnda ise soutma ubuklar kullanlmaldr. stenitik tip paslanmaz eliklerin hzl soutulmas zararl deil yararldr. Soutma ubuu malzemesi olarak eer bakr kullanlyorsa, sdan etkilenen blge scaklnn bakrn erime scakln at durumlarda bakrn paslanmaz elik ana malzemenin tane snrlarna doru nfuz etmemesine dikkat edilmelidir. Bu olasl nlemek iin bakr altln nikel plaka ile kaplanmas yararl olacaktr. Yumuak eliklerde olduu gibi, atlamal kaynak ya da ters adml kaynak yntemleri kullanlarak uygulama iin en uygun olan kaynak sras nceden belirlenmelidir. Paslanmaz eliklerin Dier eliklerle Olan Birletirme Uygulamalar : Baz durumlarda, yumuak elikler zerinde paslanmaz elik kaynak metalleri kullanlr. Alamsz elikten imal edilen tank ve depolarn paslanmaz elikle kaplanmas en sk karlalan rneklerdir. Bu gibi durumlarda, yumuak eliin paslanmaz elik kaynak dolgusunda meydana getirecei karmn istenmeyen bir alam oluturmasn engellemek amacyla, yksek alaml paslanmaz elik elektrodlar kullanlmaldr.
Karbon elii veya Dk Alaml elik
Paslanmaz elik Elektrodla Yzeyin Kaplanmas Paslanmaz elik
ekil - 16 Yumuak eliin Paslanmaz elie Birletirilmesinde Kullanlan Yzey Kaplama (Svama) Yntemi
Paslanmaz elik Kaynak Dikii
Dk Alaml elik
(a) Punto Kayna
(b) ki Pasolu Bindirme Kayna
(c) entikli Bindirme Kayna
(d)
ekil - 17 Yumuak elik Yzeyinin Paslanmaz elik Tabaka ile Kaplanmasnda Uygulanan Yntemler
39
TABLO XVI - Paslanmaz elik Elektrodlara Ait Kaynak Akm Aralklar (DC - Doru Kutuplama)
Elektrod ap (mm) 2.4 3.2 4.0 4.8 6.4
E3XX-15 Tr Elektrodlar 30 - 70 45 - 95 75 - 130 95 - 165 150 - 225

Dz kaynak pozisyonu iin optimum akm, tablodaki maksimum deerlerin % 10 ddr. Aadan yukarya kaynak pozisyonu iin optimum akm, tablodaki maksimum deerlerin % 20 ddr. Yukardan aaya kaynak pozisyonu iin optimum akm, tablodaki maksimum deerler ile ayndr.
nerilen Kaynak Akm (Amp) E3XX-16 Tr Elektrodlar E3XX-17 Tr Elektrodlar 30 - 65 40 - 80 55 - 95 80 - 115 80 - 135 100 - 150 130 - 200 120 - 185 reticiye Dann 200 - 275
Dz kaynak pozisyonu iin optimum akm, tablodaki maksimum deerlerin % 10 ddr. AC kaynak akm aral, yukardaki deerlerin yaklak % 10 fazlasdr. Dz kaynak pozisyonu iin optimum akm, tablodaki maksimum deerlerin % 10 ddr.
Kaynak Pozisyonu : Dz Kaynak Kabiliyeti : yi
1.3 - 3.6 mm
60
4.8 - 12.7 mm
Kk Ykseklii Az Aral Bakr Altlk Az Aral
Para Kalnl (mm) Paso Says Elektrod Snf Elektrod ap (mm) Akm (amp) DC (+) Kaynak Hz (mm/sn) Tketim (kg/m) Kaynak Sresi (saat/m) Az Aral (mm) Kk Ykseklii (mm)
1.3 1 E3XX-16 2.0 40 * 5.9-6.8 0.030 0.0436 0 0
2.0 1 EXX-16 2.4 60 4.9-5.3 0.057 0.0548 0.8 0
3.6 1 E3XX-16 3.2 85 3.6-4.0 0.119 0.0728 0.8 0
4.8 1 E3XX-16 4.0 125 2.8-3.1 0.223 0.0938 1.6 1.6
6.4 1 2 E3XX-16 4.0 4.8 125 160 2.4-2.7 3.2-3.6 0.506 0.1913 2.4 1.6
9.5 1 2-3 E3XX-16 4.0 4.8 125 160 2.4-2.7 2.4-2.7 0.968 0.3281 2.4 1.6
12.7 1 2-5 E3XX-16 4.0 4.8 125 160 2.4-2.7 2.4-2.7 1.579 0.5479 2.4 1.6
*) DC (-) kullann. Not : Kaynak akm % 10 ykseltilerek AC kullanlabilir. EXX-15 tr elektrodlar kaynak akm % 10 azaltlarak kullanlabilir.
ekil - 18 Kalnl 1.3 ile 12.7 mm Arasnda Deien stenitik Paslanmaz eliklerin rtl Elektrod Kullanlarak Dz Pozisyondaki Aln Birletirme Kayna in zm nerileri
40
Kaynak Pozisyonu : Dik ve Tavan Kaynak Kabiliyeti : yi
60 2.0 - 3.6 mm 0.8 mm 2 1 4.8 - 6.4 mm
Bakr Altlk
Az Aral
Kk Ykseklii
Para Kalnl (mm) Paso Says Elektrod Snf Elektrod ap (mm) Akm (amp) DC (+) Kaynak Hz (mm/sn) Tketim (kg/m) Kaynak Sresi (saat/m) Az Aral (mm) Kk Ykseklii (mm)
2.0 * 1 E3XX-15 2.4 50 5.9-6.8 0.045 0.0436 0 0
3.6 1 E3XX-15 3.2 75 2.8-3.1 0.136 0.0938 0 0
4.8 1 E3XX-15 4.0 110 2.2-2.5 0.238 0.1194 1.6 1.6
6.4 1 E3XX-15 4.0 110 2.2-2.5 0.551 0.2651 2.4 1.6 1.8-2.0 2
*) Dik yukardan aaya, dierleri dik aadan yukarya

ekil - 19 Kalnl 2.0 ile 6.4 mm Arasnda Deien stenitik Paslanmaz eliklerin rtl Elektrod Kullanlarak Dik ve Tavan Pozisyonundaki Aln Birletirme Kayna in zm nerileri
Kaynak Pozisyonu : Dz veya Yatay * Kaynak Kabiliyeti : yi
2.0 - 6.4 mm 2.4 - 6.4 mm 2 1 7.9 mm
9.5 mm Bakr Altlk, sadece 2.0 ve 3.6 mm kalnlk iin
Kaynak Boyutu (mm) Para Kalnl (mm) Paso Says Elektrod Snf Elektrod ap (mm) Akm (amp) DC (+) Kaynak Hz (mm/sn) Tketim (kg/m) Kaynak Sresi (saat/m)
2.4 3.2 4.8 6.4 2.0 3.6 4.8 6.4 1 1 1 1 EXX-16, EXX-17 EXX-16, EXX-17 EXX-16, EXX-17 EXX-16, EXX-17 2.4 3.2 4.0 4.8 60 85 120 160 5.3-5.7 5.3-5.7 3.6-4.0 2.6-2.9 0.054 0.083 0.178 0.328 0.051 0.051 0.073 0.101
7.9 9.5 1 2 E3XX-16, EXX-17 4.8 170 2.6-2.9 2.8-3.1 0.640 0.195
*) Dik ve tavan pozisyonlarnda, aln alna gerekletirilen dik ve tavan pozisyonlarnda uygulanan prosedrn aynsn kullann. Not : Kaynak akm % 10 ykseltilerek AC kullanlabilir. EXX-15 tr elektrodlar kaynak akm % 10 azaltlarak kullanlabilir.
ekil - 20 Kalnl 2.0 ile 9.5 mm Arasnda Deien stenitik Paslanmaz eliklerin rtl Elektrod Kullanlarak Dz ve Yatay Pozisyondaki Ke Birletirme Kayna in zm nerileri
41
Kaynak Pozisyonu : Yatay Kaynak Kabiliyeti : yi
2.0 - 6.4 mm 9.5 mm 2 1
Bakr Altlk, sadece 2.0 ve 3.6 mm kalnlk iin
Para Kalnl (mm) Paso Says Elektrod Snf Elektrod ap (mm) Akm (amp) DC (+) Kaynak Hz (mm/sn) Tketim (kg/m) Kaynak Sresi (saat/m)
2.0 3.6 4.8 6.4 1 1 1 1 EXX-16, EXX-17 EXX-16, EXX-17 EXX-16, EXX-17 EXX-16, EXX-17 2.4 3.2 4.0 4.8 60 90 125 170 5.3-5.7 5.3-5.7 3.6-4.0 2.6-2.9 0.054 0.083 0.194 0.357 0.051 0.051 0.073 0.101
9.5 1 2 E3XX-16, EXX-17 4.8 175 2.6-2.9 2.8-3.1 0.685 0.195
*) Ke kayna yntemi iin belirtilen notlar burada da kullanlabilir.

ekil - 21 Kalnl 2.0 ile 9.5 mm Arasnda Deien stenitik Paslanmaz eliklerin rtl Elektrod Kullanlarak Yatay Pozisyondaki Ke Birletirme Kayna in zm nerileri
Kaynak Pozisyonu : Dz Kaynak Kabiliyeti : yi
9.5 mm 2.0 - 6.4 mm
Bakr Altlk
Para Kalnl (mm) Paso Says Elektrod Snf Elektrod ap (mm) Akm (amp) DC (+) Kaynak Hz (mm/sn) Tketim (kg/m) Kaynak Sresi (saat/m) T (mm)
2.0 3.6 4.8 6.4 1 1 1 1 EXX-16, EXX-17 EXX-16, EXX-17 EXX-16, EXX-17 EXX-16, EXX-17 2.4 3.2 4.0 4.8 60 85 125 160 5.9-6.8 5.3-5.7 4.4-4.9 2.6-2.9 0.042 0.083 0.140 0.330 0.0436 0.0505 0.0597 0.1010 1.0 0.8 1.2 1.6
9.5 1 2 E3XX-16, EXX-17 4.8 160 175 2.6-2.9 2.4-2.7 0.670 0.2100 0
*) Dik ve tavan pozisyonlarnda, aln alna gerekletirilen dik ve tavan pozisyonlarnda uygulanan prosedrn aynsn kullann.
ekil - 22 Kalnl 2.0 ile 9.5 mm Arasnda Deien stenitik Paslanmaz eliklerin rtl Elektrod Kullanlarak Dz Pozisyondaki D Ke (Corner) Birletirme Kayna in zm nerileri
42
Paslanmaz eliklerin yumuak eliklerle birletirildii durumlarda, yumuak eliin balant yzeyi ou zaman paslanmaz elik elektrodla svanr (buttering). Bu teknik, ekil-16'da gsterildii gibi, yumuak elik yzeyinde paslanmaz bir tabaka oluturulmasn ve daha sonra balantnn yine paslanmaz elik elektrodla bitirilmesini ierir. Bu svama ilemi srasnda en sk kullanlan rnler E309 tr elektrodlardr. Bu teknik ayrca, kayna zor ya da n tav ilemi uygulanamayan yksek karbonlu eliklerin kaynanda da kullanlr. stenitik mangan eliklerinin karbon ya da mangan elikleri ile birletirilmesinde E308 tr elektrodlar kullanlr. Buna karn, kepelerin kazyc dileri gibi belirli periyotlarla deitirilen balantlarda, paslanmaz elik kaynak metalinin, kesme almosu ile kolay kesilememesi nedeni ile manganl elektrodlarn kullanlmas nerilir. Yumuak elik yzeyinin paslanmaz elik ile kaplanmasnda kullanlan eitli yntemler bulunmaktadr. Kk alanlarda, bindirme kayna ile gerekletirilen kaynak dikilerinden yararlanlr (ekil-17a). Daha geni yzeylerin kaplanmasnda ise, paslanmaz elik saclar (ekil-17b) veya ekil-17c ve ekil-17d'de gsterildii gibi paslanmaz elik plakalar yumuak elik zerine punto kayna ile tutturulur. G niteleri : Dk evrimli ve transformatr tipi AC kaynak makinalarnn ak devre voltaj baz EXXX-16 ve serisi elektrodlarn kullanlmas iin yeterli ge sahip deildir. Buna karn, elik elektrodlarla kullanlan ayn g kaynaklar paslanmaz elik elektrodlar iin uygun olabilmektedir. Kalnl 1.3 mm'den 12.7 mm'ye kadar deien paslanmaz elik paralarn kaynana ait parametreler ve prosedrler ekil-18, 19, 20, 21 ve 22'de verilmitir. Burada yeralan ekiller; aln, T, bindirme ve 90 al ke balantlarnda kullanlan balant tasarmlarn ve kaynak altlklar ile ilgili bilgileri iermektedir.
9.2 GAZALTI KAYNAI YNTEM Paslanmaz elikler; sprey ark, ksa devreli ark veya darbeli (palsl) ark ile metal transferlerinden herhangi birinin kullanld gazalt kayna yntemi ile de kaynak edilebilir. Kalnl 1.6 mm'ye kadar olan paslanmaz elik malzemelerin kaynanda bakr altlk kullanlmasnda yarar vardr. Bu altlklar, kalnl 6 mm ve stnde olan plakalarn tek taraftan gerekletirilen kaynak ilemlerinde de kullanlr. Kaynak banyosunun katlamas srasnda, kaynak blgesinin hava ile temas etmesine ve havann kaynan ierisine doru girmesine kesinlikle izin verilmemelidir. Erimi metalin oksijen tarafndan kirletilmesi, souma srasnda paslanmaz eliin korozyon dayanmnda ve tokluunda azalmaya neden olabilir. Bu olumsuz durumu nlemek iin kaynan alt tarafnn rnein Argon gibi bir soygaz yardm ile korunmas gerekmektedir. Gaz korumas sabitlemenin yapld blgenin genelinde de oluturulabilir. Kaynak srasnda 2.4 mm apndaki teller kullanlabilse de, zellikle yksek akm deerleri ile allan durumlarda sprey ark ile metal transferi elde edebilmek iin 1.6 mm'den daha ince apl teller tercih edilir. 1.6 mm apndaki teller iin, koruyucu gaza ve kullanlan paslanmaz elik tel cinsine bal olarak 300-350 amper kaynak akm nerilir. Oluan srama miktar; koruyucu gazn debisi, tel besleme hz ve kaynak makinasnn karakteristii ile yakndan ilgilidir. Paslanmaz eliklerin gazalt kaynanda genellikle DC akm ve pozitif (+) kutuplama kullanlr ve gaz korumasnn % 1-2 Oksijen ieren Argon+Oksijen karm gaz ile yaplmas nerilir.
43
200 ve 300 serisi paslanmaz eliklerin sprey ark metal transferi ile gazalt kaynana ait neriler ekil 23'de verilmitir. Kare kesitli kt aln kaynanda kaynak metalinin alttan akmasn nlemek iin bir altlk kullanlmaldr. Eer paralar tam olarak aln alna getirilememise ya da bakr altlk kullanlamyorsa, ilk pasoda sprey ark ile metal transferi ynteminin uygulanmas ile alttan akma problemi azaltlabilir. Yar otomatik kaynak torcu ile kaynak yaparken torca kaynak ynnn tersi dorultusunda eim verilmesi yararl olur. Bu yntemde kaynaknn eli kaynak dikiinin yayd sdan daha fazla etkilenecek ancak buna karn kaynak blgesinin daha iyi ve net bir ekilde grlmesi ve kontrol edilmesi salanacaktr. Kalnl 6 mm ve stndeki paralarn kaynanda, kaynak torcu balant dorultusunda ileri ve geri hareket ettirilebilirken ayn anda her iki yana da hafif bir ekilde salnm verilebilir. Buna karn daha ince paralarda sadece ileri ve geri hareket kullanlr. nce malzemelerde ok daha ekonomik olan ksa devreli ark ile metal transferi zellikle yatay ve tavan pozisyonlarnda gerekletirilen kk ve birinci paso uygulamalarnda kullanlmaldr. Baz kaynaklarn kaynak banyosunu kontrol etmek iin derin bir ksa sprey ark metal transferi kullanmasna karn bu yntemde kaynak dikiinde youn gzenekler oluabilmektedir. Ksa devreli ark ile metal transferi ile gerekletirilen paslanmaz elik kaynanda deien voltajl ve endktans kontroll g niteleri kullanlmaldr. zellikle dzgn akkanla sahip bir kaynak banyosunun elde edilmesinde endktans nemli bir rol oynamaktadr. Paslanmaz eliklerin ksa devreli ark ile metal transferi uygulanarak gerekletirilen kaynanda genellikle % 90 Helyum + % 7.5 Argon ve % 2.5 Karbondioksit ieren bir gaz karmnn kullanlmas nerilir. Bu gaz
karm, ana metalin korozyon dayanmn olumsuz ynde etkilemeyecek kadar dk seviyede karbondioksit ierirken, kaynak dikii snrlarnn ok dzgn olmasna da olanak salar. Bu tr bir gaz karm kullanlrken yksek endktansl g niteleri ile allmas yararl olacaktr. Tek pasolu kaynak uygulamalar, Argon + Oksijen ve Argon + Karbondioksit karm gazlar kullanlarak da yaplabilir. Buna karlk ark voltaj, kararl yapya sahip bir ksa devreli ark ile metal transferinin elde edilebilmesi iin Helyum esasl gazlarnkine oranla 6 volt kadar daha dk olabilir. Is enerjisi daha dk bir ark ile allmas erime hatalarnn ortadan kalkmasna yardmc olur. Koruyucu gazdaki karbondioksit, ksa devreli metal transferi ile gerekletirilen ok pasolu kaynaklarn korozyon dayanmn, neden olduu karbon birikmesi nedeniyle olumsuz ynde etkileyecektir. Serbest tel uzunluu olabildiince ksa tutulmaldr. ke kayna uygulamalarnda kaynak torcuna kaynak yn dorultusunda eim verilmesi ile rahat bir alma salanr ve daha dzgn kaynak dikilerinin elde edilmesi mmkn olur. Buna karn aln kayna uygulamalarnda torca kaynak ynnn tersi dorultusunda eim verilir. D ke kaynanda ise kaynak torcu dz konumda tutulmaldr. Torla birlikte kaynak balantsnn ekseni dorultusunda ileri ve geri hafif hareketler yaplabilir. Paslanmaz eliklerin ksa devreli ark ile metal transferi kullanlarak gerekletirilen gazalt kayna uygulamalarna ait kaynak prosedrleri ekil 24'de belirtilmitir. Paslanmaz eliklerin % 90 Helyum + % 7.5 Argon ve % 2.5 Karbondioksit karm gaz korumas ve ksa devreli ark ile metal transferi kullanlarak gerekletirilen kaynak uygulamalarnda, kaynak malzemesi ile ana metal arasnda iyi bir balant oluur ve dikiin korozyon dayanm yksek olur.
44
Koruyucu Gaz : Argon + % 1 Oksijen

3.2 mm
60 60
Gaz Debisi : 16.5 lt/dak.
6.4 mm Bakr Altlk
9.5 - 12.7 mm
1.6 mm
Para Kalnl (mm) Paso Says Elektrod ap (mm) Akm (amp) DC (+) Tel Srme Hz (mm/sn) Kaynak Hz (mm/sn) Tketim (kg/m) Kaynak Sresi (saat/m)
3.2 1 1.6 225 60 8.0-8.9 0.112 0.033
6.4 2 1.6 275 74 8.0-8.9 0.282 0.066
9.5 2 1.6 300 85 6.3-7.2 0.405 0.082
12.7 4 2.4 325 95 6.3-7.2 0.737 0.164
ekil - 23 200 ve 300 Kalite Paslanmaz eliklerin Gazalt Kayna Yntemi ve Sprey Ark Metal Transferi le Aln Birletirme Kayna in zm nerileri
Koruyucu Gaz : Helyum + % 7.5 Argon + % 2.5 Karbondioksit Gaz Debisi : 7.1 - 9.4 lt/dak. Tel ap : 0.8 mm
1.6 - 3.2 mm
1.6 - 2.0 mm
1.6 - 3.2 mm
Para Kalnl (mm) Elektrod ap (mm) Akm (amp) DC (+) Kaynak Gerilimi (V) * Tel Srme Hz (mm/sn) Kaynak Hz (mm/sn) Tketim (kg/m) Kaynak Sresi (saat/m)
1.6 0.8 85 21-22 78 7.2-8.0 0.037 0.0364
2.0 0.8 90 21-22 81 5.5-6.3 0.051 0.0469
2.4 0.8 105 21-22 98 5.9-6.8 0.058 0.0436
3.2 0.8 125 21-22 119 5.9-6.8 0.069 0.0436
1.6 0.8 85 21-22 78 8.0-8.9 0.034 0.0328
2.0 * 0.8 90 21-22 81 4.9-5.3 0.058 0.0548
ekil - 24 200 ve 300 Kalite Paslanmaz eliklerin Gazalt Kayna Yntemi ve Ksa Devre Metal Transferi le Aln ve Bindirme Kayna Balantlar in zm nerileri
45
Kalnl 1.5 mm ile 3.0 mm arasnda deien 304, 310, 316, 321, 347, 410 ve benzeri kalitedeki paslanmaz elikler; aln, bindirme ve tek tarafl ke kayna balantlarndan herhangi birisi ile sorunsuz olarak kaynak edilebilir. Darbeli (palsl) ark yntemi, normal kullanmda, bir eit sprey ark ile metal transferi yntemidir. Bu yntemde, kaynak akmnn herbir yksek akm darbesinde erimi metale ait kk bir damla arkn ortasndan geerek transfer edilir. Yksek akm darbesi, erimi bir metal damlasnn olumasna ve bu damlann bzme kuvveti etkisiyle (ekil-25) telin ucundan kaynak banyosuna doru ynelmesine yetecek gce ve zamana sahip olmaldr. Kaynak periyodunun dk akm deerine sahip blmnde ark devam etmektedir ve tel snmtr. Ancak retilen bu s herhangi bir metal transferinin salanmasna yetecek seviyede deildir. Bu nedenle dk akm deerinde kalma sresi ksaltlmaldr. Aksi durumda, kresel ekile sahip bir metal transferi gerekleecektir. Bu yntemde genellikle 0.9 mm ve 1.2 mm apndaki teller kullanlr. Darbeli ark kaynanda, sprey ark kaynanda da kullanlan Argon + % 1 Oksijen koruyucu gaz sk olarak tercih edilmektedir. Bu ve dier aplardaki teller, darbeli akmda sprey ark ile metal transferi kullanlmas durumunda, srekli kaynak akmndakine oranla daha dk akm deerleri ile yklenerek kaynak edilebilirler. Bunun avantaj; ince paralarn, ksa devreli ark ile metal transferine oranla daha az srama ile dzgn grntl kaynak dikii veren sprey ark ile metal transferi uygulanarak kaynak edilmesine olanak salamasdr. Darbeli akm kullanlmasnn bir dier avantaj, belirli bir akm deerinde, zellikle kaln apl elektrodlarn kullanld uygulamalarda, sprey ark ile metal transferinin srekli akmdakine oranla daha kolay elde edilebilmesidir. Kaln apl elektrodlar, ince apl elektrodlara gre daha dk maliyetlidir ve ydklar dolgu metaline ait yzey alannn dolgu hacmine oranla dk olmas sayesinde kaynak metalinin kirlenme olasl iyice azalmaktadr.
Kaynak Torcu
Kaynak Teli
Bzme Kuvveti
ekil - 25 Bzme Kuvveti Ektisi (Pinch Effect)
Gazalt kaynanda kullanlan tellerin aplar genellikle 0.8 ile 2.4 mm arasnda deiir. Her bir tel ap iin sprey ark ile metal transferinin oluabilmesi iin almas gereken belirli bir minimum akm deeri vardr. rnein paslanmaz elikler eer Argon + Oksijen karm gaz korumas altnda 1.2 mm apndaki paslanmaz elik kaynak telleri kullanlarak kaynak ediliyorsa, sprey ark ile metal transferinin gerekleebilmesi iin yaklak olarak 220 amper akm uygulanmal, doru akm ve pozitif kutuplama tercih edilmelidir. Ark gerilimi iin de minimum bir deerin salanmas gerekmektedir. Bu deer genellikle 24 ile 30 volt arasnda deiir. Kaynak tellerinin sarld makaralarn arlklar 1 kg ile 25 kg, dolgu malzemelerinin kalnlklar ise 0.4 mm ile 3.2 mm arasnda deiir. ok ince kalnlktaki dolgu malzemeleri zellikle plaka halindeki paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlan erit eklindeki rnlerden olumaktadr. Bunun yannda, allm deerlerden daha yksek oranda silisyum ieren stenitik tip dolgu malzemeleri de retilmektedir. Silisyum ierii yksek olan bu dolgu malzemelerinin sprey ark metal transferi yntemi ile birlikte kullanlmas durumunda son derece iyi bir slatma zellii salanr. Dk oranda ferrit ieren ya da hi ferrit iermeyen baz paslanmaz elik kaynak metalleri (rnein 347 kalite dolgu malzemeleri) kaynak srasnda scak krlganla ve atlama eilimine neden olurlar. Bu tr malzemeler kaynak edilirken prosedrlerde belirtilenden daha fazla sayda paso uygulanmas gerekebilir.
46
Balantnn her iki kenarna doru gerekletirilen salnml ve osilasyonlu kaynak teknikleri yerine ince ve dz kaynak teknikleri ile allmasnda yarar vardr. Dz kaynak tekniinde, ekme gerilmelerinin dk olmas ve scak krlganlk ss aralndaki soumann daha hzl olarak gereklemesi nedeni ile scak atlak oluumu riski azalmaktadr. Bunun yannda, normalden daha fazla derecede dbkey olan kaynak dikilerinin oluturulduu yntemlerin kullanlmas da son derece yararldr. Ksa devreli ark ile metal transferi yntemi ana metal ile dk oranda seyrelmeye neden olduu iin kaynak metalinde scak atlak oluumu riski de iyice azalmaktadr. Seyrelmenin fazla olmas durumunda ise atlama hassasiyeti yksek olan ve tamamen stenitik yapya sahip bir kaynak metali oluabilir. Ferritik ve mantenzitik tipteki manyetik paslanmaz elikler stenitik tipteki manyetik olmayan paslanmaz eliklerle birletirilirken aadaki konulara dikkat edilmelidir. Kaynak ileminin tek taraftan gerekletirilecei bir kaynak az tasarlanmal ve kaynak dikiinden beklenen en dk dayanm amalanmaldr. Manyetik olan paslanmaz elii manyetik olmayan paslanmaz elie kaynak ederken ark flemesi riskini en aza indirmek iin dk s girdili ksa devreli ark ile metal transferi ynteminden yararlanlmaldr. Balantnn her iki tarafnda da homojen bir erimenin gerekleebilmesi iin, kaynak teli balant blgesindeki kaynak az eiminin sona erdii seviyeden daha yukardaki bir konumda merkezlenmelidir. 200 ve 300 serisi paslanmaz eliklerin sprey ark uygulanarak gerekletirilen gazalt kaynanda kullanlan kaynak parametreleri ve prosedrleri ekil 23'de verilmitir. ekil 24'de ise 200 ve 300 serisi paslanmaz eliklerin ksa devreli ark uygulanarak gerekletirilen gazalt kaynana ait parametreler ve prosedrler yeralmaktadr.
9.3 TIG KAYNAI YNTEM Kaynak edilebilen btn paslanmaz eliklere TIG kayna yntemi uygulanabilir. Bu yntemde kullanlan elektrod ular AWS A5.12'de belirtildii gibi; toryum, seryum ve lantan ile alamlandrlan tungstenden imal edilmitir. Bu elektrodlarn en byk avantaj, saf tungsten elektrodlara gre daha kararl bir arka sahip olmalar ve daha yksek kaynak akmlar ile kullanlabilmeleridir. Koruyucu gaz genellikle argon olup, zellikle kaln paralarn kaynanda Helyum ya da Helyum + Argon karm gazlar da kullanlabilir. Argon gaznn en byk azantaj ak hznn dk olmas ve buna bal olarak helyuma gre daha stabil bir ark olumas ve ark voltajnn daha dk seviyede tutulmasdr. Dk voltaj kullanm, ince saclarn balant blgesinde yank olumadan kaynak edilebilmesi asndan ok nemlidir. TIG kayna iin gelitirilen dolgu malzemeleri, otomatik kaynak uygulamalarnda kullanlacaksa kangala sarlan, eer elle beslenerek kullanlacaksa dorultularak ubuk haline getirilen dolu tellerden retilir. Bu rnler AWS A5.9'da tanmlanm olup MIG ve tozalt kayna yntemlerinde de kullanlabilir. AWS A5.30'da belirtilen insrt ekline getirilmi dolgu malzemeleri, zellikle TIG kayna ile gerekletirilen kk paso uygulamalarnda kullanclara byk kolaylklar salamaktadr. TIG kaynanda kullanlan DC g niteleri sabit akm zelliine sahip olmal ve kaynak devresi yksek frekansl voltaj ile donatlm olmaldr. Yksek frekans sadece arkn tututurulmas aamasnda gereklidir. Elektrod i parasna yaklatrldnda, yksek frekans tungsten elektrod ile i paras arasndaki boluktan atlayarak kaynak arkn oluturur. Arkn bu ekilde elde edilmesi srasnda tungsten elektrod i parasna demeyecei iin paslanmaz
47
eliin tungsten tarafndan kirlenmesi olasl byk lde azalr. Derin nfuziyetli dikilerin elde edilmesi iin kaynak ileminin dz kutuplama ile (DC-) yaplmas gerekmektedir. Bir miktar tungsten kirliliine neden olmasna ramen, elektrodun yksek frekans kullanlmadan i parasna srtlmesi ile de ark oluturulabilir. Ancak karbon kirlenmesine neden olabilecei iin tungsten elektrod karbon bloklar zerine kesinlikle srtlmemelidir. Paslanmaz eliklerin kaynanda otomatik TIG kayna yntemi de kullanlabilir. Ark voltaj ark uzunluu ile orantldr. retilen bir sinyal sayesinde ark voltaj kontrol nitesi otomatik olarak devreye girer. Balantlarda ek dolgu malzemeleri kullanlabilecei gibi, zellikle ince saclarn birletirilmesinde sadece balanty oluturan kenarlarn eritilmesi ile de kaynak yaplabilir. "Souk" dolgu metalleri kullanlyorsa, tel besleme ilemi her zaman kaynak banyosunun nnden yaplmaldr. "Scak" tel ile gerekletirilen TIG kayna yntemi, zellikle metal yma hznda ve kaynak hznda nemli artlarn elde edilmesine olanak salar. Bu yntemde, kontakt memenin iinden geen tel zel bir g nitesi tarafndan stlr ve kontakt memenin u ksmndan karak i parasna doru ilerler (ekil-26). Bir diren tarafndan n stma uyguland iin, kaynak banyosuna demeden nce, tel erime noktasna kadar snm olur. Bylece tungsten elektrod daha ok
Dolgu Teli
Tel Besleme Makaras
Kontakt Meme
TIG Torcu
AC G nitesi
Serbest Tel Uzunluu Paras alma Yn
ekil - 26 Paslanmaz eliklerin Otomatik TIG Kaynanda Kullanlan "Scak" Tel Ynteminin ematik Gsterimi
ana metali eritmek iin s retir ve dolgu telinin erimesi iin gereken diren enerjisinin byk bir blm AC g nitesi tarafndan salanr. "Scak" tel yntemi, tozalt kayna ve kendinden korumal metal zl tel kaynanda kullanlan uzun serbest tel mesafesi ile alma prensibinin TIG kaynandaki deiik bir uyarlamasdr. "Scak" telle gerekletirilen TIG kaynanda kullanlan dolgu telleri genellikle 1.2 mm apndadr. Dolgu teli nceden eritildii ya da zel bir g nitesi tarafndan erime noktasna yakn bir
TABLO XVII - "Scak-Tel" le TIG Kaynana Ait Kaynak Hz ve Metal Yma Hz Deerleri
Tel ap : 1.2 mm Koruyucu Gaz : % 75 He + % 25 Ar Elektrod : 4.0 - 4.8 mm (% 2 Toryum Alaml)

Kaynak Akm (Amper) 300 400 500 Kaynak Gerilimi (Volt) 10 - 12 11 - 13 12 - 15 Kaynak Hz (mm/sn) 1.7 - 4.2 2.5 - 5.9 3.4 - 8.5 Tel Srme Hz (mm/sn) 46 - 157 78 - 188 125 - 282 Metal Yma Hz (kg/saat) 1.4 - 4.5 2.3 - 5.4 3.6 - 8.2
48
scakla kadar stld iin gerekleen metal yma hz kaynak arkndan bamsz olarak kontrol edilebilmektedir. DC (-) ve 400-500 amper kaynak akm uygulanarak gerekletirilen bir "Scak" tel ile TIG kayna ynteminde 8.2 kg/saat'lk bir metal yma hzna
ulalabilir (Tablo XVII). Otomatik salnml kaynak tekniklerinin kullanlmas ile daha yksek dolgu hzlarnn elde edilmesi mmkndr. Yksek dolgu hzlarnda gerekletirilen kaynak uygulamalarnda, oluan geni kaynak banyosunda gerekli kontroln salanabilmesi iin voltaj deerinin mutlaka kontrol altnda tutulmas gerekmektedir. Bu nedenle, "Scak"
T 0.1'den Az T T
Para Kalnl "T" (mm) Elektrod ap (mm) Akm (amp) DC (-) Gaz Debisi Argon (lt/dak) Tel ap (mm) Kaynak Hz (mm/sn) Kaynak Sresi (saat/m)
1.6 1.6 80-100 4.7 1.6 5.1 0.0548
2.4 1.6 100-120 4.7 1.6 5.1 0.0548
3.2 1.6 120-140 4.7 2.4 5.1 0.0548
4.8 2.4 200-250 7.1 3.2 4.2 0.0656
6.4 3.2 200-350 9.4 3.2 3.4 0.0820
12.7 3.2 225-375 11.8 3.2 3.4 0.0820
Para Kalnl "T" (mm) Elektrod ap (mm) Akm (amp) DC (-) Gaz Debisi Argon (lt/dak) Tel ap (mm) Kaynak Hz (mm/sn) Kaynak Sresi (saat/m)
1.6 1.6 90-100 4.7 1.6 4.2 0.0656
2.4 1.6 110-130 4.7 1.6 4.2 0.0656
3.2 1.6 130-150 4.7 2.4 4.2 0.0656
4.8 2.4 225-275 7.1 3.2 3.4 0.0820
6.4 3.2 225-350 9.4 3.2 3.4 0.0820
12.7 3.2 225-375 11.8 3.2 3.4 0.0820
Dik aadan yukarya ve tavan pozisyonlarnda kaynak akm % 10 - 20 azaltlarak kullanlabilir.

ekil - 27 TIG Yntemindeki Aln, Ke, "T" ve Bindirme Kayna Balantlarna Ait zm nerileri
49
tel yntemi ile gerekletirilen TIG kaynanda bir voltaj kontrol donanmna ihtiya duyulur. Paslanmaz elik boru ve saclarn TIG yntemi ile kaynanda, birbirlerine yakn konumda yerletirilen tungsten elektrodlarn kullanlmas ile kaynak hz nemli lde ykseltilebilir. Bunun yannda, birden fazla tungsten elektrodun ayn anda kullanlmas ile, zellikle yksek hzlarda gerekletirilen uygulamalarda karlalan kenar yan problemleri de ortadan kaldrlr. Kalnl 1.6 mm'den 12.7 mm'ye kadar deien paslanmaz eliklerin TIG yntemi ile kaynanda kullanlan aln, ke, "T" ve bindirme tipi kaynak balantlarna ait parametreler ekil-27'de verilmitir.
9.4. TOZALTI KAYNAI YNTEM Tozalt kayna yntemi, yksek s girdilerine ve yava souma hzlarna izin veren paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlabilir. Tozalt kaynanda kullanlan toza bal olarak kaynak metalinin silisyum ierii dier kaynak yntemlerindekine oranla biraz daha yksek olabilir ki bu durum ferrit ieriinin 4 FN'den dk olmas durumunda scak yrtlma ve atlama eilimini arttrr. Kaynak metalinin tamamen stenitik yapda olmas ya da dk oranda ferrit iermesi gereken durumlarda tozalt kayna ynteminin kullanlmas nerilmez. Buna karlk, kaynak metalinde 4 FN'den daha fazla ferrit bulunmasna izin verilen uygulamalarda yksek kaliteye sahip kaynak dikilerinin elde edilmesi mmkndr. ekil-28'de, tozalt kayna yntemi ile gerekletirilen aln birletirme uygulamalarna ait kaynak az tasarmlar yeralmaktadr.
(a) Kare Azl Kt Aln Birletirme Kayna
(b) Tek Tarafl "V" Kaynak Az le Aln Birletirme Kayna (Kk Ykseklii eren)
(c) Tek Tarafl "V" Kaynak Az le Aln Birletirme Kayna (Kk Ykseklii ermeyen) 5-10 Eim
(d) ift Tarafl "V" Kaynak Az le Aln Birletirme Kayna
(e) Tek Tarafl "V" ve "U" Kaynak Az le Aln Birletirme Kayna
6.4 - 7.9 mm Yuvarlatlm
(f) Tek Tarafl "U" Kaynak Az le Aln Birletirme Kayna
ekil - 28 Tozalt Kaynanda Kullanlan Aln Balant ekilleri
50
8 mm kalnla kadar olan paralar zerinde tek paso ile gerekletirilen kaynak uygulamalarnda yksek kaliteye sahip kaynak dikileri, kk akl braklmadan ve uygun bir altlkla birlikte kt aln kayna az kullanlarak elde edilebilir (ekil-28a). 16 mm kalnla kadarki paralar zerinde iki paso ile gerekletirilen kaynak uygulamalarnda da kk akl brakmadan almak mmkndr. Ancak bu durumda, kaynak altl kullanlmad iin birletirilecek olan yzeylerin birbirlerine iyice yaklatrlm olmas gerekmektedir. Bu trdeki kaynak az tasarmnn en byk avantaj ok az hazrlk gerektirmesi ve uygun nfuziyetli, yksek kaliteli kaynak dikilerinin elde edilmesine olanak salamasdr. Kalnl 8 mm ve stndeki paralarn, belirli bir kk yksekliine sahip "Tek Tarafl V" kaynak az ile gerekletirilen tek pasolu aln kayna uygulamalarnda erimeyen altlklar kullanlmaldr (ekil-28b). Endstriyel uygulamalarn byk bir ounluunda kalnl en fazla 32-38 mm olan malzemeler kullanlr. Kk ykseklikleri ise 3.2 ile 4.8 mm arasnda
deimektedir. Para kalnlnn 16 mm'yi at durumlarda, altlk kullanlmadan gerekletirilen iki pasolu kaynak uygulamalarnda da bu balant eklinden yararlanlr. Birinci paso balantnn "V" eklindeki blmnde gerekletirilir (ekil-28b). Para daha sonra ters evrilerek atlan ilk paso arka paso konumuna getirilir. Bu konumda iken bitirme pasosu balantnn dz tarafndan ve ilk pasonun kkne iyice nfuz edecek ekilde gerekletirilir. ift pasolu kaynak uygulamalarndaki kk ykseklii yaklak olarak 9.5 mm'dr. ekil-28d'de gsterilen "itf Tarafl V" aln kaynana ait kaynak az ekli, tozalt kayna ynteminde kullanlan temel balant tasarmdr. Bu tasarmda genellikle geni bir kk ykseklii kullanlr. 19 mm kalnlndaki 304 kalite paslanmaz elik plakalarda kullanlan "ift Tarafl V" kaynak az ve kaynak sras ile ilgili bilgiler ekil-29'da gsterilmektedir. ekil-28f'de yeralan "Tek Tarafl U" kaynak az da sk kullanlan bir tasarm eklidir. Balantnn ters
90
6.4 mm
2 19.1 mm 1
6.4 mm
90
ekil - 29 304 Kalite Paslanmaz elik in Tipik Bir ift Tarafl "V" Balants. 1. Paso : 700 Amp, 33 Volt, 6.8 mm/sn Kaynak Hz 2. Paso : 950 Amp, 35 Volt, 5.1 mm/sn Kaynak Hz G Kayna : DC Kutuplama : Doru Kutuplama Elektrod Cinsi ve ap : 308 Kalite (4.8 mm) Toz Cinsi : Ntr
51
tarafnda genellikle kk boyutlu ve elle hazrlanan bir kaynak altl kullanlr. Kk pasodan sonra, "U" formundaki oyuun her srann 2 paso ile oluturulmasna zen gsterilerek doldurulmas nerilir. Kaynak aznn her iki tarafn balayan tozalt kayna pasosundan crufun temizlenmesi srasnda byk zorluklarla karlalabilinir. nce kesitli paslanmaz eliklerin kaynanda DC g niteleri sk olarak kullanlr. Kaln paralarda hem AC hem de DC kullanlabilse de daha ok DC ile allmas tercih edilir. Kullanlan kaynak akmlar, karbon eliklerinin kaynanda kullanlan akm deerlerinin % 80'i seviyesindedir. Tek pasolu kaynak teknikleri genellikle % 40 - % 60'lk bir seyrelme ile gerekleir. Bu oran ok pasolu kaynak uygulamalarnn kullanlmas ile azaltlabilir. Tozalt kayna, gzle grlr derecede uzun bir zaman aral sresince sv halde kalabilen, geni hacimli bir erimi metal oluturur. Erimi haldeki bu metalin katlaana kadar desteklenmesi ve konumunun akmadan korunmas gerekmektedir. En sk kullanlan kaynak altlklar eriyen ve erimeyen altlklar olmak zere ikiye ayrlr.
Paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlan erimeyen altlklarn banda bakr altlklar gelmektedir. Eer bakrdan retilen plakalar soutma ubuu olarak kullanlyorsa, bakrn eriyerek tane snrlarna doru nfuz etmemesi iin gerekli olan nlemlerin alnm olmas gerekmektedir. Bakr altlklardaki kanallara ait ller ekil-30'da belirtilmitir. Bakr altlklarn yerine, baz uygulamalarda seramik altlklar da kullanlabilir. Eriyebilen trdeki metalik altlklarn kullanld uygulamalarda, kaynak paslanmaz elik altln iine doru nfuz eder ve onunla birlikte erir. Bunun sonucunda, kullanlan altlk gerekletirilen balantnn geici veya kalc bir paras haline gelir. Tozalt kayna, genellikle dz pozisyonda yaplr. Bu sayede, kaynak dikii kenarlar ok dzgn olur ve kolay alma olana salanr. Baz durumlarda kaynak ilemi evresel ve belirli bir eime sahip balantlar oluturacak ekilde de gerekletirlebilir. ekil-31'de eimli yzeylerin kaynak dikii zerindeki etkileri ematik olarak gsterilmektedir. Tozalt tozlar, eritilmi ve aglomere edilmi tozlar olmak zere iki gruba ayrlr. Eritilmi tip tozlar cams
12.7 mm 0.51 - 1.52 mm
6.4 - 19.1 mm
ekil - 30 Paslanmaz eliklerin Tozalt Kaynanda Kullanlan Bakr Altlklara Ait Kanal lleri
52
Elektrod Elektrod
Paras
paras
(a)
Elektrod
(b)
Elektrod
Paras
paras
(c)
ekil - 31 (a) Yatay konumda dz kaynak (b) Hafif meyilli yzeyde aadan yukarya doru kaynak (c) Hafif meyilli yzeyde yukardan aaya doru kaynak
bir grnme sahip olup, tozu oluturan elementlerin yksek scaklklarda eritildikten sonra toz taneleri oluturacak ekilde paralanmas ile elde edilir. Aglomere edilmi tozlar ise tozu oluturan elementlerin uygun bir balayc ile kartrldktan sonra piirilmesi ile elde edilir. Baz aglomere edilmi tozlarn kullanlmas ile eitli alam elementlerinin kaynak metaline eklenebilmesi mmkn olmaktadr. Bu alam elementlerinin banda krom, nikel, molibden ve niobyum gelmektedir. Yapsnda hibir alam elementi iermeyen tozlar "Ntr Tozalt Tozlar" olarak adlandrlr. "Ntr" terimi greceli bir kavram olup, kaynak metalinin alam kullanlan ntr tozdan bir miktar etkilenerek deiime urar. AWS A5.9'da listelenen analiz aralklar kaba deerlerden olumaktadr. Kimyasal analizin kaynak kalitesini ve servis yapabilirliini yakndan etkilemesi nedeni ile belirtilen bu deiim aralklar kaynak dikiinde her zaman tolore edilemeyebilir. Kontrol elde tutmak iin uygulanan kaynak teknii, tozun alam ierii ya da dier uygun deiiklikler dolgu metali analizindeki deiimleri dengeleyecek ekilde yaplmaldr.
Kaynak ileminin balatlmas aamasnda sk olarak kullanlan iki yntem aada belirtilmitir: Srterek Balama : Bu teknikte, tel i parasna doru srlr ve bu srada araba da hareket etmeye balar. Tayc arabann i parasna olan rlatif hareketi nedeniyle, tel eriyerek paraya deyince yapma problemi ile karlalmaz. Geri ekerek Balama : Bu teknikte, tel i parasna doru yava yava ilerler ve bu arada toz ile kaplanr. Kaynak baladktan sonra tel bir an iin geri ekilir ve daha sonra tekrar ters ynde, yani paraya doru hareket ederek ileriye doru bir tel beslemesi salanr. nce kesitli paslanmaz eliklerin kaynanda bu yntemin kullanlmas nerilmez. Ark olutuktan sonra baz parametrelerin kontrol edilmesi ok nemlidir. Kaynak akm en nemli parametredir. Bunu kaynak gerilimi izler. Kaynak hzndaki deiimler belirli bir ablona gre ayarlanabilir. Eer hz ykseltilirse, kaynak dikiinin dayanm azalr, buna karlk hz azaltlrsa, elde edilen dayanm daha yksek olur. Btn bunlarn yannda, kaynak hz nfuziyet derinlii zerinde de etkili olmaktadr.
53
54
Ekler
Ekler
EK-1
EVRM TABLOLARI
1 MPa 1N 1J
= 1 N/mm = 0,1 daN = 0,1 daJ
= 0,102 kgf/mm = 10,2 bar = 0,102 kgf.m = = = = = = = = = = = = 145 Psi (pound per square inch) 0,006895 MPa 0,7376 ft.lb (foot-pound) 1,4882 kgf/m 39,37 inch = 3.281 feet 25,4 mm 12 inch = 30,48 cm 2,205 lb 0,4536 kg 0,00155 square inch ( F - 32) x 5/9 ( C x 9/5) + 32
1 MPa 1 Psi 1J 1 lb/ft (pound per foot) 1m 1 inch 1 ft (feet) 1 kg 1 lb 1 mm C F
Elektrod aplar
Kurulular ve Dernekler
inch 0.024 0.030 0.035 0.039 3/64 1/16 5/64 3/32 7/64 1/8 5/32 3/16 1/4 = = = = = = = = = = = = =
mm 0.6 0.8 0.9 1.0 1.2 1.6 2.0 2.4 2.8 3.2 4.0 5.0 6.0
AWS DIN BS NFA ISO EN AISI ASA
= American Welding Society
Amerikan Kaynak Dernei
= Deutsches Institute Fr Normung e.V. = = = = = =
Alman Standartlar Enstits British Standards Institute ngiliz Standartlar Enstits Association Franaise de Normalisation Fransz Standartlar Birlii International Standard Organisation Uluslararas Standartlar Kuruluu Euronorme Avrupa Standartlar The American Iron and Steel Institute Amerikan Demir elik Enstits American Standards Association Amerikan Standartlar Birlii
57
Ekler
EK-2
YKSEK SICAKLIKLARA DAYANIKLI PASLANMAZ ELKLERN ARK KAYNAINDA KULLANILAN RTL KAYNAK ELEKTRODLARIN EN 1600 NORMUNA GRE SINIFLANDIRILMASI
19
12
Cr erii (%)
Ni Mo erii erii (%) (%)
Dk C'lu (< % 0.03)
rtl Elektrod
rt Tipi R B Rutil Bazik Akm Tipi ve Verim Sembol 1 2 3 4 5 6 Verim < 105 > 105 < 125 > 125 < 160 Akm Tipi AC + DC DC AC + DC DC AC + DC DC Kaynak Pozisyonlar 1 2 3 4 5 Btn pozisyonlar Yukardan aaya hari btn pozisyonlar Aln alna, yatay (dz), oluk ve yatayla al kaynak Yatay (dz) ve oluk pozisyonunda kaynak Yukardan aaya ve 3'de belirtilen pozisyonlar
58
Ekler
EK-3
STENTK PASLANMAZ ELKLER (AISI)
202
302'ye edeer, dk Ni ieren, genel kullanm amaldr. Ni ieriinin bir ksmnn yerine Mn ilave edilmitir.
302
Bu grubun temel alamdr. Gda maddesi tama ve piirme kaplar, uak motoru kaportalar, antenler, yaylar ve mimari rnlerin imalatnda kullanlr.
302B
Si ieriinden dolay, 302'ye oranla daha yksek tufallenme (pullanma) dayanmna sahiptir. Frn paralar, szdrmaz contalar ve stma elemanlarnda kullanlr
347
321'e benzer yapdadr. Kaynak ilemlerinde stabilizasyonu salamak amacyla yapsna Nb ilave edilmitir.
304
302'nin dk C ieren tr olup kaynak srasnda oluan karbr kelmesi riski azaltlmtr. Kimya ve gda endstrisindeki paralarn imalatnda kullanlr.
304L
Kaynak srasnda oluan karbr kelmesi riskini en aza indirmek amacyla, 304'n ekstra-dk C ierecek ekilde retilmi trdr.
305
alarak sertleme eilimini azaltmak iin Ni ierii ykseltilmitir. Bkerek ekillendirme ve ekme ilemlerinde kullanlr.
308
Korozyon ve scaklk dayanmn ykseltmek amacyla yksek oranda Ni ve Cr ierir. Kaynak srasndaki alam kayplarn nleyen dolgu metallerinin imalatnda kullanlr.
348
347'ye benzer yapdadr. Ancak Nb ierii en st seviyededir. zellikle nkleer enerji uygulamalarnda kullanlr.
321
eriindeki Ti kaynak srasnda oluan krom karbr kelmesi riskini nler. 425870C scaklndaki youn korozif ortamlarda, uaklarn egzost manifoltlarnda ve kazan zrhlarnda kullanlr.
385
384 ile ayn Ni-Cr seviyesine sahip olup daha az alam elementi ierir. 384 ile hemen hemen ayn ekil verme kabiliyetine sahiptir. Ancak korozyon dayanm daha dktr.
384
alarak sertleme eilimini azaltmak iin Ni ve Cr ierii 305'e gre daha yksek tutulmutur. Souk perinleme ve souk ekil verme uygulamalarnda kullanlr.
309
Ni ve Cr ieriinin daha yksek olmasnn dnda 308 ile ayndr. Korozyon ve pullanma dayanm mkemmeldir. Isl ilem donanmlar ve frn paralarnn imalatnda kullanlr.
309S
309'un kaynak kabiliyetini ykseltmek amacyla daha dk C ieren trdr.
303
Kaln kesme uygulamalar iin gelitirilmi olan ve 302'nin S ieren, ilenmesi kolay trdr. aftlarda vanalarda ve vidal makina paralarnda kullanlr.
314
310'a benzer yapdadr. erdii daha yksek Si sayesinde yksek scaklklardaki pullanma (tufallenme) dayanm arttrlmtr.
310
309'a benzer yapda olup Ni ve Cr ierii daha yksektir. Is eanjrleri, frn paralar, yanma odalar ve kaynak dolgu malzemelerinin imalat balca kullanm alanlardr.
310S
310'un kaynak kabiliyetini ykseltmek amacyla daha dk C ieren trdr.
303Se
nce kesme uygulamalar iin gelitirilmi olan ve 303'n Se ieren, ilenmesi kolay trdr.
301
altka (ilendike) sertleme eilimini ykseltmek amacyla Cr ve Ni ierii azaltlmtr. Yksek dayanma ve toklua sahip demiryolu arabalar, romrk gvdeleri ve uaklarn yapsal elemanlar balca kullanm alanlardr.
201
301'in Ni edeeri daha dk olan trdr. Ni ieriinin bir ksmnn yerine Mn ilave edilmi ve bu sayede altka (ilendike) sertleme eilimi ykseltilmitir.
317
316'dan daha yksek oranda Mo iermesi sayesinde korozyon ve srnme dayanm arttrlmtr.
316
Mo ierdii iin 302 ve 304'e oranla daha yksek korozyon direnci salar. Yksek srnme dayanmna sahiptir. Kimya, fotograf ve besin ile ilgili donanmlarn imalatnda kullanlr.
316L
316'nin kaynakl konstrksiyonlarda kullanlmak zere tasarlanm ekstradk C'lu trdr.
80
59
Ekler
EK-4
FERRTK PASLANMAZ ELKLER (AISI)
430F
Kaln kesme uygulamalar iin gelitirilmi olan ve 430'un S ieren, ilenmesi kolay trdr. Vidal makina paralarnn imalatnda kullanlr.
430
Bu grubun temel alamdr. Sertlemeyen Cr alam trdr. Dekoratif eritlerde, nitrik asit tanklarnda ve sl ilem sepetlerinde kullanlr.
430Se
nce kesme uygulamalar iin gelitirilmi olan ve 430'un Se ieren, ilenmesi kolay trdr.
405
Al ilavesi ile kaynak kabiliyeti iyiletirilmi ve sertletirilemez duruma getirilmitir. Aksi halde martensitik alamlar gibi davran gsterir. 410 ve 403 gibi havada sertleen trlerin sorun yaratt yerlerde kullanlr.
429
Cr ieriinin biraz az olmas kaynak kabiliyetini ykseltir. Nitrik asit tanan kaplar gibi kimyasal ilem ekipmanlar balca kullanm alandr.
434
Mo ilavesi ile k aylarndaki olumsuz yol artlarnn etkisinde kalan paralarda ve otomotiv endstrisindeki sac levhalarda kullanlr.
436
Nb ilavesi ekil verme kabiliyetini ykseltir. Otomotiv endstrisinde ekil vermede zorluk ekilen uygulamalarda kullanlr.
442
Korozyon ve pullanma dayanmn ykseltmek iin Cr ierii arttrlmtr. Frn paralarnda, pskrtme memelerinde ve yanma odalarnda kullanlr
446
442'ye gre daha yksek Cr ierdii iin yksek scaklklardaki korozyon ve pullanma dayanm fazladr. zellikle deiken servis artlarnda ve slfrl ortamlarda kullanlr.
60
Ekler
EK-5
MARTENZTK PASLANMAZ ELKLER (AISI)
403
Trbinlerde kullanlr. 410'a benzer tiptedir. Buhar trbini kanatlar ve dier gerilme altndaki paralar balca uygulama alandr.
410
Bu grubun temel alamdr. Isl ilemle sertleebilen en bilinen elik trdr. Makina paralar ve pompa millerinde kullanlr.
405
Sertlemeyen gruptadr. Al ilavesi sayesinde kaynak srasndaki sertlik oluumu engellenmitir.
414
Yksek Ni ierii sertleme kaabiliyetini ve korozyon dayanmn arttrr. Yaylar, temperlenmi roleler ve makina paralarnda kullanlr.
416
Kaln kesme uygulamalar iin gelitirilmi olan ve 410'un S ieren, ilenmesi kolay trdr.
420
410'un yksek C ieren tr olup zellikle daha yksek sertlik ve anma dayanmna sahiptir. Baklar, cerrahi aletler ve vanalarda kullanlr.
440C
Paslanmaz eliklerin en yksek C ierenidir (0.95-1.20). Bilya ve yataklarn imalatnda kullanlr.
440B
440C'ye oranla daha dk C ierdii iin tokluu yksektir. nce baklar ve vana paralarnn imalatnda kullanlr.
431
Yksek Cr iermesi nedeniyle korozyon dayanm arttrlmtr ve yksek mekanik zelliklere sahiptir. Uaklardaki balant aparatlar, stc ubuklar, somunlar ve kat makinas paralarnda kullanlr.
416Se
nce kesme uygulamalar iin gelitirilmi olan ve 410'un Se ieren, ilenmesi kolay trdr.
420F
Yksek S ve Mn ierii sayesinde ileme ve talama zellikleri ykseltilmitir. Kesici baklar ve el aletlerinin imalatnda kullanlr.
440A
440B'ye oranla daha dk C ierdii iin daha yksek toklua sahiptir. 420'den daha fazla sertlik verebilir. Korozyon dayanm iyidir. Kesici bak ve vana paralarnn imalatnda kullanlr.
61
Ekler
EK-6
SCHAEFFLER DYAGRAMI
Bu diyagram herhangi bir elie ait i yapnn, szkonusu eliin sahip olduu kimyasal analize gre belirlenmesinde kullanlr. Bu diyagramla, kaynak edilen paralarn ve dolgu metalinin cinsine gre kaynak ileminden sonra oluan erimi blgenin yapsn da belirlemek mmkndr. Schaeffler, gelitirdii bu diyagramda ferrit oluturucu elementleri "Krom Edeeri - Cr(e)" ile, stenit oluturucu elementleri ise "Nikel Edeeri - Ni(e)" ile ifade etmektedir.
(Ni)e = % Ni + 30(% C) + 0.5(% Mn) (Cr)e = % Cr + % Mo + 1.5(% Si) + 0.5(% Nb)
Ana metallerinkine benzer analize ya da farkl analize sahip dolgu metallerinin kullanlmasyla benzemez (kimyasal analizleri farkl) metaller arasnda gerekletirilen heterojen balantlarda Schaeffler Diyagram byk yararlar saplamaktadr.
a) stenit Scaklk ve korozyona kar dayankldr. Scak atlak oluma riski vardr. b) stenit + % 5-10 Ferrit Korozyon dayanm yksektir. atlamaya kar hassas deildir. c) stenit + % 15-30 Ferrit Korozyon dayanm orta seviyededir. Yksek scaklklarda ise atlamaya kar hassas bir yap olumaya balar. d) Ferrit Yksek scaklklarda tane bymesi riski vardr. e) stenit + Martenzit atlama riski vardr. ntav uygulanmas nerilir. f) stenit + Martenzit + Ferrit atlama riski vardr. ntav uygulanmas nerilir. g) Martenzit + Ferrit atlama riski vardr. ntav uygulanmas nerilir. f) Martenzit atlama riski yksektir. Krlgan yapya sahiptir.
Krom ve Nikel Edeeri Formllerinin Tarihsel Geliimi
Yazar Ad Schaeffler DeLong Hull
Yl 1949 1956 1973
Cr e %Cr+%Mo+(1.5x%Si)+(0.5x%Nb) %Cr+%Mo+(1.5x%Si)+(0.5x%Nb) %Cr+(1.21x%Mo)+(0.48x%Si)+(0.14x%Nb)+ (2.27x%V)+(0.72x%W)+(2.2x%Ti)+(0.21x%Ta)+ (2.48x%Al) %Cr+(1.37x%Mo)+(1.5x%Si)+(2x%Nb)+(3x%Ti) %Cr+%Mo+(1.5x%Si)+(0.5x%Nb)+(5x%V)+ (3x%Al)
Ni e %Ni+(0.5x%Mn)+(30x%C) %Ni+(0.5x%Mn)+(30x%C)+(30x%N) %Ni+[(0.11x%Mn)-(0.0086x%Mn)]+(24.5x%C)+ (14.2x%N)+(0.41x%Co)+(0.44x%Cu) %Ni+(0.31x%Mn)+(22x%C)+(14.2x%N)+%Cu %Ni+(30x%C)+(0.87x%Mn)+(0.33x%Cu)+ [Ax(%N-0.045)] A=30 (N=%0.00-0.20) ; A=22 (N=%0.21-0.25) A=20 (N=%0.26-0.35) %Ni+(35x%C)+(20x%N) %Ni+(35x%C)+(20x%N)+(0.25x%Cu)
Hammer ve Svenson Espy
1979 1982
McCowan, Siewert ve 1988 Olson (WCR-1988) Kotecki ve Siewert (WCR-1992) 1992
%Cr+%Mo+(0.7x%Nb) %Cr+%Mo+(0.7x%Nb)
62
EK-6
0 5
SCHAEFFLER ve DELONG DYAGRAMLARI
28
stenit
Ferrit Numaras (DeLong)
0 2 6 4 8 1014 12 18 16
stenit + Ferrit
10 15 20 30 40
20
stenit + Martenzit
16 80
12
Martenzit
100
stenit + Martenzit + Ferrit
Schaeffler : (Ni)e = % Ni + 30 % C + 0.5 % Mn DeLong : (Ni)e = % Ni + 30 % C + 30 % N + 0.5 % Mn
Martenzit + Ferrit
Ferrit
16 20 24 28 32 36
Ekler
0 8 12
Schaeffler / DeLong : (Cr)e = % Cr + % Mo + 1.5 % Si + 0.5 % Nb
% Ferrit (Schaeffler)
24
63
Ekler
EK-7
FERRTK DOKUNUN HESAPLAMA YOLUYLA BELRLENMES
stenitik-ferritik eliklerdeki ferrit orann Schaeffler Diyagram'na bavurmadan hesaplamak iin birok forml gelitirilmitir. THOMAS bu amala, maksimum nikel konsantrasyonunu elikteki dier alam elementlerinin bir fonksiyonu cinsinden ifade etmi ve bunun sonucunda elikteki ferrit miktarn aada belirtilen formllerle hesaplamtr:
(Ni)e = % Ni + 30(% C) + 0.5(% Mn) (Ni)e = 10 + 30(0.05) + 0.5(1.2) (Ni)e = 12
(Cr)e = % Cr + % Mo + 1.5(% Si) + 0.5(% Nb) (Cr)e = 20 + 3 + 1.5(0.6)
(Ni)max =
(Cr+2*Mo-16)2 12
Mn 2
+ 30(0.10-C) + 12 (Cr)e = 24
% F = (Ni)max - % Ni
"X" noktas incelendiinde iki fazl ve % 18 ferrit ieren stenitik-ferritik blgeye dld grlr. Aada alam verilen kaynak dikii incelenecek olursa :
C Mn Si Ni Cr Mo = = = = = = % % % % % % 0.05 1.20 0.60 10.0 20.0 3.00
Thomas'n formlne gre ferrit yzdesi % 11.3 olurken, Schaeffler Diyagram'nda belirlenen ferrit miktar % 18'dir. ki yntem arasndaki bu fark, faz erilerinin Schaeffler Diyagram'nda basitletirilerek dorular ile temsil edilmesinden kaynaklanmaktadr. Tamamen stenitik yap ile stenitik-ferritik yapnn arasndaki snr oluturan ve ferrit ierii sfr olan "O" dorusunu esas alarak da ferrit yzdesi miktarn hesaplamak mmkndr. Bu snr aada belirtilen lineer bant ile ifade edebiliriz.
(Cr)c = 0.93 (Ni)e + 6.7
(Ni)max =
(20+2*3-16) 12
1.20 2
+ 30(0.10-0.05)+12
(Ni)max = 21.3
% F = 21.3 - 10 = % 11.3
Schaeffler Diyagram'na gre; szkonusu elie ait "X" noktas, (Ni)e ve (Cr)e deerleri hesaplandktan sonra ekil -4'de belirtilmitir.
Bu bantdan elde edilen (Cr)c deeri daha nce hesaplanan (Cr)e'den kk ise alam tamamen stenitik blgededir. Buna karn (Cr)c deerinin (Cr)e'den byk olmas durumunda ise; alamn
64
Ekler
Schaeffler : (Ni)e = % Ni + 30 % C + 0.5 % Mn
5 28
stenit + Ferrit
stenit
24
10 15
20
stenit + Martenzit
20 30 40
16
X
12
80
Martenzit
8
stenit + Martenzit + Ferrit
100
Martenzit + Ferrit
Ferrit
20 24 28 32 36
0 0 4 8 12 16
Schaeffler : (Cr)e = % Cr + % Mo + 1.5 % Si + 0.5 % Nb
stenitik-ferritik blgeye dt grlr. Bu durumda, yapdaki ferrit yzdesini belirlemek iin aadaki formlden yararlanlr.
% F = 3[(Cr)e - (Cr)c ]
% F = 3[(Cr)e - (Cr)c ] = 3[(24 - 18] = % 18
rneimizdeki eliin analizine gre bir inceleme yaplacak olursa; daha nce hesaplanan (Ni)e=12, (Cr)e=24 deerlerine gre aadaki ferrit yzdesi elde edilir.
(Cr) c = 0.93 (Ni)e + 6.7 = 0.93*12 + 6.7 = 17.86 = ~ 18.0
Buradan da grld gibi, (Cr)c, (Cr)e'den kk olduu iin yap stenitik-ferritiktir ve ierdii ferrit miktar % 18'dir.
% Ferrit (Schaeffler)
65
Ekler
TAM STENT
TEKTK FERRT
FERMKLER FERRT
LEVHALI FERRT
WIDMANSTAETTEN STENTL MATRKS FERRT
TP -
TP - F
TP - F
TP - F
TP - F
stenit
Delta Ferrit
Levhal Ferrit tektik Ferrit
Bu ferrit formu, birincil stenitin katlamas sonucu oluur (Tip-F) ve alt tane snrlar boyunca katlama eilimi gsterir (hcresel dentritler arasnda oluurlar). Olduka dar bir bileim aral iin geerlidirler ve katlamann son aamalarnda tektik reaksiyon rn olarak ortaya karlar .
Fermikler Ferrit (Skeletal)
Ferritin bu tipi de birincil ferrit katlamas srasnda oluur (Tip-F). Karakteristik yn, levha ya da ine formunda olmasdr ve alt tane snrlarnda katlar. Ferritin bu morfolojisi, yksek ferritli ya da dk ferritli kaynak metalinde hzl souma rn olarak ortaya kar. Levhal ve fermikler mikro yaplarn birlikte bulunduu dokulara sk olarak rastlanr.
Widmanstaetten stenitli Matriks Ferrit
Ferritin bu morfolojisi genellikle stenitik paslanmaz eliklerin kaynanda ortaya kar. Bu doku eleman kat durumda ferritin yaynma kontroll olarak stenite dnmesi srasnda oluur ve katlamay takip eden aamada ise birincil ferrit olarak grlr (Tip-F). Ferritin bu tipi, birincil ferrit katlamas sonrasnda dentrit kollar arasnda bulunur.
Kaynak metalinde, yksek scaklklarda ferrit faz giderek daha kararl bir duruma geecek olursa stenitik dnm zorlukla gerekleir. Bunun nedeni, katlama srasnda ferritin delta ferriti olarak (Tip-F) olumasdr. Bunun sonucunda, stenit kristalleri ferrit-ferrit tane snrlarnda Widmanstaetten steniti olarak ekirdeklenir. Ferritin bu morfolojisi, stenitik paslanmaz eliklerin kaynanda ender grlmekle birlikte, ift fazl paslanmaz eliklerde etkin olarak ortaya kar.
66
Ekler
Ferrit Numaras : 0 ( ) EN 1600 : E 18 16 5 N L R 32

C : %0.02 ; Mn : %1.2 ; Si : %0.8 ; Cr : %18 ; Ni : %17 ; Mo : %4.6 ; N : %0.08
Ferrit Numaras : 3 - 8 ( F ) EN 1600 : E 23 12 R 32

C : %0.10 ; Mn : %0.8 ; Si : %1.6 ; Cr : %22 ; Ni : %12
Ferrit Numaras : 4 - 10 ( F ) EN 1600 : E 19 12 3 L R 12

C : %0.02 ; Mn : %0.85 ; Si : %0.8 ; Cr : %18 ; Ni : %11.5 ; Mo : %2.85
Ferrit Numaras : 10 - 20 ( F ) EN 1600 : E 23 12 L R 32

C : %0.02 ; Mn : %0.85 ; Si : %0.95 ; Cr : %23 ; Ni : %12.5
: Oda scaklnda tam stenitik doku ( g )
F : Birincil stenit ( g ) dentritler aras ferrit ( d ) F : Peritektik katlama ( d + g ) , stenitletirme scaklndan soutulurken dnm, dokuda kalnt ferrit F : Birincil ferrit ( d ) , ferrit ( d ) matrikste stenit oluumu ( g )
Ferrit Numaras : 30 - 55 ( F ) EN 1600 : E 22 9 3 N L R 32
C : %0.025 ; Mn : %0.8 ; Si : %1.0 ; Cr : %22.5 ; Ni : %9.5 ; Mo : %3.2 ; N : %0.16
67
Ekler
EK-8
FARKLI METALLERN KAYNAINDA SCHAEFFLER DYAGRAMI KULLANIMI
Hidrojenin elik ierisindeki znebilirliine ait deneyler stenitin 100 grda 6-10 cm orannda hidrojeni absorbe etmeye elverili olduunu gstermektedir. Bazik karakterli rtye sahip elektrodlar 100 gr'da 4-6 cm hidrojen yayd iin, farkl metallerin kaynanda (heterojen kaynak) zellikle erimi blgede oluan stenitik elik yapsndaki alanda hidrojen kolayca znebilmektedir. Heterojen kaynak balantlarnda genellikle iki nemli sorun ortaya kar. 1- Uygun elektrod seimini zorunlu klan Scak atlak oluma eilimi, 2- Ferritik elikteki elementlerin, zellikle ana metaldeki karbonun, balant blgesine doru yaylmas sonucu oluan ara fazlar. Bu maddelerden birincisi elektrodun kalitesini belirlerken, ikincisi kaynak edilen parann kullanm alann snrlayc bir rol oynar. stenitik blgenin atlama eilimi stenit ierisinde ferrit bulunmasna ya da bulunmamasna gre deiir. Bilindii gibi SCHAEFFLER Diyagram heterojen balantlarda, stenitik elektrod seimi konusunda kullancya yol gstermektedir. Heterojen kaynak balantlarnn bir dier avantaj ise n tav uygulamasnn, en azndan yksek scaklklarda gerekletirilen n tav uygulamalarnn ortadan kalkmasdr.
STENTK ELEKTROD SEM
Gnmze kadar bu konuda birok alma gerekletirilmi ve bunlardan SCHAEFFLER tarafndan gelitirilen yntem en bilinen yntem olarak kabul edilmitir. Schaeffler, almalarnda ana metaldeki ve eriyen stenitik blgedeki seyrelmeyi esas almtr. ekil-1de gsterilen SCHAEFFLER Diyagramnda havada sertleebilen ferritik elie ait nokta martenzitik blgede olup X harfi ile belirtilmitir. Bu elie ait kimyasal analiz deerleri ise aada belirtilmitir:
Karbon (C) Manganez (Mn) Silisyum (Si) Nikel (Ni) Krom (Cr) Molibden (Mo) : : : : : : % % % % % % 0,25 - 0,30 0,70 0,30 2,50 - 3,50 1,00 0,20 - 0,30
Ferritik elie ait X noktasnn koordinatlar, stenitik eliklerdeki Cr ve Ni edeerlerinin hesaplanmasnda kullanlan formllerle bulunur.
Ni (e) = % Ni + 30 % C + % 0,5 Mn Cr (e) = % Cr + % Mo + 1,5 % Si + 0,5 % Nb
Buna gre :
Ni
(e)
= 10,8 ve Cr
(e)
= 1,8 olarak hesaplanr.
Kaynak ileminde iki fazl stenitik yapda kaynak metali elde edebilmek iin gereken art; seilen elektrodun g+d blgesinde, rnein Y ile belirtilen noktada bulunmasdr. XY dorusu (mavi izgi),
68
Ekler
SCHAEFFLER Diyagramnda birok blgeden gemektedir. Bunlar; Saf stenit, stenitMartenzit ve Martenzittir. Kaynakl balant noktas, ana metal ve dolgu metali arasndaki seyrelmenin derecesine gre bu blgelerden birinde oluabilir. ekil-1de verilen rnee gre, eer her iki metal arasndaki seyrelme % 22nin altnda ise balant iki fazl blgede oluur. % 22-42 arasndaki seyrelme oranlarnda yap Saf stenitik, % 42nin stndeki seyrelme oranlarnda ise Martenzitik tir. Eer OX dorusunun (siyah izgi) altnda yeralan ve % 15 ferrit ieren Y noktas ile gsterilen trde bir elektrod seilirse, % 15lik bir seyrelme bile martenzit izgileri ieren fazl bir yapnn ortaya kmas iin
yeter olacaktr. Ayn seyrelme deeri iin Y alamnn ulat ferritik faz daha dengeli olurken balant blgesinde krlgan yap oluumu OX dorusunun altnda bulunan Y alam iin daha kritik dzeydedir. SCHAEFFLER Diyagramndan elde edilen bu bilgiler, temsili noktalar OX dorusunun stnde bulunan stenitik tip elektrodlarn seilmesi halinde daha salkl sonularn elde edileceini gstermektedir. nk, ayn ferrit miktarlarnda bile bu elektrodlardaki, stenit+ferrit faznn yapda daha dengeli olmas nedeniyle, seyrelme oranlar olduka yksek bir dzeyde tutulabilmektedir. Y alam iin, ferrit ieriindeki % 8lik arta karlk gelen Y noktas, seyrelmenin % 10 kadar daha fazla olmasna olanak salar. Ayn sonuca ulamak iin ise Y
[ Ni ] Edeeri
30
( Ni )
P 25 stenit 20 +M 15
70 60 60 50 50 50 40 40 40 30 20 30 20 30 10 10
O
% 42 % 22
20 10
(d
10
= (d
) 20
Z Z Y Y stenit + Ferrit
10
X Martenzit
% 55 % 27
% 15
5 M + F 5 10
+M+F N
M+F
Ferrit ( Cr )
15
20
25
30
35
[ Cr ] Edeeri
ekil 1 - Ferritik eliklerin stenitik elektrodlarla gerekletirilen heterojen balant yaplarn gsteren SCHAEFFLER Diyagram
69
Ekler
alamna ait ferrit orannn % 2 arttrlmas yeterlidir. stenit iindeki ferrit oran artnn, belirli seviyelerden sonra stenitin ekil deitirme kabiliyetini olumsuz ynde etkiledii dnlrse, Y alamnn salad avantajlar daha da byk nem kazanmaktadr. % 20 orannda seyrelme kapasitesine sahip olan ve % 8 ferrit ieren OX dorusu zerindeki Z noktasna ait ferrit ierii % 2 kadar arttrlrsa (Z noktas) seyrelme kapasitesi % 25 oranna kadar ykselebilir. Ancak unutulmamaldr ki; eer X noktasnn konumu deiirse, yani kaynak edilen ana malzeme deitirilirse, atlama riskinden uzak, salkl bir kaynak balants salayabilecek uygun elektrodun yeniden belirlenmesi iin tm grafiin tekrar izilmesi gerekecektir. ki fazl bir yapnn elde edilmesi ou zaman yeterli olmayabilir. nk ylan metal bunlarn dnda baka kimyasal artlar da yerine getirmelidir. rnein; karbon oran % 0.10un, silisyum konsantrasyonu ise % 0,6nn altnda olmaldr. Baz literatrler, niobyumun ferrit oluturucu etkisinin yannda erimi metalin atlama eilimini arttrdn sylemektedir. Seyrelmenin seviyesi; kaynak edilen paralarn kalnlna, kaynan uygulan ekline ve bilinen genel kaynak faktrlerine bal olup, zellikle kk paso uygulamalarnda daha da belirgin hale gelmektedir.
rnek Uygulama :
ekil-2de; % 4-6 Cr, % 0,5 Moli elik martenzitik blgede yeralan S noktas ile gsterilmitir. % 20 Cr, % 10 Ni ve % 3 Moli stenitik tip elektrod ise B noktasnda bulunup kimyasal analizi gerei % 7 orannda ferrit ieren iki fazl bir yapya sahiptir. % 25 Cr ve % 20 Nili elektrod ise tamamen stenitik yapda olup C noktasnda bulunur. SB dorusu (mavi izgi) % 30luk bir seyrelme ile O noktasnn yaknndan geer ve atlaksz bir kaynak balants elde edilebilir. Yaplan deney ve aratrmalar da bu tahminlerin doruluunu kantlamtr. Bu tr bir kaynak balantsna ait iyapnn grnm ekil-3de yeralmaktadr. Yap tamamen stenitiktir ve seyrelmenin hissedilir bir ekilde artt kk pasoya ait balant blgesinde ekil-4de grld gibi bir miktar martenzit olumutur. Eer S noktasn stenitik yapdaki C noktas ile birletirecek olursak % 50ye kadarki seyrelme oranlarnda, balant blgesi erime blgesinde olduu gibi tamamen stenitik alana rastlar. Bu yap, zellikle scak atlamalara kar duyarldr ve bu tr kaynakl birletirmelerde erimi blgede ekil-5de grld gibi mikro atlaklara raslanmtr. Havada sertleebilen ve ekil-2de X noktas ile temsil edilen eliin stenitik elektrodlarla kaynak edilerek birletirilmesini ele alacak olursak daha farkl seyrelme oranlar ile karlarz. % 10 ferrit ieren, stenitik yapdaki bir elektrod SCHAEFFLER Diyagramnda D noktas ile temsil edilmektedir. Bu elektrodu temsil eden D noktas ile ana metali temsil eden X noktasnn birletirilmesi sonucu elde edilen XD dorusu (kahverengi izgi) OX dorusunun (siyah izgi) stnde olup % 27ye kadarki seyrelme oranlarnda stenit ve bir miktar ferrit
70
Ekler
[ Ni ] Edeeri
30
( Ni )
stenit 25
% 27
P C
(d
=
20 +M 15
% 35 % 24 % 50
10
(d
O B G
= (d
) 20
10
X Martenzit
% 22 % 5
stenit + Ferrit
5 M + F
S M+F
+M+F
% 30
Ferrit ( Cr )
10
15
20
25
30
35
[ Cr ] Edeeri
ekil 2 - % 4-6 Cr ieren ve orta derecede s dayanmna sahip eliklerin heterojen birletirme ilemlerini gsteren SCHAEFFLER Diyagram
ekil 3 - Elektrik ark kayna yntemi uygulanm, tamamen stenitik yapya sahip olan heterojen balant blgesinin iyap grnts. Ana metal sertleebilme zelliine sahip olup, kaynak ileminde % 20 Cr, % 10 Ni, % 3 Moli elektrod kullanlmtr. Seyrelme oran ise % 30 seviyesinde tutulmutur.
ekil 4 - Kaynakl balant ekil-3dekinin ayns olup kaynak aznn kk ksmlarnda oluan martenzit hatt grlmektedir.
71
Ekler
a
ekil 5 - Heterojen bir kaynak balantsnda % 25 Cr, % 20 Nili bir elektrod kullanlmas ile oluan erime blgesi. Mikro atlaklar stenit a boyunca uzanmaktadr.
ieren balant blgeleri verir. Yaplan deneyler bu tr bir kaynakl balantnn atlaklardan uzak olduunu gstermitir. % 10 ferrit ieren bir dier elektrod da % 18 Cr, % 8 Nili olup E noktasnda yeralmaktadr.
b
Ni Cr
(e) (e)
= 10,5 = 20,0 olarak hesaplanr.

ekil 6 - Heterojen kaynakl balantda balant blgesinde martenzit oluumu (a), martenzitik yapnn detay grnts (b).
Bu elektrod % 5 seyrelmeden sonra balant blgesinde martenzit olumasna neden olur. Bu varsaym, byk martenzit alarn stenitik zeminde grnr klan mikrografik muayene ile de dorulanmaktadr (ekil-6). Baz durumlarda; saf stenitik yap, zellikle gerilme etkisi altnda, balant blgesinde atlamaya neden olabilir. ekil-7, bu tr bir balant blgesine ait atlamay gstermektedir.
ekil 7 - Havada su alabilen bir eliin % 20 Cr, % 10 Ni, % 3 Moli elektrodla kayna. Balant blgesinde, stenitik-ferritik yap yerini atlak oluumuna elverili stenitik yapya terketmitir.
72
Ekler
R, D tipi ve rijit al kaynakl balantlarda aada analizi verilen elektrod problemsiz kaynak dikileri vermektedir.
Karbon (C) Manganez (Mn) Silisyum (Si) Nikel (Ni) Krom (Cr) Molibden (Mo) : : : : : : % 0,07 % 1,16 % 0,42 % 10,20 % 20,50 % 3,30
Buna gre :
Ni Cr
(e) (e)
= 13,0 = 24,4
olarak hesaplanr.
Bu deerleri temsil eden nokta G olup % 10 kadar ferrit iermektedir. Kabul edilebilir seyrelme oran ise % 24dr. XG dorusu O noktasnn biraz stnden geer. Ancak bu alama sahip bir elektrodun almalarda istenilen sonucu veren tek zm olmad gerei gzard edilmemelidir. nk bu blgede yeralan birok rn atlaksz balantlar verebilmektedir. Tm bunlarn yannda, ylan kaynak metali baka artlar da yerine getirmelidir. zellikle silisyum miktar, bu elementin ferrit dengeleyici zelliine ramen, belirli bir snrda tutulmaldr.
73
KAYNAKTA SALIK ve GVENLK
Elektrik arpmas
Ark Inlar
Gazlar ve Dumanlar
Kaynak Sramalar
Manyetik Alanlar
Kendinizi ve dier alanlar koruyun. Kaynak dolgu malzemelerinin ambalajlarna retici firmalar tarafndan yaptrlan etiketleri dikkatli olarak okuyun ve doru olarak anlamaya zen gsterin. DUMANLAR ve GAZLAR salnz iin zararl olabilir. ARK IINLARI gzlerinize zarar verebilir ve cildimizde yanmalar oluturabilir. ELEKTRK ARPMASI ldrc olabilir. retici firmalarn talimatlarn ve iverenin gvenlik ile ilgili uyarlarn dikkatli okuyup anlamaya zen gsterin. Banz dumandan uzak tutun. Genel alma ortamndan ve nefes alma blgenizden duman ve gazlar uzaklatrmak iin havalandma sistemlerinden ve duman emme sistemlerinden yararlann ya da her iki sistemi birlikte kullann. Gz, kulak ve vcudunuzu korumak iin doru kyafet ve malzemeler kullann. Elektrik ykl paralara dokunmayn. Cildiniz, elbiseniz ya da eldivenleriniz nemli ise elektrik ykl paralarn ya da elektrodlarn bunlara demesini engelleyin. Kendinizi i parasndan ve topraktan izole edin.
DKKAT !... Paslanmaz elikler gibi yksek oranda krom ieren malzemelerin kaynanda bir takm zel havalandrma ve/veya duman emme sistemlerinin kullanlmas nerilmektedir. Paslanmaz elik dolgu malzemelerinin normal kullanmndan kaynaklanan duman ve gazlar yksek oranda krom bileikleri iermektedir. Krom iin izin verilen maksimum deer olan 0.5 mgr/m ve/veya krom-VI iin izin verilen maksimum deer olan 0.05 mgr/m seviyelerinin, toplam kaynak dumannn snr deeri olan 5.0 mgr/m'e ulalmadan nce alabilecei unutulmamaldr. DOLGU MALZEMESN KULLANMADAN NCE LGL RNE AT "RN GVENLK BLG FORMU"NU DKKATLE OKUYUN. American National Standard, Z49.1 "Safety in Welding and Cutting" American Welding Society P.O. Box 351040 Miami, FLORIDA 33135 U.S.A. OSHA Safety and Health Standards, 29 CFR 1910 U.S. Government Printing Office Washington, DC 20402-0001 U.S.A.
74
AYRINTILI BLG ALINABLECEK YARDIMCI KAYNAKLAR
Paslanmaz eliklerin kayna ile ilgili daha ayrntl bilgiye ulamak iin bavurulabilecek yaynlarn listesi aada verilmitir:
AWS - A5.30 Birletirilecek Paralarn Aralarna Konulan ve eitli Geometrik Forma Sahip Kaynak rnlerinin zellikleri American Welding Society ASM Metals Handbook Kaynak ve Lehimleme 8. Bask, Cilt 6 ASM International ASM Metals Handbook Kaynak, Sert Lehimleme ve Yumuak Lehimleme 9. Bask, Cilt 6 ASM International AWS - FMC Kaynak Dolgu Metalleri Karlatrma Tablolar American Welding Society ASM Metals Handbook Metallerin zellikleri ve Seimi 8. Bask, Cilt 1 ASM International The Making, Shaping and Treating of Steels 10. Bask United States Steel Corporation ASM Metals Handbook Paslanmaz eliklerin, Takm Malzemelerinin ve zel Amal Metallerin zellikleri ve Seimi 9. Bask, Cilt 3 ASM International Welding Metallurgy of Stainless Steels Erich Folkhard, Springer Verlag, New York
75
The Welding Handbook 7. Bask, Cilt 4, Blm 2 American Welding Society ANSI / AWS D10.4 stenitik Paslanmaz elik Boru Donanmlarnn ve Boru Hatlarnn Kayna in zm nerileri American Welding Society AWS - A4.2 stenitik ve ift Fazl Ferritik-stenitik Kaynak Metalindeki Delta Ferrit Dokusunun llmesinde Kullanlan Manyetik Cihazlarn Standart Kalibrasyon lemleri American Welding Society AWS - A5.4 Paslanmaz eliklerin Metal Ark Kaynanda Kullanlan rtl Kaynak Elektrodlarnn zellikleri American Welding Society AWS - A5.9 ubuk ve Tel eklindeki Paslanmaz elik Kaynak Elektrodlarnn zellikleri American Welding Society AWS - A5.22 Paslanmaz eliklerin Ark Kaynanda Kullanlan zl Tellerin ve TIG Kaynanda Kullanlan Tellerin zellikleri American Welding Society
YARARLANILAN KAYNAKLAR
NGLZCE KAYNAKLAR 1- Stainless Steels Properties - How to Weld Them Where to Use Them John M. Gerken, Damian Kotecki The Lincoln Electric Company, 1990 2- Welding Procedure Handbook of Arc Welding The Lincoln Electric Company, Ohio, 1994 3- Welding Handbook Materials and Applications - Part 2 - Volume 4 American Welding Society, Miami-Florida, 1994 4- Stainless Steel Weldirectory Stick Electrodes and Techniques The Lincoln Electric Company, Ohio, 1998 5- Structure Diagram for Stainless Steel Weld Metal The Lincoln Electric Company
FRANSIZCA KAYNAKLAR 6- Mtallurgie de la Soudure D. Sfrian Dunod - Paris, 1959 7- Les Electrodes Enrobes Pour Aciers Inoxidables The Lincoln Electric Company, France, 2001
Kaynak Teknii Sanayi ve Ticaret A..

Yakackalt, Ankara Asfalt zeri, Yanyol, Mermer Sokak, No:16 34876 Kartal / STANBUL Tel : (0216) 377 30 90 - pbx Faks : (0216) 377 00 00
www.askaynak.com.tr

Paslanmaz Celikler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Paslanmaz Celikler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PASLANMAZ ELKLER

2. Bask Temel zellikleri Kullanm Alanlar Kaynak Yntemleri

Kaynak Teknii Sanayi ve Ticaret A..

stanbul Blge Sat Brosu

zmir Blge Sat Brosu

Ankara Blge Sat Brosu

Adana Blge Sat Brosu

Kozyata, 23 Mart 2002

BLM 7.0 BLM 8.0

PASLANMAZ ELKLER N KAYNAK YNTEMLER

Blm 1.0 - Paslanmaz elik Trleri

PASLANMAZ ELK TRLER

Blm 1.0 - Paslanmaz elik Trleri

Blm 2.0 - Paslanmaz eliklerin Kaynak Kabiliyeti

PASLANMAZ ELKLERN KAYNAK KABLYET

Blm 2.0 - Paslanmaz eliklerin Kaynak Kabiliyeti

TABLO I - Ferritik Paslanmaz eliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deerleri

Tr 405 409 429 430 430F** 430FSe** 430Ti 434 436

C 0.08 0.08 0.12 0.12 0.12 0.12 0.10 0.12 0.12

Mn 1.00 1.00 1.00 1.00 1.25 1.25 1.00 1.00 1.00

P 0.04 0.045 0.04 0.04 0.06 0.06 0.04 0.04 0.04

Dier 0.10-0.30 Al min 6 x % C - Ti

0.06 Mo min 0.15 Se min 5 x % C - Ti 0.75-1.25 Mo 0.75-1.25 Mo min 5 x % C - Nb+Ta

S44600 S18200 S44625 S44626 S44700 S44800 S44635 S44660

0.20 0.08 0.04 0.01 0.06 0.01 0.01 0.25 0.025

1.50 2.50 0.30 0.40 0.75 0.30 0.30 1.00 1.00

1.00 1.00 1.00 0.40 0.75 0.20 0.20 0.75 0.75

23.0-27.0 17.5-19.5 18.0 25.0-27.5 25.0-27.0 28.0-30.0 28.0-30.0 24.5-26.0 25.0-27.0

0.03 0.15 min. 0.02 0.02 0.02 0.02 0.03 0.03

*) Tek deerler maksimum deerlerdir

* *) Genel olarak kaynak edilemeyen rnler olarak kabul edilirler

(ASM Metals Handbook, 9. Bask, Cilt 3)

Blm 2.0 - Paslanmaz eliklerin Kaynak Kabiliyeti

TABLO II - Martenzitik Paslanmaz eliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deerleri

431 440A 440B 440C

S43100 S44002 S44003 S44004

0.20 0.60-0.75 0.75-0.95 0.95-1.20

1.00 1.00 1.00 1.00

1.00 1.00 1.00 1.00

15.0-17.0 16.0-18.0 16.0-18.0 16.0-18.0

0.04 0.04 0.04 0.04

0.03 0.03 0.03 0.03

*) Tek deerler maksimum deerlerdir

* *) Genel olarak kaynak edilemeyen rnler olarak kabul edilirler

(ASM Metals Handbook, 9. Bask, Cilt 3)

Blm 2.0 - Paslanmaz eliklerin Kaynak Kabiliyeti

TABLO III - stenitik Paslanmaz eliklerin Nominal Kimyasal Analiz Deerleri

S34700 S34709 S34800 S34809

min 10 x % C - Nb+Ta min 10 x % C - Nb+Ta

Blm 2.0 - Paslanmaz eliklerin Kaynak Kabiliyeti

Tr 384 Nitronic 32 Nitronic 33 Nitronic 40 Nitronic 50 Nitronic 60

UNS Numaras S38400 S24100 S24000 S21900 S20910 S21800

C 0.08 0.10 0.06 0.08 0.06 0.10

Mn 2.00 12.0 13.0 8.0-10.0 4.0-6.0 7.0-9.0

0.06 0.04 0.04

0.03 0.03 0.03

0.35 N 0.30 N 0.15-0.40 N 1.5-3.0 Mo ; 0.2-0.4 N 0.1-0.3 Nb ; 0.1-0.3 V

*) Tek deerler maksimum deerlerdir

* *) Genel olarak kaynak edilemeyen rnler olarak kabul edilirler

(ASM Metals Handbook, 9. Bask, Cilt 3)

Blm 2.0 - Paslanmaz eliklerin Kaynak Kabiliyeti

427C'n Altndaki Blge

427-871C Arasndaki Hassas Blge

871C'n stndeki Blge

Tr 405 409 429 430 430F 430FSe 430Ti 434 436