NAAT LER GENEL TEKNK ARTNAMES(*)

A-DETRLEN VE YEN LAVE EDLEN GENEL TEKNK ARTNAMELER Y-2 TAIMA LER 2.1 Kapsam Bu blm; kazdan kan her tr malzemenin, ykmdan kan her trl enkazn, szleme ve eklerinde satn alma yeri ocak, fabrika veya depo olarak gsterilen ve tama, ykleme-boaltma bedellerinin ayrca denecei belirtilen her tr malzemenin ne ekilde tanacan, tama bedellerinin tama yolu uzunluu ve formllerine gre nasl hesaplanacan, dikkate alnacak birim hacim arlklarn ve tesviye ilerindeki tama ileri ile ilgili esaslar kapsar. 2.2 Tanm Tama : Yap ilerinde, kapsamda belirtilen ve tasdikli projesi gerei her tr malzemenin bulunduklar yerden iyerine, dolguya, depoya nakledilmesi ileridir. 2.3 Uygulama Esaslar 2.3.1 Genel olarak karayolu tamalarnda tama hangi ara ile yaplrsa yaplsn (zel artnamesinde aksine bir kayt bulunmadka) tama bedeli motorlu tat formllerine gre hesaplanr. zel hallerde; a) El arabas ile en fazla 100 m. uzakla kadar olan tamalar idarenin yazl izniyle yaplr ve el arabas forml uygulanr. b) Hayvan ve hayvanlarla ekilen tatlarla yaplan tamalar; i yaplan yerde motorlu tat kullanmasna imkan bulunmad hallerde ve bu durumun ihaleden nce keif srasnda tespit edilmi olmas halinde veya ihaleden sonra ayn zorunluluklarn bulunduu idarece kabul edilerek yazl izin verilmek artyla yaplr ve tama bedeli sz geen aralara ait formller uygulanarak hesaplanr. 2.3.2 Tm kazlar ile her eit ve cins; a) Ta, Krmata, kum, akl, stabilize, hafif agrega, mermer veya ta tozu ve pirinci, b) imento, kire, al blok, c) Bordr, beton ta, blok, briket, asmolen blok, d) Her trl tula ve kiremit,

e) Tehizatsz ve tehizatl hafif gazbeton, f) Hazr beton, nyapml (prefabrik) beton yap eleman, g) Demir, h) Madeni, plastik (*), asbest imento, beton, betonarme boru ve ek paras, i) Direk, j) Bz, kanalet (Betonarme, plastik) (**), k) Genletirilmi perlit agregas ve genletirilmi perlit mamul (***), l) Yol, sedde, baraj dolgularnn sktrlmasnda o ie zel kullanlacak su, Malzemenin temin edildikleri yerden ibana kadar olan tama bedelleri, tama yolu uzunluu ve formllerine gre hesaplanr. Bu malzemelerin dndakiler iin ykleme, tama, boaltma ve istif bedelleri fiyat analizlerindeki artlara gre deerlendirilir. (***) iaretli genletirilmi perlit ve mamul ile (*) iaretli plastik borularn younluklarnn az olmas, (**) iaretli kanaletlerin, tatn tam tonajnda yklenememeleri gerekesiyle tama formulnn verdii bedelin 2 kat hesaplanr. 2.3.3 Tanacak malzemenin program ve zamann aksatmayacak bir seenek olmas artyla, Demiryolu ve denizyolu tamalar iin TCDD ve DZYdan, sigortal olmas artyla deniz motoru ile tamalar iin mahalli Belediye, Ticaret Odas, Liman letmeleri Mdrlnden yazl olarak sorulup ve yazl olarak bildirilecek tama bedellerinin en ucuzu uygulanr. 2.3.4 Karayolu tamalarnda tama yolu uzunluunun tespiti, son bask karayollar haritasndan faydalanlmak suretiyle, bunun mmkn olmamas durumunda yerinde lmek suretiyle yaplr. 2.3.5 Her trl tamalarla ilgili olarak ihale ncesinde, tama yolu krokileri ve tama yolu uzunluklar idare tarafndan tutanaa bal olarak tespit edilir. 2.3.6 Formllere gre hesaplanarak bulunan tama bedellerine ykleme, boaltma ve iyerinde istif bedelleri dahil deildir. Ykleme, boaltma ve iyerinde istifi bedelleri analizlerine gre hesaplanarak dikkate alnr. 2.3.7 Tamalarda, mteahhidin kusuru dnda ve idarenin yazl izni ile ilave ykleme-boaltma yaplmas zorunlu olduunda idare ile mtereken bir tutanakla tespit edilerek szlemesindeki artlara gre bedeli hesaplanr.

2.3.8 Yalnz ykleme ve boaltma yaplmas halinde; bedeli ykleme ve boaltma birim fiyatlarna gre hesaplanr. 2.3.9 Bu teknik artname kapsamndaki tama ileri, ilgili mevzuat hkmlerine, yerel ynetimler tarafndan uygulanan kstlamalara, dingil arl, gabari ve hz snrlamalarna vb. koullara uygun ekilde yaplr. 2.3.10 Tama formlleri tanan malzemenin bir tonunun bedelini verdiinden; m3 olarak tanan malzemenin, kaz iin projesindeki llere gre 1 nolu cetvelde, ihzar edilmi malzemenin figredeki llere gre 2 nolu cetvelde, kullanlm malzeme cinsine bal olarak mevcut yap imalatlar hacim miktarlarna gre ise 3 nolu cetvelde, gsterilen birim hacim arlklaryla arplarak tama bedeli hesaplanr. Cetvel 1 : Proje Kesitinde llen Kaznn Zemin Cinslerine Gre Birim Hacim Arlklar KAZININ ZEMN CNS - Batak ve balk - Yumuak toprak - Sert toprak - Yumuak ksklk - Sert ksklk - Yumuak kaya - Sert kaya - ok sert kaya Cetvel 2: Figrede llen Malzemenin Birim Hacim Arlklar MALZEMENN CNS Ad. - Kum, akl, kum-akl, tuvenan stabilize, krma ta, mcr ve beton agregalar, kil 1,600 1,800 2,000 2,200 2,400 2,400 (Tutanakla tespit TON/M3 TON/1000 TON/M3 1,400 1,600 1,800 2,000 2,200 2,400 2,600 2,800

- Her cins tahkimat ta, moloz ta, dolgu ta - Her cins doal parke ta, kaba yonu ta - Her cins doal ince yonu ta - Her cins doal kesme ta - Hazr beton harc * - Her eit hafif agrega edilecektir.**)

- Her trl tula ve kiremit ...................... - Her eit ve boyutta beton ta, blok .......................... - Briket, hafif beton blok, asmolen .......................... - Hafif gaz beton, kire kumta eleman ....................... - Al blok

...

..

- Mermer tozu ve pirinci - Genletirilmi perlit***

NOT: Birim hacim arlklar, malzemenin imalat iindeki miktarna gre tama hesabnda kullanlr. *Yerinde dklm ve sktrlm betonun birim hacmi esas alnarak hazr beton harcnn tanan arl hesaplanacaktr. ** darece ihaleden nce tutanakla tespit edilir. *** Genletirilmi perlit; bu artnamenin Agrega maddesinde tanmlanmtr. Cetvel 3 : Yaplardaki malatn Ana Malzemesine Bal Olarak Birim Hacim Arlklar NAAT VE MALATIN ADI - Yol, meydan, otopark stabilize kaplamalar - stifsiz ta dolgu - stifli ta dolgu - Kuru ta duvar - Harl ta duvar - aplanm moloz tala duvar 2,200 2,000 2,200 2,000 1,800 2,000 TON/M3

- aplanm moloz tala kemer imalat - Kaba yonu ta duvar - nce yonu ta duvar - Kesme ta duvar - Beton imalatlar 2,200 2,300 2,400

2,200

2,600

- Betonarme betonu ve beton prefabrik yap eleman - 0,15 m. kalnlnda ta blokaj - Her kalnlkta harl, harsz ta pere

2,400 2,000 2,000

- eitli tula duvar (2 nolu cetveldeki tespite ve analizine gre, har dahil hesaplanr.) - eitli briket ve gaz beton duvar(2 nolu cetveldeki tespite ve analizine gre, har dahil hesaplanr.) NOT: Ykm ve skmden kan her cins yknt (enkaz) iin, birim hacim arl 3 nolu cetvelden alnarak, ykm ve skm ncesi imalattaki lye gre tama hesabnda kullanlr. 2.3.11 Tesviye lerinde Tamalar a) Bu ksm; kaz, ariyet, kpr ve sanat yaplar kazs, zayf tabii zemin tabakasnn kaldrlp depo edilmesi, ileri ile ilgilidir. Kazdan karlan malzemenin tanmas hesab idare tarafndan Brkner erisine gre yaplacaktr. Yan ariyetler yolun kanal, sedde btnyle birlikte yol, kanal ve sedde eksenine gre alnan en kesitleriyle ve kbaj ve tama hesabna (Kark kesitler gibi nce kendi kesitinde dengelendirilecek) dahil edilecek ve Brkner erisine geilecektir. naat esnasnda iin projesinde deiiklik zorunluluu olmas halinde, idare bu hesaplarda gerekli grecei deiiklii yapmaya yetkilidir. Bu deiiklii mteahhit aynen kabul ve tatbik etmek zorundadr. Yarmadan tanmayp mstakil ariyette olduu gibi yol, kanal ve sedde dnda tanan malzemenin tama yolu uzunluu, aralarn almasna engel karmayan en ksa yol olarak alnacaktr. Bu yol idare tarafndan tayin edilerek bir tutanaa balanacaktr. Tamalarda hacim metrekp, tama yolu uzunluu yatay olarak metre cinsinden llr. demeye esas olacak miktar, tanan malzemenin kazlmadan nce yerinde m3 cinsinden llen hacimdir. Tama yolu uzunluu olarak malzemenin yerindeki arlk merkezi ile tamadan sonra

bununla ina edilen ksmn arlk merkezleri arasndaki yatay mesafe alnacaktr. Kaz malzemesinin naklinde bu mesafe (toprak, ksk, kaya) kabarma ve skmalar nazar itibare alnarak izilen Brkner erisinden karlr. Dier btn hallerde tama yolu uzunluu idare tarafndan tayin edilen en ksa yol olacaktr. Herhangi bir sebeple mteahhit tamay bu yoldan baka bir yol takip ederek yapsa dahi, daha ksa bir yol zerinden yaplmad takdirde, hesaba esas bu yol olacaktr. b) Brkner erisinden ortalama tama mesafeleri aadaki ekilde hesap edilecektir. Brkner erisinde dengelendirilmi her ksm iin, Brkner erisinin yatay leinde 150 metrelik bir doru paras yatay olarak ve iki ucu eri zerinde bulunacak ekilde Brkner erisi iine yerletirilecektir. Her dengelendirilmi ksmda 150 metrelik doru paras, denge izgisi ve Brkner erisi arasnda kalan alan ile kabarma ve skmadan sonraki hacim (Yani 150 metrelik doru paras ile denge izgisi arasndaki ordinat farkna tekabl eden hacim) alnacak ve birincisi (alan) ikincisine (hacim) blnerek o ksma ait ortalama tama mesafesi bulunacaktr. Bu ksmda tanan hacim miktar Brkner erisinden alnan miktar olmayp buna tekabl eden kazlmadan nceki yerinde llen kabarma veya skma faktrleri ile ilem grmemi hacim olacaktr. Brkner erisinin dengesi yaplm her ksmda, bu ekilde ortalama 100 metreden fazla mesafeye tamalar iin ortalama tama mesafesi ve bir de bu tamaya ait metrekp cinsinden hacim bulunmu olacaktr. Bunlarn arpmlarnn (momentlerinin) toplamlar, hacimler toplamna blnerek Brknere ait ortalama tama mesafesi bulunmu olacaktr. b.1) Brkner erisinin tepe noktas ile 150 metrelik yatay doru paras arasnda kalan ksm ortalama tama mesafesi hesabnda dikkate alnmaz. b.2) Kendi kesitinde kullanlan yan ariyet ve miks kesit kazlarnn ortalama 100 metre mesafeye kadar tand kabul edilmitir. (Bu kazlar Brknere dahil edilmez ve bunlar iin ayrca tama mesafesi hesaplanmaz ve tama bedeli denmez.) c) Ariyet ocandan getirilecek veya depoya gidecek kaz malzemesinin tanmasnda ortalama tama yolu uzunluu aadaki ekilde hesap edilecektir. Ariyet ocandan getirilecek veya depoya gidecek kaz malzemesinin tama yolu uzunluu Brkner erisinde hesap edilmeyip, idare tarafndan tayin edilen yolun llmesi suretiyle tesbit edilecektir. Bu takdirde ariyet ocaklarndan temin edilen veya depoya tanan kaz malzemelerinin ortalama tama yolu uzunluu, tanan hacimlerin kazlmadan nce yerinde m3 cinsinden llen hacimlerinin tandklar yol

uzunluklaryla arpmlar toplamnn, hacimler toplamna blnmesi suretiyle bulunmu olacaktr. 2.3.12 Tama Birim Fiyatlarnn Hesaplanmas Yukarda tanmas ngrlen malzemelerden; her trl betonarme ve profil demirler ile sac levhalar, D.K.P. dz sacn i yerine en yakn veya darece uygun grlen fabrika veya mahalden; dier malzemelerin istenilen kalitede olmak art ile en yakn fabrika ve ocaklardan veya imalat istasyonundan ibana kadar olan tama bedelleri, birim fiyat analizlerine gre hesaplanr. Teklif hazrlayan istekliler ise kendi fiyat analizlerine gre teklif fiyatlarn hesaplar. hale ncesi idare tarafndan belirlenen malzeme oca, fabrika ve istasyonlardan tama yaptrlacaktr. eitli tatlarla yaplacak tamalara ait tama formlleri 1 ton ykn (ykleme, boaltma hari) tama fiyatlarn vermekte olup; tanacak malzemenin girdii imalatn analizinde ykleme, boaltma, serilme ve iyerinde istifi dahil edilmemi olan malzeme tamalarnda, tanan malzemenin ait olduu analizlerinden hesap edilerek (kr ve genel gidersiz olarak) bulunan miktarlar tama formlleriyle hesaplanan bedele ilave edilir. Metrekp ile llen tamalarda; 1 m3 malzeme tama, F= (Bir ton tama fiyat) x (Tanan malzeme birim hacim arl), olarak hesaplanr. Yukarda 2.3.2 maddesinin (*), (**) ve (***) iaretli aklamalarnda belirtilen 2,0 kat deme lleri ilgili malzemenin tama birim fiyatnn tespitinde dikkate alnr. 2.3.13 Gvenli Tama Tedbirleri naat ilerinde tanmas zorunlu olacak malzemelerin ykleme, tama ve boaltma srasnda evreye, yollara, insanlara, sair yaplara zarar verilmemesi iin gerekli her trl gvenlik ve trafik tedbirleri alnacaktr. Ykleme, tama, boaltma ilemlerinde hasarlanarak kullanlamaz hale gelmesi ihtimali olan yap malzemeleri iin gerekli tama tedbirleri, idarenin ilgili malzemelere ait tama zel teknik artnamesi veya yazl talimat erevesinde alnacaktr. Hangi malzemelerin tama riskleri iin sigorta ettirilecei idarece tama zel teknik artnamesinde dikkate alnmaldr. 2.3.14 Uygunluk Kriteri Tama ilerinin uygunluu; Karayollar Trafik Kanunu gvenlik tedbirleri, ilgili belediyece konulmu tedbirler, inaat ileri i gvenlii tedbirleri, ykleme ve boaltma aralar zel gvenlik tedbirleri, Trk ve/veya Avrupa Birlii standartlar ile getirilecek tedbirler erevesinde deerlendirilecektir. Y-3 KAZI VE DOLGU LER

3.1 Kapsam Bu blm; yap ilerindeki kazlarn ve dolgularn yaplmasyla ilgili esaslar kapsar. 3.2 Tanm Kaz ve dolgu ileri: Taahht konusu olan tm yaplarn tasdikli projelerine gre zemine oturtulmas ve temellendirilmesinde gerekecek zemin kazlar ile bu yaplarda zorunlu olacak dolgularn (temel ve bodrum ksmlarnda, hizmet yollar, otoparklar ve meydanlarnda ve dier yerlerde) yaplmas ileridir. 3.3 Uygulama Esaslar 3.3.1 Zemin Cinsleri ve Tarifleri Kazlacak zemin cinsleri, teekkl ve kaz gl bakmndan aadaki yazl tariflere gre deerlendirilir. a) Toprak Zeminler a.1) Yumuak toprak: Bel krei ve krekle kazlabilen gevek toprak, bitkisel toprak, gevek silt, kum ve benzeri zeminlerdir. a.2) Sert toprak: Kazmann yass ve ara sra sivri ucu ile kazlan toprak, kil, siltli kil, kumlu kil, gevek kil, killi kum ve akl, krekle atlabilen tal toprak ve benzeri zeminlerdir. b) Ksklk Zeminler b.1) Yumuak ksklk: Kazmann sivri ucu ve ara sra ksk, kama ve tokmak ile kazlan toprak, sert kil, yumuak marn, yumuak tf, skk gravye, paralanp el ile atlabilen 0,100 m3e kadar byklkteki her cins blok talar, kaz gl benzerliinden dolay amur ve benzeri zeminlerdir. b.2) Sert ksklk: Kazmann sivri ucu, ksk, kama, tokmak ve krc tabanca ile kazlan ayrm ve atlakl kaya, ayrm yapdaki gre, ist, talam marn, talam kil, 0,100-0,400 m3 byklkte paralanp el ile atlabilen her cins blok talar ve benzeri zeminlerdir. c) Kaya Zeminler c.1) Yumuak kaya: Ksk, krc tabanca veya patlayc madde kullanlarak kazlan tabakalam kalker, marnl kalker, marn, ist, gre, gevek konglomera, al ta, volkanik tfler (Bazalt tfleri hari), 0,400 m3den byk ayn cins blok talar ve benzeri zeminlerdir.

c.2) Sert kaya: Patlayc madde kullanlarak atlan, krc tabanca ile paralanp sklen kaln tabaka ve kitle halinde sert gre, betonlam konglomera, kesif kalker, mermer, ayrmam serpantin, andezit, trakit, bazalt tfleri, 0,400 m3den byk ayn cins blok talar ve benzeri zeminlerdir. c.3) ok sert kaya: Fazla miktarda patlayc madde kullanlarak atlan, krc tabanca ile paralanp sklen ayrmam granit ve benzeri, bazalt, profir, kuvars, 0,400 m3den byk ayn cins blok talar ve benzeri zeminlerdir. d) Batak ve Balk Zeminler Su muhtevas yksek olan ve bu suyu kolay brakmayan genellikle akc, yapkan nitelikteki zeminlerdir.

3.3.2 Serbest, Derin (Dar ve Geni) ve zel Kazlarn Tarifi a) Serbest Kazlar a.1) Bina inaatnda: Dilatasyon derzi ile bloklara ayrlm yapnn tek bina olduu esas alnarak, kaz veya temel tatbikat projesi evresinin tabii zeminle kesitii en alak noktadan geen sfr dzlemi (yatay dzlemin) stnde kalan; a.2) Taban genilii 1 m.den fazla olan eritvari kazlarda: Yeteri kadar sk alnan enkesitlerin tabii zeminle kesitii en alak kotlu kaz kenar noktalarndan geen en kesit iindeki yatay dorularn tekil ettii yzeylerin stnde kalan; El ile yaplan kazlarn krekle 4 metreye, makina ile yaplan kazlarn 25 metreye kadar atlmas veya tatlara ykleme ve boaltlmas dahil, yaplan her trl kazlardr. Batardo, palplan, iksa, keson gibi su perdeleri ile yaplan kazlarda bunlarn proje st kotlarndan geen yatay dzlem sfr dzlemidir. b) Derin Kazlar Serbest ve zel kazlar olarak tarif edilenlerin haricinde kalan ve krek, krk ve benzeri el aralaryla (el arabas ve tamaya mahsus vastalar hari) aadan yukar atlarak veya karlarak, el ile 4 metreye ve makina ile 25 metreye kadar atlmas dahil, yaplan kazlardr. b.1) Geni derin kazlar: Taban genilii 1,00 m.den fazla olan kazlardr. (1,00 m. hari)

b.2) Dar derin kazlar: Taban genilii 1,00 m. ve daha az olan kazlardr. (1,00 m. dahil) c) zel Kazlar Tnel, galeri, su altnda hava basnl keson, 8,00 m.den derin kuyu ve benzeri kazlardr. 3.3.3 Kaz lerinde Gerekli nlemler a) Zemin cinslerine gre deme yaplmasnn esas alnmas halinde; idarece ihaleden nce yukardaki kaz cinslerine ve llerine gre, her kesim iin yerinde yaplacak kaznn cinsleri, lleri ve bunlarn kabarma skma katsaylar bir tutanakla tespit edilecektir. Bu tespitler o ksmdaki proje llerine gre hesaplanm kaz hacmine uygulanacaktr. Kaz alannda elektrik ve iletiim kablolar, gaz, temiz su, pis su iletimi ve datm vb. tesisatn bulunup bulunmad ihaleden nce idarece tespit edilerek plankote veya vaziyet planlarna ilenmi ve gvenlii projelendirilmi olacak, buna gre uygulamada gerekli nlemler alnacaktr. b) Zemin suyunun inaata engel tekil ettiinin tespit olunduu durumlarda, ihaleden nce idarece yer alt su seviyesi, boaltlacak suyun debisi, debiye ve kaznn derinliine bal olarak pompaj ykseklii, suyun geri dnne ve szmasna meydan vermeyecek boaltma uzakl bir tutanakla tespit edilecektir. Temel ukurunda su seviyesi altnda kalan kaz ve dier imalatlarn su zamlar, ilgili birim fiyat analizlerine gre hesaplanr. Teklif hazrlayan istekliler ise kendi fiyat analizlerine gre teklif fiyatlarn hesaplar. c) Serbest ve derin her cins zemin kazlarnda i gvenlii ve teknik zorunluluk nedenleriyle, ihaleden nce idarenin tasdikli projesi olmadka ev veya iksa uygulanmaz. Ancak, kaz yaplrken ayn nedenlerin ortaya kmas halinde idarenin yazl izni ve gereinde tasdikli projeye bal olarak ev veya iksa tatbik olunur. Her trl kazda toprak kaymas, kaya yuvarlanmas vb. gibi hayati tehlike yaratabilecek ve zemin stabilitesini bozacak durumlara kar veya mevcut yaplarn kazdan zarar grmemesi iin idarece tasdikli projesine uygun olarak srekli veya geici nlemler alnacaktr. Kaz yan yzleri alttan oyulmak ve st ksm yukardan kertilmek suretiyle kaz yaplmayacaktr. nlemlere ramen oluan ve aaya dme veya kme tehlikesi olan uzantlar derhal ortadan kaldrlacaktr. d) Teknik gereklilik nedeni ile yerleim alanlar ve evresinde vb. yerlerde patlayc madde kullanlarak kaya kazs yaplmas darenin yazl iznine ve ilgili resmi makamlarn onayna tabidir. Aksi takdirde bu yerlerde

idarenin izni alnarak, kaptajlarda ve buna benzer yerlerde, patlayc madde kullanlmadan kaya kazs yaplr. Patlayc maddeler, trleri, zellikleri, depolanmalar ve kullanm ekilleri bakmndan darenin zorunlu kld ve szleme ve eklerinde yer alan artlara ve ilgili mevzuata uygun olarak kullanlacaktr. Patlayc maddeler, kaya kazlarnda kayann zelliklerine ve kazlacak kesitin boyutlarna bal olarak darece kabul edilen ve lam deliklerinin ynn, boyutlarn, saysn, aralarndaki uzakl ve delik delme dzenini ieren patlatma ve lam tekniklerine gre kullanlacaktr. Patlayc madde kullanm, yeterlilii darece kabul edilen uzmanlar tarafndan yaplr. Patlayc madde kullanlan kazlarda evreyi ve alanlar korumaya ynelik her trl gvenlik nlemi alnr. darece baka trl ngrlmedii takdirde patlatma yaplan alann gvenlik yarap snr 230 m.den az olamaz. e) ukur ve hendek kazlarnn kenarnda kazlmam tarafta en az 0,60 m. eninde, yataya olabildiince yakn dzlkte ve zerinde yrnebilecek koruyucu yol eritleri bulunmaldr. Bu eritler zerinde kaz malzemesi ylmamaldr. 0,80 m.ye kadar derinlikte kazlarn sadece bir kenarnda koruyucu erit bulunmas yeterlidir. 0,80 m.den daha geni hendek kazlarnda kardan karya gemek iin yeterli sayda gei olanaklar ve gvenlii salanmaldr. f) Kaz ilerinde alma alan genilii en az 0,50 m. alnr. alma alan genilii aadaki gibi tanmlanr:

evli kazlarda evin dibi ile yap temeli d kenar arasndaki uzaklk, ksal kazlarda iksann akta kalan yz ile yap temeli d kenar arasndaki uzaklk.

Yap d yznde koruyucu katman, kalp vb. elemanlarn bulunmas gerektii durumlarda l bu elemanlarn dndan itibaren alnr. g) zerine yap oturtulacak kaz tabannn herhangi bir nedenle rselenerek yk tama kabiliyetinin azalmasna sebebiyet verilmemeli ancak, herhangi bir nedenle byle bir durumun ortaya kmas ve tama gc kaybnn belgelenmesi halinde sktrma ile veya baka bir yntemle rselenmi zemin yeterince salamlatrlr. h) Kaz ilerinin gerekletirilebilmesi iin idarece tasdikli projelerde ngrlenlerin dndaki aa ve fundalarn kesilmesi ve sklmesi iin idarenin yazl izni gereklidir. 3.3.4 Dolgu leri

a) Kaz alan iinde kalan imalat ve inaatn yan ve stlerinin dolgusunda tercihen kaya ve ksklk kaz malzemesi kullanlacaktr. naatta dolgu yerlerinin boyutlarnn kaya malzemesi blok boyutlarna nazaran kk olmas, kaya malzemesinin uygun boyutlardakileri ile dier kaz malzemelerinin dolgu ihtiyacn karlamamas halinde; varsa iri bloklarn ufalanmas veya ariyet malzeme ile dolgu seeneklerinden ucuz olan tercih olunur. Dier zemin snf kaz malzemelerinin fiziksel parametreleri izelge 1e gre deerlendirilerek dolguya elverililii belirlendikten sonra kullanlacaktr. Dolguda kullanlacak bu tr malzeme iin idarenin yazl izni gerekir. b) Taahhde dahil kazlardan kan malzeme, projesine gre idarenin gsterecei yerlerin dolgusunda kullanlacak, btn ihtiya karlandktan sonra geriye kalan kaz malzemesi idarenin gsterecei yere depo edilecektir. Dolgu ve depo iin ayrca bir bedel verilmez. Tama bedeli denir. c) Dolguda kullanlacak malzemelerin, kayma dayanm ynnden ok iyi zellikler gstermesi, tama gc ve skabilirlik zelliklerini kullanm mr boyunca koruyabilmesi, oturma ve ime potansiyelinin ihmal edilebilir seviyelerde olmas gerekir. Dolgu yapmnda kullanlacak malzeme ierisinde;

Bitkisel toprak, Aa, al ve benzeri organik maddeler, Kmr, kmr tozu dahil iten yanmas sz konusu olan malzeme, Bataklk, balk veya suyla doygun hale gelmi killi ve marnl zeminler, Sprnt, kargir dnda enkaz ve p gibi atk maddeler,

- Suyun etkisi ile kolayca yumuayp dalarak oturmalara neden olacak ar ime veya bzlme gsteren malzemeler,

Karl, buzlu ve donmu topraklar, Arlka % 20den fazla jips olan malzemeler,

Bulunmayacak ve dolgu malzemesi izelge 1de verilen artlar salayacaktr. izelge 1- Dolgu Malzemesi zellikleri DENEY ADI Likit Limit (LL) Plastisite indeksi (PI) LMT DEER < 70 < 40

Kuru birim arlk (Standart Proktor)

> 1,450 t/m3

Ayrca, drenajlarda gerekli olan iyi sktrlm geirimsiz kil tabakas ve perdesi imalatnda geirimsiz (geirgenlii sfr) olduu tespit olunmu, ocaktan alnm inorganik kil kullanlacaktr. d) Dolgularn yaplmas srasnda dolgu alannda bulunabilecek eitli imalatlarn oynamamas ve zarar grmemesi salanacaktr. Donmu malzeme dolguda kullanlmayacaktr. Dolguda geirilen k mevsimine bal olarak donmu yzeyler olursa ve sktrma gerekir ise dolgunun stndeki 30 cm.lik malzeme kabartlarak tekrar sktrlacaktr. e) Dolguda kullanlacak malzemenin zemin snflarna bal olarak yapdaki dolgulara sktrma yaplmas gerekli grld takdirde; bu dolgular 30 cm.lik yatay tabakalar halinde serilerek sktrma uygulanr. Sktrlarak yaplacak dolguda kullanlacak malzemelerde standart proktor metodu ile bulunan optimum su ierii kil ve killi malzemeler iin % 5, silt ve siltli malzemeler ile granler malzemeler iin % 2 deerleri arasnda kalabilecek ekilde, sulama yaplarak ayarlanacaktr. Sulamann gerektii gibi yaplmasna dikkat edilecektir. Dolgu alannda sktrma ilemi d kenardan merkeze doru tatbik olunacaktr. Kaya malzemesi dolgularnda serme ve yerletirme dikkatle uygulanacaktr. Dolgularn st yzeyleri su gllenmesine imkan vermeyecek ekilde eimli olarak tesviye edilecektir. f) Dolgu ilerinde, farkl uygulamalar gerekmesi halinde, bu amala zel teknik artname hazrlanacaktr. 3.3.5 Uygunluk Kriteri Kaz ve dolgu ilerinin uygunluu; iin tasdikli proje lleri, belediyelerce konulmu kaz ile dolgu alanlarnda tesviye ve sktrma tedbirleri, inaat ileri i gvenlii tedbirleri, kaz aralarnn kullanlmasnda zel gvenlik tedbirleri, yeterli dayanma gcne sahip iksa ve iksa ankrajlar tedbirleri, zemin test ve muayene standartlarna gre sktrmann kontrolu tedbirleri, ilgili mevzuat ile Trk ve/veya Avrupa Birlii standartlar erevesinde deerlendirilecektir.

3.3.6 lgili Standartlar TS 2519 (Nisan 1989) Ahap ksa Hesap, Yapm, Bakm, Skm ve Dolgulama

TS 4803-1 ISO 6746-1 (Mart 1998) TS 4803-2 ISO 6746-2 (Mart 1998) TS 6108 (Kasm 1988) TS 7994 (ubat 1990) TS 8853 (ubat 1991) TS 7627 (Kasm 1989) TS 7628 (Kasm 1989)

Kurallar naat ve Kaz Makinalar-Boyutlar ve Sembollerin Tarifleri-Blm 1: Ana Makina naat ve Kaz Makinalar-Boyutlar ve Sembollerin Tarifleri-Blm 2: Tehizat Mhendislik Jeolojisinde Kullanlan Terimler Zemin Dayanma Yaplar; Snflandrma, zellikleri ve Projelendirme Esaslar Yama ve evlerin Dengesi ve Hesap MetotlarZeminde elik ksa-Hesap, Yapm, Bakm ve Skm Kurallar Betonarme ksa-Hesap, Yapm, Bakm ve Skm Kurallar

Y-4 YIKMA VE SKME LER 4.1 Kapsam Bu blm; hasarl veya hasarsz yaplarda yaplacak ykma ve skme ile enkazn evreye zarar vermemesi iin yap etrafna koruma perdeleri ve gerektiinde iksa ve destekleme tertibat yaplmas, aa ve funda kesme ve skme ilerine ilikin esaslar kapsar. 4.2 Tanm Ykma ve skme: Hasarl veya hasarsz yaplarn yklmas ve sklmesi ile aa ve funda kesme ve skme ileridir. 4.3 Uygulama Esaslar 4.3.1 Hasarl veya hasarsz yaplarn hangi yntemlerle yklacan, ykma ncesi hangi malzemelerle destekleneceini, yapda ve yap evresinde etkilenebilecek dier yap, altyap, tesisat, trafik ve insanlarn hangi tedbirlerle gvenliklerinin salanaca, yapnn malzeme ve varsa hasar zellikleri ile tayc sistemin ve tama gc imkanlar incelenip tespit olunarak, kapsaml bir rapora ve gerekirse dzenlenecek zel teknik artnameye bal ekilde projelendirilerek idarenin onay salanacaktr. Ayrca, ykma ve skme ilerinin yaklak maliyet veya demelerine esas metrajlarnn yaplabilmesine imkan salamak zere, varsa yap projesinden de yararlanlarak, yap rolvesi karlacaktr. Hasarl yaplarda rolve karma hizmetinin can gvenlii ynnden mmkn grlemedii durumlarda, ykma ve skme ilerinin yaklak maliyet tahmini veya deme ekli bu duruma uygun ekilde paal veya anahtar teslimi fiyat olarak dnlmelidir. 4.3.2 Yklacak yapnn varsa elektrik, gaz, su, kanalizasyon, haberleme, tesisat balantlar, ykma balanlmadan nce, ilgili idareleri bilgilendirmek

ve gereken nlemleri almalar salanmak suretiyle, yap ile ilikileri kesilip gvenceye alnmalar temin olunacaktr. 4.3.3 Ykma projesinde patlayc kullanlmas ngrlm ise bunun iin ykma balanmadan nce ilgili kurumlardan gerekli izinlerin ilgili mevzuat uyarnca salanm, depolama ve kullanma gvenlik tedbirleri alnm olacaktr. Patlayclarn projesine gre yerletirilmesi ve patlatlmas ilemlerinde uygulanacak teknolojiye gre eitimli, deneyimli ve sertifikal uzman patlatma ekibi kullanlmas zorunludur. 4.3.4 Yklacak yapnn evresinde yeterli genilikte bo alan varsa, ykmdan nce yap yksekliinin en az iki katna eit genilikte gvenlik alan salanr ve projesinde ngrlm olmak artyla bu alan en az 2,5 m ykseklikte bir perde ile evrilir. Yapnn evresinde boluun yeterli genilikte bulunmamas durumunda, ykm srasnda frlayacak paralarn evreye zarar vermesini nlemek iin yapnn evresi gerekli ykseklik ve dayankllkta bir perde ile evrilir. Bitiik yap bulunmas halinde, bu yaplara zarar verilmemesi iin ktrme ve devirme ilemlerinde tedbir alnacaktr. ehir iinde ykma, skme ve kesme srasnda yol ve kaldrm balarna o blgenin geit vermediini gsteren iaret levhalar veya grevli personel konularak trafik gvenlii salanacak, bunun iin ilgili idareden gerekirse izin alnacak, geceleri de aydnlatma yaplacaktr. ehir dndaki yaplarn yklmas iinde de ayn tedbirler gereklilik haline gre alnacaktr. Muhtemel kaza risklerine kar tedbirli olunmas bakmndan evre halk ile ykm ekipleri srekli uyarlacaktr. Ykm iinin etki alanna grevlilerden bakasnn girmemesi iin srekli gzetim tedbiri uygulanacaktr. 4.3.5 Ykm srasnda atda ve katlarda oluacak enkazn zemine indirilmesi, gvenlik tedbirlerine uygun olarak, kaydrma oluklar veya zorunluluk halinde zel asansr ve kule vinler kullanlarak yaplacaktr. Yap ykseklii ile yap evresindeki gvenli alan geniliinin uygun olmas halinde, enkazn zemine indirilmesi atma yntemi ile de yaplabilir. 4.3.6 Yapnn yklmasyla elde edilen her trl malzeme, yap eleman ve enkaz idareye aittir. Yapnn ykma ve skme ii yaplrken kurtarlp satlarak gelir temini mmkn olabilecek malzeme ve yap elemanlarnn mevcut olmas halinde, idarenin talimatna uygun olarak skme ve kurtarma yaplarak, idareye tutanakla teslim edilecektir. Yaplarn ykma ve sklmesi, aalarn kesilmesi ileri yetkili teknik sorumlularn denetimi ve gzetimi altnda, projesine ve zel teknik artnamesine uygun olarak yaplacaktr. 4.3.7 Yap ykmnda projesi gerei ve alnm izne uygun olarak patlatma yaplrken ilgili gvenlik kuruluu yetkililerinin denetim ve gzetimi salanacaktr. Makinal ykm yaplrken kullanlacak ekipmanlarn salam ve iler halde olmas, kullanc personele zarar verebilecek ve yangn karacak

zellikler tamamas gerekir. Ykm ilerinde altrlacak personelin yapacaklar ilere gre erbap ve uzmanlam olmalar aranacak, alrken kendi gvenliine ait koruma donatlarn gerektii gibi kullanmas salanacaktr. Ykm srasnda alanlarn ve evrenin tozlanmadan zarar grmemesi iin yklmakta olan yerler ve oluan enkaz tozlamayacak seviyede sulanacaktr. Tutuabilecek ve zehirli gaz karabilecek malzemelere kar da tedbirli olunacaktr. 4.3.8 Proje gerei aa ve funda kesme ve skme ileri, idarenin talimat ve aacn kanuni mevzuatna uygun olarak, gereinde ilgili idare ve koruma kurulunun izni salandktan sonra, yaplacaktr. Kesilen ve sklen aa ve funda idareye ait olup tutanakla teslim edilecektir. 4.3.9 Uygunluk Kriteri Ykma ve skme ilerinin uygunluu; iin tasdikli rapor, proje, zel teknik artname hkmleri, belediyelerce konulmu ykma ve skme ileri tedbirleri, inaat ileri i gvenlii tedbirleri, i makinalar kullanmnda zel gvenlik tedbirleri, yeterli dayanma gcne sahip iksa ve iksa ankrajlar tedbirleri, ilgili mevzuat ile Trk ve/veya Avrupa Birlii Standartlar erevesinde deerlendirilecektir. 4.3.10 lgili Standartlar TS 2519 (Nisan 1989) TS EN 12810-1 (Aralk 2005) TS EN 12810-2 (Aralk 2005) TS EN 12811-1 (Aralk 2005) TS EN 12811-2 (Aralk 2005) TS EN 12811-3 (Aralk 2005) Ahap ksa Hesap, Yapm, Bakm, Skm Ve Dolgulama Kurallar n Yapml Bileenlerden Oluan Cephe skeleleri - Blm 1: Mamul zellikleri n Yapml Bileenlerden Oluan Cephe skeleleri - Blm 2: zel Yapsal Tasarm Metotlar Geici Donanmlar - Blm 1: skeleleri - Performans Gerekleri Ve Genel Tasarm Geici Donanmlar - Blm 2: Malzeme Bilgileri Geici Donanmlar - Blm 3: Ykleme Deneyleri

Y-6 KAZIK LER 6.1 Kapsam Bu blm; yaplarn temellendirilmesinde, toprak kaymalarn nlemede, dayanma yaplarnda, iksa vesair ilerde her ap ve derinlikte delme

kazklar ile her trl ahap, elik ve betonarme akma kazklarla ilgili esaslar kapsar. 6.2 Tanm Delme kazklar: Delme ilemi ile zemin katmanlar arasna indirilen geici ya da kalc koruma borusunun (klavuz ya da klf) iindeki zeminin kazlp (foraj yaplp) gerekli donat yerletirildikten sonra, projesinde kalitesi belirlenmi betonun zel teknik artlarna uygun olarak yerine dkm ve yerletirilmesi ile koruma borusunun geri ekilmesi veya yerinde braklmas suretiyle yerinde imal edilen (fore) kazklardr. akma kazklar: Ahap, elik, betonarme veya ngermeli betondan yaplm, tek bir btn veya paralar halinde hazrlanm ve zemine aklarak kullanlan kazklardr. 6.3 Uygulama Esaslar 6.3.1 Amacna uygun olarak kazk ii yaplacak zeminin fiziksel zelliklerinin yeterince tespitinin, kazk projesinin yeterliliinin, inaata balamadan nce ilgili Standardlarna gre gzden geirilerek tespit ve projelendirmede olabilecek eksiklikler giderildikten sonra kazk imalat ve inaatna balanlmas esastr. Projelendirme safhasnda kazk snr yklerinin ykleme deneyleriyle yeterince ve gvenilir ekilde yaplmam olmas halinde, ncelikle standardna uygun olarak denenecek kazklar projesinden seilerek ina edilecek ve ykleme deneyleri yaplacaktr. Bu deney sonularna gre bulunacak emniyetli kazk yk dikkate alnp mevcut proje gzden geirilecek, gerekmesi halinde kazk boyu, ap ve aralklar ayarlandktan ve idarenin onay alndktan sonra uygulamaya geilecektir. Ayrca, zemin suyunun ve kazkla srekli temasta olabilecek gl veya akarsularn imento, beton ve demire olabilecek zararlarnn proje safhasnda aratrlp tespiti yaplmam ise uygulamaya geilirken ncelikle bu aratrma yaplacak ve gerekli malzeme seimi ile korozyon nleyici tedbirler alnacaktr. 6.3.2 Kazk uygulamas yaplacak alana delme veya akma makinasnn, hazr kazk veya yerinde dkme betonunu tayan ar aralarn geli ve gidilerine uygun yol olmamas halinde gerekli yol veya dolgu veya iskele gibi gvenlik tedbirleri alnacak, makina ve ekipmanlarn yerinde gvenli ekilde mesnetlendirilmesi ve kullanm imkanlar salanacaktr. 6.3.3 Kazk uygulamas yaplacak alanda, projesine gre gerekli kazlar yapldktan sonra kazk tatbik olunacak noktalar aplikasyon yaplarak zeminde belirgin ekilde iaretlenecektir. Bu iaretli kazk noktalar sigortalanacak, ayrca kazk yerleri nivelmanla rolve edilerek tutanaa balanacaktr.

6.3.4 Projelendirme ve ykleme deneyleri; ahap, elik, betonarme, ngermeli beton akma kazklar ile delme kazk uygulamas, Standardlarna gre yaplacaktr. Delme kazk imalatnn, kazk yk alma kapasitesinin olabildiince yksek elde edilmesine imkan salamak zere, koruma borusunun teknoloji imkanlar erevesinde en hzl bir ekilde ekilme ve bu hza uygun ekilde beton hazr edilerek kesintisiz dkme ve yerletirme yaplmasna zellikle dikkat olunacak ve tedbir alnacaktr. 6.3.5 Beton dkmne balamadan evvel kazk kazs kontrol mhendisi tarafndan rolve edilecek ve kazk iinde gevemi zemin bulunup bulunmad, ayrca koruma borusunun ezilip ezilmedii kontrol edilecektir. 6.3.6 Kazklar aklrken aklden veya verilmesi gereken eimden sapma 0,02den fazla olmayacaktr. aklma esnasnda atlayan, krlan ve abuk dklen betonarme kazklar, yanlar ezilen ahap kazklar, deformasyona urayan kazklar kabul edilmeyecektir. Projedeki yerinden, akma esnasnda kam olan kazklarn balarn yerine getirmek iin kazn fazla miktarda ekilmesine izin verilemez. malat kusurlar olan, aklma esnasnda ekseninden kam veya kt aklm veyahut da balar projede gsterilen seviyenin altna indirilmi olan kazklar mteahhit tarafndan hibir bedel talep edilmeksizin idarenin uygun bulaca aadaki usullerden birine uyularak dzeltilecektir. - Kazk ekilerek yerinden karlacak ve yerine baka bir kazk aklacaktr, icabettii takdirde bu kazk evvelkinden daha uzun olacaktr. - Hatal aklm veya balar projedeki seviyenin altna indirilmi olan kazklarn hemen yanna birer kazk daha aklacaktr. - Bu kazklarn aklmas esnasnda veya baka bir sebeple ykselen kazklar eski seviyelerine aklarak indirilecektir. 6.3.7 Uygunluk Kriteri Kazk ilerinin uygunluu; ilgili standartlarla belirlenmi projelendirme ve uygulama tedbirleri, kazk ilerinin etd, proje, imal ve ina ilerinde deneyimli ve bilgi birikimi olan mhendislerin sorumluluu ve denetimi tedbirleri, inaat ileri i gvenlii tedbirleri, makinalarn kullanmnda zel gvenlik tedbirleri, ilgili Trk ve/veya Avrupa Birlii standartlar ile getirilecek tedbirler erevesinde deerlendirilecektir. 6.3.8 lgili Standartlar TS 3167 (Nisan 1978) TS 3168 EN 1536 (Kasm 2001) TS 3169 (Nisan Kazk Temellerin Hesap ve Dzenlenmesinde Genel Kurallar zel Jeoteknik Uygulamalar-Delme (Fore) Kazklar (Yerinde Dkme Betonarme Kazklar) akma Kazklar-Tasarm Yapm ve Uygulama Kurallar

1978) TS EN 206-1 (Nisan Beton:Blm 1: zellik, Performans, malat ve 2002) Uygunluk Y-7 TNEL LER 7.1 Kapsam Bu blm; tnel yapmnda yer alt kaz, iksa, kaplama, koruma hcreleri ve havalandrma ilerine ilikin esaslar kapsar. 7.2 Tanm Tnel: Ulam veya iletim amacyla, projesinde ngrlm gzergah, profili ve kesiti belirlenmi, yer alt geiini salayan yapdr. 7.3 Uygulama Esaslar 7.3.1 Projesinde gsterilen tnel gzergah, eksenleri zeminde uygun kazklarla aklm olarak, poligon alar ve nivelman rperleriyle birlikte, idarece bir tutanakla mteahhide teslim edilir. Mteahhitlike tnel projesinin yeterliliinin inaata balamadan nce gzden geirilerek; yarma veya ak tnel ile geilebilir yerlerin kesinletirilmesi, tnel ile gereken baca ve galerilerinde kazlacak zeminin jeolojik, jeofizik, mekanik ve kimyasal zelliklerinin yeterince tespiti sonucunda uygulanacak kaz ve iksa sistemleri, ksmi veya tam gabaride kaz seenekleri, zeminin seilmi bir malzeme enjeksiyonuyla takviyesi ve drenaj gereken yerlerde uygulanabilecek enjeksiyon ve drenaj metotlar, tnel kaplama cinsleri ve hesaplanm kalnlklar ile zeminin imentoya etkisi dikkate alnarak uygulanacak imalat metotlar, inaat ve iletme dnemlerinin aydnlatma ve havalandrmalarnn nasl salanaca, hususlarnn belirlenmesiyle gereken proje ve detaylarn bir rapora bal olarak yaplp idarenin onaynn alnmas, kullanlacak tm makina, ekipman, malzeme, patlayc madde hazrlklar tamamlanarak tnel inaatna balanlmas esastr. Tnel kazs ve iksas srasnda veya kaplama ileri srasnda ve sonrasnda tnelin kaplamasna daha fazla basn gelmesi, tnel tabannda basn etkisiyle kabarma olumas, tnelin stndeki zemin yzeyinde ve bu zemine oturan yaplarda atlama ve kmelerin meydana gelmesi gibi beklenmedik olumsuz durumlarla karlalmamas iin, zemin zelliklerinin tespitinde ve projelendirmede eksiklik olmamasna zen gsterilecektir. Zemin durumuna gre zorunlu olmadka tnel tabanna radye yaplmamaldr. Tnel inaatnda, teslim edilmi gzergah istikametinde olabilecek hata ve dzeltmelerden, ani su boalmas ve grizu olmasndan meydana gelecek zarar ve ziyan, tnel inaatnda herhangi bir baarszlk, hasar, neticenin istenilen kaliteden dk olmasnn sorumluluu mteahhide aittir. Lzumlu btn malzemeyi mteahhit hazr ederek tnel inaatnn gecikmemesini salayacaktr.

Mteahhit, tnel inaatnda altraca ie gre erbap ii ve teknik personelin yeterliliinden, zehirli gaz ve i kazalarna kar gerekli gvenlik tedbirlerinin alnmasndan, inaatn gvenli ekilde yaplmasndan sorumludur. Tnelin yaplmas ve tm gvenlik tedbirlerinin alnmas iin yaplacak tm harcamalar mteahhide aittir. 7.3.2 Tnel balangcna kadar gerekli yarma kazlar ve gvenlik tedbirleri tamamlanarak tnel kaz ve iksa ilerine balanlacaktr. Tnel kaz ve iksa ileri ilerledike, tnel ekseninin taban zeminine tatbiki ve nivelman ileri ile inaat ilerinin doruluunun kontrolu iin, aliyman ksmlarda 20 metre, kurblarda 10 metre ara ile gerekli kazk aklarak rperlere balanacaktr. ine tnel alacak zeminin tespit olunmu durumuna gre uygun inaat sistemi uygulanacak, seilen sisteme uygun en iyi el ve mekanik aletler ile aralar kullanlacaktr. Buna gre; salam ve aktif itki vermeyen kaya zeminde Belika sistemi, iine tnel alacak zeminin genel stabilitesinden phe edilen ve aktif itki veren yerlerde yeni Avusturya sistemi, tama gc ok dk ve akc zeminlerde talyan sistemi veya idarenin uygun grecei zel sistemlere gidilebilir. Uygulama devam ederken, gerek zeminin cinsi ve zellikleri bakmndan ve gerekse inaatn hzlandrlmas iin, idare lzum grerek sistemin deitirilmesini, tnele dier utan ve ortadan baca veya yan galeriden girilerek tnel inaatna devam edilmesini isterse, mteahhit buna uymaya mecburdur. Tnel kaplamasna lzum grlmeyen salam zemini olan ksmlarda kaz 35-50 cm kaplama olaca kabul ile yaplacaktr. Mteahhit, tnel kazs ile oluan i kesitin mmkn olduu kadar dzgn bir ekil almas iin kazya zen gsterecek ve patlatmal kazda bunun gereklemesini temin bakmndan lam delii saysnn fazla ve derinliinin az olmas kuralna dikkat edecek ve uygun teknolojiler kullanlacaktr. Tnel kazsyla oluan i kesit yzeyinin, tnelde tatbik olunacak iksa ve kaplama kalnlklar ve varsa birim fiyat tariflerindeki kaz ve deme hatt l artlar dikkate alnarak, eksenden uzaklklar nceden belirlendii gibi salanacaktr. Kaz srasnda rastlanlacak erime boluklar, maara ve nemli aralklar bulunan atlaklarda rolveye dayal olarak ve idarenin onay ile gereken gvenlik imalatlar yaptrlacaktr. Tnel ve yarma kaz malzemesinin inaatn dolgularnda kullanlmas esas olup, artan kaz malzemesi tesise zarar vermeyecek yerlerde depolanacaktr. Tnel ve yarma kaz malzemelerinin tama ileri temel dnda varsa Brkner erisine, bu mmkn olmuyorsa idarenin talimatna gre dzenlenecektir. Tnel kazs srasnda rastlanlacak maden cevheri ve sair kymetli eserler idareye, gsterecei yerde depo edilerek, tutanakla teslim olunacaktr.

7.3.3 Zemin zelliklerine uygun olarak projesinde belirlenmi kaz ve iksa sistemleri gerei; iksa tatbiki gereken ksmlarda kaz aynasnn mevcut iksa kaburgasndan itibaren gvenli kabul edilen uzakla eriince araya bir iksa kaburgas yerletirilecek ekilde tedbirli olunacak, gecikmeden gerekli balant ve ankrajlar yaplacak, kaz i yzeyi ile iksa tam olarak temas ettirilip yk alabilmesi salanacaktr. ksa elemanlarnn tnel kaplama kalnln azaltc ekilde olmamas, yerletirme, birletirme ve ankraj srasnda salanacaktr. ksa arkasnda boluk kalan yerler, niform yklenmeyi salamak iin, uygun beton veya kargir imalatla doldurulacaktr. Boyuna balant kuaklar da kaburga tatbik olunduka devam ettirilecektir. ksa tatbik olunacak ksmlarda zorunluluk halinde, donatl ve donatsz, ankrajl veya ankrajsz pskrtme beton tatbik olunarak sabitletirmeler de yaplacaktr. ksann elik malzemeden yaplmas tercih olunacaktr. nce kaz yaplp arkasndan iksa tatbikine zeminin tama gc yeterli olamyorsa, nce zeminin uygun malzeme enjeksiyonuyla takviyesi uygun teknoloji ve yntem seilerek yaplacak, bu enjeksiyonlu zemin ierisinde tnel kazs ve iksa ilerine yukardaki gibi devam olunacaktr. ksa gerektirmeyecek derecede salam kaya kesimlerinde idarenin izni ile iksa tatbik edilmeyebilir. Bu gibi yerlerde, gerekmesi halinde, pskrtme betonlu sabitletirmeler yer yer yaplabilir. Ayrca, iine tnel alan kayalarn jeolojik ve mekanik zellikleri, hava ile temas sonucu veya sznt sularn etkisiyle, bozulup dklme ve kmeler yapabilecei hallerde, tnel kaplamasnn hemen tatbiki mmkn olamyorsa, iksa veya pskrtme beton yapm seenekleri uygulanabilir. ksa tatbik olunurken, tnelde eksene dik ynlerde, uygulanacak enjeksiyon veya drenajlar iin projesine gre, barbakan yereri braklacaktr. 7.3.4 Tnel ve galerilerin kaplama yaplacak blm ile tnel kazsnn devam ettii blm arasndaki uzaklk; kaznn enkesit st yars ile alt yarsnda yaplmas hallerinde 200 metreden, tam kesitte yaplmas halinde 400 metreden, veyahut idarenin zemin zelliklerine bal olarak verecei lden fazla olmayacak ekilde dzenleme yaplacaktr. Tnel ve galerilerin en az 25 metrelik bir ksm kontrol mhendisince incelenip uygun grlmedike, kaplama inaatna balanamaz. Bu inceleme srasnda alm tnel ksm, proje eksen kazklarna ve rperlerine gre kontrolu yaplarak rolve edilecek, kaz yzlerinde kaplama iinde kalabilecek fazlalklar ile zararl ve yerinden oynam paralardan temizlenmesi salanarak, durum tutanakla tesbit olunacaktr. Tnel kaplama anolar kemer imalatnn; birbirine takip ederek ve hibir suretle ara vermeden yaplmas arttr.Birbirini takip eden anolarn uzunluklar zemin cinsine gre 3-10 metre olacaktr.Anolar arasnda 2-4 cm derz braklacak ve tnelin kullanm amacna gre gerekli olmas halinde uygun derz balantlar yaplacaktr.Kaplamann kenar ayak imalat da,

kemerlerde olduu gibi, tnelin alm yzlerinde ikinlik, kayma, kme ve dalmasna meydan vermemek iin hzla yaplacaktr.Tnelin kemer ve ayak imalatnn zeminle arada boluk braklmadan tamamyla sktrlm ekilde temas salanacaktr.Boluk kalan yerler, salam ve dengeli zeminlerde sktrlm harl veya kuru kargirle, tama gc dk ve dengesiz zeminlerde ise, zel ekipmanlaryla atmosfer basnl, uygun kvamda beton enjekte edilerek doldurulacaktr. Projesinde belirlenmi tnel kaplama kalnlnn yeterlilii, kaplama imalat yaplrken karlalm zemin zelliklerine gre kontrollke tahkik olunacak, gerekirse idarenin onay salanacak ve bundan sonra kaplama yaplacaktr. ksann, kaplama kalnln azaltacak konumda olmamas iin tedbir alnacaktr. Tnel ve galerilerinin enkesit byklklerine bal olarak zeminden gelecek yklerin standartlarna gre tama gc yeterli bulunacak beton, betonarme, doal ta ve betonta kargir cinsi kaplamalarla tanmas salanacaktr.Kaplama imalatlarnn zemin ve zemin suyunun Zaral etkilerine kar gerekli tesbitler yaplarak zarar nleyici tedbirler alnacaktr. Kaplama imalatlar idarenin ayrntl teknik artnamelerine gre yaplacaktr.Tnel kemer ksmnn betonu her iki tarafa eit yk gelecek ekilde ve ara vermeden srekli olarak dklecektir.Demir imalatlarn korozyona kar korunmasna uygun kalitelerde beton imal olunacaktr.Kaplama yaplrken, projesine gre gereken enjeksiyon ve drenaj delikleri detayna uygun olarak braklacaktr. Zorunluluk halinde, tnel kaplamasna gelen zemin basncnn azaltlmas ve uygun kemerlenmeyi temin iin, projesine gre enjeksiyonla zemin takviyesi yaplacaktr. Sznt sularn kaplama imalatna giriini ve zararl olmasn veya basn yaparak yklemesini nlemek iin, tnel kaplamasnn d yzeyine (zeminle temasta olan yz) uygun malzeme kullanlarak su yaltm, szntlar toplayarak tnel tabannda tertiplenecek kanala indirebilecek toplama drenajlar, projesine uygun olarak ve uygun malzeme ile yaptrlacaktr. Ayrca, olabilecek su basncnn drlmesi iin tnel eksenine dik ynde kaplamadan da doru yatay ve eik drenler de yaplabilir. Ancak, bu tr drenler de gelen sularn tnel iine girdii noktadan tabandaki su kanalna ynlendirilmesi gerekir. Tnel tabannda toplanan sular uygun kesitte ve beton kaplamal bir kanal ile tnel dna aktlacaktr. Bu kanal zerinde uygun aralklarla kelme ukurlar yaplacaktr. Tnelin aydnlatma ve havalandrma tesisatlar elektrik, mekanik ve metal aksamlar slanmaya ve rutubetlenmeye kar korunmu olacaktr. Kaplama yapldktan sonra tnelin normal i gabarisinde daralma veya ekil deitirme olmamas iin mteahhit gerekli nlemleri alacaktr. Kaplamas yaplm blmlerde tnel gabarisi geirilerek, tnel boluunun projesine uygunluu kontrol edilecektir. Tnel i yz erisinde hibir

deiiklik, tnel boluunda tnel eksenine gre eninde ve yksekliinde 5 cm.den fazla daralma kabul edilmez. 7.3.5 Korunma Hcreleri letme amacna uygun olarak; bakm-onarm, kurtarma ve dier ihtiyalara cevap verecek nitelerin tnel projesinde yerleri, boyutlar, kullanm ve gvenlik ihtiyalarna cevap verecek ekilde da k galerileri, baca ve merdivenleri tnelin kaz, iksa, kaplama inaat srasnda birlikte yaplacaktr. Zemin durumunun elverisizlii halinde, proje deiiklii salanarak koruma hcre yerleri idarece deitirilebilir. 7.3.6 Havalandrma Uzunluu 300 metreyi geen tnellerde havalandrma tesisat yaplmas zorunludur. Vardiyal olarak srekli allan uzunluu daha az tnellerde de havalandrma dnlebilir. Havalandrma tesisatnn tnelde kaz aynas nnde alan personelin salna yetecek havay, kaz ve patlatmalarda oluan tozlar ile akaryaktl makinalarn kirletici zararl gazlarn uzaklatracak kapasitede ve salayacak gte olmas arttr. Ayrca, ilgili ii sal ve gvenlii tzk ve ynetmeliklerine uyulacaktr. Havalandrma tesisat projesine gre yaplacaktr. Arza, zehirli gaz, beklenmedik ar scaklklarla karlalmas hallerine gre havalandrma kapasitesinin artrlmas tedbirleri alnm olacak, yedek ekipman bulundurulacaktr. Havalandrma yaplan tnellerde aydnlatma elektrikle yaplacaktr. Galeri ksmlarnda dier aydnlatma aralar kullanlabilecektir. 7.3.7 Uygunluk Kriteri Tnel ilerinin uygunluu; projesine gre tnelin kaz, enjeksiyon, iksa ve kaplamas, gzergahn zemine tatbiki, deformasyon ve hareketlerin, yanc ve zehirleyici gazlar ile tozlarn ve grltnn lm ve havalandrma ilerinde deneyimli ve bilgi birikimi olan mhendislerin sorumluluu ve denetimi tedbirleri; yer alt inaatyla ilgili i gvenlii ve ii sal tzk ve ynetmelik tedbirleri, makina kullanmnda zel gvenlik tedbirleri, ilgili standart ve artnamelerle belirlenmi projelendirme ve uygulama tedbirleri, ilgili Trk ve/veya Avrupa Birlii standartlar ile getirilecek tedbirler erevesinde deerlendirilecektir. 7.3.8 lgili Standartlar TS EN 206-1 (Nisan 2002) TS EN 815 (Nisan 1999) TS 6571 Beton-Blm 1: zellik, Performans, malat ve Uygunluk Kalkansz Tnel Ama Makinalar ve Kayalar in Rotsuz Kuyu Ama Makinalarnn Emniyeti. Yeraltsularnn Drenaj Metodu-Tnel ve Galeri Kazlarnda

(ubat 1989) TS 11747 (Nisan 1995) TS EN 12110 (Mart 2005) TS EN 12111 (Nisan 2004)

Pskrtme Betonu (Shocrek) Yapm Uygulama ve Bakm Kurallar Tnel Ama Makinalar-Hava Geirmez Kabinler-Gvenlik Kurallar

Tnel Ama Makinalar-Dner Kafal Kazc Makinalar, Dner Tamburlu Srekli Kazc Makinalar ve Darbeli Kazc MakinalarGvenlik Kurallar TS EN 13256 Jeotekstiller ve Jeotekstillerle lgili Mamuller-Tneller ve Yer alt (Nisan 2003) Yaplarnn Yapmnda Kullanm in Gerekli zellikler

Y-8 MENTO 8.1 Kapsam Bu blm, yap ilerinde kullanlan imentolar ile ilgili esaslar kapsar. 8.2 Tanm imento, su ile kartrldnda hidratasyon reaksiyonlar ve prosesler nedeniyle priz alan ve sertleen bir hamur oluturan ve sertleme sonras suyun altnda bile dayanmn ve kararlln koruyan inorganik ve ince tlm hidrolik bir balaycdr. Agrega ve su ile uygun ekilde harmanlanp kartrldnda, yeterli sre ilenebilirliini koruyan ve belirlenmi srelerde belirli dayanm seviyelerini kazanan ve uzun sre hacim sabitlii gsteren beton ve har retilebilen bir malzemedir. 8.3 Uygulama Esaslar 8.3.1 Nitelikler Tasdikli projesine gre inaatta kullanlacak imentolar standardlarna uygun ve ilgili kalite belgesine sahip olacaktr. imentolarn, imalat ve antiyeye giri tarihlerini ve miktarn yklenici ve kontrol mhendisi birlikte tutanakla tespit edeceklerdir. Bu imentolardan yapnn tayc sistemlerinde kullanlacak olanlardan, kontrol mhendisi ile yklenici birlikte ve ilgili standardna uygun olarak alacaklar rneklerin yetkili aboratuarlarda gerekli muayene ve testleri yaptrlacak, imentonun ilgili standardna uygunluu tespit edilecektir. eitli fabrikalarn imentolar ayn inaat nitesinde kartrlarak kullanlmayacaktr. malat tarihinden itibaren 3 aydan fazla beklemi imentolar, laboratuarda gerekli muayene ve testleri yaptrlp standardna uygunluu tespit olunmadan kullanlamazlar. Kullanm srasnda talamaya balam veya talam olduu grlen imentolar ise kullanlmayacaktr. 8.3.2 Temin ve Tama

naat iin gerekli torbal ve dkme imento, i programna ve varsa sipari artnamesine uygun olacak ve 3 aylk ihtiyatan fazla olmayacak ekilde temin olunacaktr. Torbal imentolar, net arl 50 kg olmak zere (arlk tolerans % 2), zerinde ilgili standardnn ngrd bilgileri bulunan, azlar orijinal olarak kapal, yrtksz, deliksiz kat torbalar iinde bulunacak ve imento zelliini bozmayan ve kaybna meydan vermeyen aralarla; dkme imentolar zel imento aralaryla tanacaktr. 8.3.3 Depolama Torbal imento, rutubetsiz ve zeri rtl depo ve ambarlarda, zemine temas etmeyecek ekilde, ahap zgara zerine en ok 8 sra halinde, nem almayacak, dalmayacak, zelliklerini bozabilecek maddelerle temas etmeyecek biimde istif olunarak; dkme imentolar ise silosuna kendi zel pompas ile depolanacaktr. Silolarda imento bir aydan fazla bekletilmeden mutlaka boaltlacak, torbal imentolar da 3 ay ierisinde tketilerek, talamalara ve tama gc kaybna meydan verilmeyecektir. 8.3.4 Uygunluk Kriteri imentolarn uygunluu, ilgili Trk Standardlar ve/veya uygulamaya konulmu Avrupa Birlii standartlarnda verilmi kriterlere gre deerlendirilecektir.

8.4 lgili Standardlar TS 21 (Aralk 1994) TS EN 197-1 (Mart 2002) TS EN 197-2 (ubat 2002) TS EN 197-4 (Aralk 2004) TS EN 413-1 (Aralk 2005) TS 6271 (Aralk 1988) TS 10157 (Nisan 1992) TS 11051 (Nisan 1993) TS 11140 EN 12004 (Mart 2002) imento-Beyaz Portland imento-Blm 1: Genel imentolar-Bileim, zellikler ve Uygunluk Kriterleri imento-Blm 2: Uygunluk Deerlendirmesi imento-Yksek Frn Curufu Katkl-Dk Erken DayanmlBlm 4: Bileim, zellikler ve Uygunluk Kriterleri imento-Kargirde Kullanm in-Bileim, zellikler ve Uygunluk Kriterleri Alminli imentolar-Refrakter Olarak Kullanlan imento-Slfatlara Dayankl Sondaj imentosu-malat Katk Maddeleri-Genel Kurallar Yaptrclar- Karo Yaptrclar - Tarifler ve zellikler

Y-9 KRE

9.1 Kapsam Bu blm, yap ilerinde kullanlan kire ile ilgili esaslar kapsar. 9.2 Tanm Doal Kire Ta : Bileiminde ktlece en az % 90 orannda kalker (kalsiyum karbonat, CaCO3) bulunan tortul bir kayatr. Dolamitik Kire Ta : Bileiminde kalsiyum karbonat (CaCO3) yannda % 10% 35 orannda magnezyum karbonat (MgCO3) bulunan tortul bir kayatr. Snmemi Kire : Doal kire ta ya da dolamitik kire tann zel frnlarda 900 0C 1000 0C derece scaklkta piirilerek karbondioksitinden (CO2) ayrtrlmas suretiyle elde edilen CaO veya (CaO+MgO) karmndan ibaret olan snmemi kire veya snmemi dolamitik kirecin, su ile kartrlarak kullanlabilen balayc bir malzemedir. Snmemi kire veya dolamitik kirecin tlerek belirli bir incelie getirilmi haline sndrlmemi toz kire veya sndrlmemi toz dolamitik kire denir. Snm Kire : Snmemi kirecin (CaO) veya snmemi dolamitik kirecin (CaO+MgO) su ile kartrlarak sndrlm kire Ca(OH)2 veya sndrlm dolamitik kire [Ca(OH)2+Mg(OH)2] hidroksitleri haline gelen balayc bir malzemedir. Kire Hamuru : Sndrlm kirelerin standart hamur kvamna getirilmi halidir. 9.3 Uygulama Esaslar 9.3.1 Sndrlmemi kire, gerekmesi halinde ambalaj rutubetsiz ve hava akm olmayan kapal yerlerde depolanacak, sndrlmemi para kirelerin depolanmalar ve tanmalar srasnda zellikleri bozulmayacak ekilde kuru ve kapal yerlerde tutulacaktr. 9.3.2 antiyeye gelen kire bekletilmeden, zel olarak hazrlanm ahap tekneler ierisinde sndrlecektir. Sndrme iine balanrken su, kirecin zerine deil teknenin kenarna dklerek kire tamamen su iinde kalacak ekilde doldurulur. Buhar kmaya balad zaman yeteri kadar su ilave edilir. Su almas tamamlanm duruma gelen kire kartrlarak koyu st kvamna getirilir ve ince tel szgeten geirilerek nceden hazrlanm kuyuya doldurulur. Kuyu iinde toplanan kire bir miktar suyunu ektikten, koyulatktan (katlatktan) sonra st ince bir kum tabakas ile rtlerek gne, don, vb, etkilerden korunacaktr. Kire kuyusu yanlarnn gmesini nlemek zere kuyu gerektiinde ahap kaplama ile iksa edilecektir. 9.3.3 Snm kire yal ve beyaz renkte olacak ve ierisinde yabanc maddeler bulunmayacaktr. Snm kirecin her trl duvar harc olarak kullanlaca hallerde en az 1 (bir) hafta, sva harcnda kullanlaca hallerde ise, en az 3 () hafta dinlendirilmesi arttr. Bu kuyulardaki snm kire tketilinceye ve kuyu kapatlncaya kadar gerekli gvenlik tedbirleri alnacaktr.

Kuyudaki snm kire atlayarak koyu bir hamur kvam almadka kullanlmayacaktr. Elek altna gelen ksm ile yanlar iksa edilmemi kire kuyusunun kenarlarna yakn ksmlar ve taban ksmndaki kire inaatta kullanlmayacaktr. 9.3.4 Sndrlm torbalanm olarak TS 4022 standardna gre retilen kireler ise uygunluu anlaldktan sonra kullanlabilirler. 9.3.5 Uygunluk Kriteri Yap ilerinde kullanlacak kirelerin uygunluu, ilgili Trk ve/veya uygulamaya konulmu Avrupa Birlii standartlarna gre deerlendirilecektir. 9.4 lgili Standartlar TS EN 459-1 (Nisan 2005) TS 32 EN 459-2 (Nisan 2005) Y-10 SU 10.1 Kapsam Bu blm, inaat ilerinde kullanlan sularla ilgili esaslar kapsar. 10.2 Tanm Su: me ve kullanma amacyla, doal haliyle veya artldktan sonra standardna uygun zellikleri salayan akarsu, gl, baraj, pnar ve yer alt sulardr. naat ilerinin su ihtiyacnn ime suyu ebekesinden salanamad yerlerde, Standardnda beton karma suyu olarak kullanlabilmesine msaade edilmi ve bu artnamede aksine art bulunmayan sular da analizlerle kalite tespiti yaptrlarak uygunluu anlaldktan sonra kullanlabilir. 10.3 Uygulama Esaslar 10.3.1 Beton ve har imalatlarnda kullanlan karma suyu ile kum, akl gibi malzemelerin ykanmasnda ve yaplm imalatlarn sulanarak kr yapmasnn salanmasnda kullanlan su; temiz ve berrak olacak, kil, amur, ya, lam suyu, alkali ve asitleri ihtiva etmeyecektir. 10.3.2 me suyu ebeke alan dahilindeki inaat ilerinin su ihtiyac bu ebekeden karlanacaktr. Bu sularda uygunluk tespitine gerek yoktur. Karlanamamas halinde uygunluk analizleri ilgili standardlarna gre yaptrlarak karbonik asit, mangan bileikleri, amonyum tuzlar, serbest klor, yalar, organik maddeler ve endstri atklar bulunmayacak, PH deeri 7den kk olmayacak ve dier uygunluk artlarn da salayacaktr. Litresinde en ok znm olarak 15 gram ve yzer olarak 2 gram madeni tuz, en ok 2 gram slfat (SO4) bulunabilir. Yap Kireci - Blm 1: Tarifler, zellikler ve Uygunluk Kriterleri Yap Kireci - Blm 2: Deney Metotlar

Beton imalatlarnda deniz, bataklk, deri, boya, galvaniz, kok ve endstri imalat sular ve bunlarla karan sular kullanlamaz. 10.3.3 Uygunluk Kriteri Yap ilerinde kullanlacak sularn uygunluu; ilgili standardlarnda verilmi kriterlere ve bu artnamedeki snrlamalara gre deerlendirilecektir. 10.4 lgili Standardlar

TS 266 Sular - nsani Tketim Amal Sular (Nisan 2005) TS 500 (ubat Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar 2000) TS EN 1008 Beton-Karma Suyu-Numune Alma, Deneyler ve Beton Endstrisindeki lemlerden (Nisan 2003) Geri Kazanlan Su Dahil, Suyun, Beton Karma Suyu Olarak Uygunluunun Tayini Kurallar TS 1247 (Mart Beton Yapm, Dkm ve Bakm Kurallar (Normal Hava Koullarnda) 1984) TS EN 206-1 Beton- Blm 1: zellik, Performans, malat ve Uygunluk (Nisan 2002) Y-11 ALI 11.1 Kapsam Bu blm, yap ilerinde kullanlan yap allar ile ilgili esaslar kapsar. 11.2 Tanm Yap allar, bileimi CaSO4, 2H2O olan al tanda (jips) bulunan kristal haldeki suyun ksmen veya tamamen giderilmesi suretiyle elde edilen bir malzemedir. Standardna gre normal al, katkl normal al, susuz al, katkl susuz al, saten al trlerinde retilmektedir. 11.3 Uygulama Esaslar Tasdikli projesine gre inaatta yap allar, sva ve kartonpiyer ilerinin kaba ekillendirilmesinde, ince sva, sva zerine perdah, rabitz sva, kalp, ssleme, duvar bloklar, duvar kaplamalar, duvar ve tavan levhalar ve yap elemanlar imalatlarnda kullanlr. naatta kullanlacak allarn erken veya ge sertlemesini salamak iin kimyasal katk kullanlmasna ihtiya duyulmas halinde, bunun al imali srasnda kartrlm olmas aranacak ve antiyede kartrma yaplmayacaktr. 11.4 Uygunluk Kriteri

Yap allarnn uygunluu, ilgili Trk ve/veya uygulamaya konulmu Avrupa Birlii standartlarna gre deerlendirilecektir. 11.5 lgili Standardlar Yap Allar Yap Ve Sva Allar - Blm 1: Tarifler ve Gerekler Standard Tasars Yap ve Sva Allar - Blm 2: Deney Yntemleri Standard Tasars

TS 370 (ubat 1996) TS EN 13279-1 (Mays 2007) TS EN 13279-2 (Mays 2007)

Y-12 AGREGA (KUM,AKIL, KIRMA TA) 12.1 Kapsam Bu blm; yap ilerinde kullanlmaya elverili olan agregalar ile ilgili esaslar kapsar. 12.2 Tanm Agrega: Doal, yapay veya her iki cins youn mineral malzemenin genellikle 100 mmye kadar eitli byklklerdeki krlmam ve/veya krlm tanelerinin bir yndr. Ar agrega: Barit, manyetit, limonit ve demir gibi zgl arl 3000 kg/m3 den byk minerallerden elde edilen, zellikle radyasyona kar korunma amacyla ar beton yapmnda kullanlan agregadr. Balast: Demiryolu platformu zerine serilen, tad travers cinsine ve gelen yke gre belli bir tabaka kalnl olan, 30 mm ila 60 mm apnda keli ve yeterli sertlikteki talarn (bazalt, granit, siyenit, diyorit, diyabaz, kuvarsit, melafir veya sert kalker) krlmas ile elde edilen agregadr. Doal agrega: Teraslardan, akarsu yataklarndan, denizlerden, gllerden ve ta ocaklarndan elde edilen krlmam veya krlm tane zgl arl 2000 kg/m3 3000 kg/m3 arasnda olan normal agregadr.. Hafif agrega: Birim hacim arl en byk deeri 1200 kg/m3, tane zgl arl 2000 kg/m3 amayan agregadr. Doal hafif agrega: Meydana gelileri srasnda gzenekli bir yap kazanm bulunan tf, bims (pomza), snger ta, lav curufu, diatomit vb. krlmam veya krlm agregadr. Yapay hafif agrega: Yksek frn crufu, kil, uucu kl, kuvarsit, perlit, obsidiyen, vermiklit, ist, arduvaz vb. inorganik elemanlardan, genellikle stma, baz hallerde sinterletirme (topalatrma), gaz veya kpk

oluturma yoluyla gzenekletirilerek elde edilen krlmam veya krlm agregadr. Sanayi rn agrega: Yksek frn curuf ta, izabe curufu, veya yksek frn curuf kumu gibi krlmam veya krlm youn yapll yapay beton agregasdr. Havada soutulmu yksek frn crufu beton agregas: Yksek frn crufunun belirli metotlarla havada yava soutulmas ile elde edilen, genellikle 40 mm ye kadar eitli tane byklklerinde krlmam ve/veya krlm yapay taneler yndr. Agregann kuru gevek birim hacim arl 3250 kg/m3 den az olmamaldr. ri agrega (akl veya krma ta): 4 mm aklkl kare delikli elek zerinde kalan agregadr. Bu agregalar tane aplarna gre, 4/16 ince, 16/32 orta, 32/63 iri akl veya krma ta olarak snflandrlabilir. nce agrega (kum veya krma kum): 4 mm gz aklkl kare delikli elekten geen agregadr. Tane aplarna gre, 0/2 ince, 0/4 orta kum veya krma kum olarak snflandrlabilir. Taunu (filler): 0,25 mm gz aklkl kare delikli elekten geen ince agregadr. Krma ta tesislerinde yan rn olarak elde edilir. Har kumlar: Duvarlar ile i ve d svalarn harlarnn yapmnda kullanlan ve 8 mmlik elekten tamam geen, yukarda tanmlanm doal agregalardr. En byk tane aplarna gre 0/2 ince, 0/4 orta, 0/8 iri kum snflarnda ve standartlarnda verilen granilmetrik karmlarda kullanlr. Genletirilmi perlit agregas: Pskrk, asidik zellikli, cams perlit kayalarndan karldktan sonra krlp tlp ve 700 0C 1200 0C stlmasyla doal hacminin 4-20 kat kadar genleerek oluan rnden eleme suretiyle elde edilen, gevek kuru birim hacim arl 80-200 kg/m3 arasnda deien, 0-5 mm tane iriliinde olan ve s yaltm amal beton ve sva veya hazr sva harc imalatlarnda kullanlan, gzenekli mineral bileikler ieren agregadr. Uucu kl: Kmr kullanlan elektrik retim santralndan elde edilen ve standardna gre beton ve har katk maddesi olarak kullanma sunulan, puzolanik zelliklere sahip ince bir malzemedir. 12.3 Uygulama Esaslar 12.3.1 Kullanlaca yere veya imalatna gre agregann gerekli granilmetride, temiz, basn ve anmaya, d hava tesirlerine kar dayankl ve standardna uygun olmasnn aranmas esastr. Genel olarak agrega, su iinde yumuamayacak ve dalmayacak, kimyevi olarak imento ile zararl bileime girmeyecek, alkali silika reaksiyonu oluturmayacak, eliin korozyonunu hzlandrmayacaktr. Tane ekilleri

mmkn olduu kadar yuvarlak, krevi veya kbik olacaktr. Agrega taneleri, istenen zellikteki betonun yapmna elverili olacak kadar dayankl olmaldr. Doal agregada genel olarak bu dayankllk petrografik ynden inceleme sonucu yaklak olarak deerlendirilebilir. Doal krma ta agregalarn dayanm, elde edilecei tan kp veya silindir dayanmnn 1000 kg/cm2den byk olmas halinde yeterli kabul edilir. Doal ve yapay hafif agregalarn dayankll standartlarna gre deerlendirilecektir. Agregalar ocakta, krma tesisinde ve inaatta llebilir ekilde (tercihen figre edilerek) depolanacak ve llerek teslim edilecektir. Doal agregann dona dayankll kullanm yeri iin yeterli olmas gerekir. iddetli don etkisinde kalacak imalatlarn agregalarnn, tane dayankllk deneyi sonularna gre, dona dayankszl arlka % 4 gemeyecektir. Doal ve yapay hafif agregalarn dona dayankll standartlarna gre deerlendirilecektir. 12.3.2 Har veya betonun (imentonun) prizine ve sertlemesine mani olacak, dayanmn veya younluunu azaltacak, atlaklar meydana getirecek veya eliin korozyonunu artracak malzemeler zararl maddelerdir. Killi, toprakl ta tozu 0,063 mm elekten geen maddeler olup arlka; 0/3 agregalarnda % 4, 1/4 agregalarnda % 3, 2/8 agregalarnda % 2yi, 4/16-63 agregalarnda % 0,5i geemez. Bu kirliliin antiyede deney donatsyla kontrolne izin verilebilir. Organik (Humus, kmr, eker ve benzeri ve dier maddeler gibi) malzemenin laboratuarda tespit edilen miktar arlka agregann % 0,5ini geemez.. Kkrt bileimleri olarak slfitler (SO3) ile suda eriyen slfat, susuz al ta, alkali sulfatlar; suda eriyen demir bileimleri, nitratlar, halojenrler, suda znen klorrler, zararl maddeler olup laboratuarda tespit olunarak standardnda belirlenen limit deerleri aan agregalar kullandrlmaz. Agregaya bulam haldeki kimyasal ve dier zararllarn ykanarak giderilmesiyle agregann standarda uygunluunun saland kantlanmak suretiyle kullanma izin verilebilir. 12.3.3 Balast olarak kullanlacak talar; salam, uygun stabiliteye sahip, drenaj kabiliyeti yksek, atlaksz, yarksz, damarsz iyi teekkl etmi, traversin altnda srtnme direnci salayabilen ve krldnda keskin ke veren, kum gibi ufalanmayan, dona kar dayankl, tanmda belirtilmi olan doal talardan seilir. Yuvarlak, przsz yzeyli dere akl, kum gibi ufalanabilen talar iletme gl nedeniyle balast olarak kullanlamaz. Balastlar, hacimce en az % 90nn 60 mmden kk ve 30 mmden byk danelerden meydana gelmesi, arasnda boyutu 75 mmden byk ve

25 mmden kk dane olmamas salanr. Balast figre edilerek depolanr. Balast figrelerinin muntazam ve dzgn yaplabilmesi iin taban tesviye edilir ve figre keli yaplr. 12.3.4 Ocaktan karlan, elde edilen krlmam veya krlm agregalar hemen sonra eleme-ykama tesisinde bu artnamedeki artlara uygun kalitede su ile ykanmas esastr. Ykama sisteminde, agregada kabul edilebilir snrlarn zerindeki kirlilik ile imentoya zararl olan kimyasal bileiklerin, standardndaki limit deerlerin altna drlmesi arttr. 12.3.5 Agregalarn (taunu dahil) standartlarna gre elenmi, ykanm ve tasnif edilmi olarak yap ileri iin hazr edilmi olmas gerekir. Yapnn tasdikli projesinde ngrlm normal veya hafif beton kalitelerine ve granmetrik snflarna gre tasnif olunmu agregadan iyerine veya beton istasyonunun bulunduu yere tanp depolanmas arttr. Sanayi rn agrega ile havada soutulmu yksek frn crufu beton agregas kullanmna muayene ve denetimin her ynyle eksiksiz ve aksamadan uygulanabilecei yerlerde izin verilebilir. Ykanmam deniz agregas, zararl olmayacann anlalmas halinde, dolgu ve tesviye ilerinde kullanlabilir. imentoya ve betona zararl maddeleri limitlerin altnda olan ve granilmetrisi yeterli kan tvenan agregalarn adi betonlarn imalatnda ve dolgularda kullanmna izin verilebilir. Doal ve yapay agregalar standartlarndaki kalitesine, yapnn tasdikli projesinde gsterilmi olmasna bal olarak, ilgili betonlarda ve duvarlar iin hafif rg harlarnda kullanlabilirler. Genletirilmi perlit agregalar i ve d sva harlarnda gereinde uucu kl de katlarak, s yaltm amal sva ve beton harlarnda kullanlabilirler. Uucu kl, beton standartlarna gre ve projesinde uygun grlm betonda, perlitli sva harlar ile hazr sva harcnda kullanlabilmektedir. Silika (silisyum dioksit SiO2) kum ve akl, standardndaki artlara ve belirlenmi filtrasyon granilmetrisine gre ime sularnn artmnda kullanlabilmektedir. 12.3.6 Uygunluk kriteri Doal youn ve hafif agregalar ile yapay agregalarn ve balastn uygunluu; ocak seiminde ve inaat mahalline ihzarat yaplmasnda ilgili Trk ve/veya Avrupa Birlii standartlarna gre deerlendirilecektir. 12.3.7 lgili standartlar TS 706 EN 12620 (Nisan Beton Agregalar

2003) TS 1114 EN Hafif Agregalar - Blm 1: Beton, Har ve erbette Kullanm in 13055-1 (Nisan 2004) TS 2717 EN Agregalar - Har Yapm in 13139 (Mart 2005) TS EN 14316-1 Is Yaltm Malzemeleri - Binalar in - Genletirilmi Perlitten (EP) (Kasm 2006) Yerinde Yaplan Is Yaltm - Blm 1: Bal ve Gevek Dolgulu Malzemelerin Yerletirilme ncesi zellikleri TS 3787 Beton Agregas-Havada Soutulmu Yksek Frn Crufundan (Kasm 1982) TS 4834 (Nisan Beton le lgili Terimler 1986) TS EN 450-1 Uucu Kl Betonda Kullanm in Blm 1: Tarifler, zellikler ve (Ocak 2006) Uygunluk Kriteri TS EN 450-2 Uucu Kl Betonda Kullanm in Blm 2 (Nisan 2006) TS EN 12904 Kum ve akl - me Sularnn Artmnda Kullanlan (Mart 2006) TS 7043 EN Demiryolu Balastlar in Agregalar. 13450 (Nisan 2004) Y-13 HAR 13.1 Kapsam Bu blm; eitli duvarlarn rlmesinde, i ve d yzeylerin svanmasnda, duvar ve deme kaplamalarnn yaplmasnda kullanlan harlarla ilgili esaslar kapsar. 13.2 Tanm Har : Kullanlaca yere uygun olarak cins ve zellikleri, snf ve granilmetrisi belirlenmi agrega ile balayc olarak imento, kire, al ayr ayr veya birka birlikte uygun oranlarda, yeteri kadar su ve gerektiinde ilave edilen katk maddeleri homojen ekilde kartrlarak, istenilen kvamda elde edilen bir yap malzemesidir. imento harc: Har kumu ve balaycs imento olan hartr. Kire harc: Har kumu ve balaycs snm kire hamuru veya tozu olan hartr. imento kire karml (takviyeli) har: Har kumu ve balaycs kire hamuru veya tozu ile imento karm olan hartr.

Pskrtme harc: yice sulandrlm kire, mermer unu (taunu), imento ve gereinde madeni boya karm sulu bir hartr. Al harc: Al ve suyun karm olan hartr. Kumlu al harc: nce veya dili har kumu ve balaycs al olan hartr. Kumlu kire-al harc: Dili veya ince har kumu ve balaycs kire-al olan hartr. Hafif har: Doal veya yapay hafif ince agrega ve balaycs imento olan hafif rg harcdr. Perlitli harlar: Genletirilmi perlit agregas ile balayc olarak imento, kire, al ayr ayr veya birka birlikte karml, istenildiinde uucu kl, sellozik veya mineral kkenli lif de ilave edilebilen, s yaltm veya rg iin kullanlabilen eitli harlardr. Hazr harlar: eitli snflarda har kumlar ile imento ve/veya kire; genletirilmi perlit agregalar ile imento, kire, al balayclarla ayr ayr veya birka birlikte ve istenildiinde uucu kl katlarak; kuru karml olarak fabrikada imal olunup kullancya sunulan normal veya s yaltm harlardr. Mozaik kaplama ve suni ta sva harlar: Kaplamann zelliklerine uygun olarak seilmi beyaz veya renkli doal ta pirinci, normal veya beyaz imento ile suyun, istenmesi halinde madeni boyann kartrlmas suretiyle elde edilen harlardr. 13.3 Uygulama Esaslar Harlarn; agregalar ve balayclar ile dier katk maddelerinin karm oranlar ilgili standartlarna, birim fiyat tariflerine, iin tasdikli projesine ve varsa zel teknik artnamesine gre belirlenerek, imal veya temin edilmeleri esastr. Agregalarn, balayclarn, katk maddelerinin ve suyun standartlarnda ve bu artnamede izin verilebilir miktarlar aan kirlilikleri, imalat ve kullanm srasnda kirlenmeleri kabul edilmez ve gerekli nlemlerin alnmas salanr. imento ve kire harlar, tercihen kartrma makinasnda en az dakika kartrlarak yaplmaldr. Elle yaplmas halinde, kuru ve ya kartrma er defa yaplmaldr. Buna gre: 13.3.1 imento harc, kullanlaca yere, zellik, snf ve granilmetrisine gre uygun miktarlarda har kumu ile imento nce kuru kartrlarak homojen hale getirilip, takiben kullanma uygun kvama gelinceye kadar su ile slatma ve kartrma yntemiyle imal edilir ve imentolu erbetin akmasna mani olunur. Su yaltm yapmnda ilgili kimyasal madde harcn suyuna katlp eritilerek harca kartrlacaktr. Har miktar bir saatlik srede kullanlabilecek miktarda hazrlanr ve hemen kullanlr. Bir saatten fazla beklemi har kullandrlmaz.

Erken priz yapan imento kullanlmas halinde har, tekneler iinde az miktarda yaplp hemen kullanlacaktr. Harcn kullanm amacna uygun olarak katk maddeleri kullanlmak istenmesi halinde imentoya ve harca zarar verilmemesi arttr. 13.3.2 Kire harc, kullanlaca yere, zellik ve snfna gre, nce uygun miktarda har kumu bir deme veya dzgn bir zemin zerine ortas ak halka eklinde yaylp, ortada kalan ak bolua kuma oran belli olan miktarda kire hamuru veya tozu ve yeterli miktarda su konulup, krek ve apa yardmyla kire su kartrlarak sv haline getirilip kum ile homojen ekilde kartrlp harman edilmek suretiyle imal edilir. Svlam kirecin dalmasna mani olunur. Har en az bir gn dinlendirildikten sonra kullanlr. Harcn bekleme sresince kurumasnn nlenmesi iin tedbir alnr. 13.3.3 imento kire karml (takviyeli) har, uygun kire harcna kullanlaca srada belirli miktarda imento ve su katlp homojen ekilde kartrlarak hazrlanr. Bu harlarn, imentoya baml olarak, bir saatlik srede kullanlmas arttr. Daha fazla beklemi har kullandrlmaz. 13.3.4 Pskrtme harc, derin bir kap ierisinde iyice sulandrlm kire ile mermer unu (taunu) ve istenmesi halinde boya kartrlarak hazrlanr. Kullanlaca srada uygun miktarda imento kartrlp kvam suyla ayarlanarak hemen kullanlr. Grnlerde renk farkllklar olumamas iin har, bir yzeye yetecek miktarda hazrlanp, bir defada ve ara vermeden, imentoya bal olarak bir saatlik srede kullanlacaktr. 13.3.5 Al harc, alnn sertleme sreci ierisinde kullanlabilecek miktarlarda ve plastik kaplarda, al ve suyun kartrlmas suretiyle hazrlanr. Har, al sva malzemesi olarak kullanlacak ise sertlemesi geciktirilmi allar kullanlmaldr. Kumlu al harc, imalatna gre seilmi ince veya dili kuma, plastik kaplarda, sertlemesi geciktirilmi belli miktarda al ve yeterli suyun katlp kartrlmas suretiyle hazrlanr. Kumlu kire-al harc, seilmi kuma nce suda eritilmi kire kartrlr, sonra al ve yeterli suyun katlp kartrlmas suretiyle hazrlanr. Alnn sertlemeye balama sresi iinde harcn kullanlmas arttr. 13.3.6 Doal veya yapay hafif agrega, genletirilmi perlit agregas harlar veya hazr harlar ilgili standartlarna, birim fiyat tariflerine, varsa zel teknik artnamelerine, tasdikli projesindeki tercihlere gre imal edilir ve kullanlr. 13.3.7 Mozaik kaplama ve suni ta sva harlar, kaplamann cins ve zelliine uygun olarak seilmi beyaz veya renkli doal ta pirinci ile normal veya beyaz imento fiyat tarifine uygun oranlarda ve gereinde l kaplar ile llerek hazrlanp, istenilmesi halinde madeni boya katlp, bir madeni tekne iinde homojen hale gelinceye kadar kuru olarak kartrlacak, bu karma yeteri miktarda su katlp kartrlarak imal edilecektir.

Suni ta sva harlarnda, renk farkllklar oluumunu nlemek iin, kullanlacak ta pirinci granilmetrisinin deimemesine ve agrega, imento, boya, su oran ve miktarlarnn dikkatle salanmasna zen gsterilecektir. Bir yzeye yetecek harcn bir defada hazrlanmas ve hemen kullanlmas gerekir. imento harcndaki kullanma srelerine bu harcn kullanmnda da aynen uyulacaktr. 13.3.8 Harlar; kullanm amacna ve yerine, imalatn zelliklerine uygun agrega snf ve granilmetrisine, katk maddelerine gre ayrca; kargir duvar harc, kaba sva harc, ince sva harc, serpme ve arpma sva harc, ap harc, tesviye tabakas harc, su yaltm ap veya svas harc, s yaltm betonu ve svas harc vb. adlarla kullanlmaktadr. Byle olmakla beraber bu harlar, agrega cinslerine ve balayclarna gre yukarda tanmlanan ve imalatlar ve kullanm sreleri belirlenen harlarla ayn art ve zelliklerdedir. 13.3.9 Uygulama kriteri Harlarn uygunluu; ilgili Trk ve/veya Avrupa Birlii standartlarna gre deerlendirilecektir. 13.3.10 lgi standartlar TS 3722 (Ocak 1989) TS 6433 (Ocak 1989) TS EN 998-1 (ubat 2006) TS EN 998-2 (ubat 2006) Y-14 DOAL TA 14.1 Kapsam Bu blm; doal yap talarn ve bunlarn kullanma hazrlanmasna ilikin esaslar kapsar. 14.2 Tanm Doal ta: Doal olarak olumu kayatan kopmu, koparlm para. Doal yap ta: Doada mevcut pskrk, tortul, bakalam kayalarda alm ta ocaklarndan karlan, homojen, atmosfer etkilerine dayankl, petrografik ve teknolojik zellikleri bakmndan yap ilerinde kullanlmaya elverili tatr. Perlitli Sva ve Sva Harlarnn Yapm, Bakm ve Uygulama Kurallar Perlitli Sva ve Harlar Kargir Harc-zellikler-Blm 1: Kaba ve nce Sva Harc Kgir Harc - zellikler - Blm 2: Kgir Harc

Pskrk ta: Arz kabuu iindeki mamann arz kabuu zerine karken veya kp soumas sonucu oluan tatr. pskrk (mamatik) ta: Mamann arz kabuu iinde soumasyla oluan granit, siyenit, gabro, diyorit, peridotit, barit, serpantin, limonit, manyetit vb. ta ile granitporfir, siyenitporfir, monzonitporfir, pegmetit vb. damar tadr. D pskrk (volkanik) ta: Mamann arz kabuu zerine karak soumasyla oluan kuvarsporfir, diyabaz, riyolit, trakit, bazalt, andezit, melafir, obsidiyen, ponza, perlit, tf vb. tadr. Tortul (sedimanter) ta: Deiik ktlelerin d etkenlerle paralanp, anp, zlp tanarak kelmeleri sonucunda dank veya birbirine balanm halde oluan kalkerler (kiretalar), kalsit, dolomit, traverten, oniks vb. organik ve kimyasal tortul ta ile bre, puding, konglomera, grovak, kumta (gre), siltta, kilta, marn, tfit vb. fiziksel tortul tadr. Bakalam (metamorfik) ta; Evvelce olumu her cins kayacn yksek s ve basn etkisiyle bakalamas neticesi oluan mermer, gnays, ist, kuvarsit, serpantinit, kayrak, arduvaz (sleyt) vb. tadr. 14.3 Uygulama Esaslar Genellikle yap ilerinde kullanlacak talar, homojen, sert, youn, damarsz, atlaksz, hava etkilerine ve dona dayankl, ocak nemini kaybetmi, darbe etkisiyle dalmayacak, zgl arl 2,55 T/m3den ve basn dayanm tan cinsine gre standardnda verilen deerden az olmayacak, su emme oran % 1,8i amayacak nitelikte olacaktr. Harca yapmas tam olacak, krldnda yzeyleri sedef gibi veya pul pul gzken talar kullanlmayacaktr. Yangna maruz kalacak yerlerde kalker talar kullanlamaz. Yonu ilerinde kullanlacak talar ince taneli ve kolay ilenebilir zellikte olacaktr. Ta temin olunurken, ta evre yaplarda kullanlm ve dayankll deneylenmi ve uygun sonu alnm ocaklara ncelik verilir. Toplama talar kargir imalatlarda kullandrlmaz. Ancak krlarak keli biim verilmi toplama talar tayc olmayan yerlerde kullanlabilir. Gerektiinde, standartlarna ve varsa zel teknik artnamesine gre laboratuar deneyleri yaptrlacak, uygun sonu alnan talar kullandrlacaktr. Buna gre ta hazrlama; 14.3.1 Moloz ta: Ocaktan kt gibi ve kargir imalata kaldrlp konulabilecek veya kanca ve vin yardmyla konulaca yere indirilebilecek arlklarda, gereinde yataklandrlabilmesi iin bir ucu sivri ekile

dzeltme yaplarak kullanlan talardr. Grnen yzeylerde talarn en kk kenar 0,10 mden, ke alar 60 dereceden az olmayacaktr. 14.3.2 aplanm moloz ta: Kenarlar bir ucu sivri eki, madrga ve arpacak kullanlarak doru kenarl olarak dzeltilmi, dikdrtgen veya ok kenar yzl, dzgn biim verilmi talardr. Yatak ve yan yzleri talarn grnen yzne dik ve en az 0,05 m derinliinde dzgnletirilmi olacak, grnen yzde kenarlardan daha ukur ksmlar bulunmayacak ve ke alar 60 dereceden az olmayacaktr. Kabark ksmlar da 0,05 myi gemeyecek ekilde istenildii kadar braklacaktr. En kk kenar 0,15 mden az olmayacak ve tan duvar iine giren uzunluu dier iki kenarndan byk olacaktr. Kemerlerde, kemer erisine uygun olacak ekilde kemer talar aplanacaktr. 14.3.3 Kaba yonu ta: Cinsi, oca seilmi ve istenen boyutlarda salanm taslak halindeki talarn, grnen yzeyine dik ve en az 0,15 m derinliinde yatak ve yan yzeyleri mur ve tarak kullanlarak doru kenar verecek ekilde dzgnletirilerek, grnen yzey kenarlarnn ayn dzlemde olmas salanarak ve istenildiinde kenarlarda 0,02 m eninde yass kalemle ince tesviyeli bir ereve yaplarak, gnye kontrollu dikdrtgen veya ok kenar yzl olarak, dzgn ilenmesiyle elde edilir. Grnen yzeylerde, kenarlardan ukur ksmlar olmayacak ve tan kenarlar arasndaki gbek blmndeki kabarklk 0,03 myi gemeyecek, ke alar 60 dereceden az olmayacaktr. Dikdrtgen yzeyli talarn grne gre ykseklii 0,20 m, uzunluu 0,30 m, derinlii 0,25 mden az olamaz. ok keli talarda en kk kenar 0,15 m, derinlii 0,25 mden az olmayacaktr. Talarn yatak ve yan yzeylerinde 0,15 m derinlie kadar kesit daralmas kabul edilemez, yzeyin daha gerisinde 0,02 mye kadar kesit daralmas kabul edilebilir. zel kaba yonu ta: Tasdikli projesine gre grnen yzey lleri belirlenmi, kaba yonu ta esasna gre hazrlanm talardr. Kemer veya kubbe yapmnda kullanlacak zel kaba yonu talarn kemer veya kubbenin i erilerinin erilik merkezi dorultusuna gelecek ekilde talarn yatak ve yan yzeyleri dzgn ilenecektir. 14.3.4 nce yonu ta: Cinsi, oca seilmi ve istenen boyutlarda salanm taslak halindeki talarn, ykseklii belirli olmak zere, ncelikle grnen yzey kenarlarnn ayn dzlemde olmasnn salanmas iin kenarlara gnye kontrollu olarak yass kalemle su ve pe alp, grnen yzeylerin hepsi ile yatak ve yan yzeyleri 0,15 m derinlie kadar gnyesinde ve dikdrtgen dzlem tekil edecek, kenarlar dzgn ve keskin dorular olacak ekilde yass kalemle, geri kalan ksmlar mur, ince tarak veya istenirse mucarta ile dzgn tesviyeli olarak ilenmesiyle elde edilir.

Grnen yzeylerde, kenarlarn tekil ettii dzlemden ukur ksmlar olmayacak, ancak, yass kalemle alm su erevesinin iinde kalan gbek ksm su ile hemen hemen ayn dzlemde veya 0,02 mye kadar kabark kalacak ekilde mur veya ince tarakla ilenebilir. Talarn yatak ve yan yzeylerinde 0,15 m derinlie kadar kesit daralmas kabul edilemez, yzeyin daha gerisinde 0,02 mye kadar kesit daralmas kabul edilebilir. Talarn en kk kenar 0,20 mden az olmayacaktr. zel ince yonu ta: Tasdikli projesine gre grnen yzey lleri belirlenmi, ince yonu ta esaslarna uyularak hazrlanm talardr. Kemer veya kubbe yapmnda kullanlacak zel ince yonu talarn, kemer veya kubbenin i erilerinin erilik merkezi dorultusuna gelecek ekilde yatak ve yan yzeyleri dzgn ilenecektir. 14.3.5 Kesme ta: zellikle estetik ve mimari dncelerle tasdikli proje ve detaylarna uygun olarak cinsi, oca seilmi ve istenen boyutlarda salanm taslak halindeki talar, btn yzeyleri dzgn geometrik ekilde yonulup hazrlanr. Bu talarn grnen yzeylerini evreleyen kenarlar gayet dzgn dorulardan meydana getirilecektir. Kesme talarn yatak ve yan yzeylerinde herhangi bir kesit daralmas olmayacak, btn grnen yzeyleri etrafnda yass kalemle su yaplacak ve su erevesinin ii yass kalem veya ince tarakla, istenirse mucarta ile dzlem olarak gayet dzgn olarak tesviye edilecektir. Talarn en kk kenar 0,20 m.den az olmayacaktr. Kesme ta duvar yapmnda, talarn ierden birbirine balantsn salayacak kenet ve har yuvalar nceden hazrlanm olacak, bu yuvalar kenarlar 0,10 m.den yakn olmamak zere dik olarak tekil edilecektir. Talarn hazrland yerden kullanlaca yerlere tanmasnda ve konmasnda kenar ve kelerinin bozulmamasn salayacak gerekli tedbirler alnacaktr. 14.3.6 Kaldrm ta: Yol ve yaya kaldrm kaplamasna uygun sert ve anmaya dayankl talar, doru kenarl, yzeyleri dzgn ve genellikle dikdrtgen veya ok kenarl olacak ekilde ekile krlarak hazrlanr. Talarn ykseklii 0,15 - 0,25 m arasnda olacaktr. 14.3.7 Parke ta: Standardna, yol ve yaya kaldrm kaplamasna uygun, sert, dona ve anmaya dayankl, granit, bazalt, diyorit, diyabaz, melafir, gabro, grovak ve benzeri talardan zel tesislerde prizmatik, doru kenarl ekilde krlarak hazrlanr. Tasdikli detaynda veya zel teknik artnamesine gre boyutlar, byk parke talarnda 120 300 mm, kk parke talarnda 80 100 mm, mozaik parke talarnda 50 60 mm arasnda seilmi olacak ve talar parlak yzeyli olmayacaktr. Kenar llerinde 10 mmye kadar fark, st yzeylerde grn snflarna gre 5 ve 7 mmye kadar girinti ve knt kabul edilir.

stenirse parke ta, ayn boyutlarda olmak zere katrakta kesilip krlarak veya birbirine dik ynlerde kesilerek hazrlanabilir. Bu talar, katrakta kesilen yz ste gelecek ekilde kullanlr. 14.3.8 Bordr ta: Standardna, yol ve yaya kaldrm kaplama kenarlarnda kullanlmaya uygun, sert, dona ve anmaya dayankl talardan zel tesislerde, zel teknik artnamesine ve detaylarna gre krlp, grnen yzlerinin kaba yonu esasna uygun tesviye edilerek veya katrakta kesilerek, ilenmek suretiyle hazrlanr. Yol platformu ile yaya kaldrm birleim yerinde kullanlan bordr tann, grnen st yzey genilii 150 mm, ykseklii 300 mm, uzunluu 300 1000 mm arasnda seilmelidir. Trafik yz meyilli istendiinde meyil pay st yzey geniliine eklenerek tan taban genilii belirlenmelidir. Ayn seviyede olan kenarlarda bordrn grnen yzeyinin genilii 100 mm olabilir. Katrakta kesilmi talarn tercih olunmas halinde bordrlerin st genilii 30 mm azaltlabilir. Belli yaraplarda dnlen kelerde kullanlacak bordr talar, kullanlaca eriye uygun eriliklerde ve balar erilik merkezi ynnde olacak ekillerde hazrlanr. 14.3.9 Kaplama ta: Yaya kaldrm, d zemin, bina deme ve duvar kaplamasna uygun, sert, dona ve anmaya dayankl, granit, bazalt, diyabaz, gabro, siyenit, serpantin, andezit, trakit, mermer, kireta, traverten, konglomera, dolamit, oniks ve benzeri talardan zel tesislerde 100 mmden byk bloklar veya 100 mmden kk plakalar halinde kesilip, standardna, kullanm yerine, amacna ve detayna uygun ekilde st yzeyi ve kenarlar ilenerek, gereinde cilalanarak hazrlanr. D zeminlerde tan alma genilii 150 mmden fazla belirlenmek zere, kaplama talarnn cinsi ve uygulanacak birim fiyat tarifleri dikkate alnarak, kalnlk, genilik ve uzunluu tasdikli proje detaylarnda ve zel teknik artnamesinde kullanlaca yere gre belirlenmi, istenen yzey (cilal, cilasz) seilmi olacaktr. Bina d cephe kaplamas iin, tan ilenmesinde gerekli olan, yzeye tespit detaylar proje ve artnamede gsterilecektir. 14.3.10 Pere ta: Moloz talar ekile ilenerek kenarlar doru ve yaplacak perenin kalnlna uygun boyutlarda hazrlanr. Pere talarnn en kk kenar 0,15 mden, arl 25 kg.dan az olmayacak, pere kalnlnn imkan verdii en byk paralar seilecektir. 14.3.11 Dalgakran, rhtm, ky koruma, ta dolgu ileri ta: Bu maddenin 3. bendinde belirtilen niteliklere, tasdikli projesinde ve zel teknik artnamesinde belirlenmi byklk ve arlk llerine uygun, ocaktan elde edildii ekliyle kullanma hazr olan talardr. Uygun ta ocann jeolojik oluumu dikkate alnarak ocak aynas, elde edilecek ta bloklar vermeye elverili ekilde ve boyda askya alnacaktr. naatta kullanm srasna uygun arlklardaki ta miktarlar esas alnarak lam delii veya galeri almas, uygun cins ve miktarlarda patlayc madde

ile doldurulmas ve atlmalar hesap edilerek yaplacaktr. naata tanacak talarda, ngrlm arlklardan % 20den fazla fark olmayacaktr. ngrlm arlklardaki ta bloklarn ocaktan yeterince salanamamas durumunda, proje detaylarnda mmkn olabilecek gerekli deiiklikler yaplabilir. 14.3.12 Uygulama kriteri Doal talarn uygunluu; ilgili Trk ve/veya Avrupa Birlii standartlarna gre deerlendirilecektir. 14.3.13 lgi standartlar TS EN 1469 (Nisan Doal Ta Mamulleri - Kaplamada Kullanlan Plkalar 2006) zellikler TS EN 1467 (Nisan Doal Talar - Ham Bloklar - zellikler 2005) TS 2809 EN 1342 (Mart D Zemin Demeleri in Tabi Parke Talar - zellikler 2004) ve Deney Metotlar TS 5694 EN 12670 Doal Talar - Terimler ve Tarifler (ubat 2004) TS 5695 (Nisan 1988) Yap ve Kaplama Talar-Tabii-Snflandrma TS EN 1341 (Mart 2004) D Zemin Demeleri in Tabii Kaplama Talar-zellikler ve Deney Metotlar TS 2809 EN 1342 (Mart D Zemin Demeleri in Tabii Parke Talar-zellikler 2004) TS EN 1343 (Mart 2004) D Zemin Demeleri in Tabii Bordr Talar-zellikler ve Deney Metotlar Y-18 TULA, KREMT, BRKET, BETON BLOK VE PLAK, ALI BLOK, BZ 18.1 Kapsam Bu blm; yap ilerinde kullanlan eitli tulalar, kiremitleri; doal, doal hafif, yapay hafif agregalarla retilen briketleri, beton blok ve asmolen bloklar; gaz ve kpk beton bloklar, kire kumta bloklar, al ve all genletirilmi perlit bloklar; beton bordr ve parke talar, d ve i deme beton plaklar, bzleri ve bunlarn hazrlanmasna ilikin esaslar kapsar. 18.2 Tanm Tula: Minerolojik zellikleri uygun ocaktan alnm kil, killi toprak ve baln ayr ayr veya kartrlp, gereinde kum, tlm tula ve kiremit tozu ve benzerleri ile su katlp; harman yerinde yourulup ve imal olunup, gnete kurutulup akta tertiplenen ocakta piirilmek suretiyle veya fabrikada kl ve varsa proses gerei gzenekletirici mineral de

katlarak, makinalarda kartrlp eitli boyut ve dolu, dey veya yatay delikli biimlerde ekillendirilerek ve kurutulup frnda piirilmek suretiyle imal edilen, duvar ve asmolen deme, kemer, tonoz, kubbe yapmna uygun malzemelerdir. Kiremit : Minerolojik zellikleri uygun ocaktan alnm kil, killi toprak ve baln ayr ayr veya kartrlp, gereinde silisli inorganik maddeler, kum, tlm tula tozu, kl ve benzerleri ile su katlarak, fabrikada makinalarla kartrlp homojen bir hamur haline getirilip zel kalplarda pres ile eitli boyut ve biimlerde ekillendirilerek ve kurutulup frnlarda piirilerek imal edilen at rt malzemeleridir. Beton kiremit: Uygun kalite ve miktarlardaki doal agrega, imento ve suyun, gerektiinde mineral dolgu ve katk maddelerinin kartrlarak elde edilen harcn zel kalplarda pres ile eitli boyut ve biimlerde ekillendirilerek, renksiz ve renkli grnl, imal edilen at rt malzemeleridir. Beton, hafif beton blok : Uygun kalite ve miktarlardaki doal, doal hafif, yapay hafif agregalardan seilen biri ile imento ve suyun kartrlarak elde edilen harcn, zel kalplara dklp ve makinasnda titreimle sktrlarak eitli boyut ve biimde ekillendirilmek suretiyle imal edilen, duvarda kullanlan briketler ve hafif beton bloklar ile asmolen deme beton bloklardr. (Bims, curuf, genletirilmi perlit betonlar dahil) Kire kumta (kalsiyum silikat) : Silise zengin kum ile kirecin belirli oranlarda ve az suyla kartrlmasndan sonra makinalarda basn ve titreimle ekillendirilip, basnl buharla sertletirilerek imal edilen ve duvar yapmnda kullanlan normal tula ve eitli blok boyutlarnda bir malzemedir. Gaz ve kpk beton : nce tlm silisli bir agrega, kire ve/veya imento ve su karmna gzenek oluturucu bir madde katlarak hafifletilmesi, buhar kr ile sertletirilmesi suretiyle imal edilen ve eitli beton duvar bloklar, asmolen bloklar, lentolar ile at ve deme plaklar, duvar hazr eleman olarak kullanma sunulan malzemelerdir. Al ve all blok : blme duvarlarnda kullanlmak zere, al su karml harcn veya genletirilmi perlit agregas ile al ve su karml harcn, llerine uygun kalplara dklmesiyle imal edilen eitli blok malzemelerdir. Beton parke ve bordr talar : Doal agrega, imento ve su karml betonla, zel kalplara dklp makinasnda sktrlmak suretiyle eitli boyut ve biimlerde imal edilen, yksek basnca, anmaya ve dona dayankl yol ve yaya kaldrm kaplamalarnda, platform kenarlarnda kullanlan malzemelerdir.

Beton kaplama plaklar : Kullanlaca yere ve istenen yzey ekillerine gre, beton agregas veya seilmi agrega ile normal veya beyaz imento ve su kartrlarak, gereinde madeni boya katlarak, zel kalplarnda preslenerek ekillendirilen, bir veya iki tabakal ve eitli boyutlarda, st yz dz veya yivli karosiman, karo mozaik, dizme (palladiyen), suni mermer, zel biimli, yz ykanm, silinmesi gereken yzeyler ince silimli ve cilal beton plak olarak imal edilen, yksek basnca, anmaya ve dona dayankl, i, d deme ve yaya kaldrm kaplamalarnda kullanlan malzemelerdir. Bz : Doal agrega, imento ve su karml betonla, zel elik kalplara dey dkm ve makinasnda sktrlmak suretiyle, belirli ap, boy ve et kalnlnda, lamba zvanal olarak imal edilen, drenaj, barbakan, havalandrma menfezi, baca i cidar, kk menfez, parsel dahilinde yamur suyu balantlarnda kullanlan beton borulardr. 18.3 Uygulama Esaslar 18.3.1 Anlan malzemelerin; ilgili standartlarna, birim fiyat tariflerine, iin tasdikli projesine ve detaylarna, varsa zel teknik artnamesine gre muayene ettirilmi ve uygunluk raporlar salanm olarak temin edilmeleri veya imal edilmeleri, inaatta uygun yerlere depolanmalar esastr. 18.3.2 Tulalar, deme tulalar; youn, ince taneli, dzenli kalplanm, kenar ve yzleri dzgn, tannan sesli ve iyi pimi olacaktr. atlak, yark ve boluklar bulunmayacaktr. Kire ve manyezi varsa standardna gre zararl olmayaca belirlenmi olacaktr. Su emme oranlar, basn dayanmlar ve d etkilere maruz yerlerde kullanlacak olanlarn (cephe, klinker, srl tulalar gibi) dona dayankll, boyutlarn uygunluu standardna gre aranacaktr. Tayc duvarlar, tonoz, kemer ve kubbelerde kullanlacak tulalar dolu, basn dayanmlarnn uygunluu halinde dey delikli ve delik oran % 35den az, basn dayanm 50 kg/cm2den fazla olacaktr. Bacalarda dolu tula veya ayn zellikli baca blok tulas kullanlr. Karkas binalarda yatay delikli, delik oran fazla, dey delikli hafif tulalar kullanlmal, teknik zorunluluk ispatlanp statik proje deitirilmedike daha ar olan dolu ve dey delikli tulalar tercih edilmemelidir. % 18 orannda su emebilen harman tulalar, basn dayanmnn uygunluu halinde, sadece yma binalarda kullanlmaldr. Cephe tulas, standardnn verdii dona dayankll salanm gereinde boluk oran dnlm (su emmesi azaltlm) ve ok iyi piirilmi olacaktr. Srl tula kullanlmasnn tercihi halinde, sr kalitesi standardna gre, dona dayankll ise cephe tulasndaki gibi aranacaktr. Klinker tulas, sinterlemeye kadar piirilmi, birim hacim arl ve basn dayanm yksek, dona dayankl olacaktr. Yksek dayanm veya dona dayanklln gerekli olduu yerlerle kullanlan bu tulalarn

standardna uygunluu belirlenerek temin edilmesi gerekir. Yksek alminal, silika, amot, sm-silika, manyezit, manyezit-krom, krommanyezit, asit ate tulalar, standartlarna gre uygunluu belirlenerek temin olunur, yaplarn yksek scaklklara ve sya maruz yer ve nitelerinde, detaylarna gre ve atee dayankl kendi kil harcyla kullanlrlar. 18.3.3 Marsilya, alaturka veya dier ekillerde kiremitler; dzgn ve iyi kalplanm, iyi pimi ve rengi yeknesak krmzmtrak, yzeyleri przsz, sesi tannan, kesiti homojen ve boluksuz, deliksiz olacak, atlak ve apak bulunmayacaktr. Kire ve manyezi varsa zararl olmayaca standardna gre belirlenmi olacaktr. Su emme ve geirgenlik oranlar, basnca, yke ve dona dayanmlar, boyutlarn uygunluu standartlarna gre aranacaktr. Kiremitin rtlecei yzeye tespiti iin ivi delii veya ba teli delii bulunacaktr. Alaturka kiremit, dierlerinin temini mmkn olan yerlerde (eski eser nitelikli yaplar hari) kullanlmayacaktr. 18.3.4 Beton kiremit temininde; kullanlan doal agregalarn, imento cins ve miktar, su, dolgu ve katk maddeleri, kiremitin boyut, su emme, geirgenlik, basnca, yke, dona dayankllk gibi tm kalite zellikleri standardna gre aranacaktr. 18.3.5 Beton ve hafif beton briketleri, bloklar, zel baca bloklar, asmolen deme bloklar, kire kumta, gaz ve kpk beton blok ve dier elemanlar, al ve all bloklar temininde veya imalatnda standartlarndaki l ve dier zellikler aranacaktr. imentolu imalatlarda imento oran birim fiyat tarifleriyle uyumlu olacaktr. 18.3.6 Beton parke talar, agregas kuvarsl kum veya basn dayanm en az 1800 kg/cm2 olan doal ta krma kum, en az 400 kg imento dozlu ve su oran ok dk betonla, zel kalplarda ve makinasnda sktrlarak imal edilecektir. Basn dayanm 618-636 kg/cm2 olarak salanacak ve tan eni 100-160 mm, boyu 100-240 mm, ykseklii 80-140 mm arasnda eitli ekil, grn ve boyutlarda, istenildiinde renkli temin olunabilir. Yksek basnca, anmaya ve dona dayankll, su emme oran standardna gre aranacaktr. Beton bordr talar, doal agrega, 400 kg imento dozlu ve su oran ok dk betonla, zel kalplarda ve makinasnda sktrlarak imal edilecektir. Tan kullanlaca yere gre eni 80-180 mm, boyu 700-1000 mm, ykseklii 150-350 mm arasnda, doru veya eri kenarl eitli ekil ve boyutlarda temin edilecektir. Btn kalite zellikleri standardna gre aranacaktr. 18.3.7 Beton kaplama plaklar; bir tabakal olmas halinde doal agrega, 400 kg imento dozlu ve su oran ok dk betonla; karosiman olmas halinde alt tabakas 400 dozlu ve su oran ok dk beton, st tabakas ince plak agregas (mermer unu) ve beyaz veya normal imento ile

gereinde madeni boya ile salanan eitli grntl st yz dz veya yivli plak; karo mozaik ve dier plaklar olmas halinde alt tabakas 400 dozlu ve su oran ok dk beton, st tabakas seilmi doal ta pirinci (mermer pirinleri) ile 650 dozlu beyaz veya normal imentolu ve su oran ok dk mozaik harc, gereinde seilmi renkli ta plakalarla dizmeli, ince silimli ve cilal veya yz ykanm tiplerde, eitli boyutlardaki zel kalplarda ve makinasnda preslenerek imal ve temin edilmi olacaktr. Basnca, anmaya ve dona dayankll, su emme oran, grn, renk ve boyutlar ve dier zellikleri standardna gre aranacaktr. Tama ve inaatta depolanmasnda st yzeylerde izilme, krlma, atlama ve keskin keli kenarlarn zedelenmesi nlenecektir. 18.3.8 Bz; kullanlaca yere ve standardna uygun beton borunun temin edilemedii yerlerde; doal agrega, 400 kg imento dozlu ve su oran ok dk betonla, dairesel kesitli ve dey dkml, lamba zvanal, tabanl veya tabansz zel elik kalplarda ve makinasnda sktrlarak imal ve temin edilmi olacaktr. elik kalbn dairesellii ve tabann dzlemsellii dzgn ve temiz yzl, paralarn kzaklar dzgn ve ilek olacaktr. Bz i ve d yzeyleri gzeneksiz, alt ve st arklarla tekil edilen lamba zvanal ekleme alnlar dzlemi boru eksenine dik olacak ve gnyeden sapma miktar 10 mmden fazla olmayacaktr. atlak, kelerde krklk olan bzler kullanlmayacaktr. Bz imalatnn elle yaplmas ve sktrlmas kabul edilmeyecektir. lde sapmalar i aplarda 5 mmyi, et kalnlnda - % 5i, boyda 20 mm/+ 50 mmyi gemeyecek; su emme oran % 6dan fazla olmayacaktr. Bzn i ap (anma ap), et kalnl, boyu ve tamas gereken tepe basnc (en az krlma yk), aada gsterilenlere uygun olacaktr. Anma ap Et kalnl Uzunluu (mm) 100 150 200 250 300 350 400 500 600 800 (mm) 25 30 35 40 45 50 55 65 75 95 (mm) 500 500 500 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 En az krlma yk (kg/m) 2400 2600 2700 2800 3000 3100 3200 3500 3800 4300

Bzlerin, beton boru standardna uygun temin edilebilmesi halinde, l ve dier zellikler bu standarda gre aranacaktr. 18.3.9 Uygunluk kriteri

Anlan malzemelerin uygunluu; ilgili Trk ve/veya Avrupa Birlii standartlarna gre deerlendirilecektir. 18.3.10 lgili standartlar TS 213-1 EN 13748-1 (Eyll 2005) TS 213-2 EN 13748-2 (Eyll 2005) TS 406 (Nisan 1988) TS 407 (Nisan 1988) Terrazo Karolar - Meknlarda Kullanm in Terrazo Karolar - D Meknlarda Kullanm in

Beton Bloklar-Briketler-Duvarlar in Hafif Beton Asmolen Bloklar ve Nervr Plaklar-Tavanlar in TS 451 EN 12859 (Mart Al Bloklar-Tarifler, zellikler ve Deneyler ve Deney 2003) Metotlar TS 453 (Temmuz 2006) nyapml (Prefabrike), Donatl Gazbeton Yap Elemanlar TS EN 1304 (Nisan 2007) at Kiremitleri Ve Balant Paralar - Kilden mal Edilmi - Tarifler ve zellikler TS EN 771-1 (Nisan Kgir Birimler - zellikler - Blm 1: Kil Kgir birimler 2005) (Tulalar) TS 808 EN 771-2 (Aralk Kgir Birimler - zellikler - Blm 2: Kire Kumta Kgir 2005) Birimler TS 1260 (Ekim 1985) Tayc Deme Tulalar (Statik almaya Katlan) TS 1261 (Ekim 1985) Deme Dolgu Tulalar (Statik almaya Katlmayan) TS 1903-1 EN 490 (Nisan Beton at Kiremitleri ve zel Paralar-zellikler 1998) TS EN 490 (Aralk Beton at Kiremitleri ve zel Paralar-zellikler 2005) TS EN 491+AC Beton at Kiremitleri ve zel paralar-Deney Metotlar (Aralk 2005) TS EN 771-3 Kgir Birimler - zellikler - Blm 3: Beton Kgir Birimler (Youn (Nisan 2005) ve Hafif Agregal) TS 2824 EN 1338 Zemin Demesi in Beton Kaplama Bloklar - Gerekli artlar ve (Nisan 2005) Deney Metotlar TS 2902 (Nisan Srl Tulalar 1990) TS EN 1304 (Nisan at Kiremitleri Ve Balant Paralar - Kilden mal Edilmi 2007) Tarifler ve zellikler TS EN 13169 Is Yaltm Malzemeleri Binalar in Genletirilmi Perlitten (Ocak 2004) Fabrikada ml Edilmi Mamuller (Epb) zellikler TS 3830 (Nisan Beton Boru Yapm Kurallar 1983) TS 4562 (Ekim Fabrika Tulalar-Duvarlar in-Klinker Tula 1985) TS 4824 (Nisan Yksek Alminal Refrakter Tulalar-Genel Maksatl 1986) TS 4825 (Nisan Silika Refrakter Tulalar-Genel Maksatl

1986) TS 4826 (Nisan amot ve Smi-Silika Refrakter Tulalar-Genel Maksatl 1986) TS 5027 (Ocak Manyezit Refrakter Tulalar-Genel Maksatl 1987) TS 5027 (Mart Manyezit Refrakter tulalar - Genel Amal 2005) TS 5028 (Kasm Manyezit-Krom ve Krom Manyezit Refrakter Tulalar-Genel 1987) Maksatl TS 6272 (Aralk Asit Tulalar-Genel Maksatl 1988) TS 436 EN 1340 Zemin Demesi in Beton Bordr Talar Gerekli artlar ve (Nisan 2005) Deney Metotlar TS 808 EN 771-2 Krgir Birimler-zellikler-Blm 2: Kire Kumta Krgir Birimler (Aralk 2005) TS 821 EN 1916 Borular ve Birleim zel Paralar-Beton, Betonarme ve elik Lif (Mart 2005) Takviyeli TS EN 1304 (Nisan at Kiremitleri ve Balant Paralar - Kilden mal Edilmi 2007) Tarifler ve zellikler TS EN 1339 (Eyll Zemin Demesi in Beton Kaplama Plaklar-Gerekler ve Deney 2005) Metotlar TS EN 1457 (Nisan Bacalar-Kil veya Seramik Baca Elemanlar-zellikler ve Deney 2001) Metotlar TS 2824 EN 1338 Zemin Demesi in Beton Kaplama Bloklar-Gerekli artlar ve (Nisan 2005) Deney Metotlar

Y-19 KRGR LER 19.1 Kapsam Bu blm; yap ilerinde duvar, deme, kaplama, koruma imalatlarnn doal talar, tulalar, beton ve beton bloklar, hafif beton bloklar, kire kumta, gazbeton, al ve all bloklar, bz vb. malzemeler kullanlarak yaplmas esaslarn kapsar. 19.2 Tanm Krgir : Moloz halinde veya ilenmi uygun zelliklerde doal talarn; eitli boyutlarda tula, kiremit, beton, hafif beton blok, briket, kire kumta ve gazbeton blok, al ve all blok, beton ta ve plak, bz vb. yapay talarn, harl veya kimilerinin harsz rlmesi, dizilmesi, yerletirilmesi, ylmas veya beton duvar yaplmas suretiyle oluturulan yap elemandr.

Krgir yap: Krgir yap elemanlarnn uygun kullanlmalaryla oluturulan yma yapdr. 19.3 Uygulama Esaslar 19.3.1 Krgir elemann inasnda kullanlacak doal ve yapay talarn ve harlarnn iin tasdikli projesine, standartlarna, birim fiyat tariflerine, varsa zel teknik artnamesine uygun olarak hazrlanm; harl imalatlarda doal talarn slatlm, tula ve dier yapay talarn ise harcn suyunu emmiyecek ve dolaysyla hidratasyonu ve fiziki yapmay nlemiyecek derecede suya doyurulmu; inasna balanacak yerlerin proje llerinin, akuli veya evli olarak genel dzgnlklerinin kontrol edilmi, olmas esastr. Temin olunup inaat alannda istiflenen su emici tula ve dier malzemelerin, altta su geirmeyen branda veya polietilen bezlerin havuz oluturacak ekilde serilmesi suretiyle su gllenmesine imkan verilmesi ve stten hortumla dzenli ve programl su boaltlmas yntemiyle kontrollu olarak suya doyurulmas, kullanrken de yap ustasnca yanndaki su dolu teknede denenerek ve gereinde su emdirilerek kullanlmas arttr. Donmu haldeki ve donarak hasarlanm, g kaybetmi malzemeler kullandrlmaz. Doal ve yapay talarn oturtulaca yatan yeteri miktarda har konularak hazrlanmas ve zerine, tan btn alt yzeyinde temas ve yapma olacak ve ta taa demeyecek ekilde oturtulmas, doal talar arasnda kalan boluklara nce har konularak balayc zelliklerde doal ta kama ve paralar yerletirilmesi, yerletirilmi talarn sonraki imalatlar srasnda oynatlmamas, yapay talar arasnda kalan derzlerin har ile doldurulmas, karkas bina duvarlar kolon ve perdeler ile st kenarlarda kiri ve deme alt yzeyleriyle harl temasn tam olarak salanacak ekilde duvar rgsnn yaplmas suretiyle, etkiyecek kuvvetlere kar btnsel bir kitle halinde dayanma gsterecek zelliklerde harl krgir duvar ve dier elemanlarn imal ve ina olunmas zorunludur. imento ve takviyeli har kullanlan krgir imalatlar, betonlarda olduu gibi, dzenli sulanacaktr. Don olaca tespit ve tahmin olunabilen + 5 0C derecenin altndaki hava scaklklarnda harl imalata izin verilmez. Zorunlu hallerde, idare, gereken koruyucu tedbirleri aldrarak imalata izin verebilir. Bu durumda koruma 7 gn srdrlmelidir. Duvarla birlikte s yaltm malzemesi kullanlmas veya ll hava boluu braklmas projesinde gsterilmi ise verilmi detayna gre duvar yaplr. Bu maddede yer verilmemi baz krgir imalatlara bu artnamenin ilgili dier maddelerinde yer verilmitir. 19.3.2 Doal ta krgir ileri a) Anroman yaplmas: Anroman, tasdikli plan ve projede gsterilen tabakalara uygun, ekil ve byklklere veya arlklara gre, kategoriler

halinde hazrlanm moloz talar projedeki yerlerine indirilerek yaplacak, talarn kesit dna gitmemesi salanacak, talar arasnda en az boluk kalacak ekilde tabakalar tekil edilecektir. Arlklara gre ta malzemesi, kategori iindeki arlk snrlar iinde ve olabildiince deiik byklklerdeki talardan olacak; kategori arlklarnda % 20den fazla sapma olmayacaktr. naat, projelerde gsterilen meyillere ve kotlara uygun yaplacak, tabakalar halinde yaplyorsa yaplan tabaka iskandil veya belirli baka l sistemleriyle llecektir. Her tabakann yzeyi ortalama olarak projedeki yzeylere uygun olacak ve hibir yerde proje yzeyinden, 2 tona kadar olan kategorilerde 0,50 m, 2 tondan fazla olan kategorilerde 0,75 mden fazla fark olmayacaktr. Dalgakrann deniz tarafndaki son kat kaplama yzeyinde talar, birbirlerine deecek ekilde ve boluklu olarak ve olabildiince sivri, keskin kenarlar eim yzeyine dik getirilerek yerletirilecek; dz yzeyler eim yzeyine paralel konuma getirilmeyecektir. naatta kullanlan talar tartlarak ton cinsinden llr. lmn hacmen yaplmasnn tercihi halinde, inaatta olabilecek temel taban kmesi ve talarn bir miktar zemine batmas durumunun nceden zeminin mekanik zelliklerinin tespitiyle takdir edilecek batma miktar veya orannn dikkate alnmas gerekir. Kullanlacak ta miktar nemli olmayan kk ilerde idarenin izni ve kabul edecei esaslar erevesinde lm hacim birimiyle yaplabilir. b) Ta dolgu yaplmas : stifsiz ve istifli ta dolgularn yaplaca koruma ve sair yaplarnda, moloz talarn arl, dolgunun ev ve eimleri, boyutlar ve kesitleri tasdikli projesinde eksiksiz olarak belirtilecektir. Projesinde; ta alnacak yerler belirlenmek suretiyle ve birim fiyat tarifleriyle uyumlu olarak; 100 kga kadar arlklardaki ocak, kaz ve toplama, 100-500 kg ve 500-1000 kga kadar arlklardaki ocak ve kaz talaryla dolgu yaplmas kategorilerinden uygun grlenler seilmeli ve buna gre dolgu ta hazrlanmaldr. Hazrlanm moloz talarn miktar ve arlklarnda, projesindekine gre % 20den fazla fark olmayacaktr. stifsiz ve istifli ta dolgularn d yzeyleri dzgn bir ekilde ve byk talarla tekil edilecek, kamalama yaplmayacaktr. Dolgu en ok bir metrelik yatay tabakalar halinde yaplr. stifsiz ta dolgu; projesinde gsterilen yerlerde temel taban veya tabii zemin zerine dklerek yaplr ve dolgu talarna yabanc maddelerin karmamasna dikkat edilir. Talar arasnda fazla boluk kalmasna neden olan sivri ular ve keler krlr. stifli ta dolgu; talar el, kanca veya vinle birer birer dolgudaki yerine yerletirilerek yaplr ve dey derzler st ste getirilmez, boluk en aza indirilir. Su ii dolgular iskandil ve dier l usulleriyle devaml kontrol edilecek, eksiklikler giderilmeden dolgunun devamna izin verilmeyecektir. D yzeyler dzgn olacak, proje kotlar 0,10 m farkla salanm olacaktr.

Anroman adyla anlm btn koruma yaplar da yapl ekline gre istifsiz veya istifli ta dolgulardr. c) Pere yaplmas : Kuru ve harl pere, yaplaca yerin tasdikli proje detaylarna ve 0,20-0,30-0,40 m kaplama kalnlklarndan seilmi olana gre, hazrlanm talarla yaplr. Pere kaplanacak yzey nceden dzenlenecek, kaplama kalnlna ve eimine uygun belirli uzunluklarda ablon kullanlacaktr. Kaplanacak yzey kenarlarnda ve zellikle ev eteklerinde byk talar kullanlacak, pere yapm aadan yukarya doru olacaktr. Talarn en kk kenar 0,15 mden ve arl 25 kgdan az olmayacak, kenarlar doru ve kalnlklar eit olacaktr. Kuru pere yzeyleri dzgn olacak ekilde allacak, kaplanan yzeye talarn iyice oturmas ve ta aralarndaki boluun en az olmas salanacaktr. Yerine konulan talar ekile iyice yerletirilecek ve krlarak klen talar deitirilecektir. Derzler artmal veya mozaik eklinde olacak, pere kalnl bir tala salanacak ve st ste iki tan konmasna izin verilmeyecektir. Harl pere, kuru perede belirtilen kaplamann birim fiyat tarifine uygun imento harc ile rlerek yaplmas eklinde olup, pere talar arasndaki btn boluk harla doldurulacak, yzeydeki har kalntlar temizlenecektir. d) Moloz ta ile kuru duvar yaplmas : Ocaktan, kazdan veya toplanarak hazrlanan moloz talarla harsz duvar; ke ve balarda duvara gerekli dorultuyu verecek ekilde byk ve dzgn yzeyli talar seilip dzeltilerek; temelde byk talar, ara talar sra tekil edecek ve geni yzeyleri zerine oturacak ekilde yerletirilerek, rlecektir. Talar arasnda en az boluk kalacak ekilde ve yatay dey dorultularda talar balantl yerletirilecek, grnen derzler 40 mmden geni olmayacaktr. Tan ykseklii, genilik ve derinliinden fazla, duvar kalnl ise 0,60 mden az olmayacaktr. e) Moloz ta duvar yaplmas : Duvar, kalnlklaryla uyumlu boyut ve arlklarda hazrlanm moloz talarla imento harl olarak yaplr. Talar, duvarc ustas ve yardmcsnn birlikte elle kaldrlp konulabilecek arlklarda olacaktr. Daha ar talarn kullanlmasna izin verilmesi halinde, ta, kanca ve vin yardmyla duvarda kullanlaca yere indirilerek kullanlacaktr. Moloz ta duvarn grnen yzeylerinde 15 adet/m2 den fazla ta bulunmayacak, enine balant ta eit aralklarda olmak zere 2 adet/m2 den ve ta kalnl 0,15 mden az olmayacaktr. Toprak, kil ve benzeri kirleticiler bulam veya yosunlu talar duvara konmadan nce temizlenecek, gerekirse ykanacaktr. Svanmayacak yzeylerde kama kullanlmayacak, duvarn rlmesi btn kalnlnca ayn zamanda ykseltilmesi gzetilerek yaplacaktr. Duvar kalnl 0,50 mden az olmayacaktr. Projesinde gsterilmi yatay ve dey betonarme hatllar kendi artlarna gre yaplacaktr. Moloz talar, yeteri miktarda har konularak hazrlanm yata zerine, geni yz alta gelecek ve tm yzeyi harca temas edecek ve ta taa demeyecek ekilde oturtulacaktr. Talar arasndaki boluklara nce har konulacak ve geni olanlara balayc zelliklerde kama ve paralar

yerletirilecek, bu suretle duvar iinde kalan btn ta, kama ve paralar harla sarlm, kucaklanm ve harca gmlm olacaktr. Moloz talarn ykseklii genilik ve derinliinden, grnen duvar yzeyinde derzler 40 mmden, fazla olmayacaktr. nceden rlm duvar stne devam edilirken, nce yerletirilmi olan talar oynatlmayacaktr. Aksi takdirde, oynatlm talar harlaryla birlikte yerinden sklp, temizlenip slatlarak, zerinde duvar rlmesine devam edilir. Kap, pencere kenarlar ve delikler tula veya briketle rlebilir. Temel ve tnel ilerinde rastlanlan maara, boluk ve geni atlaklarn imento harl ta dolguyla doldurulmas projesinde belirlenmi olmas halinde, dolgu imalat moloz ta duvar artlarna gre yaplr. f) aplanm moloz ta duvar yaplmas : Duvar, kalnlklaryla uyumlu boyutlarda ve aplanarak hazrlanm moloz talarla, imento harl moloz ta duvar artlarna uygun olarak yaplr. Ancak, grnen yzeyde talar arasndaki derzler 30 mmden fazla olmayacak, rgde kama kullanlmayacaktr. aplanm moloz ta, duvarn tm kalnlnca veya grnen bir yzeyinde uygulanabilir. Kemer ve kubbe imalatlarnda aplanm moloz talarn, yatak ve yan yzeyleri i erilerin erilik merkezi dorultusuna gelmek, iki veya evreleyen zengiden ayn zamanda balamak zere, tayc kalba eit yk vererek imalat yaplacaktr. Derzler 25 mmden fazla olmayacak, erilik merkezi dorultusuna dik olan derzler artmal, kemer ve kubbe d yzeylerinin dzgn olmas salanacaktr. g) Kaba yonu ta duvar yaplmas : Duvar, kaba yonuyla ilenerek hazrlanm talarla imento harl moloz ta duvar artlarna uygun olarak yaplr. Ancak, grnen yzeyde talar arasndaki derzler 20 mmden fazla olmayacak, sra halinde ve eitli boyuttaki dikdrtgen yzeyli kaba yonu talarla kark veya ok kenarl talarla mozaik grnl, ekilde kaba yonu ta duvar rlr. Kaba yonu talarn duvarda dier talarla balantl rlmesi, her srann tm duvar kalnlnca birlikte ykselmesi salanacaktr. Yerletirilmi talar zerinde elik kalemle veya baka aletlerle hibir dzeltme yaplmayacak, sral talarda ykseklik fark, az olann % 20sini gemeyecek, yatay derzler arasndaki ykseklik 100 mmden az olmayacaktr. Kaba yonu, istenirse duvarn bir veya iki yzeyine veya tm yzeylerine uygulanabilir. Kaba yonu duvar yzeyleri, tasdikli proje detaylarna gre, zel ekillerde tertiplenebilir. ok keli talarla rlecek yzeylerde talarn boyut farkllklar grnn estetiini bozmayacaktr. Tasdikli proje detaylarna gre kemer ve kubbe imalatlarnda zel kaba yonu talar erilik artlarna uygun hazrlanacak ve ard arda gelen derzler aras 100 mmden az olmayacak, tayc kalba eit dalml yk verecek ekil ve srada rlecektir.

h) nce yonu ta duvar yaplmas : Duvar, dikdrtgen yzeyli ekilde ince yonuyla ilenerek hazrlanm talarla imento harl kaba yonu ta duvar artlarna uygun olarak yaplr. Duvar yzeyleri, sra halinde veya kark olarak eitli boyuttaki dikdrtgen yzeyli talarla nceden detayna gre tertiplenmi olarak rlr. Duvarda enine ve boyuna balantlar salanarak, her sra tan arkas tm duvar kalnlnca tamamlandktan sonra st srann rlmesine geilecektir. Grnen duvar yzeyinde yatay ve dey derzler 15 mmden fazla olmayacak, talar yerletirildikten sonra elik kalemle veya baka aletlerle hibir dzeltme yaplmayacak, st ste iki sra ykseklikleri arasndaki fark 20 mmden ve bir yzeydeki en kaln ve en ince sra arasndaki fark 40 mmden fazla olmayacaktr. st ste iki srann dey derzleri aras 100 mmden az olmayacaktr. zel ince yonu ta duvar, sve, ambran, kemer, stun gibi imalatlar tasdikli projesindeki detaylara ve istenilen zelliklere gre yaplr. Kemer ve kubbelerde ard arda gelen iki sradaki talarn artmal derzleri aras 100 mmden az olmayacaktr. ) Kesme ta duvar yaplmas : Duvar, dikdrtgen yzeyli ekilde ve kesme yntemiyle ilenmi talarla, tasdikli proje detaylarna ve varsa zel teknik artnamesine gre, ince yonu ta duvar artlarna uygun olarak yaplr. Grnen duvar yzeyinde yatay ve dey derzler 10 mmden fazla olmayacak, yan ve arka derz ve boluklar sulu har aktlarak doldurulacaktr. Derzlerde bir kalnlk istenmedii takdirde, talar birbirine yeteri kadar kenetlerle balanr. zel kesme ta duvar, sve, ambran, kemer, stun gibi imalatlar, tasdikli projesindeki detaylara ve istenilen zelliklere gre yaplabilir. i) Blokaj yaplmas : Ykseklii blokaj kalnl kadar olacak ekilde krlm moloz talarla, yeterince sktrlm ve tesviye edilmi zemin zerine blokaj yaplr. Talar, geni taban zerinde dengeli ve dik duracak ekilde skca yerletirilecek ve aralar kamalanarak tokmaklanacaktr. Talar arasndaki boluun en az olmas salanacak, hibir ekilde kapak ta kullanlmayacaktr. j) Kaldrm yaplmas : Yeterince sktrlm ve tesviye edilmi yol zemini (altyaps) stne serilmi en az 0,10 m kalnlndaki kum tabakas zerine, proje detaylarna uygun ekilde hazrlanm talarla kaldrm yaplr. Bordr veya yol kenar talar gerekli eim ve dorultuda yerletirildikten sonra, en az boluk kalacak ve geni yzeyi ste gelecek ekilde, ta aralarndaki boluklar kumla dolacak tedbir uygulanarak kaldrm talar sk ekilde yerletirilecektir. Yol boyunca ta deli yzey uzunluu 10 mye varnca, zerine yeterince kumlama yaplarak derzler doldurulacak, tokmaklama yaplarak talarn ve derzlerdeki kum dolgularn yerlemesi ve skmas salanacaktr. atlayan ve krlan talar deitirilecektir. k) Parke ta kaplama ve bordr yaplmas: Hazrlanm parke ve bordr talaryla, tasdikli proje detaylarna ve varsa zel teknik artnamesine gre imalat, yeterince sktrlm ve tesviye edilerek meyil ve deverleri salanm yol zemini stne yaplr. Yol platformu ile yaya kaldrm birbirinden ayran bordrn trafik yz izgisi lmelerle yola

tatbik edilip demir ivilerle doru kenarlar en ok 10 m arayla, eri kenarlar uygun aralklarla aklarak bordr st seviyesi de yol profiline eim ve deverlerine gre belirlenir. Bordr ta taban geniliinden 0,10 m geni ve bordr hatt kesin profiline uygun ekilde alm bordr hendeine 0,10 m kalnlnda tesviye betonu yapldktan sonra bunun zerine, talar 20 mm derz braklarak en az 300 dozlu harl olarak yerletirilmek ve derzler de harla doldurulmak suretiyle bordr yaplacaktr. Parke ta kaplama, bordrler arasndaki yol platform zemini ve istenirse yaya yolu zemini stne serilmi en az 0,10 m kalnlnda kum tabakas zerine, detaylarna uygun ekilde parke talar en ok 10 mm derz kalacak ve ekile sklanm ekilde yerletirilmek suretiyle yaplacak, derzler 0/4 snf kumla doldurularak tokmaklanacaktr. Kumun derzlere yerlemesini temin iin gereinde szgeli sulama yaplacaktr. Srada talarn eni ve boyu eit, derzler yanndaki sra ile artmal, talar birbirine deecek ekilde iyice sktrlm olacaktr. Kum tabakas, iri kum snfnda olacak ve iinde tane ap 10 mmden fazla kum bulunmayacaktr. Tokmaklamada, tokman 0,30 mden decek ekilde uygulama dzenli yaplacaktr. Krlan talar deitirilecektir. Yzey dzgnl ablon ile kontrol edilecek ve 10 mmden yksek veya dk talar dzeltilecektir. Mozaik parke ta kaplama, merkezleri ayn eksende bulunan belirli yarapl eri paralar ve kenar ekillerine gre, talar yerletirilerek yaplr. Parke ta kemerlerin birbiriyle birleme ekillerine gre, mozaik parke kaplama adi ve tavus kuyruu olarak iki ekilde yaplabilmektedir. Bordr kenarnda, sularn akmasna yatak olacak ekilde bordre paralel olarak iki sra parke ta denecek ve buradan mozaik parke kaplama balatlacaktr. Kemer zerine talar, zengiden balanarak yayn ortasnda kilitlenecek ekilde yerletirilir. ki yay aras genilik kilitten zengiye gidite daraldndan, talar bu daralmaya uygun decek ekilde seilerek kullanlacaktr. zengi tarafnda parke kaplamann zayflamamas iin tedbir alnacak, gerekirse tavus kuyruu ekli seilecektir. Beton parke ta kaplama, beton bordr tayla bordr yapm da yukardaki artlara, standartlarndaki kalite ve kullanm artlarna gre yaplrlar. l) Ta plaka ile yaya kaldrm kaplamas yaplmas : Hazrlanm ta plakalarla; yaya yolu, kaldrm ve meydanlar gibi d zeminlerde tasdikli proje detaylarna ve varsa zel teknik artnamesine gre yeterince sktrlm ve tesviye edilerek meyilleri salanm yzey stne, en az 0,10 m kalnlnda tesviye betonu yapldktan sonra bunun zerine, 400 dozlu harla ta kaplama yaplr. Derzler 0-10 mm arasnda seilir, har veya imento erbetiyle doldurulur. Ta plakalarn, genilii 150 mmden fazla, kalnl 100 mmden az olmak zere, boyutlar projesinde belirlenir. Talarn st yzeyleri, kayma salamayacak kadar przl ilenmi, dzgn grnl ve cilasz olacaktr. Ta plaka kalnlnn 60-100 mm arasnda seilmesi halinde, harsz olarak, en az 0,10 m kalnlnda serilmi kum tabakas zerine ayn artlarla denebilir. Az meyilli yzeylerde derzler, kullanm zorlatrmayacak ekilde, daha fazla braklabilir.

Beton plakalarla, d zeminde belirtilen kaplamalar da yukardaki artlara gre yaplr. 19.3.3 Tula, kiremit krgir ileri : a) Tula duvar yaplmas : Suya doyurulmu eitli tulalarla, tasdikli projesindeki l ve kalnlklarda ve seilmi imento, kire veya takviyeli harla rlerek duvar yaplr. Dey derzleri ve varsa enine balantlar artmal, duvar yzeyleri dzgn ve akulinde olacaktr. nce kum harc zerine tula yerletirildiinde harc dar tararak tam olarak oturacak, derzler yatayda 10-15 mm ve deyde en ok 10 mm olabilecek ekilde tulalar dzenli rlecek ve zerine vurularak sabitlenecek, derzler sulu harla tam olarak doldurulacak, krlan tulalar deitirilecektir. Karkas bina duvarlarnn kolon, perde ile st kenarda kiri veya deme alt yzeyleriyle harl temas tam olarak salanacak ekilde duvar rlecektir. Tayc duvarlarda yatay ve varsa dey betonarme hatllar, projesindeki yerlerinde ve boyutlarnda kendi artlarna gre yaplacaktr. Yarm tula duvarlarda gnlk ykselme miktar 1,50 mden fazla olmayacaktr. Su iinde ve toprak altnda kalacak yerlerde tula duvar yaplamaz. Kasa ve sair montajlar iin duvara yerletirilecek ahap takozlar tula ile uyumlu boyutlarda ve katrana batrlarak hazrlanm olacaktr. Tayc deme ve deme dolgu tulalar, standardndaki boyut ve tavsiyeler ile tasdikli projesine gre, suya doyurulmu olarak asmolen deme yapmnda kullanlr. Binalardaki soba, ocak, ofben, termosifon, kalorifer gibi ate niteleri bacalar; standardndaki tavsiyelere gre projelendirilmesi kaydyla, dolu tula, baca tulas, baca hazr beton bloklar ve bz gibi eitli malzemelerle bodrumdan at demesi seviyesine kadar duvarla birlikte rlr. Delikler aras ve delik cidar en az yarm tula olacak ve gaz kaa olumamas iin baca delikleri arasnda ve cidarda boluk-aralk-delik irtibat braklmayacaktr. Baca i yzeyi temiz ve dzgn ekilde yaplacak, darack baca delii iinde harlama ile dzgnletirme yaplmayacaktr. Her bacaya ait ate nitesi balant delii ve temizleme delii braklacaktr. at aras ve stnde baca cidar kalnl bir tula boyuna denk olmal ve dolu tula ile yaplmaldr. Bacalar mahyaya yakn tertiplenecek ve st ucu mahyadan en az 0,50 m yksek olacaktr. Baca, zorunlu olarak d duvarda veya dnda tertiplenmesi halinde s yaltml olacaktr. at mertekleri ve tahta kaplamas baca duvarna 50 mmden daha yakn olmayacak bir kasaya irtibatlanacaktr. Hazr baca bloklar kullanlmas halinde cidar ve delikler aras daha az olabilir, ancak, bu tr elemanlar yerletirilirken duvara ok iyi balanmal, bz kullanlmas halinde baca ift cidarl yaplmaldr. Doalgaz yakt kullanlacak ate nitesi bacalarnda ilgili gaz idaresinin tavsiyelerine uyulacaktr. Eski eserlerin kemer, tonoz ve kubbeleri restorasyonunda gerekli olmas halinde, orijinali ile uyumlu zel boyutlarda yass tulalar imal ettirilip kullanlabilir.

Cephe tulalar ve srl tulalar, svasz uygun cephe dekoru oluturmak iin mimari proje detaylarna gre, d duvarlarda veya kaplamasnda imento harcyla kullanlr. Bu tr uygulamada dzenli ilenmi derz yaplr ve kaplama yzeyi iyice temizlenir. Kaplama yzeyine boya veya dier kaplamalar yaplmaz. Klinker tulalar, yksek dayanm gereken tayc duvarlarda ve d zeminlerde (yaya yolu ve kaldrm) dekorlu kaplama imalatlarnda, minelerde, istenirse bacalarda kullanlr. Ate tulalar, yksek s etkisinde olan soba, kazan kaplamas ile ate kanal ve bacalarnda, asit etkisi ve srtnme oluan yerlerde, kendi zel kil harcyla kullanlr. b) Kiremit rt yaplmas : at tahta kaplamas yaplm, yaltkan kat veya benzeri serilmi yzeye, saak tarafndaki ilk srann u tarafna kiremite mesnet olmak zere bir ta konularak kiremit rtye balanr, dzenli sralar halinde ve su ak ynnde bindirmeli yerletirme yaplr. zellikleri hazrlama artlarnda belirtilen Marsilya veya dier tiplerdeki kiremitler, imalatndaki birletirme profillerine denk gelecek ekilde, yanyana ve mahya ynnde stste ve dey derzleri artmal olarak oturtulur. Kiremitler, birer kiremit atlanarak, tahta kaplamaya ivilenir veya galvanizli tel ile balanr. Mahya ve eik mahya srtnda kenarlanacak son kiremitler lsnde ve dzgn kesilerek, kesik kenarlar mahya kiremiti altnda kalacak ekilde yzeylerin rts yaplr. Bunun dnda para, kesi krk, atlak ve kusurlu kiremit kullanlmayacak kullanlm ise deitirilecektir. Mahya kiremitleri takviyeli harla, kiremitin altnda boluk kalmayacak ekilde, yerlerine oturtulacaktr. Beton kiremit ile at rts de yukardaki artlara gre yaplr. 19.3.4 Beton, beton ve hafif beton briketleri, bloklar, al bloklar ve bz krgir ileri : a) Briket duvar yaplmas : Hazrlanm beton ve hafif beton briketleri, bloklar, zel baca bloklar, kire kumta, gaz beton bloklaryla, tasdikli projesindeki l ve kalnlklarda, seilmi imento veya takviyeli harla veya bloklara zel tutkalla rlerek duvar yaplr. Dey derzler artmal olacak ekilde blok ve briketleri yerine bol har konularak yerletirilir ve dey derzler harla doldurulur. Duvar yzleri dzgn ve akulinde yaplr. Basn dayanm 50 kg/cm2 den az olan briketler tayc duvarlarda kullandrlmaz. Karkas binalarda duvarlarn kolon, perde ile kiri veya deme alt yzeyleriyle harl temas tam olarak salanr. Deme dolgu blok ve briketleri asmolen deme yapmnda kullanlr. Briket ve beton blok duvarl binalarda bacalar, baca delik detaylaryla uyumlu zel imal ettirilmi, hazr baca bloklaryla duvarla balantl olarak yaplr. at aras ve st de, devrilme gvenlii iin cidar kalnl yeterince artrlmal veya ift cidarl olacak bir takviye yaplmaldr. b) Beton duvar yaplmas : Tasdikli projesindeki ve varsa zel teknik artnamesindeki l ve kalitelerde, 1,0 mden az yksekliklere blnm

kademeler halinde ve bir yz kademeli kalp iine, beton dklmek ve yerletirilmek suretiyle, amaca uygun beton duvarlar yaptrlabilir. Hizmet amacna gre, su geirimsiz veya su geirmesi nemsenmeyen (istinat duvarlar gibi) barbakanl ve toprakla temas eden yzeyi drenli duvarlar, bodrum duvarlar, su depolar, havuz, kanal, bent duvarlar, kpr ve menfez ayak ve ricatlar, beton baraj gibi eitli yer ve yaplarda uygulanabilir. Beton duvarlarda gerekli beton kaliteleri, yerletirme ve sktrma, kademelendirme, sulama ve kalitenin kontrolu, yaplacak beton yaplarn hizmet ama ve zelliklerine uygun artlarda iin projesinde zenle seilmi, belirlenmi olacaktr. c) Al ve all blok duvar yapm : Hazrlanm al ve all bloklarla, al harla i blme duvarlar yaplabilir. Bloklar birbirine, demeye, tavana, kolona veya duvara al harcyla birletirilir. Yzeyleri dzgn ve przsz olduundan, duvarn, tam bir dzlem yzey oluturacak ve herhangi sva veya perdah gerektirmeyecek, akulinde ablon ve yatayda ince diki iplii kullanlarak duvarn yzeyi bir dzlem verecek ekilde, yaplmas arttr. d) Bz denmesi ve drenaj yaplmas : Hazrlanm lamba zvanal, tabanl veya tabansz bzlerle, tasdikli projesine ve detaylarna gre, drenaj, birbirine ekleme imento harcyla salanarak parsel dahilinde yamur suyu balantlar, duvarlarda barbakan, havalandrma menfezi, baca ve i cidar, yollarda kk menfezler yaplabilir. Balant hatlar hendeklerinin almas, tabann profil kotlarna gre tekili ve bz denmesi iin hazrlanmas projesine uygun yaplacaktr. Hendek taban genilii (D+0,40) mden (D boru d apdr) az olmayacaktr. Balang uu baca i yzeyi olmak zere hattn tekilinde; bz tabannn tm yzeyi veya bz tabansz ise 90 derecelik merkez ann grd alt evrenin tm yzeyinin hazrlanm zemine oturtulmas; lamba ve zvanal ularn epeevre harlanm ve uygun ekilde itilerek birbirine gemeli olarak birletirilmesi; ek yerlerinin d evresi 0,15 m geniliinde ve 300 mm apa kadar 30 mm kalnlnda, 350 mm ve daha byk aplarda 40 mm kalnlnda har bilezikle sarlmas; bacalar aras tek meyilli ve bir doru paras olacak ekilde, bzn denmesi arttr. Bz iine tam harlar temizlenir. km, erilmi hatlar, krlm bzler yenilenir. Dirsek noktalarna, uzun hatlarda da uygun aralklarla en az 0,80 x 0,80 m i boyutlarnda ve beton cidarl ve kapakl muayene bacalar yaplr. Hendek tabannn iri tal ve kaya kmas halinde, bzlerin talara deme noktalarndan alaca yk etkisiyle krlmasn nlemek iin, yastklanmay salayacak genilikte kum ve ince akl veya bunun yerini tutacak kaz malzemesi serilir veya beton yastk yaplr. Bzn alt douray altnda kum ve ince akl yastklama kalnl 0,15 m, beton yastk olmas halinde 0,10 m olacaktr. Hendek dolgular, bz st douraynn 0,30 m stne kadar bze zarar vermeyecek irilie kadar uygun incelikte kaz malzemesiyle, kaz malzemelerinin tamamyla iri ta olmas durumunda dolguya uygun malzeme baka yerlerden salanp, sktrmal olarak yaplacaktr. ste kalan boluklar kaz malzemesiyle doldurulacaktr.

Drenaj yaplarak, mevcut veya oluabilecek zemin sularnn tahliyesiyle yap bodrum ve temellerinin rutubetten ve su giriinden korunmas uygulamasnda; drenaj hatt tabannda ve temel zemininde geveme, kabarma ve ince tanelerin srklenmesi gibi zararl fiziki deiime neden olunmamas iin, temel taraf ve drenaj taban zeminine 0,10 m kalnlnda beton kaplama yaplacaktr. Bu tedbirlerle birlikte btn drenaj hatlar, drenaj boru ap ve filtre dolgular kurallarna gre projelendirilmi olacaktr. Drenaj taban betonu, en kesiti su akna uygun oluk veya V eklinde olacak, boyuna ynde belirlenmi tek meyil uygulanacaktr. Drenaj taban genilii (D+0,40) m veya 0,70 mden az olmayacaktr. Drenaj hattnda, tasdikli projesinde belirlenmi aplarda ve 0,50 m boyda bzler, lamba ile zvana aral 5 mm kalacak kadar ular birbirine tam girmemi ekilde, harsz denir. Denmi drenaj bz hattnn tabii zemin taraf (d yan) 45 derece meyilli, st yatay, gereken yerlerde i yan da d yan gibi olmak zere, 0,15 m kalnlnda tabakalar halinde ve en az tabaka olarak, elenmi ayr tane apl gruplar halinde kum ve ince akl ile drenaj dolgusu (filtre) yaplr. Bz stnden ekilen 45 derecelik meyil izgisi altnda kalan bz yanlarna iri akl doldurulabilir. Tabii zeminden ve st dolgudan gelecek zemin sularnn ince malzemeyi srkleyerek filtre tabakalarn ve bz hattn tkamamas, drenajn uzun mrl olarak almas esastr. Buna gre, tabii zemin snf ve tane dalm ile filtrenin (drenaj dolgusunun) temas eden son tabakas arasnda, son filtre tabakasndan bz ile temas eden ilk filtre tabakasna kadar tabakalar arasnda ince tanelerin srklenip tkamalar (zeminde de boalmalar ve kmeler) yapmasn nleyecek, zemin suyunun filtreden szlp drenajdan boalmasn salayacak tedbirler projelendirilmi olacaktr. Bodrum duvarlar d su yaltm dna, sreklilik gsteren zemin suyunun drenaja intikali iin, filtran kaplama da dnlebilir. Bz stnde drenaj dolgu ykseklii 0,50 m olmal, son tabaka evi ile tabii zemin kaz evi arasndaki boluk da son tabaka malzemesiyle doldurulmal, yzeyden drenaja hzl su giriini nlemek iin drenaj dolgusu zerine 0,20 m - 0,40 m kalnlnda ocaktan salanm geirimsiz inorganik kil ile iyi sktrlm bir kil tabakas yaplmal, kil tabakas zerinde kalan boluk da en az 1,00 m kalnlnda olacak ekilde kaz malzemesiyle doldurulmaldr. Drenaj hatlarnn dirsek ve kesime noktalarna 0,80 x 0,80 m i boyutlarnda ve beton kapakl muayene bacas yaplmaldr. nemsiz kesimelerde gml baca olabilir. Bina pis su tesisatlarnn ehrin fenni pis su kanalizasyonuna balantlar ile gereinde ksmen veya tamamen fenni pis su kanalizasyonu yaptrlmas durumunda, ilgili standardna gre temin olunmu muflu beton borularla kauuk contal balantl olarak, kanalizasyon ilerinde uygulanan teknik artname ve standartlarna uyularak ina edilecektir. Bu tesislerde standart d bzler ve imento harcyla birletirme teknii kullanlmayacaktr. 19.3.5 Uygunluk Kriteri

Krgir ilerinin uygunluu; bu artnameye ve iin tasdikli projesine, varsa zel teknik artnamesine gre malzemelerin hazrlanmas, imalatn yapl ve kalitenin tespiti tedbirleri, ilgili Trk ve/veya Avrupa Birlii standartlar erevesinde deerlendirilecektir. 19.3.6 lgili Standartlar TS 2510 (Nisan 1977) TS 11386 (Nisan 1994) Krgir Duvarlar Hesap ve Yapm Kurallar Bacalar-Konut ve Benzeri Binalar in-Tasarm ve Yapm Kurallar