6275

UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

Aysun AHAN

FARMOSETK MADDELERN AKTF AMUR ARITMA
PROSESNDE ABYOTK GDERMNN NCELENMES

EVRE MHENDSL ANABLM DALI

ADANA, 2007

UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

FARMOSETK MADDELERN AKTF AMUR ARITMA PROSESNDE
ABYOTK GDERMNN NCELENMES

Aysun AHAN

YKSEK LSANS

Bu tez --/04/2007 Tarihinde Aadaki Jri yeleri Tarafndan Oybirlii le
Kabul Edilmitir.

mza .
Do.Dr. Mesut BAIBYK
DANIMAN
mza .
Prof. Dr. Ahmet YCEER
ye
mza ..
Yrd.Do.Dr. Ramazan BLGN
ye

Bu tez Enstitmz evre Mhendislii Anabilim Dalnda hazrlanmtr.

Kod No:

Prof. Dr. Aziz ERTUN
Enstit Mdr
mza-Mhr

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn
kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.

I
Z
YKSEK LSANS TEZ

FARMOSETK MADDELERN AKTF AMUR ARITMA PROSESNDE
ABYOTK GDERMNN NCELENMES

Aysun AHAN

UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

Danman: Do. Dr. Mesut BAIBYK
Yl : 2007 Sayfa:79
Jri : Do. Dr. Mesut BAIBYK
Yrd. Do. Dr. Ramazan BLGN

Bu almada canl aktif amurun iki anti-inflammatuar ila olan Parasetamol
ve Diklofenak adsorplama kabiliyeti incelenmitir. Temel adsorpsiyon almalar
parasetomol ve diklofenakn canl aktif amur tarafndan adsorplandn
gstermitir. Giderim verimi parasetamol iin %53-69 ve diklofenak iin bu deer
%36-86 arasnda deimektedir.Yaplan denge deneylerinden elde edilen sonular
Langmuir ve Freundlich izoterm modellerine uygulanm ve buna gre hem
parasetamol (R=0.9987, K
f
=2.5118, n=3.0998) ve hem de diklofenakn (R=0.9877,
K
f
=0.8692, n=2.6781) aktif amur tarafndan adsorpsiyonu Freundlich izotermine
uyum gsterdii grlmtr. Bu iki ilacn canl aktif amur tarafndan adsorplanma
kinetikleri de incelenmi olup, bu amala birinci derece, ikinci derece ve yalanc
ikinci derece modellere uygunluu incelenmitir. Parasetamol ve Diklofenakn
adsorpsiyon hzlarnn yalanc ikinci dereceden hz modeline uyduu bulunmutur.
Her iki ilacn ayrca Gibbs serbest enerji deerleri de hesaplanm olup, parasetamol
iin G
0
=-0.8123 kJ/mol ve diklofenak iin G
0
=1.3718 kJ/mol deerleri
bulunmutur..
Anahtar Kelimeler : Abiyotik Giderim, lalar, Parasetamol, Diklofenak, Kinetik.

II
ABSTRACT
M.Sc. THESIS
INVESTIGATION OF THE ABIOTIC REMOVAL OF PHARMACEUTICAL
MATTERS IN ACTIVATED SLUDGE WASTEWATER TREATMENT
PROCESS

Aysun AHAN

UKUROVA UNIVERSITY
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
DEPARTMENT OF ENVIRONMENTAL ENGINEERING

Supervisor: Assoc.Prof.Dr. Mesut BAIBYK
Year : 2007 Pages:79
Jury : Assoc.Prof.Dr. Mesut BAIBYK
Assistant Prof. Dr. Ramazan BLGN

In this study, the adsorption properties of the activated sludge on two anti-
inflammatory pharmaceuticals that are paracetamol and diclofenac have been
investigated. Basic adsorption studies indicated that the paracetamol and diclofenac
were adsorped by activated sludge. The removal efficiency for paracetamol changes
between 53-69% and for diclofenac changes 36-86%. The results of the equilibrium
experiments have been applied on Langmuir and Freundlich isotherm models and
according to those results, both of adsorption of paracetamol by activated sludge
(R=0.9987, K
f
=2.5118, n=3.0998) and adsorption of diclofenac by activated sludge
(R=0.9877, K
f
=0.8692, n=2.6781) were fitted to Freundlich isotherm model. The
kinetics of the adsorption were also investigated and for this purpose three kinetic
models namely first order lagergren model, the second order model and a pseudo
second order models have been investigated. It was found out that kinetics of both
adsorption processes was best described by pseudo-second order model. The Gibbs
free energies of both pharmaceuticals have been calculated and it was found out that
for paracetamol G
0
=-0.8123 kJ/mol and for diclofenac G
0
=1.3718 kJ/mol.
Key Words : Abiotic Removal, Pharmaceuticals, Paracetamol, Diclofenac, Kinetic.
III

TEEKKR
Beni engin bilgi ve tecrbeleri ile aydnlatan hocam, evre Mhendislii
Blm Bakan Sayn Prof. Dr. Ahmet YCEERe sonsuz teekkrlerimi sunarm.
Yksek lisans eitimim boyunca almalarma yol gsteren beni bilgileri ve
tecrbeleriyle destekleyen danman hocam Sayn Do. Dr. Mesut BAIBYKe
almamda gsterdii ilgi ve sabrndan dolay teekkr ederim.
almalarmda gerekli olan ilalar temin eden Abdi brahim la Sanayine
teekkrlerimi sunarm.
Maddi ve manevi her konuda beni destekleyen, sonsuz sevgi ve ilgisini
esirgemeyen aileme ve arkadalarma teekkr ederim.
IV

NDEKLER DZN

Z.... .............................................................................................................................I
ABSTRACT............................................................................................................... II
TEEKKR .............................................................................................................III
NDEKLER DZN ..........................................................................................IV
ZELGELER DZN ..........................................................................................VI
EKLLER DZN......VIII
1. GR ...................................................................................................................... 1
1.1. Doal sularda ve ime suyu kaynaklarnda bulunan ila atklarnn
kaynaklar.........3
1.1.1. Doal Sularda Endokrin Sistemini Bozabilecek Kimyasallar ve
Canllar zerine Etkileri.........6
1.1.2. Endokrin Sistemini Bozan Kimyasallar.7
1.1.3. Tbbi lalar ve Kozmetik/Bakm rnleri......11
1.2. Atksularda ila artmnda teknik olaslklar....13
1.3. Atksu artm tesisinde giderim prosesi.........14
1.3.1. Ozonizasyon.............15
1.3.2. Membran Biyoreaktrleri.....15
1.3.3. Adsorpsiyon.........16
1.3.4. Adsorpsiyon Prosesinin Kullanld Yerler....18
1.3.5. Adsorpsiyonu Etkileyen Faktrler...................18
1.3.5.1. Adsorban zellikleri....19
1.3.5.2. Adsorbat zellikleri.....19
1.3.6. Adsorpsiyon Teorisi.....19
1.3.7. Adsorpsiyon zotermleri......21
1.3.7.1. Langmuir izotermi...22
1.3.7.2. Freundlich izotermi..24
1.3.8. Adsorbsiyon kinetii...25
SAYFA
V
1.3.9. Adsorpsiyon Termodinamii...28
2. NCEK ALIMALAR................................................................................... 30
3. MATERYAL VE METOT.................................................................................. 36
3.1. Materyal........36
3.1.1. almada Kullanlan lalar....36
3.1.2. almada kullanlan ilalarn zellikleri...36
3.1.2.1. Parasetamol..36
3.1.2.2. Diklofenak....37
3.2. Metot.....38
3.3. Adsorpsiyon almalar...39
3.4. Uygunluk Analizleri......39
4. BULGULAR ve TARTIMA.............................................................................. 40
4.1. Balang Adsorpsiyon Testleri....40
4.2. Aktif amur-Parasetamol ve Aktif amur-Diklofenak Sistemleri in
Denge (zoterm) Modellemesi...41
4.3. Adsorpsiyon Kinetii....44
4.3.1. Adsorpsiyon Hzn Etkileyen Basamaklarn Aktif amur- Parasetamol
ve Aktif amur-Diklofenak Sistemine Uygulanmas...44
4.3.2. Kinetik Modelleme..47
4.3.2.1. Lagergren Birinci Dereceden Hz Etkisi..48
4.3.2.2. kinci Dereceden Hz Etkisi....51
4.3.2.3. Yalanc kinci Dereceden Hz Etkisi54
4.4. Adsorpsiyon Termodinamii....57
4.5. lalarn % Giderim Deerleri......58
5. SONULAR VE NERLER.....62
KAYNAKLAR..64
ZGEM......79

VI

ZELGELER DZN

izelge.1.1. Sucul Ortamda Bulunan Farmosetiklerin Bazlar...5
izelge.1.2. evresel ortamlarda bulunabilecek bilinen yada phe edilen
EDCler...9
izelge.1.3. EDC ve PPCPlerin kaynaklar, ekolojik etkileri ve artma
prosesleri...12
izelge.1.4. Adsorban eitleri..17
izelge.1.5. R
L
(dalma) deerleri ve izoterm tipleri23
izelge.3.1. Paracetamol ve Diklofenacn Maksimum Absorbans Yapt Dalga
Boyu (
max
)...36
izelge.3.2. Paracetamoln zellikleri.37
izelge.3.3. Diclofenacn zellikleri38
izelge.4.1. Langmuir zoterm Katsaylar41
izelge.4.2. Freundlich zotermi Katsaylar.43
izelge.4.3. Film Difzyonu Hz Katsaylar.45
izelge.4.4. Parack i Difzyon Hz Sabitleri...46
izelge.4.5. Parasetamol iin Birinci Dereceden Hz Katsaylar..49
izelge.4.6. Diklofenak iin Birinci Dereceden Hz Katsaylar...49
izelge.4.7. Parasetamol in kinci Dereceden hz katsaylarnn Deneysel ve
Teorik Deerleri...52
izelge.4.8. Diklofenak in kinci Dereceden hz katsaylarnn Deneysel ve
Teorik Deerleri...52
izelge.4.9. Parasetamol in Yalanc kinci Dereceden hz katsaylarnn
Deneysel ve Teorik Deerleri...55
izelge.4.10. Diklofenak in Yalanc kinci Dereceden hz katsaylarnn
Deneysel ve Teorik Deerleri...56
izelge.4.11. Gibbs serbest Enerjileri58
izelge.4.12. lalarn Adsorpsiyonla Giderim Yzdeleri.59
SAYFA
VII

izelge.4.13. Parasetamol ve Diklofenak iin literatrde bulunan giderim
oranlar...60
izelge.4.14. Paracetamol ve Diclofenac iin Atksu artma tesisi k sular ve
yzeysel sularda bulunma miktarlar61
VIII

EKLLER DZN

ekil 3.1. Parasetamoln (Asetaminofen) Kimyasal Yaps..................................... 37
ekil 3.2.Diklofenakn Kimyasal Yaps...38
ekil 4.1. Parasetamol Balang Adsorpsiyon Grafii..40
ekil 4.2. Diklofenak Balang Adsorpsiyon Grafii...40
ekil 4.3. Parasetamol iin Langmuir zoterm Grafii...42
ekil 4.4. Diklofenak iin Langmuir zoterm Grafii....42
ekil 4.5. Parasetamol iin Freundlich zoterm Grafii.43
ekil 4.6. Diklofenak iin Freundlich zoterm Grafii...44
ekil.4. 7. Parasetamol iin Film Difzyonu Erisi...45
ekil.4. 8. Diklofenak iin Film Difzyonu Erisi.46
ekil.4.9. Parasetamol iin Parack i Difzyon Erisi...47
ekil.4.10. Diklofenak iin Parack i Difzyon Erisi..47
ekil 4.11. Parasetamol iin Lagergren Birinci Dereceden Hz Grafii....48
ekil 4.12. Diklofenak iin Lagergren Birinci Dereceden Hz Grafii..48
ekil.4.13. Aktif amur-Parasetamol Sistemleri in Birinci Dereceden zoterm
Grafii...50
ekil.4.14. Aktif amur-Diklofenak Sistemleri in Birinci Dereceden zoterm
Grafii...50
ekil.4.15. Parasetamol iin kinci Dereceden Hz Grafikleri...51
ekil.4.16. Diklofenak iin kinci Dereceden Hz Grafikleri.51
ekil.4.17. Aktif amur-Parasetamol Sistemleri in kinci Dereceden zoterm
Grafii...53
ekil.4.18. Aktif amur-Diklofenak Sistemleri in kinci Dereceden zoterm
Grafii...53
ekil.4.19. Aktif amur-Parasetamol Sistemleri in Yalanc kinci Dereceden Hz
Grafii...54
SAYFA
IX

ekil.4.20. Aktif amur-Diklofenak Sistemleri in Yalanc kinci Dereceden Hz
Grafii.......55
ekil.4.21. Aktif amur-Parasetamol Sistemleri in Yalanc kinci Dereceden
zoterm Grafii.56
ekil.4.22. Aktif amur-Diklofenak Sistemleri in Yalanc kinci Dereceden
zoterm
Grafii...57
ekil.4.23. Parasetamol in K
c
0
Sabitinin Bulunmas...57
ekil.4.24. Diklofenak in K
c
0
Sabitinin Bulunmas....58

1. GR Aysun AHAN
1
1. GR

Tbbi ila kullanmndan kaynaklanan mikrokirleticilerin evrede oluumu
ve grlmesi son 10 ylda giderek artmtr. Sucul evre iinde bu mikrokirleticilerin
varl ve olas etkileri endieye yol amaktadr.
Doal strojenik hormonlar ve zellikle sentetik steroid hormonlar biyolojik
olarak ok gl bileiklerdir. Bu bileikler artma tesislerinde artlmalarna ramen
baz atksu artm tesislerinin k suyunda bulunmutur (Desbrow ve ark., 1998;
Pickering and Sumpter, 2003; Eggen ve ark., 2003; Carballa ve ark., 2004; Paxeus,
2004; Castiglioni ve ark., 2005; Gomez ve ark., 2006; Gagn ve ark., 2006; Roberts
ve Thomas, 2006, Gomez, 2007; Jones, 2007). Bu bileiklerin evre zerindeki
potansiyel etkileri ve su mikroorganizmalarnn populasyonu zerindeki zararl
etkileri henz saptanamamtr.
Tbbi maddeler, hastalar tarafndan kullanldktan sonra bir ksm
metabolizma tarafndan kullanlrken, kullanlmayan ksm idrar yoluyla darya
atlr (Kmmerer ve Al-Ahmad, 1997; Kmmerer ve ark., 1998; Kmmerer ve ark.,
1999; Kmmerer, 2001). Bylece kanalizasyona ve oradan da artma tesisine ular.
Bu srada biyolojik olarak bozunmazlarsa yada artma tesisinde artm srasnda yok
edilmezlerse ime sularna karabilirler. la atklarnn sadece atksularda deil
sedimentlerde de biriktii grlmtr. Artma tesisi k sular ve amurlar tarm
alanlarnda kullanlabilir. Bu kullanmlar sonucu tbbi madde atklar topraa, oradan
da yeralt sularna ulaabilir. Ayrca bitkiler zerinde de birikim gzlenebilir.
Atksularda bulunan tbbi madde atklar ve dezenfektanlar mikrobiyal dengeyi de
etkilemektedir. Son zamanlarda tbbi maddeler yzey sularnda, yeralt suyu ve ime
sularnda grlmtr. Bu kompleks organikler sentetik ve inhibe edici
zelliklerinden dolay doal mikroorganizmalar tarafndan paralanamamakta yada
ksmen paralanmakta (metabolit oluumu) ve de kimyasal kararllklarndan dolay
onlarca yl doada deiik fazlarda yer almaktadr (Roefer ve ark. 2000, CBR 2001,
USEPA 1998). Ancak hastanelerden ve evlerden kanalizasyon sistemine ulatrlan
bu maddeler hakknda ok az aratrma yaplmtr (Henschel ve ark. 1997).
1. GR Aysun AHAN
2
Gelimi lkelerde kullanlan tbbi kimyasallarn artlmas amacyla ileri
artma teknolojileri kullanlmaktadr. Bunlar ozonlama, ultrafiltrasyon, ters osmoz
gibi yksek basnl membran sistemleri gibi fiziksel kimyasal prosesler ve
adsorpsiyondur.
Bir maddenin biyolojik olarak paralanabilirliinin temel aamalarndan
biride canl hcre tarafndan adsorplanabilirliidir. Hcre tarafndan adsorplanabilen
maddeler hcre iine transfer olarak, hcre iinde gerekleecek olan metabolik
ve/veya ko-metabolik faaliyetlerde yer alabilirler (Basibuyuk ve Forster, 2003).
Zor paralanan ve toksik bileiklerin salk ve evresel etkileri ile ilgili olarak
onlarn biyolojik artma proseslerindeki oran ve dnmlerini anlamak nemlidir.
Birok toksik ve zor paralanan organik bileiklerin biyolojik atksu artma
proseslerine girilerinde biyolojik olmayan yada abiyotik kayplar,
biyodegradasyondan daha belirleyici olabilir. Abiyotik kayplar bileiklerin
reaktrdeki kark svdaki katlara (mixed liquor) adsorbe olarak atk amurla
birlikte sistem dna transferi ve bileenlerin atmosfere umas (volitilizasyon)
eklinde olur (Tchobanoglous, 2003).
Son yllardaki almalar belediye atksu artm tesisleri (STP, Sewage
Treatment Plant) iindeki PPCP (Personal Care Production)lerin gideriminin polar
bileiin eidine gre farkl oranlarda deitiini gstermitir. Bu bileiklerin
giderimi sadece biyolojik paralanma ile deil kat yzeyine adsorpsiyonla da
olmaktadr (Stumph, 1996; Hirsch, 1996).
Adsorpsiyon ileminde ktlesine oranla yzey alan byk olan maddelerin
adsorplayc madde (adsorban) olarak kullanm tercih edilmektedir. Aktif karbonun
(1000 m/g) bu amala kullanm olduka yaygndr. Ancak yksek maliyeti
nedeniyle aktif karbonun kullanm avantajl olmamaktadr. Gncel aratrmalar
verim/maliyet oran yksek olan adsorbonlarn artmda kullanmlar zerinde
younlamaktadr.
Adsorpsiyon dengesi ve kinetii adsorpsiyon almalarnn
deerlendirilmesinde iki nemli parametredir. Denge izotermleri modellerin
oluturulmasnda ve adsorpsiyon sistemlerinin tasarlanmasnda ok nemli bir rol
oynamaktadr. Adsorpsiyon almalarnn en nemli basamaklarndan birisi olan
1. GR Aysun AHAN
3
kinetik almalar sayesinde ise uzaklatrlmas planlanan adsorbatn adsorban ile
temas sresi (alkoyma sresi) bulunabilmektedir. Uygun adsorpsiyon sistemlerinin
gelitirilmesinde bu srenin bulunmas ok nemlidir.
Bu almann amac, sz konusu tbbi kimyasallarn aktif amur artma
tesisinde gerek abiyotik gideriminde ve gerekse biyolojik paralanmasnda nemli
rol oynayan adsorpsiyon basamann incelenmesidir.

1.1. Doal sularda ve ime suyu kaynaklarnda bulunan ila atklarnn
kaynaklar

eitli endstrilerde ila sektr iin kimyasal ham madde retilmektedir. Bu
kimyasallarn bir ksm biyolojik olarak ayrmayan, toksik veya inhibitr zellikler
gstermektedir. Aktivitelerine gre aratrma ve gelitirme, aktif madde retimi iin
ilk imalat ve ikincil imalat olmak zere ana katagoriye ayrlan ila endstrisi
(EPA, 1997) tarafndan oluturulan atksularn ana kaynaklar; kimyasal sentezle
ilalarn etken maddeleri retildikten sonra retilen hammaddelere belirli oranlarda
katk maddeleri kartrlarak, kullancnn ihtiyacna uygun dozda getirilme ilemi
olan formlasyon alt kademesinden kaynaklanan atksular, tesis ii temizlik,
laboratuar atklar ve dklmelerdir. Formlasyon tesissi atksular dk ve orta
derecede BO
5
, KO ve toplam askda kat madde iermelerine ramen (Alaton ve
Grses, 2003) ierdikleri refrakter (kararl) yapl kimyasallardan dolay biyolojik
olarak bozunurluklar dktr. Biyolojik olarak bozunmayan, madde
konsantrasyonu yksek olan antibiyotik formlasyon atksular dorudan biyolojik
artmaya verildiinde iyi bir artma verimi elde edilemez. Tam olarak artlamayan
bu atksular kanalizasyon sitemine verilmekte oradan da alc ortama ulamaktadrlar.
Hastanelerde tedavi ve sterilizasyon amacyla pek ok kimyasal madde
kullanlmaktadr. Ayrca laboratuarlarda aratrma ve tahliller iin de deiik
kimyasallar kullanlmaktadr. Bunun yan sra rntgen filmi ekimlerinde ve baz
zel hastalklarn tedavilerinde de radyoaktif maddelerin kullanld bilinmektedir.
Kanser, guatr bu hastalklardan bazlardr. Tehis ve tedavi amacyla hastalara
1. GR Aysun AHAN
4
verilen birok ila hastane iinde ve hastane dnda idrar veya dk yoluyla hasta
tarafndan kanalizasyon sistemine ulatrlmaktadr (Kmmerer ve Al-Ahmad, 1997;
Kmmerer ve ark., 1998; Kmmerer ve Al-Ahmad, 2000; Kmmerer, 2001). Tehis
ve tedavi amacyla hastalar zerinde kullanlan ilalar hem hastanelerde, hem de
doktorlar tarafndan reetelendirilerek evlerde kullanlmaktadr. Hastanelerde
kullanlan ila miktarn belirlemek mmkndr ancak evlerde kullanlan ve
kanalizasyon sistemine ulatrlan ila miktarn belirlemek olduka zordur.
lalar sadece insanlar iin kullanlmamaktadr. Veterinerlikte ve hayvan
yetitiriciliinde de pek ok ila ya tedavi amacyla yada byme hormonu olarak
kullanlmaktadr. Bu nedenle, ilalarn ve tbbi maddelerin evreye etkileri
deerlendirilirken, insanlar iin kullanlan tbbi bileiklerin yan sra veterinerlikte
kullanlan tbbi bileiklerin de dikkate alnmas gerekmektedir (Sorensen ve ark.,
1998).
Tbbi maddeler, hastalar tarafndan kullanldktan sonra bir ksm
metabolizma tarafndan kullanlrken, kullanlmayan ksm idrar veya dk yoluyla
darya atlr. Bu sayede kanalizasyona ve oradan da artma tesisine ular. Bu srada
biyolojik olarak bozunmazlarsa yada artma tesisinde artm srasnda yok
edilmezlerse ime sularna karabilirler. la atklarnn sadece atksularda deil
sedimentlerde de biriktii grlmtr. Artma tesisi k sular ve amurlar tarm
alanlarnda kullanlabilir. Bu kullanmlar sonucu tbbi madde atklar topraa, oradan
da yeralt sularna ulaabilir. Ayrca bitkiler zerinde de birikim gzlenebilir.
Atksularda bulunan tbbi madde atklar ve dezenfektanlar mikrobiyal dengeyi de
etkilemektedir. Son zamanlarda tbbi maddeler yzey sularnda, yeralt suyu ve ime
sularnda grlmtr (Sacher ve ark., 2001; Heberer, 2002; Kolpin ve ark., 2002;
Bendz ve ark., 2005; Roberts, 2005; Joss, 2006). Ancak hastanelerden ve evlerden
kanalizasyon sistemine ulatrlan bu maddeler hakknda ok az aratrma
yaplmtr. Hastanelerde artma tesisi kurulmas veya tbbi maddelerin ayr
deerlendirilmesi gibi alternatiflerle tbbi maddelerin evre zerindeki olumsuz
etkileri en aza indirgenmi olur (Henschel ve ark., 1997).
Tbbi maddelerin insanlarda belli llerde transformasyona urad
fikrinden hareketle tbbi maddelerin, genellikle evrede kolayca biyo-bozunur olduu
1. GR Aysun AHAN
5
dnlmektedir. Bu nedenle, ilalarn sucul evreye etkilerini aratrmak zere
yaplan almalar son yllarda arttrlm ve tbbi maddelerin farkl su ortamlarndaki
konsantrasyonlar hakknda bulgular elde edilmeye allmtr. Bu almalarda
gzlemlenen bileikler arasnda hormonlar, lipid drc ajanlar, ar kesiciler,
anti-kanser ilalar, sitostatik bileikler, anti-epileptikler ve kan basncn dzenleyen
ilalar olmak zere geni bir ila eidi bulunmaktadr (Kmmerer, 2001).
izelge.1.1.de Sucul ortamda bulunan farmosetiklerin bazlar verilmitir.

izelge.1.1. Sucul Ortamda Bulunan Farmosetiklerin Bazlar
Uygulama Alan Bileikler

Antibiyotikler (Sulfonomitler)

Sulfamethoxazole,
Sulfachlorpyridazine,
Sulfamerazine, Sulfamethazine,
Sulfathiazole, Sulfadimethoxine,
Sulfamethiazole

Analjezikler/anti-inflammatuvar
ilalar (Ar kesiciler)
Diclofenac, Ibuprofen, Ketoprofen,
Naproxen, Indometacine;
Fenoprofen; Phenazone,
Acetaminophen (Paracetamol),
Acetylsalicylic acid,
Demethylaminophenazone,
Meclofenamic acid, Tolfenamic acid

Lipid dzenleyiciler

Bezafibrate, Gemfibrozil, Clofibric
acid, Fenofibric acid

Antiepileptik-Beta-blockers
(antihypertentives)
Carbamazepine, Primidone,
Metoprolol, Propranolol, Nadolol,
Carazolol, Timolol, Betaxolol,
Bisoprolol

Dier bulunanlar
Iopromide, Diatrizoate,
Metformin (antidiabetic agent),
Fluoxetine (antidepressant)

Kaynaklar: Stan & Heberer, 1997; Halling-Srensen et al., 1998; Ternes, 1998;
Buser et al., 1999; Daughton & Ternes, 1999; Buxton, 2000

1. GR Aysun AHAN
6
1.1.1. Doal Sularda Endokrin Sistemini Bozabilecek Kimyasallar ve Canllar
zerine Etkileri

Son yllarda yaplan bilimsel almalar sucul evrede bulunan baz
kimyasallarn organizmalarn normal hormonal fonksiyonlarn engelleyip endokrin
sistemlerini bozabileceini ortaya koymutur.
Yeni, daha hassas ve daha dk konsantrasyonlar lebilen bilimsel
metotlarn ve analitik lm yntemlerinin gelitirilmesiyle, halen mevzuatlarda
olmayan ve nceki yllarda tespit edilemeyen doal sulardaki ve ime suyu
kaynaklarndaki kimyasal kirleticiler son yllarda zellikle de gelimi lkelerde
gncel hale gelmitir. Bu kimyasallar genel hatlaryla endokrin/reme sistemini
bozan kimyasallar (EDCler (Endocrine Disrupting Chemicals)), tbbi ilalar ve
kozmetik/bakm rnleri (PPCPler (Pharmaceuticals and Personal Care Products)),
hormonal olarak aktif maddeler (HAAlar (hormonally active agents)) ve
antibiyotikler olarak sralanabilir (Daughton ve Ternes, 1999; Roefer ve ark., 2000;
USEPA, 1997; USEPA, 2001). Sentetik olarak retilen ve doaya yabanc olan bu
maddeler evsel ve endstriyel atksulara karmakta, konvansiyonel atksu artma
tesislerinde giderilemeyip alc ortamlara dearj edilmekte ve doal sularda, ime
suyu kaynaklarnda, hatta beslenme zincirlerinde birikmektedir. Bu kompleks
organikler sentetik ve inhibe edici zelliklerinden dolay doal mikroorganizmalar
tarafndan paralanamamakta ya da ksmen paralanmakta (metabolit oluumu) ve de
kimyasal kararllklarndan dolay onlarca yl doada deiik fazlarda yer almaktadr
(Roefer ve ark., 2000; CBR, 2001; USEPA, 1998).
zellikle EDClerin son yllarda gelimi lkelerde gndeme gelmesinin en
byk nedeni rktc sonular ortaya koyan baz bilimsel almalardr. Vcuda
alndnda doal hormonlar taklit edip reme sistemini bozan EDClerin doadaki
birok hayvan trlerinde (baz balklarda, kularda, memelilerde, ve timsahlarda)
cinsiyet bozukluklar, cinsiyetsiz doumlar, sperm saylarnda azalmalar, erkek
organizmalarda diilik, dii organizmalarda da erkeklik zelliklerini artrd tespit
edilmitir. Bu bilimsel tespitler toplumlar ve zellikle de medyalar harekete
geirmi ve gelimi lkelerde EDC, PPCP, HAA, ve antibiyotiklerin hangi doal
1. GR Aysun AHAN
7
sularda ve ime suyu kaynaklarnda ne miktarlarda bulunduunun tespiti iin detayl
almalar yaplmaya balanmtr (USEPA, 1997; USEPA, 2001; USEPA, 1998;
NRC, 2000). Ayrca, bu kimyasallarn organizmaya alndktan sonra endokrin
sistemine kronik veya akut etkilerinin tayini gibi birok aratrmalar da toksikologlar,
ekologlar, biyokimyaclar ve tp uzmanlar tarafndan yaplmaktadr.

1.1.2. Endokrin Sistemini Bozan Kimyasallar

Son yllarda yaplan bilimsel almalar sonucu, evrede bulunan baz sentetik
ve doal kimyasallarn balklar, vahi hayvanlar ve insanlarn endokrin sistemleri
zerinde olumsuz etkileri olabilecei ortaya kmtr. Endokrin sisteminin normal
fonksiyonunu engelleyen kimyasallar genel olarak EDCler olarak adlandrlr.
Amerikan evre Koruma Tekilat (EPA) bir EDCyi ve etki mekanizmalarn yle
tanmlar (USEPA, 1997; USEPA, 1998): organizmaya harici olarak alnan, doal
veya insan kaynakl, bireysel veya poplasyon seviyelerinde geri dnml veya
dnmsz negatif etkiler yapan kimyasallardr. Vcudun normal hormonal
sistemine etkileri: doal hormonlar taklit ederek normal sentezleri ve hormonal
fonskiyonlar engelleme, depolonan hormonlar serbest brakma, salg, tanm
mekanizmalarn engelleme, balanma, ve doal hormonlar devre d brakma.
Doal strojenlerin benzer etkilerine sahip olmalarndan dolay bu kimyasallar ayn
zamanda strojenik olarak da kabul edilirler. HAAlar veya EDCler byme ve
gelimeye ters etki eden ve cinsel hormonlarnn ilevlerine benzer ilevlere sahip bir
ok bilinen yada phe edilen kimyasaldan olumaktadr (Crews ve ark., 2003;
Witorsch, 2000; Foster ve McIntyre, 2002; Ying ve ark., 2002; Welshons ve ark.,
2003). PPCPler, endstriyel kimyasallar ve baz doal hormonlar da endokrin
sistemini engelleyebilmektedir. Genel hatlaryla sucul evrede bulanan EDCler
yle zetlenebilir: doal strojenler (rnein, 17P-estradiyol, estron, fitostrojenler
ve hayvan steroitleri), sentetik strojenler, hormonlar ve metabolitler (estradiyoller,
testosteron, progesteron), organoklorlu pestisitler (DDT, lindan, zineb, atrazin), baz
PPCPler, halojenlenmi aromatik hidrokarbonlar (HAH), ok halkal aromatik
hidrokarbonlar (PAH), fitalatlar, fenoller (bisofenol A), dioksinler, poliklorlu
1. GR Aysun AHAN
8
bifeniller (PCB), alkilfenoller, alkilfenol etoksilatlar (APE), fekal steroitler,
antidepresanlar, kadmiyum ve kurun gibi baz ar metaller (Roefer ve ark., 2000;
USEPA, 2001; USEPA, 1998; NRC, 2000; EC, 2000; Jobling ve ark., 1995; Jouany,
2000; Bowerman et al., 2000; Kwack ve ark., 2002). izelge.1.2 bilinen yada phe
edilen EDClerin detayl bir listesini gstermektedir (USEPA, 1997; USEPA, 1998;
USEPA, 2001). EDC olduundan phe edilen birok kimyasaln kullanm sonucu
evredeki tanm, miktarlar, bozunumu, dnm ve nihai akbetleri konularnda
snrl bilgi mevcuttur. Bu bilgi eksikliinin temel nedeni son yllara kadar bu tr
kimyasallarn evrede bulunan eser miktarlarn tespit edebilecek analitik lm
metotlarnn yetersiz kalmasdr. Bu yetersizlik sadece kantitatif adan kimyasallarn
dk konsantrasyonlarda llememesinden deil ayn zamanda kimyasallarn ve
metabolitlerinin mevcut analitik metotlarla tanmlanamamasndan dolay
kaynaklanmaktadr (Daughton ve Ternes, 1999; Roefer ve ark., 2000). u ana kadar
yaplan bilimsel almalarn ou EDClerin omurgal memelilerin reme
sistemlerine olan etkilerine odaklanmtr. izelge.1.2de evrede bulunabilecek
bilinen yada phe edilen EDCler grlmektedir.

1. GR Aysun AHAN
9
izelge.1.2. evrede bulunabilecek bilinen yada phe edilen EDCler.
17a-ethinylestradiol
17b-estradiol
2,4,5-T
2,4-D
Acetcehlor
Alachkor
Aldicarb
Aldrin
Alkyphenols
Allethnin
Amitrole
Androstenedione
Atrazine
Benonoyl
Bifenthrin
Bioallethrin
Bis-phenol-A
B-sitosterol
Cadmium
Captan
Captafol
Carbaryl
Chlordane
Cholrpyrifos
Cyanizine
Cyfluthrin
Cypermethrin
BDCP
DCPA
DDD
DDE
Dichlorodiphenyltrichloroethane
Deltamethrin
DES
Di(2-ethylhexyl)phthalate
Dicofol
Dieldrin
Dimethrin
Dioxine
Diphenylethers
Diphenyltouluenes
Endothall
Endrin
Esbiothrin
Esfenvalerate
Estrogen
Estrone
Fenpropathrin
Fenvalerate
Flucythinate
Flucythrinate
Furuans
Genistein
Heptachlor
Heptachlor epoxide
Hezachlorbenzene
Hexachlorobutiene
HPTE
Kadethrin
Kelthare
Kepone
Lead
Lindane
Malathion
Mancozeb
Maneb
Mercury
Mestranol
Methomyl
Methomyl

Methoxychlor
MetiramComplex
Metribuzin
Mirex
Nitrofen
Oxchlordane
PAHs
Parathion
PBBs
PBCs
PCP
Penta-nonylphenols
Permethrin
Perthane
Phenothrin
Phthalate esters
Polycarbonate
Polychlorinated dibenzothiophenes
Polystyrenes
PVC
Pyrethrine
Peyrethroids
Resmethrin
Styrene
Surfactants
Tefluthrin
Temephos
Tetramethrin
Toxaphene
Tralomethrin
Trans-nonachlor
Tributyltin
Trifluralin
Vinclozlin
Zearalenone
Zineb
Kaynak: USEPA, 1997; USEPA, 1998; USEPA, 2001

Maruz kalan organizmalarn evresel etkileimlerinden dolay bu almalar
genellikle poplasyon seviyelerinde yaplmtr. Genel bulgular organizmalarda
cinsiyet oranlarnn deimesi ve cinsiyet tersinimleridir. Amerika Birleik Devletleri
Ulusal Bilimler Akademisinin oluturduu uzman komisyonu, baz blgelerdeki
yabani hayat poplasyonlarnn azalmasnn HAAlar veya EDClere (bunlarn
iinden zellikle de halojenlenmi aromatik hidrokarbonlara) balanabilecei
sonucuna varmtr (USEPA, 1998; NRC, 2000).
1. GR Aysun AHAN
10
Bir eit EDC olan PCB (poliklorlu bifenil)lerin balklarda yumurtlama ve
larvalarn canl kalma oranlarn azaltt tespit edilmitir. Yine baz PCBlerin
kaplumbaa yavrularnda cinsiyet deiimleri yapt bulunmutur (Crews ve ark.,
1995; Matta ve ark., 1995). Floridada dikofol ve DDT ile kirlenmi ayn zamanda da
bir atksu artma tesisinin dearjn ve zirai alanlardan yzeysel ak alan bir gln
dier temiz bir kontrol gl ile karlatrlmas sonucu dii timsahlarda 17-estradiyol
hormon seviyelerinin ok artt ve erkek timsahlarda da abnormal testis sistemi ve
normalden kk erkeklik organlarnn olutuu gzlenmitir (Guillette ve ark.,
1994). ngilterede baz atksu artma tesis klarnda dk seviyelerde de olsa
17-estradiyol, estron, ve sentetik strojen 17-etinillestradiyol bulunmutur.
Dearjn olduu nehir sularna maruz braklan alabalklarn reme sistemlerinde
olumsuzluklar tespit edilmitir (Hemming ve ark., 2001). Tribtiltin kkenli
endokrin sisteminin bozulmas kabuklu deniz hayvanlarnda da gzlenmi, ve dii
organizmalarda masklinizasyonlar neticesinde erkekleme zellikleri (erkeklik
organ oluumu gibi) ortaya ckmtr (Matthiessen ve Gibbs, 1998). A.B.D.de
yaplan aratrmalarda 57 tane ham ime suyu kaynann 25 tanesinde, 56 tane
artlm ime suyunun 8 tanesinde, ve 15 tane artlm atksu knn 11 tanesinde
strojenik aktivite bulunmutur (Hemming ve ark., 2001). EDClerin insanlarda da
prostat ve meme kanseri artlarna ve erkeklerde sperm saysnn azalmasna neden
olabilecei varsaylmaktadr (Roefer ve ark., 2000; Jobling ve ark., 1995; Gillesby ve
Zacharewski, 1998; Birnbaum ve Fenton, 2003).
ou EDC ve HAA byk ve organik yaplar nedeniyle evreye verildikten
sonra biyolojik yaam zincirinde ve sedimentlerde birikmektedir. Ayrca EDCler
ok kararl ve kalc bileikler olduklar iin zamanla eitli tanmlar sonucu global
olarak evrede dalrlar. Ancak, sucul ortamlar EDC ve HAAlardan en ok
etkilenen ortamlardr. Sedimentlerde biriken EDCler bu ortamlarda yaayan bentik
organizmalara ve balklara olumsuz etki yapabilmektedir (Roefer ve ark., 2000;
USEPA, 1998). Beslenme zincirinde bir st seviyede yer alan tketiciler de
bnyelerinde EDCler olan avlarndan beslendiklerinde EDClere maruz
kalmaktadrlar. Ayrca, EDCler toprakta da mevcutsa kara ve ormansal blgelerdeki
vahi hayat da etkilemektedir.
1. GR Aysun AHAN
11
nsanlarn EDClere maruz kalmalar eitli yollarla olabilir. rnein,
poliklorlu bifenil (PCB) veya DDT bulam bir besin maddesinin tketilmesi,
yetersiz artm sonucu EDCler ieren sularn iilmesi, temizlik maddeleri,
kozmetikler, baz ilalar, pestisitler, gda katk maddeleri gibi ticari sentetik rnlerin
kullanlmas (USEPA, 1997; USEPA, 2001; CBR, 2001).
EDCler konvansiyonel atksu artma prosesleri ile etkin olarak
giderilememekte ve olumsuz ekolojik etkiler yapacak konsantrasyonlarda sucul alc
ortamlara dearj edilmektedirler. Membran prosesleri gibi (ultrafiltrasyon veya ters
osmoz) ileri artma teknolojileri EDC ve HAAlar byk oranda su veya
atksulardan etkin bir ekilde gidermektedir. Gnmzde EDCler iin gelimi
lkelerde veya uluslararas dzeyde detayl mevzuatlar mevcut deildir. Ancak,
rktc olabilecek potansiyel ekolojik etkilerinden dolay gittike popler hale
gelen bu konuda zellikle gelimi lkelerde toplum basks artmaktadr. Dolaysyla,
yakn gelecekte EDC olmasndan phe edilen bir ok sentetik kimyasal iin yeni ve
ok sk mevzuatlarn getirilmesi beklenmektedir. Bunun iin de evrede bulunan
EDClerin tanmlanmas ve eser miktarlardaki lmleri iin yeni analitik teknikler
gelitirme almalar ok hzlanmtr. Bu almalara paralel olarak, EDClerin
organizmalara olan etkilerinin daha iyi tayini iin gelimi eko-toksikolojik
almalar da yaplmaktadr.

1.1.3. Tbbi lalar ve Kozmetik/Bakm rnleri

Doal sularda ve ime suyu kaynaklarnda bulunabilen dier kimyasal
kirleticiler gerek insanlar gerekse de hayvanlar iin (zellikle besi hayvanlar)
kullanlan tbbi ilalar ve kozmetik/bakm rnleridir (PPCPler). PPCPlerin bir
ksmnn da strojenik aktivitede olup organizmalarda endokrin sistemini
bozabilecei ngrlmektedir (Daughton ve Ternes, 1999; Daughton, 2003; Raloff,
1998; Buxton, 2000; Heberer, 2002). Bu kirleticiler EDClerde olduu gibi doal
sulara genellikle endstriyel kaynaklardan yada atksu artma tesislerinin
dearjlarndan gelmektedir. Evsel kullanmdan sonra kanalizasyona giren PPCPler
biyolojik olarak paralanmalar zor olduu iin konvansiyonel atksu artma
1. GR Aysun AHAN
12
tesislerinde giderilememekte ve alc ortamlara dearj edilip doal sularda
birikmektedir. Bu kimyasallar evrede biyolojik, fizikokimyasal veya fotokimyasal
bozunmalarla da orijinal bileikten belki daha tehlikeli yan rnler veya metabolitler
de oluabilmektedir. evrede (su, toprak, sediment ve biyota) bulanabilecek EDC,
HAA ve PPCPler izelge.1.3.de zetlenmitir (Daughton ve Ternes, 1999;
Daughton, 2003; Raloff, 1998; Buxton, 2000; Kolphin ve ark., 2002; Daughton ve
Jones-Lepp, 2002).

izelge.1.3. EDC ve PPCPlerin kaynaklar, ekolojik etkileri ve artma prosesleri.
Grup

Kaynaklar Etkiler zmler/artma
alternatifleri

EDC
ve
HAA lar

Atksu dearjlar

Kentsel yzeysel
aklar

Hayvan besicilii

Yeralt suyu
kontaminasyonu

Endstriyel
kaynaklar

Organizmalarn normal
endokrin sistemlerini
engelleyerek hormonal
fonksiyonlarda olumsuz
etkiler oluturma.

evrede, zellikle biyolojik
yaamda birikim.

Potansiyel mutajen ve/veya
karsinojen zellikler.

Atksu artma
sistemlerinde ileri artma
teknolojileri
(ultrafiltrasyon, ters
osmoz gibi yksek
basnl membran
sistemleri, adsorpsiyon).

Endstriyel ilemlerde
daha verimli izleme ve
kaynakta kontrol.

Kentsel yzeysel
aklarn toplanp, ileri
artm.

Endstrilerde
biyolojik olarak daha ok
paralanabilen, daha az
toksik ve evresel
ortamlara uygun
kimyasallarn kullanm.

PPCPler

Atksu dearjlar

Kentsel yzeysel
aklar

evrede, zellikle biyolojik
yaamda biyolojik
paralanmann yava veya hi
olmamasndan dolay birikim.

Baz PPCPler EDCler gibi
davranabilir.

Baz PPCPler mutajenik
ve/veya karsinojenik olabilir.

Atksu artma
sistemlerinde ileri artma
teknolojileri
(ultrafiltrasyon, ters
osmoz gibi yksek
basnl membran
sistemleri, adsorpsiyon).

Kentsel yzeysel
aklarn toplanp,
ileri artm.

Kaynaklar: Raloff (1998), Daughton ve Ternes (1999), Buxton (2000), Daughton ve
Jones-Lepp (2002), Kolphin (2002), Daughton (2003).
1. GR Aysun AHAN
13
Avrupadaki doal sularda yaplan aratrmalarda etinlestradiyol, klofibrik
asit (kolestrol drc ila), fenazon ve fenofibrat (kanda lipit orann dzenleyici
ila), ibuprofen ve diklofenak (analjezik) tespit edilmitir (Raloff, 1998). Bu
kimyasallarn ime suyu ile tekrar vcuda alndnda etkileri bilinmemektedir.
1999-2000 yllar arasnda A.B.D.nin 30 eyaletinde 139 doal suda yaplan
analizlerde en sk olarak koprostanol (fekal steroit), kolestrol (bitki ve hayvan
steroidi), N,N-dietiltoluamit (bcek kovucu), kafein, triklosan (antimikrobiyal
dezenfektan), tri(2-kloroetil)fosfat (yangn sndrc), ve 4-nonilfenol (iyonik
olmayan deterjan metaboliti) bulunmutur (United States Geological Survey, 2001;
Kolphin , 2002).
Bu almada anti-inflammatuvar ila olan parasetamol ve diklofenak
aratrlmtr.Yaplan aratrmalara gre parasetamol (acetaminophen)n
Almanyada ylda 500 tondan fazla satld, diklofenakn ise ylda 75 ton civarnda
satld belirlenmitir. Parasetamolun atksu artm tesisleri tarafndan kolayca
giderildii ve yzey sularnda bulunmad, diklofenakn ise Avusturya, Brezilya,
Almanya, Yunanistan, spanya, svire ve Amerikada yaplan aratrmada hem
atksu artma tesislerinin k sularnda hem de yzey sularnda ng/L-g/L
seviyelerinde bulunduu tespit edilmitir ( Buser ve ark., 1998; Heberer ve ark.,
1997, 2001a; Ternes, 1998; Mhle ve ark., 1999; Stumpf ve ark., 1999; Werres ve
ark., 2000; Ahrer ve ark., 2001; Far ve ark., 2001).

1.2. Atksularda ila artmnda teknik olaslklar

Temelde, atksudan mikro kirleticilerin giderimi iin 4 farkl yaklam vardr:
1- Var olan artm teknolojilerinin en iyi ekilde kullanm,
2- Var olan artm tesisleriyle yeni son artm teknolojilerini birletirmek,
3- Kaynakta ayrma metotlar,
4- Kaynak kontrol lmleri.

Bunlardan kaynakta ayrm atksu artm evrelerinde gittike artan bir
kullanmdr (Heberer, 2002). Kaynakta ayrm metodunda atklar, nce atk trlerini
1. GR Aysun AHAN
14
esas alan bir ayrma tabi tutulmal ve snflandrlmaldr. Atk snflandrlmasndan
sonra yaplacak birletirme ve ayrmalar ancak artma teknolojisi asndan uygun ise
gerekletirilebilir.

1.3. Atksu artm tesisinde giderim prosesi

Tbbi kimyasallarn byk ounluu organik madde, azot, fosfor gibi
ntriyentlerin giderimi zerine projelendirilmi konvansiyonel atksu artma
prosesleri ile etkin olarak giderilmemekte ve olumsuz etkiler yapacak
konsantrasyonlarda sucul ortamlara dearj edilmektedirler. Aratrmalar bu
kimyasallarn ounun uygulanan atksu artm tesislerinde tamamyla giderilmediini
bu nedenle k suyunda bulunduklarn belirtmitir (Ternes, 1998; McAoy ve ark.,
2003; Boyd ve ark., 2003; Metcalfe ve ark., 2005; Gomez ve ark., 2006; Gagnet ve
ark., 2006; Roberts and Thomas, 2006). k suyunda bulunan bu kirleticilerin alc
ortama dearjyla yzey sularna, ime sularna ve yeralt sularna bulat
belirlenmitir (Sacher ve ark., 2001; Heberer, 2002; Kolpin ve ark., 2002; Bendz ve
ark., 2005). Sudan kirleticilerin giderimine etki eden en nemli faktr doal (kil,
sediment, mikroorganizmalar) veya ortama eklenen (aktif karbon, koaglant) kat
partikllerin birbirlerini etkileyerek fizikokimyasal (kme, flotasyon) veya biyolojik
proseslerle (biyodegradasyon) giderimidir. Bununla birlikte, dk adsorpsiyon
katsayl bileikler sv fazda kalma eilimindedirler ve STPlerden alc ortama
ularlar (Ohlenbusch ve ark.,2000). Bu yolla anti-inflammatuvarlar, antibiyotikler
gibi sv fazda kalan baz PPCPler (misk ve strojen gibi) amura adsorplanrlar.
Gelimi lkelerde kullanlan tbbi kimyasallarn artlmas amacyla ileri
artma teknolojileri uygulanmaktadr.
Bunlar;
ozonizasyon,
ultrafiltrasyon, ters osmoz gibi yksek basnl membran sistemleri ve
adsorpsiyondur.

1. GR Aysun AHAN
15
1.3.1. Ozonizasyon

Ozonizasyon; atksu artma tesisi k sularnn artmnda yeni bir son
artma teknolojisidir. Ancak yksek enerji gerektiren bir teknoloji ve pahal bir
yntem olmas kullanmn snrlandrmaktadr. Ozonizasyon artma tesisinin normal
enerji ihtiyacn %40-50 arttrr (yaklak olarak 0.1 kWhm
3
kadar). Avantaj,
kanserojen kimyasal madde oluumunun olmaydr. Aktif amur artma tesisi k
sularndaki ila kalntlarnn ve dier polar organiklerin giderilmesi iin ozanizasyon
gibi dier artma yntemleri aratrlmaktadr.

1.3.2. Membran Biyoreaktrleri

Genellikle membran biyorektrleri (MBR) yksek enerji (1 kWhm
-3
) ve
maliyete sahiptirler. MBRler hassas ve ileri yzey suyu artm gerektiren ve alan
miktar az olan yerlerde ekonomik olarak kullanlmaktadr (Walter, 2001). MBRler
ileri atksu artm teknolojisi olarak son yllarda byk nem kazanmtr ve organik
mikrokirleticilerin gideriminde etkili bir yntemdir. Farmosetiklerin baz esitlerinin
gideriminde ters ozmos ve nanofiltrasyon membranlarnn etkili olduu belirtilmitir
(Kolpin ve ark., 2002; Ternes ve ark., 1998; Heberer ve ark., 2002).
MBRnin nemli bir zellii; amurun bekletme sresinin ikincil artm
yntemiyle elde edilenin ok daha zerinde seviyelere karlmasdr. Bir ok
kaynakta membran biyoreaktrlerinin yksek amur ya ile spesifik bileiklerin
byk ounluunun gideriminin gerekletii gsterilmektedir (Wettstein, 2004;
Gbel ve ark., 2007). Sucul evre iin membranlarn nemi kanalizasyondan tehlikeli
maddelerin gideriminin gelitirilmesi iin potansiyel olarak uygulanan bir sistem
olmasdr. Bunun en nemli nedeni katlarn tamamen bekletilmesidir. Hidrofobik
organik maddeler amur zerine birikme eilimindedir. Bu nedenle btn bakteriler
sistemde tutulur. stenilen bileiklerin giderimi bakterilerin adaptastonu ile
mmkndr (Ivashechkin 2004). Atk su artmnda genellikle mikro ve ultra
filtrasyon membranlar kullanlr.

1. GR Aysun AHAN
16
1.3.3. Adsorpsiyon

Adsorpsiyon, bir fazda bulunan iyon yada molekllerin, bir dier fazn
yzeyinde younlamas ve konsantre olmas ilemi olarak tanmlanmaktadr
(havada veya suda bulunan kirleticilerin aktif karbon zerine adsorpsiyonu, kirlenmi
olan havann veya suyun iyiletirilmesinde sklkla kullanlan bir ilemdir).
Deiik endstriyel tesislerin tehlikeli atklarnn artm iin, klasik artm
teknolojilerinin uygulanmas yannda, alternatif artm teknolojilerinin gelitirilmesi
amacyla ok sayda alma yaplmaktadr. Endstriyel tesislerden alc ortamlara
dearj edilen kirleticilerin nemli bir blmn toksik organik bileikler
oluturmaktadr. Bu toksik maddelerin alc ortamlara verdii zararlarn yannda
artma tesislerinin performansn da olumsuz ynde etkiledii bilinmektedir (Kumar
ve ark., 1987). Adsorpsiyon toksik ve biyolojik paralanmaya dayankl maddelerin
gideriminde nemli bir yere sahiptir (Metcalf ve Eddy, 2003). Adsorpsiyon ilemi
zellikle biyokimyasal sreler yardm ile artm ya hi gereklemeyen yada ok
zor gerekleen kirletici parametrelerin artmnda alternatif bir ilem (yntem)
olarak deer kazanmaya balamtr.
Adsorpsiyon yalnzca kirleticilerin faz deiimini gerektirmekte, paralanma
ve hatta ekil deitirmesini gerektirmemektedir.
Adsorpsiyon atksu artmnda sklkla kullanlan bir ilem olmamasna
ramen, artlm atksularn daha iyi bir kaliteye sahip olmas iin ileri artm
yntemi olarak kullanlmaktadr. Gelecek vadeden bir yntem olarak, zellikle sv
faz adsorpsiyonu, yani bir zeltide bulunan bir maddenin adsorban tarafndan seici
olarak adsorpsiyonu, askda kat madde, koku, organik maddeler, ar metal ve boyar
madde gibi kirletici maddelerin gideriminde etkin bir yntem olarak kabul
edilmektedir ( Wong ve ark., 2004). Yksek hacimlerdeki atksularda bulunan dk
konsantrasyonlu kirleticilerin gideriminde etkin ve dk maliyetli bir yntem olmas
da tercih sebebi olmaktadr (Aksu ve Akpnar, 2001). Adsorpsiyonun nemli
avantajlarndan biri de, geleneksel atksu artma tessilerinden kan fazla amur
oluumunun bu ilemde grlmemesidir (Ho ve Mckay, 1999; Dakiky ve ark., 2002).
1. GR Aysun AHAN
17
Adsorban olarak genellikle toz veya granl aktif karbon kullanlmaktadr.
Ancak aktif karbon kullanm artma maliyetini olumsuz etkilemektedir. Bu durum
giderimden sonra aktif karbonun rejenerasyonunda gerekli olan kimyasal maddeden
kaynaklanmaktadr (Robinson ve ark., 2002). Bu nedenle dk maliyetli adsorban
aray balam ve bu amala ok deiik adsorbanlar kullanlmaya balanmtr.
Bunlar arasnda itin, msr sap, kil gibi pek ok doal kaynakl adsorbanlar
saylabilir.
Geleneksel biyolojik atsu artm tesisleri de birer adsorpsiyon sistemi olarak
kabul edilebilir. Ama bu sitemlerin verimini snrlayan baz sorunlar vardr (Liu ve
ark., 2003):
1. Askda bulan adsorbann ilemden sonra sudan ayrlmas,
2. Adsorban srekliliinin salanmas,
3. Kullanlan adsorbann geri kullanm.
Aktif amur birok aerobik mikroorganizmann birlikte yaad bir
karmdr. amuru oluturan organizma eitleri, atk suyun fiziksel ve kimyasal
zelliklerine, evre artlarna gre deitiinden dolay, aktif amurun sabit bir yap
forml, ekli ve karakteristii yoktur. Bu durum aktif amur ile yaplan almalarn
en byk handikabdr.
Su artmnda adsorpsiyon iin esitli kimyasal maddeler kullanlmaktadr.
Almina, silika jel, makroporz reineler, aktif silika ve aktif karbon en ok bilinen
adsorban maddelerdir. Su kirlenmesinde adsorpsiyon, ounlukla, aktif karbon
kullanlarak gerekletirilir.
Endstrilerde u anda kullanlan ticari adsorban eitlerinin bir ou
izelge.1.4.de belirtilmitir.

izelge.1.4. Adsorban eitleri (Dabrowski, 2001)
Karbon Adsorbanlar Mineral Adsorbanlar Dier Adsorbanlar
Aktif Karbon
Aktif karbon Fiber
Mezokarbon Mikro taneler
Karbonlu nanometaryeller
Silika Jel
Aktif Aluminyumoksit
Metal Oksitler
Metal Hidroksitler
Zeolit
Kil Mineralleri
norganik Nonometaryeller
Sentetik Polimerler
Kompozit Adsorbanlar:
(kompleks mineral-
karbon, Zn, Ca ierikli)
Kark Sorbentler
1. GR Aysun AHAN
18
Adsorpsiyon ilemini daha etkin ve az maliyetli bir hale getirmek iin bir ok
aratrmac ucuz ve yenilenebilir adsorbanlar bulmaya almaktadrlar. Maliyet
azalm ve etkinlik iin ngrlen yollardan biri adsorpsiyonun doasnn
anlalmasdr (Ho ve Mckay, 1999). Bu giderim proseslerinden adsorbsiyon dnda
kullanlan sistemler enerji younluklu teknolojilerdir.

1.3.4. Adsorpsiyon Prosesinin Kullanld Yerler

Kat-sv adsorpsiyonu ime suyu ve atksu artmnda nemli rol oynar.
Yksek oranda saflatrma salamasndan dolay adsorpsiyon prosesi artmn en son
basamanda sklkla kullanlmaktadr (Noll ve ark., 1992).
Adsorpsiyon prosesi su ve atksu artmnda aadaki amalarla
kullanlmaktadr:
1) stenmeyen tat ve kokularn uzaklatrlmas,
2) nsektisit, bakterisit ve bunun gibi pestisitler biyolojik artma sistemlerinde
giriim meydana getirebilirler ve artlmadan tesisten karlar. Bu gibi maddelerin
alc sulara gitmemesi iin ncl artma olarak adsorpsiyon ilemi,
3) Kk miktarda toksik bileiklerin (fenol vb.) sudan uzaklatrlmas,
4) Deterjan kalntlarnn sudan uzaklatrlmas,
5) Endstriyel atklarda bulunan kalc organik maddelerin ve rengin
giderilmesi,
6) Nitro ve kloro bileikleri gibi zel organik maddelerin uzaklatrlmas,
7) TOK ve klor ihtiyacnn azaltlmas,
8) Deklorinasyon (klor giderme) amac ile kullanlr.

1.3.5. Adsorpsiyonu Etkileyen Faktrler

Adsorplanacak maddenin sudaki znrl,
Adsorplanacak maddenin molekl yaps,
Molekle bal gruplarn yerleri,
Adsorban yzey alan,
1. GR Aysun AHAN
19
Partikl bykl,
Scaklk,
pH
Temas sresidir.

1.3.5.1. Adsorban zellikleri

Adsorpsiyonun bykl, toplam yzey alannn adsorpsiyon iin uygun
olarak tanmlanan zgl yzey alan ile doru orantldr. Adsorpsiyon ileminde
adsorplayan katya adsorban (adsorbent) denilmektedir. Gzenekli veya parackl
bir yapnn sonucu olarak adsorbann geni bir yzey alanna sahip olmas tercih
edilir.

1.3.5.2. Adsorbat zellikleri

Adsorpsiyon ileminde birikim gsteren maddeye adsorbat (adsorbate)
denilmektedir. Adsorbatn zellikleri, adsorpsiyonun hz ve karakteristiini
belirlemede ok nemlidir. Adsorpsiyonun bykl suda znm olan maddenin
sudaki znrl ile yakndan ilgilidir. Suda az znen maddelerin
adsorplanmas daha az gerekleecektir. Yapsnda hidrofilik ve hidrofobik gruplar
ieren molekllerde, molekln hidrofobik ucu yzeye tutunma eilimi
gsterecektir. Ayrca molekln boyutu da adsorpsiyonu olumsuz etkileyen
faktrlerdendir.

1.3.6. Adsorpsiyon Teorisi

Adsorpsiyon ilemi; sv-sv, gaz-sv, gaz-kat, sv-kat fazlarnda meydana
gelir. tip adsorpsiyon eidi vardr:

Fiziksel
Kimyasal
Deiim (yon deiimi gibi)
1. GR Aysun AHAN
20
Fiziksel adsorpsiyonda Van der Waals kuvvetleri adsorbat ile adsorban
arsndaki balanty salar. Adsorbat adsorbann yzeyinde birikir ve gevek bir
tabaka oluturur. Proses esnasnda aa kan s 2-5 kcal/moldr. Burada bir
aktivasyon enerjisi mevcut deildir, ancak elektostatik kuvvetler araclk etmektedir.
Fiziksel adsorpsiyon genellikle tersinirdir.
Kimyasal adsorpsiyonda adsorban ve adsorbat arasnda kimyasal balanma
olur.Genellikle adsorbat yzey zerinde bir molekl kalnlnda bir tabaka
oluturur, molekller yzey zerinde hareket etmezler. Adsorban yzeyinin tamam
bu monomolekler tabaka ile kaplandnda, adsorbann adsorplama kapasitesi
bitmi olur. Bu tr adsorpsiyon ok nadir olarak geri dnmldr (tersinmez).
Aa kan aktivasyon enerjisi 10-50 kcal/moldr. Bu nedenle yksek scaklkta
kimyasal adsorpsiyon daha hzl gerekleir. Bununla beraber oluan balar fiziksel
adsorpsiyondaki balardan kuvvetlidir.
Kimyasal adsorpsiyon yalnzca bir tabakal olabildii halde, fiziksel
adsorpsiyon bir tabakal veya ok tabakal olabilir. Fiziksel adsorpsiyon genellikle
tersinir bir olaydr. lem artlarnn (deriim, P, T vb.) deitirilmesi ile desorpsiyon
meydana gelirken kimyasal adsorpsiyon, kuvvetli ba oluumu sz konusu olduu
iin tersinmez bir ilemdir. Fiziksel adsorpsiyon genellikle scaklk ykseltilmesi ile
azald halde, kimyasal adsorpsiyon, adsorpsiyonun ekzotermik veya endotermik
olmasna ve aktivasyon enerjisine bal olarak scaklk ykseltilmesi ile art veya
azalma gsterebilir. Fiziksel adsorpsiyonun hz artan scaklk ile hzl bir ekilde
derken, kimyasal adsorpsiyonda adsorpsiyon hz scaklk ykseldike artmaktadr
(Smith, 1981). Kat yzeyindeki adsorpsiyon ilemi, difzyon kinetiine bal olarak
gereklemektedir.
Deiim (Exchange) adsorpsiyonu, adsorbat ile yzey arasndaki ekim ile
olmaktadr. Burada, zt elektrik yklerine sahip olan adsorbat ile adsorban yzeyinin
birbirlerini ekmesi nem kazanmaktadr. Kk apl ve elektrik yk fazla olan
iyonlar daha iyi adsorbe olurlar.
Bir ok fiziksel, kimyasal ve biyolojik sistemlerde adsorpsiyon olay tercih
edilmekte ve zellikle endstriyel uygulamalarda su ve atksularn artlmasnda aktif
karbon ska kullanlmaktadr.
1. GR Aysun AHAN
21
Adsorpsiyon; atk sulardan zehirli atklarn uzaklatrlmasnda oka
kullanlan bir yntemdir. Verimli alan adsorpsiyon proseslerinde adsorpsiyon
denge verileri gerekli kinetik ve ktle transfer metotlar kullanlarak elde edilir. Bu
modeller bize kontak halindeki adsorpsiyon proseslerinin belirli iletme koullar
aralnda nasl davranaca hakknda bilgi vermektedir.

1.3.7. Adsorpsiyon zotermleri

Adsorpsiyon dengesi, adsorpsiyon izotermi olarak bilinen bantlarla ifade
edilebilir. Adsorpsiyon izotermleri adsorbann birim ktlesine adsorbe olan kimyasal
miktaryla dengedeki zelti konsantrasyonu arasndaki ilikiyi temsil eder. Genel
olarak, sabit scaklkta adsorban tarafndan adsorplanan madde miktar ile denge
basnc veya konsantrasyonu arasndaki bantya adsorpsiyon izotermi ad verilir.
Adsorpsiyon, adsorban yzeyinde biriken madde konsantrasyonu ve zeltide kalan
madde konsantrasyonu arasnda bir denge oluuncaya kadar devam eder.
Adsorpsiyon dengesi kurulduktan sonra adsorpsiyon miktarnda ve zelti
konsantrasyonunda bir deiiklik olmaz. Adsorpsiyon izotermleri adsorplanan madde
konsantrasyonu ile deiim gsteren fonksiyonlardr. Denge izotermleri modellerin
oluturulmasnda ve adsorpsiyon sistemlerinin tasarlanmasnda ok nemli bir rol
oynamaktadr.
Belli bir arttaki izotermler bir modele uyarken baka artlarda ise bu modele
uymamaktadr. Bu nedenle genelde uygulanabilir tek bir model bulunmamaktadr.
Bulunan modellerde baz varsaymlar yaplarak yeni modeller gelitirilebilir.
Gnmzdeki almalar genellikle belirlenmi modeller kullanlarak, bu modeller
yardmyla adsorban veya adsorplanan maddenin (adsorbat) deitirilmesi zerinedir
(Slejko,1985). En genel kullanm gren izotermler Langmuir ve Freundlich
denklemleridir (Ng ve ark., 2003; Wong ve ark., 2004; Aksu ve Yener, 2001; Aksu
ve ark., 1999).

1. GR Aysun AHAN
22
1.3.7.1. Langmuir izotermi

Langmuir izoterminde adsorpsiyon, adsorbat balang konsantrasyonu ile
birlikte lineer olarak artar. Maksimum doyma noktasnda, yzey tek tabaka ile
kaplanmakta ve yzeye adsorbe olmu adsorbat miktar sabit kalmaktadr. Langmuir
izoterminde adsorpsiyon enerjisi niformdur. Adsorpsiyon hz adsorbat
konsantrasyonu ve yzey zerinde bulunan bo adsorpsiyon alanlar ile doru
orantldr. Desorpsiyon hz ise yzeydeki adsorplanm molekl says ile doru
orantldr.

Langmuir eitlii u ekilde gsterilmektedir :

e L
e L
e
C a
C a Q
q
+
1
max
(1.1)

e L
e L
e
C a
C K
q
+
1
(1.2)
Langmuir eitlini lineer formda yazacak olursak

e
e
q
C
=
L
K
1
e
L
L
C
K
a
,
_
+ (1.3)

e
C : Adsorpsiyon sonras zeltide kalan maddenin konsantrasyonu (mg/L)
e
q : Birim adsorban zerinde adsorplanan madde miktar (mg/g)
L
K : Adsorbatn adsorplanma kapasitesine bal olan sabit (L/g)
L
a : Adsorpsiyon enerjisine bal olan sabit (L/mg)
max
Q : Adsorbann maksimum adsorplama kapasitesi (mg/g)

Burada C
e
/q
e
deerinin, C
e
deerine gre deiiminin grafie dklmesiyle
elde edilen dorunun eimi ve kesim noktas srasyla a
L
/K
L
ve 1/K
L
sabitlerinin
1. GR Aysun AHAN
23
deerini verecektir. Q
max
(K
L
/a
L
) tek tabanl adsorban kapasitesini gstermekle
birlikte adsorbann maksimum adsorplama kapasitesini temsil eder.
zellikle tek tabakal adsorpsiyonun meydana geldii heterojen adsorpsiyon
sistemlerinde bu izoterm denge durumunu net olarak aklayamaz. Langmuir
izotermi homojen bir adsorpsiyon olduu iin her molekln aktivasyon enerjisi
ayndr. Dk konsantrasyonlarda Henry yasay geerli olduu durumda C
e
ok
kktr. O zaman

e L e
C K q (1.4)

eklinde olur.

Adsorpsiyonun elverililiini bulmak iin boyutsuz R
L
(dalma) sabiti
hesaplanr (eitlik 1.5) ve bu sabitin 0 ile 1 arasnda deerler almas (izelge 1.6)
elverililik durumunun salandna iaret eder ( Aksu ve Yener, 2001; Basibuyuk ve
Forster, 2003; Ho ve Wang, 2004; Bayat, 2002).

0
1
1
bC
R
L
+
(1.5)

b (a
L
) : Langmuir sabiti (L/mg)
C
0
: Maddenin zeltideki balang deriimi (mg/L)

izelge.1.5. R
L
(dalma) deerleri ve izoterm tipleri
R
L
Deerleri zoterm tipi
R
L
>1
R
L
= 1
0<R
L
<1
R
L
=0

Elverili olmayan
Lineer
Elverili
Tersinmez

1. GR Aysun AHAN
24
Langmuir izotermi iin yaplan kabuller aada sralanmtr.
Materyalin tm yzeyi ayn adsorpsiyon aktivitesine sahiptir ve enerji
bakmndan niformdur,
Adsorbe edilen molekller arasnda herhangi bir etkileim, rekabet yoktur,
Tm adsorpsiyon ayn mekanizma ile olur ve her adsorbe edilen kompleks
ayn yapya sahip kabul edilir,
Adsorpsiyonun derecesi, yzey zerindeki tam bir mono molekler tabakadan
byk olamaz (Smith, 1981).

1.3.7.2. Freundlich izotermi

Freundlich izotermi, adsorpsiyon prosesini ifade eden bir ampirik denklem
gelitirmitir. Freundlich e gre bir adsorban yzeyi zerinde bulunan adsorpsiyon
alanlar heterojendir yani farkl trdeki adsorpsiyon alanlarndan tekil edilmitir.
(Moon ,1983; Al-Duri,1988; McKay,1980) .
Freundlich izoterminde ana fikir olarak Langmuir izoterminden yola
klarak, baz varsaymlar ve geliimler yaplarak bu eitlik elde edilmitir. Bu
eitlik Langmuir eitliinden farkl olarak dk konsantrasyonlarda Henry
kanununu uygulamaz ve dengeden sonra tam sabit bir adsorbat deeri elde edilemez.
Bu izotermin en byk dezavantaj bunlardr. Freundlich, zeltilerin
adsorpsiyonunu aklamak iin eitlik 1.6y tretmitir ;

n
e F e
C K q
1
(1.6)

C
e
: Adsorpsiyon sonras zeltide kalan maddenin konsantrasyonu (mg/L)
q
e
: Birim adsorban zerinde adsorplanan madde miktar (mg/g)
K
F
: Deneysel olarak hesaplanr. Adsorpsiyon kapasitesi (L/g)
n: Adsorpsiyon younluu (birimsiz)
1. GR Aysun AHAN
25

Freundlich izoterminde eitlik 1.6nn her iki tarafnn logaritmas alnarak
lineer hale getirilir (Eitlik 1.7).
e F e
C
n
K q log
1
log log + (1.7)

log q
e
nin log C
e
ye gre deiiminin grafie dklmesiyle K
F
ve n sabitleri
bulunur. Grafikten elde edilen dorunun y eksenini kesim noktas logK
F
yi ve eimi
de 1/ni verir. n>1 deeri adsorpsiyon ileminin elverili olduunu gstermektedir
(Chiou ve Li, 2002).
Bir adsorpsiyonun hangi izotermle daha iyi aklandnn bulunmas iin
deneysel olarak elde edilen veriler tm izoterm denklemlerine uygulanp grafie
dklr. Verilerin dorusal bir grafik oluturduu (korelasyon katsaysnn
bulunmasna yardmc olur) izoterm eidi o adsorpsiyon iin en uygun olandr.
Ama adsorpsiyon bir veya daha fazla izoterme de uygun olabilmektedir.

1.3.8. Adsorbsiyon Kinetii

Adsorpsiyon kinetiinin anlalmas ile etkin adsorbat-adsorban temas sresi
yani alkonma sresi bulunur. Bir zeltideki adsorbatn adsorban tarafndan
adsorplanmas 4 temel basamakta gereklemektedir (Chu ve Chen, 2002b ;
Keskinkan ve ark., 2003; Sawyer ve McCarty, 1978):
1. Film tabakas difzyonu (Bulk solution transport); bu basamak adsorpsiyon
dzeneinde belirli bir hareketlilik (kartrma) olduu iin ounlukla ihmal edilir.
2. Snr tabakas difzyonu (film mass transfer/boundary layer diffusion); adsorbat
zelti iinden adsorbann gzeneklerine (yzey snr tabakasna) doru ilerler.
3. Parack ii difzyon (intraparticle diffusion); adsorbat adsorbann gzenek
boluklarna hareket ederek adsorpsiyonun meydana gelecei yzeye doru ilerler.
4. Sorpsiyon; adsorbatn adsorbann gzenek yzeyinde tutunmasdr.

1. GR Aysun AHAN
26
Eer adsorbann bulunduu faz hareketsiz ise, birinci basamak en yava ve
adsorpsiyon hzn belirleyen basamak olabilmektedir. Bu nedenle, eer akkan
hareket ettirilirse, yzey tabakasnn kalnl azalaca iin adsorpsiyon hz
artacaktr. Son basamak llemeyecek kadar hzl olduundan ve ilk basamak da iyi
bir kartrma olduu dnlerek adsorpsiyon hzna aksi bir etki yapmayacaklar
iin 2. ve 3. basamaklar hz belirleyicidir (Basibuyuk ve Forster, 2003; Chu ve Chen,
2002a, b; Keskinkan ve ark., 2003). Snr tabakas difzyonu adsorpsiyon ileminin
ilk birka dakikasnda etkili olmaktadr, ama parack ii difzyon ise daha fazla
zaman almaktadr. Bu nedenle parack ii difzyonun hz belirleyici ana basamak
olduu bildirilmektedir (Basibuyuk ve Forster, 2003). Adsorpsiyon ileminin ilk
birka dakikasnda snr tabakas difzyonunun etkisinin olup olmadnn
anlalmas iin logC
t
/C
0
deerinin zamana kar grafii kartlr (Eitlik 1.13).
Meydana gelen erinin dorusall ne kadar bire yaknsa snr tabakas
difzyonunun etkisinin o kadar nemli olduu sylenebilir. Adsorpsiyon ilemine
parack ii difzyonun etkisinin bulunmas iin ise q
t
deerinin zamann karekkne
(Eitlik 1.14) kar grafii izilerek anlalr. Eim hz sabitini verecektir
(Varanusantigul ve ark., 2003).

0
log 303 . 2
C
C
kt
t
(1.13)

C
t
: Her bir temas zamannda zeltide kalan adsorbat deiimi (mg/L)
C
0
: Balangtaki adsorbat deiimi (mg/L)
k : snr tabakas difzyonu sabiti (zaman
-1
)

5 . 0
t
q
k
t
p
(1.14)

q
t
: t zamannda birim adsorban zerine adsorplanan adsorbat miktar (mg/g)
t : zaman (dakika)
k
p
: parack ii difzyon hz sabiti (mg/g dakika
0.5
)

1. GR Aysun AHAN
27
Adsorpsiyon hznn uygunluk gsterdii kinetik modeli belirlemek iin
kullanlan eitlikler unlardr (Basibuyuk ve Forster, 2003; Ho ve McKay, 1999;
Keskinkan ve ark, 2003; Messina ve Schulz, 2005):

Birinci derece Lagergren eitlii:
303 . 2
log ) log(
, 1
t k
q q q
ad
e t e
(1.15)

Yalanc ikinci dereceden reaksiyon hz eitlii:
t
q q k q
t
eq eq ad t
1 1
2
, 2
+
1
1
]
1
(1.16)

kinci dereceden hz eitlii:
kt
q q q
e t e
+
1
) (
1
(1.17)

k
1,ad
: Lagergren adsorpsiyon hz sabiti (dakika
-1
)
k
2,ad
: Yalanc ikinci dereceden adsorpsiyon hz sabiti (g/mg.dakika)
k : kinci dereceden adsorpsiyon hz sabiti (g/mg.dakika)
q
e
: Denge meydana geldii zaman adsorbe edilen madde miktar (mg/g)
q
eq
: Hesaplanan adsorbe edilen madde miktar (mg/g)
q
t
: Herhangi bir zamandaki adsorbe edilmi olan madde miktar (mg/g)

log(q
e
q
t
), t/q
t
ve 1/(q
e
q
t
) deerlerinin t deerine kar ayr ayr grafie
konulmalaryla, srasyla k
1,ad
, k
2,ad
ve k deerleri hesaplanr.
Deneylerden elde edilen veriler, grafikler yardmyla deerlendirilerek
adsorpsiyona en uygun izoterm ve adsorpsiyon hznn derecesi bulunur.
Adsorban kapasitesi, adsorban yzeyini ve adsorbata olan yatknln
aklayan ve denge almalar ile bulunan izoterm katsaylarnn yardm ile ortaya
1. GR Aysun AHAN
28
konmaktadr. Birok durumda denge kapasitesi bilinememektedir. Ama, yalanc
ikinci dereceden hz denklemi sayesinde etkili adsorpsiyon kapasitesi ve balang
sorpsiyon hz rahatlkla hesaplanabilmektedir. Yalanc ikinci dereceden elde edilen
katsaylar yardm ile ortaya konulan yalanc izotermler ile adsorpsiyon kapasitesi
hesaplanabilmektedir. Ho ve Wang yalanc ikinci dereceden reaksiyon eitliinden
elde ettikleri katsaylar kullanarak yalanc izotermleri ortaya koymulardr. Byle
bir durumdan sz etmek iin ncelikle adsorpsiyon ileminin yalanc ikinci
dereceden hz denklemine uymas gerekir. Eitlik 1.16 yardm ile elde edilen q
eq

deeri kullanlarak Eitlik 1.18 ile C
ep
hesaplanr.

V
m q
C C
s
ep
eq

0
(1.18)

C
ep
: Hesaplanan, ilem sonras zeltide kalan adsorbat konsantrasyonu (mg/L)
C
0
: Balang adsorbat konsantrasyonu (mg/L)
m
s
: kullanlan adsorban ktlesi (g)
V : deney toplam hacmi (L)

1.3.9. Adsorpsiyon Termodinamii

Adsorpsiyonda adsorbat, birikim ile daha dzenli hale getii iin entropi
azalr. Adsorpsiyonun spontane olmas (kendiliinden olabilme) iin eitlik 1.19 de
H
0
ve G
0
deerlerinin negatif (ekzotermik) olmas gerekir (Tnay ve Kabdal,
1996; Nollet ve ark., 2003; Dakiky ve ark., 2002; Ho, 2003).

0 0 0
S T H G (1.19)

G
0
: Serbest enerji deiimi, Gibbs serbest enerjisi (kJ/mol)
H
0
: Entalpi deiimi (kJ/mol)
S
0
: Entropi deiimi (kJ/mol)
T : Mutlak scaklk (Kelvin)
1. GR Aysun AHAN
29
Belirli bir scaklkta yaplan adsorpsiyon ileminin Gibbs serbest enerjisini
bulmak iin ncelikle denge sabiti olan K
c
Eitlik 1.20 yardm ile hesaplanr
(Dakiky ve ark., 2002; Nollet ve ark., 2002; Aksu, 2001).

e
a
c
C
C
K (1.20)

K
c
: Denge sabiti
C
a
: Adsorban tarafndan tutulan madde konsantrasyonu (mg/L)
C
e
: zeltide kalan madde konsantrasyonu (mg/L)

Eitlik.1.20 yardm ile bulunan K
c
sabitinin balang boyar madde
konsantrasyonlarna (C
0
) kar grafie dklmesi ile bulunan (oluan dorunun
kesim noktas) K
c
0
, Eitlik.1.21e yerletirilerek adsorpsiyonun Gibbs serbest enerjisi
bulunur.
0 0
ln
c
K RT G (1.21)
T
x
R
H S
K
c
1
ln
0 0
0

(1.22)

R: Gaz sabiti (8.314 J/mol K)

Eitlik 1.22 kullanlarak, lnK
c
0
deerinin 1/T deerine kar grafie
geirilmesiyle oluan dorunun eimi ve kesim noktas ile H
0
veS
0
deerleri
hesaplanmaktadr.
H
0
n pozitif deerleri adsorpsiyonun endotermik, G
0
nin negatif deerleri
adsorpsiyonun kendiliinden olduunu gstermektedir. Dier bir deyile adsorpsiyon
ileminin uygulanabilirlii entalpi ve Gibbs serbest enerjisinin negatif olmas ile
anlalabilir. S
0
nin pozitif deerleri ise kat/zelti ara yzeyindeki rastlantsalln
artn gstermektedir.
2. NCEK ALIMALAR Aysun AHAN
30
2. NCEK ALIMALAR

Fernndez ve arkadalar (1997), Kat Faz Ultraviyole Absorptiyometrisi ile
farmosetik ilalar ierisindeki diklofenak sodyum (DS)un tayin edilmesini
aratrmtr. Bunun iin Sephadex QAE A-25 reinesi kullanlmtr ve bu metot
dier spektrofotometrik metotlarla karlatrlmtr. nerilen metodun eski
metotlardan daha ucuz ve duyarl sonular verdii grlmtr. Ayn zamanda bu
metot farmosetikal ilalar ierisinde bulunan daha fazla miktardaki parasetamoln
varlnda dahi DSnin belirlenmesine msaade etmitir.
Winkler ve arkadalar (2001), ibuprofen ve klofibrik asitin nehirdeki
biyofilm sisitemler tarafndan giderimini incelemitir. Yaplan almada
ibuprofenin 90%a yakn ksmnn nehir biyofilm reaktrnde kolayca paraland,
klofibrik asitin ise 3 haftalk deneysel periyot sresince biyolojik olarak
paralanmad gzlemlenmitir. Ayrca yaplan laboratuar almasnda steril edilen
nehir suyu rneklerinde ibuprofenin giderilmedii gzlemlenmitir. Bu sonu nehir
biyofilm reaktrlerindeki ilalarn gideriminde abiyotik kayplarn ve adsorpsiyonun
kk bir rol oynadn gstermitir.
Heberer (2002), yapt aratrmada Avusturya, Brezilya, Kanada, ngiltere,
Almanya, Yunanistan talya, spanya ve svirede bulunan sucul evrelerde 80den
fazla bileik, farmasotik ve metabolitlerinin bulunduunu grmtr.Baz PPCPlere
belediye atksularnn giri ve k sularnda ve bu atksuyunun dearj edildii
yzey sularnda rastlanmtr. Bu alma PPCPlerin belediye atksksu artma
tesisleri tarafndan giderilemediini bylece yzey sularna ve hatta yer alt sularna
bulatn gstermitir.
Bodoki ve arkadaalar (2004), ila ve bitkisel karmlardan TLC-
densimetresi ile colchicinenin hzl tayinini aratrm ve bu metot ila analizinde
referans olarak nerilen HPLC ve Romanya ila hazrlama katalounun nerdii
spektrofotometrik yntemlerle karlatrlmtr. Bu aratrma sonucu colchicinenin
miktarnn belirlenmesinde TLC ve HPLC metodunun benzer sonular verdii ve
dier metotlara gre daha hzl, gvenilir ve doru sonular vermesi bakmndan
avantajl olduu belirlenmitir.
31
Carballa ve arkadalar (2004), yaptklar almada geleneksel atksu artm
tesisinin her bir nitesinde (n artm, birincil artm, ikincil artm (aerobik artm))
farmosetiklerin giderimini incelemilerdir. Birincil artmda; personel bakm
rnlerinin 30-50%, hormonlarn 20%sinin, aerobik artmda btn bileiklerin 35-
75% arasnda, k suyunda; personel bakm rnlerinin 70-90%, anti-
inflammatuvarlarn 40-65%, hormonlarn ise 60% giderildii bulunmutur.
Carballa ve arkadalar (2004), formosetiklerin ve kiisel bakm rnlerinin
(PPCP) atk amurun anaerobik paralanma ile gideriminde ozonla oksidatif n
artmn etkisini aratrmtr. Bunun iin mezofilik (37
o
C) ve termofilik (55
o
C)
artlarda alan 2 anaerobik tank kullanlm ve bunlara n artm yaplmayan ve
anaerobik paralanmada amur stabilizasyonunu gelitirmek amacyla ozonla n
artm yaplan atksular uygulanmtr. Bu prosesin uygulanmasyla KO znrl
60% iyiletirilmi ve bylece anaerobik paralanma srasnda biyogaz rnleri ve
znm organik madde giderim veriminin artt ancak kat giderimi ve toplam
KOnin ayn oranda kald grlmtr. Ayrca mezofilik ve termofilik artlar
altnda benzer sonular gzlemlenmi ve bylece scakln PPCPlerin gideriminde
hibir etkisi olmad anlalmtr. Bu alma sonucunda sulfamethoxazole, 17-
ethinylestradiol ve doal strojenlerin(stron ve 17-estradiol)in 80%, galaxolide,
tonalide ve diklofenakn 60%, ibuprofenin 50%, iopromidein 20%,
carbamazepinenin ise sadece ozon n artm uygulanm atksuda termofilik artlar
altnda 60%inin giderildii bulunmutur.
Carballa ve arkadalar (2005), koaglasyon-floklasyon ve flotasyon gibi,
iki fizikokimyasal prosesle kanalizasyon atksuyu iinde mevcut baz tbbi ilalar ve
personel bakm rnlerinin giderimini aratrmtr. Bunlar; lipofilik bileikler
(sentetik miskler galaxolide ve tonalide), ntral bileilkler (diazepam ve
carbamazepine) ve asidik bileikler (ibuprofen, naproxen ve diklofenak) olmak zere
gruba ayrlmtr. Koaglasyon-floklasyon analizleri sonucu diklofenak,
galaxolide ve tonalidein 70% giderildii, diazepam, carbamazepine, ibuprofen ve
naproxenin 25%den daha az miktarda giderildii gzlemlenmitir. Flotasyon
analizleri farkl iki scaklk (12 ve 25
0
C) ve atksuyun farkl iki ya ieriinde (60
mg/l ve 150 mg/l) allmtr. Galaxolide ve tonalide 35-60%, diazepam 40-50%,
32
diklofenak 20-45%, carbamazepine 20-35%, ibuprofen10-25% ve naproxen 10-30%
orannda giderilmitir. En iyi sonularn 25
0
Cde verildii, misk ve ntral
bileiklerin yksek ya orannda atksudan daha fazla giderildii gzlenmitir.
Kimura ve arkadalar (2004), farmosetik aktif bileiklerin (PhAC) membran
biyoreaktrleri (MBR) ile giderimini incelemitir ve MBRlerin performans
geleneksel aktif amur prosesi ile kyaslanmtr.Bu almada iki plot membran
biyoreaktr kullanlmtr. Biyoreaktrlerden birisi (Convantional Membrane
Bioreactor,CMBR) dorudan artlmam atksu ile beslenmi dier reaktr (Hybrit
Membrane Bioreactor, HMBR) ise n artm yaplm (koaglasyon ve
sedimantasyon) su ile beslenmitir. Yaplan alma sonucunda ibuprofenin
biyolojik artm tarafndan kolayca giderildii, ketoprofen ve naproxenin biyolojik
artmla giderilmedii ancak MBRlerle giderildii, diklofenak ve dichlopropn ise
hem MBRler hem de biyolojik artm tarafndan giderilemedii grlmtr.
Diklofenak ve dichlopropn paralanmasnn zor olma sebebinin yapsndaki klor ve
iki aromatik halkadan kaynaklanabilecei belirtmitir.
Clara ve arkadalar (2005), farkl atksu artma tesisinde sekiz farmosetik,
iki polisiklik misk ve dokuz EDCyi analiz etmitir. Ultrafiltrasyon membran
biyoreaktr atksu artma tesislerinden biriyle birletirilmi ve farkl kat bekletme
zamanlarnda iletilmitir. Yaplan aratrmalar sonucunda carbamazepine ve
diklofenakn hibir artma tesisinde giderilemedii dier yandan bisphenol-A,
ibuprofen, ve bezafibraten yaklak olarak 90% giderildii gzlemlenmitir. Ayrca
bu alma atksu artma tesisleri ve membran biyoreaktrnn giderim verimi
arasnda ok fazla farkllk olmadn ve yksek bekletme zamannda giderim
veriminin daha yksek olduunu gstermitir.
Joss ve arkadalar (2005), iki farkl tesiste geleneksel aktif amur artma
tesisi ile paralel alan pilot lekli membran biyoreaktr (MBR) ve kark yatak
reaktr (FB, Fixed Bed Reactor)nn farmosetiklerin giderimi zerine etkisini
aratrmtr. Her iki giderim yntemi iin elde edilen sonularn birbirine yakn
olduu grlmtr (ibuprofen >90%, naproxen 50-80%, diklofenak 20-40%,
sulfamethoxazole iin ise giderimin olmad gzlenmitir).
33
Kosjek ve arkadalar (2005), yaptklar almada suda ng/l seviyelerinde
bulunan famosetiklerin lmne izin veren analitik metotlarn gelitirilmesini
amalamtr. Seilen bileiklerin belirlenmesi iin (naproxen, ketoprofen, ibuprofen,
diklofenak) su rneklerine (Sloveyyada bulunan 11 nehir, 2 kuyu ve 8 musluk suyu)
nce kat faz ekstraksiyonu uygulam daha sonra bu rnekler Gaz kramotografisi-
ktle spektrofotometresinde lmtr. Bu lmler sonucunda su rneklerinde ng/l
seviyelerinde bu ilalara rastlanmtr.
Qintana ve arkadalar (2005), membran biyoreaktr ile artlm belediye
atksuyunda seilen asidik farmosetiklerin (ketoprofen, naproxen, ibuprofen,
diklofenak ve bezafibrate) mikrobiyal paralanmas sonucu oluan metabolitlerini
aratrmtr. Bu testlerde oluan paralanma ara rnleri LC-MS (Liquid
Chromatography-Mass Spectrometry) tarafndan tanmlanmtr. Laboratuar
almalar diklofenakn transformasyona uramadn, naproxen ve ibuprofenin
tamamyla mineralize olabileceini, ancak ketoprofen ve bezafibraten mikrobiyal
biyotransformasyonunda daha karal metabolitler meydana getirdiini ve bunun iin
daha dikkatli olunmas gerektiini gstermitir.
Roberts ve arkadalar (2005), ngilteredeki Tyne nehri yzey suyunda ve
Howdon atksu artm tesisi k suyunda belirlenen farmosetiklerin oluumunu
incelemitir. Bu almada belirlenen farmosetikler; acetyl-sulfamethoxazole,
clofibric acid, clotrimazole, dextropropoxyphene, diklofenak, erythromycin,
ibuprofen, mefenamic acid, parasetamol, propranolol, sulfamethoxazole, tamoxifen
ve trimethoprimdir. rnekler kat faz ekstraksiyonunu takiben elektrosprey ktle
spektrometresi ve ters fazl yksek performansl sv kromotografisi tarafndan analiz
edilmitir. Howdon atksu artm tesisinde atksuya ileri artm yntemi olan UV
artm uygulanmtr. Artm sonucunda ila rneklerinin bazlarnn 55%-100%
(91% clorofibric acid, 55% clotrimazole, 71% diklofenak, 89% ibuprofen, 100%
parasetamol) arasnda giderildii grlmtr. Bazlarnn ise atksu iindeki
konsantrasyonlarnn artt grlmtr (34% propranolol, 30% tamoxifen, 3%
trimethoprim, 79% erythromycin). Bunun nedeninin artm prosesi boyunca birleik
metabolitlerin ayrmas sonucu konsantrasyonun artmas olarak dnlmtr. Bu
almada belirlenen ilalarn aktif amur artm boyunca sorpsiyon davran
34
incelenmemi, Pre-UV rnekleri iindeki azalmann nedeni biyodegradasyon ve/veya
adsorpsiyona balanmtr. Ayrca bu alma atksu artm tesislerine ileri artm
yntemleri uygulansa dahi bu bileiklerin giderilmesinde yetersiz olduunu ve yzey
sularnda grldn gstermitir.
Wuersch ve arkadalar (2005), svirede 3 farkl atksu artm tesisinde baz
asidik ilalarn (ibuprofen, mefenamic acid, ketoprofen, clofibric asit ve diklofenak)
oluumunu incelemi ve risk deerlendirmesini almlardr. Bu aratrma sonucu
ibuprofen, mefenamic acid ve diklofenakn atksu artm tesislerinde ok az
giderildii ve k sularnda yksek konsantrasyonlarda bulunduu ve bu ilalarn
yzey sular iin potansiyel kirletici olduu ve evresel risk oluturduu tespit
edilmitir.
Joss ve arkadalar (2006), litaratrde bulunan 35 farmosetik eidinin ayn
yerden alnan atksuyla aktif amur artma tesissinde ve membran biyoreaktrlerinde
biyolojik olarak paralanabilirliini karlatrmal olarak aratrmtr. Birok bileik
iin Membran Biyoreaktrlerindeki transformasyon oranlarnn Aktif amur artma
tesisi transformasyon oranlaryla karlatrldnda daha kk olduu grlmtr.
Aratrlan 35 bileikten sadece 4 tanesi %90dan daha fazla artlrken 17 tanesinin
%50den daha az artld bulunmutur. Bu sonularla farmosetiklerin belediye
atksu artma tesisleri tarafndan artmnn yetersiz olduunu ve bu tip atklarn
artlmas iin artma tesislerinde son bir artm basama olmas gerektiini
vurgulamtr (Joss,2006).
Molinari ve arkadalar (2006), geri sirklsyon sistemiyle alan membran
fotoreaktrn farkl artlar altnda (pH, kirlilik konsantarasyonu, basn) farkl tipteki
nanofiltrasyon membran reaktr ve TiO
2
fotokristali kullanarak baz ilalarn
(furusemide, ranitidine, ofloxacine, phenazone, naproxen, carbamazepine, clofiric
acid) fotodegradasyonunun uygunluunu aratrmtr. pHa bal olarak katalizrn
hidrofilik/hidrofobik karakteri nedeniyle katalizr yzeyine substratn farkl
adsorpsiyonu gzlemlenmitir. Batch reaktr iindeki ilalarn fotodegradasyonu
baarl sonular vermi kinetii ise yalanc 1. dereceden hza uyum gstermitir.
Scheytt ve arkadalar (2006), doymam (geirgen) artlar altnda
carbamazepine, ibuprofen, diklofenak, proryhenazonen tanmasn incelemitir.
35
Kolon testi sonular ibuprofen (54%), proryhenazone (55%), diklofenak (35%)n
giderildiini, carbamazepinein ise giderilemediini gstermitir.
Jones ve arkadalar (2007), gney ngilterede aktif amur artm tesissinde
seilen farmosetik bileiklerinin (ibuprofen, parasetamol, salbutamol ve propranolol-
HCl) oluumunu ve giderimini aratrmtr. Analiz sonular GC-MSde
okunmutur. Sonular, bu farmosetiklerin 86-94 % arasnda giderildiini ancak k
suyunda propranolol-HCl hari hepsinin birka yz ng/l miktarnda bulunduunu
gstermitir.
Gmez ve arkadalar (2007), spanyann gneyinde bulunan atksu artm
tesislerinde farmosetikler ve metabolitlerinin oluumunu, kararlln ve giderimini
aratrmtr. 1yl sren bu aratrma sonucunda atksu giri suyunda ibuprofen,
parasetamol (acetaminophen), dipyrone, diklofenak, carbamazepine, codeine,
pestisitler (Chlorfenvinfos, ve Permethrin), caffeine, triclosan, bishenol A ve bu
bileiklerin metabolitleri (1,7-dimethylxanthine, carbamazepine 10,11-epoxide ve
2,7/2,8-dichlorodibenzo-p-dioxin) bulunmutur. Aktif amur artma tesisinde artlan
bu maddelerden 95% ibuprofen, 99% parasetamol, 74% dipyrone, 46% codeine,
85% caffeine, 20% carbamazepine, 61% triclosan, 90% bishenol A, 83%
chlorfenvinfos, 88% permethrininin giderildiini ancak k suyunda halen bu
maddelerin bulunduunu ve bu giderimin yetersiz olduunu belirtmitir.

3. MATERYAL ve METOD Aysun AHAN
36
3. MATERYAL VE METOD

3.1. Materyal

Bu almada kullanlm olan aktif amur Adana Pepsi Merubat Dolum
Fabrikasnn uzun havalandrmal aktif amur biyolojik artm tesisinden alnmtr.

3.1.1.almada Kullanlan lalar

Kullanlan ilalar parasetamol ve diklofenak olup Abdi brahim la
Sanayinden temin edilmi ve maksimum absorbans yapt dalga boylar literatrde
de belirtildii gibi parasetamol iin 249nm, diklofenak iin 254nm dalga boyu olarak
alnmtr (European Pharmacopoeia). la zeltileri, saf su kullanlarak hazrlanan
stok ila zeltisinin seyreltilmesiyle hazrlanmtr.
lalarn, 25, 50, 100, 200 ve 400 mg/L konsantrasyonlarnda hazrlanan
standart zeltilerinin , ilacn maksimum absorbans gsterdii dalga boyunda
konsantrasyon-absorbans grafii izilmitir. la zeltileri spektrofotometrede
santrifjden geirilmi atksu krne kar okunmutur. Adsorpsiyon deneylerinde
ila zeltilerinin konsantrasyonu, ilacn konsantrasyon-absorbans grafiinden
hesaplanmtr.

izelge 3.1.Parasetamol ve Diklofenakn Maksimum Absorbans Yapt Dalga
Boyu (
max
)
la Ad Dalga Boyu (nm) Fiziksel Durumu
Parasetamol 249 Toz
Diklofenak 254 Toz

3.1.2 almada kullanlan ilalarn zellikleri

3.1.2.1. Parasetamol

Farmakolojik zellikler : Parasetamol, klinik olarak kantlanm, analjezik
ve antipiretik etkili bir ilatr. Ar eiini ykseltmek yoluyla analjezik,
37
hipotalamustaki termo-reglasyon merkezi zerindeki etkisi yolu ile de antipiretik bir
etki gsterir.
Parasetamol azdan alndnda tamamen ve hzla emilir. la alndktan 30-
60 dakika sonra maksimum plazma konsantrasyonlarna ular. Parasetamol btn
dokulara hzla dalr. Plazma proteinlerine balanmas zayftr. Plazma yar mr 1-
4 saattir. drarla, parasetamoln %1-3 deimi olarak atlr. %80i ise biyolojik
olarak glukuronid veya slfat bileikleri olarak atlr.

ekil 3.1. Paracetamoln (Asetaminofen) Kimyasal Yaps

izelge.3.2. Parasetamoln zellikleri
Kimyasal Forml C
8
H
9
NO
2

Kimyasal Ad 4-(Asetilamino)fenol
Molekler Arl 151.17 g/mol
Biyoyararlanma %100
Metabolizma Karacier
Yar mr 14 saat
Atlm Bbrek

3.1.2.2. Diklofenak

Farmakolojik zellikler : Diklofenak Sodyum anti-inflamatuar, analjezik
ve antipiretik etkiye sahiptir. zellikle romatizmal olgularda, ar, sabahlar grlen
katlk ve eklem enflamasyonlarnda yarar salarken fonksiyonlar da dzeltir.
ntramskler yoldan uygulanan 75 mg diklofenak sodyum (bir ampul) yaklak 20
dakika ierisinde plazmadaki doruk dzeyine ular. Plazma konsantrasyonu, verilen
38
dozla doru orantldr. nerilen doz ve srelerde kullanldnda plazmada birikim
yapmaz. Diklofenak Sodyum'n % 99'undan fazlas, geri dnml olarak plazma
albuminine balanr. Terminal yar mr 1-2 saattir. En yksek plazma dzeyine
ulaldktan 2-4 saat sonra sinoviyal svda da doruk dzeylere eriilir ve bu
konsantrasyonda, plazmadakinden daha yksek olarak kalr. Biyotransformasyonun
ounluu hidroksilasyonla oluan metabolitleri ve % 1'den az miktar deimeyen
molekl biiminde idrarla atlr. Geri kalan ksmnn atlmas ise dkyladr.

ekil 3.2. Diklofenakn Kimyasal Yaps

izelge.3.3. Diklofenakn zellikleri
Kimyasal Forml C
4
H
11
NCl
2
O
2

Kimyasal Ad
2-[2-(2,6-diklorofenil) aminofenil]etonik asit
Molekler Arl 296.148 g/mol
Biyoyararlanma 100 %
Metabolizma Karacier
Yar mr 1.2-2 saat
aa A Atlm Bbrek

3.2. Metod

Kullanlan aktif amurun askda kat madde tayini laboratuar ortamnda
Standart Metotlara (1998) gre yaplmtr. zeltilerin balang ve t sre sonundaki
absorbans ve konsantrasyon deerleri spektrofotometrik olarak ve dalga boylarna
39
gre farkl konsantrasyonlarda standart kalibrasyon erisi hazrlanarak llmtr.
Aktif amur tesisten alndktan hemen sonra laboratuarda difzrler yardmyla
havalandrlarak bakteriler iin gerekli znm oksijen salanmtr.

3.3. Adsorpsiyon almalar

25, 50, 100, 200 ve 400 mg/L konsantrasyonlarda hazrlanan ila
zeltilerinden 75er ml. alnarak 250 ml.lik erlenlere konulmu, zerilerine 75er
ml. aktif amur eklenmitir. Daha sonra karmlar mekanik alkalayc yardmyla
(75 rpm) farkl sreler boyunca (5, 10, 20, 40, 80, 160 dk.) 20
o
C de alkalanmaya
tabi tutulmulardr. lem sonras karm santrifjlenerek (6000 rpm, 10 dk.) stteki
duru fazdan alnan rneklerle lm yaplmtr.

3.4. Uygunluk Analizleri

Adsorpsiyon almalarnda Freundlich ve Langmuir izotermlerine, kinetik
modellere ve dier matematiksel modellere olan uygunluk analizleri en dk kareler
regresyonu metodu (R
2
) (lineer) uygulanmtr. Sonular ise korelasyon katsays (R)
olarak gsterilmitir (Berthouex ve Brown, 2002).
4. BULGULAR ve TARTIMA Aysun AHAN
40
4.BULGULAR VE TARTIMA

4.1. Balang Adsorpsiyon Testleri

Yaplan adsorpsiyon deneylerinde 25, 50, 100, 200, 400 mg/L balang
konsantrasyonlarna sahip her iki ilacnda 160 dak.lk temas sresi sonunda aktif
amur tarafndan adsorpland ekil 4.1 ve ekil 4.2de grlmtr.

0
20
40
60
80
100
120
0 5 10 20 40 80 160
zaman (dak.)
q
t

(
m
g
/
g
)

ekil 4.1. Parasetamol Balang Adsorpsiyon Grafii (C
0
deerleri: 25 mg/L. x
50mg/L. 100mg/L. 200mg/L. 400 mg/L.)

-20
0
20
40
60
80
0 5 10 20 40 80 160
zaman (dak.)
q
t

(
m
g
/
g
)

ekil 4.2. Diklofenak Balang Adsorpsiyon Grafii (C
0
deerleri: 25 mg/L. x
50mg/L. 100mg/L. 200mg/L. 400 mg/L.)
41
4.2. Aktif amur-Parasetamol ve Aktif amur-Diklofenak Sistemleri in
Denge (zoterm) Modellemesi

Her iki ila iin hazrlanan be farkl balang konsantrasyonuna sahip
zeltilerde 160 dakikalk toplam temas sresi sonunda elde edilen veriler yardmyla
Langmuir ve Freundlih izotermleri incelenmitir. Aktif amurun parasetamol ve
diklofenak zerinde Langmuir ve Freundlich izotermlerine uygunluk durumu
korelasyon katsays (R) ile bulunmutur. Korelasyon katsays 0 ile 1 arasnda
deerler almakta ve korelasyon katsaysnn 1e yaklatka uygunluunun artmakta
olduu bilinmektedir (Basibuyuk ve Forster, 2003; Chiou ve Li, 2002; Berthouex ve
Brown, 2002). Langmuir izoterm grafikleri ekil 4.3. ve ekil 4.4.de gsterilmitir.
Elde edilen katsaylar izelge 4.1.de gsterilmitir.

izelge 4.1. Langmuir zoterm Katsaylar

Adsorban

la
Langmuir zotermi
K
L
(1/g) a
L
(1/mg) Q
max.
(mg/g) R
Canl Aktif
amur
1

Parasetamol

0.4245

-0.0919

-4.6191

0.8154
Canl Aktif
amur
1

Diklofenak

0.1142

-0.1827

-0.6469

0.7715
Buday
Saman
2

Bm Karm
(Boyar madde)

-1.3608

0.36

-3.78

-
Kaynaklar:
1
Bu alma,
2
Robinson ve ark.,(2002)

42
y = -0.2167x + 2.3533
R
2
= 0.6649
0
0.5
1
1.5
2
2.5
11.583 21.538 37.903 61.1074 150.7724
C
e
C
e
/
q
e

ekil 4.3. Parasetamol iin Langmuir zoterm Grafii

y = -1.6004x + 8.7535
R
2
= 0.5953
0
2
4
6
8
10
15.948 21.055 22.841 92.26 54.744
C
e
C
e
/
q
e

ekil 4.4. Diklofenak iin Langmuir zoterm Grafii

izelge 4.1., ekil 4.3. ve ekil 4.4. incelendiinde aktif amurun Langmuir
izotermine olan uygunluu, parasetamol zerinde R = 0.8154, diklofenak zerinde
ise R = 0.7715 olarak bulunmutur. Bu verilere gre yksek korelasyon katsaylarna
ramen parasetamol ve diklofenakn Langmuir izoterm modeline uymad (eim
eksi kmtr) grlmektedir. Benzer durum Robinson ve arkadalarnn (2002), be
boyar madde karmnn buday saman tarafndan adsorpsiyonu ile ilgili yaptklar
almada da grlmtr. Bu almaya gre Langmuir zoterm sabitleri iin negatif
deerler (izelge.4.1.) adsorpsiyon prosesinin aklanmasnda izoterm modellerinin
yetersizliini gstermektedir. Bununla birlikte aktif amurun Parasetamol
43
maksimum adsorplama kapasitesi Q
max
= -4.6191 mg/g elde edilirken diklofenak
adsorplama kapasitesi Q
max
= -0.6469 mg/g olarak bulunmutur. Ancak parasetamol
ve diklofenak iin hesaplanan maksimum adsorplama kapasitesi olan Q
max
deerleri
izoterm modelinin yetersizlii nedeniyle dikkate alnmamaldr.
Aktif amur-parasetamol ve aktif amur-diklofenak sisteminin Langmuir
izotermine uygunluundan sz etmek mmkn olmad iin boyutsuz R
L

katsaysndan sz etmek de mmkn deildir. Bu nedenle parasetamol ve diklofenak
iin balang ila konsantrasyonlarna gre R
L
deerleri hesaplanmamtr.

izelge.4.2. Freundlich zoterm Katsaylar

Adsorban

la
Freundlich zotermi
K
f
(1/g) n R

Canl Aktif amur

Parasetamol

2.5118

3.0998

0.9987

Canl Aktif amur

Diklofenak

0.8692

2.6781

0.9877

y = 0.3226x + 0.4
R
2
= 0.9975
0
0.5
1
1.5
2
2.5
1.063896 1.3332 1.57867 1.78609 2.17832
log C
e
l
o
g

q
e

ekil 4.5. Parasetamol iin Freundlich zoterm Grafii

44
y = 0.3734x - 0.0609
R
2
= 0.9755
0
0.5
1
1.5
2
1.202706227 1.323355246 1.358715114 1.96501345 1.738336527
log C
e
l
o
g

q
e
ekil 4.6. Diklofenak iin Freundlich zoterm Grafii

izelge 4.2., ekil 4.5. ve ekil 4.6. incelendiinde aktif amurun Freundlich
izotermine olan uygunluu, parasetamol zerinde R = 0.9987, diklofenak zerinde
ise R = 0.9877 olarak bulunmutur. Yksek korelasyon katsaylarna baklrsa
parasetamol ve diklofenak iin yaplan adsorpsiyon deneyleri Freundlich izotermine
ok iyi uygunluk gstermektedir. Bu izotermden faydalanarak bulunan n deerlerinin
1den byk olmas (parasetamol iin n = 3.0998 ve diklofenak iin n = 2.6781) aktif
amur biyoktlesinin her iki ilac da etkin olarak adsorplayabildiini gstermektedir.

4.3. Adsorpsiyon Kinetii

4.3.1. Adsorpsiyon Hzn Etkileyen Basamaklarn Aktif amur-
Parasetamol ve Aktif amur-Diklofenak Sistemine Uygulanmas

Adsorpsiyon basamaklarndan birinci ve sonuncu basamak ok hzl gelitii
iin, adsorpsiyonda esas etkin olan film difzyonu ve parack ii difzyondur. Film
difzyonu basamann etkisini incelemek iin eitlik 1.13de verilen log(C
t
/C
0
)
deerlerinin zamana kar grafie dklmesiyle elde edilen grafiklerin ( ekil 4.7 ve
4.8 ) ilk 5-10 dakikalk ksmnn dorusallna baklr. Bu durum birok aratrmac
tarafndan rapor edilmitir ( Chu ve Chen, 2002a; Babyk ve Forster, 2003). Film
Difzyonu hz katsaylar izelge 4.3te verilmitir.
45
izelge.4.3. Film Difzyonu Hz Katsaylar (k=dakika
-1
)

Adsorban

la
Balang la Konsantrasyonlar (mg/L)
25 50 100 200 400

Canl Aktif
amur

Parasetamol

0.001

0.0006

0.0006

0.0015

0.0009

Canl Aktif
amur
Diklofenak
0.0006

0.0014

0.0015

0.0011

0.002

0
0.2
0.4
0.6
0.8
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
zaman (dak.)
-
l
o
g
(
C
t
/
C
0
)

ekil.4.7. Parasetamol iin Film Difzyonu Erisi (C
0
deerleri: 25 mg/L, x
50mg/L, 100mg/L, 200mg/L, 400 mg/L.)

46
-0.2
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
zaman (dak.)
-
l
o
g
(
C
t
/
C
0
)

ekil.4.8. Diklofenak iin Film Difzyonu Erisi (C
0
50mg/L, 100mg/L, 200mg/L, 400 mg/L.)

Parack ii difzyonun etkisinin bulunmasnda ncelikle eitlik 1.14de
verilen qt deerlerinin zamann karekkne kar grafii kartlr (ekil 4.9 ve 4.10).
Elde edilen grafiklerin, ilk t = 0 zaman ve son denge ksm darda tutulacak ekilde
geriye kalan lineer ksmlar incelenerek parack ii difzyonun etkisi ve hz
katsays hesaplanr. Bu yolla hesaplanan hz katsaylar izelge 4.4te verilmitir.
Grld zere balang konsantrasyon deerleri arttka parack ii difzyon hz
sabiti de art gstermektedir.

izelge.4.4. Parack i Difzyon Hz Sabitleri (k
p
, mg/g dakika
0.5
)

Adsorban

la
Balang la Konsantrasyonlar (mg/L)
25 50 100 200 400

Canl Aktif
amur

Parasetamol

0.2352

0.4465

1.0812

2.7566

4.3775

Canl Aktif
amur

Diklofenak

0.1146

0.3687

0.7139

1.3024

3.2212

47
0
20
40
60
80
100
120
0 2 4 6 8 10 12 14
zaman
0.5
(dak.
0.5
)
q
t

ekil.4.9. Parasetamol iin Parack i Difzyon Erisi (C
0
50mg/L, 100mg/L, 200mg/L, 400 mg/L.)

-20
0
20
40
60
80
0 2 4 6 8 10 12 14
zaman
0.5
(dak.
0.5
)
q
t

ekil.4.10. Diklofenak iin Parack i Difzyon Erisi (C
0
50mg/L, 100mg/L, 200mg/L, 400 mg/L.)

4.3.2. Kinetik Modelleme
Bir adsorpsiyon sisteminin kinetii incelenirken birinci dereceden, yalanc
ikinci dereceden ve ikinci dereceden hz kinetii modeline uygunluuna bakld
grlmektedir (Aksu, 2003). Bu almada aktif amur-parasetamol ve aktif amur-
diklofenak sistemleri iin yaplan kinetik almalar sonucunda her iki sistemin de
yalanc ikinci dereceden hz denklemine uyduu grlmtr.
48
4.3.2.1. Lagergren Birinci Dereceden Hz Etkisi
Her iki ila iin eitlik 1.15de verilen log(q
e
-q
t
) deerlerinin zamana kar grafikleri
izilmi ve ekil 4.11 ve ekil 4.12 elde edilmitir. izelge 4.5. ve 4.6.da srasyla
parasetamol ve diklofenak iin birinci dereceden hz katsaylarnn deneysel ve teorik
katsaylar gsterilmitir.

-1.5
-1
-0.5
0
0.5
1
1.5
2
2.5
0 20 40 60 80 100
zaman (dak.)
l
o
g
(
q
e
-
q
t
)

ekil 4.11. Parasetamol iin Lagergren Birinci Dereceden Hz Grafii (C
0
deerleri:
25 mg/L. x 50mg/L. 100mg/L. 200mg/L. 400 mg/L.)

-1.5
-1
-0.5
0
0.5
1
1.5
2
2.5
0 20 40 60 80 100
zaman (dak.)
l
o
g
(
q
e
-
q
t
)

ekil 4.12. Diklofenak iin Lagergren Birinci Dereceden Hz Grafii (C
0
deerleri:
25 mg/L. x 50mg/L. 100mg/L. 200mg/L. 400 mg/L.)
49
izelge.4.5. Parasetamol iin Birinci Dereceden Hz Katsaylarnn (k
1,ad
) (dakika
-1
)
Deneysel ve Teorik Deerleri
Parasetamol
iin Balang
la
Konsantrasyonu
(mg/l)

q
e(cal)

q
e (exp)

k
1,ad

R

25

1.3586

5.1603

0.0476

0.1307

50

1.3683

10.9469

0.3086

0.1341

100

1.836

23.8834

0.5439

0.2983

200

7.2543

53.4202

0.4626

0.5645

400

3.7307

95.8567

0.4884

0.2323

izelge.4.6. Diklofenak iin Birinci Dereceden Hz Katsaylarnn (k
1,ad
) (dakika
-1
)
Diklofenak iin
Balang la
Konsantrasyonu
(mg/l)

q
e (cal)

q
e (exp)

k
1,ad

R

25

1.1023

1.7407

0.00092

0.2336

50

1.1513

5.5663

0.004836

0.1643

100

1.2879

14.8382

0.01082

0.3674

200

3.6500

20.7192

0.01151

0.5707

400

2.7694

66.3953

0.01036

0.3212

Aktif amur-parasetamol ve aktif amur-diklofenak Sistemleri iin birinci dereceden
hz denkleminin deneysel deerlerinin hesaplanan deerlerine kar izilen grafikleri
ekil.4.13 ve ekil 4.14te verilmitir.

50
y = 8.7973x + 10.498
R
2
= 0.3498
0
50
100
150
0 2 4 6 8
q
e(cal.)
q
e
(
e
x
p
.
)

ekil.4.13. Aktif amur-Parasetamol Sistemleri in Birinci Dereceden zoterm
Grafii

y = 12.954x - 3.9556
R
2
= 0.3318
0
10
20
30
40
50
60
70
0 1 2 3 4
q
e(cal.)
q
e
(
e
x
p
.
)

ekil.4.14. Aktif amur-Diklofenak Sistemleri in Birinci Dereceden zoterm
Grafii

Aktif amur- parasetamol ve aktif amur- diklofenak sistemlerinin ekil 4.13
ve ekil 4.14te grld gibi q
e(exp)
ve q
e(cal)
deerleri birbirinden farkl kmtr.
Bu nedenle bu sistemlerin birinci dereceden hz denklemine uyum salamad
anlalmtr.

51
4.3.2.2. kinci Dereceden Hz Etkisi

Her iki ila iin eitlik 1.17de verilen 1/(q
e
-q
t
) deerinin zamana kar grafikleri
kartlarak ekil 4.15. ve ekil 4.16. elde edilmitir. izelge 4.7. ve izelge 4.8 de
srasyla parasetamol ve diklofenak iin ikinci dereceden hz katsaylarnn deneysel
ve teorik katsaylar gsterilmitir.

-1200
-1000
-800
-600
-400
-200
0
200
0 20 40 60 80 100
zaman (dak.)
1
/
(
q
e
-
q
t
)

ekil 4.15. Parasetamol iin kinci Dereceden Hz Grafikleri (C
0
deerleri: 25
mg/L. x 50mg/L. 100mg/L. 200mg/L. 400 mg/L.)

-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
0 20 40 60 80 100
zaman (dak.)
1
/
(
q
e
-
q
t
)

ekil 4.16. Diklofenak iin kinci Dereceden Hz Grafikleri (C
0
deerleri: 25
mg/L. x 50mg/L. 100mg/L. 200mg/L. 400 mg/L
52
izelge 4.7. Parasetamol in kinci Dereceden hz katsaylarnn (k) (g/mg.dakika)
Parasetamol iin
Balang la
Konsantrasyonu
(mg/l)

q
e (cal)

q
e (exp)

k

R

25

0.4754

5.1603

-0.2287

0.1303

50

-0.0470

10.9469

0.3609

0.3427

100

-0.8435

23.8838

0.0260

0.2937

200

3.1172

53.4202

0.0016

0.1161

400

0.00323

95.8567

5.0013

0.3397

izelge 4.8. Diklofenak in kinci Dereceden hz katsaylarnn (k) (g/mg.dakika)
Diklofenak iin
Balang la
Konsantrasyonu
(mg/l)

q
e (cal)

q
e (exp)

k

R

25

-0.2956

1.7407

-0.0222

0.1296

50

4.2535

5.5663

0.0892

0.2360

100

-0.1431

14.8382

0.3484

0.9070

200

-7.0422

20.7192

-0.0069

0.2447

400

-2.1226

66.3953

0.0218

0.4142

53
y = 5.0267x + 35.134
R
2
= 0.0415
0
20
40
60
80
100
120
-2 -1 0 1 2 3 4
q
e(cal.)
q
e
(
e
x
p
.
)

ekil.4.17.Aktif amur-Parasetamol Sistemleri in kinci Dereceden zoterm
Grafii

y = -2.2365x + 19.459
R
2
= 0.1231
0
10
20
30
40
50
60
70
-10 -5 0 5
q
e(cal.)
q
e
(
e
x
p
.
)

ekil.4.18. Aktif amur-Diklofenak Sistemleri in kinci Dereceden zoterm Grafii

Aktif amur-parasetamol ve aktif amur-diklofenak sistemlerinin ekil 4.17 ve
ekil 4.18de grld gibi q
e(exp)
ve q
e(cal)
deerleri birbirinden farkl kmtr.
Bunun yannda regreasyon katsaylar (parasetamol: R
2
= 0.0415, diklofenak: R
2
=
0.1231) olduka dktr. Bu nedenle her iki sistemin ikinci dereceden hz
denklemine uyum salamad anlalmtr.

54
4.3.2.3. Yalanc kinci Dereceden Hz Etkisi

Her iki ila iin eitlik 1.16da verilen t/qt deerlerinin zamana kar grafii
izilerek ekil 4.19. ve ekil 4.20. elde edilmitir. Yaplan hesaplamalara gre,
kinetik modeller arasnda bu sisteme en uygun modelin yalanc ikinci dereceden hz
modeli olduu grlmektedir. Bu sonu korelasyon katsaylarna bakldnda daha
net anlalmaktadr. izelge 4.9. ve izelge 4.10 da srasyla parasetamol ve
diklofenak iin ikinci dereceden hz katsaylarnn deneysel ve teorik katsaylar
gsterilmitir. Bu grafiklerden de grld gibi q
e(exp.)
ve q
e(cal)
deerleri birbirine
ok yakndr. Bylece bu sitemin yalanc 2. dereceden hz modeline uyduu bir kez
daha grlmektedir.

0
5
10
15
20
25
30
35
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
zaman (dak.)
t
/
q
t

ekil.4.19. Aktif amur-Parasetamol Sistemleri in Yalanc kinci Dereceden Hz
Grafii (C
0
deerleri: 25 mg/L. x 50mg/L. 100mg/L. 200mg/L.
400 mg/L.)

55
0
20
40
60
80
100
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
zaman (dak.)
t
/
q
t

ekil.4.20. Aktif amur-Diklofenak Sistemleri in Yalanc kinci Dereceden Hz
Grafii (C
0
deerleri: 25 mg/L. x 50mg/L. 100mg/L. 200mg/L.
400 mg/L.)

izelge 4.9. Parasetamol in Yalanc kinci Dereceden hz katsaylarnn (k
2,ad
)
(g/mg.dakika) Deneysel ve Teorik Deerleri
Parasetamol iin
Balang la
Konsantrasyonu
(mg/l)

q
e (cal)

q
e (exp)

k
2,ad

R
25 5.4259 5.1603 0.0113 0.9194
50 10.6496 10.9469 0.0679 0.9953
100 151.5151 23.8838 0.0027 0.3777
200 53.1914 53.4202 0.0155 0.9994
400 94.3396 95.8567 0.016 0.9981

56
izelge 4.10. Diklofenak in Yalanc kinci Dereceden hz katsaylarnn (k
2,ad
)
(g/mg.dakika) Deneysel ve Teorik Deerleri
Diklofenak iin
Balang la
Konsantrasyonu
(mg/l)

q
e

(cal)

q
e (exp)

k
2,ad

R
25 1.7771 1.7407 -0.6609 0.9971
50 5.5370 5.5663 0.04266 0.9938
100 14.8588 14.8382 0.1974 0.9999
200 21.0084 20.7192 -0.0305 0.9966
400 66.2252 66.3953 0.0986 1

y = 1.0163x - 0.2213
R
2
= 0.9999
0
20
40
60
80
100
120
0 20 40 60 80 100
q
e(cal.)
q
e
(
e
x
p
.
)

ekil.4.21. Aktif amur-Parasetamol Sistemleri in Yalanc kinci Dereceden
zoterm Grafii
57
y = 1.0031x - 0.0962
R
2
= 1
0
10
20
30
40
50
60
70
0 20 40 60 80
q
e(cal.)
q
e

(
e
x
p
.
)

ekil.4.22. Aktif amur-Diklofenak Sistemleri in Yalanc kinci Dereceden
zoterm Grafii

4.4. Adsorpsiyon Termodinamii

Termodinamiksel ynden adsorpsiyon ilemini incelemek, ilemin
uygulanabilirlii asndan nemlidir. lemin Gibbs serbest enerjisinin negatif
kmas Adsorpsiyonun kendiliinden meydana gelmesini iaret etmektedir.
Eitlik 1.20 yardmyla elde edilen K
c
denge sabiti deerlerinin balang ila
konsantrasyonlarna kar grafie geirilmesiyle oluan dorunun kesim noktas K
c
0

deerini verecektir. Bulunan K
c
0
deeri eitlik 1.21de yerine konduunda Gibbs
serbest enerjileri bulunur.

y = 0.0014x + 1.3958
0
0.5
1
1.5
2
2.5
0 100 200 300 400 500
C
o
K
c

ekil.4.23. Parasetamol in K
c
0
Sabitinin Bulunmas
58
y = 0.0128x + 0.5694
0
2
4
6
8
0 100 200 300 400 500
C
o
K
c

ekil.4.24. Diklofenak in K
c
0
Sabitinin Bulunmas

izelge.4.11. Gibbs serbest Enerjileri
Adsorban Adsorbat G
0
(kJ/mol) T(scaklk
0
K)

Aktif amur

Parasetamol

-0.8123

293

Aktif amur

Diklofenak

1.3718

293

Bu almada izelgeden de grld zere parasetamol iin hesaplanan
Gibbs serbest enerjisi (G
0
=-0.8123 kJ/mol) ok kk bir deere sahiptir. Bu
durum adsorpsiyonun ok yava fakat kendiliinden olduunu gstermektedir.
Diklofenak iin ise Gibbs serbest enerjisi (G
0
=1.3718 kJ/mol) pozitif olarak
bulunmutur. Bu adsorpsiyonun kendiliinden olmadn adsorpsiyon ilemi iin
dardan enerjiye ihtiya duyulduunu gstermektedir.

4.5. lalarn % Giderim Deerleri

giderim% 100
0
0
C
C C
e
(1.23)

C
0
= Atksuda bulunan balang ila konsantrasyonu, (mg/L)
59
C
e
= Adsorpsiyon ileminden sonra atksuda bulunan ila konsantrasyonu, (mg/L)

izelge 4.12. lalarn Adsorpsiyonla Giderim Yzdeleri
Balang
Konsantrasyonu
(mg/L)

%Giderim Parasetamol

% Giderim Diklofenak
25 53.668 36.208
50 56.924 57.89
100 62.097 77.159
200 69.4463 65.2768
400 62.3069 86.314

izelge 4.12de grld gibi Parasetamoln adsorpsiyonla % giderim
deerleri 53.668 - 69.4463, Diklofenakn ise 36.208 86.314 arasnda
deimektedir. Aada parasetamol ve diklofenak iin literatrde bulunan giderim
oranlar verilmitir. Yaplan aratrmalarda izelge.4.13.de grld gibi
parasetamolun tamamna yaknn giderildii, diklofenakn ise tamamyla
giderilemedii grlmektedir.

60
izelge.4.13. Parasetamol ve Diklofenak iin literatrde bulunan giderim oranlar
la Ad Artma ekli % Giderim

Diklofenak
UV artm
1

Membran Biyoreaktr(MBR)
2

Koaglasyon-floklasyon
3

Flotasyon
3

Kolon testi
4
Membran Biyoreaktr(MBR)
5
Aktif amur Artma Tesisi
3

6

Anaerobik artm
7

10

11
12

71
20-40
70
20-45
35
Giderilemedi
40-65
Giderilemedi
60
Giderilemedi
17
69

Parasetamol
UV artm
1

8

9

11

100
95
99
>90

Kaynaklar:
1
Roberts(2005),
2
Joss(2005),
3
Carballa(2005),
4
Scheytt(2006),
5
Kimura(2004),
6
Clara (2005),
7
Carballa(2004),
8
Jones(2007),
9
Gmez(2007),
10
Wuersch(2005),
11
Heberer(2002),
12
Ternes(1998a).

Giderim oranlarndaki bu deiikliklerin sebebi, atksu karakteristii (fiziksel
ve kimyasal zellikleri), ilacn atksuda bulunma konsantrasyonu, amur
karakteristii (ya, aktif biyoktle oran, flok boyutu) gibi nedenlere balanmtr
(Joss ve ark.,2006).
izelge.4.14de literatrde bulunan diklofenak ve parasetamol iin artma
tesissi k sularnda ve yzey sularnda bulunduu deerlerden rnekler
grlmektedir. Bu izelgede diklofenakn atksu artma tesislerinin k sularnda
ve yzeysel sularda ngL
-1
seviyelerinde bulunduu tespit edilmitir.

61
izelge.4.14. Parasetamol ve Diklofenak iin Atksu artma tesisi k sular ve
yzeysel sularda bulunma miktarlar
la Ad Artma Tesisi
k Suyu
Yzeysel
Sular
Grld yer

Diklofenak
2.51 gL
-1,1

<8 ng L
-1,3

Bilinmiyor

730

ng L
-1,5

gL
-1,1

Grlmedi

9-282 ng L
-1,4

2940 ng L
-1,5

Berlindeki yzey suyu
rnekleri

Tyne Nehri (U.K)

Slovenyadaki yzey suyu
rnekleri

sviredeki yzey suyu
rnekleri

Parasetamol
10 gL
-1,2

<20 ng L
-1,3

Grlmedi

Grlmedi

Amerikadaki yzey suyu
rnekleri

Tyne Nehri (U.K)
Kaynaklar:
1
Heberer (2002),
2
Kolpin(2004),
3
Roberts(2006),
4
Kosjek(2005),
5
Wuersch(2005)

Yaplan almalarda parasetamoln atksu artma tesislerinde kolayca
giderildii, diklofenakn ise atksu artma tesislerinde giderilemedii yada ok az
giderildii (Kimura, 2004; Wuersch, 2005; Joss, 2005; Reemtsma, 2005; Heberer,
2002, Buser, 1998b; Zwiener, 2000) bu sebepten tr k sularnda yksek
konsantrasyonlarda bulunduu ve bu ilacn yzey sular iin potansiyel kirletici
olduu ve evresel risk oluturduu tespit edilmitir (Wuersch, 2005). Kimura
(2004), diklofenakn paralanmasnn zor olma sebebinin yapsndaki klor
iyonlar ve iki aromatik halkadan kaynaklanabilecei belirtmitir.

5.SONU ve NERLER Aysun AHAN
62
5. SONU VE NERLER

Bu almada aada verilen sonulara ulalmtr:

Aktif amurun parasetamol maksimum adsorplama kapasitesi Q
max
= -4.6191
mg/g elde edilirken diklofenak adsorplama kapasitesi Q
max
= -0.6469 mg/g
olarak bulunmutur. Langmuir modeli yardmyla hesaplanan bu deerlerin
negatif akmas canl aktif amur-ila sistemi iin Langmuir modelinin
yetersizliini gstermektedir.
Hem parasetamol (R=0.9987, K
f
=2.5118, n=3.0998) hem de diklofenakn
(R=0.9877, K
f
=0.8692, n=2.6781) aktif amur tarafndan adsorpsiyonu
Freundlich izotermine uyum gstermektedir.
Her iki ilacn da aktif amur tarafndan adsorpsiyonun hzlar yalanc ikinci
dereceden hz denklemine uyduu grlmtr.
Her iki ilem de termodinamik adan incelendiinde parasetamol iin
hesaplanan Gibbs serbest enerjisi (G
0
=-0.8123 kJ/mol) ok kk bir deere
sahiptir. Bu durum adsorpsiyonun ok yava fakat kendiliinden olduunu
gstermektedir. Diklofenak iin ise Gibbs serbest enerjisi (G
0
=1.3718 kJ/mol)
pozitif olarak bulunmutur. Bu adsorpsiyonun kendiliinden olmadn
adsorpsiyon ilemi iin dardan enerjiye ihtiya duyulduunu gstermektedir.
Canl aktif amurun biyoktlesinin anti inflammatuvar ilalar olan parasetamol
ve diklofenak adsorplama kabiliyeti incelenmi olup her iki ila iin aktif
amurun etkin bir adsorban olduu anlalmtr. % Giderim verimi Parasetamol
iin %53-69 olup Diklofenak iin bu deer %36-86 arasnda deimektedir.
Yaplan almalarda birok ilacn atksu artm tesislerinde ok az giderildii,
k sularnda yksek konsantrasyonlarda bulunduu ve bu ilalarn yzey sular
iin potansiyel kirletici olduu ve evresel risk oluturduu tespit edilmitir.

Bu alma sonucunda, aadaki nerilerin gelitirilmesi durumunda daha
gelimi sonular elde edilecei dnlmektedir:
Farkl pH, scaklk ve kartrma hz etkilerinin incelenmesi.
5.SONU ve NERLER Aysun AHAN
63
Aktif amur biyoktlesinin farkl konsantrasyonlarnn etkilerinin incelenmesi.
Canl aktif amur biyoktlesinin ayrntl olarak yapsnn incelenmesi ve farkl
mikroorganizma eitlerinin adsorpsiyona etkisinin incelenmesi.
Kanalizasyon atksularnda bulunabilecek ila gruplarnn eitlilii gz nnde
bulundurularak daha ok ila eidiyle adsorpsiyon almalarnn yaplmas.

64
KAYNAKLAR

AHRER, W., SCHWENK, E., BUCHBERGER, W., 2001. Determination of Drug
Residues in Water by The Combination of Liquid Chromatography or
Capillary Electroporesis with Electrospray Mass Spestrometry. J. Chromatogr.
A 919: 69-78.
AKSU, Z., CALIK, A., DURSUN, A. Y., DEMIRCAN, Z., 1999.Biosorption of
Iron(III)-Cyanide Complex Anions to Rhizopus Arrhizus: Aplication of
Adsorption Isotherms. Process Biochem., 34: 483-491.
AKSU, Z., YENER, J., 2001. A Comperative Adsorption/Biosorption Study of
Mono-Chlorinated Phenols onto Various Sorbents. Waste Management, 21:
695-702.
AKSU, Z., 2001. Biosorption of Reactive Dyes by Dried Activated Sludge:
Equilibrium and Kinetic Modelling. Biochemical Eng. J., 7: 79-84
AKSU, Z. ve AKPINAR, D., 2001. Competitive Biosorpsion of Phenol and
Chromium(VI) From Binary Mixtures onto Dried Anaerobic Activated Sludge.
Biochemical Engineering Journal, 7:183-193.
ALATON, A. I VE GURSES, F., (2003). Antibiyotik Formlasyonu Atksularnn
Kimyasal Oksidasyon Yntemleriyle Artlabilirlii II : Fenton ve Foto-fenton
Oksidasyonu, niversite rencileri evre Sorunlar Konferans, 14-16 Nisan,
stanbul, Trkiye.
AL-DURI, B., McKAY, G., 1988. Basic dye adsorption on carbon using a solid-
phase diffusion model. The Chemical Engineering Journal, 38: 23-31
BASIBUYUK M, and FORSTER C.F., 1997. An Examination of The Treatability of
a Simulated Textile Wastewater Containing Maxilon Red BL-N, Process
Biochemitry, 32(6): 523-527.
BASIBUYUK, M. and FORSTER, C.F., 2003. An Examination of Adsorption
Characteristics of a Basic Dye (Maxilon Red BL-N) on to Live Activated
Sludge System. Process Biochem., 38: 1311-1316.

65
BAYAT, B., 2002. Comparative Study of Adsorption Properties of Turkish Fly
Ashes: I. The Case of Nickel(II), Copper(II) and Zinc(II). Journal of Hazardous
Materials, 95(3): 251-273
BENDZ, D., PAXEUS, N.A., GINN, T.R., LOGE, F.J., 2005. Occurence and Fate of
Pharmaceutically Active Compounds in The Environment, A Case Study: Hje
River in Sweden. J. Hazard. Mater. 122: 195-204.
BENEFIELD, L. D., JUDKINS, J. F., WEAND, B. L., (1982). Process Chemistry
for Water and Wastewater Treatment, Prentice-Hall, Inc, Englewood Cliffs,
New Jersey.
BENGUELLA, B. and BENAISSA, H., 2002. Cadmium Removal from Aqueous
Solutions by Chitin: Kinetic and Equilibrium Studies. Water Res., 36: 2463-74.
BERTHOUEX, P. M., BROWN, L. C., 2002. Statistics For Environmental
Engineers. Lewis Pub., CRC Press, USA, e-book.
BIRNBAUM, L.S. and FENTON S.E., (2003), Cancer and Developmental Exposure
to Endocrine Disruptors, Environmental Health Perspectives, 111(4): 389-394.
BODOKI, E., OPREAN, R., VLASE, L., TAMAS, M., SANDULESCU, R., 2004.
Fast Determination of Colchicine by TLC-Densitometry from Pharmaceuticals
and Vegetal Extracts. Journal of Pharmaceutical and Analysis xxx xxx-xxx.
BOWERMAN, W.W. et al., (2000). Assessment of Environmental Endocrine
Disruptors in Bald Eagles of The Great Lakes, Chemosphere, 41: 1569-1574.
BOYD, G.R., REEMTSMA, H., GRIMM, D.A., MITRA, S., 2003. Pharmaceuticals
and Personal Care Products (PPCPs) in Surface and Treated Waters of
Louisiana, USA and Ontario, Canada. Sci. Total Environ. 311: 135-149.
BUSER, H. R., MUELLER, M. D., and THEOBALD, N. (1998). Occurrence of The
Pharmaceutical Drug Clofibric Acid and The Herbicide Mecoprop in Various
Swiss Lakes and The North Sea. Environmental Science & Technology 32:
188-192
BUSER, H. R., POIGER, T., and MUELLER, M. D. (1999). Occurrence and
Environmental Behavior of the Chiral Pharmaceutical Drug Ibuprofen in
Surface Waters and in Wastewater. Environmental Science & Technology 33,
15, 2529-2535.

66
BUXTON, HERB (2000). Pharmaceuticals, Hormones, and other Wastewater-related
Compounds in U.S. Streams. Proceedings Endocrine Disruptors and
Pharmaceutical Active Compounds in Drinking Water. Workshop at The
Center for Health Effects of Environmental Contamination, University of
Iowa, April 19-21.
CARBALLA, M., OMIL, F., LEMA, J.M., LMOMPART, M., GARCIA-JARES, C.,
RODRIGUEZ, I., GOMEZ,M., TERNES, T., 2004. Behavior of
Pharmaceuticals, Cosmetic and Hormones in A Sewage Treatment Plant. Water
Research 38: 2918-2926.
CARBALLA, M., OMIL, F., LEMA, J.M., 2005. Removal of Cosmetic ngredients
and Pharmaceuticals in Sewage Primary Treatment. Water Research 39: 4790-
4796.
CARBALLA, M., MANTEROLA, G., LARREA, L., TERNES, T., OMIL, F.,
LEMA, J.M., 2007. Influence of Ozone Pre-treatment on Sludge Anaerobic
Digestion: Removal of Pharmaceutical and Personal Care Products.
Chemosphere 67:1444-1452.
CASTIGLIONI, S., BAGNATI, R., CALAMARI, D., FANELLI, R., ZUCCATO,
E., 2005. A Multiresidue Analytical Method Using Solid-phase Extraction and
High-pressure Liquid Chromatography Tandem Mass Spectrometry to Measure
Pharmaceuticals of Different Therapeutic Classes in Urban Wastewater. J.
Chromatogr. A 1092, 206-215.
CLARA, M., STRENN, B., GANS, O., MARTINEZ, E., KREUZINGER, N.,
KROISS, H., 2005. Removal of Selected Pharmaceuticals, Fragrances and
Endocrine Disrupting Compounds in A Membrane Bioreactor and
Conventional Wastewater Treatment Plants. Water Research 39: 4797-4807.
CENTER FOR BIOENVIRONMENTAL RESEARCH (CBR), (2001).
Environmental Estrogens and Other Hormones, www.som.tulane.edu/ecme,
Tulane and Xavier University, New Orleans.
CHEN, K. M., 2002b. Reuse of Activated Sludge Biomass: II. The Rate Processes
for the Adsorption of Basic Dyes on Biomass. Process Bio., 37: 1129-1134.

67
CHIOU, M.-S., LI, H.-Y., 2002. Equilibrium and Kinetic Modeling of Adsorption of
Reactive Dye on Cros Linked Chitosan Beads. Chemosphere, 50: 1095-1105.
CHU, H. C. and DAUGHTON, C. & TERNES, T. (1999). Pharmaceuticals and
Personal Care Products in the Environment: Agents of Subtle Change?
Environmental Health Perspectives 107, Supplement 6: 907-938.
CHU, H. C. and CHEN, K. M., 2002a. Reuse of Activated Sludge Biomass: I.
Removal of Basic Dyes from Wastewater by Biomass. Process Bio., 37: 595-
600.
CREWS, D., WILLINGHAM, E. and SKIPPER, J.K., (2000). Endocrine Disruptors:
Present Issues, Future Directions. The Quarterly Review of Biology, 75(3),
243-260.
DABROWSKI, A., 2001. Adsorption-From Theory to Practise, Advances in Colloid
and Interface Science, 93: 135-224.
DAKIKIY, M., KHAMIS, M., MANASSRA, A., MEREB, M., 2002. Selective
Adsorption of Chromium (VI) in Industral Wastewater Using Low-Cost
Abundantly Available Adsorbents. Advances in Environ. Res., 6: 533-540.
DAUGHTON, C.G. and TERNES, T.A., (1999). Pharmaceuticals and Personal Care
Products in the Environment: Agents of Subtle Change?, Environmental Health
Perspectives, 107(6): 907-938.
DAUGHTON, C.G. and JONES-LEPP, T.L., eds., (2002). Pharmaceuticals and
Personal Care Products in the Environmental, Scientific and Regulatory Issues,
US Environmental Protection Agency.
DAUGHTON, C.G., (2003). Pharmaceuticals and Personal Care Products as
Ubiquitous from Personal Use and Activities, Office of Research and
Development, Environmental Chemistry Branch, USEPA.
DESBROW, C., ROUTLEDGE, E.J., BRIGHTY, G.C., SUMPTER, J.P.,
WALDOCK, M., 1998. Identification of Estrogenic Chemicals in
STW Effuluent. 1. Chemical Fractionation and in Vitro Biological Screening.
Environ. Sci. Technol. 32 (11): 1549-1558.
EGGEN, R.I.L., BENGTSSON, B., -E., BOWMER, C.T., GERRITSEN. A.A.M.,
GIBERT, M., HYLLAND, K., JOHNSON, A.C., LEONARDS, SVENSON,

68
A., PICKERING, A.D., 2003. Search for The Endocrine Distruption in The
Aquatic Environment: Lessons to Be Learned from Joint Biological and
Chemical Monitoring in The European Project COMPRHEND. Pure Appl.
Chem. 75(11-12): 2445-2450.
ENVIRONMENT, SCIENTIFIC AND REGULATORY ISSUES, US.
Environmental Protection Agency.
EUROPEAN COMMISSION (EC), (2000). Toward the Establishment of a Priority
List of Substances for Further Evaluation of Their Role in Endocrine
Disruption, Rep. No. M0355008/1786Q/10/11/00, Brussels, Belgium.
EUROPEAN PHARMACOPOEIA 5.0; 1421, 2184
FERNNDEZ DE CRDOVA, M.L., BARRALES, P.O., DIAZ, A.M., 1997.
Sensitive and Selective Determination of Diclofenac Sodium in Pharmaceutical
Preparations by Solid Phase Ultraviolet Absorptiometry. Analytica Chimica
Acta 369: 263-268.
FARR, M., FERRER, I., GNEBREDA, A., FIGUERAS, M., OLIVELLA, L.,
TIRAPU, L., VILANOVA, M., BARCELO, D., 2001. Determination of Drugs
in Surface Water and Wastewater Samples by Liquid Chromatography-Mass
Spectrometry: Methods and Preliminary Results Including Toxicity Studies
with Vibrio fischeri. J. Chromatogr. A 938: 187-197.
FOSTER, P.M.D. and MCINTYRE, B.S., (2002). Endocrine Active Agents:
Implications of Adverse and Non- Adverse Changes, Toxicologic Pathology,
30(1): 5965.
GAGN .F., BLAISE, C., ANDR, C., 2006. Occurrence of Pharmaceutical
Products in A Municipal Effluent and Toxicity to Rainbow Trout
(Oncorhynchus mykiss) Hepa Tocytes. Ecotox. Environ. Safety 64: 329-336.
GILLESBY, B.E. and ZACHAREWSKI, T.R., (1998). Annual Review:
Exoestrogens: Mechanisms of Action and Strategies for Identification and
Assessment, Environmental Toxicology and Chemistry, 17(1): 3-14.
GOBEL, A., McARDELL, C. S., JOSS, A., SIEGRIST, H., GIGER, W., 2007. Fate
of Sulfonamides, Macrolides and Trimethoprim in Different Wastewater
Treatment Technologies. Water Res., Submitted for Puplication, 372: 361-371.

69
GOMEZ, S., PETROVIC, M., BARCELL, D., 2004. Simultaneous Extraction and
Fate of Linear Alkylbenzene Sulfonates, Coconut Diethanol Amides,
Nonylphenol Ethoxylates and Their Degradation Products in Wastewater
Treatment, Receiving Coastal Waters and Sediments in The Catalonian Area
(NE Spain). J. Chromatogr., 1052: 11-120.
GOMEZ, M.J., MEZCUA, M., MARTINEZ, M.J., FERNANDEZ-ALBA, A.R.,
AGUERA, A., 2006. A New Method for Monitoring Oestrogens, N-
octylphenol, and Bisphenol A in Wastewater TYreatment Plants by Solid-
phase Extraction-gas Chromatography-Tandem Mass Spectrometry. Int. J.
Environ. Anal. Chem. 86, 3-13.
GOMEZ, M.J., MARTINEZ BUENO, M.J., LACORTE, S., FERNNDEZ-ALBA,
A.R., AGUERA, A., 2007. Pilot Survey Monitoring Pharmaceuticals and
Related Compounds in A Sewage Treatment Plant Located on The
Mediterranean Coast. Chemosphere 66: 993-1002.
GUILLETTE, L.J., GROSS, T.S., MASSON, G.R., MATTER, J.M., PERCIVAL,
H.F., and WOODWARD, A.R., (1994). Developmental Abnormalities of the
Gonad and Abnormal Sex Hormone Concentrations in Juvenile Alligators from
Contaminated and Control Lakes in Florida, Environmental Health
HALLING-SRENSEN B., NORS NIELSEN S., LANZKY P. F., INGERSLEV F.,
HOLTEN LUTZHFT H. C. & JRGENSEN S. E. (1998). Occurence, Fate
and Effects of Pharmaceutical Substances in the Environment A Review.
Chemosphere 36: 357-394.
HEBERER, T., STAN, H.J., 1997. Determination of Clofibric Acid and N-
(phenylsulfonyl)-Sarcosine in Sewage, River and Drinking Water. Int. J.
Environ. Anal. Chem. 67: 113-124.
HEBERER, TH., VERSTRAETEN, I.M., MEYER, M.T., MECHLIINSKI, A.,
REDDERSEN, K., 2001b. Occurrence, and Fate of Pharmaceuticals During
Bank Filtration-Preliminary Results from Investigations in Germany and The
United States. Water Resources Update 120: 4-17.

70
HEBERER, T., 2002. Occurrence, Fate, Removal of Pharmaceutical Residues in The
Aquatic Environment: A Review of Recent Research Data. Toxicology Letters
131: 5-17.
HEMMING, J.D.C., BARMAN, M.A.E and STANDRIDGE, J.H. (2001).
Assessment of Source and Drinking Waters for Estrogenic Endocrine
Disruption, AWWA WQTC Conference.
HENSCHEL, K. P.,WENZEL A., DIEDRICH, M., FLIEDER, A. (1997).
Environmental Hazard Assessment of Pharmaceuticals, Regulatory Toxicology
and Pharmacology, 220-225.
HIRSCH, R., TERNES, T.A., HABERER, K., KRATZ, K.L., 1996. Determination
of Betablockers and -sympathomimetics in The Aquatic Environment. Vom
Wasser 87: 263-274.
HO, Y. S., MCKAY, G., 1999. Pseudo-Second Order Model for Sorption Processes.
Process Biochem., 34: 451-465.
HO, Y. S., WANG, C. C., 2004. Pseudo-Isotherms for the Sorption of Cadmium Ion
onto Tree Fern. Process Biochem., 39: 759-763.
IVASHECHKIN, P., CORVINI, P., FAHRBACH, M., HOLLENDER, J.,
KONIETZKO, M., MEESTERS, R., SCHRODER, H.F., DOHMANN, M.,
2004. Comparison of the Elimination of Endocrine Disrupters in Conventional
Wastewater Treatment Plants and Membrane Bioreactors. In: Conference
Proceedings of the Second IWA Leading-Edge Conference on Water and
Wastewater Treatment Technologies, 1-4 June 2004, Prague, Czech Republic.
JOBLING, S., REYNOLDS, T., WHITE, R., PARKER, M.G., and SUMPTER, J.P.,
(1995). A Variety of Environmentally Persistent Chemicals, Including Some
Phthalate Plasticizers, are Weakly Estrogenic, Environmental Health
JONES, O.A.H., VOULVOULIS, N., LESTER, J.N., 2007. The Occurrenge and
Removal of Selected Pharmaceutical Compounds in A Sewage Treatment
Works Utilising Activated Sludge Treatment. Environmental Pollution 145:
738-744.

71
JOSS, A., KELLER, E., ALDER, A.C., GOBEL, A., McARDELL, C.S., TERNES,
T., SIEGRIST, H., 2005. Removal of Pharmaceyticals and Fragrances in
Biological Wastewater Treatment. Water Research 39: 3139-3152.
JOSS,A., ZABCZYNSKI, S., GOBEL, A., HOFFMANN, B., LOFFLER, D.,
McARDELL, C.S., TERNES, T.A., THOMSEN, A., SIEGRIST, H., 2006.
Biological Degradation of Pharmaceuticals in Municipal Wastewater
Treatment: Proposing A Classification Scheme. Water Research 40, 1686-
1696.
JOUANY, J.M., (2000). Introduction to Meeting on Endocrine Disruptors,
Ecotoxicology, 9: 19-20.
KAPOOR, A., VIRARAGHAVAN, T., CULLIMORE, D. R., 1999. Removal of
Heavy Metals Using The Fungus Aspergillus Niger, Biosesource Techno., 70:
95-104.
KESKINKAN, O., GOKSU, M. Z. L., YUCEER, A., BASIBUYUK, M., FORSTER,
C. F., 2003. Heavy Metal Adsorption Characteristics of A Submerged Aquatic
Plant (Myriophyllum spicatum). Process Biochem., 39(2): 179-183.
KESKINKAN, O., GOKSU, M. Z. L., BASIBUYUK, M., FORSTER, C.F., 2004.
Heavy Metal Adsorption Properties of A Submerged Aquatic Plant
(Ceratophyllum demersus). Bioresource Tehnology, 92(2): 197-200.
KIMURA, K., HARA, H., WATANABE, Y., 2004. Removal of Pharmaceutical
Compounds By Submerged Membrabe Bioreactors (MBRs). Desalination 178:
135-140.
KITIS, M., YIGIT, N.O., CIVELEKOGLU, G., KAPLAN, S.S., 2004. Doal sularda
ve me Suyu Kaynaklarnda Canllarda Endokrin-reme Sistemini
Bozabilecek Kimyasallar. 1. Ulusal evre Kongresi 13-15 Ekim.
KOLPHIN, D.W. et al., (2002). Pharmaceuticals, Hormones, and Other Organic
Wastewater Contaminants in U.S. Streams, 1999-2000: A National
Reconnaissance, Environmental Science and Technology, 36(6): 1202-1211.
KOLPIN, D.W., FURLONG, E.T., MEYER, M.T., THURMAN, E.M., ZUGGG,
S.D., BARBER, L.B. AND BUXTON, H.T., 2002. Environ. Sci. Technol., 36:
1202-1211.

72
KOLPIN, D.W., SKOPEC, M., MEYER, M.T., FURLONG, E.T., ZAUGG, S.D.,
2004. Urban Contribution of Pharmaceuticals and Other Organic Wastewater
Contaminants to Streams Differing Flow Conditions. Sci. Total Environ. 328:
119-130.
KOSJEK, T., HEATH, E., KRBAVI, A., 2005. Determination of Non-Steeroidal
Anti-Inflammatory Drug (NSIDs) Residues in Water Samples. Environment
International 31: 679-685.
KUMAR, S., UPADHYAY, S.N., UPADHYAY, Y.D., (1987). Removal of Phenols
by Adsorption on Fly Ash., J.Chem. Tech. Biotechnol., 37: 281-290.
KUMMERER, K., AL-AHMAD, A. (1997). Biodegradability of the Anti-Tumour
Agents 5-Fluorouracil, Cytarabine and Gemcitabine:Impact of the Chemical
Structure and Synergistic Toxicity with Hospital Effluent, Acta Hydrochimica
et Hydrobiologica, 25:166-172.
KUMMERER, K., AL-AHMAD, A., MERSCH-SUNDERMANN, V. (2000).
Biodegradability of Some Antibiotics, Elimination of the Genotoxicity and
Affection of Wastewater Bacteria in A Simple Test, Chemosphere, 40: 701-
710.
KUMMERER, K. (2001). Drugs in the Environment: Emmisions of Drugs,
Diagnostic Aids and Disinfectans into Wastewater by Hospitals in Relation to
Other Sources/ A review, Chemosphere, 45: 957-969.
KWACK, S.J., KWON, O., KIM, H.S., KIM, S.S., KIM, S.H., SOHN, K.H., LEE,
R.D., PARK, C.H., JEUNG, E.B., AN, B.S., and PARK, K.L., (2002).
Comparative Evaluation of Alkylphenolic Compounds on Estrogenic Activity
in Vitro and in Vivo. Journal of Toxicology and Environmental Health, Part A,
65: 419431.
MATTA, M.B., CAIRNCROSS, C. and KOCAN, R.M., (1998). Possible Effects of
Polychlorinated Biphenyls on Sex Determination in Rainbow Trout,
Environmental Toxicology and Chemistry, 17(1): 26-29 189.
MATTHIASSEN, P. and GIBSS, P.E., (1998). Critical Appraisal of the Evidence for
Tributyltin-Mediated Endocrine Disruption in Mollusks, Environmental
Toxicology and Chemistry, 17(1): 37-43.

73
MCKAY, G., OTTERBURN, MS., SWEENEY, AG., 1980. The Removal of Clour
From Effluent Using Various Adsorbents Silica Rate Processes. Water
Research, 14: 15-20.
MESSINA, P. V., SCHULZ, P. C., 2006. Adsorption of Reactive Dyes on Titania-
Silica Mesoporous Materials, J. of Colloid and Interface Science, 299: 305-320.
METCALFE, C., KOENING, B.G., BENNIE, D.T., SERVOS, M., TERNES, T.A.,
HIRSCH, R., 2003. Occurrence Of Neutral And Acidic Drugs In The Effluents
Of Canadian Sewage Treatment Plants. Environ. Toxicol. Chem. 22: 2872-
2889.
METCALF and EDDY, 2003. Wastewater Engineering: Treatment and Reuse.
George Tchobanoglous, Franklin l. Burton (editor), H. David Stensel, New
York , McGraw-Hill Pub., 1819s.
MOHLE, E., HORVRTH, S., MERZ, W., METZGER, J.W., 1999. Bestimmung Von
Schwer Abbaubaren Organischen Verbindungen Im Abwasser-Identifizierung
Von Arzneimittelrckstnden (Deternination of Hardly Degradable Organic
Compounds in Sewage Water- Identification Of Pharmaceutical Residues).
Vom Wasser 92: 207-223.
MOLINARI, R., PIRILLO, F., LODDO, V., PALMISANO, L., 2006. Heterogeneous
Photocatalytic Degradation of Pharmaceuticals in Water By Using
Polycrystalline TiO2 and A Nanofiltration Membrane Reactor. Catalysis Taday
xxx-xxx.
MOON, H., J.LEE, W.K., 1983. Intraparticle diffusion in liquid-phase adsorption of
phenols with activated carbon in finite batch adsorber. Journal of Colloid and
Interface Science, Volume,96: 162-171.
NATIONAL RESEARCH COUNCIL (NRC), (2000). Hormonally Active Agents in
the Environment, National Academy Press, Washington, D.C.
NG, J. C. Y., CHEUNG, W. H., MCKAY, G., 2003. Equilibrium Studies for the
Sorption of Lead From Effluents Using Chitosan. Chemosphere, 52: 1021-
1030.
NOLL, K.E., GOUNARS, V., HOU, W., 1992. Adsorption Techonology For Air
and Water Pollution Control. Lewis Publishers Inc, Michigan, 347s.

74
NOLLET, H., ROELS, M., LUTGEN, P., AN DER MEEREN, P., VERSTRAETE,
W., 2003. Removal of PCBs From Wastewater Using Fly Ash, Chemosphere,
53: 655-665.
OHLENBUSCH, G., KUMKE, M.U., FRIMMEL, F.H., 2000. Sorption of Phenols
To Dissolved Organic Matter Investigated By Solid Phase Microextraction. Sci.
Toatal Environ 253: 63-74.
OLLERS, S., SINGER, H.P., FSSLER, P., MULLER, R.S., 2001. Simultaneous
Quantification Of Neutral and Acidic Pharmaceuticals and Pesticides at The
Low- ng/l Level in Surface and Waste Water. J. Chromatogr. A 911: 225-234.
PAXEUS, N., 2004. Removal of Selected Non-steroidal Anti-inflammatory Drugs
(NSAIDs) Gemfibrozil, Carbazepine, Beta-blockers, Trimethoprim and
Triclosan in Conventional Wastewater Treatment Plants in Five EU Countries
and Their Discharge to the Aquatic Environment. Water Sci. Technol. 50, 253-
260.
PICKERING, A.D., SUMPTER, J.P., 2003. Comprhending Endocrine Disrupters in
Aquatic Environments. Environ. Sci. Technol. 37(17): 331A-336A.
QUINTANA, J.B., WEISS, S., REEMTSMA, T., 2005. Patways and Metabolites Of
Microbial Degradation of Selected Acidic Pharmaceutical and Their
Occurrence in Municipal Wastewater Treated by A Membrane Bioreactor.
Water Research 39: 2654-2664.
RAJI, C., ANIRUDHAN, T. S., 1998. Batch Cr (VI) Removal by Polyacrylamide-
Grafted Sawdust: Kinetics and Thermodynamics. Water Res., 32(12): 3772-80.
RALOFF, J., (1998). Drugged Waters: Does it Matter that Pharmaceuticals are
Turning Up in Water Supplies?, Science News, 153, 187.
ROBERTS, P.H., THOMAS, K.V., 2006. The Occurrence of Selected
Pharmaceuticals in Wastewater Effluent and Surface Waters of Lower Tyne
Catchment. Sci. Total Environ. 356: 143-153.
ROBINSON, T., CHADRAN, B., NIGAM, P., 2002. Removal of Dyes From A
Syntetic Textile Dye Effluent by Biosorption on Apple Pomace and Wheat
Straw. Water Res., 36: 2824-2830.

75
ROEFER, P., SYNDER, S., ZEGERS, R.E., REXNG, D.J., AND FRONK, J.L.,
(2000). Endocrine-Disrupting Chemicals in A Source Water, Journal of
AWWA, 92(8), 52-58.
ROUTLEDGE, E.J., SHEAHAN, D., DESBROW, C., BRIGHTY, G.C.,
WALDOCK, M., and SUMPTER, J.P., (1998). Identification of Estrogenic
Chemicals in STW Effluent. 2. in Vivo Responses in Trout and Roach
Environmental Science and Technology, 32(11): 1559-1565.
SACHER, F., LANGE, F.T., BRAUCH, H.J., BLANKENHORN, I., 2001.
Pharmaceuticals in Groundwaters. Analytical Methods and Results of A
Monitoring Program in Baden-Wttemberg, Germany. J. Chromatogr., A 938:
199-210.
SAWYER, C. N., MCCARTY, P. L., 1978. Chemistry for Environmental
Engineering. McGraw Hill Inc., Singapore, 519s.
SCHEYTT, T.J., MERSMANN, P., HEBERER, T., 2006. Mobility of
Pharmaceuticals Carbamazepine, Diclofenac, Ibuprofen, And Propyphenazone
in Miscible-Displacement Exxperiments. Journal of Contaminant Hydrology
83: 53-69.
SEDLAK, D.L., PINKSTON, K.E., 2001. Factors Affecting the Concentrations of
Pharmaceuticals Released To the Aquatic Environment. Water Resources
Update, 56-64.
SMITH, J.M., 1970. Chemical Engineering Kinetics, 2 nd ed., Koagakusha, Japonya,
541s.
SMITH, J.M., (1981). Chemical Engineering Kinetics, McGraw-Hill International
Book London.
STAN, H.-J., HEBERER, Th. (1997). Pharmaceuticals in the Aquatic Environment.
In (coord.: Suter, M.J.F.) Dossier Water Analysis. Analusis, 25: M20-23.
STANDART METOTLAR, A. P. H. A.-A. W. W. A.-W. P. C. F., 1998. Standart
Methods for the Examination of Water And Wastewater. 19. Bask,
Washington, DC.

76
STUMPF, M., TERNES, T.A., HABERE, K., SEEL, P., BAUMAN, W., 1996.
Nachweis Von Arzneimittelrckstnden in Klranlagen und Fleigewssern.
Vom Wasser 86: 291-303.
STUMPF.M., TERNES. T.A., WILKEN, R.D., RODRIGUES, S.V., BAUMANN,
W., 1999. Polar Drug Residues in Sewage and Natural Waters in The State of
Rio de Janeiro, Brazil. Sci. Total Environ. 225: 135-141.
TAUXE-WUERSCH, A., DE ALENCASTRO, L.F., GRANDJEAN, D.,
TARRADELLAS, J., 2005. Occurrence of Several Acidic Drugs in Sewage
Treatment Plants in Switzerland and Rsk Assesment. Water Research 39:1761-
1772.
TCHOBANOGLOUS, G. BURTON, F.L., STENSEL, H.D., (2003). Wasrewater
Engineering: Treatment and Reuse, Fourth edition, McGraw-Hill, New York,
(Chapter 7).
TEMPKIN, M.J., PYZHEV, V., 1940. Acta. Physiochim. URSS 12 (217).
TERNES, T.A., 1998. Occurrence of Drugs in German Sewage Treatment Plants and
Rivers. Water Res. 32: 3245-3260.
TOTH, J., DAY. G.F., LA FORCE, R.C., RAVITZ, S.F.,1964. Identification of
stacking faults in hexagonal cobalt by ferromagnetic nuclear resonance. Acta
Metallugica, 12: 311-313.
TREYBAL, R.E., 1981. Mass Transfer Operations, Mc Graw-Hill, Singapore, 240s.
UNITED STATES GEOLOGICAL SURVEY, (2001). Target Compounds for
National Reconnaissance of Emerging Contaminants in US Streams, Toxic
Substances Hydrology Program.
U.S. ENVIRONMENTAL PROTECTION AGENCY (USEPA), (1997). Special
Report on Environmental Endocrine Disruption: An Effect Assessment and
Analysis, Office of Research and Development, Risk Assessment Forum,
Washington, D.C.
U.S. ENVIRONMENTAL PROTECTION AGENCY (USEPA), (1998). Endocrine
Disrupter Screening and Testing Advisory Committee (EDSTAC) Final Report.

77
U.S. ENVIRONMENTAL PROTECTION AGENCY (USEPA), (2001). National
Risk Management Research Laboratory: Endocrine Disrupting Chemicals,
www.epa.gov, Washington, D.C.
U.S. ENVIRONMENTAL PROTECTION AGENCY (USEPA), (2001). Welcome to
the Global Endocrine Disruptor Research Inventory, www.epa.gov,
Washington, D.C.
WARANUSANTIGUL, P., POKETHITIYOOK, P., KRUATRACHUE, M.,
UPATHAM, E. S., 2003. Kinetics of Basic Dye (methylene blue) Biosorption
by Giant Duckweed ( Spirodela polyrrhiza). Environmental Pollution, 125:
385-392.
WEBER, J.R. Physicochemical Processes For Water Quality Control. Wiley-
Inderscience, USA, 1972.
WELSHONS, W.V., THAYER, K.A., JUDY, B.M., TAYLOR, J.A., CURRAN,
E.M., and vom SALL, F.S., (2003). Large Effects from Small Exposures. I.
Mechanisms for Endocrine-Disrupting Chemicals with Estrogenic Activity,
Environmental Health Perspectives, 111(8): 994-1006.
WERRES, F., STIEN, J., BALSAA, P., SCHNEDER, A., WINTERHALTER, P.,
OVERATH, H., 2000. Automatisierte Bestimmung Polarer
Arzneimittelrckstnde in Wssern Mittels Festphasen-mikroextraktion
(SPME) und Derivatisierung. Vom Wasser 94: 135-147.
WETTSTEN, F.E., 2004. F.E. Wettstein, Auftreten und Verhalten von
Nonylphenoxyessigsure end Weiteren Nonylphenolverbindugen in der
Abwasserreinigung. In: Ph.D. Thesis, ETH-Zrich, Zurich.
WINKLER, M., LAWRENCE, J.R., NEU, T.R., 2001. Selective Degradation of
Ibuprofen And Clofibric Acid in Two Model River Biofilm Systems. Wat. Res.
35 (13): 3197-3205.
WITORSCH, R.J., (2000). Endocrine Disruption: A Critical Review of
Environmental Estrogens from A Mechanistic Perspective, Toxic Substance
Mechanisms, 19: 5378.

78
WONG, Y. C., SZETO, Y. S., CHEUNG, W.H., MCKAY, G., 2004. Adsorption of
Acid Dyes On Chitosan Equeilibrium Isotherm Analyses. Process Biochem.,
39:693-702.
YING, G.G., KOOKANA, R.S. and RU, Y.J., 2002. Occurrence and Fate of
Hormone Steroids in the Environment, Environment International, 28: 545-551.
ZHANG, L., ZHAO, L., YU, Y., CHEN, C., 1998. Removal of Lead From Aqueous
Solution by Non-Living Rhizopus nigricans, Water Res., 32(5): 1437-44.
ZWENER, C., GLAUNER, T., FRIMMEL, F.H., 2000. Oxidative Treatment of
Pharmaceuticals in Wastewater. Water Res. 34: 1881-1885.

79
ZGEM

1979 ylnda Adanada dodum. lk, orta ve lise eitimimi Adanada
tamamladm. 1998 ylnda Mersin niversitesi Mhendislik Fakltesi evre
Mhendislii blmne girdim. 2003 ylnda ukurova niversitesi Fen Bilimleri
Enstits evre Mhendislii Anabilim Dalnda yksek lisans eitimime baladm.
Halen ayn blmde Yksek Lisans eitimime devam etmekteyim.

6275

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

6275

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UKUROVA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

You might also like